Ìîäóëü À.1: ÃÀÇÐÛÍ ÕÀÐÈËÖÀÀÍÛ ÝÐÕǯÉ, ÃÀÇÐÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ ÒÎÃÒÎÎÌÆ

Åðºíõèé çîðèëãî: ªì÷èéí àøèãëàëòûí, ýçýìøëèéí ãàçàð áýë÷ýýðýý àøèãëàõ, õàìãààëàõ, ñàéæðóóëàõ õóóëü ýðõç¿éí ìýäëýãòýé áîëãîõ. Äýä ñýäýâ 1.1 Ãàçàð ãýæ þó âý?, ãàçðûí õàðèëöààíû ýðõ ç¿éãýýð çîõèöóóëàгдäàã асуудлууд

1.1.1. Ãàçðûí òóõàé îéëãîëòÀ. Ãàçðûí òàëààð òàíä ÿìàð îéëãîëò áàéäàã âý? Àëèâàà íýã àæ àõóé, ¿éëäâýðëýë ýðõëýëòèéí ¿íäýñ, ñóóðü íººö áàÿëàã íü ãàçàð áàéäàã. ßëàíãóÿà ÕÀÀ-í ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷ ìàë÷èä, òàðèàëàí÷èä, ôåðìåð¿¿äèéí õóâüä èë¿¿ õàìààðàëòàé ãýæ ¿çäýã. ¯¿íòýé òà á¿ãä ñàíàë íýãòýé áàéíà óó?Ìàë÷èí ãàçðûã àøèãëàõ, ýçýìøèõ, ºì÷ëºõ, ÿìàð ÷ áîëîìæ áàéõã¿é áîë òà ìàë àæ àõóéã ýðõýëæ àìüæèðãààãàà çàëãóóëæ ÷àäàõ óó? Ìàë÷èí á¿ðò áýë÷ýýðèéí ãàçðûã òºðèéí ÿìàð ÷ çîõèöóóëàëòã¿é äóðààðàà ºì÷èëæ, ýçýìøèæ, íààä çàõ íü àøèãëàõ õÿçãààðã¿é ýðõ îëãîâîë ÿìàð áàéäàë ¿¿ñýõ áîë? Èðãýí á¿ðò õîòûí ãàçàð íóòàã äýýð þó õ¿ññýíýý õààíà ÷ áàðüæ áàéãóóëàõ ýðõ îëãîæ, áóñàä ãàçàð, îé ìîä, ãàçàðò ñóóðèëñàí áàéãàëèéí áàÿëãèéã ãàçðûíõ íü õàìò äîòîîä ãàäààäûí èðãýí ÿëãàëã¿é ìºí ë ºì÷èëæ, ýçýìøèæ, àøèãëàäàã áàéâàë ÿìàð íºõöºë áàéäàë ¿¿ñýõ áîë.Эндээс иргэд ба аж ахуйн нэгж төрийн хооронд үүсэх аливаа харилцааг зохицуулах òºðèéí ýðõ ìýäëèéí çîõèöóóëàëò çààâàë áàéõ øààðäëàãàòàé ãýñýí ìàðãàøã¿é íýã ë õàðèóëò áàéíà.Õýí ÷ ãàçàð íóòàã, ýõ îðíîî èéì áàéäàëòàé áàéëãàõûã õ¿ñýõã¿é. Ýðò áàëàð öàãò õ¿í çýðëýã ñ¿ðãýýðээ àìüäàð÷ áàéñàí ¿åä ë èíãýæ äóðààðàà ààøëàõ áîëîìæ áàéñàí áàéõ. Õàðèí õ¿í íèéãýìøèæ îëç àøèã õàéõààñ èë¿¿ õºäºëìºðëºæ ¿ð øèìèéã íü õ¿ðòäýã áîëñîí öàãààñ ãàçàð íóòãèéí òºëºº òýìöýëäýæ ýõýëæýý. Ýíäýýñ ãàçàð ãýäýã íü õè÷íýýí ¿íýòýé ºì÷ õºðºí㺠áîëîõ íü òàíä òºñººëºãäºõ áèç. Һ𠿿ññýí öàãààñ ýõëýí ãàçàð õýìýýõ õýí á¿õíèé àâ÷ áîëîõ þì øèã áîäîãääîã, øóíàëûã õºäºëãºñºí áàÿëàãèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ ãýæ ÿíç á¿ðèéí àðãà õýðýãëýæ èðñýí. Òºð íü õóóëü áèé áîëãîæ àðä èðãýääýý áèåë¿¿ëýõèéã òóëãàí ýñ áèåë¿¿ëáýë õ¿÷ õýðýãëýäýã äàðàíãóéëëûí íýã çàãâàð. Ýíý çàãâàðò õ¿ññýí õ¿ñýýã¿é çàõèðàãäàíà. Á¿õ óëñ îðíû ¯íäñýí õóóëüä ãàçðûí õàðèëöààã ÿàæ çîõèöóóëàõ òóõàé çààñíààð òóõàéí óëñûí áóñàä õóóëü çààâàë ò¿¿íòýéãýý íèéöýæ ãàðäàã àæ. Ãàçàð áîë çýðëýã àìüòàíä ÷, õ¿íä ÷ àìüäðàëûí ýõ ñóðâàëæ íü áàéäàã, ÿëãààòàé òàë íü õ¿í ò¿¿í äýýð ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ ¿ð øèìèéã íü õ¿ðòýæ ÷àääàã áîëñîí ÿâäàë.

1.1.2. Ãàçðûí õàðèëöàà Газартай холбогдсон нийгэм, эдийн засаг, эрх зүйн бүхий л харилцааг газрын харилцаа гэнэ. Газрын харилцааг эрх зүйн агуулгаар нь улсын өмчийн газрын харилцаа, хувийн өмчийн газрын харилцаа гэж хувааж болно. Төрөл хэлбэрээр нь хот суурины, хөдөөгийн, зам шугам сүлжээний, тусгай хэрэгцээний, ойн сан бүхий газрын, усны сан бүхий газрын харилцаа гэж ангилдаг. Óëñûí ºì÷èéí ãàçðûí õàðèëöàà íü - ªì÷ëºõ- Ýçýìøèõ- Àøèãëàõ- Õàìãààëàõ ãýñýí õýëáýð¿¿äýýð òîäîðõîéëîãääîã.

-ªì÷ëºõ

-Õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ

-Áýëýãëýõ-ªâ çàëãàìæëàõ-Ò¿ðýýñëýõ-Áàðüöààëàõ -Ñåðâèòóò-Óçóôðóêò

¯ÍÄÑÝÍ ÝÐÕ

ÄÀÃÀÂÀÐ ÝÐÕ

Õóâèéí ºì÷èéí õàðèëöàà

1.1.3. Õóóëü ýðõ ç¿é, газрын харилцааг зохицуулж буй бүх хууль дүрэм журам А. Õóóëü ãýæ þó âý? õóóëü÷èëñàí àêòÕóóëü ãýæ òºðèéí õ¿ñýë çîðèãèéã èëýðõèéëæ, íèéãìèéí àìüäðàëûí ¿íäñýí ãîë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð òóñãàéëàí òîãòîîñîí îíöãîé æóðìûí äàãóó áàòëàí ãàðãàñàí õóóëü öààçûí äýýä õ¿÷èíòýé ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýíèé àêò þì.• 1996 îíû ñ¿¿ë÷ýýñ ýõëýí òºðèéí ºì÷èéí ¿éëäâýð àæ àõóéí ãàçàð, îðîí ñóóöûã èðãýäýä ºì÷ë¿¿ëýõ, ýäèéí çàñãèéí øèíý÷ëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, íèéãìèéã èë¿¿ àðä÷èëàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ýõýëñýíòýé õîëáîãäóóëàí òºðèéí ºì÷èéí ãàçðûã èðãýääýý óðò óäààí õóãàöààãààð ýçýìø¿¿ëýõ, ò¿¿íèéã òºëáºðòýé áîëãîõ, êàäàñòðûí á¿ðòãýë-çóðàãëàë õèéõ, òºðèéí ºì÷èéí çàðèì ãàçðûã ìîíãîë óëñûí èðãýääýý ºì÷ë¿¿ëýõ ýðõèéã íýýõ çîðèëãîîð Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ ãàçðûí õàðèëöààíû øèíýòãýëèéí áîäëîãûã áîëîâñðóóëæ ýõýëæýý. • Ýíý øèíýòãýëèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä Ãàçðûí òºëáºðèéí òóõàé õóóëü áîëîí êàäàñòðûí çóðàãëàë áà ãàçðûí êàäàñòðûí òóõàé õóóëü áàòëàãäàæ, óã àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã á¿õèé îäîîãèéí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîõ ”Ãàçðûí õàðèëöàà, ãåîäåçè çóðàã ç¿éí ãàçàð”-ûí íýã áîëîõ “Çàñãèéí ãàçðûí òîõèðóóëàã÷ àãåíòëàã-Ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòûí àëáà”-ûã ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ãàçðûí øèíýòãýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä 2002 îíä ìîíãîë óëñûí èðãýäýä “Ìîíãîë óëñûí èðãýäýä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé” õóóëèéã óëñûí èõ õóðëààñ áàòëàí ãàðãàñàí íü òîìîîõîí äýâøèë, îëîëò àìæèëò áîëæýý.

Õóóëü òîãòîîìæóóä:

1. ¯íäñýí õóóëü

2. Ñàëáàð õóóëü

3. Îëîí óëñûí ãýðýý

4. Ýðõç¿éí áóñàä àêò

-Ãàçðûí òóõàé õóóëü-ÌÓ-ûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé õóóëü-Ãàçðûí òºëáºðèéí òóõàé õóóëü-Êàäàñòðûí çóðàãëàë áà ãàçðûí êàäàñòðûí òóõàé õóóëü-Õîò áàéãóóëàëòûí òóõàé õóóëü-Èðãýíèé õóóëü-Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü-Áàéãàëü îð÷íû òóõàé áàãö õóóëèóä

В. Ãàçðûí õàðèëöààíû ýðõ ç¿éн зохицуулалт Ãàçàðòàé õîëáîîòîé õóóëèéí íèéòëýã болон онцлог çîõèöóóëàëòÌîíãîë óëñ ¿íäñýí õóóëü áîëîí ò¿¿íèé õ¿ðýýí äýõ áóñàä õóóëèóäààðàà ãàçðûí õàðèëöààã çîõèöóóëæ èðñýí.Ìîíãîë óëñûí òºðººñ áàðèìòàëæ áàéñàí õóóëü ýðõ ç¿éí àêò íü õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîòîé áàòëàãäàí øèíý÷ëýãäýí õýðýãæèí èðñýí áèëýý. Øèíý÷ëýãäýæ èðñýí áàéäàë íü ¿íäñýí õóóëüä ãàçðûí òàëààð îðóóëñàí ¿çýë áàðèìòëàëóóä íü äîîðõ áàéäëàà𠺺ð÷ëºãäºæ áàéñàí áàéíà. 1924 îíä áàòëàãäñàí àíõäóãààð ¿íäñýí õóóëüä ãàçðûã óëñûí ºì÷ àðä ò¿ìíèé õ¿ðòýýë áîëãîõûã àíõ óäàà çààí õóâèéí ºì÷ áàéãóóëæ ¿ë áîëíî ãýæýý. Ýíý ¿åä ãàçðûã àâ÷ ¿çýõýýñ èë¿¿ ÕÀÀ-í ãàçàð áýë÷ýýðèéí àøèãëàëòûã òîä çààí õîðøîî àæ ¿éëäâýð, îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãà áýë÷ýýðèéã ¿íý òºëáºðã¿é, õóãàöààã¿é ýäëýõ áºãººä ãàäààäûí èðãýí õàðúÿàëàëã¿é õ¿í ò¿ðýýñýýð ýäëýõ òóõàé çààæýý. 1940 îíä áàòëàãäñàí ÁÍÌÀÓ-í 2-äàõü ¯Õ Á¿õ ãàçàð, îé ìîä, óñ, òýäãýýðèéí áàÿëàã óëñûí ºì÷ áºãººä àðä ò¿ìíèé õºðºí㺠ìºí ãýñýí íü àíõäóãààð ¯Õóóëèéí çààëòèéã õýâýýð áàòàëñàí áàéâ. 1960 îíû õóóëüä ºìíºõ õóóëèéí çààëòûã õýâýýð áàòàëñàíû äýýð պ人 àæ àõóéí ãàçðûã íýãäýë, ñàíãèéí àæ àõóéä ¿íý òºëáºðã¿é, áàéíãà ýäë¿¿ëíý ãýæ òîãòîîñîí. 1921 îíîîñ õîéø áàòëàãäàí ãàðñàí õóóëèóä ãàçðûã ¿íý òºëáºðã¿é, õóãàöààã¿é, áóöààí òîðäîí ñàéæðóóëàëò õèéõ íºõºí ñýðãýýëò õèéõ àðãà õýìæýý äóòìàã, ãàçàð òºðèéí ºì÷, àðä ò¿ìíèé ìýäýëä áàéñàí áîë 1990 îíîîñ õîéø çàõ çýýëèéí íèéãýìä áàòëàãäñàí õóóëüä ººðººð çààæ ºãñºí þì.

Газрын эрх зүйн зохицуулалтын аргаХэрэв газрûí ýðõ зүйн зохицуулах зүйл нь тодорхой төрлийн харилцаа байдаг áол зохицуулалтын арга нь уг харилцаанд хэрхэн яаж хандах, түүнийг ямар байдлаар тохируулах тухай асуудал болно. •Зөвшөөрөх - Ýíý àðãà íü òºðººñ ãàçàð ýçýìøèã÷, àøèãëàã÷äàä ýðõýëæ áîëîõ ¿éë àæèëëàãààíóóäûã çºâøººðºí áàòàëãààæóóëñàí õóóëü áîëîí õóóëü÷èëñàí àêò ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëæ áîëäîã. Æèøýý íü áýë÷ýýðèéí ãàçðûã áýë÷ýýðýýð àøèãëàõààñ ãàäíà áóñàä ÕÀÀ-í áàðèëãà áàéãóóëàìæ áàðüæ àøèãëàæ áîëíî ãýõ ìýò.•Зөвлөх - Òºð ýñâýë îëîí íèéò, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãààñ ãàçàð ýçýìøèã÷ àøèãëàã÷äàä ãàçàð àøèãëàõ àðãà áàðèë, ýçýìøèõ, àøèãëàõ áîëîí áóñàä ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéí òàëààð ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýíä íèéö¿¿ëýí çºâëºìæ ºãºõ àðãà þì. Àøèãëàæ áóé áýë÷ýýðýý óëèðëûí õóâààðüòàé àøèãëàõ ãýõ ìýò. •Заалт өгөх - Ãàçàð ýçýìøèã÷ àøèãëàã÷èä ãàçàð àøèãëàõ, ýçýìøèõ ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä õÿçãààð òàâüñàí çààëòóóäûã ºã÷ áîëíî. Æèøýý íü òóõàéí áýë÷ýýðò áàéæ áîëîõ ìàëûí òîî òîëãîéí õýìæýýã çààæ ºãºõ ãýõ ìýò. •Боломж өгөх - Ãàçàð ýçýìøèæ àøèãëàæ áóé ñóáüåêòýä õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä òóñãàéëñàí áîëîí íèéòëýã áîëîìæ ºãºõ, ýñâýë ¿¿ðýã áèåë¿¿ëýõ àðãà áîëãîí áîëîìæ ºãºõ. •Тэгш эрхийг хангах - ¯íäñýí õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí çàð÷èìä òóëãóóðëàí òýãø ýðõýýð õàíãàãäàõ íü ãàçðûí õàðèëöààíû ýðõ ç¿éä ÷ òóñãàëàà îëæ áàéõ.•Давуу эрхийг хангах - Äàâóó ýðõèéã õàíãàíà ãýäýã íü ãàçðûí õàðèëöààíä îðîëöîæ áóé ñóáüåêò¿¿äýä òýäãýýðèéí ýðõëýõ àæ àõóé ãàçàð àøèãëàëòûí òºðºëòýé õàìààðàëòàéãààð òîäîðõîé òºðëèéí ãàçðóóäàä äàâóó ýðõèéã ýäë¿¿ëæ áîëîõ çàð÷èì þì. Ìàë÷èä áýë÷ýýðèéã, òàðèàëàí÷èä òàðèàëàíãèéí ãàçðûã ãýõ ìýò •Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ÿâóóëàõ - Ñóáüåêò¿¿äèéí ýçýìøèõ, àøèãëàõ ñîíèðõîëûí äàâõöàë ºíäºðòýé, ýñâýë òóñãàéëñàí øààðäëàãà á¿õèé ãàçðóóäûã ýçýìøèã÷ àøèãëàã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàëòààð ñîíãîõ. •Äóóäëàãà õóäàëäàà ÿâóóëàõ - Íèéãýìä òóõàéí ãàçðûí ýðýëò ºíäºð áàéõ íºõöºëä àíõíû áóþó äîîä ¿íý òîãòîîí ¿íý õàÿëöóóëàõ õýëáýðýýð ãàçðûã ýçýìøèë àøèãëàëò ºì÷ëºëä øèëæ¿¿ëýõ.Эдгээр арга нь үндсэн арга боловч нийгмийн хөгжлийн явцад газрын харилцааны эрх зүйн зохицуóлалтын бусад аргыг сонгож буюу хослуулан хэрэглэж болно.

Газрын эрхзүйн харилцааны субьект ба обьект

Ãàçðûí ýðõç¿éí õàðèëöàà

Ñóáüåêò

Òºð

Èðãýí

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóëëàãà

Îáüåêò

Ìîíãîë óëñûí á¿õ ãàçàð

Èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä îëãîãäñîí òîäîðõîé õýìæýýíèé ãàçàð

Ãàçðûí õàðèëöààíû

òºðë¿¿ä

Õàðèëöààíû îáüåêò

áîëîõ

Õàðèëöààíû ñóáüåêò

áîëîõ

Ýðõ ç¿éí ¿¿ðýã

õàðèóöëàãà

Ýðõ äóóñãàâàð áîëîõ

Ãàçàð ºì÷ëºõ Òºð ÃÍÑ-í àíãèëàëä

áàéãàà ãàçàð, õèë

õÿçãààðààð

çààãëàãäñàí ãàçàð îðíî

Õóóëèéí ýòãýýä èðãýí,

òºð, ÇÃ, àéìàã,

íèéñëýëèéí ÈÒÕ îðíî

Ãàçàðò ó÷èðóóëñàí õîð

õºíººëèéã áóóðóóëàõ ,

ªì÷ëºõ ýðõýý õóóëü ¸ñíû äàãóó

áóñäàä øèëæ¿¿ëýõ

Ýçýìøèõ õàðèëöàà Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõèéí

ìàòåðèàëëàã îáüåêò íü

ãàçàð áîë ýðõ ç¿éí

îáüåêò íü óã ýðõ

ç¿éãýýð

çîõèöóóëàãäàõ ãàçàð

ýçýìøèõ õàðèëöàà

Òºð áîëîîä èðãýí,

ãàäààä óëñûí áîëîí îëîí

óëñûí áàéãóóëëàãà,

õóóëèéí ýòãýýä àæ

àõóé íýãæ

áàéãóóëëàãà

Ãàçðûí ãýðýýíä çààñàí

¿¿ðãèéã ñàõèõ, ýçýìøèæ

áàéõ õóãàöààíäàà ãàçðûí

àøèãò øèíæèéã

áóóðóóëàõã¿é

ãàçðûíòºëºâ áàéäàë õÿíàí

áàòàëãàà öàã òóõàéä íü

õèéõ òºëáºðºº

õóãàöààíäàà òºëºõ

Íàñ áàðñàí ãýæ çàðëàãäñàí,

ãàçàð ýçýìøèõ ãýð÷èëãýý,

ãýðýýíèé õóãàöàà äóóññàí,

ãàçðûã òóñãàé õýðýãöýýíä àâàõ,

íºõºí îëãîâîð òºëñºí

Ãàçàð àøèãëàõ Ãàçàð óã ýðõ ç¿éãýýð

çîõèöóóëàãäàõ ãàçàð

àøèãëàõ õàðèëöàà

Èðãýí àæ àõóé íýãæ

áàéãóóëëàãà Ãàäààä

óëñûí èðãýí õóóëèéí

ýòãýýä õàðúÿàëàëã¿é

õ¿í

Ãýðýýíä çààñíû äàãóó óã

ãàçðûã ýçýìøèæ,

àøèãëàíà ãàçàð ýçýìøèæ,

àøèãëàõ ýðõèéí

ãýð÷èëãýýíèé õóãàöàà

äóóñàõàä ñóíãàõ, ãàçðûã

ç¿é çîõèñòîé àøèãëàæ

õàìãààëàõ

Ãàçàð ýçýìøèõ àøèãëàõ ýðõ

äóóñãàâàð áîëîõîä ãàçàð äýýðõ

ýä õºðºí㺠äóóñãàâàð áîëíî

ãýðýýíä çààñàí ä¿ðýì æóðàìàà

áèåë¿¿ëýýã¿é çºð÷ñºí, ãýðýýíèé

õóãàöàà äóóññàí

Ãàçðûí õàðèëöààíû îáüåêò, ñóáüåêòèéí òóõàé

Ã. Ãàçðûí õàðèëöàà õàðèëöàí àäèëã¿é õºãæñºí óëñ îðíóóäûí æèøýý

ÃåðìàíÃåðìàí óëñûí êàäàñòðûí àëáàíû òóõàé: Ãàçðûí áàéð ç¿éí çóðàãëàë, ãàçàð ºì÷ëºã÷ ýçýìøèã÷èéí ýçýìøèõ ãàçðûí õèë õÿçãààðûã òîäîðõîéëîõ àæëûã ã¿éöýòãýíý. Êàäàñòðûí àëáàíû ãîë ¿¿ðýã íü ãàçðûí òàëáàéí çóðàãëàëûã òºëºâëºæ õàðóóëàõàä îðøäîã. Êàäàñòðûí àëáàíû ¿¿ä õ¿í á¿ðò íýýëòòýé áàéõ ¸ñòîé. Ãýõäýý ãàçðûí ºì÷ëºã÷, ýçýìøèã÷ ýñâýë ãàçðûí õóðààìæ ãýõ ìýò íàðèéí ìýäýýëë¿¿äèéã ºãºõã¿é. Êàäàñòðûí àëáà íü õîòûí çàõèðãàà ýñâýë îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíä õàðüÿàëàãääàã áàéíà.Ãåðìàí óëñûí ãàçðûí á¿ðòãýëèéí òóõàé: Ãàçðûí á¿ðòãýë íü ãàçðûí á¿ðòãýëèéí æóðìûí äàãóó ÿâàãäàíà. Ãàçðûí á¿ðòãýëèéã îðîí íóòãèéí ãàçðûí àëáà çîõèîí áàéãóóëíà. Ãàçðûí á¿ðòãýë íü àøèã ñîíèðõëûí äàãóó ãàçðûã õóóëèéí äàãóó ºì÷ áîëãîõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëäàã. Á¿ðòãýëèéã çàð÷ìûí äàãóó òóñãàé äýâòýð äýýð õèéõ áºãººä íýãæ òàëáàð á¿ð íü ýçýøèã÷èéí íýð ðåãèñòðèéí äóãààð çýðýã õîëáîãäîõ ìýäýýëë¿¿äèéí õàìò á¿ðòãýëèéí äýâòðèéí íýã õóóäàñ äýýð á¿ðòãýãäýíý. Á¿ðòãýëèéí ýðõèéí áè÷èã íü õàòóó òîãòîîñîí æóðàì íºõöëèéí äàãóó õèéãäýõ áºãººä õýðýâ õ¿ñýëò ãàðãàã÷ íü ººð÷ëºëò õèéëãýõèéã õ¿ñâýë á¿ðòãýë äýýð ë ººð÷ëºëòèéã õèéíý. Õ¿ñýëò á¿ð íîòàðèàòèàð áàòëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Á¿ðòãýëèéí ýðõèéí áè÷èãò õýä õýäýí äàðààëàë áàéäàã.•Ãàçðûã õóóëèéí õ¿÷èí òºãºëäºð ýòãýýä áîëãîõ•Ãàçàð ýçýìøèã÷èéã õóóëèéí äàãóó ýçýìøèõ ýðõòýé áîëãîõ•Ãàçàð ýçýìøèæ áàéãàà ýòãýýäýä òóõàéí ãàçðûí õèë õÿçãààðûã ÿã çºâ òîäîðõîé ãàðãàæ ºãºí õóóëèàð çºâ øóäàðãààð ýçýìøèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõ

ØâåäØâåä óëñûí õóóëèéí ãàçàð ºì÷ëºëèéí á¿ðòãýëèéí òóõàé:1. ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéã íàñàí òóðøäàà ºì÷ëºõ ýðõèéã îëæ àâñàí ýòãýýä íü õóóëüä çààñàí õóãàöààíû äîòîð ãàçàð ºì÷ëºëèéí á¿ðòãýëèéã õèéëãýíý. Õýðýâ òóõàéí õîñ õàìòðàí àìüäðàã÷èéí ãýðëýëòèéí ºì÷èíä õóâèàðëàãäñàí ãàçðûã ºìíº íü ººð õîñóóä ºì÷èëæ ýçýìøèæ áàéñàí áîë ýíý ãàçðûã á¿ðòãýõ áîëîìæã¿é.2. ªì÷ëºã÷, ýçýìøèã÷èéí á¿ðòãýë íü ýçýìøèõ áàðèìò áè÷èã áýëýí áîëñíîîñ õîéø 3 ñàðûí õóãàöààíä øèéäýãäýíý. Ýíý õóãàöàà íü äîîðõ ¿åýñ ýõëýí òîîöîãäîíî.- Ýçýìøèõ àñóóäàë á¿ðýí ã¿éöýä øèéäâýðëýãäñýí ¿åä (àëáàí ¸ñíû çºâøººðºë îëãîãäñîí, ÿìàð íýã íºõöºë áàéäëààñ õàìààðàëã¿é áîëñîí áàéõ)- ªì÷ á¿ðýí øèëæèãäñýí ¿åä (íàñ áàðñàí õ¿íýýñ ºì÷ øèëæñýí áàéõ)- Ãàçàð õºðºíãèéí á¿ðòãýëä îðñîí ¿åýñ- Òóõàéí ãàçàð õóóëèéí äàãóó ºâ õºðºí㺠íü áîëñîí ¿åýñ- Ãàçðûí òàëààðõ àëèâàà ìàðãààí,ø¿¿õ àæèëëàãàà äóóññàí ¿åýñ Õýðýâ ãàçàð ýçýìøèã÷ýýð á¿ðòã¿¿ëýã÷ íü òóõàéí õóãàöààíä áè÷èã áàðèìòàà á¿ðä¿¿ëýýã¿é áîë ãàçðûí á¿ðòãýëèéí àëáàíààñ òîðãóóëü îíîãäóóëæ áîëíî.3. Õýðýâ õóäàëäàí àâàã÷èéí ýçýìøèã÷ýýð á¿ðòã¿¿ëýõ õ¿ñýëò íü ºìíºõ ýçýìøèã÷èéí á¿ðòãýë äýýð ¿íäýñëýæ áàéãàà áîë, ìºí ºìíºõ ýçýìøèã÷èéí á¿ðòã¿¿ëýõ õóãàöàà íü áîëñîí áàéãàà áîë õóäàëäàí àâàã÷ ìºí àäèë ýçýìøèã÷ýýð á¿ðòã¿¿ëýõ õ¿ñýëò ãàðãàæ áîëíî.4. Õýðýâ ºì÷ íü àëáàäàí õóðààëãàñàí ýñâýë àëáàí æóðìààð õóäàëäàãäñàí ýñâýë ÿìàð íýãýí ºð çýýëä áàðüöààíä òàâèãäñàí áîë õýíä õàðüÿàëàãäàõ íü õàìààã¿é õóäàëäàí àâàã÷ íü ýçýìøèã÷ýýð á¿ðòãýãäýõ ýðõèéã àâíà.Äàðààõ òîõèîëäëóóäàä õ¿ñýëò öóöëàãäàíà.- ªìíºõ ãàçàð ýçýìøèã÷ýýñ ýçýìøèõ áè÷ãèéã àâààã¿é áîë-Ãàçàð ýçýìøèõ áè÷ãèéã õóóëèéí äàãóó á¿ðä¿¿ëýýã¿é áîë-ªì÷èéí øèëæ¿¿ëýëò íü ºì÷ øèëæ¿¿ëýã÷èéí ýðõèéã çºð÷èæ áàéãàà áîë ºì÷ øèëæ¿¿ëýã÷ ºì÷ºº øèëæ¿¿ëýõèéã çºâøººðºõã¿é áàéãàà áîë-ªì÷ ýçýìøèõ ýðõ õóðëààð áàòëàãäààã¿é áîë-Ãàçðûã õóäàëäàí àâàõ, áýëýãëýõ, ñîëèõ òîõèîëäîëä ýçýìøèõ áè÷èã áàðèìòàí äýýðõ ãàðûí ¿ñãèéã 2 ãýð÷ áîëîí, ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíààð áàòàëãààæààã¿é áîë-Íèéë¿¿ëýã÷ íü á¿ðòãýãäñýí ýçýìøèã÷ áèø áîë-Õóóëü ø¿¿õ õóðëààð ºì÷èéã ýçýìøèõ ýðõèéã õàññàí áîë-Êàäàñòð áîëîí õóóëü ýðõ ç¿éí àñóóäàë íü õóóëèàð áàòàëãààæààã¿é áîë

Дэд сэдэв 1.2 Газрын харилцаанд оролцогч иргэн, ÀÀÍ, áàéãóóëëàãûí эрх, үүрэг1.2.1 Ýðõ ¿¿ðãèéí òóõàé îéëãîëòÀ. Ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéí òóõàé îéëãîëòÃàçàð ºì÷ëºõ ýðõ íü îáüåêòèâ, ñóáüåêòèâ øèíæòýé áºãººä îáüåêòèâ óòãààðàà ãàçàð ºì÷ëºëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëæ áóé ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýíèé á¿ðäýë, ñóáüåêòèâ óòãààðàà ãàçðûã çàõèðàí çàðöóóëàõ, ýçýìøèõ, àøèãëàõ òàëààðõè ãàçàð ºì÷ëºëèéí öîãö þì.“Ìîíãîë óëñûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé” õóóëüä /2002 îí/ çààñíààð èðãýíä ãàçðûã ãýð á¿ëèéí õýðýãöýýíèé, àæ àõóéí çîðèóëàëòààð ãýñýí ¿íäñýí 2 çîðèóëàëòààð ºì÷ë¿¿ëíý. ªì÷ë¿¿ëýõäýý ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð òºð, îëîí íèéòèéí õÿíàëòûí äîð èë òîä ÿâóóëíà. Òóõàéí èðãýí õ¿ñýëò ãàðãàñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëíý. Òóñ óëñûí èðãýíòýé ãýð á¿ë áîëñîí ãàäààäûí èðãýí, õàðúÿàëàëã¿é õ¿íä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõã¿é. Ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõ òîäîðõîé íºõöºëä òîãòîîñîí æóðìààð ¿¿ñ÷, äóóñãàâàð áîëíî. Ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéã õóóëü ¸ñíû áà õóóëü áóñ ãýæ àíãèëäàã. Ãàçðûã ýçëýí ò¿ðýìãèéëýõ, õ¿÷ýýð àâàõûã õóóëü áóñ ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõ ãýíý. Õàðèí òóõàéí óëñ îðîí ººðèéí òºðººñ ýðõ ç¿éíõýý äàãóó ãàçàð ºì÷ëºõ íü õóóëü ¸ñíûõ áàéíà. Èðãýí òóõàéí ãàçðûã äóóäëàãà õóäàëäààãààð, áýëãýíä, ºâ çàëãàìæèëæ, íýã óäàà ¿íý òºëáºðã¿é ºì÷ëºõ çýðýãò ºì÷ëºõ ýðõ ¿¿ñíý. Èðãýíä ãýð á¿ëèéí õýðýãöýýíèé çîðèóëàëòààð ºì÷ë¿¿ëýõ ãàçðûí õýìæýý íü áàéðøèë çîðèóëàëòààñ õàìààð÷ äàðààõ øèíæòýé áàéíà.

 Иргэнд өмчлүүлэх газрын

байршил

Нийслэлд хэмжээ /га/

0.07 хүртэл га

Аймгийн төвд 0.35 хүртэл га

Сумын төв, тосгонд 0.5 хүртэл га

Нийслэлийг аймгийн төвтэй холбосон улсын чанартай авто замын дагуух газарт /сумын төвөөс бусад /

0.07 хүртэл га

/Дээрх 7.1 дэх хэсэгт 2008 оны 5 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/Òºðèéí ºì÷èéí ãàçðûã èðãýíä ºì÷ë¿¿ëýõ, õóâü÷ëàõ íü ¿íýòýé, ¿íýã¿é ãýñýí 2 õýëáýðòýé áàéäàã.

Á. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõèéí òóõàé îéëãîëòÃàçàð ýçýìøèõ ýðõèéã 2 ÿíçààð àâ÷ ¿çýæ áîëíî. ¯¿íä: 1. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ íü õ¿íèé ýêîëîãèéí ýðõèéí ñàëøã¿é õýñýã. ¯¿ãýýðýý ñóáüåêòèâ øèíæòýé.2. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ íü ãàçàð ýçýìøëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëñàí ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýíèé èëðýë. ¯¿ãýýðýý îáüåêòèâ ýðõèéí øèíæòýé. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõòýé õàðèëöàí õàìààðàëòàé. Ãàçàð ýçýìøèõ íü ºì÷èëæ áóéí ¿ð äàãàâàð þì. Ò¿¿õýí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõýýñ óðüòàæ ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ ¿¿ññýí áàéíà. Òóõàéëáàë áàéãàëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ õ¿í àíõ ¿¿ñ÷ áèé áîëîîä áàéãàëèàð îðîí ãýðýý õèéæ ò¿¿íèé ¿ð øèìèéã õ¿ðòýõ áîëñíîîð ãàçàð àøèãëàæ, òýð íü õ¿íèé ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ ¿¿ñýõýä õ¿ðãýæýý. Ãýâ÷ íèéãìèéí õºãæëèéí ÿâöàä ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ íü ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõýä çàõèðàãäìàë øèíæòýé áîëñîí áàéíà. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ íü õ¿í ãàçàðòàé õàðèëöàæ, ò¿¿íèéã ººðèéíõºº ìýäýëä áàéëãàõ áîëîìæòîé áàéõ ÿâäàë þì. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõèéí ñóáüåêò íü òºð ìºí. Òºð ãàçàð ýçýìøèõ ýðõýý ººðèéí áàéãóóëëàãóóäààð äàìæóóëæ, òýäýíä ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëäýã. Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõèéí íýã ÷óõàë ñóáüåêò íü èðãýí ìºí. Èðãýí ãýäýã íü íýãäìýë îéëãîëò áºãººä òóñ óëñûí èðãýí, ãàäààä óëñûí èðãýí, õàðúÿàëàëã¿é õ¿í ãýñýí òóñãàé îéëãîëòóóäààñ á¿ðäýíý. Þíû ºìíº Ìîíãîë óëñûí èðãýí Ãàçðûí õóóëüä çààñíààð òóñ óëñûí ãàçðûã ýçýìøèõ ýðõòýé. Ãàçðûí òóõàé õóóëüä çààñíààð òóñ óëñûí ãàçðûã ýçýìøèõ ýðõòýé òýãýõäýý ãàçàð ýçýìøèõ ýðõç¿éí ÷àäàìæòàé áàéõ ¸ñòîé. “Ãàçðûí òóõàé” øèíý õóóëüä /2002 îí/ çààñíààð ãàçðûã ýíý õóóëèéí äàãóó òîäîðõîé çîðèóëàëò, õóãàöàà, áîëçîëòîéãîîð ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð çºâõºí ýðõèéí ãýð÷èëãýýãýýð ýçýìø¿¿ëíý. Ýðõèéí ãýð÷èëãýý íü èðãýíèé ãýð á¿ëèéí õàìòûí õýðýãöýýíèé, òºðèéí áàéãóóëëàãûí, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ãýñýí ¿íäñýí 3 òºðºëòýé áàéíà. Èðãýí ãàçðûã äàíãààð, ãýð á¿ëýýðýý áîëîí õàìòðàí àøèãëàæ áîëíî. Èðãýí ººðºº ãàçàð ýçýìøèõýýñ ãàäíà ýðõýý áóñäàä øèëæ¿¿ëýõ çàìààð àøèãëóóëæ áîëíî. Ãàãöõ¿¿ ýíý òîõèîëäîëä ýðõ á¿õèé òºðèéí áàéãóóëëàãûí çºâøººð뺺ð ã¿éöýòãýíý. Èðãýí ãàçðûã ººðèéí àìüäðàõ, àæ òºðºõ àõóé íºõöºëºº ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèíý. ¯¿íèé òóëä ãýð îðîí ñóóö áàðèõ, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ, æèìñãýíý òýæýýëèéí óðãàìàë òàðèõ çýðýã òîäîðõîé çîðèóëàëòààð ýçýìøèíý. Ãàäààä óëñûí èðãýí áîëîí õàðúÿàëàëã¿é õ¿í àõóéí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áîëíî.

Çîðèóëàëò Õýìæýý ãà-ð

Õóâèéí ãýð îðîí ñóóöíû õàøàà áàðèõ

çîðèóëàëòààð

0.07 õ¿ðòýë

Ãýð á¿ëèéí õàìòûí õýðýãöýýíä õ¿íñíèé

íîãîî òàðèõ çîðèóëàëòààð

0.1 õ¿ðòýë

¯ð òàðèàíû çîðèóëàëòààð 100 õ¿ðòýë

Õ¿íñíèé íîãîî òàðèõ 5 õ¿ðòýë

Â. Ãàçàð ýçýìøèõ õàðèëöààÃàçàð ºì÷ëºõ ýðõýýñ ýçýìøèõ ýðõ óðãàí ãàð÷ ò¿¿íýýñ øóóä õàìààð÷ áàéíà. Ýíý óòãààðàà íýã òàëààð ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ íü ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëíî. ªºðººð õýëáýë ãàçàð ýçýìøèõ íü ãàçðûã ºì÷èëæ áóéí íýã õýëáýð þì. Ãàçàð ýçýìøèõ ãýð÷èëãýýã çºâõºí Ìîíãîë óëñûí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä îëãîíî.Ýçýìøèõ ýðõèéí ãýð÷èëãýýíèé òºðºë íü•Ãýð á¿ëèéí õàìòûí õýðýãöýýíä •Òºðèéí áàéãóóëàãûí •Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ãýñýí àíãèëàëòàé áàéíà. Èðãýíä ãýð á¿ëèéí õàìòûí õýðýãöýý áà áóñàä çîðèóëàëòààð ¿íý òºëáºðã¿é ýçýìø¿¿ëýõ ãàçðûí õýìæýýÀéìàã íèéñëýë, ñóì ä¿¿ðãèéí ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòàíä ýçýìøèæ áîëîõîîð çààñíààñ áóñàä ãàçàðò ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõèéã õîðèãëîíî.

Ãàçàð ýçýìøèã÷èéí ýðõ íü:•Ãàçàð ýçýìøèõ ãýðýýíä çààñàí çîðèóëàëòûí äàãóó óã ãàçðûã ýçýìøèæ àøèãëàõ•Ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí óëñûí õÿíàí áàòàëãààã ãàçàð ºì÷ëºã÷ººñ ãàðãóóëæ àâàõ•Ãàçàðò ó÷èðñàí õîõèðëûã ãýì áóðóóòàé ýòãýýäýýð òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó íºõºí òºë¿¿ëýõ•Ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ òóõàé øèéäâýð ãàðãàñàí ýòãýýäèéí çºâøººðºëòýéãýýð ýðõèéí ãýð÷èëãýýãýý áóñäàä øèëæ¿¿ëýõ, áàðüöààëàõ•Ãàçðûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ áîëîí ãàçàð ýçýìøèõ ãýðýýíä çààñàí ¿¿ðãýý çîõèõ ¸ñîîð áèåë¿¿ëæ èðñýí áîë ýðõèéí ãýð÷èëãýýíèé õóãàöàà äóóñàõàä óã ãàçðûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí ýçýìøèõýýð ãýð÷èëãýýãýý ñóíãóóëàõ•Ãàçàð ýçýìøèã÷ íü ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ òóõàé øèéäâýð ãàðãàñàí ýòãýýäèéí çºâøººðºëòýéãýýð òóõàéí ãàçðàà á¿ãäèéã áóþó çàðèì õýñãèéã áóñàä àøèãëóóëàõ çýðýã áîëíî.

Ãàçàð ýçýìøèã÷èéí ¿¿ðýã íü:•Ãàçàð ýçýìøèõ ãýðýýíä çààñàí íºõöºë, áîëçëûã áèåë¿¿ëýõ•Ãàçðûã ¿ð àøèãòàé, çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé õóóëü òîãòîîìæ áîëîí òºðèéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ ãàçàð àøèãëàëòòàé õîëáîãäóóëàí òàâüñàí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõ•Ãàçðûí òºëáºðèéã òîãòîîñîí õóãàöààíä òºëºõ•Ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí óëñûí õÿíàí áàòàëãààã òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó õèéëãýæ áàéõ•Áóñäûí ãàçàð ýçýìøèõòýé õîëáîãäñîí ýðõ, õóóëü ¸ñíû àøèã ñîíèðõëûã çºð÷èõã¿é áàéõ•Õóóëüä çààñíû äàãóó ýðõèéã ãýð÷èëãýýãýý áàðüöààëàõ, øèëæ¿¿ëýõ òîõèîëäîëä óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýõ

Ã. Ãàçðûã ò¿ðýýñëýõ ýðõèéí òóõàé îéëãîëòÒ¿ðýýñëýõ ãýäýã íü – ªì÷ëºã÷ íü àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõã¿éãýýð ºì÷ëºë人 áàéãàà ¿ë õºäëºõ õºðºí㺺ñ îðëîãî îëîõ çîðèëãîîð áóñàä ñóáüåêòòýé õàðèëöàæ áóé õàðèëöààã õýëíý. Ýíý õàðèëöàà íü èðãýíèé ýðõç¿éí áîëîîä ò¿ðýýñèéí ãýðýýãýýð çîõèöóóëàãäàíà. Ò¿ðýýñë¿¿ëýã÷, ò¿ðýýñëýã÷ ãýñýí 2 ñóáüåêòòýé. Ò¿ðýýñëýã÷ íü ãàçðûã ýçýìøèæ, àøèãëàæ áàéõ õóãàöààíäàà òºëáºð òºëºõ ¸ñòîé áà ãýðýýã 2 æèëýýñ äýýø õóãàöààãààð áè÷ãýýð õèéõ áºãººä ýíý æóðìûã áàðèìòëààã¿é òîõèîëäîëä ¿éë÷èëæ ýõýëñíýýñ õîéø 1 æèëèéí äàðàà äóóñãàâàð áîëíî. Ãýðýýíèé õóãàöàà, òºëáºð, ãýðýýíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ, öóöëàõ çýðãèéã õóóëèíä çààæ ºãººã¿é òóë ãýðýý õèéñýí òàëóóä õàðèëöàí òîõèðîëöîíî. Ò¿ðýýñèéí õàðèëöààíû ñóáüåêò¿¿ä õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà, ýðõòýé áàéíà Ä. Ãàçðûã õóäàëäàõ òóõàé îéëãîëòÕóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ õàðèëöàà íü ýðõ ç¿éí îð÷èí ñàéí á¿ðäýýã¿é áàéãàà òóë èðãýíèé ýðõç¿éä õàìààðíà. Õóäàëäàã÷, õóäàëäàí àâàã÷ ãýñýí 2 ñóáüåêòòýé áàéíà. ̺í ò¿¿íèéã õîëáîæ ºãºõ çóó÷ëàã÷, õóäàëäààíû òºëººëºã÷ çýðýã îðíî. Ãàçðûí õóäàëäààã çààâàë áè÷ãýýð õèéæ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä á¿ðòã¿¿ëýõ ¸ñòîé. ¯ÕÕ-ã õóäàëäàí àâàõ õóäàëäàà íü äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàíà ¯¿íä:•ªì÷ëºõ ýðõ íü íàðèéí òîäîðõîéëîãäñîí áàéíà •Ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð ÿâàãäàõ •¯íýëãýýã òàëóóä çºâøººðñºí áàéõ •Ìýäýýëýë äýëãýðýíã¿é áàéõ •Ýðõ òýãø áàéõ Å. Ãàçðûã áýëýãëýõ òóõàé îéëãîëò Áýëýãëýõ ãýäýã íü ººðèéí ºì÷ëºëä áàéãàà õºðºíãèéã õ¿ëýýí àâàã÷èéí çºâøººðëèéí ¿íäñýí äýýð ¿íý òºëáºðã¿é øèäæ¿¿ëýõ õàðèëöàà áºãººä 2 òàë õóóëü ¸ñíû áàéëãàõûí òóëä ãýðýý áàéãóóëíà. Ãýðýýã íîòàðèàòààð áàòëóóëæ ¯¯Õ-í óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëíý. Áýëýãëýã÷, áýëýã õ¿ëýýí àâàã÷ ãýñýí 2 ñóáüåêòèéí õîîðîíä ÿâàãäàíà.¨. Ãàçðûã ºâ çàëãàìæëàõ òóõàé îéëãîëòªâ çàëãàìæëàõ ãýäýã íü –ªì÷ëºõ ýðõýý õîé÷ ¿åäýý çàëãàìæëóóëàí ¿ëäýýõ ýðõýýøèëæ¿¿ëæ áàéãààõàðèëöàà þì.ªâë¿¿ëýã÷ - ºâëºã÷ ãýñýí 2 ñóáüåêòòýé áàéíà.Õóóëü ¸ñîîð ºâ çàëãàìæëàõ, ãýðýýãýýð ºâ çàëãàìæëàõ ãýñýí õî¸ð òºðëèéí õýëáýðòýé áà ºâëºã÷ ãýðýýñëýë õèéãýýã¿é òîõèîëäîëä õ¿÷èí òºãºëäºð áóñ áàéíà.Æ. Ãàçàð àøèãëàõ ýðõèéí òóõàé îéëãîëòÃàçàð àøèãëàõ íü ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõèéí ñàëøã¿é ýëåìåíò áºãººä äàíãààð áîëîí ãàçàð ýçýìøèõ ýðõòýé õîëáîîòîéãîîð õýðýãæäýã. Ãàçàð ºì÷ëºõ íü ò¿¿íèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ óòãààð õýðýãæäýã áîë ãàçàð ýçýìøèõ íü ãàçðûã òóõàéí ñóáüåêò ººðèéí ìýäýëä áàéëãàõ ÿâäàë þì. Òýãâýë ãàçàð àøèãëàõ ãýäýã íü ãàçðûí ¿ð àøèãòàé òàëûã èëð¿¿ëýí ãàðãàõûã õýëäýã. Ãàçðûã çºâõºí çàõèðàí çàðöóóëæ áóþó ýçýìøèëäýý áàéëãààä áàéõ íü ãîë áóñ, õàðèí ãàçðûã çîõèñòîé àøèãëàõ íü ãàçàðòàé õàðèëöàõ ãîë øèíæ áîëäîã. Ãàäààä óëñ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ãàäààäûí èðãýí õóóëèéí ýòãýýäýä ãàçðûã òîäîðõîé õóãàöààãààð ò¿ðýýñ êîíöåññûí ãýðýýãýýð àøèãëóóëàõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàíà. Ãàäààä óëñûí äèïëîìàò òºëººã÷èéí áîëîí êîíñóëûí ãàçàð, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷èéí ãàçàðò ãàçàð àøèãëóóëàõ íºõöºë, æóðìûã Ìîíãîë óëñûí îëîí óëñûí ãýðýýãýýð òîãòîîíî. Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð 180 õîíîãîîñ äýýø îðøèí ñóóãàà ãàäààäûí èðãýí õóóëèéí ýòãýýäýä ãàçðûã çºâõºí ãýð á¿ëèéí çîðèóëàëòààð 0.05 ãà õ¿íñ, æèìñ æèìñãýíý òàðèõ çîðèóëàëòààð 0.1 ãà ãàçðûã òóñ òóñ àøèãëóóëíà.