H−íng dÉn canh t¸c

trªn ®Êt dèc

TËp 1

c¸c gi¶i ph¸pb¶o vÖ ®Êt vµ n−íc

S¸ch xuÊt b¶n theo tháa thuËn cña

World Neighbors & Studio Driya Media

vµ ®−îc Quaker Service tµi trî

Ng−êi dÞch

Ng« SÜ Hoµi, §«n ThÕ Phong

§µo Xu©n Tr−êng, An V¨n B¶y

nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

hµ néi – 1995

2

Practical guide

to dryland farming

introduction to

soil and water conservation

3

môc lôc

Lêi giíi thiÖu....................................................................................................................... 4

Vµi lêi cña tæ chøc hµng xãm thÕ giíi göi ®Õn b¹n ®äc vµ bµ conn«ng d©n viÖt Nam .......................................................................................................... 5

Giíi thiÖu .............................................................................................................................. 6

VËt ch¾n.............................................................................................................................. 13

R·nh vµ bê r·nh............................................................................................................. 16

T−êng xÕp b»ng ®¸......................................................................................................... 18

Ruéng bËc thang............................................................................................................ 20

VËt ch¾n sèng.................................................................................................................. 24

B¶o d−ìng .......................................................................................................................... 28

R·nh tho¸t n−íc............................................................................................................ 31

§Ëp ch¾n vµ “bÉy ®Êt” ................................................................................................. 34

Sö dông ®Êt........................................................................................................................ 41

KÕt luËn .............................................................................................................................. 45

4

Lêi giíi thiÖu

ViÖt nam cã ba phÇn t− diÖn tÝch ®Êt ®ai lµ ®åi nói vµ cao nguyªn. §Êt s¶n xuÊt n«ng l©mnghiÖp ë miÒn nói vµ trung du phÇn lín lµ ®Êt dèc, kh« h¹n, ph¶i cã biÖn ph¸p canh t¸c thÝchhîp ®Ó sö dông ®Êt ®−îc bÒn v÷ng.

Bé s¸ch h−íng dÉn canh t¸c trªn ®Êt dèc gåm 4 tËp :

- C¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ ®Êt vµ n−íc

- Canh t¸c theo ®−êng ®ång møc víi b¨ng c©y xanh

- Kü thuËt trång c©y

- Qu¶n lý trang tr¹i

S¸ch do World Neighbors (tæ chøc hµng xãm thÕ giíi) Studio Driya Media vµ YayasanTananua xuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh réng r·i t¹i Indonexia. Néi dung s¸ch thÓ hiÖn chñ yÕu b»ngc¸c tranh vÏ kÌm lêi gi¶i thÝch ng¾n gän, dÔ hiÓu, ®−îc ®«ng ®¶o b¹n ®äc hoan nghªnh…Nh»m phôc vô cho c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, ®−îc sù ®ång ý cña World Neighborsvµ Studio Driya Media, ®−îc Quaker Service tµi trî. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp cho xuÊt b¶nbé s¸ch trªn b»ng tiÕng ViÖt.

Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n:

- Bµ Karin Eberhardt - §¹i diÖn World Neighbors, ®¹i diÖn cña Studio Driya Media ®·cung cÊp nguyªn b¶n tiÕng Anh b¶n dÞch tiÕng ViÖt vµ cho phÐp in bé s¸ch nµy t¹i ViÖtnam.

- Bµ Lady Borton - §¹i diÖn Quaker Service ®· hç trî vÒ tµi chÝnh trong viÖc in Ên.

- PTS. Hoµng Xu©n Tý - Gi¸m ®èc Trung t©m sinh th¸i vµ m«i tr−êng rõng ®· gióp ®ìchØnh lý tµi liÖu cho phï hîp víi ViÖt Nam.

Tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc.

Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

5

Vµi lêi cña tæ chøc hµng xãm thÕ giíi göi ®Õn b¹n

®äc vµ bµ con n«ng d©n viÖt Nam

Chóng t«i rÊt lÊy lµm vui mõng lµ bé s¸ch " H−íng dÉn canh t¸c trªn ®Êt dèc" ®· ®−îc dÞch, inxong vµ ra m¾t víi b¹n ®äc vµ bµ con n«ng d©n ViÖt Nam

Chóng t«i xin bµy tá lßng c¶m ¬n víi Quaker Service ë ViÖt Nam ®· tµi trî cho viÖc xuÊt b¶n,vµ c¶m ¬n Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp ®· tæ chøc thµnh c«ng viÖc biªn tËp, in Ên tËp s¸ch nµyvµ giíi thiÖu víi b¹n ®äc.

Bé s¸ch nµy nguyªn ®−îc viÕt trªn c¬ së kinh nghiÖm vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña Indonexia vµ ®·®−îc Yayasan Tananua, mét tæ chøc do mét sè n«ng d©n ë Indonexia thµnh lËp, ph¸t triÓn vµ®· thu kÕt qu¶ tèt ®Ñp.

Chóng t«i kh«ng cã ý ®Þnh ®−a ra mét mÉu h×nh cô thÓ mµ chØ giíi thiÖu nh÷ng kinh nghiÖmthùc tÕ ®· thu ®−îc ë Indonexia ®Ó bµ con tham kh¶o, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ tuú theo t×nh h×nhcô thÎ cña ®Þa ph−ong m×nh ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶. Nh©n d©nViÖt Nam vèn cÇn cï lao ®éng, biÕt kh¾c phôc khã kh¨n vµ cã tinh thÇn s¸ng t¹o, ch¾c ch¾n bµcon n«ng d©n ta sÏ cã c¸ch gi¶i quyÕt riªng cña m×nh. V× vËy chóng t«i còng sÏ rÊt hoannghªnh nÕu b¹n ®äc vµ bµ con ta cã nh÷ng gãp ý, ®Ò nghÞ, nhËn xÐt hoÆc ý kiÕn trao ®æi vÒ néidung tËp s¸ch nµy, vµ xin göi vÒ mét trong hai ®Þa chØ sau:

V¨n phßng World Neighbors sè 1B ngâ 202B, §éi CÊn - Hµ néi

V¨n phßng Quaker Service kh¸ch s¹n La Thµnh, §éi CÊn - Hµ néi

N«ng d©n ViÖt Nam ®· tõng cã c©u tæng kÕt næi tiÕng trong viÖc canh t¸c: " NhÊt n−íc, nh×ph©n, tam cÇn, tø gièng". Cho phÐp chóng t«i ®−îc thªm hai ý n÷a cho phï hîp víi t×nh h×nhn«ng nghiÖp hiÖn nay:

NhÊt n−íc, nh× ph©n

Tam cÇn, tø gièng

Phßng chèng bÖnh s©u

§Êt mµu ph¶i gi÷

Chóc c¸c b¹n thµnh c«ng!

Tæ chøc hµng xãm thÕ giíi

World Neighbors

6

Giíi thiÖu

N«ng d©n vïng cao ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi ®ang ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n t−¬ng tùnhau. Nãi chung hä canh t¸c trªn ®Êt cã ®é dèc tõ trung b×nh ®Õn rÊt dèc, víi tÇng ®Êt mángvµ rÊt dÔ bÞ xãi mßn, n¬i mµ mïa m−a th−êng ng¾n, nh−ng l¹i cã c−êng ®é m¹nh.

7

§Ó ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng thö th¸ch nµy, ng−êi n«ng d©n ®· lµm viÖc rÊt nhiÒu n¨m ®Ó ph¸ttriÓn c¸c biÖn ph¸p canh t¸c thÝch hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy. Hä khai khÈn trang tr¹imíi tõ ®Êt rõng nµy, tõ nh÷ng ®Êt cã bôi che phñ.

§Êt d−íi t¸n rõng hoÆc c©y bôi th−êng rÊt mµu mì, ®Æc biÖt lµ sau khi bÞ ch¸y. L¸ c©y rôngxuèng trong nhiÒu n¨m bÞ ph©n huû vµ h×nh thµnh 1 líp mïn dµy. Líp mïn nµy, cïng víi rÔc©y gç vµ nh÷ng c©y th©n th¶o kh¸c gi÷ cho n−íc m−a thÊm s©u vµo ®Êt.

8

Nh÷ng trang tr¹i nµy cã thÓ trång trät ®−îc vµi n¨m ®Çu víi s¶n l−îng kh¸. Nh−ng sau ®ã, s¶nl−îng b¾t ®Çu bÞ gi¶m v× ®é mµu mì cña ®Êt, mét phÇn bÞ c©y sö dông c¹n kiÖt, ®ång thêi bÞn−íc m−a röa tr«i.

9

Khi ®iÒu nµy x¶y ra, ng−êi d©n l¹i ph¶i khai ph¸ rõng míi ®Ó trång trät, trong khi n−¬ng r·ycò ph¶i bá ho¸ ®Ó chê cho ®é ph× cña ®Êt phôc håi. X−a kia, ph−¬ng thøc ph¸t n−¬ng lµm rÉyhµng n¨m ®· cho n¨ng suÊt ë møc ®é cã thÓ chÊp nhËn ®−îc bëi v× rõng vµ ®Êt cã c©y bôi cßnnhiÒu.

Nh−ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ph−¬ng thøc canh t¸c nµy khã cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶, bëiv× ®Êt lµm n−¬ng r·y míi mçi ngµy cµng khan hiÕm h¬n. Sù ph¸t triÓn cña d©n sè n«ng th«nlµm cho ngµy cµng cã nhiÒu ng−êi cÇn ®Õn ®Êt ®ai h¬n trong khi hÖ thèng n−¬ng r·y cæ truyÒn®ßi hái mçi gia ®×nh ph¶i cã 1 diÖn tÝch réng lín ®Ó du canh.

10

Ng−êi n«ng d©n ngµy cµng ph¶i ®i xa lµng h¬n t×m ®Õn nh÷ng vïng ®Êt rõng cßn mµu mì.Ngoµi ra, chÝnh phñ l¹i ph¶i rµnh riªng mét phÇn diÖn tÝch rõng ®Ó thµnh lËp c¸c vïng" phßnghé" b¶o vÖ c¸c nguån n−íc hay b¶o vÖ c¸c " vïng ®Çu nguån" . Ng−êi n«ng d©n kh«ng ®−îcphÐp canh t¸c hay chÆt c©y trong nh÷ng khu rõng cã chøc n¨ng phßng hé nµy.

H¬n thÕ n÷a, nh÷ng ng−êi n«ng d©n vèn tr−íc ®©y chØ s¶n xuÊt ®ñ l−¬ng thùc ®Ó nu«i sèng gia®×nh, ngµy nay ph¶i vËn dông nh÷ng h×nh thøc canh t¸c míi ®Ó t¨ng thªm thu nhËp, ®¸p øngnh÷ng thø tr−íc ®©y ®−îc coi nh− kh«ng cÇn thiÕt hoÆc kh«ng ph¶i chi phÝ nh−: tiÒn häc phÝ,tiÒn thuèc, ®å ®¹c trong nhµ v.v…

11

TÊt c¶ nh÷ng thay ®æi nµy buécng−êi d©n vïng cao ph¶i canht¸c liªn tôc trªn cïng mét miÕng®Êt vµ sö dông nh÷ng biÖn ph¸pcanh t¸c tiªn tiÕn ®Ó cã s¶nl−îng cao h¬n. B¶n th©n ng−êin«ng d©n cã thÓ lµm cho nhiÒukü thuËt canh t¸c ®−îc truyÒn l¹iqua nhiÒu thÕ hÖ trë nªn thÝchøng h¬n, tiªn tiÕn h¬n.

12

Tuy nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông hiÖn nay kh¸c víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®· sö dông tr−íc®©y, nh−ng nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh th× vÉn gi÷ nguyªn. §ã lµ:

1. B¶o vÖ ®Êt khái bÞ xãi mßn2. Duy tr× vµ c¶i thiÖn ®é mµu mì cña ®Êt.3. Khèng chÕ n−íc m−a ®Ó n−íc thÊm vµo ®Êt.

QuyÓn s¸ch h−íng dÉn nµy cïng víi nh÷ng cuèn s¸ch kh¸c trong tËp tµi liÖu vÒ "canh t¸c trªn®Êt dèc" bao gåm nh÷ng gi¶i ph¸p ®−îc ng−êi n«ng d©n vËn dông ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíinh»m c¶i tiÕn c¸c ph−¬ng thøc canh t¸c. Chóng ta cã thÓ häc tËp hä vµ xem xÐt nh÷ng biÖnph¸p cña hä b»ng chÝnh kinh nghiÖm cña chóng ta vµ ®èi chiÕu víi ®iÒu kiÖn cô thÓ trongnh÷ng trang tr¹i cña m×nh.

13

VËt ch¾n

Mét ph−¬ng ph¸p phæ biÕn ®Ó ng¨n chÆn ®Êt bÞ röa tr«i (hay xãi mßn) lµ sö dông nh÷ng vËtch¾n ®−îc lµm tõ c¸c vËt liÖu th«ng th−êng. Nh÷ng vËt ch¾n nµy th−êng gåm cã gç (th©n c©yhay cµnh c©y) hoÆc tre xÕp thµnh hµng, däc theo s−ên ®åi vµ ®−îc ®ãng cäc ®Ó cè ®Þnh.

Ng−êi n«ng d©n cßn sö dông t−êng xÕp ®¸, hay nh÷ng c©y nhá lµm gi¶m tèc ®é xãi mßn. Môc®Ých cña viÖc lµm nµy lµ ®Ó chia s−ên ®åi dèc thµnh nh÷ng phÇn nhá h¬n ®Ó lµm gi¶m lùcdßng ch¶y xuèng ch©n ®åi. Cho dï nh÷ng gi¶i ph¸p nµy thùc sù ph¸t huy t¸c dông tèt th× vÉncßn nhiÒu ®iÒu cÇn ph¶i ®−îc c¶i tiÕn.

14

Gi¶i ph¸p b¶o tån ®Êt nµy cã thÓ ®−îc c¶i tiÕn nÕu nh− chóng ta x©y dùng c¸c vËt ch¾n theo®−êng ®ång møc. "§−êng ®ång møc" lµ ®−êng cã cïng ®é cao t¹i c¸c ®iÓm kh¸c nhau trªns−ên ®Êt.

Nh÷ng ®−êng ®ång møc nµy cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch sö dông mét khung ch÷ A.Khung ch÷ A lµ dông cô ®¬n gi¶n ®−îc lµm b»ng 3 thanh gç hoÆc tre víi mét ®o¹n d©y thõngvµ mét hßn ®¸.

15

Mét nh©n viªn phæ cËp n«ng nghiÖp, mét c«ng nh©n thùc hiÖn mét ch−¬ng tr×nh t¹i hiÖntr−êng hay mét n«ng d©n cã kinh nghiÖm cã thÓ tr×nh diÔn c¸ch lµm vµ sö dông khung ch÷ Atrong mét thêi gian ng¾n. Sau khi lµm vµ ®iÒu chØnh c¸c gãc ®é cña th−íc ch÷ A ng−êi ta södông nã ®Ó ®¸nh dÊu ®−êng ®ång møc. VËt ch¾n sÏ ®−îc x©y dùng däc theo c¸c ®−êng ®ångmøc nµy.

16

R·nh vµ bê r·nh

H×nh d¸ng cña vËt c¶n còng cã thÓ ®−îc hoµn thiÖn h¬n. ë nh÷ng n¬i ®Êt cã ®é s©u trung b×nh,cã thÓ ®µo r·nh däc theo ®−êng ®ång møc. Ngoµi viÖc gi÷ cho ®Êt khái bÞ röa tr«i, nh÷ng r·nh®ång møc nµy cßn gi¶m dßng ch¶y cña n−íc lµm cho l−îng n−íc m−a thÊm vµo ®Êt nhiÒuh¬n. Thay vµo sù röa tr«i (mang c¶ ®Êt ®i theo), n−íc ngÊm vµo ®Êt gi÷ cho ®Êt Èm l©u h¬n saukhi hÕt m−a.

Khi lµm bê hay r·nh theo ®−êng ®ång møc, hoÆc dùng vËt ch¾n b»ng ®¸ nªn b¾t ®Çu tõ ®Ønh®åi. NÕu c«ng viÖc b¾t ®Çu tõ ch©n ®åi th× lùc cña n−íc ch¶y tõ trªn xuèng cã thÓ ph¸ huûnh÷ng c«ng tr×nh ®· hoµn thµnh phÝa d−íi.

17

ViÖc ®µo r·nh vµ lµm bê r·nh theo ®−êng ®ång møc cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh ®ång thêi. R·nh®−îc ®µo däc theo ®−êng ®ång møc s©u kho¶ng 30cm, réng kho¶ng 50cm. Bê r·nh còng sÏ cãchiÒu réng kho¶ng 50cm, cao 30cm.

18

T−êng xÕp b»ng ®¸

T¹i nh÷ng n¬i cã tÇng ®Êt máng hay cã nhiÒu ®¸, n¬i kh«ng thÓ ®µo r·nh theo ®−êng ®ångmøc ®−îc, th× viÖc t¹o nh÷ng bê ch¾n b»ng ®¸ cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶. T−êng ®¸sÏ ®−îc xÕp theo ®−êng ®ång møc. Bê ch¾n nµy cã thÓ lµm gi¶m tèc ®é dßng ch¶y cña n−ícvµ lµm gi¶m bít ®é xãi mßn.

B−íc ®Çu tiªn trong viÖc x©y dùng bê ch¾n b»ng ®¸ lµ ph¶i t¹o nªn mét r·nh ph¼ng réngkho¶ng nöa mÐt däc theo toµn bé ®−êng ®ång møc. R·nh nµy sÏ lµ nÒn mãng cho t−êng ®¸.

19

§¸ ®−îc xÕp ë mÐp ngoµi ch©n t−êng. §¸ nhá h¬n cã thÓ ®−îc ®Æt gi÷a hai hµng ®¸ lín.T−êng ®−îc x©y dùng theo c¸ch nµy cho ®Õn khi ®¹t ®−îc chiÒu cao tõ 1/2m → 1m. ChiÒu caocña t−êng sÏ phô thuéc vµo ®é dèc cña s−ên ®åi, nguån ®¸ s½n cã vµ nguån nh©n lùc.

Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c r·nh vµ bê r·nh hay gi÷a c¸c t−êng ®¸ kh«ng ph¶i lµ bÊt tiÖn. Nã phôthuéc vµo ®é dèc cña ®Êt vµ môc tiªu canh t¸c cña ng−êi n«ng d©n. Th«ng th−êng trªn ®åi cã®é dèc lín, kho¶ng nµy lµ 3-4m. ë nh÷ng n¬i dèc trung b×nh th× kho¶ng c¸ch cã thÓ lµ 5-6m.

20

Ruéng bËc thang

Ngoµi viÖc x©y dùng r·nh, bê r·nh hay xÕp t−êng ®¸ trªn n−¬ng cã tÇng ®Êt s©u cã thÓ lµm bËcthang réng ®Ó chèng xãi mßn. BËc thang réng mang l¹i kÕt qu¶ nhanh, nh−ng ®ßi hái nhiÒuthêi gian vµ søc lùc ®Ó x©y dùng.

21

Khi x©y dùng "ruéng bËc thang kh«ng gê". ViÖc cÇn lµm ®Çu tiªn x¸c ®Þnh kÝch th−íc cñabËc thang vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc thang. §iÒu nµy sÏ phô thuéc vµo ®é dèc cña ®Êt. Trªn®Êt Ýt dèc bËc thang ph¶i lín h¬n. §èi víi ®Êt cã ®é dèc lín h¬n bËc thang cÇn hÑp h¬n. KÝchth−íc cña ruéng. "ruéng bËc thang kh«ng gê" vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc thang phô thuécvµo nhu cÇu cña ng−êi n«ng d©n vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña hiÖn tr−êng.

Sau khi cè ®Þnh kÝch th−íc bËc thang vµ kho¶ng c¸ch gi÷a chóng, c«ng viÖc tiÕp theo lµ ®µobËc thang. §Ó ®¶m b¶o líp ®Êt bÒ mÆt sau ®ã kh«ng bÞ vïi lÊp bëi líp ®Êt Ýt mµu mì h¬n, th×líp ®Êt mµu mì trªn cïng ph¶i ®−îc chuyÓn sang 1 bªn hoÆc ®−a xuèng phÝa d−íi diÖn tÝch®ang ®−îc san b»ng.

22

Sau ®ã mét phÇn ®Êt ®−îc ®µo lªn vµ san ra, phÝa ngoµi t¹o nªn mét bËc thang h¬i thÊp dÇn vÒphÝa s−ên ®åi nh− h×nh vÏ trªn.

ë mÐp ngoµi cña bËc thang, nªn ®¾p bê hay t¹o mét gê nhá. Cßn däc theo mÐp trong cña bËcthang nªn ®µo m−¬ng ®Ó h¹n chÕ dßng ch¶y m¹nh cña n−íc m−a.

23

B−íc cuèi cïng ®Ó hoµn chØnh ruéng bËc thang lµ tr¶ l¹i líp ®Êt mµu mì mµ tr−íc ®©y ®· g¹tsang mét bªn ®Ó san bËc cho mÆt vu«ng bËc thang ®Ó cã thÓ gieo trång c¸c lo¹i hoa mµu.

24

VËt ch¾n sèng

Ngoµi viÖc gi÷ n−íc vµ ®Êt, 1 khÝa c¹nh kh«ng kÐm quan träng n÷a lµ duy tr× ®−îc mµu mìcña ®Êt. V× kh«ng cßn t¸n che cña rõng n÷a ®Ó b¶o ®¶m ®é mµu mì cho ®Êt, nªn b¶n th©nng−êi n«ng d©n cã thÓ trång c©y rõng hay c¸c lo¹i thùc vËt kh¸c ®Ó thay thÕ vai trß cña rõngtrong viÖc cung cÊp nh÷ng chÊt dinh d−ìng quan träng cho ®Êt.

C¸c loµi c©y mäc nhanh cã thÓ ®−îc trång ®Ó t¨ng ®é ph× cña ®Êt, gi¶m xãi mßn vµ lµm chËmdßng ch¶y cña n−íc, ®ång thêi mang l¹i nh÷ng lîi Ých kh¸c nh− cñi vµ thøc ¨n gia sóc. Trongsè nh÷ng loµi ®· sö dông phæ biÕn h¬n c¶: C©y keo Caliandra, Cacao, keo dËu vµ mét sè loµicá vµ døa. NÕu c©y th©n gç vµ c©y bôi ®−îc lùa chän chñ yÕu bëi chóng ®−îc c¶i thiÖn ®é mµumì cña ®Êt th× nh÷ng lo¹i cá nh−: Napier, cá voi vµ døa ®−îc sö dông bëi v× rÔ cña chóng lµnh÷ng vËt ch¾n cã hiÖu qu¶ cao.

25

Trång nhiÒu lo¹i c©y cá kh¸c nhau ®Ó t¨ng c−êng cho nh÷ng vËt ch¾n ®· ®−îc x©y dùng. Khi®· cã m−¬ng ®ång møc, cã thÓ trång c©y däc theo chiÒu dµi cña bê m−¬ng. Ph−¬ng ph¸ptrång phæ biÕn nhÊt lµ bè trÝ 2 hµng c©y theo h×nh ch÷ chi s¸t vµo nhau ®Ó t¹o nªn 1 hµng ch¾nsèng v÷ng ch¾c vµ cã hiÖu qu¶.

NhiÒu lo¹i cá vµ døa cã thÓ ®−îc trång ngay d−íi nh÷ng hµng c©y ®Ó cñng cè cho vËt ch¾n.Nh÷ng loµi c©y nµy ®−îc trång dµy theo hµng ®¬n hay kÐp.

26

NÕu ®· x©y dùng t−êng ®¸, th× ph−¬ng ph¸p trång c©y cã h¬i kh¸c. C©y ®−îc trång ë gi¸pt−êng thµnh 1 hµng ®¬n, c©y c¸ch c©y kh«ng qu¸ 10cm. C©y ph¶i ®−îc trång 10-15 cm c¸chr×a t−êng.

Cã thÓ trång cá vµ døa däc theo mÐp trªn cña t−êng xÕp ®¸.

27

§èi víi ruéng bËc thang, hai ph−¬ng ph¸p trång t¹o nªn vËt ch¾n sèng th−êng ®−îc sö dông:1. Trång c©y ë bê ruéng bËc thang cá ë thµnh bê2. Ng−îc l¹i, còng cã thÓ trång c©y ë phÇn d−íi cña bê ruéng vµ trång cá trªn mÆt bê.

28

B¶o d−ìng

CÇn b¶o d−ìng tèt ®Ó nh÷ng viÖc lµm trªn cã thÓ ph¸t huy hiÖu qu¶. ThÝ dô: cÇn ph¶i th−êngxuyªn n¹o vÐt m−¬ng ®ång møc, ®Æc biÖt lµ sau khi m−a to, r·nh m−¬ng cã thÓ bÞ lÊp ®Çy ®Êt.

CÇn ph¶i ch¨m sãc c©y vµ cá hîp lý. Nªn th−êng xuyªn lµm cá vµ xíi ®Êt cho c©y.

29

Khi nh÷ng c©y lín ®· ph¸t triÓn cÇn ph¶i chÆt bá phÇn trªn, ®Ó l¹i th©n cã ®é cao tõ 1/2 -1m(b»ng ®é cao tõ gèi ®Õn bông). L¸ ®−îc sö dông lµm ph©n xanh ®Ó c¶i t¹o ®Êt. ChÆt nh− vËycòng lµ cÇn thiÕt ®Ó c©y kh«ng che bãng c¸c loµi c©y n«ng nghiÖp ®−îc gieo trång gi÷a c¸chµng c©y lµm vËt ch¾n.

30

§Ó sö dông l¸ lµm ph©n xanh c¶i thiÖn mµu mì cña ®Êt cÇn ph¶i vïi l¸ khi lµm ®Êt. Lµm nh−vËy sÏ gióp cho l¸ ph©n huû nhanh h¬n.

Cá ®· trång däc theo nh÷ng bê ®ång møc hay t−êng xÕp ®¸ ph¶i c¾t s¸t ®Êt, chØ chõa chiÒu caokho¶ng 2-3cm (b»ng chiÒu dµi 1 ®èt ngãn tay). Cá NB-21 vµ Napier lµm thøc ¨n rÊt tèt chosóc vËt, nh−ng ph¶i ®−îc c¾t l¹i tr−íc khi cá ®¹t chiÒu cao 1m. Gia sóc kh«ng thÝch ¨n cá ®·mäc qu¸ cao, v× nh− vËy cá qu¸ dai.

31

R·nh tho¸t n−íc

Ngay c¶ khi nh÷ng con m−¬ng ®ång møc, nh÷ng t−êng xÕp ®¸ vµ nh÷ng hµng rµo sèng ®·®−îc x©y dùng, vÉn cßn nguy c¬ xãi mßn, v× n−íc vÉn cã thÓ ch¶y tõ trªn xuèng. CÇn khèngchÕ ®Ó n−íc kh«ng ph¸ huû trang tr¹i. Ph¶i ®µo r·nh tho¸t n−íc ®Ó khèng chÕ dßng ch¶y cñan−íc tõ trªn xuèng vµ tõ gi÷a ra bªn mÐp bËc thang.

Trong mét sè tr−êng hîp nh− ë nh÷ng n¬i ruéng cã nhiÒu ®Êt c¸t, ë ch©n ®åi hoÆc ë thunglòng, th× viÖc x©y dùng r·nh tho¸t n−íc ph¶i lµ b−íc ®Çu tiªn ®Ó b¶o vÖ trang tr¹i.

32

Nãi chung r·nh tho¸t n−íc nªn cã ®é s©u vµ chiÒu réng kho¶ng 1/2m. CÇn ph¶i nèi m−¬ng®ång møc víi c¸c r·nh tho¸t n−íc nh»m lµm cho n−íc thõa ®−îc tho¸t ®i ®Ó ng¨n xãi mßn.

PhÇn cuèi cña r·nh tho¸t n−íc ë nh÷ng vÞ trÝ thÊp cÇn ph¶i ®−îc ®µo s©u h¬n, réng h¬n phÇntrªn ®Ó n−íc kh«ng tô l¹i qu¸ nhiÒu vµ trµn sang hai bªn.

33

Nh÷ng khe hay suèi nhá ®−îc h×nh thµnh tù nhiªn ë r×a cña trang tr¹i còng cã thÓ ®−îc södông nh− lµ nh÷ng r·nh tho¸t n−íc. Nh÷ng khe suèi nµy cã thÓ nèi víi r·nh ®µo ë phÇn trªncña ruéng bËc thang vµ còng cã thÓ ®−îc nèi víi tÊt c¶ c¸c con m−¬ng ®ång møc.

Cã thÓ trång c©y ë hai bªn bê cña r·nh tho¸t n−íc ®Ó lµm chËm dßng ch¶y vµ duy tr× h×nhd¹ng cña r·nh.

34

§Ëp ch¾n vµ “bÉy ®Êt”

Dßng ch¶y trong r·nh tho¸t n−íc hay cña c¸c khe suèi tù nhiªn cã thÓ t¹o nªn tèc ®é vµ søctµn ph¸ lín. §Ó lµm chËm dßng ch¶y ë c¸c r·nh tho¸t n−íc vµ b¶o vÖ r·nh khái bÞ n−íc bµomßn xuèng s©u th× cÇn x©y dùng ®Ëp ch¾n vµ bÉy ®Êt. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy sÏ lµm t¨ngl−îng n−íc ngÊm vµo ®Êt, còng nh− lµm gi¶m xãi mßn.

§Ëp ch¾n th−êng nhá, víi cÊu tróc ®¬n gi¶n. Ng−êi n«ng d©n cã thÓ tù x©y dùng vµ b¶o d−ìng®−îc. Chóng ®−îc sö dông ®Ó ng¨n xãi mßn vµ ®Ó lµm chËm dßng ch¶y ë hÖ thèng r·nh tho¸tn−íc. B−íc ®Çu tiªn, trong viÖc x©y dùng ®Ëp ch¾n lµ ®¸nh dÊu 1 ®−êng th¼ng qua khe hayr·nh tho¸t n−íc. §−êng nµy ph¶i ®i theo ®−êng ®ång møc ch¹y qua s−ên dèc.

35

TiÕp ®ã ph¶i ®ãng cäc xuèng ®Êt theo ®−êng ®· v¹ch dÊu qua r·nh hoÆc khe vµ c¸ch mÐpr·nh, mÐp khe réng ra 1m. NÕu ®−îc, cÇn sö dông nh÷ng c©y cã kh¶ n¨ng mäc chåi tõ hom ®Ólµm cäc, nh− vËy nh÷ng cäc nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh vËt ch¾n sèng.

CÇn lÊy tre, nøa hoÆc cµnh c©y ®Ó ®an vµo cäc, lµm cho cäc ®øng cè ®Þnh. ViÖc nµy lµm chovËt ch¾n v÷ng ch¾c h¬n vµ dµy h¬n. §¸ cã thÓ xÕp trªn phÝa cao h¬n cña cÊu tróc nµy. Cã thÓdïng ®¸ ®Ó gia cè phÝa trªn cña ®Ëp ch¾n.

36

Sau khi tre hay cµnh ®−îc ®an vµo cäc, cµnh c©y bôi hoÆc lo¹i vËt liÖu kh¸c cã thÓ cµi vµo phÝatrªn cña ®Ëp. N−íc ch¶y qua ®Ëp ch¾n sÏ bÞ chËm l¹i, lµm cho ®Êt l¾ng ®äng l¹i sau ®Ëp.

Mét ®iÒu cÇn l−u ý lµ ph¶i b¾t ®Çu x©y dùng ®Ëp ch¾n tõ ®Ønh cña r·nh( vïng cao nhÊt cña ®åi). NÕu nh÷ng ®Ëp ch¾n ®−îc x©y dùng ë phÝa tr−íc th× n−íc tÝch tô phÝatrªn cã thÓ ®ñ m¹nh ®Ó ph¸ vì nh÷ng ®Ëp ë phÝa d−íi.

37

Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®Ëp ch¾n nµy kh«ng ®ång nhÊt. Nh÷ng chç cã ®é dèc lín h¬n th× ph¶i®Æt s¸t nhau h¬n. Víi kinh nghiÖm cña m×nh ng−êi n«ng d©n cã thÓ quyÕt ®Þnh kho¶ng c¸chgi÷a c¸c ®Ëp ch¾n phï hîp nhÊt víi trang tr¹i cña m×nh.

§Êt båi tô ë phÝa tr−íc ®Ëp ph¶i ®−îc n¹o vÐt lu«n ®Ò ®Ëp kh«ng bÞ trµn ngËp.

38

" BÉy ®Êt" lµ nh÷ng hè ®µo s©u xuèng ®Êt c¾t ngang dßng ch¶y tõ ®Ønh ®åi xuèng ch©n ®åi ®Ólµm chËm dßng ch¶y vµ gi÷ l¹i cÆn ®Êt khái bÞ n−íc cuèn tr«i. KÝch th−íc cña " bÉy ®Êt"th−êng dµi 1m, réng 1m vµ s©u 0,5m.

Khi n−íc ch¶y chËm, cÆn ®Êt nÆng h¬n sÏ l¾ng xuèng ®¸y bÉy. Sau nh÷ng trËn m−a to cÇnph¶i kiÓm tra l¹i vµ n¹o vÐt bÉy ®Êt. §Êt tÝch tô ë bÉy ®Êt cã thÓ ®−îc vÐt lªn c¹nh ®ã.

39

BÉy gi÷ ®Êt cã thÓ ®−îc lµm cïng víi ®Ëp ch¾n. BÉy gi÷ ®Êt ®−îc ®Æt trªn hoÆc d−íi ®Ëp ch¾ncã thÓ gi÷ l¹i ®−îc nhiÒu ®Êt h¬n.

Ng−êi n«ng d©n cßn sö dông nh÷ng bÉy ®Êt lín h¬n (1m3 hay lín h¬n) ®Ó gi÷ n−íc t−íi c©yvµ ®Ó pha thuèc trõ s©u.

40

M−¬ng tho¸t n−íc, ®Ëp ch¾n vµ bÉy ®Êt th−êng ®−îc x©y dùng gi÷a c¸c trang tr¹i liÒn nhau.Nh÷ng ng−êi n«ng d©n cã trang tr¹i kÒ nhau cã thÓ chung nhau sö dông nh÷ng c«ng tr×nh nµy.§−¬ng nhiªn hä ph¶i hîp t¸c víi nhau ®Ó x©y dùng vµ b¶o d−ìng c¸c c«ng tr×nh nµy.

41

Sö dông ®Êt

Ngoµi nh÷ng gi¶i ph¸p ®· tr×nh bµy, cßn cã nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c ng−êi n«ng d©n ph¶i suy nghÜkhi lËp kÕ ho¹ch sö dông l©u dµi vµ tèt nhÊt cho ®Êt cña chÝnh hä vµ ®Êt c«ng xung quanhlµng. ThÝ dô ®Êt däc theo c¸c bê suèi tù nhiªn ph¶i cã rõng che phñ.

42

Tèt nhÊt lµ nªn trång c©y gç ë nh÷ng vïng ®Êt rÊt dèc hay ë nh÷ng phÇn gÇn ®Ønh ®åi. §ÆcbiÖt nªn dïng nh÷ng c©y cã thÓ cho thªm thu nhËp hay cã thÓ dïng lµm cñi. Nh÷ng c©y cã Ýchnªn trång lµ c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp nh− cµ phª, ca cao vµ mét lo¹t nh÷ng loµi c©y rõngkh¸c.

Nh÷ng khu ®Êt hoang, n¨ng suÊt canh t¸c thÊp cã thÓ lµm b·i ch¨n th¶ gia sóc.

43

Chóng ta ph¶i ®¸nh gi¸ ®Êt mét c¸ch cÈn thËn vµ quyÕt ®Þnh c¸ch sö dông ®Êt tèt nhÊt: Nh−ngcho dï chóng cã sö dông ®Êt theo ph−¬ng thøc nµo th× vÉn cÇn ®Õn c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån ®Êtvµ n−íc ®Ó lu«n gi÷ ®−îc n¨ng suÊt cña ®Êt.

Th¶m rõng trªn ®Êt dèc ë gÇn ®Ønh ®åi hay gi÷a c¸c l−u vùc s«ng ph¶i ®−îc b¶o vÖ. MÆc dïnh÷ng d¹ng ®Êt nµy th−êng kh«ng thÝch hîp cho canh t¸c n«ng nghiÖp, nh−ng chóng ta vÉnph¶i b¶o vÖ nh÷ng vïng nµy b»ng c¸ch lµm cho ®Êt trë nªn h÷u Ých h¬n vÒ l©u dµi.

44

T¹i nhiÒu n−íc, chÝnh phñ ®· ph©n h¹ng ®Êt theo kh¶ n¨ng vµ c«ng dông cña ®Êt. Môc ®Ých“ph©n h¹ng sö dông ®Êt " nh− thÕ lµ ®Ó giíi thiÖu c¸ch sö dông ®Êt tèt nhÊt trªn nh÷ng d¹ng®Êt kh¸c nhau, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. Khi lËp kÕ ho¹ch cho viÖc sö dông ®Êt l©udµi 1 c¸ch tèt nhÊt, chóng ta nªn xem xÐt th«ng tin mét c¸ch cÈn thËn. B¶n th©n chóng ta cãthÓ ph¸t triÓn nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý ®Êt tèt phï hîp víi ®iÒu kiÖn trang tr¹i cña m×nh.Chóng ta nªn th¶o luËn nh÷ng dù kiÕn vÒ sö dông ®Êt cña chóng ta víi nh÷ng ng−êi hµng xãm,vµ nªn h−íng tíi nh÷ng lîi Ých lín h¬n cho toµn bé b¶n lµng.

45

KÕt luËn

Gi¶i ph¸p b¶o vÖ ®Êt vµ n−íc ®· ®−îc gi¶i thÝch trong tµi liÖu h−íng dÉn nµy. Chóng ta nªnsuy nghÜ vÒ nhu cÇu cña m×nh víi t− c¸ch lµ nh÷ng ng−êi n«ng d©n vµ quyÕt ®Þnh øng dôngnh÷ng gi¶i ph¸p nµy sao cho phï hîp nhÊt víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh.

46

Chóng ta ph¶i lu«n nhí 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n khi sö dông bÊt kú 1 gi¶i ph¸p b¶o vÖ ®Êt ®ai nµo.§ã lµ:

1. Chèng Xãi mßn2. Duy tr× ®é mµu mì cña ®Êt3. Khèng chÕ dßng ch¶y vµ lµm cho n−íc thÊm nhiÒu vµo ®Êt.

Sö dông ®Êt vµ c¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ n−íc hîp lý sÏ kh«ng chØ tiÕt kiÖm nguån tµi nguyªn quýb¸u nhÊt cña chóng ta mµ cßn t¨ng thu ho¹ch, lµm cho trang tr¹i cña chóng ta cã n¨ng suÊt caoh¬n vµ thËm chÝ cßn ®Ñp h¬n.

47

Nh÷ng ph−¬ng ph¸p m« t¶ ë ®©y tuy ®¬n gi¶n, nh−ng ®ßi hái ph¶i lao ®éng nhiÒu vµ cã quyÕtt©m míi thùc hiÖn ®−îc. Mét khi c«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh cÇn ph¶i ®−îc th−êng xuyªn b¶od−ìng. Nh−ng ®iÒu quan träng ph¶i lu«n nhí lµ b¶o vÖ ®Êt vµ n−íc lµ nÒn t¶ng ®Ó duy tr× viÖccanh t¸c cã n¨ng suÊt cao l©u dµi.

Nh÷ng cuèn s¸ch kh¸c cña bé tµi liÖu "H−íng dÉn canh t¸c trªn ®Êt dèc" sÏ ®Ò cËp thªmnh÷ng ph−¬ng ph¸p cã thÓ sö dông ®Ó c¶i tiÕn c¸ch qu¶n lý trang tr¹i trªn ®Êt dèc. H·y nhír»ng ®· ®Õn lóc cÇn ph¶i h−íng tíi mét hÖ thèng canh t¸c gi÷ v÷ng ®−îc ®é ph× ®Êt, n¨ng suÊtcña trang tr¹i vµ b¶o tån ®−îc m«i tr−êng, n¬i chóng ta ®ang sèng vµ lao ®éng.