Date Printed: 04/21/2009

JTS Box Number: IFES 65

Tab Number: 147

Document Title: Jamaoadenya Kalan

Document Date: 1997

Document Country: Mali

Document Language: Bambara

IFES ID: CE00985

~~II * F

Jamanadenya Kalan

Mogo b£ se ka k£ jamanaden lluman ye cogo di ?

8ayclcmabaga : - MusaJaabi Balikukalan baarada

Dilanbaga : Fondaslyon Flridirlki Eberi nl Eropu Kafolibn

Jamanadenya· Kalan

Mogo be se ka ke jamanaden puman ya cogo di?

Dilanbaga : F:mdasiy:>n FiridirikiEb&ri ni Eropu Kafoliton

Bay&l&mabaga : Musa Jaabi Balikukalan Baarada

F Clifton White Resource Center International Foundation for Election Systems

FasodenJlumanya : m::lg::l bE kE fasoden Jluman ye cogo di ?

D&bila

FasodenJlumanya kalanni kun ye ka fasoden kelen 0 kelen kalan miiriya Jlumanw na, miiriya minnu ya hadamadenya taamasiYEnw ye, n'u bE kE sababu ye ka m::lg::lya dilan, ka sigi diva.

. , FasodenJlumanya kalanni ye jEmufanga j::lminEn JlEnama ye, ;

n' a f::l anw ka jEmufanga, 0 min j::lli bE a san bbw la. FasodenJlumanya kalanni de bE kEnYErEma ni hakililatigE sabati k' a . lakana, a kEra m::lg::l kelen ta ye 0, a kEra jama ta ye o.

M::lg::l tE kE fEn fE i tE min sid::ln. N'i ye jamana j::llanw sEbEkoro d::ln k'u faamu, i bE kE jamana fE, i bE jamana kanu, ka forobafEn bonya, ka jamanadenw bonya. Hamaden josariyaw batoli bE damim: nin sanfE bien ninnu na.

FasodenJlumanya kalanni bE m::lg::l yEiEma : a b' i bJ jamanaden gansanya la k' i kE jamanaden faamuyalen ye, min b' a josariyaw don jEmufanga hukumu kon::l. A bE wele bila hadamaden bEE ma, bEE k'i hakili jagab::l, ka miiri ka taasi walasa faamuya ka kc k'a don ko sigikanw ye bEE jE ye, sigikan minnu bE diJlE mara.

Nin gafe in dilanna 0 hukumu de k::lno, Firidiriki EbEri Fondasiyon fE, ani Er::lpu Kafolit::ln.

A b'a fE ka kunnafoniw di jamanadenw ma, k'u kalan . jEmufanga tEmEsiraw n'a sariyawla. KErEnkErEnnenya la, gafe in

JlEsinnen bE denmisEnw mao

IJam~denya Kalan -------- C~)I

Alizeri

Moritani

Koniwaari

Mali jamana

1 * An ka Mali jamana d:m , Mali y' a ka yeremah::>r:mya ta setanburu~alo tile 22 San 1960. Sann'o don ka se~ Mali jamana tun I t::>g::> ;!ye Sudan yeo Walifasomaralaw de y'o t::>g::> da ala. Sudan tun bekafo d::> de bn::>;

I . min t::>g::> ko Faransi ka Afiriki tilebinyanfan" q'A.O.F",).

,

Mali jamana kene bonya be ben bam.1.241.000 de ma (Kilometere 1.241.000) ; m::>g::>hake min b'a k::>n::>, 0 ye m::>g::>

. I' , 8.550.000 yeo Bamak::> ye jamana faaba ye, politikifanga daagalen be y::>r::> min: Duguba t::>w ye Segu ye, ani M::>ti, Sikaso, kayi, Kulubr::>, GaNo, Tumutu ni Kidali. . I'.

II :1

Mali jamana be dance b::> ni jamana minnu ye, olu file:

I' * Kepekayanfan fe, Alizeri jamana ni Moritani jamana ;

- ". II * Woroduguyanfan fe (bayanfanl, Koniw~ari jarnana nI Lagine Jamana ; *Bayanfan ni k::>r::>n ce, Burukina faso jamana ; * Tilebinyanfan fe, Senegali jamana ; * K::>r::>nyanfan fe, Nizeri jamana.

I Ct--~---- Jamadenya Kalan

r 2 •. Jamana lakod:mnanw

Mali ye j'amana setigima yeo Setigiya (fanga an' a ka sebagayaba) bE fasojama de bolo. fasojama de b' a lataama fana n'a ka ciden sugandilenw ye sariyatabulon k::mo (depitew). Setigiya taamasiYEnw filE:

a* Mali darapo walima jamana PE sugandilenw (a bE se ka b , . . a ma f~ma jamana anbilEmu) : kono saba jolen de b' ala: puguji .. nErEmugu ni bilenman.

Darapo bE YEIEn ka siri foroba cakEdaw bEE sanfE : peresidan kaso. minisirisow, mEriw n'u pogonnaw. Darapo ka kan ka bate sabula ale' de kelen ye taamasiYEn fob yeo Majigin bE k'a ye jamalajEw ni pEnajEbaw senfE.1 Fanga tigilamogow ka mobiliw kan (peresidan. marapEmaa marakogo, mali lasidigen jamana werE kono). darapo . ncinininw bE sigi.

Ni jamana bE sangafo la, darapo tE bila fipE fE. A bE siri a kala la.

b* jamana dasiri ye : fasojama kelen-Kuntilenna kelen-I]aniya kelen.

Nin dapE saba ninnu bE an ka jamana miiriya jira.

c* jamana janjon : 0 ye jamana kanudonkili yeo A togo: mall jamana" A forobatogo ko : "mali man' an kan bo". An ka jamana janjon bE cEfarinya majamu, nka a bE Afiriki kelenyali fana koto.

l.Jamadenya Kalan -------C5)1

Fanga Yf! jamana. labencogo ye 'IPolitiki hukumu k::Jn:J,. Politikifanga de be jamana mara. Ale kelen ,d:Jr:Jn de be se ka fanga boli jamana kon:J, jamanadenw kan. Politikifanga be politikipemaaw bolo. Fasojama de be politikifanga kalifa u la, sabula ale Y£re de ye' fanga tigi ye, k£renk£rennenyCil la : , . , Fanga tigilam:J{pw ka kan ka fanga lataama cogo la, cogo min. bi: . jamana sariyasunba bato, ani depitew ye sariya minw ta. Jamana sariyasunba ye sariyabaju yeo Sariya t:JW bee b'ale juk::lr:J.

a* Sariyasunba b& i n'a to mande!i mansabamara kurunkantuga, Sunjata 'tile.

Bee ka kan ka sariyasunba bato : jamana k!.Jntigi fana b'O la. Ni min m' a bato, 0 be pangi. Fasojama de be sar,iyasunba dilan, ka fanga tigilam:Jgow sugandi. Olu de be wele Setigiw, Ituma camano An marabagaw bee n'u kabaara k'erenk£renneq, u be.r:nin sebek:Jr:J d:Jn .

. b* Jamana jolanw :

Jamana jolanw ye sariyasunba ka setigi sigilenw yeo Mali j:Jlanw file :

* Jamana Peresidan (jamana kuntigi) * Gof£reneman * Sariyatabulon * Kiiritigebulonba * Sariyasunba kiiritigebulon * kiiritigebulon bb * Jamana k::lnseyebulonba * S:Jr:Jw, hadamadenya, seko ni d:Jnkow t:Jg:Jlabulon ba.

, ,

J C6)------ .Jamadenya Kalan I

c* Fanga bolow tilali :

JEmukan kono, fangabolow tilalen don jaati ; fangabolo sabaw kalifalen bE cakEdaw la, minw tE kelen Ve, nka minw ka baaraw bolo

" dilen bE 'Jlogon ma. Do tE do ka baara tiJlE-Mali sarivasunba bE nin labw in tiimE. 0 la sa, fanga sigilen bE fangabolo saba minnu kan, olu filE:

* Sariyaw fangabolo - 0 kalifalen bE sarivatabulon ma. n' a bE to a ma depitebulon;

* Baaraw waleyali fangabolo - 0 kalifalen bE jamanakuntrigi (peresidan) n'a ka gofErEnEman ma ;

* Kiiri fangabolo - 0 kalifalen bE kiiritigEdaw ma (kiiritigEbulonw ni tiribinaliw).

Sariyatabulon (depitebulon)

Ale de bE sarivaw sigi. sariVaw ve foroba tEmEsiraw ve minnu bE boli bEE kan - depitew b'o la, jamana kuntigi b'o la, minisiriw b'o la. Sarivaw bE hadamadenva labEn jamanandenw bolo.

Sariyatabulon ve jamana depitew bEE kafolen ve - mogo 147. Fasojama bE depitew sigi kalafili senfE .. Mali kono, depitew bE sugandi kominiw ni sErEkElEw la, Komini . walima SErEkEIE depitehakE bE bo mogo cavacogo la.

Depite bEE ve fasojama ka depite sigilen Ve - 0 koro ko depite t'a ka sigida kelen ka depite ve ;a ve fasojama bEE de ka ciden ve. o de b' a to, komini walima sErEkEIE kelen tE se k' a ka depite sigilen wuli a VErE ma, k'a soro manda ma ban ...

!Jamadenya Kalan

Depitew be: fanga baarakenafolo latige:, walasa jamanakuntigi n' a gofue:ne:man be: wari s:>r:> ka jamana mara. Baarakenafolo kohlen be: nafoloko sariya k:>n:>. Baarakenafolo ye mun ye ?

. , ,

Jamanadenw be: nis:>ng:>wni wusuruw minnu sara, 0 de ye jamana baarake:nafolo yeo Fanga baarake:law be: sara 0 de'lla - d:>g:>t:>r:>w, lablikaram:>g:>w - polisiw on'a p:>g:>nnaw~ B,aarakenafolo de b£ labliwj:>, ka siraw dilan; ka ke:ne:w labe:n, ani wale we:re:w. Ni m:>g:> 51

, ,

ma nis:>ng:> sara, nin baara ninnu si tena· ke:, wa sigi te: se ka k£ ·1

jamanak:>n:>.

Aw be: wote depitew yeo Depitew be: sariya sigi an bEe:, t:>g:> la. Sariya ye. forobafen· ye, m:>g:> kelen t.a te:, wa a b'e: boli be:e: kan depitew, jamanakuntigi ni minisiriw b'o la.

Jamanakuntigi ni gofer&,neman • , I" . ,

Jamanakuntigi ni gofe:rene:man be: sanyaV\f lataama u be: je: ka ~ ~angabolo ye, min be: ke:taw waleya .

. Jamanakuntigi ........................ . "Ale de ye fanga pe:m:>g:> yeo Jamanakuntigi be: jamana be:e: mara. Nka komi m:>g:> si ni josariya te: da min b' a jira k' i ka kan ka m:>gOW mara, fomaliden be:e: de ka wote ka peresidan sigi, san duuru (5) 0

san duuru (5). Peresidan kelen be: se ka sigi Jipe: fila' dor:m de. 0 kor::> ko mogo kelen te: se ka ke: jamanakuntigi ye ka te:me: san tan (10) kan. Peresidan de be: sariya lataama jamana kono. Ale de be: jamana togolabila kokanna na. Gofue:ne:man joyoro ye PerJsidan de:meni yeo Gofe:re:ne:man ye minisiripe:maa ni minisiri tow yeo Jamanakuntigi sigiyoro ye Kuluba pale: yeo

Ie,) ------- Jamadenya Kalan I

Gofen:neman ....................... Peresidan ka latigEsEbEn de bE minisiripEmaa ni minisiri t::Jwsigi, ka gofEPenEman sigi. hakE sigilen tE minisiriw la. Nka a ka pi minisiri kana cava walasa gofErenEman ka baara kE n::Jg::Jya la, d::J ka b::J musakaw la sabula minisiriso wari ka ca kosEbE, nafolo berE tE an ka jamana bolo. GofErenEman de ye wale kEtaw kEbaga yeo Sariyatabulon mana sariya min sigi, Peresidan k'O latige, gofErEnEman b'o lataama.

GofUEnEman bE t::Jnsigi kE SiPE kelen d::Jg::Jkun k::Jn::J, arabadon. Jamanakuntigi bE t::Jnsigi pEmaaya. Peresidan bE marapEmaaw sigi ani Mali ka lasigidenw Jamana wErEw k::Jn::J, ani maracogo pEm::Jg::Jbaw.

Nin m::Jg::J ninnu bEE ni goferEnEman bE baara kE p::Jg::Jn fe. 0 kama, a ka c'a la, minisiriw de bE m::Jg::J lasigitaw jira Peresidan la. k'a ka yamaruya pini u sigili la. Ni Peresidan s::Jnna, a belatigesebw bolon::Jbila.

Peresidan de ye jamana kEIEfanga pEm::Jg::Jba yeo 0 siratigE la, ale de bE s::Jr::JdasipEmaaw fana sigi. Walasa sariya bE lataama a cogo la jamana k::Jn::J, Peresidan ni goferEnEman b'u sinsin kEIEfanga kan ka jamana tanga k::Jkan juguw mao Lakana tigilam::Jg::Jw (Polisiw ni sandaramawl bE Peresidan ni gofErEnEman ka bolo kiln, walasa m::Jg::J juguw ni m::Jg::J kunntanw bE kEIE cogo min jamana k::Jn::Jna na. Lakana tigilam::Jg::Jw bE k::Jbsili kE sariya ka bato bEE fE, k' a daminE U

yerEw la - olu minw ka kan ka kE misali ye U ka penamaya n'u ka baara k::Jn::J.

Minisiriw bE j::J U ka wale kEienw k::Jr::J ka pEsin Peresidan ma ; nka u t'o kE ka pEsin depitebulon ni kiiritig£law mao Hali n'u ka karl ka pEf::Jli kE u ka SEbEnw kan depitew pEna walasa olu k I U wote k' II kE sariyaw yeo

\Jamadenya Kalan

. GofuwefTlan ye jamana jolan do ye - 0 siratige la, a be bbsl depitebulon fe. N'o ye fipe Jlwama bo a ka baar'a la, a be se k' a Jlangi. N'o kera, goferweman ka kan ka baara bila.

MaraJlemaaw, kumandanw ni arondisiman kuntigiw ... " Olu ye jamanakuntigi ni gofueneman nonabilaw ye jama kerde. U ka kan ka sariyaw lataama u ka maraw, se~'ekelewl ni arondisimanw kono. 0 kama, lakanafanga mogo dow b I u bolokoro .. , Nka i n'a to Peresidan ni minisiriw be ~ariya bato cogo min. maraJlemaaw, kumandanw ni arondisiman Kuntigiw ka kan ka sariya bato a Jle ma.

I

M&riw ••••••••••••••••••••••••••••••••

Muiw ye jamanadenw ka ciden ye sigida la. Peresidan t'u sigl. gofueneman t'u sigi. Sigida mogow de be kalafili ke k'u sigi. 0 siratige la, meriw te gofuweman ka bolo kan. Uka baarakwafolo " I' 'I b:u bolo, u ka baarakelaw b'u bolo. U n'olu be je ka baara ke walasa

·.here be na sigida la, mogow ka taa Jle. Muiw ka kCjn k'u cesiri hakililatige ka basigi sigi la. U fana

wajibiyalen be ka sariya bato sabula sariya die be b~e sanfe. . Mui ye komini Jlemaa yeo Komini ye rilarabolosigi ntuloma yeo

Marabolosigi ye marali cogoya do de ye, mi~ senfe '~igida Jlemaaw If:

sigi gofereneman fe, nka sigida fmgow yere! de b I u sigi kalafili senff: Kominiw ..sigira jamana fan bee. ft:. Mar~bolosigi hukumu kom. arondisimanw be silatunun, (desantaralisasdn) de b'a ke jamandenw'

• 'I I

k I U joyoro fa a Jle ma jamana baarali la. Ale de b I a to sigida geleya' kerenkuennenw be jate. A be jemufanga yiriwa.

K"" "f Ilrl anga ...................... . Kiirifanga Jlemaaya be sanfe kiiritigebulonba de bolo, ani

kiiritigebulon tow ni tiribinaliw. kiiritige cakedaw delbe toJlogonbkow ni gdeya tow kiiri tige.

Kiiritigdangabolo ye fanga bolo sabanan de yeo A dulonnen tf:

fangabolo fila tow la. Ale de be bbsili ke fangabolo tow ka sariyaw bilto, ani forobacakedaw ni jamanadenw.

I e~ ------- ..Jamadenya Kalan

Ni sariya tE hadamadenya bno, mogow tE se ka sigi bw ni JlogoRbonya bno. Ni bEE tun bE YErEsagokE kE, mogoya tun tE se ka dilan. Kiiridaw sigikun ye ka jamanaden lakana, k' a latilen, k' a Jlangi n'a ye sariya tiJlE. Mogo si tE sariya sanfE, sariya bE boli mogo bEE kan, hali Peresidan.

Kiirifangabolo de bE hadamadenya labEn, k'a basigi. KiiritigElaw bE s~riyaw batoli kolosi. Minw bE kiiri tigE, olu ye zuuzuw ye (kiiritigElaw). KiiritigEla ka kan ka kE mogo ladiri ye, mogo tilennen. min sirilen tE mogo WErE la. A tE son surofEnminE ma. (kiiritigEla man kan la kiiri tigE ni wari nata ye).

Kiiri bolow ya fila ye :

- jamanadanw ka· kiirida : ale bE jamanadenw ni Jlogon CE toJlogonkokow de JlEnabo - i n'a to tiJlEtakow, jagokow, sira WErEW.

- wale juguw kiirida : ale bE sariyasooso walew de kiiri tigE, i. n I a b sonyanikow, binnkanikow, mogofagakow ni ko WErEW.

Tiribinaliw ye kiiridaw ye, pilwti bE lase minnu ma folofob. Ni kiiri tigEra tiribinali fE, 0 ma diva i ye, jo b'i bolo ka kiiri lase tiribanali sanfE kiirida ma, n'o ye kiiridafolo yeo Ni kiiri tigEra yen fana, 0 ma bEn i ma, i bE kiiri lase 0 fana sanfE kiirida ma, n'o ye sanfE kiiribulonba yeo Kiiri min mana kE oyoro la ... o ye wulibali yeo

Jamana Peresidan sugandi len b'a· kalikan lase sanfE kiiribulonba de ma, sann' a ka baara daminE.

Tiribinali la, jamanaden bEE bE se ka awoka ta, min b'i lafaasa. k'i dEmE. Nin laadala kiirida ninnu kErEfE, kiirida kErEnkErwnenw bE yen:

¥-. '. -

!Jamadenya Kalan -------- _1)1

. Sanfe kiiribulQn f;)lo : ale de bE gotErwEman m:>g:>w ka kiiri tlgE politikikow siratigtla. I

Ni janta jugu kua jamana ma, Peresidimka kiiri bE tigE ale de fc Depitew de ye santE kiirida f:>b kiiritigElaw ye.'

. Jamana sariyasunba kiiribulon ale: de be sariyaw SEgESEgE k'a d:>n k'u tE sariyasunba s:>:>i:>. A bE hadamadenw josariyaw n' u ka hakiliiatigE lakana. Ale de'l bE jamana j:>lanw n' a forobacakEdaw labaarali basigi. I' . .

. , .

Kiiridaw b'u sinsin sariyaw kan ka f:>pbg:>nk:>kowkiiri tigE - U

man kan ka m:>g:> si jalagi ni sariya m~a yamaruya. Kiiridaw dulonnen tE sariyatabulon 'na, u dolonnen t~ jamaQa kuntigi la. F£Il

. kelen min bE kiiritigEla mara, 0 y' a ka AlapEsiranya ye an' a ka ladiriya. Balansi de bE kiiritigc kof:>, k' a jira k'b kiiritigE la, jamanaden

. '. I' bEE dama ka kan. - '

Balansi, kiiri taamasiyw

\ Ci _ ------- Jamadenya Kalan

Jamanaden

1. Jamanaden j:Jsariyaw (jokow) .............. .

,

DiJl& jamana b&& konobi, k&l& b& senkan. Walasa hadamaden josariyaw ka sigi senkan. Mali jamana sariyasunbab& jamanden b&£ ka josariya garanti, sabula olu de b& hadamadenya basigi. San 1991 marisikalo tiJltnibaw kof&,' Mali haminankoba k&rahadamaden josariyaw lakanani yeo

Y&r&mahoronya ni damak&Jlwi : S&b&n fw 0 fen b'an ka fanga laataama (sariyasunba, jamanaw ni Jlogon e& bwkanw), os&bw b&£ b'a jira ko mogo bE& b& bange y&r&mahoronya ni damak&Jl& kon:J .

. Mogow bangetuma, mogo man fisa ni mogo ye ; mogo si ni jonyajuiu t& bange. sariya ni gof&r&n&man baarak&law t&m&sira man kan ka . wolomani k& k'a da siyako, diin&ko ni politikiko siraw kan.

e& kelen fwtigi kelen

muse kelen - bolokolon kelen

* Jo b& b&& bolo (e&, mus~, denmisw, maliden, dunan) ka yiriwa, ka hakililatig£, ka lakana, a ka Jlwamaya kono, a ka baara senf£ ; b&& ka kan ni balo ye, b&£ ka kan ni farisogo lakanani ye ;

* Mogo si man kan ka nimatooro, ka Jlangi, ka lagosi, ka lanogo;

* Jo b& bolo ka miiri i nidunJ)Osira f&, k'i ka diin& lafaasa, i ka politikitaabolo ni diJl£ faamuyacogo lafaasa ; b&& b& se k'i hakililaw Jldo, ka walew k£ minw b'u sinsin, k'u jws£n, s&bw ni jaw ni da la. Jo b£ b&& bolo ka kalan, ka kunnafoniw Jlini u Jliniyoro la.

Mogo 0 mogo gwna a ka jamana kan k'a sababu k&a miiriyaw ye, 0 b& bisimila Mali dugukolo kan (A b& se k I i kalifa wa mogo t£ se k'a tigimasina g&n). '

!Jamadenya Kalan ---------1

. ~ . Jo bE bEE bolo ka degun kEIE, bEE ka kan ka degun kEIE (0 k::Jr:J

Ve k'i cEsiri walasa 'hakiliiatigE ka na, jamana ka VE~Emah:>r::Jnva n'a ka setigiva ka lakana).

BEE ka kan ni kiiri danmakEJlEnen Ve, kiiri ka kan ka fantanw de . 1:1

lakana sabula a ka c'a la, olu de josarivaw lagosilen ,don. .

BEEdama ka kan nis::Jng::.l la ani .cEb::J n'u Jl::Jg::Jnnaw la. BEE dama ka kan forobacakEdaw la. Jamanaden bEE ka kan ni kEn Eva ve ; a bEE ka kan ka kalan, ka baara S::Jr::J.

Kalanso : kalan bE senna

KEnEvaso d::J bE baara la

I «11) ------- Jamadenya Kalan

Bee ka kan n'i t:>g:>lafen ye, wa bee be se k'i ka diine baaraw ke ; b£f.; be se k'i nidling:> diine sugandi.

egilizi Alabatoso.

Misiri Alabatoso

Jamanadenw b I U ka pem:>g:>w sugandi, k I a s:>r:> a rna ke diyagoya yeo 0 joko inj:>y:>r:> ka bon haali maaya di,lanni na. A bonya kama, a be se ka jate wajibi ye bee kan.

2. Jamanaden ka kan ka min k& .................. .

Josariyaw be hadamadenw bolo cogo min jamana bn:>, u ka ketaw fana be yen ka pesin jamana.ma.

Jamanaden puman ye j:>n ye ?

jJamadenya Kalan --------E ;,1

Jamanaden j1uman b' a j:>y:>r:> fa a ka denbaya de bb k:>n:> -a ka kan _ka gadenw ladon ka j1t:, k'a lakana, ka. denw kalan k'lI ladamu. Jamanaden j1uman bt: baara kt:, ni laadiriya ye ; a be

,ijamanaden t:>w bonya; a tt: sariya lagosi waa b'a ka nis:>ng:>w sara.

Jamanaden d:> b' a la k'a ka nis:>ng:>w sara.

Bt:t: ka kan : (j1t:m:>g:>w sen b'o la)

II . ka jamana sariyaw bato Ii

:kajamana j:>lanw n'a forobafww bato (sow, minww, siraw, , ,

, nafolow ... n'u j1:>g:>nnaw ... )

, , '

Jamanaden j1uman wajibiyalen bt: ka jamana kanu, k'i ct:siri aye, k'a lakal1a ni kojugu j1t:sinna a mao 0 de ye jamanadenya ye, 0 de

., I'

ye jamana kanubaganciya yeo

Fanga ka kan ka baaraw kt: jaman~denw,' ye ; a ka kan ka kt:taw fana di jamanadenw ma, nka damakt:j1t: hukumu k:>n:> : ce-ni­musoya man kan ka jate 0 la, siva, diint: Ai politikimiiriya fana man

II 'I

kan ka jate - 0 de bt: jamanadenw damakt:j1t: sira bt:t: ft: : s:>r:> ni kt:ta, ka b:> j1t:m:>g:>w y:>r:>.

I ~~------- Jamadenya Kalan

Wot,e

1.- Kotojlogontala ni yafajlogonma de ye jemufanga (demokarasi) sindi n I a jujon ye

, . ,

h:mufanga (demokarasi): juj:>n J1enama-J1enama ye kotop::lg::mtala ni yafaJ1::lg::lnma ye.:Ka S::ln J1::lg::ln ye, kaJ1::lg::ln kun hali n'aw t& kelen ye, hali ni danfa~a b'aw C&, 0 y'a wale J1uman do yeo Silam&w, jos:mnaw ni diin&batobaliw, keretiy&nw, farafin ni faraj&w, nin b&&. ka se ka sigi k& J1::lg::ln f&, J1::lg::ln kan, ka baara k& J1::lg::ln f& jamana kelen k::ln::li kotoJ1::lg::lntala, J1::lg::lngasisigi ni yafaJ1::lg::lnma de b'.o k&. N'an t& J1::lg::ln bonya, n'an t& J1::lg::ln gasi sigi, n' an t& ko to J1::lg::ln ta la; 0 de b& siyawoloma ni k&l&w bange.

Siyawoloma ye k'a miirika d'a la k'i ka siva ka fisa ni t::lW ta ye. o wale b&nbali de b& na ni m::lg::l t::lW gasisigibaliya ye k'u juguya.

An k'an yU& ka diin& batokojuguya fo ka taa tow ka diim: juguya ni juguyafin ye ~ 0 b& na ni k&lew ye cogo min, 0 kelen bE: na ni siyawoloma ye ten. kabilawoloma, wali siva fisamantiyali ani b::lY::lr::l fisamantiyali ni t::lW taw ye - 0 b&& bE: g&l&yabaw don jamana ka kelenyako la.

KotoJ1::lgontala, J1::lg::lngasisigi ni yafaJ1::lg::lnma b& ben' ni . k&l&banw n::lg::lya cogo min duw ni j&kuluw k::lno, a b&E: b' 0 nog~ya, kelen in don k' a lasabati jamanaw ni J1::lgon C&. .

11.- Wote (Kalafili)

Ka wote, 0 b& k& wotewaatiw tuma. DaJ1& mmnu b& m&n kos&b& 0 waatiw la olu ye :

~ J::lvor:wjnjna (kandida) : Oh ye mog::l ye min b' a f& ale ka sugandi ka j::lY::lro sor::l kalata (kalafili wali wote) senf&.

I~amadenya Kalan -------G'I

* Wotetog:>s£b£n : 0 ye f££r£ ye ka sugandilik£law ka I)aniyas£b£n min£min£ k'u b££ kelen kelenna s£bw. Ni m:>gJ sugandita kelen d:>r:>n de t:>g:> b£ wotes£bw kan, 0 ye j:>y:>r:>kelenwote yeo J:>y:>r:>camanwote, 0 ye nJ" m:>g:> sugandita caman t:>g:> b£ wotes£bEn kan.

* Sugandilikandi : 0 ye k'i I)aniya jirallk'i kan di. 0 senf£ ni b£!: de b'i kan di, 0 ye b££lawoteli yeo '

* Wotek£su : 0 ye bara ye wali buw~ti datugunnen ye, ka wo d:>g:>mannin k'a la wotek£law b'u ka wote~aniyas£b£n bila min ff:.

I .1

* Wotek£la : 0 ye m::ig:> min b£ wote, k'i karl di sugandi Ii senf£ kalata-kalafili) kadara k:>n:>.

".; .

: * Gundosonin : 0 ye y:>r:>nm lab£nnen ye, wotek£la b'i I' ,I

p£madogo y:>r:> min k'a ka I)aniyas£b£n sugandita ta k'o bila .I£t£r£foroko k:>n:>. 0 b£ wote gundo sutura.,

:, . "

. 1) Wote ye mun ye?

Wote-fasoden halala lakika ye a ka yamaruya ka wote k£. A k.a josanya de b' a to a b£ se ka hakilina b jamana kunkanko p£namaw la. Wote josariya de b£ fasodenw yarri'aruyau ka u marabagaw sugandi: komini k:>nseyew, depitew ani j~mana peresidan. , .

Ereferand:>mu ye jamanadenw b££ hakilir:lapini ye, min senf£ fasojama wali jamaj£kuluw b'u I)ariiya: n'u h~kilinaw k£n£kanjira jamana kunkanko Jl£namaw kan.

I ~ I) ------- Jamadenya Kalan

2) Mun na an ka kan ka wate ?

Yeresagasariyalatige ye fasajama ta ye, n'a ye maliden b££ lajelen yeo Olu de ka kan ni jamana marali yeo Nka jamana min mogo be taa miliyon yirika la, alu bee te se k' a mara ke pogon fe yoronin kelen. 0 kas:m u togolamogow deka kan ka sugandi ka fanga laboli, ka jamana mara jamanadenw 'yEre beE togo la. Walasa () jamanamar'a ka ke a pema, bee togo la, u tog::>+amogow togow t£ di ten, jamanadenw yere de b'alu sugandi ka kalafili ke uni pogon CEo 0 tuma bee ka kan k'adon, bee ka kan ka. son ama ka wate ye fasaden ma wajibi do de yeo N' an ma wate, an be mara fasaden werew ka joyoropinina sugandilenw fe ka dalu I)aniyaw kan, ani u ka nafaw kunkoro.Kasoro an yere dun be 5e ka wate k' an nidung:Jtaw ta.-Fasadenya taamaseere fob ye wate yeo

3) Wate be ke waati jumen ?

Wate waatiw be sigi senkan, k'u latige jamana sariyasunba ani wate saiiyaw fe. 0 waatika dulannen be joyoro sugandita kuntaala waatihake la. 0 ye jamana peresidanjoyoro, depitejoyoro ani mErejoyoro yeo Mali kono, nin, joyoro kaf:>len bee kelenkelenna kuntaala waatihake ye san duuru yeo 0 koson, kalafili (kalatal n'o ye wate ye, 0 be ke san duuru a san duuru.

Wotegansi :

Wate mana se, wategansiw be ke. 0 ye ka joyoropininaw palitiki gansi, n'o ye alu hakililaw n'u ka I)aniya sirilenw n'u ka wale baladalenw pEfoliw yeo 0 senfe, joyoropinina bee be i fela dajira watekelaw'la, k'u ka miirinaw n'ul)aniyaw fisamantiya k'u sankorota. U b'a pini ka tow taw lagasi k'olu ii:tbin.

Wate gansiliseben ,

\.Jamadenya Kalan -------G~I

I 8

4) Wote be ke min?

Aka c'a, la wote be ke karidonw de fe. Wote suguya 0 suguya, n'aw b'a ke - peresidanwote o,depitewote 0, mel-ewote 0, aw be

• "11

'wote ke aw sigiyoro de la. Aw togo ka kar ka sf;ben aw sigiyoro woteseben de la. Aw bangeyoro 0, aw ka baara be, sigida min na .. o, aw. t& se ka wote nin si la n'aw togo te 0 yorow ~oteseben na.' 0 tuma, yanni wote waati ce, aw b'aw jija k'a pini a:!ka sementiya aw ma, k'aw togo be aw sigiyoro woteseben na.;

Kominiw, arondisimanvv, mali lasigidenso,w n'a konsilaw, wotesebenba kelen be sor6 nin bee kelenkelenna na. Aw te se k'aw

• " I •

,togo ke yoro si woteseben na, f'a ka sor6 aw ka yen sigi be kalo 6 boo Wotesebenw be to sigidaw la sanga ni waaii bee. Togo minnu b'u la, olu be ta sigida togosebenkaye de kono. 0 de la, a ka pi aw k'aw togo di k' a ke aw sigiyoro togdsebenkaye la. Wa I,'n' aw b' aw sigiyoro falen,

• . I,

aw k'aw sigiyoro kura fangabonda mogow, ladonniya 0 la (i ko meri . I,'. I

pemogow, arondisiman pemogow, lasigideri'so ni k:;msila pemogow).

Wote don, aw togo be wotebiro min oa, aw ka kan ka taa wate ;-yen de. Walasa aw kana men wqtebiro pinini na, aw b'aw jija k'a

don yanni wote don CEo 0 koson, aw be taa aw ~a arondisiman wa,li aw k;:t meri la ; wotebirow bee togo taleh be soro yen nino, tile 14 pogonna kono yanni wote don CEo '

Wotebiro b'a tan nifila la

I e~------- Jamadenya Kalan

.5) Jon ka kan ka sugandi?

J:>y:>r:>pininaw kandidaw cava kojugu be na ni k:>n:>nafili ye sugandili la. Aw ka kan ka wote j:>n ye ? A ka pi aw k'o d:>n sanni aw ka se wotey:>r:> la. Bee k:>ni be wote i yere sago de la, w' a be k£ gundo la. Nka, a ka fisa aw k'a d:>n jaali k'aw be sugandili min ke, aw tenimisa ola.

Aw ka kan k'aw kan di j:>y:>r:>pinina bee la pumande ma, u bee la laadiri. Nka j:>y:>r:>pinina Duman te ko min ce ka pi ni bee ye, wali wari be min kun ni bee ye, wali min ni aw ye sigida kelen ye, diin£ kelen ye, b:>y:>r:> kelen ye wali min n'aw be b:> du kelen k:>n:>. J:>y:>r:>pinina bee la puman fana te k'a f:> min be kuma kosebe ka teme bee kan, wali min ka k:>r:> bee ye, wali min ye bee la denmisw ye, wali min yue kalannen ni bee yeo U bee la puman fana te min b£ layidu t' aw ye ka teme bee kan, wali ka nis:>ndiyaftn caman d' aw mao

J:>y:>r:>pinina bee la Duman ye min ye - aw yere hakili la min be se ka j:>y:>ro pinita in fa aw sago la. M:>g:> don, aw yere miiri la min be baara ke ni ped:>n ni jelenya ye ka bee ka here ni lafiya lasabati. 0 k:>s:>n, a ce-ni-musoya te jate, w'a ka cepiya n'a ka nafolotigiya fana te jate.

F:>b, wote labcnw tun be gofueneman fangabonda mara d:>r:>n' de ka bolo kan. Nka bi-bi la, Mali k:>n:>, wote sariya kuraw y'o lateme jekulu kura ka bolo kan : 0 ye jamana wotepcnab:>jekulu sigilen ye .. n'a be f'a ma ko "SENI". M:>g:> minnu be 0 "SENI" lateme jekulu kura ka bolo kan : 0 ye jamana wotepenab:>jekulu sigilen ye n' a be f' 0 ma ko SEN!. M:>g:> minnu be 0 SENI in na, olu ye : goferweman fangabonda mara t:>g:>lam:>g:> d:>w, politikit:>nwt:>g:>lam:>g:> d:>w ani jamana k:>n:> jamajekuluw t:>g:>lam:>g:> d:>w. 0 kekun ye walasa wotew ni m:>g:> tataw sugandiliw bee ka ke jdenya la, ka demokarasi sinsin k'o lasabati jamana bn:>.

~' ..

l..Jamadenya Kalan --------6_1

6) Jon bE se ka wote ?

Maliden fw 0 fw, n'i si ve san 18 soro, i bE se ka wote. A k' il soro fana i ma pangi sarivatipE dow kunkor.o. N I 0 !ahalavaw tiimwa kopuman maliden fEn 0 fEn fan fE, sariva hpkilila If!, i togo ka kan ka sEbEn i sigivoro wotesEbw kon:>na na. 0 la, i togo' sEbwnen bE voro min wotesEbw kono, wote don, i bE taa wote 0 voro wotebiro la. · . ,

,

II 7) Jon bE se ka joyoro nini wotew senfE ?

"

I

Mogo min bEse ka kE jovoropinina v~, wali fnogo min ni tali ka kan, f'i togo ka sEbw wotekElaw ka wotesEbw kono, wa i sihakE

J. .

dogoVi3len kakE san 21 yeo Walasa i ka kE jovoropinina Ve, bi-bi in na, divagova tE i ka kE politikiton na. 0 bE tali kE min na, Mali jamana wote sarivasun b I a vamaruva mogo kelen ',k I a I)aniva ka k£ . . . PVOrOpln1na yeo

8) Wote bE kE cogo jumEn ?

n'i bE wote, i togo sEbEnnen bE wotebiro min na, i bE taa ven, I I!, .

n'i ka wotekE~aranE ani i ka karadante n'o V'i VEfE bugunnatigEsEbw . Ve .. Wotebiro pEmogova bE min bolo,;' 0 v'a,: peresidan ve. Ale · kankorosigiw, n 'olu V' a dEmEbagaw ye, olll Ve jovoropininaw togolacidenw yeo Peresidan in ka baara 'Ie ka ~ote kECOgO kobsi, a ka se ka kEkopuman. Ale bE se ka kunnafoni)N di wote kECOgow kan. Wotevoro, ni peresidan V'i ka :ilkarad"1nte n I i VErEbakun'

· bugunnatigE, a b'i bila i ka jovoropinina kelenkelenna bEE togolasEbw l' d

ta ani anwubpu (lEtErEforoko) lankolon ':kelen.1 bE sugandili kE i nl I ,

dungo la, kasoro i ma divagova, i ma waJibiva. 0 de koson, wote bE kE gundo la. I bE taa gundosonin kono. I kelen, mogo PE t I i la, i b I a fE ka jovoropinina min sugandi, i b'o l)anivakEbw kelen pe doron de bila

,I IEtErEforoko kono. .

I fO------- Jamadenya Kalan

T:lminnu ni t'olu fe i b'olu beet:>goiasebenwfili segi konoyann'i ka bo gundosonin kono. i ka joyoropinina sugandilen, n'o I]aniyaseben b'i bolo letertforoko kon;>, i 0'0 de be bo gundosonin kono.

, o kelen ko, i be taa wotekesu la ka letertforoko I]aniyasebenma

in bila 0 wonin fe. 0 yoro bee, peresidan b' a to : nin wotera. A b£ soro k'i ka wotekarane segin i mao 0 y'a soro u ye tanpon ke 0 kan. 0 la, u b'i bolonkonin don lankiriji kobali la. 0 bee kun ye k'i ka wote k£li sementiya, ani i kana se ka woteko fila ke.

Waleya fen fen be ke wotebiro kono, 0 btt ka kan ka k£ pemajo la, ani sariyalabato yeo Mankan kana k' a senkoro. Mogo si man kan ka wajibiya a ka wote joyoropinina ye, min t' a tigi nidungo ta ye,

Wotew senfe, sariyatipew ni tipeni were min~u n' awy' olu lakolosi, aw be se k'olu dajira wotebiro peresidan la, walima joyoropininaw togolaciden minnu be yen. Sariyatipew ni tipeniw£i minnu konnen don sariya fe, ni mogo min y'a lawuli a kanma k'olL. waleya wote senft, e be mine k'i lase tiribinali lamin b'a wasadon e ka kiiriko la.

Ka fasodenya wajibiw lawasa i yEn: rna, kisEya la, sariya la ani ka tow gasi sigi,

o koni ye fasodenJlumanya yeo

jJamadenya Kalan _________ ,

Country --'(Y]w--!"',,"-'.I .... l,<--____ =-_-,--__

Year 19"'11- Language J2JR.M OM 0-... Description

IFES developed/sponsored? ________ _

Maquette Impression Imprim Color