ii4 ngook nil john.angan ngooncha, minh camel thuu am, a ompaman kath nun-gantakamanaminhpe...

596

Upload: others

Post on 01-Sep-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • iiWik Inangan Kan-Kanam God.antama

    The New Testament in the Wik-Mungkan language of Cape York, Australiacopyright © 1984 Wycliffe Bible TranslatorsLanguage: Wik-MungkanThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2019-05-14PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 4 Dec 2020 from source files dated 4 Dec 2020034de520-6788-5805-9b17-b658084b38e2

    https://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/wimhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Mark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Luke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Acts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Romans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3201 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3542 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Galatians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412Ephesians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424Philippians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435Colossians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4431 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4512 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4581 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4622 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480Philemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485Hebrews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487James . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5171 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5262 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5361 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5422 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5503 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552Jude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554Revelation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558

    iii

  • Matthew 1:1 1 Matthew 1:17

    MATTHEWLat Inan Matthew.angan UmpNamp Inangan Wuut Mangk Nungantam Jesus Christ.antamana

    1Namp inangan wuut mangk nungantam Jesus Christ.antamana. Nil Jesus.ana wuutmangk David alantaman wampa. Nil David.ana wuut mangk Abraham alantamanwampa. 2 Nil Abraham.an piip nungantam Isaac.antama; nil Isaac.an piip nungan-tam Jacob.antama; nil Jacob.an piip nungantam Judah alantaman aꞌ putha kuunchnungantam yot al-alantamana, piip niliya. 3 Nil Judah.an piip pulantam Perez aꞌZerah. Kaath pulantaman Tamar. Nil Perez.ana piip nungantam Hezron.antam; nilHezron.ana piip nungantam Ram alantama; 4 nil Ram.ana piip nungantam Amminadabalantamana; nil Amminadab.ana piip nungantam Nahshon alantaman; nil Nahshon.anapiip nungantam Salmon alantaman; 5nil Salmon.ana piip nungantam Boaz alantamana,kaath nungantamana nampa, Rahab. Nil Boaz.ana piip nungantam Obed alantaman;aꞌ puth kaath nungantamana Ruth. Nil Obed.ana piip nungantam Jesse.antama; 6 nilJesse.ana piip nungantam King David.antama.

    Nil David.ana piip nungantam Solomon.antama; kaath nungantamana, Bathsheba,nil kaꞌathaman wanch thum nungantam Uriah alantamana. 7 Nil Solomon.ana piipnungantam Rehoboam alantamana; nil Rehoboam.ana piip nungantam Abijah alanta-mana; nil Abihaj.ana piip nungantam Asa alantaman. 8 Nil Asa.aniya piip nungantamJehoshaphat alantamana; nil Jehoshaphat.ana piip nungantam Jehoram alantamana;nil Jehoram.ana piip nungantam Uzziah alantamana; 9 nil Uzziah.ana piip nungantamJotham alantamana; nil Jotham.ana piip nungantam Ahaz.antam; nil Ahaz.ana piipHezekiah.antam; 10 nil Hezekiah.ana piip nungantam Manasseh.antama; nil Man-asseh.ana piip nungantam Amon alantamana; nil Amon.ana piip nungantam Josiahalantamana; 11 nil Josiah.ana piip nungantam Jehoiachin alantamana aꞌ puth kuunchnungantam al-alantaman. Aak an-aniyangan than pam wayanang soldiers al-alanganIsraelites anangan kenthin thanang aak thanttam anpalana, aꞌ aak Babylon aakanakankalin thanang ngula.

    12 Than kanan kalin thanang aak Babylon.akan-a, nil Jehoiachin.ana piip nungantamanan wun Shealtiel alantaman; nil Shealtiel.ana piip nungantama Zerubbabel alanta-man. 13 Nil Zerubbabel.ana piip nungantam Abiud.antama, nil Abiud.ana piip nungan-tam Eliakim alantam; nil Eliakim.ana piip nungantam, Azor.antama; 14 nil Azor.ana piipnungantam Zadok alantamana; nil Zadok.ana piip nungantam Achim alantamana; nilAchim.ana piip nungantam Eliud.antam; 15nil Eliud.ana piip nungantam Eleazar.antam;nil Eleazar.ana piip nungantamMatthan alantaman; 16nil Matthan.ana piip nungantamJacob.antama; nil Jacob.ana piip nungantam Joseph.antama; nil Joseph.ana, pam ananMary.an ngentan, kaath Jesus.antaman — nil Jesus inana Messiah.an waaꞌ-waaꞌinnunang, puth nil God.angan kaaꞌngak ngampangan kuchow nunangan aak iikanakan.

    17 Namp inanganiy wuut mangk Jesus.antamana. Aak anpalmana nil Abraham.anwun-a, aak-aakanakaman nil David ngulan wuna, wuut mangk fourteen anangamaniiyin. Aꞌ aak anpalmana nil David ngulan wuna, aak-aakanakaman than pam wanchIsraelites.an kalin thanang aak Babylon.akana, aniy-a, wuut mangk fourteen puungkwiy ngul wun-wunin nungantamana aꞌ aak an-aniyangan-a, aak-aakanakaman nilJesus Christ.an aak-ngeey ngula, wuut mangk fourteen puungk wiy anangan ngulwunin nungantamana. Aꞌ niliya thaaꞌ-koyyuw ngul wamp-wamp wuut mangk yot al-alantamanweya.

    Wik Kath Inan Nil Jesus.an Aak-Ngeeya

  • Matthew 1:18 2 Matthew 2:6

    18 Wik kath inan nil Jesus.an aak-ngeeya. Nil kaath nungantaman Mary.an-a, pamkaaꞌngakin nunang Joseph.ana, puth pulana karpam keꞌam yippak wun-wunpul yaꞌa.Aak an-aniyangan nil Mary.an iimpanang ngul iiy-iiy. Aꞌ nil Joseph.angan thiichannil iimpanangan iiy-iiy, nilan ngaantam-ngeeya keꞌ pam thonantang wuna, puth yaꞌa,nil Ngeen-Wiy Min God.antamangan kuchant puk manyana — nil nanpalan iimpanangngul iiy-iiya. 19 Puth nil Joseph.ana keꞌam yippak ngaantam-ngeey nil Ngeen-Wiy MinGod.antamangan kuchant. Nil pam inman Joseph.ana nil pam min-minam paththamiiy-iiy, pam way yaꞌa, nilan ngaantam-ngeey nungantakaman, “Ngay wiyantan kaangkkeꞌ waaꞌāng, ngay keꞌ pench-wayathing nunang meeꞌ yotantangan. Ngay maꞌ-mupamanman too wantāng nunanga,” nilan yimanang ngaantam-ngeey nungantakaman.20 Amanamaniya nil Joseph.ana weep thayan ngul wun-wun, aꞌ pith-pith ngul. Nilanayimanang pitha nil ngaantiyongk God.antam inpal kenyan uk nungant aꞌ thaw nungant,“Ayyang Joseph-ang, kampan David.antam-ang, nint winynyang keꞌ moꞌān a! NintMary.ana ngentān nunang aꞌ kalān nunang aak nungkaramaka. Nil Ngeen-Wiy MinGod.antaman wamp nunganta keꞌ-paal nil iimpanangan iiy-iiyana. Pam wiyantam yaꞌa,puk many Ngeen-Wiy God.antama, nil kucha. 21 Yaa, nint kan in ngeey a! Nil wanchilangaman Mary.angana puk wuut many kalow. Nintaniya namp inan theeꞌān nungantJesusa, puth nil thonamang ilangaman pam wanch nungantam anangan ngul kaaꞌ-piichanathow thanang way thanttam amanamana.”

    22-23 Aak keenkanamana nil God.an thaw nungant Isaiah.antan, “Wanch komanthonam pik keꞌananga ngul iimpanang iiyow aꞌ puk wuut many ngul kalow. Thananiyanamp inan theeꞌayn nungant Immanuel. Namp inaniya wik ngamparamanganthawanamp yimananga, ‘Nil God inman ngamparanga.’ Nil pam prophet Isaiah alangankeenkanaman wik inangan lat ngench thayanangan umpa, wik inanganiy-a, kan-kanamngul wampin.”

    24 Aꞌ nil Joseph.ana kan-ngul ek weepamana, aꞌ Mary.ana kal nunang aawuchnungantamakan, keꞌ wik anman nil ngaantiyongkan thaw nungant. 25 Mary.ang pulJoseph.angana karp keꞌam yippak wunpul yaꞌa. Puk many kanan aak-ngeey-a, pulanakarp ngul wunpul. Nil Joseph.angan-a, namp inan theeꞌ nungant puk wuut manyalantana Jesusa.

    2Pam Koꞌalam Kuchek Waap Min-Minama, Than Pal Kaaw Wampina

    1 Nil Jesus.ana aak Bethlehem.angan aak-ngeey, aak angman Judea.angan. NilHerod.ana pam wuut piꞌan King aak wak-wak, nil an-aniyangan meeꞌ-pench pukmany Jesus.ana. Ngul yaam keꞌanama, pam koꞌalam pal kaaw ukin um kuuw aakJerusalem.akan, pam inanganiya work thantweya thunp anangan thath-thathin. 2 Aꞌthan pam anangamana engkin pam wanchantana, “Puk manyan wanttin meeꞌ-pench e?Nil ngulan pam wuut piꞌan King iiyow Jews.antana? Puth ngananiya thunp wuut piꞌanthathan nungantamana anpal kaaw mata. Nganan keꞌ-paal pal wampan thaaꞌ-kuumpānnunang puk manyana.”

    3 Nil King Herod.angan wik inan ngeey-a, aniy-a, ngangk way-wayam paththamwunant, aꞌ putha pam wanch aak Jerusalem.angan wun-wunina, than yimanangweyngangkwaywun thanta. 4Nil puth KingHerod.angan pampriests anangan churchan piꞌ-piꞌinana, yalmath thanang aꞌ puth pam piꞌan anangan wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathin thanangana, niliya thanang thamp yalmath aꞌ engk thantwey, “Nil Christ.anaaak wantting meeꞌ-penchow e?” 5 Thanan thawin nunganta, “Aak town angmanBethlehem.ang meeꞌ-penchow aak ingman Judea.angana puth nil Micah alangan wikGod.antam inangan keenkanamana ump lat ngench thayan angan:6 ‘Aak Bethlehem.ang aak angman Judea.anga aak manya,puth aak ananiy-a, wuut piꞌan paththam ngul wunow,puth aak anpalaniya moom piꞌan paththam ngul wampowa,

  • Matthew 2:7 3 Matthew 2:17aꞌ nilan min-minam piꞌow pam wanch ngatharam Jews anangan.’ ”

    7Aꞌ nil King Herod alangan pam koꞌalam anangan pokkapang ump thanang nil yipamengkow thant aak ngeenan thathin thunp piꞌanan mata. Aꞌ thanan waaꞌin nungant.8 Amanamaniya, nil kan kuch thanang aak Bethlehem.akan. Aꞌ nil thaw thant, “Niiykan iiyāna, aꞌ min-minam wenkān puk many alantan. Niiy kanan uwān puk manyan-a, palam iiyān ngathar, aꞌ waaꞌān, ngay yipam iiyāng thamp, thaaꞌ-kuumpāng nunangpuk manyaniya.”

    9-10 Aꞌ than kan-ngul iiyin, than thunp wuut piꞌanan thathin, thunp thonam anmanthan kaꞌathaman thathin mal kaaw angman wun. Anpalaniya thunp wuut piꞌananumputhmoꞌwoyanmeenathow thant, aꞌ popamngulwun aak angmanpukmanyanwun.Than pam koꞌalam anangana ngangk min wun thant, thunpan thathin nunang popamngulan wuna.

    11 Than kanan wampin-a, than pek ngoonchin aꞌ puk manyan thathin nunang aꞌputha kaath-kunchan thathin nunang thamp Mary.an. Thanana pungkang thuchin umnungant puk many alantan, aꞌ thaaꞌ-kuumpin nunang. Amanamaniya, than yuk bagsthanttamana thapathin, yuk way min yipam theeꞌayn puk many alantan — yuk golda,putha opar awal min anangan theeꞌin nungant, frankincense aꞌ puth-a, myrrh.

    12Anpalaniya, nil God.angan pithangan wik thayanath thanang koyam keꞌ iiyayn KingHerod alantan. Aꞌ thankoyamngul iiyin aak thanttamakanwoyan thonanganngulwakinaakakana.

    Than Joseph Weeꞌanangana Appenchin King Herod Alantaman, Aak Egypt.ak Iiyin13Than pam koꞌalam al-alangan aak kanan wantin-a, ngaantiyongk piip God.antaman

    inpal kenyan uk, aꞌ Joseph.antan pithang thawant, “Nint erkam ekāna, aꞌ maꞌ-kaath-pukana kalān pulang aak Egypt aakanakan. Puth nil King Herod.ana kan-ngul thawowthant soldiers al-alantan puk many nalantana wenk-wenkayn ngula thanan yipammulathayn nunanga. Aꞌ niiyiya aak Egypt angman wun-wunāna, ngay palaman ngulwampāng nungk wik thampana waaꞌāng yipam aak Egypt.an wantān ngula.” 14 NilJoseph.ana erkam wur ek, aꞌ puk many putha kaath-kunchana kal pulang. Than aakngutang anman wantin, aꞌ kan-ngul iiyin aak Egypt.akana. 15Angman ngul wun-wunin,ngul-ngulaniya King Herod.an utham ngul. Nil Joseph.angan kal nunang Jesus.an aakEgypt.akan-a, inan yipam meenathow ngampar nil prophet Hosea.angan lat ngenchthayanangan ump nungantaman aak keenkanaman-a, an kan-kanam paththam nilanwaaꞌ-waaꞌ, wik God.antam inangan, “Ngay nhengk ngatharaman palam umpang nunangaak Egypt anpalana.”

    Nil King Herod.an Thaw Thant Soldiers Al-Alantan Puk Wuut Manyiy Anangan MulathaynThananga

    16 Aꞌ pam piꞌan Herod alangan kan ngaantam-ngeey than pam koꞌalam ananganwampin aak Bethlehem.akan-a, thananiya woyan thon ngul wakin koyaman iiyin aakthanttamakana. Nil ngaantam-ngeey nungantakamana, “An ngayang yaan muuka-mathinweya,” aꞌ nilana man kul paththam wamp-wampant pam piꞌan Herod alantan.Nilana ngaantam-ngeey ngul than pam koꞌalam al-alangana aak kaꞌatham anpalana wikanan waaꞌ-waaꞌin nunganta thunp alantamana. Nilaniya meeꞌmiy ngul weena kaapkuchamang kanan want-a, than thunpan an-aniyangan thath-thathin ngula, keꞌ-paalnilan thaw thant pam soldiers al-alantana, “Ayyang, puk wuut manyiy maꞌmangkamananganiy-a, niiy mul-mulathān thanang, puk many chil piꞌan kaap kuchamanganwant thananganwey-a, aꞌ putha puk wuut manyiy thaaꞌ-paapiy anangan mul-mulathānthanang thampa aak Bethlehem anpalmana puth-a, aak thinthan than-thantana.”

    17 Aak way inan wamp-a, inan meenath ngampar nil prophet Jeremiah.angankeenkanaman lat ngench thayanangan ump-a, aniya kan-kanampaththamweyump, wikinangan:

  • Matthew 2:18 4 Matthew 3:818 “Pam wanch yotam anangana othamayan peey-peeyantan nath-nathaniya wuut

    manyiy thanttam al-alantamana aak Ramah.ang angan.Than puth kan-kanam ngangkan way-wayam paththamwunan thant kaath piipantaniy.Aꞌ wanch aak Israel punchananiya peey-peeyantan puk wuut thanttamantamana.Ngangk minan weeꞌangam yump-yumpiy thanang wanch yotam ananganweya?An yaꞌangam, ngangk min keꞌ wuniy thant, yaꞌa,puth puk wuut manyiy yotaman thanttamana mul wun-wunin ngula.”

    Than Aak Egypt.an Wantin Ngula, Aꞌ Koyam Ngul Iiyin Aak Israel.aka19Ngul-ngulana nil pam wuut piꞌan Herod.an kan-ngul utham. Aꞌ nil ngaantiyongkan

    inpal kenyan uk ngul piip God.angan kuchan. Nil wamp nungant Joseph.antan, 20 aꞌpithang thawant, “Ayyang, eka! Nint kan kalān pulangmaꞌ-kaath-pukana aꞌ koyam iiyānaak Israel.akana. Than Herod weeꞌanangan keꞌ mulathiythan nunang puk manyan-a, anputh yaꞌ, an nil kanam uthama, Herod.ana.” 21Aꞌ Joseph.ana ek ngul, aꞌ kal pulang maꞌ-kaath-pukana, koyam iiyin aak Israel.akana.

    22 Aꞌ nil Joseph.angan wik many ngeey puk nhengk nungantam Herod.antamana,namp nungantaniya Archelaus puth nil ngul pam wuut piꞌanan iiy-iiy thant aakJudea.akan. Nil puth Joseph.an winynyang moꞌ aꞌ kaangk keꞌ aak Judea.akan iiyowwey.Aꞌ nil ngaantiyongkan inpal keny uk, aꞌ putham ngul wampant, aꞌ pithang thawantJoseph.antan, “Niiy mal kungkam iiyāna aak Galilee aakanakana.” 23 Aꞌ than kan-nguliiyin aak Galilee aakanakan, aꞌ wampin ngul aak townNazareth.angan, yaa, puth angmanngul wun-wuninwey. Nil Joseph.ana aak angman ngul wun-wun aak Nazareth.ang-a,inaniy meenathan ngamparaniy pam prophetsangan lat ngench thayanangan umpinkeenkanaman-a, an kan-kanam waaꞌin nunang puk many Jesus.ana. Than wik inanganumpina, “Thanan waaꞌayn nunang pam aak Nazareth punchana.”

    3Kaꞌathamana, nil John.angan Wik God.antam Thooꞌath PamWanchantan

    1 Anpal ngulana, nil pam John.an aak pintalangan iiy-iiy aak Judea.angan, kan-ngulwaaꞌ-waaꞌ wik God.antaman, pam John anmannilan pamwanch yotan kootra ngakangankuungk-kuungk thanang. 2Nil thaw-thaw thant, “Way niiyan yumpaniya niiy kan-ngulwantān a! Niiy palaman God.antan weentānwey a! Aak thinth kan-ngul wampan nilGod.angan maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang pam wanch anangan.”

    3 Aak keenkanama, nil pam prophet Isaiah.angan pam John.an inman waaꞌ-waaꞌnunang, lat ngench thayanangan. Nil wik inangan waaꞌ:“Nil pam thonam iiy-iiyow aak pintalanganaaꞌ wik inangan pech-pechow,‘Niiy woyan min-minam kan yumpān nungant Lord.antana,koochanam yumpān nunganta nil yipam iiy-iiyowa.’ ”

    4 Ngook nil John.angan ngooncha, minh camel thuuꞌam, aꞌ ompaman kath nun-gantakamana minh peꞌanangweya. Nilaniya may at mungk, aꞌ puth-a, minh pongkokmungk. 5 Pam wanch yot wampin nungant John.antan, aak Judea.am nath-nathpalanwampin, aak Jerusalem anpalan thak wampina, aꞌ putha pam wanch aak thinth punthJordan.am anpalan wampin woꞌuwaynam anpalan wampin aꞌ wonk palam anpalanwampin. 6 Than waaꞌin thanttakaman John.antan way thanan yump-yumpin, aꞌ puthanil kootra ngakang kuungk-kuungk thanang ngul punth Jordan.ang angmana.

    7 Aꞌ pam piꞌ-piꞌanam yot wampin nungant John.antan kootra kuungkow thanangthamp, pam Pharisees aꞌ Sadducees waaꞌantan thanang. Nil John.an thaw thant, “Niiythuuk inangana pal ngathar ngul wampaniy ey? Niiyang weeꞌang wik thayanathappenchān nungantam God.antaman e? nil puth man kul paththam wamp nungantniiyantakana! Puth aakan kan-ngul wampan nilan um nungantangan thanathowngampangana puthmepowngampanga. 8Niiy kanmin yumpān a! Niiyaniyameenathān

  • Matthew 3:9 5 Matthew 4:6niiyantakamana niiyan kan-ngul wantan way niiyan yump-yumpana. 9Niiy ngaantam-ngeeyaniy nil Abraham.anwuutmangkngamparamputha, nil keꞌ-paal piip God.anamankulan keꞌwampiy nungant ngamparakan ey? Anyimanangan keꞌ ngaantam-ngeeyāmpa!Puth inan ngeeyāna: kaangk nilwey-a, piip God.angan kunttow inangan epankathiy pukAbraham.antakanweya. 10 Nil God.angan pam wanch thanathow ngampang-a, nil keꞌpam yuk thayan maꞌang kal-kalow yimanangan, keꞌ yukan ump-umpiy thananga. Yukanangan may min keꞌaman kalan-a, ananganiya, nil thayanang thalokang umpow, aꞌkeekathow thanang, aꞌ amanamaniy-a, piw theeꞌow thanang thumangngula. In ngeeyāna! Than weeꞌ-weeꞌanangan wayan yump-yumpantan-a, than keꞌ yuk way anangan maykeꞌaman kal-kalana. 11Ngayana niiyang kootra ngakang thonakamkuungk-kuungkanga,yipmam meenathāng thant wiyantan niiy koyam kanam weentan God.antan, aꞌ wayankanam wantan. Puth pam thonangan ngul wampow mangk ngatharangana, puthnilaniya Ngeen-WiyMin God.antaman ngul kuchowniiyant nil keꞌ thum yimanangan ni-iyant, ngangkangan ngoonchow. Puth nilaniy ep-paththam pamwuut piꞌan paththama,ngay yaꞌa, ngay pam manyweya. Ngay thaꞌ murruk nungantaman maꞌang kaling ey?yaꞌa, ngay puth pam many. 12 Nil pam inmana an keꞌ pam gardener yimananganwampow nil yuk nungantamanmaꞌang kal-kalow yipmamwookan yaarkathowmayminamanaman, aꞌ nil yipmam may min anangan yalmathow aak nungantamakana, wookway anangana, nil thumang kiingkow thanang, thum keꞌaman uthaman, angan pench-penchow,” nil John.an wik yimanangan thaw thant.

    John.angan Kootra Ngakang Kuungk Nunang Jesus.ana13Aak an-aniyangan, nil Jesus.ana aak Galilee amanam iiy aak punth Jordan.akan, nil

    John.angan kootra ngakang kuungkowan. 14 Puth nil John.an thaw nungant, “Appang,ngay keꞌa! Nint ngayang paththam kootra kuungkāna, puth yaꞌ ey? Nint pal ngatharwampan ey? ngay kootra kuungkāng nintang ey?” 15 Puth nil Jesus.an thaw nungant,“Nint kuungkān ngayang, mak yimanangan wunow, puth nil God.angan kaangka ngalyimanangan yumpāla.”

    16 Yaa, puth nilana kootra ngakang kuungk nunang, Jesus.an. Aꞌ nil kanan kootrangakangan kuungk nunang-a, nil Jesus.aniya ngakam pent, aꞌ in kenya yuwan yaꞌ ik, aꞌnil Jesus.angan Ngeen-Wiy Min God.antaman thath nunang pal kenya uk-uk nungantkeꞌ minh kolat yimanangan wamp nungant. 17 Aꞌ wik inpal kenyan thaw, “Nint nhengkngatharam a! Ngay kaangk paththam wunang nungkar. Ngay ngangk min-minampaththam wunang nungkaramana.”

    4Nil Oony Way Piꞌan Alangan Thaach Nunang Jesus.an

    1 Nil John.angan kanan kootra kuungk nunang Jesus.an-a, nil Ngeen-Wiy God.antamalangana kal nunang Jesus.an aak pintalaka, nil yipmam oony way piꞌan alanganthaachow nunang, wayan yumpow. 2 Nil Jesus.an aak pintalang angman wun-wunkinchang aꞌ ngutang kinch forty aakanakamwey puth nil may keꞌanam thamp wun-wunyaam, meech ngul wun-wun. 3 Amanamaniya, nil oony way piꞌanan wamp nungantJesus.antan, aꞌ thawant, “Nint nath kan-kanamwey nhengk God.antaman-a, yaa, nintkunttow inangan epankathān thanang may breadakana.” 4 Puth nil Jesus.an thawnungant, “Ngay keꞌa! Kan in ngeeyāna! Puth wik inangan lat ngench thayananganthawana, ‘Pam wanch al-alangan mak wik ngeeyayn God.antamana, wik yot anangannilan thaw. Than mayam thonakamana keꞌ mungk-mungkiythana, an than minam keꞌwuniythan, yaꞌa. Than wik God.antamana mak ngeey-ngeeyayna!’ ”

    5 Amanamaniya, nil oony way alangan Jesus.an aak Jerusalem.ak kal nunang aawuchngench thayan aakanakan, aꞌ keny kech kal nunang. 6Aꞌ oonyway piꞌanan thawnungantJesus.antan, “Nint nathwey kan-kanam puk nhengk God.antaman-a, yaa, nint inpalman

  • Matthew 4:7 6 Matthew 4:20chang peyān a! aakanakam pek aakaka! puth wik inangan lat ngench thayananganthawana:‘God.angan ngaantiyongk nungantam anangan ngul kuchow thanangyipmammaꞌang mamayn nintang nint keꞌ yipam mulakaman keekān yaꞌa,thaꞌ nungkaraman thaka keꞌ thuthin kunttowangan yaꞌa.’ ”7 Puth Jesus.an thaw nungant, “Ngay keꞌa! Puth wik inangan lat ngench thayananganthawan thampa, ‘Niiy keꞌ paathān piip God niiyantamana, yaꞌa!’ ”

    8 Anpalaniya, oony way alangana keny yoyk piꞌan achantangak matath nunangJesus.an, aꞌ maanyan aak umyompanaman meenathan nungant. Aak pal-puy min-miniy a! 9Aꞌ nil oony wayan thaw nungant Jesus.antan, “Nintwey pungkangan thuchinngatharan-a, aꞌ thaaꞌ-kuumpin ngayanganwey-a, ngay nungk kan-kanam theeꞌāngaak maꞌmangkam umyompanamana.” 10 Puth nil Jesus.an thaw nungant, oony waypiꞌan alantan, “Ngay keꞌa! In ngeeyāna! Puth wik inangan lat ngench thayananganthawana, ‘Niiy piip God anman thonakam thaaꞌ-kuumpān nunang, wiyan yaꞌa, aꞌ woyanGod.antamwakān ngangk min yumpān nunang.’ Nint puy kan iiyāna! Satana!” Jesus.anthaw.

    11 Amanamaniya, nil oony way piꞌananiya, kan-ngul iiy, Jesus.ana want nunang, aꞌngaantiyongk yot ngul wampin nungant, aꞌ maꞌ-aathin nunang ngul.

    Nil Jesus.an Kan-Ngul Workan Iiy-Iiy Aak Galilee Angman12 Nil Jesus.angan wik thooꞌ ngeey John.antam than aak jailang thenchin nunang,

    aꞌ anpalan-a, nil Jesus.ana aak Galilee aakanakan iiy. 13 Nil aak Nazareth.angan keꞌamwuna, nil puth aak Capernaum aakanakan iiy, aꞌ angan wun, aak town ngak kookampiꞌan thinth, Galilee.anga, aak angmana Zebulona aꞌ puth Naphtali.antang thinth. 14NilJesus.an aak angman iiy-iiy-a, an nil meenath ngampar nil Isaiah.angan keenkanamanlat ngench thayanangan ump-a, aniya kan-kanam paththamwey ump, wik inangan:15 “Aak Zebulon.ana aꞌ puth-a, aak Naphtali.ana ngak kookam Galilee thintha,aak woyanang ngak kookamakan wunana,aꞌ puth aak wonk kaawangk punth Jordan.aman-a,aꞌ putha wonk kungkangk aak Galilee.aman-a,aak thanttam than pam wanch yot Jews yaꞌ al-alantamana than angan wun-wuntana —16 aak angan-a, than pamwanch keꞌ aak ngaaꞌ nyimangan wun-wuntana, keꞌ pamwanch

    mulan wun-wuntana,than puth ngoongk-ngoongkam nunang piip God.ana.Yimanang ngulan-a, than nganth piꞌan paththam thath-thathayn ngul, park-parkow

    ngul thanttangan,puth nil God.angan-a, woyan nungantam kan-ngul meenathow thant.”

    17 Aak an-aniyangan ngulan-a, nil Jesus.angan kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thananga,wik min nungantam anangan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantana, “Niiy wayan yaam keꞌiiy-iiyāna, niiyana woyan min God.antam anman iiy-iiyān ngula. Puth aak anan ngulwampow nil God.angan maꞌ nungantangan pam wanch yot ngulan piꞌ-piꞌow.”

    Simon Weeꞌanangana Jesus.an Monkan-Wakin Nunang18Anpalan-a, nil Jesus.ana iiy-iiy thomp wonk wak-waka kookam piꞌan Galilee angan.

    Aꞌ nil pam kucham thath pulang pul kuunchama, minh ngaꞌan mam-mamanpul yukpunththamanangana, namp pulantiya Simona namp thoniy nunganta Peter, puthakuunch nungantam anan namp-a, Andrewa. Pulaniya minh ngaꞌ mam-mampul aꞌpunththaman theeꞌ-theeꞌpul ngak kookamanga. 19 Jesus.an thaw pulant, “Nip pal iiyowngatharanga! Nipaniya iiy-iiyowa minh ngaꞌ wiy-wiyam ananganiya mam-mamowngula ngatharweya, puth inpalman ngula ngay maꞌ-aathāng nipang pam wanchantaniiy-iiyowa aꞌ pal ngathar wampathow thanangweya.” 20 Pulaniya erkam paththamwantpul punththaman pulantamana aꞌ iiypul ngul Jesus.antangana.

  • Matthew 4:21 7 Matthew 5:10-1121 Aꞌ nilana puyamam iiy-iiy thomp wonk wak-wak aꞌ pul kuuncham ngul thath

    pulang, namp pulantiya James-a, putha Johna, puk nhengk nungantam pam Zebedeealantamana. Pulaniya chukkun pulantamang angana putha piip pulantaman angmanthampwey, thanana min-min yumpin yuk punththamanan thanan yipam minh ngaꞌakngul iiyayn. Aꞌ nil Jesus.angana ump pulanga, 22 aꞌ yaam keꞌanamana pulana chukkunthanttaman toowantpul ngul putha piip pulantaman thampweywantpula, aꞌ iiypul ngulJesus.antanga.

    Nil Jesus.an Aak Pal-Puy Galilee Wakan Iiy-Iiy23Nil puth Jesus.an aak pal-puy Galilee wakan iiy-iiy, nil aak church thon-thonangan

    thaaꞌ-aath-aath thanang, aꞌ wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant nil God.angan kan-ngul maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang pam wanchana. Than pam wanch kempweech-weech thanangan-a, aꞌ wench thampan-a, nil miyalath thanangwey. 24 Wikthooꞌ pent Jesus.antaman, aak pal-puy aak umyompanam Syria.angana — amanamanathan pam wanchangan ngul pam wanch way alpan anangan wampathin nungant —than wiy anangana, oony way piꞌ-piꞌin ngangkangan; puth than wiy anangana thay-thayanamin, than puth wiy ananganiy-a, kunp wun-wunin, makaran yal-yalamina — aꞌnil Jesus.angana maꞌmangkaman miyalath thanang. 25Nil Jesus.an aak wanttinakan iiy-a, than pam wanch yotangan-a, anman monkan-wak-wakin nunang — than pam wanchaak Galilee.aman-a, aak piꞌ-piꞌanam ten anpalan-a, aꞌ Jerusalem anpalan-a, puth aakumyompanam Judea.am anpalan, aꞌ puth-a, punth Jordan woꞌuwayn anpalan thampaiiy-iiyin nungant, palam-puyam monkan-wak-wakin nunang.

    5Nil Jesus.an Aak Achantang Angan Mat, Aꞌ Wik Waaꞌ-Waaꞌ Thant

    1Nil Jesus.angan pam wanch yot anangan thath thanang-a, nil aak achantang anganmat, aꞌ angman nyiin ngul. Pam wanch wiy anangan thintham wampin nungant, thanputh kaangk wik nungantaman ngeeyayn, 2 aꞌ nil Jesus.angana kan-ngul thaaꞌ-aath-aaththanang,

    3 “Niiy wiyiya niiyantakaman meeꞌmiy niiy min yaꞌa, niiy puth niiyamana min keꞌiiyina. Yaa, an puth niiyaniya ngangkminangamngul iiy-iiyānweya. Nil puth God.anganngul kalow niiyang aak nungantamakan, angman wunān nungantanga.

    4 “Niiy wiyiya ngangkway iiy-iiyaniya. Yaa, an puth niiyaniya ngangkminangamnguliiy-iiyān; nil puth piip God.angan ngul ngangk thayanathow niiyang.

    5 “Niiy wiyiya thaaꞌ mochan iiy-iiyaniya, ulp-ulpanang keꞌ iiy-iiyaniywey. Yaa, anputh niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyān niiy putha ngul uwān anana ngeenanakaaꞌngak niiyang piip God.angana.

    6 “Niiy wiyiya kaangk paththam min-minam iiyān meeꞌ piip God.antangan. Yaa, anputh niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puth God.angan ngul maꞌ-aath-aathow niiyang, niiy yipam nunang anman wik ngeey-ngeeyāna.

    7 “Niiy wiy il-ilangan ngangk mamaniy thanang, pam wanch anangan aak wayanwampan thant. Yaa, an puth niiyan ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puth piipGod.angana niiyang ngangk mamow thampa.

    8 “Niiy wiyiya ep-paththam ngangk min paththam iiy-iiyaniya, way keꞌam piꞌ-piꞌaniyngangkang yaꞌa, yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam paththam ngul iiy-iiyāna, aꞌputh niiyan in kenyan piip God.an ngul thathān nunang.

    9 “Niiy wiyiya kaangk nochathān thanang pam wanch wiy anangan yipmam ngangkminangam iiyaynweya. Yaa, an puth niiyiya ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puthpiip God.angana waaꞌow niiyang puk nungantamweya.

    10-11 “Niiy wiyiya woyan piip God.antaman wak-wakaniya. Niiyiy putha min anmaniiy-iiyaniy meeꞌ God.antangan. Pam wanch wiyangan keꞌ-paal thaaꞌ-thengkathantanniiyang, way yumpantan niiyant, aak-yaꞌang kulak wenkantan niiyant. Nungkway thanwiyangan wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌayn niiyangan-a, aꞌ way thakan aak-yaꞌangan

  • Matthew 5:12 8 Matthew 5:22yumpayn niiyantan-a, aꞌ piikayn thak niiyangan aak-yaꞌangan-a, niiyan ngangk mi-nangam anman iiy-iiyāna! Aꞌ ngulana, nil God.angan aak nungantamak kalow niiyang,an kan-kanama. 12 Pam wanch keenkana, yimanang kuyam wayan yump-yumpin thant,pam prophets al-alantan. Nil puth piip God.angan aak nungantamak kal thanang, pamprophets ananganiya. Yaa, ngangk way keꞌ wunow niiyant, niiy ngangk minangam iiy-iiyāna! Puth nil piip God.angan-a, ngangk min ngul yumpow niiyang aak nungantangangman wunāna.

    Nil Wik Kath Waaꞌ Thant Nganthama Putha Nguntham Anpalana13 “In ngeeyāna! Niiyaniya, keꞌ nguntham yimanangan thant pam wanchantan.

    Ngunthamaniy-a, mina minhakana. Puth nguntham nath way ngulan wunow-a, niiyngul ngunthaman wanttak koyaman minan yumpāna? An yaꞌa! An yaꞌ-ngul, minputhaman keꞌ yumpinweya, yaꞌa. Ngunthamana an way theeꞌin ngul, than pamwanchangana thaꞌang maakiythan ngula, puth waya.

    14 “Thon inanwaaꞌāng niiyanta: niiyaniya keꞌ nganth yimanangan iiy-iiyān thant pamwanchantan. Aak piꞌanwey kaachiythan aak achantang angan-a, an keꞌ wuthananganwuniy, yaꞌa, an yotanganiy-a, nganthaniy-a, thath-thathiythan. 15 Aꞌ nil pamang nathlamp pathathiywey-a, an nganthan yuk paathangan keꞌ kangiy nganthana, yaꞌa. An nilpam alangan keny achantang waanchan thanan yipam nganthangan aakan thathayn.16 Yaa, in aak yimanangan wunana: niiy min-minam anman iiy-iiyān meeꞌ thanttangpamwanchantangana. Thanniiyangan thathaynwey-a, minan iiy-iiyān-a, yaa, niiyaniyakeꞌ nganth yimanangan thant aꞌ thanana ngaantam-ngeeyayn nil God.an piꞌan min-minam paththam.

    Nil Jesus.an Wik Thaw Thant Wik Thayan Keenkanam Anpalman17 “Ngay kan wik inan waaꞌāng niiyant wik thayan God.antam Moses.angan umpa,

    puth pam prophets al-alangan umpin thampa. Niiyan nath ngaantam-ngeeyaniyngay puth inpal keny ukanga ngay keꞌ wik thanttaman ngay wayathing ey? anyaꞌa. Ngayiy wampang ngay yipam wik thanttaman maꞌmangkaman piꞌānga. 18 Puthwik thayan God.antam anangan nathpalman kaꞌathaman wun-wun, aꞌ ngulakam wun-wunow thampa. Ngayan keꞌ puth epankathing wik thonamana yaꞌa, wik maꞌmangka-man ngulakam wun-wunayn aak-aakanakaman aak inan minchowana. 19 Than weeꞌ-weeꞌanangan wik thayan God.antaman keꞌ ngeeyayn-a, aꞌ thawayn wiy al-alantan wikinangan keꞌ ngeeyān-a, than pam piꞌan keꞌ iiyiythan God.antang yaꞌa. Nungkway thanwik thonam anman pipayn-a, pam piꞌan keꞌ iiyiythan nungantangana. Puth weeꞌ-weeꞌanangan wik thayan God.antaman ngeeyayn-a, aꞌ thawayn wiy al-alantan wikinangan ngeeyān-a, thananiya, ep pam piꞌan iiyayn God.antang. 20 Kan in ngeeyiyangula: than Pharisees-a, puth pam teachers wik thayan inangan thaaꞌ-aath-aathantana,ngul thanwik inanganminamngeeyantan ey? yaꞌa! Thananwiy-wiy ngeey-ngeeyantan,maꞌ-yotamana, yaꞌa. Puth niiy kaangk aak God.antamang wunān ngulakaman-a, niiyiyawik God.antam kan-kanam ngeey-ngeeyān anmana.

    Nil Jesus.angana Inan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Man Kul Anpalana21 “Niiyiya min-minam paththam iiyāna. Aak keenkanama, wuut mangk ngampara-

    mangan wik thayan inan wantin ngampar, ‘Niiy keꞌ mulathān pam wanchana. Nil pamthonamangwey mulathiy pam thonan-a, nil puth pam ananiya courtak iiyow, than pampiꞌ-piꞌanam al-alangan um thanttang thanathayn nunanga.’ 22 Puth ngay wik inanwaaꞌāng niiyant: pamwey nath man kul wampiy nungant pam thon alantan-a, nilanputha courtak iiyow. Nil pamangwey nath wik wayanang thak thaw-thawiy waaꞌ-waaꞌiypam thonan-a, nilan putha courtak iiyow thampa, aꞌ pam piꞌan alangan um nungantangthanathow nunang. Pamwey nath thawiy pam thon alantan, ‘Nint ina kuchek waap keꞌkuꞌantam yimanangan kal-kalangan ey?’, nil piip God.angan nath aak way aakanakankuchow nunang, aꞌ thum karkanangan pench-penchow nunanga.

  • Matthew 5:23 9 Matthew 5:35-3623 “In ngeeyiya: niiy kaangk nath minh maꞌangan wampathin aawuch ngench thayan

    aakanakan nil God.an yipam ngangk min wunowanta. Niiy nathwey iiyān aawuchngench thayanakan-a, aꞌ amanamaniya, niiyan nath ngaantam-ngeeyin ngul niiyanwayan yumpan pam thon alantan. 24 Yaa, niiyaniya minh angman too wantān aawuchngench thayanang angman, aꞌ niiyaniya koyam yuurpam ngul iiyān pam alantan aꞌthawān nungant, ‘Ayyang, ngay way yumpang nungkara. Nintang keꞌ kon-ngathiy ey?ngayan way yumpang nungkar anpalan ey?’ Pam anman nath thawiy nungkara, ‘Eeꞌa,kan kon-ngathowngalangweya,’ yaa, niiyaniya koyam iiyān aawuchngench thayanakan,aꞌ God.antan kan-ngul theeꞌān minh niiyan wampathan nungant.

    25 “Pam thonam nathwey thawiy niiyanta, ‘Ngay nintang kalāng courtaka, puth nintwukal ngatharam keꞌam koyaman theeꞌan ngath.’ Yaa, niiy puth yaamana keꞌ kuupān,niiy koyaman erkamwey theeꞌān nungant, yipam nilana ngangk min wunowantwey.Niiyaniya putha courtakan keꞌ-ngul iiyin yaꞌa. Niiy courtakwey iiyin-a, nilmaꞌam theeꞌiyniiyang magistrate alantan, aꞌ nil magistrate alangan maꞌam theeꞌiy niiyang policemenal-alantan, thanan putha jailang thenchiythan niiyangweya. 26 Niiyana angman wun-wunin jailangan. An puth niiyangan keꞌ yippak kuchiythan aak jailam anpalana. Niiywukal piꞌanan theeꞌinan-a, an ep jailaman pentin ngul.

    Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Maarich Anpalana27 “Thon in ngeeyāna: aak keenkanama, wuut mangk ngamparamang wik thayan

    inan wantin ngampara, ‘Niiy maarich keꞌ keeꞌāna.’ 28 Puth ngay wik inan waaꞌāngniiyanta, nil nathwey pamang wanch meeꞌ yenchang thath-thathiy-a, aꞌ ngaantam-ngeeyiy nungantakam, ‘Ngay kaangk wunāng wanch alantan-a,’ an nil way yumpan, annil keꞌ maarich keeꞌ-keeꞌan wanch alantan, ngangkang angman piꞌ-piꞌan nunanga. 29Nipnathwey meeꞌ thathwiwwey-a, kaangk maarich keeꞌow-a, aꞌ amanamaniya nip wayanyumpiw ngula, yaa, niiy meeꞌ thiith niiyantamana thapathāna, niiy yipam way anangankeꞌ-ngul yumpāna. Nungkway niiy aak God.antamakanmeeꞌ keꞌanangan iiyinwey-a, yaa,an kana! Puth in ngeeyāna: nil God.ang aak way angan theeꞌiy niiyang kemp yotaman-a, an way niiyanta. 30 Aꞌ niiy wayan yumpin-a, maꞌ malang niiyantamangan-a, yaa, niiymaꞌ mal niiyantamana thalokang umpāna, niiy keꞌ yipamway anangan yump-yumpāna.Nungkway niiy aak God.antamakan maꞌ keꞌanang iiyinwey-a, yaa, an kana! Puth inngeeyāna: niiy nath aak wayakan iiyin-a, an puth way-wayam paththam niiyanta.

    Nil Jesus.angan Wik Inan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang PamWanch Pul Wantuwpulana31 “Thon ina: keenkanama wuut mangk ngamparamang thamp wik thayan inan

    wantin ngampara, ‘Nil nath pam thum nungantamangan wanch-kunchan wantiynunang aak umpuyangaman-a, nil lat many theeꞌow nungant wanch alantan wan-towanana.’ 32 Puth ngay wik inan waaꞌāng niiyant: pul maꞌ pam wanch ngangkminangaman piꞌwiwpula, keꞌan wantwiwpula. Nathwey wanch maarich keꞌ keeꞌanam-a, nil pam thum nungantam alangan too wantiy nunang aak yaꞌanganwey-a, an wayyimanangana. An keꞌ nil thaachan nunang wanch nungantaman pam thon ngul nathngentiya. Nil nath thonangan ngentiy-a, pulana way yumpanpul, maarich keeꞌanpulkarpamaniya.

    Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath ThanangWik Thayan Yumpanpul PamKuchamangan Pula33 “Thon ina: keenkanamawuutmangk ngamparamang wik thayan inan thamwantin

    ngampara, ‘Niiy kan-kanam thawān, keꞌ wik uuyamān yaꞌa. Niiy nath thawinwey pamthon alantan, “Ngay kan-kanam thawanga, ngay keꞌ muukamathing nintang, puth piipGod.angan thathan ngayanga.” Yaa, niiy wik keꞌ pipāna, anman yumpān keꞌ niiyan wikthawana.’ 34 Puth ngay wik inman waaꞌāng niiyant: niiy kan-kanamwey thawin-a, wikengkanang thawāna: ‘Eeꞌa’ or ‘Yaꞌa’ thawān yimanangana, niiy namp keꞌ wich-wichān‘Piip in kenyana.’ An waya! 35-36 Namp wiy anangan keꞌ wichāna: aak in kenya, or aakin pek, or aak Jerusalem, or kuchek niiyantam thakan. Puth piip God.an aak in kenyanwunan, puth aak ingan thamp wunan, aꞌ nil maꞌmangkam yump. Puth niiy piꞌan yaꞌa.

  • Matthew 5:37 10 Matthew 6:1Niiy yanganwuut aꞌ yangan ngotanan keꞌ yumpin thant pamwanchantan, yaꞌ paththam.37Yaa, niiy anman thawān, ‘Eeꞌa’ or ‘Yaꞌa,’ anman kan. Wik wiy anangan puth oony waypiꞌan alantaman. Too wantān thanang.

    Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Anpalan Way Puthangkan Keꞌ Yumpayn Thant38 “Aak keenkanama wuut mangk ngamparamang wik inan thamp wantin ngampara,

    ‘Pamang nathwey meeꞌ-ath pichathiy pam thon alantaman-a, yaa, niiyaniya puth-puthangkan meeꞌ-ath pichathān nunang. Nil pam thonamang nathwey koonh pamthon alantam pipiywey-a, yaa, niiyaniya koonh pipān nunang puthangkana.’ 39 Puthngay wik inan waaꞌāng niiyanta: nil thonam nath wayamiy niiyant-a, kul uwiy niiyantaak-yaꞌangan-a, yaa, niiyana ngangk keꞌ peeyān nungant keꞌ maꞌ piikanakaman moꞌānnunganta. Nil weeꞌang nathwey piikow niiyang-a, niiy puthangkan keꞌ piikān nunang,nil puthaman mak piikow niiyang. 40 Thon inana: nil weeꞌang nathwey kaliy niiyangcourtakan-a, aꞌ thaachiy niiyang shirt niiyantaman theeꞌin nungant-a, yaa, niiy theeꞌānnungant, aꞌ nil coatakwey thamp thawowniiyant-a, keꞌwayathānnunang, niiy paththamtheeꞌān nungant. 41Thon inana: nathwey pam soldier thonamang thaachiy niiyang waymin nungantaman kalān nungantana mile thonamakan-a, niiy kalān, puth chip-chipamkeꞌ wantān way min anangan, niiyiya puy-puyam kalān nungant miles kuchamak ngula.42 Thon inana: nil pamwey nath thawiy niiyant mayak thakwey-a, niiyiya keꞌ weekāna,theeꞌān nungant. Pamwey nath thawiy niiyant, ‘Niiy way min niiyantam nanangan paltheeꞌān ngathara ngay kan yaan piꞌāng niiyantam, ngay koyam ngul theeꞌāng niiyant.’Yaa, niiyana theeꞌān nungant yaan piꞌow niiyantamanweya.

    Niiyiy Ngangk Minangam Iiyān PamWanch Yotamant43 “Aak keenkanamana, wuut mangk ngamparamang wik inangan wantin ngampar,

    ‘Niiyiya ngangk minangam iiyān thant kampan niiyantam al-alantana, puth than weeꞌ-weeꞌanangan niiyangan thaampantan-a, ngangk kulangam ep kalān thanang.’ 44 Puthngay wik inan waaꞌāng niiyant: than weeꞌ-weeꞌananganweya meeꞌ kulangam kaliythanniiyang-a, niiyaniya ep ngangk minangam anman iiy-iiyān thantana. Than weeꞌ-weeꞌananganweya way anman yump-yumpiythan niiyantan-a, an niiyaniya min iiyānthant puth meeꞌ-wuthanamān piip God.ant nil yipam minam piꞌow thanang. 45 Niiyyimanaman wun-wunin minam anmanwey-a, yaa, niiyiy putha piip God.an monkan-wak-wakaniy nunanga. Nil puth God.an minam anman murkanim iiy-iiyan ngamparyotantakama. Nil ngak kuch-kuchan inpal kenyan ngampar putha nil kinchan yumpanminam parkow ngampar yotantakam, pam wanch min-miniyan wuntana, aꞌ putha, pamwanch way-wayanangan wuntan aak world inganiy.

    46 “Niiy nathwey kaangk wunaniy thonakamana pam wanch al-alantan kaangkanwuntan niiyantana. Ngul nil piip God.an ngangk min wunow niiyantam anpalan ey?An yaꞌ ey! Puth pam wanch maꞌ-kuchan al-alangan ngurp thanttamakan aꞌ kampanthanttamakan kaangk wuntan thant. 47 Niiyiya nath kampan niiyantam al-alantanthonakam thawin thant, pam wanch wiyantan keꞌ thawin thant ey? Ngul in min ey?An yaꞌa. Puth pam wanch al-alangan piip God.an keꞌaman yippak thiichin nunanga,thananiya kampan thanttamakan aꞌ putha ngurp thanttamakan wik thawantan thant.48Niiyiya putha, ngangk minangam iiy-iiyān pam wanch yotantan, keꞌ piip God.an min-minam paththam iiy-iiyan aak in kenyan heavenangan.

    6Niiy Min Keꞌ Yumpān Meeꞌ Yotantangan Than Yipam Thaaꞌ-Kuumpayn Niiyang

    1 “In ngeeyāna: niiy minan yumpān-a, niiyana meeꞌ yotantangan keꞌ yumpān minanayipam pamwanchangan thathayn niiyanga, aꞌ thaaꞌ-kuumpayn niiyang, an yimananganyaꞌa. Niiy nath yaan muuk-muukamaniywey-a, an nil piip niiyantaman in kenyanwunan-a, ngangk min keꞌ wuniy niiyantamana yaꞌa, aꞌ min keꞌ iiyiy niiyant, yaꞌa.

  • Matthew 6:2 11 Matthew 6:162 “Pam wanch wiyanganiya wukal theeꞌantan thant pam wanch al-alantan than

    meechana, wukal keꞌanangan wun-wuntanweya, than yipam pam wanch wiyanganthathayn thanang, aꞌ thaaꞌ-kuumpayn thanang. An puth min yimanangan yaꞌa, thanyaan theeꞌantan, yipam pam wanchangan ulpathayn thanang. Yaa, pam wanchanganngul thaaꞌ-kuumpayn thanang, puth thanam thonakama, nil puth piip God.angan yaꞌa,keꞌ thaaꞌ-kuumpiy thanang, yaꞌa. 3 Puth niiyiya, niiy wukalan theeꞌān thant pamwanch al-alantan wukal keꞌanangan wuntanwey-a, niiy ulp-ulpanangan keꞌ theeꞌānyipam kampan niiyantamang thathayn aꞌ thaaꞌ-kuumpayn niiyang. 4 Nungkway pamwanchangan keꞌ thathiythan niiyang-a, nil piip God.angan ep thathan niiyang, aꞌ nilanthawan nil anana min-minam paththama, aꞌ ngangk min thamp wunan nunganta.

    Nil Jesus.angana Thaaꞌ-Aath Thanang Wanttakan Meeꞌ-Wuthanamayn God.antan5 “Pam wanch wiyiy kaangk aak churchangan thanayn meeꞌ yotantang, wiyiya aak

    yoon engkanang thanayn, aꞌmeeꞌ-wuthanamaynGod.antan yipampamwanch yotanganthathayn thanang. In ngeeyiya: pam wanchangan ngul thaaꞌ-kuumpayn thanang, puththanam thonakama, nil puth piip God.angan keꞌ thaaꞌ-kuumpiy thanang, yaꞌa pam yim-yimananganiya. 6 Puth niiyiya, niiy piip God.antan thawān-a, niiy puy iiyān pokkapangaak enyanang thawān nungant. Niiy puth keꞌ thathin nunang God.an yaꞌa, niiy meeꞌ-wuthanamān nungantana, an epa. Nil piip God.angan ngul thathow niiyang aak angana,aꞌ nil putha thaaꞌ-kuumpow niiyang aꞌ ngangk min wunow nungant niiyantamana.

    7-8 “Pam wanch wiyangan keꞌam thiichantan nunang God.an. Than kaangk yaamthaw-thawayn oony piꞌan thanttam al-alantan, aꞌ than kaangk wik wolmp anman piꞌ-piꞌayn yipam oony piꞌan thanttam al-alangana wik ngeeyayn thananga. Puth niiyiya,niiy piip God.antan wik thawān-a, niiy yimanangan keꞌ iiyān yaꞌa. Piip niiyantamGod.ana, nil kana meeꞌmiy niiyang. Niiy keꞌaman yippak thawaniy nungantan-a, nilkanam thiich niiyang niiy ngeen nathan ngaantam-ngeeyaniy putha niiy ngeenakanthamp kaangk thawān nungantan.

    9 “Niiy kaangkwey thawān God.antan-a, niiyiy wik yimanangan thawān nungant:‘Piip nganttam in kenyana, ngan kaangk pam wanch maꞌmangkaman thawayn nungk

    nint wuut piꞌan, minam paththam a!10Ngan kaangk nint moom wuut piꞌan iiyān ngant pam wanch yotamantana,ngan yipam maꞌ nungkarang wunāna, maꞌ wiyantang yaꞌa.Ngan kaangk pam wanch maꞌmangkamangan wik nungkaraman ngeeyayn,aꞌ woyan min koochanam nungkaram anman wak-wakayn, keꞌ than ngaantiyongk al-

    alangan wik nungkaraman ngeeyantan aak in kenyan.11 Piip-ang, kinch inana nganangan maꞌangam piꞌān ngan yipam may minh thakan

    uwāna.12Nint nganang ngangkmamān aꞌ putha kon-ngathow nintangway yot anangan nganan

    yump-yumpan,puth ngan ngangk maman thanang, kan kon-ngathan nganang way thanan yumpin

    ngant.13Nint weekān nganang oony way alantaman,aꞌ kalān nganang woyan way anpalan ngan yipam way keꞌ yumpān.Yey, piipa, anman kan.’ ”

    14 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiyang way anangan kon-ngathow niiyang thanwiyangan yump-yumpin niiyant-a, yaa, nil puth piip ngamparam God.angan-a, keꞌ-ngulngaantam-ngeeyow way niiyan yump-yumpana. 15 Niiyang keꞌwey kon-ngathow thanniiyantan way yump-yumpin-a, yaa, piip ngatharam ilang kenyana keꞌ kon-ngathownunang way niiyan yump-yumpan yaꞌa.

    Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath Thanang Than May Keꞌaman Mungkantan16 “Kan in ngeeyiya: wiyiya may wantaniy, keꞌ mungkaniy yaꞌa, putha keꞌam

    ngaantam-ngeeyaniymaymungkanakanniiy yipampiipGod anmanngaantam-ngeeyānnunanga. Pam wanch wiyangan may keꞌ mungkantanan-a, ngangk way iiy-iiyantan,

  • Matthew 6:17 12 Matthew 6:29kaaꞌwaliya wiy-wiyam iiy-iiyantan. Than kaangk yimanaman iiy-iiyayn than pamwanch wiyangan yipam thathayn thanang than mayan keꞌam ngaantam-ngeeyantan,keꞌam mungkantan. Than pam wanchangan nath thaaꞌ-kuumpiythan thanang, nilputh God.angan yaꞌa keꞌ thaaꞌ-kuumpiy thananga. 17 Puth niiy mayan wantaniy-a, niiymuunchāna, kaaꞌwal pungwuna, aꞌ putha yangan umpwun combang, 18 than wiyangankeꞌ yipam meeꞌmiy wunayn niiy mayan want-wantaniya. Niiy puth keꞌ thathin nunangpiip God.an yaꞌa, puth nil God.angan ep thathan niiyang, aꞌ putha nilan thaaꞌ-kuumpowniiyang aꞌ thawow niiyant nan mina.

    Niiy Way Min Yot-Yotam Keꞌ Piꞌān Aak Inganiya19“Niiy wukal-weenth keꞌ iiyāna, wayminmin-miniy al-alangan keꞌ ngangkmungkow

    niiyang, niiy way min yot keꞌ yalmathān aak imanaman. Way min nanangan yaam keꞌwunayn yaꞌa; an wayamayn ngul. Wiyiya yuk way cockroaches al-alangan mungkantan,ngoꞌarang thak wayathan yuk way min anangan. Wiyiya, pam maꞌ-kuchanang maayan-tan niiyantam. 20-21 Niiy nath kaangkwey wukala putha way min yotan yalmathānniiyantakaman aak inganiy-a, an puth niiy yuk way min anman ngaantam-ngeeyaniythonakama. Puth inan waya paththama! Niiy nath kaangk God.an-a, an niiy ngaantam-ngeeyaniy nunang, ngangkang piꞌ-piꞌaniy nunang. Anpalaniy-a, nil ngul kalow niiyangaak min nungantamakan. Aak in kenyan nungantamana an ep keꞌ wayamiy yaꞌa, anmin-minam anmanwun-wunow aak umpuyam. Pamangan keꞌ maayiythan waymin aakGod.antam anpalan, an yaꞌ, puth yuk cockroachesang thakan keꞌ wayathiythana yaꞌa,minam anman wun-wunayn ngulakama.

    Nil Piip God.ana Keꞌ Nganth Yimanangan Wampan Niiyant22-23 “Meeꞌ niiyantam anangan-a, keꞌ nganth yimanangan kemp niiyantamakan.

    Niiywey meeꞌ minangaman iiy-iiyinwey-a, an keꞌ niiy nganth piꞌanang yimanangan iiy-iiyaniy. Niiy nath meeꞌ way thampangan-a, an keꞌ niiy aak ngaaꞌang yimanangan iiy-iiyaniy. Nil piip God.ana keꞌ nganthan yimanangan wampan niiyant, niiy yipam woyannungantam thiichān. Yaa, niiy kan-kanam woyan min paththam wak-wakāna, niiy keꞌyipam keꞌ aak ngaaꞌangan iiy-iiyāna.”

    Niiy Keꞌa Kuchek Wayan Wunow Niiyant24 Nil Jesus.ana wik inangan thaw thant ngul, “Niiy woyan kuchaman karpam keꞌ

    wak-wakin pulang, yaꞌa; aꞌ niiya moom kuchamanta keꞌ work iiy-iiyin yaꞌa, moomthonamantan ep work iiyān. Niiyan puth nath moom kuchamantan work iiy-iiyin-a,yaa, niiyan puth thonaman-a, ngangk-wayangam kalin nunang, aꞌ way waaꞌin nunang,puth niiy moom thon an ep min waaꞌin nunang aꞌ kaangk wunin nungant thamp. In aakyimanangan wunana: niiy nathwey kaangk wunin God.antan-a, niiy wukal-weenth keꞌiiyina.

    25 “Ngay inan waaꞌāng niiyantan: niiy yaam keꞌ ngaantam-ngeeyān may-a, putha waymin anangan thakan, aꞌ yaam keꞌ ngaantam-ngeeyān niiy ngul want-wanttakan minampiꞌ-piꞌān niiyantakaman. Niiy ngul aak ingan wunaniy may mungkanakan thonakamey? aꞌ putha ngook min-miniy ngoonchanakan ey? Yaꞌa! 26 Niiy minh panch ananganthathāna. Ngul than may kaanch anangan kaampantan thanam ey? Yaꞌa! Aꞌ than maykaanch anangan yal-yalmathantan aꞌ aawuchang ngul piꞌ-piꞌantan ey? An yaꞌa! Nilpiip niiyantamang God.anganmin-minam piꞌ-piꞌan thanang. Nil niiyantan ep-paththamkaangk wunan, puth minh panch al-alantan yaꞌa, chil-chila! Nil niiyang pam-a, wanch-a, puk manyiy tham minam paththam piꞌ-piꞌan niiyanga. 27Kuchek way nath wunowanniiyant mayam thakan-a, ngul niiy yaam man-yethamanan wun-wunān ey? Yaꞌa.

    28 “Inan thamp ngeeyāna: niiy kulich thakan yaam keꞌ ngaantam-ngeeyāna. Niiythathāna, may kooth aꞌ putha pach yot em-emantana. Ngul than pach yot al-alanganakulich thanttakamwak-wakantan ey? yaꞌa, than keꞌamwakantan. 29Thon in ngaantam-ngeeyān pam King Solomon.ana, nilaniya maꞌmangkiya ngook min-minam ananganngoonch-ngoonch. Than pach anangan ach-umpanam min paththam aa, puth ngook

  • Matthew 6:30 13 Matthew 7:11King Solomon.antamana, an chil min a! 30 Aꞌ putha wak thakan emantan-a, an ach-umpan thama. An yaan thonakam wunan wak erpan, kan-ngulana, kathaman ngulaꞌ ngamp thumang ngul kiingkanamp. Nungkway wakan yaam keꞌam wunan-a, nilGod.angan min ach-umpanam yumpan, aꞌ minam piꞌ-piꞌan. Ngul nil niiyangan thampminam keꞌ piꞌ-piꞌow niiyang ey? In ngeeyiya: nil niiyang min-minam paththam piꞌ-piꞌana, pach-a, puth wak anangan chil-chil piꞌ-piꞌan thanang. Niiyiy puth min-minamkeꞌamngaantam-ngeeyaniy nunang God.an nil minaman piꞌ-piꞌan niiyang. Niiyanamin-minam ngaantam-ngeeyān piip God.an nil maꞌ-kaaꞌ-minangaman piꞌ-piꞌan niiyang.

    31 “Kuchek way keꞌ wunow niiyant puth keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān may wanttin-palan uwāna, aꞌ putha ngak-a, waymin thakan wanttinpalan uwāna. 32Puth pamwanchanangan than keꞌaman thiichin nunang God.ana than ngaantam-ngeey-ngeeyantanmay thakan wanttinpalan uwayna. Nil puth piip nungkaram God.angan ilang kenyankan meeꞌmiy niiyang may-a, putha ngakan kaangk mungkānweya, aꞌ puth way minthakan kaangk piꞌān niiyantakamweya. 33Yaa, niiyiy putha punch-aakam theeꞌwun maꞌGod.antang, niiy min anman yump-yumpān wiyantan nil piip God.an yipam ngangkmin wunowanta, aꞌ nilaniya maꞌ-aath-aathow niiyang mayan uwān, ngakan puthaway min kulich thakan uwāna. 34 Niiy yimanangan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna,‘Ngaaꞌthamana, aak way nath ngul wampow ngampar.’ Kuchek way puth keꞌ wunowniiyant amanaman a! An yaꞌa. Aak way nath kinch inman nath wampiy niiyant. Niiyinan ep ngaantam-ngeeyān niiy want-wanttakan kinch inmana aak wayan thaampāna,anman thonakam, an anman kana!

    7Niiy Keꞌ Waaꞌ-Waaꞌān Thanang PamWanch Anangan

    1 “Niiy keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang pam wanch anangan, aꞌ anpalana nil God.angankeꞌ yipam niiyangan waaꞌ-waaꞌow. 2 Niiy nathwey waaꞌān wiy anangan-a, yaa, an nilGod.angan ep waaꞌow niiyang keꞌ niiyan waaꞌaniy thanang. 3Niiy pam wanch ngeenakwaaꞌaniy thanang e? puth niiy keꞌam ngaantam-ngeeyaniy niiyantakaman way niiyaniiyaniy e? Niiy kampanniiyantamanngeenak thathaniy nunang keꞌmeeꞌ wookmany piꞌ-piꞌan meeꞌ nungantamangan e? puth niiyaniya epa keꞌ yuk piꞌan paththam piꞌ-piꞌaniymeeꞌ niiyantamangweya, puth niiy keꞌam thathana. 4Niiy puth want-wanttakan thawinkampan niiyantamantana, ‘Nint nan meeꞌ wook thamp iiy-iiyangana, kan nint pal iiya!Ngay wookan wichāng meeꞌ nungkaram nanpalana.’ 5 In ngeeyāna: an waya! Niiykaꞌathamana yuk piꞌan wichān meeꞌ niiyantam nanpalana, yaa, niiy minam ngul yipamthathān wookan wichān meeꞌ niiyantam nanpalana.

    6 “Niiy keꞌ theeꞌāna ngeen nathan yuk way min ngench thayan God.antamana kuꞌal-alantana, puth thananiy-a, weentiythan ngula aꞌ wakiythana, puth-a, pathiythanniiyang. Aꞌ putha niiyaniya yuk pearls niiyantamana keꞌ theeꞌān minh nhinthan al-alantan, an than thaꞌangam maak-maakiythana.

    Nil Piip God.angan Ngul Theeꞌow Niiyant Niiy Engkān Nungantana7-8 “Nil weeꞌ-nathan engkiy nungant God.antan maꞌ-aathow nunang-a, an nil

    God.angan maꞌ-aathow nunang. Nil weeꞌ-nathan woyan God.antamak wenk-wenkiy-a, an nil God.angan ngul meenathow nungant. Nil weeꞌ-nathan meeꞌ-wuthanamiynungantan-a, nil God.angan ngul ngeeyow nunang. Yaa, niiy engk-engkān nungantmaꞌ-aath-aathow niiyang, aꞌ woyan nungantamak wenk-wenkān, aꞌ putha meeꞌ-wuth-wuthanamān nungant. 9 Than puk niiyantamwey thawiythan niiyanta may palowakan-a, ngul niiy kunttow theeꞌin thant ey? puk niiyantamakan ey? yaꞌa, an may mintheeꞌin thantweya. 10 Aꞌ thon inana, than puk niiyantamwey thawiythan niiyant minhngaꞌakan-a, ngul niiy thuuk ngotan theeꞌin thant ey? yaꞌa. 11 Nungkway niiy way iiy-iiyaniy-a, niiy min-minam piꞌ-piꞌaniy thanang puk niiyantam anangan. Puth niiy kanngaantam-ngeeyān nunang piip God.ana. Nil ep min-minam paththam iiy-iiyan. Niiy

  • Matthew 7:12 14 Matthew 7:26weeꞌ-weeꞌanangan thawin nungant God.antan-a, nilana min-minam paththam piꞌ-piꞌowniiyang.

    12 “Nil pam Moses alangan putha pam prophets al-alangan wik min yot wantinngampar wikmin God.antam anangan. Ngay puth wik thanttam koochanathāng niiyant— in ngeeyāna: keꞌ niiyan kaangk pam wanch wiyangan min iiyayn niiyantan-a, niiyyimanangan min iiyān thant.

    13-14 “Aꞌ puth ngay inan thamp waaꞌāng niiyant. Niiy thaaꞌ gate.an uwāna woyanaakanakan wunan aak God.antamakana. Thaaꞌ gate inan aꞌ puth woyan God.antamakanwunana, an piꞌan weꞌar yaꞌa, an many ulathana. Puth thaaꞌ gate thonana, woyanthon aakanakan wunana aak wayakana, an ep piꞌan weꞌar, aꞌ puth woyanan weꞌarthamp. Pamwanch yot-yotam al-alangan thaaꞌ gate weꞌaran uwantan, aꞌ woyan weꞌaranwakantan. Puth pam wanch koꞌalamang thaaꞌ gate manyan uwantan aꞌ woyan manyanngul wakantan, aak God.antamakan.

    May Min-Miniyan Thathanamp-a, An Yuk Minang Kalan15 “Pam wiy anangan thaw-thawantan niiyant keꞌ wik God.antam waaꞌantan, an yaꞌ

    paththam, wik uuy-uuyamantan. Niiy wik thanttamana erkam keꞌ ngeeyāna. Thananapam way paththam keꞌ kuꞌ kulliy yimanangan puth than yaan muuk-muukamathantanniiyanga, than keꞌ kuꞌ maal yimanangan wampantan niiyant yipam wayathayn niiyang,meeꞌ wichayn niiyang woyan God.antam anpalan woyan way aakanakan. 16 An puthniiy want-wanttak thiichin thanang wayanang anangana? Niiy puth ngul thathānthanang wayan yump-yumpantan. Aꞌ inan thamp ngeeyāna: ngamp may menchanyukangwey thathimp-a, yaa, ngampaniya puth meeꞌmiy yukan nath mina, nath yaꞌa.Ngamp may kom keꞌ thuthimp yuk waakam anpalana; aꞌ puth ngamp may kaangkanangan keꞌ thuthimp yuk keekachthiy anpalana. 17-18 Yuk minwey thanan-a, an mayway keꞌ kaliya, yaꞌa, an may min anman kal-kalan. Puth yuk thoniya kan-ngul nathweykathaman-a, may min keꞌ-ngul emiy yukang angan yaꞌa, an may way thonakam epkalana. 19 Yukang may min keꞌwey kaliy-a, pamangan yukan thalokang umpantan, aꞌthumang ngul kiingkantan. 20 Yaa, niiy puth pam anangan thathān thanang. Ngulan than min yumpantan ey? An yaꞌa, an way yumpantan. Niiy meeꞌmiy ngul iiyānthan weeꞌ-weeꞌanangan wayan iiy-iiyantan-a, than al-alangan wik God.antam minamkeꞌ waaꞌantan niiyant, yaꞌa, an thanama wik uuy-uuyamantan thonakama.”

    21Aꞌ Jesus inan thaw thant, “Than pam wanch yotan yaan thaw-thawantan ngathara,‘Nintiya moom ngatharama!’ Puth thananiy-a, maꞌ God.antang keꞌ iiyiythan keꞌ puknungantamanangan, yaꞌa. Puth pamwanch al-alangan thanwik God.antamanminamanngeey-ngeeyantan-a, an epa maꞌ nungantangan iiyayn ngulakam. 22 Ngul-ngulaniya,nil piip God.angan pam wanch maꞌmangkam ngul thanathow thanang um nungantang,aꞌ pam wanch yotan ngul thawayn ngathar, ‘Ayyang, moom ngatharam-ang, ngaynamp nungkaraman wichanganan-a, aꞌ amanama, wik nungkaramminam ngayan waaꞌ-waaꞌangan thant pamwanchantan, aꞌ puth-a, ngay namp nungkaramanwichanganan-a,aꞌ amanama, ngay oony way anangan pentathangan thanttam pam wanchantaman, aꞌngay work piꞌan thamp yump-yumpangan.’ 23Aꞌ puth-a, ngay inan ngul thawāng thantpam wanchantan, ‘Niiyiya pam wanch ngatharam yaꞌa, ngay keꞌ meeꞌmiy niiyang, yaꞌa.Niiyiya pam wanch waya! puy kech iiyān aak ngatharam inpalan.’

    Wik Kath Inan Aawuch Kuchamantama24 “Ngay wik kath inan waaꞌāng aawuch kuchamantama. Than pam wanch weeꞌ-

    weeꞌanangana wik ngatharaman ngeeyayn-a, aꞌ puth-a, ngangkangan piꞌ-piꞌayn ngul-a, an keꞌ than pam anan kuchek waap min yimanangana, nil aawuch aak minangthayanangan kaach nungantakamana. 25Ngul-ngulaniya, ngak kaap wuut piꞌan ngulanwamp-wamp, aꞌ ngak yeeꞌ piꞌan uk-uk, aakan ngakangan yaꞌ maay, aꞌ putha wunt wuutpiꞌan wunp-wunp. Puth aawuchana keꞌam keek yaꞌa. Anman thayanam than-than, nilputhpamalangan aawuchnungantamanaakminang thayanang kaach. 26Puth thanpam

  • Matthew 7:27 15 Matthew 8:11wanch weeꞌ-weeꞌanangan wik ngatharaman ngeeyayn-a, puth kaangk keꞌ ngangkanganpiꞌ-piꞌayn-a, an keꞌ than pam anan kuchekwayan yimanangan, nil aawuch aakwayangankaach, chil michanganwey. 27 Ngul-ngulaniya, ngak kaap wuut piꞌan ngulan wamp-wamp, aꞌ ngak yeeꞌ piꞌan ngulan uk-uk, aakan ngakangan yaꞌ maay, aꞌ putha wunt wuutpiꞌan thampwunp-wunp. An puth aawuch nungantamana yaamkeꞌam than, yaꞌa, erkammuutathiy keek, pum!!! — nhanth thuthanakam keek.”

    28 Nil Jesus.an kanan wik inangan thaw-a, than pam wanch yot anangan thaaꞌamikin, 29 nilan puth wik keꞌ pam wiy al-alangan wik Moses.antaman waaꞌ-waaꞌin, anyimanangan nil keꞌam waaꞌa, yaꞌa. Puth nil Jesus.angana wik waaꞌ-waaꞌ keꞌ pamGod.angan kuch nunang, wik min anman waaꞌ-waaꞌ thant.

    8Nil Jesus.angan Pam Thonaman Miyalath Nunang

    1 Aꞌ nil Jesus.ana uk ngul aak yoykam anpal kenyana. Than pam wanch yotangmonkan-wakin nunang. 2 Nil pam thonam angman wun-wuna, pam inmaniy-a, wen-changam makin nunangwey iiy-iiywey, kemp wakanangan. Nil Jesus alantan wamp-weya, pamaniya aꞌ pungkang thuchant aꞌ thawant, “Ayyang, Moom-ang! Nint kaangknathweya min yumpin ngayangan-a, ngay puth kan meeꞌmiy nintangana nint minamngul yumpin ngayanga.” 3Aꞌ nil Jesus.angana maꞌ ongkarama, aꞌ pamanmam nunang aꞌthaw nungant, “Ngay kaangka inman miyalathāng nintangweya, nint kemp min nguliiy-iiyāna!” Aꞌ wenchan erkam wuthanam nungant, yaꞌ-ngul ween. 4 Anpalaniy-a,nil Jesus.an wik thaaꞌ-thayanam thawant, “In ngeeya! Nint keꞌ waaꞌān thant wiy al-alantan ngayan nintangan miyalathanga. Nint kan erkam iiyān pam priest alantan, nilyipam thathow nintang kemp min ngulweya, wenchana yaꞌ-ngul utham. Anpalan-a,nint minh thakan kalān aawuch ngench thayanakana, aꞌ angan thaaꞌ-kuumpān nunang,piip God.an. Puth wik Moses.angan anman waaꞌ. Anpalan-a, pam wanch yotang ngulthathayn, aꞌ thiichayn nintang kemp min wench keꞌanang ngulana.”

    Wik Kath Inan Jesus.angan Pam Thonangan Ngul Minam Yumpana5Aꞌ nil Jesus.an iiy-iiy aak-aakanakan aak nampa Capernaum.ak. Nil pam inan moom

    thanttama Roman soldiers al-alantaman umang wampant aꞌ thaaꞌ-mamanang thawnungant maꞌ-aathow nunanganweya. 6 Aꞌ nilan thaw nungant, “Ayyang, nil pam ananawork ngatharang iiy-iiyan-a, nil weech-weechan nunang wurpang anman wun-wunanaak nungantamang anman, way-wayama. Nilana keꞌ yuupamiya, yaꞌa, way-wayampaththam wun-wunana, thaaꞌ-eench-eenchanweya.”

    7 Nil Jesus.an thaw nungant, “Ngay puy iiyānga aꞌ miyalathāng nunang.” 8 Nil pamanan moom soldiersantamana thaw nungant Jesus.antan, “Yaꞌa! Nintan puth keꞌ iiyin aꞌkeꞌ ngoonchin pek aawuch ngatharamanga. Ngay ngul-nyaaꞌ wunanga, puth ngay pammin yaꞌa, nintan epa pammin-minam paththama. Nint puth wik thonakaman thawāna,aꞌ nil pamana koyam ngul miyal weenow. 9 Ngay yimananga moom piꞌanant workiiy-iiyangan. Work ngeenan theeꞌan ngathara yumpāngan-a, aniy-a, ngay yumpanga.Aꞌ ngay moom yimanangana keꞌ nint yimanangan iiy-iiyangan, ngay puth soldierspiꞌ-piꞌang thanang. Ngaywey thawing pam thonamant, ‘Nint iiyāna,’ an nilana iiyanpaththam. Ngaywey thawing pam thon alantan, ‘Nint pal iiyāna,’ nil putha pal erkamiiyan ngathar. Ngaywey thawing pam thonamant, ‘Nint in yumpāna,’ aꞌ nil yumpan.”

    10 Ngul nil Jesus.angan wik inangan ngeeyan-a, nilana thaaꞌam ik aꞌ nil thaw thant,pam wanch yotamantana nunangan monkan-wak-wakin, “Ngay inan waaꞌang niiyanta,pam ngay yimanangan keꞌam ngeeyanga keꞌ pam inana. Nil ngayang kan-kanamngangkang piꞌ-piꞌ ngayanga. Aak umyompanam aak Israel.ang ngay yimanang keꞌamngeeyang keꞌ pam inana. 11 Ngay in waaꞌang niiyanta, aak min-minam paththam ngulwampowa nil piip God.angan pam wanch puk maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang.Aak an-aniyangan-a, than pam wanch puk thaaꞌ-wantanam ngul wamp-wampayn,

  • Matthew 8:12 16 Matthew 8:26aak kungk anpalan-a, puth aak yiip anpalan-a, puth aak kaaw anpalana, aꞌ puth aakkuuw anpalanwamp-wampayn aꞌ nyiin-nyiinayn thanttang angman Abrahama aꞌ Isaacaputha Jacob weeꞌanang thanttang. 12 Nil piip God.angan kaangk thamp pam wanchwiy ananganiya pam wanch nungantam iiyayna, thanana puth kaangk keꞌ ngaantam-ngeeyayn nunangana. Nil God.ang kaangk maꞌangam piꞌow thanang, puth yaꞌa, nilputh kuchow thanang aak wayakan iiyayna aak ngaaꞌ aakanakana. Yaa, thananiy puthapeey-peeyayna aꞌ koonh thanttakaman karr-karr path-pathwaynweya.” 13 Aꞌ anpalananil Jesus.an thaw pam moom soldier alantan, “Nint koyam kan-ngul iiyānweya aaknungkaramaka aꞌ pam work nungkarangan iiy-iiyan-a, an ngul miyalamowweya. Nintkan-kanam ngayangan ngaantam-ngeeyana ngayan miyalathāng nunangana, aꞌ puthangay ngul miyalathāng nunang nungkarweya.” Aꞌ yaam keꞌanaman-a, nil pam workaniiy-iiy nungant-a, kanam miyal ngul weena.

    Nil Jesus.angan PamWanch Yot Miyalath Thanang14 Amanamaniy-a, nil Jesus.an aawuch Peter.antamak iiy ngula, aꞌ nil thath nunang

    piny-kench nungantam Peter alantamana aak angman wurpang wun-wun weech-weechanweya ngunthampiꞌanang uwan, kemp nungantamana karkan paththamweena.15Aꞌ nil Jesus.anganmaꞌmamnunangweya, aꞌ an paththamanil erkammiyal ngulweena,kemp karkanamana an yaꞌ-ngul, kanamminchant. Aꞌ nilana ek-a, may ngul aath nunangJesus.ana.

    16 Kinch-wayang ngulana, than pam wanchangana alpan yot anangan wamp-wampathin nungant, puth-a, than ananganweya oony way ngangkangan piꞌ-piꞌinana.Nil Jesus.ana wik thaw thanta, oony way al-alantana aꞌ kenth ngul thanang oonyway anangan ngangk pam wanchantam anpalan. Than puth wiy anangan weech-weech thanangan-a, nil miyalath thanang. 17 Nil Jesus.angan oony way thakan kenththanttaman-a, puth-a, aniy-a, alpan ananganmiyalath thanangan-a, nil meenath ngam-par wik nil Isaiah.angan keenkanaman waaꞌ-waaꞌ ngampar, lat ngench thayananganaan kan-kanam waaꞌ nunanga wik inana, “Nilam thonakam maꞌ-aath-aathan ngampang,miyalathan ngampang weechan ngampangan yot umyompanamana!”

    Inan Wik Katha Than Jesus.antan Thawin, “Ngan Monkan-Wakān Nintanga”18 Nil Jesus.angan pam wanch yotan thath thanang weentanaman than-thanin

    nungantangan-a, nil thaw thant ngurp nungantam al-alantan aak anan kan-ngulwantayn aak woꞌuwayn aakanakan moꞌaynweya. 19 Aꞌ nil pam piꞌan thonam wampnungant Jesus.antan, aꞌ thaw nungant, “Ayyang Moom-ang, ngay nintang monkan-wakāng, nint wanttinakan iiyān-a, ngay angman iiy-iiyāng nungkarangweya.” 20 Nilputh Jesus.an thaw nungant, “Than kuꞌngekanam anangana yuk olotang pek-pekamwuntan, aꞌ putha minh panch yotam anangan than wurp thanttamang weep wuntan,puth nil pam anan nil God.angan kuch nunang-a, an nil aak aawuch keꞌanang weepanwunowweya.” 21 Inana pam thonangan ngul, ngurp Jesus.antam thonamana, thawnungant, “Moom-ang, nint kuchān ngayanga ngay kan piip ngatharaman awarangkaampāng nunangwey.” 22 Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Nint ngayang monkan-wakāna, nint pam mulana too wantān, than-nungk kampan wiy al-alangan-a, ngulkaampaynweya, than wiy al-alangan wik God.antamana keꞌam ngaantam-ngeeyantan.”

    Wik Kath Inaniya Wunt Piꞌan-a, Puth-a, Yeelal Alantamana23 Aꞌ amanamaniya nil Jesus.ana chukkunang pey puth ngurp nungantam anangan

    thamp peyin wonk woꞌuwayn aakanakan moꞌin ngul. 24 Aꞌ than ngak um-menhangngulan-a, wunt wuut piꞌan paththam ngul wunp-wunp aꞌ yeelal piꞌan ek-ekin, ngakanachukkunang angan pey-pey aꞌ thananiya warꞌam thuchin. Puth nil Jesus.an-a, weepthayan wun-wun. 25 Aꞌ thanan iiyin nungant aꞌ weepaman ekathin nunang Jesus.an aꞌthawin nungant, “Ayyang Lord-ang, nint kaaꞌ-piichanathān ngamparakamana, ngampngul thuchampa!” 26 Puth nilan thaw thant, “Niiy ngul ngeenam winynyang moꞌaniye? niiy pam inanganiya ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy ngayanganiy ey?” Aꞌ kanan

  • Matthew 8:27 17 Matthew 9:5wik thaw-a, nil ek ngul, aꞌ wik thayanam thaw pulant wuntantana putha yeelalantana;wuntana keꞌam ngul wunp, aak enyan ngul wun-wun, aꞌ puth yeelalana pekam thuch aꞌpopam ngul wun-wunwey. 27Than pam anangana thaaꞌam ikin aꞌ thawin thanttakaman,“Apey, nil ngul in wanttake? In nil pam wiy-wiyam ey? Pul wuntang aꞌ yeelalangan wikthonam anman ngeeypul nunang. Wuntana yaꞌ-ngul enyanamwun aꞌ yeelalana yaꞌ-ngulpekam thucha.”

    Wik Inaniya Nil Jesus.angana Pam Kucham Uw Awarangan Wunpul28Aꞌ nil Jesus.an iiy aak Gadara aakanakana puth ananiy aak-a, wonkwoꞌuwayna. Puth

    pul pam kucham anganiywun-wunpul aak awar kunttowangana puth aak anganiya thanpam wanch mul anangan kaamp-kaampin thananga. Aꞌ pulana oony way ngangkanganpiꞌ-piꞌpul aꞌ kulliy thamp weenpulweya aꞌ pam wanch anangan keꞌam iiy-iiyin woyanaakanak wakana, yaꞌa, an than ngangk winynyang paththam moꞌ-moꞌin pulantaman.Aꞌ pam kucham anangana kan-ngul pentpul yoon awaramana. 29 Aꞌ yaam keꞌanamanapulaniya Jesus thathpul nunang aꞌ wik othamayan pechpul nungant, “Ayyang! Puknhengk God.antam-ang! Nint pal ngeenak wampan ngant e? Nint nganang wayathāney? Aak inan yippaka keꞌam wampa, nint keꞌ wayathin ngananga erkamana.”

    30 Aak kech keꞌanamana, minh nhinthan yota may mungk-mungkin. 31 Aꞌ than oonyyot anangana thaaꞌ-mamanang thawin nungant Jesus.antan, “Kaangk nintwey kenthānngananganiy-a, nintaniya kenthān nganang minh nhinthan al-alantang ngoonchān-weya.” 32 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy kan iiyāna!” Amanamaniy-a, oony way yotanangana pol-pol pentin pam kucham al-alantaman aꞌ minh nhinthanantangan wupamngoonch-ngoonchin ngul. Aꞌ than yotam anangan minh nhinthanana kamp othamayanmoꞌ-moꞌin kaaꞌ um pek keekin ngakangana aꞌ mul wunin ngul, aꞌ puth thuchin ngul aakumpuyama.

    33Aꞌ than pam anangan minh nhinthanan piꞌ-piꞌin-a, than kamp pek moꞌin aak townaakanakan. Aꞌ waaꞌin thant yotamantan nil Jesus.angan want-wanttakan yumpa, kenththanang oony way yot anangan pam kucham al-alantaman pulantam amanamana oonyway anangana ngoonchin ngul minh nhinthanantangana. 34 Puth anpalana, than pamwanch yotam anangan aak townam anpalana umang iiy-iiyin nungant Jesus.antan; aꞌthanan thathin nunang Jesus.an-a, than puth thaaꞌ-mamanang thawin nungant aakthanttaman kan-ngul wantow.

    9Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalath Nunang

    1 Anpalana, nil Jesus.an kan-ngul chukkunangan chang pey aꞌ koyam moꞌ woꞌuway-naka aꞌ wamp aak town nungantamakan. 2Aꞌ pam koꞌalamang pam kunpweywampathinnungant Jesus.antan, nil pam alpanan pengkarang wun-wunwey, makar yaꞌ yalamantkeꞌ-paal nilan keꞌam iiy-iiy. Nil puth Jesus.ang anan thathan-a, nilan kan meeꞌmiythanang pamkoꞌalamananganiya than kan-kanampaththamminamngaantam-ngeeyinnunang nil ngul miyalathow nunang pam alpananweya, aꞌ nil Jesus.an thaw ngul pamkunp alantanwey, “Ayyang, nhengk ngatharam-ang! Nint keꞌ winynyang moꞌāna!Way nintan yump-yumpan-a, an yaꞌ-ngula, ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng yaꞌa!”3 Aꞌ anpalana, than pam piꞌ-piꞌanam wiy anangan wik thayan thaaꞌan-aath-aathinthanangan-a, thanan thawin thanttakaman, “Nil pam ilangan-a, keꞌ God.an waaꞌ-waaꞌannungantakamana!”

    4Nil puth Jesus.angankanam thiich thanang thanwant-wanttakanngaantam-ngeeyinputha thaw-thawinana, aꞌ nil thaw thant, “Niiy ngul wanttake? kuchek wayam niiyantey? way anman ngaantam-ngeeyaniy ey? 5 Ayyang, in ngeeyāna! Ngay nyiingkanyimanangan thawang pam alpan alantan, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng waynintan yump-yumpana.’ Yaa, niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniya? An work piꞌanpaththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang, engkanang ey? Ngay nath

  • Matthew 9:6 18 Matthew 9:16wik yimanangan thawing alpan alantana, ‘Kan eka! aꞌ iiyān ngula!’ An work piꞌanpaththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang engkanang ey? 6 Yaa, ngay inkanmeenathāng niiyant nil God.angan kuch ngayang, yipmamngay thawāng thant pamwanchant, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way niiyan yump-yumpan.’ Ngay puthpam inman nil God.angan kuch.” Anpalana, nil Jesus.an thaw pam alpan alantan, “Ngayinan thawāng nungka, kan ekāna aꞌ yuk pengkar nungkaram nanan-a, maayān, aꞌ kan-ngul iiyān aak nungkaramaka!”

    7Aꞌ nil paththamalpanana erkamek, aꞌ thanngul, aꞌ kan-ngul iiy aak nungantamakan-wey. 8 Than pam wanchangan thathinan-a, than winynyang ngul moꞌin. Aꞌ thananiyathaaꞌ-kuumpin nunang piip God.an nil puth work piꞌan inan want maꞌ nungantangJesus.antangana.

    Nil Jesus.an Matthew.ant Thaw Monkan-Wakow Nunang9 Aꞌ nil Jesus.angan-a, aak anan kan-ngul want, aꞌ iiy-iiy ngul, aꞌ nil pam inan thath

    nunang nilaniya wukal tax anangan yal-yalmath pam piꞌan alantan. Nilana officeangman nyiin-nyiin. Namp nungantiy-a, Matthew. Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant,“Ayyang, nint ngayang monkan-wakāna.” Aꞌ nil Matthew.ana erkam paththam ek-a, aꞌmonkan-wakan Jesus.ana.

    10 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan may mungk nungantang, Matthew.antang aawucha.Pam wanch yot wampin, wiy anangan-a, keꞌ Matthew yimanangana wukal tax ananganyal-yalmathin pam piꞌan alantana, wiy anangan-a, pam wanch kaangk-keꞌanang anan-ganweya. Than thampa karpam nyiinina, aꞌ may mungkin thanttang, Jesus.antang, aꞌngurp nungantam al-alantangan. 11 Than puungk wiy Pharisees al-alangan thathinan-a, than thawin ngurp Jesus.antam al-alantan, “Nil moom niiyantam alangan ngeenakmungkan thanttang pam way il-ilantangan e?” 12 Nil Jesus.angan ngeey thanangan-a,nilan thaw thant, “Than pam wanch keꞌaman weechan thanang-a, an keꞌam iiyantannooyananta, yaꞌa. Pam wanch weechanan-a, an ep iiyantan nooyananta. 13 Niiy iiyānaaꞌ wik God.antam inangan ngaantam-ngeey-ngeeyāna wanttakan waaꞌan lat ngenchthayanangana, wik inangan, ‘Ngay keꞌ kaangk minhan mulathantan thumang ngulankiingkantan ngathara yaꞌa, ngay inan ep-paththam kaangka, niiy ngangk minangamiiy-iiyān niiyantakamana aꞌ ngangk mam-mamwunweya niiyantakamana.’ Ngay keꞌamwampanga yipmam pam wanch anangan umpāng thanang than minan waaꞌwuntan,yaꞌa. Ngayan ep wampanga yipam pam wanch way anangan umpāng thanang thananyipam ngayang monkan-wakayn.”

    Ngurp John.antam Al-Alangan Mepin Nunang Jesus.an14Anpalan-a, thanngurp John.antamananganwampinnungant Jesus.antan aꞌ thawin,

    “Ayyang, nint kan waaꞌān nganta! An wanttake? Ngan-a, puth Pharisees ananganamaꞌ-yotam may keꞌam mungk-mungkanana, puth ngurp nungkaram anangana yaꞌathan ep-paththam may mungkantan, than kaangk may anman mungk-mungkayn. Anngul wanttake?” 15 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy kan wik kath inan ngeeyāna!Pul pam wanch nath ngentwiwpul-a, thanan nath may piꞌan yumpayn wedding partyaakanakan. Ngul than pam wanch kampan pulantam anangana ngangk way wunowthant ey? mayan keꞌ mungkayn ey? An yaꞌa, nil pam kompan wanchan ngentow-a, nilangman thintham iiy-iiyow thanttang, aꞌ thananiya ngangkminwunayn, aꞌmay karpammungkayn. Puth aakan ngul wampowa, than pam wiyangan pam kompan nath kalaynnunang aak thonaka, kampan nungantam al-alangan keꞌ-ngul thathayn nunang. Puthaak an-aniyangan-a, than may thanttaman too ngul wantayn.”

    16Nil wik kath inan ngul waaꞌ thant, “Nil wanchang kulich kath ikanam piꞌ-piꞌiywey-a, an ngul nilan ngook nyiingkanam manyan ikathiy ey? aꞌ ngook ikanam kathangan-a,angan wakiy ey? An yaꞌa, puth ngook nyiingkanamana an manyam kenyam yalamiy, aꞌputh-putham ngul ikiy yuutamp piꞌan ngul wuniya.”

  • Matthew 9:17 19 Matthew 9:3317 Anpalaniya nil Jesus.angan wik kath thon ngul waaꞌ thant, wik kath minh peꞌan

    sheepantaman puth aak thant yimanangan wunana than wine yeech-yeechin minhpeꞌan sheepantamang, keꞌ ngaꞌalangk yimanangan. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Thanpamangan wine nyiingkanaman peꞌan kath al-alantangan keꞌam yeechantan. Thanpeꞌan kathang angman yeechiythanwey-a, puth peꞌanan ikiy aꞌ wine.an yaꞌ-ngul wuniy,peꞌanan way paththam ngul wuniy. Than pamangan wine nyiingkanaman peꞌannyiingkanamang yeechayn, yipam minam wunow wine.aniy aꞌ puth peꞌan thampaminam wunow.”

    Jesus.ang Puk Many Mulaman Ekath Nunang Aꞌ Putha Nil Wanch Thaman Miyalath Nunang18 Aꞌ nil Jesus wikan yippak thaw-thaw thantan-a, nil pam piꞌan Jews.antam angman

    wamp nungant, aꞌ pungkang thuchant um nungantang aꞌ thawant, “Ayyang, puk wanchngatharamana nyiingk uthama. Nint pal erkam iiyāna aꞌ maꞌ wunpān nungant nil yipamkoyam man-yethamowa!” 19 Aꞌ anpalan-a, nil Jesus.an ek ngul, aꞌ karpam iiypul ngula.Puth-a, ngurp nungantam anangana iiyin thamp nungantang.

    20-21 Nil wanch thonam angmana, nil wewmangan want-want nunang kaaptwelve.akamana. Nilan puth koy-koyyuw iiy Jesus.antang, aꞌ thaw nungantakaman,“Ngay ngook nungantam inan maꞌang mamānga, ngay yipam miyal ngul weenānga.”Aꞌ nil ngook nungantaman mam ngul. 22 Nil Jesus.an weent aꞌ thath nunang. Aꞌ nilanthawant, “Ayyang, puk ngatharam-ang, nint ngangk thayanam iiyāna! Keꞌ winynyangmoꞌāna! Nint kan-kanam ngaantam-ngeeyan ngayanga puth ngay ngul miyalathāngnintang. Puth amanaman-a, ngay kan-kanam miyalathāng nintang.” Aꞌ nil wanchanmiyal paththam ngul weena, keꞌ-ngulan wewmangan want nunang, yaꞌ-ngul.

    23 Anpalana, nil Jesus.an aawuch pam piꞌan alantaman ngul wampa aꞌ pek ngulngoonch. Aꞌ nil thath thanang pam wiy anangan angman than-thanin yukan keeꞌ-keeꞌathin puk mulantamana, aꞌ nil pam wanch yot anangan thath thanang peey-peeyin,24 aꞌ nil thaw thant, “Ayyang, niiyalang, niiy yotam kan yoon pentāna! Nil puk wanchmany inan keꞌam uthama, yaꞌa, nil weep thayan thonakam wun-wunana.” Puth thanpam wanchangan thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.an. 25Nil kanan kenth thanang pamwanch anangan-a, nil aak pek ngoonch pukwanchmany alantan pukwanchmulanwun-wun ang pekana, aꞌ maꞌ mam nunang. Nil puk wanchana, ek ngula. 26 Aꞌ thanan aakangman aꞌ aak thon-thonangan wik thooꞌ weꞌarathin nungantam palam-puyam puthnilan puk wanch manyan ekath nunang mulamana.

    Nil Jesus.angan Pam Koꞌanch Kucham Meeꞌ Min Yump Pulang27 Nil Jesus.angana aak anana want ngul. Nil kanan iiy-iiy woyan wakanan-a, pam

    kuchamweymeeꞌ koꞌanchweymonkan-wak-wakpul nunang. Pulana pech-pechpulweya,“Ayey! kampan David.antam ey! Nint nganangan keꞌ ngangkmamin ey?” 28Nil Jesus.anaaawuchangan ngoonch, puth pulaniya angman wamppul nungant. Aꞌ nil Jesus.anathaw pulant, “Nip ngul kan-kanam ngayanganiy ngaantam-ngeeyanip ey? ngay meeꞌmin yumpāng nipang ey?” Pulaniy thawpul, “Eeꞌa, mooma.” 29 Nil puth Jesus.angan-a, meeꞌ pulantamana maꞌang mam, aꞌ thaw ngul pulant, “Ngay nipang inman meeꞌmin yumpānga, nip puth ngayangana kan-kanam ngaantam-ngeeyanipa.” 30 Aꞌ nilJesus.angana meeꞌ min yump pulang, aꞌ wik thayan thaw pulant, “Nip keꞌ waaꞌowngayanga ngay meeꞌ minan yumpang nipanga.” 31 Puth pulaniya aak anan wantpul, aꞌaak anman weent-weentpula aak thon-thonangana, wikana pal-puy waaꞌ-waaꞌpul aakanganiy Jesus.antamana.

    Nil Jesus.angan Pam Miyalath Nunang32 Than pam al-alangan aak kanan want-wantin-a, pam wanch wiyangan-a, pam

    thonam wampathin nunang Jesus.antan, nil puth wik keꞌam thaw-thawa, nil oonyway ngangkang piꞌ-piꞌ. 33 Nil puth Jesus.angan-a, oony wayan-a, kenth nunang pamalantamana. Amanamaniya, nil pamana wik ngul thaw. Than pam wanch anangan-a, meeꞌam ikin, aꞌ thawin ngul, “Ngan keenkana yimanangan keꞌam thathan aak

  • Matthew 9:34 20 Matthew 10:8Israel.angana, yaꞌa! In-ngulan thathana!” 34 Puth than pam Pharisees anangan thawin,“Nil oony piꞌan paththam alangan maꞌ-aath-aathan nunang, keꞌ-paal nil oony wayanangan kenthan thanang pam wanchantamana.”

    Nil Jesus.angan Ngangk Mam Thanang, PamWanch Anangan35Nil Jesus.ana aak pal-puyamim iiy-iiy, aak thon-thonan towns-a, villages thampan

    uw-uw. Aꞌ kan-ngul pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang aak churches Jews.antamangangana. Aꞌ wik min anangan waaꞌ-waaꞌ thant aakan wampow nil God.angana maꞌnungantangan pam wanch yotan piꞌ-piꞌow thananga. Aꞌ nil pam wanch yota miyal-miyalath thanang weechan thanangana, puth keꞌan ngeeyina, putha maꞌan yalamin,puth koꞌanch anangan-a, puth kuchek wayangan uw-uw thananga, wench thak keꞌpenchiy wun yimanangana, puth maꞌ punth makaran yalamin thakan. 36 Than pamwanch yot anangana angman wamp-wampin nungant Jesus.antan, nil puth ngangkmam thanang, thanan puthwey kemp waya, wiy ananganiya kuchek way iiy-iiyin,ngangk way thakan iiy-iiyina, keꞌ minh sheep than-thanam yimanangan iiy-iiyantan,thaaꞌ-weep-weepantan keꞌ moom keꞌanang yimanangana. 37 Aꞌ nilan puth thaw thant,ngurp nungantam al-alantan, “Pam wanch yotamang wik min ngatharamaniya kaangkngeeyaynweya, puth niiyiya koꞌalamangweya il-ilangaman wik minaniya waaꞌ-waaꞌānthant. Than pam wanch yotam anangana keꞌ may menchan yukaman uk-ukantana,puth than pam koꞌalam anangaman work iiy-iiyantan, may menchan anangan yipamyalmathayn. 38 Yaa, niiy meeꞌ-wuthanamāna piip God.antana, aꞌ engkān nungant pamwanch yot kuchow thananga than yipam wik ngatharamana waaꞌ-waaꞌayn thant.”

    10Jesus.angan Ngurp Nungantam Twelve Anangan Kuch Thanang Aak Nath-Nathan Iiy-

    Iiyayna1Aꞌ nil Jesus.anganapamngurpnungantam twelve anangan karpamyalmath thanang.

    Nilan thaw thant, “Ngay inan thawāng niiyant — ngay maꞌkunch yumpāng niiyanga, aꞌmaꞌ-aathāng niiyang niiyaniya yipam oony way anangan pam wanchantaman kenthānthanang; aꞌ putha pam wancha weechan thanangan-a, niiyaniya miyalathān thanang.”2 Pam ngurp twelve nungantam ananganiya, nil apostles waaꞌ thanang nil ngulankuchow thanang wik min nungantaman waaꞌ-waaꞌayn pam wanchantan. Pamiya nampinangan nilan miꞌ thanang: Simona (ngul-ngulana Jesus.angana namp thon ngul theeꞌnungant, namp inan theeꞌanta, Peter); aꞌ putha kuunch nungantam Andrewa, puthapul kuuncham James-a, aꞌ Johna, nhengk nungantam, Zebedee alantamana; 3 aꞌ puthaPhilip-a, aꞌ Bartholomew; putha Thomas, aꞌ putha Matthew, pam nilan wukalan yal-yalmath pam piꞌan alantana; aꞌ putha James-a, nhengk nungantam Alphaeus.antama,putha Thaddeusa; 4 aꞌ putha Simona thanan waaꞌ-waaꞌin nunang Patriot, nil puth aaknungantamakana kaangk wun paththama, aꞌ putha Judas Iscariot. Nil pam ilangamanngulaniyamaꞌaman theeꞌownunang Jesus.an pam soldiers al-alantanmulathaynnunan-gana.

    5-6 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant pam ngurp nungantam twelve al-alantan, “Niiypaththam aakanakan iiyāna pam wanch Jews al-alantan aꞌ wik min God.antamanawaaꞌ-waaꞌān thant. Niiyiya aak thanttam Jews yaꞌ al-alantamakan keꞌ iiyāna aꞌ puthaaak Samaria.akana niiy keꞌ iiyān, yaꞌa. Niiy pam wanch Jews anman uwān thanang,puth thanan keꞌ minh sheep yimanangan yaarkamin nungantam piip God.antamana,thaaꞌ-weep-weepantan nungantam. 7 Niiy iiyān thant paththama aꞌ wikan waaꞌānthant, aakana thinth ngul kan wamp-wampana nil piip God.angana pam wanch yotamaꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thananga. 8 Pam wanch way alpan anangana miyalathānthanang; aꞌ pam wanch mulamana, niiy ekathān thanang; puth pam wanch anan-gan wenchangaman mak thanangwey-a, niiyiya minam yumpān thananga, aꞌ puthaoony way ngangkanganwey piꞌ-piꞌantan-a, niiy kenthān thanttamana. Nil puth piipGod.angana ngangk minangam maꞌ-aath-aathan niiyang, yipam work piꞌanan iiy-iiyān

  • Matthew 10:9 21 Matthew 10:21nunganta, nil wukalakana keꞌam thawan niiyanta theeꞌān nungantan, yaꞌa. Niiyiy puthayimanaman pam wanch anangan maꞌ-aath-aathān thanang, wukalakan niiy keꞌ thawānthantana. 9 Aꞌ niiyaniya wukal keꞌ kalān pocketangan, 10 aꞌ niiy bag manyana keꞌkalān may kalanakana. Aꞌ putha niiy keꞌ kalān shirt kuchamana, thonam anman ep-paththamweya. Aꞌ putha thaꞌ murrukana kucham anman thaꞌangaman ngoonchāna,anman thonakama, wiy thampana keꞌ kalān, yaꞌa, aꞌ putha yuk pil thookana thonamanman maꞌangan kalāna. Puth pam wanch anangan niiyan maꞌan-aathan thanang-a, anthaniya may thakan ngul aathayn niiyanga, niiyan puth work inan nungant iiy-iiyaniypiip God.antana.

    11 “In ngeeyiy a! Niiy aak townak kanan ngoonchān-a, niiy aak pal-puy thathāna nilweeꞌang nathwey ngangk minangam umang wakow niiyangana. Niiyana aak angmanwunān aawuch nungantamanga, aawuch anpalman niiyaniy iiyāna aak thonakana.12Niiy aawuch thon-thonanganwampān thant-a, niiy wik inangan thawān thanta, ‘Ngaykaangk God.ana min-minam paththam iiy-iiyow niiyant.’ 13 Than pam wanch ananganaawuch angan wuntana nath ngangk minangaman iiyayn niiyantan-a, yaa, nil God.anamin iiyow thant keꞌ niiyaman thawan thant. Than keꞌwey ngangk minangaman iiyaynniiyantan-a, yaa, nil puth piip God.ana min keꞌ iiyiy thant, yaꞌa.

    14 “Niiy nathwey aak town thonak ngulan wampān-a, aꞌ than umang keꞌwey wakaynniiyangan-a, aꞌ putha than kaangk keꞌan wik ngeeyayn niiyangan-a, yaa, niiyaniyaaak anana too wantāna, aꞌ thaꞌ wookana wunyathān thantana anpalana than kaangkkeꞌan wik niiyantaman ngeeyayn. 15 Puth in ngeeyāna: aak keenkanamana aakSodom amanamana puth aak Gomorrah amanamana pam wanch anangana way-wayampaththam iiy-iiyin. Puth ngay inan kan-kanam waaꞌāng niiyant: ngul-ngulana, aakanan wampow nil God.angana umangam thanathow ngampang-a, nilan pam wanchaak Sodom aꞌ Gomorrah anpalmana wayanang waaꞌow thanang aꞌ aak wayak kuchowthanang, puth pam wanch anangaman than kaangk keꞌan niiyang-a, nilana waaꞌowthanang pam wanch anangan way-wayam paththama, aꞌ putha kuchow thanang aakwayakana.

    PamWanch Way Al-Alangan Wayan Yump-Yumpayn Niiyantana16 “Thon in kan waaꞌāng niiyant: ngay inana kuchāng niiyang pamwanchway-wayam

    paththamal-alantan. Puthniiyaniyamaal anman iiy-iiyān thanttangana, keꞌminh sheepanman, kulliy yaꞌa; than pam wanch ananganiy-a, kulliy weenayn niiyant, keꞌ kuꞌ kulliyyimanangana. Niiyiya kuchek waap min-minam paththam iiy-iiyāna, aꞌ putha kulweyiiy-iiyān keꞌ minh panch kolat yimananganweya. 17 Yaa, niiyaniya meeꞌ yanth-yanthiiyāna pamwanchway al-alantaman thanputhngulmaminniiyang, aꞌ courtak kaliythanniiyang, aꞌ puth piikiythan niiyang aak churches Jews.antamang angana. 18 Niiy puthngayangweya monkan-wak-wakaniy thanan puth nanpalan mamayn niiyang aꞌ umangthanathayn niiyang pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantang. Niiyan paththama wik minGod.antaman waaꞌān thant aꞌ putha pam wanch Jews yaꞌana al-alantan thamp waaꞌānthant. 19 Than umangan thanathayn niiyang pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantangan-a, niiyaniy kuchek keꞌ wayamāna, puth niiyana keꞌ ngaantam-ngeeyān niiyantakama,‘Ngay wik ngeen thawāng e? ngay want-wanttaka wik min thawāng e?’ Yaꞌa, niiykeꞌ ngaantam-ngeeyān yimananganiya, nil piip God.angana ngul waaꞌow niiyant niiywik ngeenan thawān thant. 20 Niiy puth wik niiy-niiyaman keꞌ thawina kuchek waapniiyantam anpalan, yaꞌa; nil Ngeen-Wiy Min piip God.antam alangana ngul waaꞌowniiyant niiy wik want-wanttakan thawān thantana.

    21 “Aak an-aniyangan-a, pamwiy al-alangan-a, pam kuunch thanttam ananganmaꞌamtheeꞌayn thananga pamwiyanganmulathayn thanang; putha piipiy wiyanganiyamaꞌamtheeꞌayn puk thanttam anangan wiyangan mulathayn thanang; aꞌ puk nhengk wiy al-alangana kaath piip thanttam ngangk-wayangam kalayn thanang aꞌ maꞌam theeꞌayn

  • Matthew 10:22 22 Matthew 10:31thanang wiyangan yipam mulathayn thanang. 22 Pam wanch yotangan ngangk-wayangam kal-kalayn niiyang, puth anpalan niiy ngayangan monkan-wak-wakaniya.Nil weeꞌanganweya keꞌ-ngoongkam anman monkanan-wak-wakow ngayanga, keꞌaneenchow-a, nilaniya ngangk aak umpuyam wunow piip God.antangan. 23 Thanweyaak thonamang ngangk-wayangam kaliythan niiyangwey-a, nathwey yukang thakpiikiythan niiyang-a, yaa, niiyana aak thonak erkam iiyāna ngula. Kan in ngeeyāna;niiyaniya wik min God.antamana pal-puy waaꞌ-waaꞌān aak town thon-thonangana aakIsrael.angana. Work niiyantam keꞌan yippakminchow-a, ngay inman pamnil God.angankaꞌathaman kuchany-a, ngay palam ngul wampānga.

    24 “Aꞌ ngay in thampan waaꞌāng niiyant: pam teacherana pam piꞌan iiy-iiyana;puth pam nungantam anangana nilan piꞌ-piꞌan maꞌ nungantangana, than pam piꞌanyaꞌa. An aak yimanangana, nil pam moomana pam piꞌan iiy-iiyan; pam workan iiy-iiyantan nungantan-a, an than pam piꞌan yaꞌa. 25 Than pam wanchangan nath ngangk-wayangam kal-kaliythan nunang teacheranwey-a, aꞌ puth way yumpiythan nungant-a,an thanana pam wanch nungantam al-alantan thamp way yumpiythan. Than nath-weya pammooman ngangk-wayangam kal-kaliythan nunang-a, putha way yumpiythannungant-a, thananiya pam workan iiy-iiyantan nungantana thanang thamp ngangk-wayangam kal-kaliythana putha way thamp yumpiythan thanta. Aakan yimananganwunow niiyant pam wanch ngurp ngatharam il-ilantan way thamp yump-yumpaynniiyantweya. Than nath way inangan yumpayn niiyantan-a, yaa, an puth kanweya,niiyan ngangkwayaniya keꞌ iiyāna, niiywey ngangk thayanam anman iiy-iiyāna, an puthwaya kaꞌathamana ngathar yumpin — niiyantan-a, yimanangan yump-yumpayn. Pamwanch wiyanganiya Beelzebula waaꞌ-waaꞌantan ngayang, ngay keꞌ moom piꞌan oonyway al-alantamana — yaa, thananiya wik way-wayam paththam waaꞌ-waaꞌayn niiyangaakayn niiyang nenchayn niiyang thaka.

    Niiy Pam Wanchantamana Keꞌ Winynyang Moꞌān Thanttamana, Piip God.antaman EpWinynyang Paththam Moꞌān Nungantamana

    26 “Yaa, niiy puth keꞌ winynyang moꞌān pam wanch al-alantamana. Than pamwanchangan wik thaaꞌ-mupaman piꞌ-piꞌayn thanttakamanwey-a, ngul-ngulana, maꞌ-mangkamangan ngul thiichayn wik thanttamana. Than wik ngeenan yump-yumpaynthaaꞌ-mupaman-a, ngul-ngulaniya thanmaꞌmangkamangana ngul ngeeyayna wik anan-ganiya than keꞌ thenchwiythan, yaꞌa. Than wiyiya, ep wik min thaw-thawantan thaaꞌ-mupaman, ngul-ngulaniy-a, an than maꞌmangkamangana ngeeyayn ngula. 27 Yaa,ngurp ngatharam-ang, ngay puth kanam wik waaꞌ-waaꞌang niiyant ngamp aak pok-pokkapangan iiy-iiyanampa, ngampaniy putha wik anangana maꞌ-mupam piꞌ-piꞌanampngamparakama, puth ngul-ngulaniya niiyana meeꞌ yotantang aak engkanang thaaꞌ-aath-aathān thanang, pam wanch anangan, wik min ngatharaman koochanathān thant.28 Niiy keꞌ winynyang moꞌāna pam wanch al-alantaman mulathayn niiyangana; thankemp thonakam mulathiythan, ngangk niiyantamana, an yaꞌa, keꞌ mulathiythan. Niiynungantam piip God.antaman ep winynyang moꞌāna, nil aak wayakan nath kuchiyniiyang aak umpuyamana, kemp maꞌmangkamana putha ngangk niiyantam thampanatheeꞌiy niiyang aak wayang angana thumang pench-penchinweya. 29 Puth niiy kan wikinan ngeeyāna: niiy minh panch kucham sparrows nath piiyina wukal manyanga, keꞌtwo centsang yimanangana. Nil puth piip God.angana maꞌangam piꞌ-piꞌan thanangminh panch many pattakam anangana. Nil minh panch many sparrowa thonamweyaaakangan keekiya aꞌ mul ngulan wuniy aakang-a, an nil thathan piip God.angana, puthnilan kan aak miꞌant minh panch manyan uthamowana. 30 Aꞌ putha nil niiyang thampthathana, nil meeꞌmiya yangan ngeen-ngeenan piꞌ-piꞌaniy kuchek niiyantamangan.31Yaa, niiyana keꞌ ngangk winynyanganmoꞌān, nil God.an ngangk niiyantakam anmana,nil niiyantan ep-paththam kaangk wunan, puth minh panch yot al-alantan yaꞌa, chil-chil!”

  • Matthew 10:32 23 Matthew 10:4232 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Ngay thon inan thawāng niiyant. Nil pamwey nath

    thawiy meeꞌ yotantangana, ‘Nil Jesus.an moom ngathara, ngay pam nungantam inaniiy-iiyanga.’ Aak anan wampow nil piip God.angana pam wanch umangan thanathowthanangan-a, ngayan puth thawāngant piip ngatharamant God in kenyan wunan, ‘Nilpam ilangan keꞌ-ngoongkamngayangamanmonkan-wak-wak, nil pamngatharamweya.’33 Puth nil pamwey thawiya meeꞌ yotantangan-a, ‘Nil Jesus.an moom ngatharam yaꞌa,ngayan puth keꞌam iiy-iiyang nungantangana’ — yaa, aak anan wampow nil God.anganpam wanch umangan thanathow thanang-a, ngayan puth thawāng piip God.antan, ‘Nilngayang keꞌam monkan-wak-wakanya, yaꞌa, nil pam ngatharam yaꞌa.’

    Niiy Kaangk Wunān Paththam Ngatharana34 “Niiyan nath yimanang ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam, keꞌ ngay aak iikanakan

    ukangana yipam niiy yotaman ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana, kulkeꞌanang wun-wunānweya, karpam anman ngaantam-ngeey-ngeeyān. Puth yaꞌa, anaak yimanangan keꞌ wunow niiyanta. Than pam wanchangan ngul thaampwaynthanttakam aꞌ thaaꞌ-thayanamayn ngatharam peeyanang. Than puungk wiyanganangayang ngul monkan-wakayna