ii - ebible.org - read and download the holy bible · 1 ilâpyryem myani jesus adaholy deus...

531

Upload: lyhanh

Post on 09-Nov-2018

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • iiDeus Itaumbyry

    New Testament in Bakaircopyright 2011 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: BakairTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

    Copyright Information 2011, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the abovecopyright information:

    You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

    Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Bakair

    2011, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-22UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 23 Oct 2018 from source files dated 23 Oct 2018521fc4dc-fae1-547b-b3c6-9853e24bf2ed

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/bkqhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=bkqNThttps://eBible.org

  • Contents

    MATEUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187ATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3021 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3322 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360GLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377EFSIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397COLOSSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4041 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4112 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4171 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4212 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435FILEMOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439HEBREUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441TIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4641 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4712 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4791 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4842 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4913 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495APOCALIPSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

    iii

  • MATEUS 1:1 1 MATEUS 1:17

    MATEUSUn Koendonro Jesus Cristo Wg Mateus InwenibyXir livru wg inwenily Mateus nhangahu odaji iemmy Deus. Awylygue Deus

    itaumbyryl xir Mateus nhegatuyby. Jesus nhapygueni, aguely idani war ewymyakwndy Mateus.

    Kmakerim Jesus Cristo wg kiuntuhoem myakwndy Deus xir inwenien-honly.Xir livru wg Jesusl, Messias awyly kiuntuly, mk Deus Igonose ur kehobyry.Jesus iazehobyry wg, dy waunroem aini awyly tiuntuhomoem ximuk enuagaenimodo xyrense idhobyry wg, Jos, Maria, iamudo war Egitoram wientomobyrywg, trpa odopdomobyry wg war xir aguely.

    Tl xir wg Jesus iwy wg un nhegatuhobyry. Jesus aguely: Koend lelduerymo xurem aitaung. Tpenzeba itaung. Ipa kydato xuduze lel Deus. Turmodo tonomedze lpyl, dara Deus ag aguelymo awyly wg. Xir iwenihobyrywgtutuze kur, Deus kywymry awyly, dy xypyry etay aini modo awyly war.

    Jesus Cristo idamudo(Lc 3.23-38)

    1 Jesus Cristo wg ise ungu. Davi iwerypyry myakwm Jesus Cristo, Davi pylAbrao iwerypyry-ro war. 2 Saguhoem kuru ise Jesus idamudo kengatuly, Abraodonropyryl, pym Daviram. Abrao myakwndy Isaque nhunwym; Isaque, Jacnhunwym. Jac, Jud, iwaigorudol war nhunwym. 3 Jud, Peres, Zera war nhunwym.(Tamar myakwndy isemo ezedy.) Peres, Esrom nhunwym. Esrom, Aro nhunwym.4 Aro, Aminadabe nhunwym. Aminadabe, Nasom nhunwym. Nasom, Salmomnhunwym. 5 Salmom, Boaz nhunwym. (Boaz ise myakwndy Raabe keho.) Boaz,Obede nhunwym. (Obede ise myakwndy Rute.) Obede, Jess nhunwym. Jess, Davinhunwym.

    6 Jesus idamudo ise iwer kengatuly, Davidpal, kypemugudo sawtybyem Ba-biloniaram satyby modoram. Kydamudo iwymry ton-honreim, tynrenseim warmyakwndy Davi. Davi, Salomo nhunwym. (Bate-Seba keho ag imerymo. Uriasiwydypyrymyakwndymk.) 7Salomo, Roboonhunwym. Roboo, Abias nhunwym.Abias, Asa nhunwym. 8 Asa, Josaf nhunwym. Josaf, Joro nhunwym. Joro, Uziasnhunwym. 9 Uzias, Joto nhunwym. Joto, Acaz nhunwym. Acaz, Ezequias nhunwym.10Ezequias, Manasss nhunwym. Manasss, Amom nhunwym. Amom, Josias nhunwym.11 Josias, Jeconias, iukonodol war nhunwym. Israeld Jeconias pymem awylyume myakwndy kydamudo adaholy Babiloniaram. Iwepa myakwndy Babiloniadawylymo, ttymo anaxil odopdomoem en-hem kehomba tawylymogue.

    12 Jesus idamudo ise iwer kengatuly, kydamudo Babiloniaram satoem sawtybymodo dompyryenl, Jesus iazehobyryram. Jeconias, Salatiel nhunwym. Salatiel, Zorob-abel nhunwym. Akaemo ume myakwndy kydamudo Babilniadpa odopdylymottymo anaxil. 13Zorobabel, Abide nhunwym. Abide, Eliaquim nhunwym. Eliaquim,Azor nhunwym. 14 Azor, Sadoque nhunwym. Sadoque, Aquim nhunwym. Aquim,Elide nhunwym. 15 Elide, Eleazar nhunwym. Eleazar, Mat nhunwym. Mat, Jacnhunwym. 16 Jac, Jos nhunwym. Jos akwm Jesus nhunwyn-em ini, Maria agtohoginduo. Jesus ani Maria imery. Jesus mawnk Cristo kelygue tzekeim, MessiasDeus Ingonotyby keze aguely.

    17 Jesus idamudo mer kengatuly: Abrao donropyryem katorze lel iepadomobyry,Daviram; eagonro katorze modo lpyl Davi donropyryem israelita domodo Babilo-niaram satyby modoram, eagonro katorze iepadobyryem lpyl Jesus iazeho odaxi.

  • MATEUS 1:18 2 MATEUS 2:7Jesus iazehobyry(Lc 2.1-7)

    18 Jesus iazehobyry wg ise un kengatuly. Pekodo Maria keho myakwm ise.Uguondo Jos keho ag ohoginrim wne myakwm mk. Ohoginlymo iraynlol myakwm Deus Ispiritury eon-honrugue adamyly. 19 Moiss inweniby ara leladidysedomyakwmmk Jos. Maria imegu tiuntuduo ol myakwm imoze tkeze,dyk aniempyra tawylygue. Eagonro uguondoram adiehoze keanra awk tkeduo.Aituo tutuzebal imoze kely, Maria twentzeba itoem. 20 dara ise awidyly-ro? kelyume myakwm, nhenkyem Deus eanjury epanguely; eyam aguely myakwm:

    Jos, Davi iwerypyry, tywypazeba ik Maria ag ohoginze. Tymegue lellwne, daunlo uguondoram ndynanoba ol. Awk pekodo iodano iamudo, DeusIspiritury awk xuguni. 21 Uguondo ise awk imery. Awk iamudo wg ise Deuskurdo nhemakely, inakanhe aitomobyry nhygakely war. Awylygue ise Jesus kelyguemenzetdyly kely myakwm anju Josram.

    (Jesus, Kmakerim keze aguely.)22-23 Iwepal myakwndy Isaas aguely:

    Pekodo dyk uguondo nhynandnry adamyze.Emanuel kely ise imery ezedy

    kewndymy Isaas tinweniby wg.(Emanuel, Kagl Deus keze aguely.)Jesus iazeduo, aguehobyry aral myakwm aidyly.24 Kopaelgem myakwm Jos, anju aguehobyry ara aidyly. Maria tag nhedyly.

    25 Nynanbyra ol myakwm, imery saguho iazeho odaxi kehoem. Jesus kelyguemyakwm iamudo nhezetdyly.

    2Ximuk enuagaeni modo Jesus eyd atoram idhomobyry

    1 Jesus iazely myakwm xidad imeimbyry Belmd, Judia eynyn, Herodespymem awyly ume. Jesus iazepygueduo, xixi egaseho eynynonro modo ewy idlymomyakwm xidad Jerusalmram. Ximuk enuagaeni modo myakwm akaemo, dyaini awyly tiuntuhomoem. 2 Saintybyem myakwm tonlo modo nhapiguelymo:

    dykka iamudo judeu domodo iwymryem iazeypy? Xixi egaseho eynyn ani xinaximuk nhedyly, iazehobyry xutuho. Enado zeguhoam ise, ehogueze war xina ewyly kelymo.

    3 Egary tindatuo, toenzepa kehoem myakwm pym Herodes seguddyly. Toen-zepa lpyl myakwm mr xidad odano modo da tidyly nutuba idylymo,seguddylymo war. 4 Aituo Herodes, kurdo eynyn Deus ag aguewni modoiwymrydo, Moiss inweniby wg enomedni modo war indtyguyly, tyampigueho-moem:

    dykka ise Messias Deus Ingonokyly iazely? kely.5Aituo in-hogulymo: Belmd ise iazely, Judia eynyn. War myakwm Deus itaumbyry egatuimbyry

    Miquias inwenily:6 Kydamu Judram xuduypy onro odayl myakwm awr xidad imeimbyry, Belm.Twl lell wne mr xidad imeimbyry awyly.Al ol ise mr xidad egary,

    tr pym ton-honreim iazely awylygue.Israelita domodo iwymry ise mk.Kaneru eni modo tguy nhedyly ara ise tynynonro modo nhedyly nygue Deuskewnmy Miquias tinweniby wg kely judeu domodo iwymrydo Herodesram.

    7AituomyakwmHerodes, akaemo ximuk enuagaeni modo ingsenehonly, eagmolel adkehoem. Saintuomo, adapigueolymo:

  • MATEUS 2:8 3 MATEUS 2:20 daraka ani mr ximuk Messias iazely xutuho epanguely? kely.Aituo tientobyry nhegatulymo. 8Aguepygueduomo, eyanmo aguely: Inepa Belmram idwtaung. Koend iamudo dyk awyly xutuwdaung. Men-

    tuomo, yam egatuwdaungr. Uddyse lpyl ur myar, enadoram zeguhoam ise,koendonroem awyly wg auguehoem kely Herodes; kewdyly kul ol myakwm.

    9-10 Ilpygueduo, ximuk enuagaeni modo xiguelymo. Belmram idlymomyakwm. Ttdaymol, ximuk xixi egaseho eynyn saguhoem tientybymolnhetonguylymo kau wg. Toenzepa kehoem myakwm iomazelymo mr ximuktientonduomo. Iwaunrorumoenlmr ximuk idly, idhomo tnehonze. Iamudo eydato nhangawaymmyakwm ximuk epagudyly. 11t odaji egawntybyemmyakwmiamudo nhedylymo Maria ihuay. Iamudo enado zeguhoam idylymo, tynrense tawylytienehon-homoem. Ilpyryem tysejiguy etary nhenahunguelymo. Iamudo xuremtiantyby nhudulymo: ouru, incensu tynrnguneim, mirra war.

    12 Ilpygueduo myakwm kopae nhenkymoenl Deus eyanmo aguely: Herodesram egatuze todopzebane itaung kely.Aituo tty anaxil odopdylymo eagonro nwa oze, Jerusalm eink sakadnry oze.Jos, Maria, Jesus war Egitoram wientomobyry

    13 Ximuk enuagaeni modo idpygueduo myakwm anju epanguely Josram,nhenkyem. Eyam aguely:

    Autaung. Inepa tarpa itaung. Mer iamudo xuien-honze enra Herodes, tyen-hon-hoem. Egitoram wientaung iamudo ag. Trl wao itaung. gsezemo ur,modopdomoem kely.

    14 Anju agueduo myakwm inepa kehoem Jos saudyly. Kopael kehoem wiendy-lymo iamudo ag Egitoram. 15Herodes iguely ara myakwm tr awylymo. Egitodbaymery xigsed kewndymy Deus, Osias inweniby wg. Jesus iamugry Egitodbaodopduo, Deus aguehobyry ara kehoem myakwm aidyly.

    Herodes iamimeom nhen-hon-hobyry16 Ximuk enuagaeni modo tonokudobyry tiuntuduo myakwm Herodes iewi-

    padyly. Aituo tyzodadury modoram aguely: Belmram idwtaung. Iamudo uguondo imeombyry xywtaunda tjihuano

    modo dompyryem, azag anupeom modoram xywtaunda. Idnr xywtaung,xidad odano modo, poji anano modo, xidad iwaguepaom modo alel kely.

    Jerusalmd tatay, ximuk enuagaeni modo aguewnmomy: Azag anu sakadybywg akwm mr ximuk pym iazely xutuho xina nhedyly kewnmomy. Ague-homobyry wg myakwm Herodes, idnr iamudo uguondo imeombyry tjihuanomodo dompyryem, azag anupeom modoram nhen-honwdyly, dykonlo pymem iniawyly nutuba tawylygue. 17 Ar myakwndy Deus itaumbyry egatuimbyry Jeremiasaguehobyry ara aidyly:18 Xidad Ramd kur domodo tytyrungue toenzepa eogunrumo xina nidad.Tymeombyry xyhobyry wg Raquel eogunru xina nidad.nguy nhetubanguylyemba itynrumo

    idnr tymeombyry xyhobyry wgkewndymy tinweniby wg.

    Jeremias inwenihobyry ara kehoem myakwm Herodes uguondo modo imeombyrynhen-honwdyly. (Israel iwydy Raquel iweompyryl mawnk israelita domodo.)

    Jos, Maria, Jesus war Egitodba odopdomobyry19Herodes igueduomyakwm Deus, tyanjury Egitoram ingonodyly, Jos xuruse. Jos

    xykyly ume myakwm anju epanguely nhenkyem. 20 Eyam aguely:Auk. Israelramodopg, iamudo, isewar ag. Mk iamudo tyndysedonromodo

    ipa, niguemo kely.

  • MATEUS 2:21 4 MATEUS 3:1021 Aituo myakwm Jos, Maria, Jesus war saudylymo. Israelram odopdylymo.

    22 Saintybyemmyakwm Arquelau pym, Herodes imerybyry, tunwym ejipyano kelyindadyly. Awylygue myakwm Jos eanu myar Judia yan-yam idze, Pym iweloiamudo xyen-honze enra tkeduo. Nhenkyenl ol myakwm Deus aguely:

    Galilia yan-yam xiddaunda kely.Aituo Galilia yan-yam xidze idlymo. 23 Xidad Nazard myakwm xiddy-

    lymo. Iwepa Deus itaumbyry egatuwnibyry modo, nazareno kelygue zezekeozekehomobyryl. Nazarram iamudo Jesus ag xidze idduomo, Deus aguehobyry araaidyly.

    3Joo kur domodoram Jesus ewyly wg aguehobyry(Mc 1.1-8; Lc 3.1-17; Jo 1.19-28)

    1Tlmyani uguondo Joo Batista keho Judia eynyn. ji dy peba atodmyanimkxiddybyem awyly. Deus itaumbyry mykinane nhegatuly kur domodo myar idnrimodoram. 2Al mykinane aguely:

    jityendaung, inakanhe kul amitomobyry wg. Deus izepa ato aiedyly imow-daung war. Iwepa nitaymba ise Deus Ingonotyby ewyly. Kywymryem ise tkezemykinane.

    3War myakwndy Deus itaumbyry egatuimbyry Isaas inwenily Joo Batista wg:Messias wg agueim tr ji dy peba atod ise aguely.

    Adkely idase idwtyby modoram:Inepa ise Deus Ingonotyby saindyly.

    Izepa ato aiedyly imowdaung.On-hondybyem lel itaung, aguely mindatomoem.Pym ton-honreim kty anaxi ewyly kiuntuduo wne,

    kty inatary tuonse, tuonkeze war kur,myara on-hondybyem lel kydawyly aguely idase

    kely ise mk un egatuim, war myakwndy Deus itaumbyry Isaas inwenily.Joo Batista myani Kywymry saindyly egatuim. 4 Camelu xuhudugue xygatyby

    mykinane Joo ety iwogonro, dy pebaom ety iwogonro emyenro kul. Tjitubyguekul mykinane iwanxiegu. Kahuli, penr war mykinane ipyniry. 5 Jerusalmdttyuneim modo, Judia eynynonro modo, paru Jordo emelano modo war ttzemomykinane Joo aguely idase. 6 Joo aguely tindatuomo myani toenzepa kur domodoaguely eyam:

    Deus izepa ato aieni xina. Adidyly tumoze ol xina-ro war kelymo.Ar agueduomo myani paru Jordo ikay Jooram batiza ieholymo, Deus izepa ato

    adientomobyry wg tjityenze tawylymo tienehon-homoem, inakai modo adiendylyimoimbyryem tawylymo tienehon-homoem war.

    7Agui kehoem myani fariseu domodo, saduceu domodo war Jooram batiza iehozeidlymo. Tutuze ol myani Joo, akaemo njityembyra awyly Deus izepa ato adiento-mobyry wg. Awylygue aguely eyanmo:

    gu poji duguely ume semagueze kewni ara kul maemo! War wneamyguelymo: Joo batiza kyetuo ise kydsemaguely. Deus knagazedaymba isemyguelymo. 8 Deus eynynonro ur myguelymo wne, Deus eynynonro keba olmaemo. Deus izepa ato amnhetomobyry wg tjityenze mawylymo enehorimaietaung, inakanhe amidylymo imoimbyryem mawylymo menehon-homoem war.9 Deus knagazenehonwbyra ise, Abrao iweonma kur tkezeba itaung. Abraoiweryem tadawyly mkeba mr kuru. dy mkeba awr! Auguely xir yanmo. Ton-honre Deus, xir tuhu modo Abrao iweryem ienehonze. 10 Nady koend ewisednrypygue satly. Iwindy zesagueoly. Peto onwanji adameoly alel aieholy. Nady koend

  • MATEUS 3:11 5 MATEUS 4:6

    ewisednry ara kul maemo. Deus izepa ato minmopa maemo-ro watay, inepa iseDeus inagazenehonlymo.

    11 Ur pygueduo eagonro ese lpyl Deus wg aguenri. Ton-honreim isemk, iemyenro keba. Mk ise yakad kuru ton-honreim. Ihuru etary sanienlwitoem nudupa lgl. Ur parugue batiza enimo, Deus izepa ato amnhekylymowg tjityenze mawylymo menehon-homoem, inakanhe amidylymo imoimbyryemmawylymo menehon-homoem war. Mk eni ol ise Deus Ispiritury xudunri,eynyn mawylymo xutuhoem. Inakanhe amitomobyry xygakeze, peto wne saxiumnhadundyly pa ezay myara. 12 Trigu ekaunni wneam tuduakeze ewy nhekaundylymyara mk. Tynynonro modo iduakewze ejidy tkehobyryanl ise nhekandyly, triguetary kehobyry odaxil ekandyly myara. Tynynbaom modo ol typygueba kehoemenagazeze peto daunloenl nhntnry onwanxi ise nhamely kely Joo.

    Joo Jesus batiza nhetobyry(Mc 1.9-11; Lc 3.21-22)

    13Al myani Jesus Galilia eynynba idyly, paru Jordoram idly, Joo batiza tyetoem.14 Joo myani batiza tiendyseba, Jesus tynrenseim kuru awyly tutuze tawylygue. Aituoaguely:

    Batiza etoem yam mewyly. ml yakad kuru tynrenseim. m batiza yek kely Joo.

    15War ol Jesus aguely: Ize wato aral nid. Batiza yek. Ara ise Deus ize ato aguiendyly kely.Aituo Joo ke kely. Jesus batiza ieholymyani, Deus eynynonroem tawyly tienehon-

    hoem.16 Jesus jikaguely paikayba. jikaguebygueduo myani kau zenahunguely nhedyly.

    Papaemmyani Deus Ispiritury xytguyly, ekadyly nhonwa. 17Aituo kau oday Deus itanruindadyly lpyl:

    Ymery toenzepa kinwyneguyly mer, toenzepa womazeni kely myani Deus.4

    Deus ize ato araba Jesus aitoem, Satans aiese kehobyry(Mc 1.12-13; Lc 4.1-13)

    1 Ilpyryem myani Jesus adaholy Deus Ispirituryam ji dy peba atoram. Tarmyani Deus izepa ato anhetoem Satans aiese kely wne. 2 Quarenta iguandyly,quarenta emedyly war myani Jesus nwinduapyra awyly. Al myani toenzepa kehoemewindupadyly. 3Aituo Satans eyam saindyly, aguely:

    Deus imery ur mygueansema. keal kuru amyguely-ro watay, awr tuhupoem iek pyl kely.

    4Aituo myani Jesus aguely: Amyguehobyry agnhetaymba ise ur.

    Po kiendawynlygue lel inkba kyiguepa kydawyly.Idnr Deus agueho kieinwndyly, aguiendyly war watay,

    kyiguewpyra kurkely mawnr Deus itaumbyry awo wg iweniby kely Jesus.

    5 Ilpygueduo myani Satans, Jesus nhadyly Jerusalmram. Deus ijidadry kelyguetzekeim myani mr xidad. Deus ety nhangakuedaji myani nhadyly. 6Aituo aguely:

    Deus imeryurmygueansema. keal kuru amyguely-rowatay, tarpa onro onwaadameg. Mdywpyra ise m. War mawnr iwenibyem Deus itaumbyry awo wg:Deus nhese lel.

    Anju domodo igonose awniem.ihugueduo, awse lel tmarygue,

    da mipyra mitoem, huru tuhu onwa ndypa itoem war

  • MATEUS 4:7 6 MATEUS 4:21kely iwenibybe mawnr kely Satans.

    7Aituo myani Jesus eyam aguely: Onro onwa kadamewbyra ise ur. War lpyl iwenibyem awyly Deus itaumbyry

    awo wg:Deus imakelymo mentomoem kul, kmayno akiedaund.

    Amidylymo-ro watay, minwmpyra mawylymo kul ise menehonlymowar lpyl iwenibyem awyly kely Jesus Satansram.

    8 Ilpyryem myani iwy kaynonro onwa adaholy Satansram. Idnr onro ananomodo nhenehonly; idnr dydo imeom iwkuru modo, twenseim modo warnhenehonly. 9Aituo myani aguely Jesusram:

    Idnr awr mentaynly modo yam xuduze ur, ienado zeguhoam midylyyrentoen-ro watay kely.

    10 Jesus aguely: yrentoem inado zeguhoam witaymba ise ur! Deus itaumbyry awo wg

    iwenibyem:Kywymry Deus enado lel zeguhoam itaung.

    Aguehobyry ara lel aitaungkely iwenibyem. Id, Satans. Tarpa ik kely Jesus.

    11Aituo Satansramjionly. Satansramjiompygueduomyani anju domodo saindyly,Jesus eyd atoram xuahuze, idnr ize ato modo xuduze war.

    Jesus Galilia eynyn twanu nhaguhobyry(Mc 1.14-15; Lc 4.14-15)

    12 Joo Batista kadeia oday kely tindatuomyani Jesus Galilia yan-yam idly. 13XidadNazaramba ol myani odopdondyly-ro war. Xidad Cafarnaumd myani xiddyly,Galilia iwalu iwaguepa, saguhoem kydamudo Zebulom, Naftali war eonronruemxuduypy eynyn. 14-16 Enanguewdaung saguhoem Deus itaumbyry egatuimbyryIsaas inweniby:Kydamudo Zebulom, Naftali war eonronru

    Galilia eynyn ejiku, paru Jordo kuyn,tuomareim kuru ise maemo judeu, judeu keba alel,

    mr anaym tjikuneim modo,daral Deus itaumbyry muntuba ol maemo.Awylygue toenzepa iguelymo myntadylymo, mseguddylymo war.Deus wg zenomedoze ol maemo,

    iajinu odano aramo lel ise, iamu odanopyryem kewndymy.17 Deus xunry egatuze myan-yam Jesus idduo, Isaas inweniby ara kehoem myani

    aidyly. Trl myani Jesus un nhegatuly adaguly. Al myani aguezesedyly: jityendaung inakanhe amitomobyry wg. Inakanhe adjidyly imowdaung

    war. Ar lel ise Deus wymrymoem awyly kezesedyly.Jesus kanra awni modo tynynonroem ingsedobyry(Mc 1.16-20; Lc 5.1-11)

    18 Paru Galilia emelay tadakobday myani Jesus azag uguondo nhedyly, iwaigoru,iukono war; Simo Pedro, Andr war. edgue kanra sawni myani akaemo, vendetientoem. ed paikaji nhamedaymo myani Jesusram zeholymo. 19Azaklram myaniJesus aguely:

    etaung. Saguhoem kanra keank mawelymo; iwer kur domodo ynynonroemitoem unry egaturin-em ise maemo kely.

    20 Inepa kehoemmyani ed kanra sawto inmolymo, Jesus eynynonroem titomoem,Deus wg tiuntuhomoem.

    21 Ttday myani Jesus azag uguondo modo nhetondyly, Tiago, iukonol Joo war.Zebedeu imeombyry myani akaemo. Ekadybymoem myani tywepirymo oday tunwym

  • MATEUS 4:22 7 MATEUS 5:12

    ag. ed kanra sawto myani kua nhekylymo, kopaelgroem. Aituo myani Jesusakaemo ingsedyly tynynonroem itomoem. 22 Inepa kehoem tywepiry odayba idylymo.Tunwym tynzemo myani, Jesus ag tthomoem.

    Jesus kur domodo nhenomeddobyry, twnuneim modo kua nhetobyry war(Lc 6.17-19)

    23 Idnr Galilia eynynonro t anak myani Jesus sakadyly. tdyguyhomodmykinane Deus wg nhenomeddylymo. Deus iwymrymoem idyly wg myki-nane un iwkuru nhegatuly. Twnuneim modo, senagazeni modo war kua tyesemykinane. 24 Tink lelba myani anhekyly egary idly Sria eynyn. Aituo pylmyani twneimmodo Jesusram nhadylymo-ro war. daunlo tzewnul kua nhekyly.Kadopgue taseim modo kua nhetaynly. Ekomani modo kua nhetaynly. Adakobdnrymodo kua nhetaynly lpyl war myani. Idnr twneim modo tyam idypy kuatyese lel myani. 25 Toenzepa myani kur domodo nhapygue awyly, Galilia eynynbaetaymby modo, Dez Xidad anano modo, Jerusalm donro modo, Judia eynynonromodo war, paru Jordo kuynonro modo lpyl war.

    5Jesus kurdo iwy wg tdyguyby nhenomeddobyry(Mt 5.17.29)

    1 Toenzepa kehoem myani kur domodo Jesus eyd atoram idly. Ar kurdo tientuomyani iwy onwa kuly, ekadyly war. Eynynonro modo iopaji idylymo myani. 2 Aituomyani kur domodo enomeddyly Jesus nhaguly.

    dara tojiomaru kuru awyly xutuho(Lc 6.20-23)

    3Aituo Jesus aguely kur domodoram: Tuomareim kuru mk, Deusl idnr tl tato xuduim awyly xuturim.

    Imemba lell wne, Deus kaynonro ol iwymry, eni war.4 Tuomareim kuru mk iwer jityeni.

    Itynru ume, Deusl mawnk ise iomazeni.5 Tuomareim kuru mk tl tato modo wg kul sawoem itnry.

    Deus tynynonro modoram, Xuduze ur kehobyry emakeze mawnk.6 Tuomareim kuru mk Deus ize ato modo lel adiendyse donro.

    Kur twinzeim, tatuanzeim war wne pyni, paru war lel ize ato,myara lpyl Deus ize ato lel adiendyse awyly.

    Idnr ize ato xuduze Deus, ton-honre lel tinwntoem.7 Tuomareim kuru mk kelo modo ityeni.

    Deus mawnk ityenze lpyl.8 Tuomareim kuru mk Deus izepa ato aniempyra titoem Deus xur modo wg lel

    tynanni,Deus eyd atoram idze mawnk.

    9 Tuomareim kuru mk, tdtuebadyly, tdseguebyly war adain-hoem aini.Tymery ara lel mawnk ise Deus nhedyly.

    10 Tuomareim kuru mk Deus ize ato ara aidylygue tnagazezeim.Deus kaynonro mawnk ise iwymry, eni war.

    11 Ynynonro mawylymogue, ynynbaom modoram jiewiseoze maemo.unguezemo. Inagazenehonzemo. wgmo kewdylymo kul ise war. Ar wneise amyguehonlymo, tuomare lel ol ise maemo. 12 Tytywanzeba itaung, tuomarelel. Deus ol eyd tatod imem yanmo nhudulype, omazenimo nhekandybybe.Deus izepaommodorammzenagazeolymo. Al mykinane Deus xunry egatuimmodonhenagazedylymo lpyl kely Jesus.

  • MATEUS 5:13 8 MATEUS 5:26Jesus, Peku, iajinu war emyenro maemo kehobyry(Mc 9.50; Lc 14.34-35)

    13Aituo Jesus aguely: Peku pyni tkubzenze, podo niwnzenehomba war, myara maemo taunlo

    modo ywg amyguelymo, kur domodo yeinwntomoem, inakanhe niehoba itomoemwar. Peku onro ag on-hoam ityby ol pyni ikaji ietoem nudupa. daitoem nguy izeinkba. Awylygue adameoly lel, adakabeoly war sakani modoram.

    14 Iajinu, iamu oday kydadakobdo kiento nhesagonly myara ywg muntuen-honlymo. Koend kehoem wne xidad iwy angatay sauntyby edyly myara ywgtotoenzeba aguewtaung. 15 Lamparina kienmandyly watay, dyl iaxi kioentaymbakur. Kayanl kianlokundyly, idnr t odano modo nhesagon-hoem. 16 Lamparinakayn ekandyby ara ise koend amidylymo zeholy idnram, Deus minwndylymowar. Koend amidylymo tientuo: Koendonroem unwnmo Deus kaynonro awylyaguehonze kely Jesus.

    Jesus Moiss inweniby wg aguehobyry17 Jesus aguely: Jesus aguehobyry lel iwer kyzeinwne, daitoem saguhoem Moiss ag, tunry

    egatuwni modo ag war, Deus aguehobyry kieinwntaymba kur tkezeba itaung.Deus Moissram kzewenry inwenien-hoymby koend kuru muntuhomoem xirkewyly, minmohomoem inkba. 18 Kau, onro war tl awyly ara, Moiss inwenibytl lel lpyl ise; tugukewduneba ise xypyry etaji kehoem. Iwenihobyry tokal letraltygakeduneba ise. Xir mawnr muntudyzemo kuru wato. 19Moiss inweniby modoewy einwntnry, kur domodomr neinwmpyra itoemaguenriwatay dymkeba isemk, Pym Deus nhekyly modo duay. Deus Moissram kzewenry inwenien-hoymbyara aini, kur domodo enomedni waunlo watay, tywyneim ise mk Pym Deus eydatod. 20 War yanmo auguely. Fariseu domodo, Moiss inweniby wg enomednimodo warma koend aini, tkewze kur. Kur domodo tynrentomoem kul olakaemo aidyly-ro war. Deusgue wymgumo ize mataymo, kur domodo ize ato arakul aini modo takaze Deus ize ato aietaung kely Jesus.

    nguy kienwisebyra kine21 Jesus aguely: Tydasel maemo, Moiss kydamudoram aguehobyry: nguy kdywtaund.

    Kyimpyry pym domodo xyen-honze lpyl kewndymy Moiss. 22 Ur ol waryanmo auguely. Deus enanaji, kagonro kienwisedyly, inakai kuru, nguyl kynlyaral lpyl. Awylygue kyewisenibe-ro watay, adaholy pymdoram zenagazeo-hoem. kelo xunguenibyry tribunalram sadyly lel, setenta pym tynreim modoramzenagazeohoem. Tundy kul m keypywatay, samely lel peto nhntnry onwanji.23-24Twl lell wne Deus etydmawylymo, dyl Deusram egameze, trmawylymoume, mdungueohomobyry menanguelymo-ro watay, Deus xurem mantybymotrl wao nhnwtaung, mengamebamol. Waunroem mk ewisenimobyry agtunguedaunda wao. Koend lel agmo-ro watayma twl Deus etyram modopdy-lymo, Deus xurem mantybymo egameze.

    25 nguyl tribunalram adysemo watay, waunroem wao eag koendtunguedaung, agmo tyewiseba itoem. Ar amipyra maemo-ro watay,tribunalram asemo. Tr ise; pym domodo polcia domodoram igameinmo-rowar mzetadohomoem. 26 Dinheru mempywadomoem juiz aguehobyry idnrmempywabyra maemo-ro watay, igasewbyra ise maemo trpa. Ar lpyl Deusag koend itaung koend mitomobe awyly umel. Xir muntudyzemo kuru wato kely Jesus.

    Eag mohogin-homobyry keba kul kdynandaund Jesus kehobyry

  • MATEUS 5:27 9 MATEUS 5:4127 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: wydymo keba kul kdynandaund

    kely myakwndy inwenily. 28 Ur ol war yanmo auguely: Uguondo pekodoenupeguygueni, tynandyze, iwydy keba ol waunlo, inakanhe mk xungu tyangahuoday. Nynanbyra wne, arl ol zewentoly Deusram. 29 Inwentnehoinmo Deusmendysebamo ato kzetaund. Koend tise azakl inumo etyly, Deusmendysebamoato mempyra mitomoem. Koendonro kuru tnuembal Deus ag tadawyly; idnrkodo peto nhntnry onwanxi adameoly mawnr koendpaom kuru. 30 Deus xureminwentnehoinmo akiedaund imarymogue. Koend tise imarymo satly, samelywar, Deus izepa ato amnhepyra mitomoem. Koendonro kuru tmaguebal Deus agtadawyly; idnr kodo peto nhntnry onwanxi adameoly mawnr koendpaom kuru kely Jesus.

    Jesus tdximoly wg aguehobyry(Mt 19.1-9; Mc 10.1-12; Lc 16.18)

    31 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: Pekodo eag mohogin-homobyry min-

    modyze maemo watay, twl imowdaung. daituo minmolymo awyly xutuhoempape minwenibymo ol eyam xuduwtaung kely myakwndy inwenily. 32 Ur olwar yanmo auguely. daituoba kul wydymo kjimowdaund. Eagonro uguondoag ituo lelma pekodo imoly. Pekodo imoyby ag ohogimby watay Deus izepa ato arakul lpyl aidyly. Deus xurem, waunroem eag ohogimbylmawnk iso kuru kelyJesus.

    Jesus aguienkyly kykehobyry wg aguehobyry33 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: Deusram amyguehomobyry watay, aietaung

    lell; amyguehomobyry amnhepyra tiseba itaung kely myakwndy inwenily.34 Ur ol war yanmo auguely. daunloenl Deus ezedy wankuem kietaund.Mk kaynonro tutuze keal auguely awyly tkezeba itaung. Mk kaynonromyguelymo-ro watay, Deusranl amyguelymo lpyl, kayn ejidy awylygue. 35 Mkonro xyganipyry keal auguely awyly tutuze tkezeba itaung. Deusranl ar amygue-lymo. Deus mawnk onro anaynl lpyl. Mk Jerusalm donro keal auguelyawyly tutuze tkezeba itaung, Deusranl ar amyguelymo, Deus Ijidadry kelyguetzekeim awylygue. 36 Iangatolezeze ur, uguewdyly kul-ro watay tkezeba itaung.Tokal kyangahudu kiampekannehonwbyra kur, kienmyguymannehomba war,Deus nhygatyby awylygue. 37 Aiese ur myguelymo watay, aietaung. Agnhepyraise ur myguelymo watay, akiedaund. Amyguehomobyry aral aitaung, Deus ezedymempguebamol. Deus ezedy mempguelymo-ro watay, Diabul aienehonrim kely Jesus.

    Tdpendyly wg Jesus aguehobyry(Lc 6.29-30)

    38 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: nguyl otoguylymo, inuxiguylymo war

    watay, enuxiguywdaung lpyl. erymo nhukagdyly watay, iery xukagdaunglpyl kely myakwndy inwenily. 39 Ur ol war yanmo auguely: nguyldal etuomo, penze tkezeba itaung uguely. Mjiwapagainhoduomo, tpenzebaitaung. MYRYK itaung, iladune wapagain-homoem lpyl. 40 dyl amnheto-mobyry wg mzewentolymo watay, policiaram adahoze maemo. Tr gamizarymer uguondoram xudug myguehonduomo, twl walitoru nad lpyl. 41 SodaduRoma donro yanmo Ysejiguy sak tokal kilmetro keduo, azag kilmetro lel

  • MATEUS 5:42 10 MATEUS 6:6

    sataung. 42 yanmo dyl ekanibyryram unduwtaung. dyl tiempywaguylyemekanibyryam unduwtaung lpyl kely Jesus.

    izepanromo ag koend lel itaung(Lc 6.27-28,32-36)

    43 Jesus aguely: Tutuzel maemo Moiss inweniby: wynenimo lel iwynedaung. wynedn-

    rymo kjiwynedaund kely myakwndy inwenily. 44 Ur ol war yanmo au-guely. wynednrymo ag koend lel itaung, ataen-homo minwyneguylymo agmatomo ara. nguyl inakanhe edylymo watay, inakanhe aitobyry wg Deusramekadaung, eag koend lel itoem. 45Koendonro mawnk Deus, tynynonro modo ag,tynynbanro modo ag alel. Xixi tohobanze mawnk koendonro modoem, inakaimodoem alel. Kop tyihuguenze lpyl tinwnni modoem, tinwntnry modoemalel. Awylygue koend lel maemo ataen-homo, duerymo alel ag-ro watay, Deuskaynonro xurem kuru mawylymol menehonlymo. 46 Agmo koendonro ag kulelkoend mawylymogue, Deus koendonro kurem xuduze, koendonro kydawylyguetkewzeba itaung. dyem itaymba awr. Asaemo dinheru impostu epywadobyryemakewni modo tataen-ho modo ag koend lelmo lpyl. Awylygue ar amidylymowatay, kelo modo takaze amidylymo mkeba. 47 pemugudomo ag lel, ataen-homo ag lel war msedaengulymo, ungumo war lpyl watay, kelo modo takazeamidylymomkeba. Deus eynynbaommodomawnk tataen-homodo ag koend lellpyl. 48 Koend lel idnr kur domodo ag itaung, Kunwym kaynonro ara, mkidnr koend eni ara kely Jesus.

    6Jesus tdsemawyaddyly wg aguehobyry

    1 Jesus aguely. Xir yanmo augueho. Tmaynel itaung, tzenanaym kehoem dyl amn-

    hepyra mitomoem, amyguepa mitomoem war. Igaromoem kul dyl koendonroamnhedylymo-ro watay, Deus ipywadaymbamo ise amnhetybymo wg.

    2 Awylygue kaik modo menmawyaddylymo watay, amnhetybymo nguyamkzegaetaund. Koendonroem dutuim modo aito araba aitaung. Kaik modonhemawyaddylymo watay, tink lelba adientyby nhegatulymo, kur domodotdyguyho odak, xidad earuary oze war. Kur domodo tywg koend aguehoemkul kaik modo nhemawyaddylymo. Deus koendonro nuduwpyra ise eyanmo. Aito-mobyry ebyryl ise awr kurdoram zehogueolymo. 3 Awylygue dy pebaom modomenmawyaddylymo watay, nguyam kzegaetaund. Koend kehoem aietaung,ataen-homo kuru nhutulyemba kehoem, imarymo pem eynynonrowne, imarymo ahoeynynonro anhekyly nutuba myara. 4 Awylygue kaik modo emawyaddaung, nguynutubal. Kunwym Deus ol idnr aguienkyly tense. Koendonro amnhekylymotense, ipywazemo-ro war kely Jesus.

    Jesus Deus ag aguykehoem konomeddobyry(Lc 11.2-4)

    5 Jesus aguely: Deus ag amyguedaymo, koendonroem dutuim modo ara inkba itaung. Deus

    ag adkehomoemXYDYK idylymo, t tdtdyguyho oday, arua iskinaryd war, kurdomodo tentoem kul. Deus koendonro nuduwpyra ise eyanmo. Aitomobyry ebyrylawr kurdoram zehogueohomo. Xir muntudyzemo kuru wato. 6Koendonro lellDeus ag agueze kydtdyguyly. Koendonro lpyl ol kur kulel eag aguykely.Awylygue ji nguy ynanbyramo atod eag aguewtaung. Kunwym Deus awtrl

  • MATEUS 6:7 11 MATEUS 6:21

    ise agmol. Mempyra lell wne maemo, al ol eag aguewtaung. maemokulel eag amyguelymo tydase mk. Ar amituomo koendonro yanmo xuduze.

    7Deus ag amyguedaymo, amyguehomobyryl adkezezeba itaung. Deus einwn-tnry modo ara inkba aitaung. Deus tydadyly waunlo ara, enanajimo, imegembakehoem adkelymogue. 8 Aguehomo ara inkba aguewtaung. Tutuze mawnkKunwymDeus dy izematomo,menkadylymo iraynl. 9Deus ag amyguedaymo, waraguewtaung:

    Pabai kaynonro, tynrenseim lell mawyly, izedy awyly war idnrnhutudyzemo xina.

    nguy wankuem epyra nid.10 Tar xina iwymryem ik.

    Xina xir onro anano modo ize mato ara lel xina aiedyse awyly,tr kayn agonro modo ize mato ara aito ara lel.

    11ml kopaelgembaba xina ipyniry undug.12 Inakanhe xina aitobyry xygakeg,

    kelomo inakanhe tynyn aitobyry xina nhenannehon-ho ara.13 Satans izepa mato aienehonze keduo, xina agl ik,

    izepa mato xina aniempyra itoem.[Xina iwymry m.Ton-honre kehoem m, amnhedyse mato aiese.Tynrenseim m.Aunlol ise m, typygueim keba. Arl ise]*

    war aguewtaung Deusram.14 Inakanhe etomobyry menannehonlymo-ro watay, Kunwym kaynonro xy-

    gakeze lpyl inakanhe amitomobyry. 15 Inakanhe etomobyry menannehombamaemo-ro watay, Kunwym kaynonro nygakeba lpyl ise inakanhe amitomobyry kely Jesus.

    Tdwinduapyra tjidyly wg Jesus aguehobyry16 Jesus aguely:Tjityenzeba itaung, Deus ag amyguehomoem mwinduapyra midylymo watay.

    Koendonro emyenro modo ara inkba itaung. Deus ag adkehomoem nwinduapyratise tawyly xutudyzemo. Awylygue tytyreim ara idylymo. Nzemelagogueba, nzek-agimba war awylymo. Kur domodo tywg koend aguehoem kul ar aidylymo.dy koendonro nuduwpyra ise Deus eyanmo. Aitomobyry ebyryl awr kurdoramzehogueolymo. 17-18 maemo ol, Deus ag amyguehomoem mwinduapyramo mi-tuomo, tuomare lel itaung. zemelagoguewdaung lel, zekaginwdaung lelwar, nguy mwinduapyra mawylymo nutuba itoem. Kunwym kaynonro agmol.Amidylymo tutuze mk. Mkl ise yanmo koendonro xudunri kely Jesus.

    Koendonro kayn ekandyby(Lc 12.33-34)

    19 Jesus aguely: Tar onro anaym dydo imeom twentuneim modo kzekandaund, po-

    togo, tuonro war inakanhe nhetod, zemagazeohod war. 20 Awylygue zeon-honddaung, Deus ize ato amnhetomoem. Ar ise koendonro ekandybybemawylymo tr kayn. daunloenl tuonro, potogo war inakanhe nhetnry. T-magazeimmodo nemagazebyra ise. 21Xir anano tenseimwg kulmpaunzedylymowatay, mr wg kulma waunkymo. Deus xur toenzepa ize matomo-ro watay olise, ize ato ara lel ise amidylymo kely Jesus.* 6:13 Idnr livru saguho modo wg iwenibyemba xir.

  • MATEUS 6:22 12 MATEUS 7:1Kodo iajimanni(Lc 11.34-36)

    22 Jesus aguely: Knugue mawnr kytho kiendyly, iajino oze kytly. Koend kiendyly-ro watay,

    nwa iozeno oze lel kytly. 23 Koend kiempyra kur-ro watay, tuzase kur, iamu duaytduzato ara. Epy xurem toenzepa lell iamu kely Jesus.

    {Knu agl mawnr kyangahu sewanily keze Jesus aguely. Deus ize atoaguiendyse kur-ro watay, iozeno lel aguienkyly. Ar aguiendyseba kur-ro watay,iozeno keba kul aguienkyly. Toenzepa ise kydsenagazedyly, aguehobyry kiein-wmpyra kur-ro watay.}

    Deus lel kieinwntaymba kur, toenzepa dydo imeom ize lpyl kur watay(Lc 16.13; 12.22-31)

    24 Jesus aguely: Azag tywymgueim kur watay, nuduwpyra azakl agueho aguientoem; tokal

    dyl aguiendyse, eagonro dyl aguiendyse lpyl. Aituo tokal aguehobyry lelaguienkyly. Ar lpyl Deus ize, toenzepa tydinherugu ize waunlo modo Deusgue leliwymgoem nudupa awyly kely Jesus.

    25 War yanmo auguely. Tsegudzeba itaung pyni wg, okumo wg war,iguepa mitomoem. Itymo owogonromo wg tsegudzeba itaung. Pyni keba,okumo keba, t tjiwogonro keba war tywyneim kuru. Deus ize matomo xuduze lelpynirymo, itymo owogonromo war. 26 Etaung ating konopio modo. Typiembamo.Typyniry netbyramo, nekaunbyramo, netadbyramo etary odaji war wne. Deusol ipynirymo tuduze. Deus xur maemo. Tawguneim modo ipyniry tiunduho ara,yanmoxuduze lpyl. 27Mungukednrymowg tsegudzeba itaung. dara igue-lymo wg tsegudzeba itaung. Kyigueho odaji ituo, kyiguepa kitoem aguientaymbakur. Deusl kyigueho xutuim.

    28 Mzetyddomogue, mpguddomogue war tsegudzeba itaung. Etaungpoji anano tadawanku. Nsewanibamo, tty tywogonro tiantomoem. Kdk-er nawpyramo tty tywogonro adientomoem war wne. Deusl ol iwkudni.29 Kydamu Salomo toenzepa dypeom myakwndy, toenzepa lell. Iwkuru modomyakwndy ety iwogonro. Poji anano sawanku ol Salomo ety iwogonro takazekuru tywkurein-ro war. 30 Iwepa nipyra ol awr poji anano sawanku. Iwerkoend, tywkure war, kopaelgem ipa, iladybyem lel, peto emandoem ieholylel war. Awr sawanku tense Deus; nhesemo lpyl. Itymo owogonromo xuduze.Minwmpyra ol maemo!

    31 Tsegudzeba itaung. dyk kaise xina typyniry, toku, tty tywogonrowar nhedyly? tkezeba itaung. 32 Deus einwntnry modo typynirymo, tokumo,tty tywogonro modo wg war kul inanry tynandylymo. maemo ol, awrwg ttynanzeba itaung. Tunwyn-em maemo Deus kaynonrogue. Tutuze mkidnr ize matomo. pynirymo, okumo, itymo owogonromo, awr modo xuduze lel.33 Awylygue wymrymo Deus ize ato modo waunroem aietaung. Mk ize ato wgwaunroem mpaunzeduomo, idnr ize matomo xuduze Deus kely Jesus.

    34 Tsegudzeba itaung kopaelg ainigue. Kopaelgembaba mawnkDeus tynynonro modo nhedyly. Mseguddomogue kul mpaunzedylymo watay,adakaladze maemo kely Jesus.

    7nguy kienwentbyra kine(Lc 6.37-38,41-42)

    1 Jesus aguely:

  • MATEUS 7:2 13 MATEUS 7:20

    nguy kzewentdaund, Deus iwentbyramo itoem lpyl. 2 kelomoram mun-dulymo ara lpyl ise Deus yanmo nhuduly. Imem mundulymo watay, imem lpylise Deus nhuduly. Imemba watay, imembal ise nhuduly war. 3Agonromo twentzemaemo, diempa inakanhe aitobyry wg kul, maemo ol inakanhe kuru aini.Koendonro mkeba awr. Agonro zenupialodobyry lel menkylymo, inumo odanose iwatary imsedo pyl mempyra maemo-ro myara. 4 Agonromo zenupialodobyryetyze myguewdylymo, inumo oday se iwatarybe awyly umel. 5 Saguhoem wao inumoodano se iwatary etywdaung, koend agonromo zenupialodobyry mentyhomoem.Koendonro emyenro wne maemo, inakanhe kul ol amidylymo! Saguhoem kuru waoinakanhe amidylymo imowdaung. Inakanhe amidylymo minmopygueduomoma isetwl agonrodo munrudylymo, inakanhe anipyra itoem.

    6 Deus itaumbyry egatuly izepaom modo tindadyseba awyly umel aguehonlywatay, tindadyseba inkba, Deus itaumbyry iweniby kaxoroam samely waunlo ara kul.Amyguelymo watay, kaxoro ara otoguyzemo, nhsemo war. Tuhu twenseim pseganhakabehoem samely myara kul ise amyguehomobyry kely Jesus.

    Ize kydato Deusram kyzekane(Lc 11.9-13)

    7 Jesus aguely: Ekadaung. Menkaduomo, emakeze lel maemo. Xuiwtaung. Mwinduomo,

    soenkeze lel maemo. Pyantayl t sodo igsedaung, enahungueze lel mawnk.8 Idnr ekanibyry modo emakeze. Xuirimpyry modo soenkeze. t sodo pyantaytygsenibyryram enahungueze. 9 merymo turu nhekaduo, tuhu munduwpyramaemo. 10Kanra jihuyby nhekaduo, gu munduwpyra maemo eoduem. 11 Inakaiwne maemo, iwkuru modo ol merymoram mundulymo. Kunwym kaynonromakuru koendonro-ro; koendonro modo xuduze ekanibyry modoram!

    12 kelomo ag koend itaung, agmo koend awyse matomo ara. Xir aguelymawnr Moiss inweniby, akaemo Deus wg aguewni modo konomeddobyry war kely Jesus.

    Aguipa kul ise Deus eyd atoram idwni modo(Lc 13.24)

    13 Jesus aguely: Agui lel yeinwndysebaom modo twl ize tato ara kul adidyse awylymo;

    Deus ize ato ara adidysebamo. Pyanta ttaydygueim oze tgawndyse awylymo,nwa ttaydygueim oze ttdyze awylymo war. Awylygue ise tdsenagazedoramkul idlymo, Satans eyd atoram. Akaemo araba itaung. Yeinwntaung, pyantattabigueim oze egawnni ara. 14Ton-honreim ol awr nwa ttabigueim oze tdtly,pyanta ttabigueimoze tzegawndylywar,myara lpyl aguipa kulDeus eyd atoramidwni modo, twl jize tawyly imowni modo, Deus ize ato ara lel aitaynrim modowar kely Jesus.

    Konokuze kul Deus itaumbyry egatuim xina kewni modo(Lc 6.43-44)

    15 Jesus aguely: Tonomeguel itaung, Deus itaumbyry egatuim xina kewni modo ag. Udodo

    kaneru xuhudugue zetyddyby emyenro kul akaemo. 16 Inakanhe aidylymogue olise Deus eynynonro keba awylymo muntulymo. Tyguyreim, uvague twituneba;kazainwam, figugue twiseba war. Twilygue lel mawnr nady modo ewitu. 17-18 Setakyguenry, koend lel ewily, ein-hoem tuduze. Se takygueim, inakanhe lpyl ewily,ein-hoem nudupa. 19 Se koend twisenry satly lel. Peto onwanji samely-ro war.20War ise nguy Deus wg koend aguenri, nguy konokuni war awyly, muntulymoaidyly wgl kely Jesus.

  • MATEUS 7:21 14 MATEUS 8:7Idnr inkba ise Deus pymem atoram tdtly(Lc 13.25-27)

    21 Jesus aguely: Deus aguehobyry ara aini modo lel ise Deus eyd atoram idnri. Toenzepa kur

    domodo yam, Pym, pym kewni modo, kewdylymo kul ol. Pabai kaynonroeyd atoram ntwbyramo ise, Deus aguehobyry ara anipyra awylymogue. 22 Xypyryetay, Jesus eynynonro xina kewtyby modo war ise yam aguelymo: Pym, Deusitaumbyry xina egatuwm on-honrugue. Toenzepa kadop modo xina egasenm,toenzepa adyesenry modo war xina aiem on-honrugue kezemo yam. 23 War olise eyanmo auguely: utuwbyramo ur. Ydpa itaung, maemo inakanhe aitaynrimmodo! keze lel ur kely Jesus.

    Deus aguehobyry ara lel aini, aguehobyry araba aini war(Lc 6.47-49)

    24 Jesus aguely: Deus itaumbyry indadyly, aguehobyry ara aidyly waunlo uguondo tonomegueim,

    tuhu wg tty itnibyry emyenro. 25 Toenzepa kop ihugueduo, paru inwenly.Sapezenru ton-honre kehoemt onwa idly. Mr t ol nihugueba, thugane kehoemtuhu wg itdyby awylygue.

    26 Deus itaumbyry idani, aguehobyry ara aniempyra ol waunlo uguondo sagunuwg tty itni emyenro kul. 27 Toenzepa kop ihugueduo, paru inwenly. Ton-honrekehoem adapezeinly t onwa. Aituo t ihuguely. Idnr kehoem adakalaguely,thuganeba itdyby awylygue kely Jesus.

    Adkeho tutuze lell Jesus28 Jesus aguepygueduo, toenzepa myani kur domodo sewnily, ar tzenomedo-

    duomo. 29Aguelymo: Adkeho tutuze lell awk uguondo! Ton-honruguel awk aguely, akaemo

    Moiss inweniby wg enomedni modo ara inkba kelymo.8

    Jesus uguondo tjimituguelygue twneim kua nhetobyry(Mc 1.40-45; Lc 5.12-16)

    1 Iwy wgpa Jesus xytguyly. Toenzepa myani kur domodo nhapygue awyly. 2Aituomyani uguondo iopaji saindyly. Jesus enado zeguhoam idyly, tynrense tawyly tienehon-hoem. Tjimituguelygue twneim myani mk. Aituo Jesusram aguely:

    Pym, kua yese ton-honre mawyly, xutuanze. Kua yedyse m watay, kua yek wao kely.

    3 Jesus tmarygue M nhedyly. Eyam aguely: Kua edyse ur. Twnepa m iwema. Kua etai kely.Ilenl kehoem kua idyly. Iwg pinuri peba idyly, itugoenzely war. 4 Eyam aguely: Idak. Iwema twl id. nguyran-ne xir kua etobyry kzegatu kely. Kurdo eynyn Deus ag agueinram zehora, kua itybyem mawyly nhetoem.

    Kua itybyem mawyly kurdo nhetoem, Deusram dyl xudug, kzewenryem Moissinweniby agueho ara kely Jesus.

    Jesus sodadu domodo iwymry ag twaneim ewnu ume kua nhetobyry(Lc 7.1-10)

    5-6 Jesus idly xidad Cafarnaumram. Saimpygueduol kehoemmyani sodadu domodoiwymry idly eyam. Aituo aguely:

    Pym, tr ietyd yag twaneim toenzepa ewnu. LYK itoenl nudupa. Toenzepapynendyly. Kua mnhedyse wne ur kely.

    7 Idze ur itynra, kua iese kely Jesus.

  • MATEUS 8:8 15 MATEUS 8:20

    8 Tr endayl Jesus mk twneim kua iese ton-honre awyly tinwnse ol myanimk uguondo. Aituo myani aguely:

    Pym, dy mkeba ur, ietyram mwntoem. Toenzepa ton-honreim m. Iwagueendayl yag twaneim kua itoem amyguely watay, kua ise lel mk kely sodaduiwymry. 9Ywymrymodo aguely tinwnse ur. Tyzodadugue lpyl ur, yeinwnnimodogue war. Kingonotuo, ttze lel. Eagonro kingseduo, tese lel war. Yagtwaneinram Xir aiek ugueduo, inepa adyese lel war kely myani cem sodadudomodo iwymry.

    10 Awr tindatuo myani Jesus toenzepa kehoem sewnily, mk sodadu do-modo iwymry toenzepa tinwndyly tiuntuduo. Aguely mk kurdo tyampyguenimodoram:

    Eag twaneim kua knhedyly tinwnse mynra mer uguondo. nguy yeinwnnikentaymba ur mer Roma donro yeinwnto ara kehoem. Kypemugudo israelitadomodo duay kuru nguy yeinwnni lpeba mer ara! kely.

    11 Enanguewdaung xir. Toenzepa ise israelita domodo keba ewy Deus pymematoram idim. Xixi egaseho eynynonromodo, egawnto eynynonromodo war kehoemise tdyguylymo Deus pymem atod. Toenzepa ise zetyguedylymo, iomarumo war,kydamudo Abrao, Isaque, Jac akaemo ag. 12 Tl ol ise toenzepa kypemugudoisraelita domodo ewy Deus pymem atoram iddnry, yeinwmpyra awylymogue. Iamuodaxi ise adameolymo, toenzepa kehoem senagazedomoem. Toenzepa ohogenzemo,tyery saguzemo war, tsenagazedylymogue kely Jesus.

    13 Jesus aguely sodadu iwymryam: Id ityam. Ag twaneim kua knhedyly; meinwntaima. Aituo enra kua knhedyly

    kely.Jesus aguely umel myani sodadu iwymry ag twaneim kua idyly lel tr.Jesus twnuneim modo kua nhetobyry(Mc 1.29-34; Lc 4.38-41)

    14Sodadumodo iwymry ag tunguedybyemmyani Jesus idly Simo Pedro etyram.Saintybyem myani Simo imenhundu twne, toenzepa kehoem iaturu kely indadyly.15 Jesus twneim eguetonra idly. Emary wg nhawdyly. Il umel kehoem myanikua idyly; tyatureba idyly, pekodo saudyly, ipynirymo aiese, winduatomoem.

    16 Iguampygueduo myani kur domodo kadopgue taseim modo, twnuneim modowar Jesusramnhadylymo. Kadop kur domodoodaypa egasehoem, twnuneimmodokua itoemwar aguely. Aituo kadopmodo egasewdyly, idnr twnuneimmodo kuaitaynly war. 17War myakwndy Deus itaumbyry egatuimbyry Isaas aguely iwg:Mkl kwnu kua ieni,

    kydpynendo etynri warkewndymy.

    Jesus kur domodo kua nhetuo, Isaas aguehobyry aral aidyly.Jesus kieinwndyly-ro watay, kieinwndyly kinmopa kine(Lc 9.57-62)

    18 Al myani Jesus toenzepa kur domodo nhedyly, tayn, tyn war kehoem.Tynynonro modo ag kulel tidyse lwne myani. Aituo eyanmo aguely:

    Kydzekune paru kuyam kely.19 Egaselymo irayn kehoem ol myani Moiss inweniby wg enomedni saindyly.

    Jesusram aguely: Pym, ynynonroem widyse ur. dyam mydhobyryram idze lel ur, ag

    ksenomeddoem kely myani.20 Jesus aguely:

  • MATEUS 8:21 16 MATEUS 8:33 Ton-honre ise enra. Idnr nguydo imeom tjikune lel xykyhobe war;

    poroho, tawguneim modo war tjikune lel. Ur, Uguondo Kaynpa etyby ol,iekobyzeguehoenl ttyemba kely.

    21Aituo eagonro uguondo koend kehoem Jesus aguely idanipyry aguely: Pym, saguhoem pabai ugueho wao ise kenkyly, niguepa awyly ara. Igueduo,

    epybygueduo ise ynynonroem widyly kely.22 Jesus ol eyam aguely: Iwe lell ek ynynonroem. Yeinwntnry modo igueypy ara kul, iazeontoem

    Deus aniempyra awylygue. Xir anano wg kul tynandylymo. Xir onro ananomodo wg tynanni modol igueypy nepyd kely myani.

    Jesus sapezenru ton-honreim, kop tyelugueim agonro nhepagundobyry(Mc 4.35-41; Lc 8.22-25)

    23 Akaemo azag uguondo ag agueypyem myani Jesus tynynonro modo ag paruamidly. Pepi odaxi xiedyly, paru tienkudomoem. 24 Mr paru imsedo tuotaguezeataymo kehoem myani kop sapezenru ton-honreim agonro adaguly. Ton-honrekehoem myani sapezenru paru nhahugnily. Parugue pepi adapadyly war. Jesus olmyani xykyly lel. 25Aituo eynynonro modo nhuaguendyly, adaenkelymo war:

    Pym, wagueg! Auk! Kmakegr. Kyiguely ise xir! Pepi xytyzeaji xir! kelymo.

    26Aituo myani tuaguentuo, Jesus eyanmo aguely: Tseanezeba itaung. Imakezemo ton-honre wawyly minwmpyra lgl ianumo

    kely.Aituo saudyly. Ton-honre kehoem aguely: Ar kehoem tadapezeinzeba ik! kely sapezenruram. Tahugneba ik! Ipagug! kely paru sahugnuram war.Agueduo, tapezenremba idyly, paru tahugneba idyly war. 27 Toenzepa myani

    sewnilymo, seguddylymo war. Aituo aguelymo: Etaung! Sapezenru nadapezeimba itoem adyese. Paru tahugneba itoem adyese

    war. nguy kuruka awk eon-honru xudunri, awr modo anhetoem? kelymo.Jesus azag uguondo kadopgue taseim modo kua nhetobyry(Mc 5.1-20; Lc 8.26-39)

    28 Jesus tynynonro modo ag saindyly paru Galilia kuyam, Gadararam*. Tr myaniazag uguondo kadopbeom modo ag oxiodylymo. Tdzepydodpa myani idlymo,trl xiddybyem tawylymogue. Kmayno, tytazeim war myani akaemo. Mr jieink sakani modoram tdytaozemo mykinane. 29 Jesus tientuo myani ago kehoemadaenkelymo:

    Xina kdynand, Deus imery. Xina senagazedo naimpyralka xina enagazezemewyly? kelymo.

    30 Tl myani tr iwaguepa toenzepa psega winduani modo. 31 Aituo kadopdoaguely Jesusram:

    Xina mnhnkyduo, awk psega modo iodaxil xina igonok kelymo.32Aituo Jesus aguely: Twl, idwtaung kely.Agueduo, kadop modo akaemo uguondo modo odaypa egasewdyly. Psega modo

    iodaxi egawndylymo. Kadopbe tituo myani psega modo enuimbadaynly. Egatudy-lymo. Iwy wgpa paikaji adamunedylymo. Idnr kehoem tyense, iguewdyly.

    33 Psega eni modo iwy wgpa psega paikaji adamunedyly tensemo myani. Mraidyly tientuo, wenkelymo. Inepa kehoem idlymo xidadram. Xidad odaxi taintuotonlo modoram tientyby nhegatulymo. Tgatuzemo lpyl myani Jesus kadop modo* 8:28 Gerasa lpyl myani mr ji ezekeho.

  • MATEUS 8:34 17 MATEUS 9:13nhnkyhobyry. 34Ar egary tindatuomo, idnr kehoemmr xidad odanomodo Jesusag oxioze idlymo. Toxioduomo, aguelymo eyam:

    xigueg xina ety anaymba. Taynyn inkba ik kelymo Jesusram, tguy pseganhaindyseba tawylymogue.

    9Jesus adakobdnry kua nhetobyry(Mc 2.1-12; Lc 5.17-26)

    1 Ilpygueduo myani Jesus tynynonro modo ag paruam idly. Pepi imsedo odaxixiedylymo, paru tienkudomoem. zekudybyem, tyjidadry Cafarnaumram saindyly.2 Tonlo modo ewy uguondo adakobdnry nhadylymo sawo wg, Jesus kua nhetoem.Kua nhedyly tinwnsemo awyly tiuntuduo myani Jesus aguely twneinra:

    Ton-honre ik. Idnr inakanhe amitobyry modo xygakeagui kely.3 Moiss inweniby wg enomedni modo Jesus aguely tindatuo, tpaunzezemo

    myani. Koendpa awk Jesus aguely! Deus nhunguedyly kul awk! Deus ag zekiba

    tidyse awyly kul! kelymo.4Tutuze ol Jesus dy nhangahumo oday xunrymo awyly-ro war. Aituo aguely: Ar ywg tpaunzezeba itaung. Unguedaund kely. 5 Mer adakobdn-

    ryam: Idnr inakanhe amitobyry modo xygakeagui uguely-ro watay, mun-tuwbyra ise maemo keal, kealba war auguely awyly. Auk. Adakobgugueduo, adakobdyly-ro watay ol xutuze maemo ton-honre wawyly! 6Mer koendadakobdyly mentuomo, xutuze maemo, kur domodo inakanhe aito xygakeze ton-honre wawyly ur Uguondo Kaynpa etyby kely Jesus.

    Aituo adakobdnryam aguely: Auk. Iguetudobyry sank; adakobg; id itynra kely.7 Aguely umel kehoem kua idyly. Saudyly. XYDYK idyly. Adakobdyly. Ttyram

    idly. 8 Mk aidyly tientuo kur domodo sewnilymo, seanedylymo war. Aituomyani aguelymo:

    Koendonro, ton-honreim war Deus, awk uguondo twnuneim modo kuanhetoem eon-honru nhuduhobyry wg! kelymo.

    Jesus Mateus tynynonroem itoem ingsedobyry(Mc 2.13-17; Lc 5.27-32)

    9Adakobdnry kua tiempygueduo myani Jesus trpa xiguely. Tadakobday myaniJesus iedyly, ur Mateus. Pym Roma donro xurem dinheru impostu epywadobyryemakerim ur. Tr dinheru kenmakezezedod ekadybyemwawyly ume ani Jesus yamaguely:

    Yag ek. Ynynonroem ik, yag msenomeddoem kely.Aituo yaudyly. Jesus ag udly, eynynonroem witoem. 10 Kopae ietyd winduatoem

    kingsedyly. Aituo Jesus ietyram idly. Xina winduadyly ume, yataen-ho modo ewysaindylymo, impostu epywado emakewni modo. Kur domodo saindylymo lpyl,inakanhe tgaruneimmodo. Xina ag ekadylymo, twinduatomoem. 11 Fariseu domodoewy Jesus xina ag winduadyly tientuomo, Jesus eynynonro modoram aguelymo:

    Kzewenry araba kul awk wymrymo Jesus aidyly! Dinheru impostu epywadoemakewni modo ag, kurdo inakai modo ag war nwinduapyra tise awk! kelymo.

    12Aguelymo tindatuo Jesus eyanmo aguely: Deus wg auguehoem uirimpyryl asaemo. Twnuneim modo mawnk kua

    tyeni xuirim, twnunenry modo keba. 13Deus itaumbyry awo wg iweniby muntubalel kuruka maemo: nguydo imeom xyly, iadundyly mkeba ize kuru wato, kurdomodo jigue koend awyly kewndy Deus. Koend paunzedaung, dakeze aguely

  • MATEUS 9:14 18 MATEUS 9:26awyly muntuhomoem. Inakanhe aitaynrim modo igseze kewyly. Inakanhe aitnrymodo igseze inkba xir kewyly kely Jesus.

    Saguho kiuntuyby kyjimonre, iwelo kiuntuhoem(Mc 2.18-22; Lc 5.33-39)

    14Aituo Joo Batista eynynonro modo ewy saindylymo, Jesusram aguelymo: Xina Joo Batista eynynonro modo, fariseu domodo war xina nwinduapyra tise

    inanry, Deus ag adkehoem. ynynonro modo ol nwinduapyra nipyramo, Deus agadkehomoem. daituoka xina aito ara anipyra awylymo kzewenry agueho ara? kelymo.

    15Aituo Jesus eyanmo aguely: Eagmo watay, nwinduapyra nitaymbamo ise. Eagmopa wituo ol nwinduapyra

    isemo, Deus ag adkehomoem. Todohogin-horam igsedaymby modo ohoginrimag tatay, nwinduapyra nitaymbamo, etygumo lel. Ohoginrim tuduaypa ituo lelnwinduapyra idylymo myara kely.

    16 Jesus aguely: tb adauguehobyry tawentzeba t iwelo sapidubygue. t sawentdobyry

    tukuiduo, odopduo, tadaugueze mawnr tb. 17 Tjituby vinhu etaryem xygatybyiwelo keba odaxi vinhu iwelo tkanduneba. Tjituby iwelo keba odaxi ekanduo, etarytadaugueze mawnr. Aituo vinhu apdyly. Aypa ol, vinhu iwelo etaryem tjitubyiwelo xygatyby odaxil ekandyly watay, vinhu nhewantuo, imem ituo war, tjitubyiwelo tzepgueze. Etary, vinhu alel nxiumebyra kely Jesus.

    {Jesus aguely, saguho konomeddobyry kinmohoem, iwelo konomeddo kieinwn-toem war. Saguhobyry mawnr nseinwmbyra iwelo ag.}

    Jesus pekodo twneim kua nhetobyry, wynsaundo igueypy kurem nhetondobyry war(Mc 5.21-43; Lc 8.40-56)

    18 Jesus eyanmo aguely ume myani uguondo t tdtdyguyho iwymry Jesus iopajisaindyly; zeguhoam idyly enado. Aguely:

    Inoro wao ietyam. Iexiryze nigueaki. Nhonwa imary M ieta wao, kuremitondoem kely.

    19Aituo Jesus eag idly. Xina Jesus eynynonro modo ttze lpyl ani eag.20 Pym etyram xina idly ume, pekodo twneim Jesus ikayn saindyly. Imery etary

    myani unkeim; kuapa idyly ag toenzepa myani iunu ihuguely, toenzepa lell. Dozeanupe myani mk ar ewnu. Eyam taintuo, ety M nhedyly, ikaynl. 21 Wartpaunzeduo myani aidyly.

    Etyl M knhetuo, kua yese lel tkeduo.22 Tty tywogonro M ietuo, Jesus MYRYK idyly. Pekodo nhedyly. Eyam aguely: Tyanepa ik. Kua ietybyem m, kua kyet wawyly minwntobyry wg kely.Aguely umel kehoem myani pekodo kua idyly lell.23 Ilpygueduo ani xina idly lel. Pym etyram xina saindyly. Saintybyem,

    guedy tuhu esagueyby odaxi etaddo eremu xina indadyly. Idnr ani tonlo modoeogunrumo, pynendylymo war, wynsaundo igueypyem lell awylygue. 24 Aituoani Jesus eyanmo aguely:

    Igasewdaung wao. Niguewpyra awk wynsaundo; xykyly kul kely.{Ar aguely, kurem tientondyly tiuntuduo.}Ar aguely tindatuomo, nheinledylymo. Igueypyem lell awyly tiuntuduomo,

    nepaigueba awylygue. 25 Egasebygueduomo, Jesus idly igueypy eguetundobyryram.Egawntybyem Jesus guedy emary wg nhawdyly. Ilenl kehoem kuremnhetondyly, kama wgpa saudyly idyly. 26 Idnr t anary iwaguepaom modo Jesuswynsaundo kurem nhetondobyry egary tydasemo myani.

    Jesus azag epy kua nhetobyry

  • MATEUS 9:27 19 MATEUS 10:2-427 Jesus ag trpa xina xiguely ume, azag epy xina nhapygue idly. War

    adaenkelymo: Xina tytyenzel ik, Jesus. Pym ton-honreim m, damu Davi ara! kelymo.28 Jesus t txiddobyryram saintuo azag epy modo eag egawndyly. Iopaji

    saindylymo. Jesusram adapigueolymo: Tinwnse lellka maemo, kua enimoem wawyly? kely. Tinwnse xina, Pym kelymo.29Aituo Jesus enumo onwa tmary M nhedyly, kua tientomoem. Kua edyly; tinwnse mawylymogue kua midylymo kely.30 Aguely umel kehoem epyemba idylymo. Kua tiempygueduomo, Jesus eyanmo

    aguely: Awitobyry nguyram kzegatuwdaundne! kely.31 Ttdaymo ol mknra lelba nhegatulymo Jesus kua tyetobyry.Jesus tytarenry kua nhetobyry

    32 Azag epy kua ityby idpygueduomo, kur domodo ewy uguondo tytarenrynhadylymo. Njitaimba mk uguondo, kadopram njitaimba iehoybyem awylygue.33 Jesus mk iodano kadop egasehoem agueduo, uguondo koend jitainly adaguly.Idnr kur domodo sewnilymo. Aituo aguelymo:

    dyk Israeld uguondo kadopbeom kua ieni xina netaymba, Jesus anheto ara! kelymo.

    34 Fariseu domodo enanaji ol Jesus aidyly Deus eon-honrugueba. Kadop modo iwymry eon-honrugue kul awk kadop modo nhegasendyly

    kelymo; kewdylymo kul ol.Jesus kur domodo intyendobyry

    35 Idnr t anak ani Jesus adakobdyly. t tdtdyguyho odak kur domodonhenomeddyly. Un iwkuru nhegatuly, dara Deus idnr kur domodo iwymryemidyly wg. daunlo tzewnugue twneim modo kua tyese lel ani. 36 TadakobdodJesus toenzepa kur domodo nhedyly, kaikem kul. Tientuo, toenzepa intyendylymo,seguddylymogue, itynrumogue war, kaneru todonenry ara kul awylymogue.

    37-38Aituo xinaram aguely: Etaung kur domodo. Koend tise Deus itaumbyry nhutulymo. Aguipa kul ol

    egatuim modo. Deusram ekadaung, agui kur ingonotoem tywg agueze. Urem,asaemo kur domodomr etdyby sahuadyby tkaunzeim ara, ekaunni modo ol ipamyara kely Jesus.

    10Jesus tynynonro modo eon-honru nhuduhobyry(Mc 3.13-19; Lc 6.12-16)

    1Aituo Jesus xina doze lel tinduakeyby modo indtyguyly. Xinaram aguely: On-honrumo kunduly, kadop mnhnkyhomoem, twnuneim modo kua mn-

    hetomoem war kely.2-4 Induakeyby modo ezedy xir, tywg aguenriem:Waunroeno Simo (Pedro kelygue tzekeim)Andr (Simo iukono)Tiago, Joo war (Zebedeu imeombyry)FilipeBartolomeuTomMateus (Levigue tzekeim lpyl ur, saguhoem dinheru impostu epywado emaker-

    imbyry)Tiago (Alfeu imerybyry)

  • MATEUS 10:5 20 MATEUS 10:20TadeuSimo (tty anary izetonro lell tawylygue, Roma donrogue tywymgu izepaom)Judas (Queriote donro, Jesus egamenribyry izepaom modoran-ro war)War ani xina doze lel, Jesus induakeyby modo.Jesus tynynonro modo Deus wg un iwkuru egatuze ingonotobyry(Mc 6.7-13; Lc 9.1-6)

    5Deus xunry egatuze ani xina jigonoholy. Xina idly irayn, Jesus aguely: Judeu keba modo ety anaxi ttzebane itaung. Samaria eynynonro modo ety

    anaxi ttzeba itaung war. 6 Kypemugudoram lel Deus itaumbyry egatuwdaunda,Israelita modoram. Kaneru xuzatyby ara kul akaemo. 7War ise amyguelymo: Inepaise Deus kur domodo iwymryem idyly myguelymo. 8 Twneim modo kua ietaung.Tjimituguelygue twneim modo kua ietaung. Igueypy modo kurem ietondaung.Kur domodo kadopbeom modo kua ietaung war. Awr modo amnhetomoemtbyguepa on-honrumo kunduly. Awylygue kadopbeom modo, twnuneim modowar kua ietaung, tbyguepal. 9 Myddaymo dyl mantomoem ouru, prata,dinheru, awr modo kadataund. 10Owosarymo kadataund. gamizarymo, hurumoetary war mungukehomo kadataund. Amatagorumo nwa oze mzesebyddomoemkadataund lpyl war. Twaneim mawnk dy ize tato tmakeze lel tzetoem.Awylygue idnr ize matomo ara dydo imeom duduoze lel.

    11 t anaxi aintuomo, daunlo uguondo koendonro awyly etaung, tr eaglmitomoem. Mk etydl itaung, eagonro t anaryam mydlymo ara. 12 daunlolt odaji igawndylymo watay, tonlo modo ag sedaenguwdaung. Deus koendnhese kewtaung eyanmo. 13 Tonlo t odano modo koend idaenkulymo, men-gatulymo tindadysemo war watay, koend ise Deus akaemo ag awyly. Koendidaenkubamo, un mengatulymo tindadysebamo war watay ol Deus eagmo koenditoem kzekadaund.

    14Mr t odanomodo, xidad odanomodo koend idaenkubamo, mengatulymotindadysebamo war watay, inepa trpa xiguewdaung. Igasedaymo, hurumo etaryetywdaung, xutoleguguewdaungwar, Deusram tnagazezeimawylymoxutuhoem,ize ato ara anipyra awylymogue, yeinwmpyra awylymogue war. 15 Sodoma donromodo, Gomorra donro modo war myakwndy nguydo kul. Awylygue myakwndyDeus peto in-huguendyly nhonwamo adain-homoem. Xypyryem, idnr tynynbanromodo enagazeze. Deus itaumbyry mengatulymo izepanro modo ol ise Sodoma donromodo, Gomorra donromodowar senagazedobyry takaze kehoem kuru senagazezeni.Xir muntudyzemo kuru wato kely.

    Jesus tdsenagazedyly wg aguehobyry(Mc 13.9-13; Lc 21.12-19)

    16 Jesus aguely: Ydataung. Deus xunry egatuze ogonodylymo kmayno modo duaxi, auwa

    twinzeim modo duaxi kaneru igonodyly ara. gu ara, tonomegue itaung, kmayn-odpa tdsemaguely muntuhomoem. Koend ol itaung, papa ara, danimo mn-hewipannehomba mitomoem. 17 Tonomeguel itaung. Yizepaom modo awsemo,yeinwndylymogue. Adahoze maemo pym modo enadoram, mzenagazeohomoem.Apiogen-honzemo t tdtdyguyho oday. 18 Yeinwndylymogue, idnr pymdomodoram adahoze maemo. Tumunreim maemo keze akaemo pymdo, inagaze-domoem. Pym domodo enado mataymo twl ise un iwkuru mengatulymo daraimakehomobyry wg judeu domodo iwymryam, judeu keba modo iwymryam war.19 Amyguehomo wg tadahulizeba ol itaung, pym domodo enadoram madaho-duomo. Deus agmol ise. urusemo amyguehomoem. 20 unrymo wg kul inkbaise amyguelymo, Deus Ispiritury xunry wg.

  • MATEUS 10:21 21 MATEUS 10:3821 Ipemugudomoanl ise yeinwnnimodo zenagazeoly. Ipemugumol ise pymdo-

    ram egamenrimo, dyohomoem. jiukonoem, jiwaigoruem warl ise segamelymo.Tjiunwym, tymery agl ise segamelymo lpyl, dyohomoem. 22 Ynynonroemmawylymogue, toenzepa ise mjiewiseolymo. maemo yeinwndyly imodnry modool semagueze, aunloenl Deus ag mitomoem. 23 Mr xidad eyd matomodynynonroem mawylymogue mzenagazeoduomo, eagonro t anaxi wientaung, trywg amyguehomoem. Auguely yanmo. Ur Uguondo Kaynpa etyby odopze ur,idnr Israel eynyn t anak ywg amyguelymo irayn.

    24 Enomedni mawnk tonomedzeim takazeno. Pym mawnk twaneimtakazeno. 25Tonomedni eto ara lpyl ise senomedni zeholy. wanu sodo ara lpyltwaneim zeholy. Ayetomo ara lpyl ise amieholymo. Inakanhe aguezemo ywg.Belzebu eon-honrugue kul iewanu nhegaedylymo. unguezemo lpyl; inakanheaguezemo wgmo kely Jesus.

    (Belzebu, Satans ezedy eagonro).Deus lel kydynrene(Lc 12.2-7)

    26Aituo Jesus aguely: nguy kdytadaund, ywg inagazedylymogue kul. Idnr soentaymby

    jiepangueowze lel. Idnr koend tydasenrybyry MON war jidahoze. 27yanmokulel auguehobyry idnr kur domodoram egatuwdaung. maemo kulel min-datybymogue kur domodo xurutaung.

    28 rinmo kdytadaund; igadopyrymo daunloenl adaindnry tyn-hoem ton-honremba mawnk. Twl lell wne inagazedylymo. Ton-honremba ol Satanseyd tatoram ogonosemo. Deus anhekyly xytadaung. Awk kulel mawnkigueduomo, Satans eyd atoram ogonosemo ton-honreim. 29 Idnr tense awkDeus. Etaung konopio. Imem twentuneba konopio. Tokal moeda imeimbyrytwensenrygue azag konopio tadanhoze. Onro onwa igueypyem nihuguebamo olDeus aguehobyry odayba kul. 30 Nhetmo lpyl Deus. dara lel angahumo wgangahudumo awyly tutuze. 31 Awylygue tsegudzeba itaung. Deus konopio tensewatay, maemoma kuru nhesemo lpyl. Xurem, maemo tywyneim kuru, konopiomodo takaze kely Jesus.

    Jesus eynynonro ur keze tyanenry modo(Lc 12.8-9)

    32 Jesus aguely: Tjiduay, Jesus eynynonro ur myguelymo-ro watay, Ynynonrol asaemo keze

    lpyl ur Pabai kaynonroam, enado mawylymo ume. 33 Tjiduay, Jesus eynynonrokeba ur myguelymo-ro watay ol, Pabai kaynonroam, Ynynonro mkeba asaemokeze lpyl ur, enado mawylymo ume kely Jesus.

    Jesus wg ewimunezemo tagonro ag(Lc 12.51-53; 14.26-27)

    34 Jesus aguely: Ketuo, inakanhe tadawyly, tdseguebyly war adainly keanra keank, inana-

    jimo. Arpa ol. Espada iemaym kenewyly waunlo ara ur. Ynynonro kebaommodo ynynonro modo ag seguebyzemo. 35 Yeinwndylymogue, pemugudomolise ewisenimo. Tjimeom tunwym iewiseze. Tzexiry tyze iewiseze. Tjiweisetymenhundu iewiseze. 36 War ise pemugudomol ewisedylymo, kelomo agmoiewiky takaze kehoem yeinwndylymogue.

    37 Ynynonroem midyse mataymo, unwnmo, zemo, merymo, ixirymo wartakaze kehoem ywynedaung. Yakad daunlo kurdo kul minwyneguylymo-ro watay, ynynonroemba ise utulymo. 38 Ynynonroem lell midyse mataymo,

  • MATEUS 10:39 22 MATEUS 11:10ize matomo ara kul amidylymo imowdaung. Msenagazedylymo umel auguelyidataung, yeinwntaungwar, iguehomoodaji kehoem, kruzmandylymo-rowaunloara. Arpa-ro watay, ynynonroemba ise mataunaze. 39 Tyzepa mitomoem kul, Jesuseynynonro keba urmyguelymowatay, Deus eyd atorammydpa ise maemo. dykJesus eynynonro mkeba ur uguewpyra ise ur, twl ise kdyoly myguelymowatay, Deus eyd atoram idze maemo, aunloenl eag mitomoem kely Jesus.

    Koendonro modo Deus xuduze tynynonro modoram(Mc 9.41)

    40 Jesus aguely: Koend nhenimo, koend iedyly lpyl. Koend ieni, ugononibyry Deusl koend

    nhekyly. 41 Koendonro xuduze Deus tunry egatuwni modoram. Koendonro xuduzelpyl ol tunry egatuwni modo emawyadni modoram. Koendonro xuduze Deus,koend aitaynrim modoram. Xir koendonro lpyl xuduze Deus, koend aitaynrimmodo emawyadni modoram, koend aidylymogue.

    42 dyl amnhekyly ynynonro modo emawyaddoen-ro watay, twl wneparugue kul mankuilymo, al ol ise Deusram mzepywaolymo. Twl lell wneynynonro modo dy keba awyly, al ol Deusram zeholymo. Xir muntudyzemo kuruwato kely.

    11Joo Batista tynynonro modo Jesus ag agueze ingonotobyry(Lc 7.18-35)

    1 Jesus xina doze lel tinduakeyby modo xurudyly ewanikeimbyryem, trpa idly,xidad modo anak Deus wg un iwkuru egatuze.

    2 Kadeia oday myani Joo Batista, Jesus Cristo egary indadyly. Egary tindatuo, azagtynynonro modo ewy ingonodyly Jesusram. 3 Jesusram taintuo, aguely indadylymoaidyly nhedylymo war. Joo aguehobyry ara Jesus nhapiguelymo:

    Deus Ingonotyby ese kehobyryl m? Eagonro ise xina inwnwnkyly? kelymo.

    4Aituo Jesus in-hoguly: Odopdaung. Mentybymo, mindatybymo war Jooram egatuwdaunda.

    5 Jesus twneim modo kua nhedyly xina ned. Epybyry modo koend tense.Adakobdnrybyry modo tadakobzemo iwer. Tjimituguelygue twnuneimbyrymodo itugoenzeybyem. Kydatnrybyry modo koend tydasemo. Iguewtyby modokurem tyetonze. Kaik modoram Deus xunry iwkuru Jesus nhegatuly xina nidadlpyl. 6 Tuomareim ise yeinwndyly imodnry modo! nygue Jesus myguelymo iseJooram kely Jesus.

    7 Aituo Joo eynynonro modo azakl odopdylymo. Idpygueduomo Jesus aguelyJoo wg kur domodoram:

    Agui maemo ewy ttze ji dy peba atoram, Joo aguely idase. daunlokamk, inanajimo? Etaung adapezeinly-ro watay, poji wayam wayam war tzeknize.Myara keank Joo, inanajimo? dy pebaom modoram kelo un nhegatuly, dypeommodoram kelo un nhegatuly war keank aguely, inanajimo? Ainkba, tokalel mkxunry. dypebaom ag, dypeom ag alel mk Deus wg aguely. 8 Medmolety iwogonro iwkuru keba awyly. dypeom xidad odano, t imsedo iwkuruguettyreim war mawnk t tjiwogonro twenseim ieni. dypeom mkeba mk.

    9 daunlo kuruka mk, maemoem? Deus itaumbyry egatuim? Mkl mkDeus itaumbyry egaturinl. War ol auguely yanmo. Deus itaumbyry egatuimdaunlo kul mkeba mk. Idnr Deus itaumbyry egatuim modo takaze tynreimmk. 10 War iwenibyem awyly Deus itaumbyry awo wg: Anra unry egatuim.Waunroenl ise mer kingonodyly, kur domodo nhonse Messias saintod kewndy

  • MATEUS 11:11 23 MATEUS 11:24Deus. Kur domodo yaintod nhoniem kehobyry mk Joo. 11 Uguondo daunlo kulmkeba mk Joo. Tynreimmk, idnr saguhoem Deus itaumbyry egatuwni modotakaze. Mkl keank Inepa ise Deus Ingonotyby ewyly keim. dara Deus kurdomodo iwymryem idyly awyly koend nutuba ol mk. Iwer Deus Ingonotybyguetywymgueim watay, mk takaze ise xynru. Twl lell wne daunlo kul awyly.Xir muntudyzemo kuru wato.

    12 Joo Deus wg un egatuly nhagupygueduol keank kur domodo Deustywymryem izetonro modo zenagazeoly Deus eynynonro keba modoram. Inakaimodoram adainhoze kelymo, Deusgue iwymgumogue. 13-14 Saguhoem Moiss iweni-wndymy dara Deus pymem idyly awyly wg. Deus eynyn aguewni modoiweniwnmo lpylmy war. Elias emyenro sainse, Deus itaumbyry egatuim, DeusIngonotyby saindyly irayn kelymo. Aguehomobyryl mawnk mk Joo. Aguelyminwmpyra ol keank maemo. 15 Augueho muntudyze maemo watay, koendidataung.

    16 daunloem mawylymo wg agueze ur, maemo xir umeno modo. Iamimeomtagonrodo taseray zenandogue tzenandyzebaom ara kul maemo. 17 Tataen-hodotugoru indyduo, tidysebamo. Tataen-hodo itynru ume, tytyrembamo. 18 diempakul Joo Batista winduadyly, vinhu nenypa. War awylygue, Kadopbeom awkmyguelymo. Ur Uguondo Kaynpa etyby kwinduadylygue, kadakuilygue war,Idolai awk. Nhuduypymo tinze, tnyze alel. Impostu epywado emakewni modo,kurdo inakai modo eataen-ho war awk myguelymo. 19 Aguitobyry, aguykehobyrywar wgl Deus nhutuly xurem, xurempa war kydzeholy kely Jesus.

    Jesus einwntnry modo senagazedo(Lc 10.13-15)

    20 Xidad Corazimd, Betsaidad, Cafarnaumd war Jesus Deus eon-honrugue toen-zepa adyesenry modo aiem. Tensel wne akaemo Jesus aidyly; al ol neinwmpyraawylymo. Inakanhe adidylymogue njityembyramo lgl. Adidyly timodyzebamo.Aituo Jesus ton-honre kehoem iwgmo aguely adaguly:

    21 War auguedyse wawyly unry izepaom modoram. Toenzepa kehoem isemsenagazedylymo, maemo Corazim donro modo, Betsaida donro modo war. Toen-zepa adyesenry modo kehoem ajied jidadrymod, Deus eon-honru kenehohoem.Yeinwndyseba ol mataunaguynre. Tumunruneim modo akwndy Tiro, Sidom wardonro modo. Deus eon-honru enehonze jidadrymod awitobyry ara nguyl aidyly-ro watay, inakanhe adidyly tumozemo tise, Deus tinwnsemo war. Tzetydzemotise tem saku tyxieim sakjibygue, pelup tyangahumo onwa tyesemo tise war,inakanhe aditomobyry wg tjityendyly tienehon-homoem, imoimbyryem tawylytienehon-homoem war. Deus eon-honrugue awidyly tense lell wne maemo.Inakanhe amidylymo minmopa ol maemo.

    22 Corazim donro modo, Betsaida donro modo war, tdsenagazedo saintuo,maemo ynynbaom modo toenzepa ise msenagazedylymo, Tiro, Sidom war donromodo senagazedo takaze kehoem. Xir muntudyzemo kuru wato. Medmol Deuseon-honrugue awidyly. Akaemo ol nepyra.

    23 maemo Cafarnaum donro modo koendonro, tynreim war maemo, inanajimo.Deus eyd atoram mydlymo war wne, inanajimo. Arpa ol. Satans eyd atoramise mjigonoholymo. Inakai kehoem akwndy Sodoma donro modo. Deus eon-honruenehonze Cafarnaumd awitobyry nhedylymo-ro watay, inakanhe adidyly tumozemotise, Deus tinwnsemo war. Ijidadrymo tainzepa tise. Deus eon-honrugue awidylytense lellwne maemo. Inakanhe amidylymominmopa ol maemo. 24Cafarnaumdonro modo, xypyry etay, tdsenagazedo saintuo, maemo ynynbaom modo toen-zepa ise msenagazedylymo, Sodoma donro modo senagazedo takaze kehoem. Xir

  • MATEUS 11:25 24 MATEUS 12:10

    muntudyzemo kuru wato. Tensel maemo Deus eon-honrugue awidyly. Akaemo olnepyra kely Jesus.

    maemo msemaguedyzedo modo Jesusram etaung(Lc 10.21-22)

    25 Ilpyryem Jesus aguely Deusram: Kau odano modo, onro wogonro modo war sodo m, Pabai! daunlo

    modoanl unrybyry mutuen-ho, tonomegueim modoram lel inkba, enomed-daymby modoram lel inkba war. 26Amnhedyse mato aral ise aidyly kely.

    27Deus ag adkebygueduo, Jesus agueondyly tonlo modo ag:Pabai idnrwon-honru, ienomerywar xuduim. Mk kulel koend kuru utunri.

    Ur lel lpyl Pabai Deus koend kuru xuturim war. Eyam kuntuen-hoymby lpylol koend Deus xutuze.

    28 Mk tmnreingue tyekeim wne ekozely, myara ekozeybyem mawylymo.Yeinwntaung, ikudnimo, ahulirinmo war kentyhoem. karymo wogonrotmnreingue ekelymo waunlo ara ise, ikobyzeguelymo. 29 Ynynonroem itaung.senomeddaung ywg. Ikobyzeguehomo ese maemo. Koendonro ur, tyewiseimmkeba. Imakerinmoem ise ur. 30 Kenomeddo ara amitomoem ton-honruneba,agmolma ise ur, on-hondzemol. Tmnreim sanni emawyadni emyenro ur kely Jesus.

    12Jesus eynynonro modo tzekobyzegueho oday trigu ewily nhasewdomobyry(Mc 2.23-28; Lc 6.1-5)

    1 Tzekobyzegueho oday ani Jesus ag xina trigu ejidy ezak sakadyly. Toenzepa anixina ewindy. Sahuadybyemani trigu ewily. Awylygue xina nhasewdyly, tmarygue xinanhatuguely, xina nhaguly war. 2 Fariseu domodo ewy xina aidyly tientuo ani Jesusramaguelymo:

    Eg ynynonro modo aidyly! Trigu ewily nhasewdylymo, nhatuguelymo war.Tutuzel m, kzewenry eynyn kokobyzegueho oday kydsewaniba kydawyly kelymo.

    3Aituo Jesus aguely: Enanguewdaung typynigueba tituomo, kydamu Davi, eagonro modo war

    aitomobyry, toenzepa twindymogue. 4 Deus ety odaji myakwndy Davi egawndyly.Tr myakwndy Deusram xuduypy po modo nhandyly, nhedawynlymo tagonrodoag. Kzewenry eynyn ol tise akaemo po nedawympa. Kurdo eynyn Deus agaguewnimodo lel tisemr po edawynrim, kelomodo lpylwarpa. Deus xuremol myakwndy akaemo inakanhe aidyly keba. 5 Kurdo eynyn Deus ag aguewnimodo kokobyzegueho oday sewaniduo, inakanhe aidylymo mkeba lpyl.

    6 Deus ety takaze mynrenkylymope tar duaymo awyly ol muntudyzemo kuruwato. 7War Deus aguehobyry iwenibyem awyly: nguydo imeom xyly, iadundylymkeba ize wato kuru, kur domodo jigue koend awyly kewndy Deus. Xirmuntuba ol maemo. dakeze xir aguely awyly muntulymo watay, ynynonro mododaituoba kul menwentdaymba tise maemo. 8Uguondo Kaynpa etyby ur. dyiwkuru adyeseim, adyesenry war tzekobyzegueho oday xuturim ur kely Jesus.

    Jesus uguondo zemapiluguednry kua nhetobyry(Mc 3.1-6; Lc 6.6-11)

    9 Trpa xigueybyem Jesus idly t tdtdyguyhoram. 10 Uguondozemapiluguednrybe ani tr. Tl pyl ani kurdo ewy Jesus izepaom modo. Jesustiunguedomoem kul aidyly enuagaeni modo. Xunzelymo:

  • MATEUS 12:11 25 MATEUS 12:25 Tzekobyzegueho oday Jesus, awk uguondo emary kua nhedyly watay, Moiss

    inweniby araba aidyly awyly aguykenre. Deus aiedyseba ato amientai kykenre kelymo.

    11Aituo Jesus in-hoguly: Tzekobyzegueho oday iguymo kaneru ttagueim odaxi ihuguely-ro watay,

    kopaelgem mnhenehonwbyra maemo, mentyhomoem. Kydsewaniho kebaawyly umel, tzekobyzegueho oday iguymo ttyze maemo. 12 Kaneru takaze ky-wynu! Awylygue, tzekobyzegueho oday koendonro aguiendyly watay, Deus ize atolaguienkyly kely Jesus.

    13Aituo Jesus uguondo zemapiluguednryram aguely: zemapilugueg kely.Jesus agueduo, uguondo zemapiluguely, emary kua ienipyryem awylygue. Koend

    idyly; emaduno ara idyly.14 Fariseu domodo ol trpa egaselymo, Jesus tyen-hon-hoem ttunguedomoem.Saguhoenl Isaas Jesus wg aguehobyry

    15 Tyly kelymo tiuntuduo ani Jesus trpa xiguely. Toenzepa ani kur domodonhapygue idlymo. Akaemo duano twnuneim modo idnr kua nhetaynly. 16 Aituoani eyanmo aguely:

    nguyran-ne awitobyry kzegatuwdaund kely.17Saguhoem iweniwnlmy Isaas Deus Ingonotyby ar aidylywg. Deus aguehobyry

    aral kehoem Jesus wg aidyly.18 Etaung! Anra mer iemary kinduakeyby.

    Toenzepa kinwyneguyly mer, toenzepa womazeni war.Yispiritury nhonwa iese ur.Judeu domodoram, judeu keba modoram alel ise unry koendonro nhegatuly.

    19Kur domodoram tyewise aguepa ise, nadaenkeba ise war.Arua oze nseubyra ise.

    20 Toenzepa ise kytyendyly.Awylygue ise kur domodo diempa tinwnni modo koend lel nhedyly.Peto nhseajiom wne tynlnehonzeba myara ise

    diempa tinwnni nitywannehomba awyly.Inakai modo adain-ho odaxi al ise aisezedyly.Kur domodo inakanhe tentuneim modo koend lel nhedyly,

    se iwatary dukagdyby saseudyly wne myara.21 Einwnse akaemo idnr, tmakehomoem kely Deus,itaumbyry Isaas iweniby.

    Satans eon-honru kainly lakuru Deus eon-honrugue Jesus kehobyry(Mc 3.20-30; Lc 11.14-23)

    22 Ilpygueduo ani Jesusram uguondo nhadylymo, tytaremba, kempyra wariehoyby kadopram. Jesus mk kua nhedyly. Kadop egaseduo uguondo koend ji-tainly idyly, epyemba idyly war. 23 Awr tientuo, tonlo modo toenzepa sewnilymo.jigue aguelymo:

    Davi kydamudo iwymryem awyly myakwndy myara keanra ise Jesus ky-wymryem awyly kelymo.

    24Awr tindatuo fariseu domodo aguely: Kadopmodo iwymry Belzebu* eon-honrugue kul awk kadopmodo nhnkyly

    kelymo; kewdylymo kul ol.25dara xungumo awyly tutuze myani Jesus. Aituo aguely:

    * 12:24 Satans ezedy eagonro awr Belzebu.

  • MATEUS 12:26 26 MATEUS 12:39 jigue zety anano modo seguebyly-ro watay, mr t anary tadainze. jiuko-

    noem, jiwaigoruem war jigue seguebyly-ro watay, tunwyndo sodokewzemo.Koend nzepyramo, jidueryem tisemomawnk. 26Kadopmodo iwymrymawnkSatans. Kadop modo jigue seguebylymo, tygue tygue idylymo war watay, ton-honremba tise Satans. 27 Jesus kadop nhnkyly ol, Belzebu mawnk aitoem eon-honru xudunri tkeze maemo. Belzebu eon-honrugue kul kadop mnhnkylymomyguepa ol maemo ynynonromoam. Ar ynynonromoram amyguepa maemo-ro watay, ar yam adkezeba lpyl itaung. 28 Deus eon-honruguel kadop modoknhnkyly. Won-honru tiundulygue, tutuen-honze mk, tar pymemwawyly kelyJesus.

    29 Uguondo ton-honreim ety odaji nguy negawntaymba, emagaduze, tkjizebamkwatay. Ekjiduo lel isejiguy emagazedyly. Satans eon-honrugue ainimkeba ur,eon-honru sainrim lkuru kely.

    30 Ynynba maemo-ro watay, ynynonroem inkba maemo. Kur domodo Deusnheinwntoem iemawyadbyra maemo watay, neinwmpyra itomoem amnhenehon-lymo lakuru. Yd iwaguemnhenehonlymo; mindtyguylymo tise koendonro kuru kely Jesus.

    31 Deus izepa ato amnhedylymo, amyguelymo, munguedylymo war watay,idnr awr modo xygakeze Deus, menkadylymo-ro watay. Deus Ispiritury ewanuwg inakanhe kul amyguehomobyry ol ise Deus nygakeba. 32Ur Uguondo Kaynpaetyby wg inakanhe amyguelymo-ro watay, idnr yam inakanhe amyguehomobyryxygakeze Deus, Deusram menkadylymo nhygakehoem watay. Deus Ispiritury ewanuwg inakanhe kul amyguehomobyry ol ise Deus nygakeba. Xir mawnr mun-tudyzemo kuru wato kely Jesus.

    Ewily wgl nady daunlo awyly xutuly(Lc 6.43-45)

    33 Jesus aguely: Se takyguenry koend lel ewisely; kiein-hoem tuduze. Se takygueim inakanhe kul

    ewisely; kiein-hoem nudupa. Ewily wgl se daunlo awyly xutuly, koendonro, inakaiwar awyly kely Jesus.

    {Koend aguidyly, aguykely wgl koendonro kydawyly dutuoly. Inakanheaguidyly, aguykely war wgl inakai kydawyly dutuoly. War Jesus konomedzeaguely.}

    34 Jesus aguely: gu ara kmayno kul myaze maemo! Awylygue koendonro modo wg

    amyguepa mawylymo. Kyangahu odanol mawnr aguykeho. 35 dyl ekando odaykoendonro ekandyby watay, koendonrol ttyzeim. Inakai ekandyby watay, inakaillpyl ttyzeim. Ar lpyl kunry kyangahu oday kydpaunzedo kienkandyby.Koendonro watay, koendonrol aguykeho. Inakai watay, inakail aguykeho war.

    36 Xypyry etay, Deus enadoram mepangueduomo, inakanhe amyguehomobyryara ise mk idnr inagazedylymo. Xir mawnr muntudyzemo kuru wato.37 unrymo wgl daunlo mawylymo tutuen-honze maemo. unrymo wgl iseDeus twentzeinhe, twentzein-emba war mawylymo nhutuly kely Jesus.

    Adyesenry aiek kehomobyry Jesusram(Mc 8.11-12; Lc 11.29-32)

    38 Ilpygueduo Moiss inweniby wg enomedni modo, fariseu domodo war Jesusiopaji idlymo, aguelymo:

    dyl adyesenry amnhedyly tiendyse xina, Deusl ogononi, on-honru xuduimwar awyly xina nhutuhoem kelymo.

    39Aituo Jesus eyanmo aguely:

  • MATEUS 12:40 27 MATEUS 12:50

    Iumunrumi maemo xir umeno modo! Deus tumoze maemo, pekodo tusoinmoho ara. Adyesenry aiek, Deus Ingonotyby mawyly xina tiuntuhoem tkezemaemo. Deus itaumbyry egatuimbyry Jonas aitobyry enanguewdaung. 40 Kanraimsedoram xuoympyem, azag emedyly idyly ara myakwndy mk ioday awyly,Niguepa ol myakwndy; kanra imsedo jitaguiguely ara. Alpyl ise, yigueduo,ieguepybyry etaddybyem awyly. Azag emedyly idyly wg ol ise kurem witondyly.Menangueduomo ise, Deus Ingonotybyl wawyly, muntulymo. 41 Kanra adyryodanopyryem myakwndy Jonas idly Niniveram, Deus itaumbyry egatuze. Jonasaguely tindatuomo myakwndy, mr xidad odano modo Deus nheinwndylymo.jityendylymo inakanhe tawyly inmolymo war. Akaemo emyenro keba ol maemo.Ur, Jonas takaze won-honru. Auguely mindadysebamo, minwndysebamo war olmaemo. Awylygue ise xypyry etay, Deus enadorammepangueduomo, war iseNnivedonro modo Deusram aguelymo: Twl akaemo kur domodo Jesus aidyly, aguelywar einwntnrybyry modo nsenagazedmo kezemo.

    42 Enanguewdaung mk pekodo Sabd pympyry. Taypa myakwndy mkidly, eagonro anaymba, Salomo enomery idase. Ienomery ol Salomo enomerytakaze kehoem. Tar duaymo lell wne ur, arl ol inomeddomo min-dadyseba, muntudyzeba war mawylymo. Awylygue ise xypyry etay Deus enadorammepangueduomo, war isemk pekodo pym aguely Deusram: Twl akaemo kurdomodo Jesus tonomeddyly tindadysebamo atomobyry ara nsenagazedmo keze kely Jesus fariseu domodoram, Moiss inweniby wg enomedni modoram war.

    Kadop odopdobyry(Lc 11.24-26)

    43 Jesus aguely: Tl myani kadop kur odaypa nhnkyby. Mk kadop adakobdyly myani paru

    peba ato eink, tjidy xuize. Tjidy nepyra ol myani. 44 Aituo mk kadop twlaguely: Iegasehobyryanl ise kodopdyly mk saguhoem inakanhe knhetybyanlkely. Adkeduo, odopdyly. Nodopbyra awyly ara, koend myani mk uguondo,eagonro kadopramndynanoba, t koend kehoemnhontyby, taxiembawnemyara.45 Aituo myani mk kadop sete lel tataen-hodo inakai modo kuru ese idly, mkuguondo odaxi txiedomoem. Aituomk uguondo ago kehoemkuru inakanhe itondyly,tokal kadopbe tatobyry takaze kehoem. Ar lpyl ise inakanhe misezedylymo,yeinwmpyra maemo watay kely Jesus.

    Jesus tyze, tukonodo war wg aguehobyry(Mc 3.31-35; Lc 8.19-21)

    46 Jesus aguely ume ise, iukonodo war saindylymo eyd atoram. Kuohol ingsene-honlymo. 47Aituo Jesusram aguenri aguely:

    ze, ukonodo war tar kuohomo. Ag adkedyzemo kely.48Aituo Jesus aguely: Yze lellmk pekodo. Konodo lell akaemo uguondomodowar. Tl lpyl ol

    yze ara lel, konodo ara lel war kenkyly kuru kely.49 Etaung ynynonro modo. Asaemo mawnk yze ara, konodo ara war kenkyly,

    kinwyneguyly war. 50 Idnr mk Pabai kaynonro ize ato ara aitaynrim modomawnk konodo ara, koudo ara, yze ara war kenkyly kely Jesus. 12:40 Judeu domodo emedyly nhapgueho ara, azag tokal war myakwndy, tokal iguandyly aral mawnkkogoneyam watay, nhapguelymo. Awylygue karaiwaem, azag tokal kely, azag emedyly kely keba awyly.nguy Pakuenraram sexta-feira kopae nove horas saindyly. Sbado oday trl. Domingo peal duas horas pyltty anaxi odopdyly-ro war watay, Azag tokal war emedyly ara Pakuenrad wakynre kepa. Bakairi domodoxurem azag emedyly ara kul. Awylygue xir versculu wg koend itoem, azag emedyly idyly ara kely iwenily.

  • MATEUS 13:1 28 MATEUS 13:1613

    Jesus trigu ewy tamuinze etni wg un nhegatuhobyry(Mc 4.1-9; Lc 8.4-8)

    1 Il iguandyly umel Jesus t odayba egasely. Paru Galilia emelaji idly. Trekadyly, kur domodo enomedze. 2 Toenzepa kur domodo eyd awyly tnmizekehoem. Awylygue pepi imeimbyry tr ekjiby odaxi idyly, tr enday kur domodotienomeddoem. Kur domodo tpagune lel paru emelay, Jesus xunry idase. 3 Unani nhegatuly, kur domodo tienomeddoem. Aguely:

    Xir idataung. Tl myani uguondo trigu tamuinze etni typi ezay. 4Nhamuinday,tl myani nwa oze ihugueim. Mr myani konopio modoram tadaguoze. 5 Tl pylmyani toenzepa tuhube atoram ihugueim, onro tsanigueba atoram. Inepa kehoemmyani tr iazely wne, tydetgueba ol mr ago idyly. 6Xixi myani nady tyadunse,iwindy ago ondaxi ntba awylygue. 7 Tl myani tyguyreimpe atoram ihugueim.Tyguyreim modo, trigu modo war zekiba ago idyly myani. Tyguyreim ol ago inikuru, trigu takaze kehoem. Aituo kop ihugueyby nikuiba. Mr duay tawylygue trigunewiseba. 8 Tl myani onro iwkuru onwa ihugueim. Awylygue koend kehoem agoitaynly. Toenzepa myani mr nady modo ewitunu. Koend kehoem myani ekaundylyewy modo wg cem, sessenta, trinta alel kehoem kely.

    9War Jesus nhegatuly eyanmo.Xir un koendmuntudyzemataymo, koendne angahumo odaji ietaung kely

    Jesus.daituo un tgatuzeingue kulel tienomeddyly Jesus aguehobyry(Mc 4.10-12; Lc 8.9-10)

    10Aituo xina Jesus eynynonro modo kuru nhapiguely: daituoka menomedday un mengatuly, ago lel amyguepa mawyly? xina

    kely.11Aituo Jesus in-hoguly: Saguhoem mykinane Deus kaynonro nutuen-homba dara idnr iwymryem

    tidyly. Url ol xutuen-hoim yanmo. Koend ise yanmo auguely. Deus koendtiuntudyzebaom modo ol un tgatuzeingue lel kenomeddyly; ago lel auguepa.12 Imem ywg muntudyze maemo watay, Deusl ise muntuhomoem aieni. nguyywg tiuntudyzebawatay ol, diempaywg tiuntuyby enannehonze, utuba isewar.13 Awylygue, kur domodo kenomedday, un kengatuly, tahule kenomeddomonutuba itomoem. Agnhekyly tensemol wne, nutubamo ol, nepyramo-ro waunloara kulel. Auguely tydasemol wne, dakeze auguely nutubamo ol ise, nidapyrawaunlo ara lelmo. 14Deus aguehobyry Isaas inweniby ara aidyly iwer:

    Idase wne maemo,dakeze aguely awyly muntuba ol ise maemo.

    Ese wne maemo,dy menkylymo awyly muntuba ol ise maemo.

    15Auguely mindadyseba, yeinwndyseba war maemo.Mpaunzebyramo itybyem, zenuahuymbyem, jiwantahuybyem waunlo ara lel

    maemo,inomeddomo muntuba mawylymogue.

    Ywg muntudyze lell maemo watay, auguely tydase,tinwnse war tise maemo.

    Tpaunzeze tise maemo, jiwantahudnry ara, zenuahudnry ara war.Inakanhe amitomobyry tygakeze tise ur,

    ynynonroem mitomoem nygue Deuskely myakwndy Isaas inwenily kely Jesus.

    16 Jesus xinaram agueondyly:

  • MATEUS 13:17 29 MATEUS 13:30

    Tutuze ol maemo, awylygue omarumo. Menkylymo tutuze lel maemo. Min-datyby tinwnse lel maemo war. 17 Saguho Deus eynyn aguewni modo, kurdoDeus eynynonro modo war toenzepa menkylymo tiendyse tisemo myakwndy,nhetomoem anipyra ol myakwndy. Mindakylymo tindadyse tisemo myakwndy,nidapyramo ol myakwndy. Xir mawnr muntudyzemo kuru wato kely.

    Jesus dakeze nady wg adkely awyly aguehobyry(Mc 4.13-20; Lc 8.11-15)

    18Aituo Jesus aguely: Ydataung wao. Inomedzemo nady ewy wg auguehobyry ise yanmo koend

    kengatuly. 19 Mr nady ewy nwa oze tamuinze etdyby tadaguoze. Aituo dyniazepamyani tr samuin-hobyryd. Tl lpyl ar Deus itaumbyry idataynrimmodo.Tydasemo wne. Inepa ol Satans idnr indatybymo nhangahumo odayba nhetyly.Aituo pyl Deus neinwmpyra awylymo-ro war.

    20-21 Mr nady ewy onro tuhubeom onwa ihuguewdyby inepa kehoem iazely.Iwindy modo ago ondaxi ntba awylygue ol, inepa iladaynly, iguewdyly war. Tllpyl ar Deus itaumbyry idataynrim modo. Tindatyby modo tinwnsemo wnetuomare kehoem. Tzenagazeoduo ol inepa kehoem Deus neinwmpyra idylymo.

    22 Mr nady ewy tyguyreim duaxi ihuguewdyby; ago tise wne, newiseba ol,tuahuze mr tyguyreim awylygue. Tl lpyl ar Deus itaumbyry idataynrim modo,Deus tinwnse wne. Xir onro anaym adienkylymodowg kul ol seguddylymo.Toenzepa dype tidyly kul, toenzepa tydinherugadyly kul war ol ize atomo.Awylygue Deus nhenannehonlymo. Deus itaumbyry nidapyra, iwg npaunzebyrawar idylymo. Deus wg nguy ag aguepa idylymo.

    23 Mr nady ewy onro iwkuru onwa ihuguewdyby ol koend iazely, ago idylywar. Toenzepa ewisely. Tl myani ewy wg cem lel ewily xuduim, sessenta lelewily xuduim, trinta lel ewily xuduimwar. Tl lpyl ar Deus itaumbyry idataynrimmodo tindakylymo lel nheinwnkylymo. Deus lel nheinwnkylymo. Ize ato lelanhekylymo. Iwg aguelymo toenzepa kur domodo nheinwntoemwar kely Jesus.

    Jesus joiu wg un nhegatuhobyry24 Ilpygueduo, Jesus kelo un nhegatuondyly tienomeddomoem. Aguely: Un segatuji wao, dara Deus kaynonro kywymryem lell idyly awyly

    wg muntuhomoem. Tl myani uguondo typi ezay trigu ewy tamuinze etni.25 Nhamuimbygueduo myani, kopae xykylymo ume, iduery ipi ezaji idly. Trigu ewysamuin-hobyryd myani joiu* keho ewy nhamuinly. Samuinrimbyryem myani idly.26 Aituo myani trigu ewy, joiu ewy war samuimby iazewdyly, ago itaynly, zekibakehoem ewisewdyly war. Aituo myani sodo ag twanuneim modo mr joiu, trigu-empa awyly nhedylymo. 27 Aituo myani pa ezary sodoram idlymo. Aguelymo eyam:Trigu ewy kulelma keank mamuinly tr pa ezay; toenzepa ol joiu, trigu duak.nguyka keank joiu ewy mr ezaxi samuinrim? kelymo.

    28 Aituo pa ezary sodo in-hoguly: Uduery keanra keank samuinrim kely. Eag twamuneim modo aguelymo: Joiu xina nhonkedyzeka m iwe lell?

    kelymo.29 War ol pa ezary sodo aguely eyanmo: Al nid. Joiu monhokelymo-ro

    watay, trigu nhonkeze lpyl mataunaze. 30 Twl trigu, joiu alel zekiba ago nid.Ekaundo odaji ituo joiu isewaunroemkurumonhokelymo,mintugjilymo, iaduhoem,peto onwanji manmelymo war. Ilpygueduo ise trigu menkaundylymo. Kenkandoodaxi menkandylymo-ro war keze ur ekaunni modoram kely myani sodo kelyJesus.* 13:25 Trigu ipery ara iazeim joiu keho. Newiseba kul, nuduwpyra daunlo joiu, daunlo trigu war awylyxutuhoem.

  • MATEUS 13:31 30 MATEUS 13:44Jesus mostarda ewy wg aguehobyry(Mc 4.30-32; Lc 13.18-19)

    31 Jesus kelo un nhegatuondyly eyanmo tienomeddomoem. Aguely: Un segatuji wao dara Deus kaynonro kywymryem lell idyly awyly mun-

    tuhomoem. Tutuzel maemo, idnr nady ewy modo takaze kehoem mostarda ewyimeimbyryem awyly. 32 Ttduo ol tyazeze, eagonro modo etdaymby modo takazekehoem ago tise, imsedo modoem kehoem tywatazeze war. Awylygue tawguneimmodo iwatary wg tty anhetoem nhuduly kely Jesus.

    {Myara lpyl saguhoem kuru aguipa kurdo kul Deus tywymryem awyly ein-wnni modo. Ilpygueduo ol agui idylymo keze Jesus aguely.}

    Jesus fermentu wg aguehobyry(Lc 13.20-21)

    33 Jesus kelo un nhegatuondyly, tienomeddomoem. Aguely: Xir un lpyl segatuji wao, dara Deus kaynonro kywymryem lell idyly awyly

    muntuhomoem. Pekodo po aieni imem trigu nhedyly; fermentu ol diempa kulnhedyly. Mr fermentu po ioliho diempaombyry ol trigu tuolize imem kehoem kely Jesus.

    Jesus ungue lel tienomeddaymo aguehobyry(Mc 4.33-34)

    34 Unem lel ani Jesus kur domodo nhenomeddyly. 35 War myakwndy Deusitaumbyry egatuimbyry Asafe inwenily:Un ise kengatuly,

    eagmo augueday.Adaguday tutuzenrybyry wg auguedaykely myakwndy.

    Aituo Jesus un kur domodo tienomeddoem nhegatuduo, Deus itaumbyry egatuim-byry aguehobyry ara kehoem aidyly.

    Jesus dakeze joiu wg adkely awyly aguehobyry36Agueypyem Jesus kur domodo nhodokely. Xina ag tnra idly. Saintybyem iopaji

    xina idly, sapigueze: Kur domodo ag kydatay, joiu trigu duano wg amygueaki. dyka enra awr

    ungue menomeddyzemo mato? xina kely.37Aituo xinaram aguely: Ur Uguondo Kaynpa etyby trigu ewy tamuinze etni emyenro ur. 38Trigu ewy,

    joiu ewy alel pa ezay etdyby ara mawnk kur domodo tar onro anaym awyly,ynynonro modo, ynynbaom modo alel. Ynynonro modo, Deusgue tywymgueim,trigu ewy aramo. Satans eynynonro modo pyl joiu emyenro-ro war. 39-40 paezary sodo iduery emyenro mawnk Satans. Nady ekaundyly umeno ara lpylise xypyry etay aidyly. Twaneim modo joiu iaduhoem peto onwanji nhamehomo,ara lpyl ise xypyry etay anju domodo, Deus eynynbaom modo eydpa nhamelymo.41Pymem kuru wituo, iemary modo igonose ur tr kaynpa, kurdo inakanhe aitybymodo, id