guarani gramatica actual bolivia
TRANSCRIPT
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
1/10
Curso guaran Modulo 1
GRAMATICA
#$ %$& '(#
El alfabeto guaran:
a ch e g i i j k m mb n nd ng o - p r s t u v - y
No existen en guaran:
B c d f h l ll q w x z
No existen en castellano: i -
#)*)'$+',-(#
1. El sustantivo no se declina en la misma forma como en castellano, pero depende delos afijos. Los sustantivos no tienen gneros ni artculos.
2. Los sustantivos que empiezan con t cambian a r en su declinacinEj. tesa = ojo
cheresa = mi ojonderesa = tu ojoiresa = su ojo
3. Generalmente los sustantivos se van en combinacin con pronombres posesivos.Ej. ikoope = su chaco
yandekoo = nuestro chacoia = su cabello
4. Sustantivos no nasalizados
Singular pluralchekoo = mi chaco orekoo = nuestro chacondekoo = tu chaco yandekoo = nuestro chacoikoo = su chaco pekoo = chaco de ustedes
5. Sustantivos nasalizados
Singular plural
cheee = mi palabra oreee = nuestra palabraneee = tu palabra aneee = nuestra palabra
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
2/10
Curso guaran Modulo 1
Iee = su palabra peee = palabra de ustedes
.(/%( (0,$#
PREFIJO RAIZ SUFIJO - AFIJO
Ej:
Kuaa = raiz
Ya-i-kuaa lo sabemos
Ya-i-kuaa-ta lo vamos a saberYa-i-kuaa-ta- no lo vamos a saber
Ya-i-kuaa-ta--ma ya no lo vamos a saber
Ya-i-kuaa-ta--ma-pa Ya no lo vamos a saber?
1$1 #.(+0* '$'$#2#3(+- /)$/ .()#
Puama Buenos das
Puama ri Buenos das para ti
Kaaruma buenas tardes
Kaaruma pi buenas tardes para ustedes
Keripa ri? Cmo estas?
Keripa pi? Cmo estn?
Keripa ogunoi? Cmo estn todos?-noi indica las personas ausentes.
Keripa i? Cmo esta el / ella?
Mbaepa peyapo pi? Qu estn haciendo?
Hama ye Hasta luegoTpa ndiveo Vaya con Dios
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
3/10
Curso guaran Modulo 1
Yayecha nos vemos
Mbaepa peyapo pi? Qu estn haciendo?
Maerapa? Por qu?
Keripa ai? Cmo estamos?
Mbaepa? Qu?
43567#879:;
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
4/10
Curso guaran Modulo 1
#3$ +>$/,(#0*$/$+?#Karumbo Aave Piareve
Pasado Presente Futuro
Ara reta:
araviki Lunes inicio del trabajoarapa Martes da de curacionesarapa Mircoles da para buscar los insumos para curararakavi Jueves da de armona, da buenoarakuera Viernes da que la curacin da efecto, da sanoarapi Sbado ltimo da, da que acabamos todoaratu Domingo padre de todos los das, da de reflexin
Yasi reta:
Yasipi enero el primer mesOreti febrero se refiere a arete: fiestaYaguiye marzo cuando algo est madurando, cuando elmaz esta en chocloAraivi abril da con llovizna
Araivo mayo da de cosechaAraroi junio da de froAratini julio da secoAravitu agosto da de vientoArapoti septiembre da de floresArakuvo octubre da solado, da calienteArama noviembre da de lluviaArati diciembre da de siembra
Arasa ao
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
5/10
Curso guaran Modulo 1
.(/% .$)#> #+ 0$3,@+#
MBAETIPeumapa? Ani / mbaetiYa comieron? No
Mbaeti avati kuapeNo hay maz aqu
Mbaeti akiye chuguiNo tengo miedo de el
Mbaeti yaikuaaNo sabemos
Mbaeti anoi korepotiNo hay plata
Che aikua
No s
Ou kuape reta
No vinieron aqu
Ou retaNo vinieron
IviNo es tierra
TapeNo es camino
Rendu yave nde ipi reta iee, nde arakuata rekua kua.Si no escuchas las palabras de tus ancestros, no sabrs nada.
mbaeti / mbaeti: negacin engeneral
:para negar nombre, verbos ocualquier cosa
aguiye:para dar ordenes ;mandar en negativo
ani: imperativo u optativo deverbo
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
6/10
Curso guaran Modulo 1
AGUIYE
Aguiye jeuNo tomes, no comas
Aguiye emoatiNo coquees
Aguiye eyuvangaNo juegues
Aguiye pekiyeNo tengas miedo
Aguiye einupa nemembiNo pegues tu hijo
Aguiye eyukaNo mates
ANI
Ani ekuaNo vayas
Ani!No!
Ani einupa!No pegues!
Ani pekaruNo coman
)*%,A()#> # *0$/#-NDIVE: indica presencia con alguien o algo
Ej:Che akaru raf ndiveYo como con Raf
Nde reparaviki Ruben ndiveTu trabajas con Rubn
KOTI: indica hacia donde
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
7/10
Curso guaran Modulo 1
Ej:Che aja itika koti
Me voy hacia el ro
Jae ojota ikoo koti
El ira a su chaco
Alipio ojoma Cuba kotiAlipio ha ido a Cuba
-PE indica el lugar
Ej:Guariyu ojo okaapi ikopeGuariyu va desyerbar ensu chaco
Che aparaviki CERDETpeYo trabajo en CERDET
.$/$+>*#/ '$#2#B/ 0*+'$)#
Qu? Mbaepa?
Cmo? Keripa?
Cundo? Keri yavepa?
Para qu? Maerapa?
Quin? Kiapa?
Dnde? Kiapepa?
Por qu? Maerapa?
Mbovi? Cunto?
)*%,A(#CB$#D#B/ 0*+'$#Ej:
Mbaepa ndere? Che chere Arukayo?Cmo te llamas? Me llamo Arukayo
Kiapegua nde? Cheko Tarija pegua
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
8/10
Curso guaran Modulo 1
De donde eres? Soy de Tarija
Kiapepa reparaviki? Che aparaviki CERDETpeDnde trabajas? Trabajo en CERDET
Mbaepepa reparaviki?En que trabajas?
Mbaepa pepota peyapota?Qu quieren hacer?
Mbaepa peyapota?Qu harn?
Keri yavepa peyapota?Cundo lo voy a hacer?
Kia ndivepa?Con quin?
Keri yavepa reyu revea?Cundo has llegado?
Maerapa reyapo?Por qu lo haces?
Mbovi arasa renoi?Cuntos aos tienes?
$#%$., ,$#
kuimbae pegua karai iee kua peguaCheru Mi padre CheruChe si Mi madre Che si
Che ramii Mi abuelo Che ramiiChe yari Mi abuela Che yariChe rai Mi hijo Che membi kuimbaeChe rayi Mi hija Che membi kuaChe ramarro Mi nieto / nieta Che ramarroChe rikei Mi hermano mayor Che kivi tenondeguaChe reindi tenondegua Mi hermana mayor Che rike tenondeguaChe rivi Mi hermano menor Che kivi taikueguaChe raicho Mi suegra Che mesiChe tuti Mi tio Che tuti
Che sii Mi tia Che siiChe ru rai Mi tio Che ru rai
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
9/10
Curso guaran Modulo 1
Che si rai Mi tia Che si raiChe rovaya Mi suegro Che puChe ir Mi amigo Che ir
('/$)#(&) /-$3,(+ )#
-KO
Indica algo que va haber, que va pasar
Ej:
emboe rupi yaikuatako yaikuatiaA travs del estudio sabremos escribir
CONDICIONAL
Con la palabra yavese formula una frase en condicional
Ej:Avati anoi yaveoime yeroviaSi tenemos maz, hay alegra
Ramo
= Explicativo: Por qu
Ej:
Rubn: Puama Blanca
Blanca: Puama Rubn
R: Keripa ri?
B: Mbaeti ikavi
R: Maerapa?Por que?
B: che raku ramoPor que estoy con fiebre
-
8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia
10/10
Curso guaran Modulo 1
-O
ikavio bien noms
Irandai oyapo pandepo yapepo, Ararundai oyapo mokoio.
Irandai hace cinco ollas, Ararundai hace dos noms.
arakuoi todava est haciendo calor