intellectual property rights and file sharing

Ë DREJTAT E PRONËSISË

INTELEKTUALE

DHE ONLINE FILE

SHARING

Punuan: Pranoi

Dorina Haxhimanka Prof.Dr. Kozeta Sevrani

Enida Papaj

Eva Kellici

Migen Elmazaj

Nevila Shehu

Shyqyrie Baci

MIS

Te drejtat e pronesise intelektuale dhe online File Sharing

Faqe 2 nga 20

TABELA PERMBLEDHESE

HYRJE ............................................................................................................................................ 3

METODOLOGJIA ......................................................................................................................... 4

GJETJE ........................................................................................................................................... 5

Perkufizimi i te Drejtes mbi Pronesine Intelektuale.................................................................... 5

Ndarja e Skedareve Online - Perkufizimi ................................................................................... 7

Web sitet e shkarkimit dixhital.................................................................................................... 7

Teknologjia File Sharing ............................................................................................................. 8

Te ardhurat e Website-ve te File Sharing .................................................................................... 8

Pro File Sharing. ........................................................................................................................ 10

Kunder file sharing. ................................................................................................................... 10

ORGANIZATA KUNDER FILE SHARING .............................................................................. 12

LIGJSHMERIA E FILE SHARING ............................................................................................. 16

STOP VEPRIMEVE ONLINE TE PIRATERISE ....................................................................... 17

PERFUNDIM ............................................................................................................................... 19

MIS


Faqe 3 nga 20

HYRJE

Kjo teme flet mbi “Te drejtat e pronesise intelektuale dhe File Sharing”. Te drejtat e pronesise

intelektuale dhe “File Sharing” tentojne te kene nje korrelacion negativ. Nderkohe qe perdorimi i

Internetit behet gjithmone e me i lehte dhe shume informacion ofrohet nga ISP me nje kosto te

ulet, numri i perdoruesve qe vizitojne/shkarkojne nga faqe “File Sharing” rritet.

Kjo ka nje efekt negativ ne te drejtat e pronesise intelektuale sepse tashme shume kompani te

drejtat e pronesise intelektuale te te cilave jane cenuar, kane filluar te nderrmarrin hapa ligjore.

Te drejtat mbi pronesine intelektuale jane mjaft te rendesishme per mbrojtjen e shpikjeve dhe

shpikesve, sepse askush nuk do të shpikte gjëra të reja nëse do të ishte e lehtë për një konkurrent

të "marrë" shpikjen dhe ta pretendojnë ate si të veten. Sherbimet “Online File Sharing” dhe

popullariteti i faqeve te internetit u bë sinonim me piraterine. Por sic do permendet edhe me vone

ne kete material “Online File Sharing” ne vetvete eshte e ligjshme. Eshte permbajtja e asaj qe

behet publike qe eshte thelbi i diskutimeve.

Materiali i trajtuar ne kete teme fokusohet si ne te drejtat e pronesise intelektuale ashtu edhe ne

“online file sharing”.

Se pari do te jepet perkufizimi i te drejtave mbi pronesine intelektuale si dhe cdo gje tjeter qe

lidhet me te. Do te jepet gjithashtu edhe perkufizimi i “file sharing” dhe dy llojet kryesore te

“file sharing”. Se dyti do te jepen faqet kryesore web, si dhe informacion mbi teknologjine qe

perdorin, te ardhurat dhe popullaritetin qe gezojne. Se treti do te diskutohen pro-te dhe kunder

“file sharing” dhe efekti i tyre ne biznes. Se katerti do te trajtohen elementet e sigurise lidhur me

“file sharing” si dhe disa raste ligjore qe trajtojne cenimin e te drejtave te pronesise intelektuale.

Dhe se fundmi do te jepet nje liste e organizatave qe punojne ne fushen e mbrojtjes se te drejtave

te pronesise intelektuale, do te diskutohet ligjshmeria e “file sharing” si dhe Akti “Stop piraterise

on line”.

MIS


Faqe 4 nga 20

METODOLOGJIA

Metodologjia e perdorur kerkoi qe grupi te mblidhte si fillim sa me shume informacion ne lidhje

me temen dhe t’ia prezantonte pastaj pjeses tjeter te grupit ne nje forme sa me te qarte dhe te

kuptueshme.

Ne dy ceshtjet e para kemi dashur qe fokusi jone te jete ne dhenien e perkufizimeve, mbi te

Drejtat e Pronesise Intelektuale dhe komponentet e saj si dhe mbi “File Sharing” dhe

komponentet e saj. Të gjitha përkufizimet mbi te drejten e pronesise Intelektuale janë bazuar ne

nje website të quajtur “World Intellectual Property Organization”. Ndersa perkufizimet mbi “ file

sharing” jane bazuar ne faqet howstuffworks.com and techopedia.com. Tre ceshtjet e tjera Faqet

kryesore per sharing, Teknologjia, dhe Te ardhurat bazohen ne shume faqe te ndryshme . Lista e

faqeve me te njohura te “File Sharing” si dhe arsyet e popullaritetit te tyre jane marre nga

markmonitor.com dhe P2P blog.com. Informacioni mbi Teknologjine e “File sharing”

Bazohet ne faqe si rapidshare.com dhe megupload.com. Dhe ne fund informacioni mbi te

ardhurat, eshte marre nga gigaom.com dhe torrentfreak.com.

Argumentat pro dhe kunder “file sharing” jane nje ceshtje qe trajtohet kudo ne shume faqe

internet. Kjo eshte e rendesishme sepse njerezit duhet ta dine cfare ata bejne kur perdorin “file

sharing” si dhe te dine problemet qe mund te lindin apo demet qe mund te shkaktojne nga kjo.

Shume faqe interneti permbajne te njejtat argumenta pro dhe kunder dhe ndajne pothuajse te

njejtin informacion. Faqet e internetit te perzgjedhura per kete teme jane te gjitha faqe te sigurta,

njera prej tyre madje eshte pjese e Homeland Security.

Kjo sepse deshironim qe informacioni qe trajtohet ne kete teme te bazohet ne nje faqe internet

zyrtare te qeverise sesa ne faqe që mund të jetë shkruar dhe redaktuar nga përdoruesit e rastit,

sepse keshtu ajo jep siguri se faktet e ofruara janë të ligjshme. Tema e sigurisë, në veçanti të

sigurisë që ka të bëjë me “online file sharing”, është e nje rendesie shume te madhe. Shumë

kompani duan siguri për produktet e tyre si dhe sigurine që produktet e tyre nuk do të

shpërndahen falas nëpër internet. Temat e padive që kanë të bëjnë me shkelje te te drejtave te

pronesise intelektuale si dhe per “file sharing” jo te ligjshme jane gjithashtu shumë te

MIS


Faqe 5 nga 20

rëndësishme. Shumica e studimeve gjenden ne faqe interneti të tilla si Wall Street Journal dhe

Gamestop

Tre ceshtjet e fundit qe do te diskutohen lidhen me organizatat qe mbrojne te drejtat e pronesise

intelektuale, nqs “ file sharing” eshte e ligjshme dhe Stop Piraterise Online. Ceshtja e pare qe

diskutohet jane organizatat. Eshte vizituar secila nga faqet e internetit te ketyre organizatave si

dhe u perdor Wikipedia per te mbushur ndonje mungese informacioni qe nuk gjendej ne keto

faqe.

Per t’ju pergjigjur pyetjes nqs “File sharing” eshte e ligjshme apo jo, u perdor eksperienca

personale e anetareve te grupit si dhe artikuj informues nga computerhope.com.

Ceshtja e fundit “Stop Piraterise Online” u bazua ne informacionin e marre nga Wikipedia si dhe

nga faqe te ndryshme perfshire edhe washingtonpost.com.

GJETJE

Perkufizimi i te Drejtes mbi Pronesine Intelektuale

Kur behet fjale per Ide, jane disa prej tyre qe njerezit i konsiderojne si mjaft te vecanta dhe i

ruajne/mbrojne. Keto ide mund te konsiderohen pronesi intelektuale. Pronesia Intelektuale në

thelb është çdo krijim i mendjes e cila përfshin shpikjet, veprat letrare dhe veprat artistike, si dhe

simbolet, emrat, imazhet e përdorura në tregti (Organizata Boterore e Pronesine Intelektuale)

Për shkak se shumë njerëz mund të shfaqin të njëjtën ide, ose edhe më keq,

dikush mund te vjedhe qëllimisht idenë e një tjetri, është e rëndësishme te mbrohet prona

intelektuale me ane të te drejtave te pronësise intelektuale. Te Drejtat e pronësisë intelektuale i

japin të drejtat ekskluzive krijuesit origjinal te veprës së caktuar. Llojet kryesore të të drejtave

të pronësisë intelektuale janë si më poshtë:

E drejta e Autorit (Copyrights)- i jep te drejtat krijuesit origjinal të veprave letrare dhe artistike

Veprat letrare përfshijnë romane, poezi, gazeta dhe programe kompjuterike. Puna artistike

përfshin piktura, vizatime, fotografi, skulpturë, arkitekturë, reklama, harta dhe vizatimet teknike.

MIS


Faqe 6 nga 20

Sipas autorit, krijuesit e këtyre punimeve kanë të të drejtën ekskluzive për të përdorur ose per të

autorizuar përdorimin e tyre.

Marka - Një Marke është një shenjë e veçantë që identifikon cili eshte ofruesi i mallrave apo

shërbimeve. Shembulli i markes me te njohur eshte Logo e nje biznesi. Marka te tjera mund të

përfshijnë tinguj, aroma, apo ngjyra. Kur shikojme reklama jo vetëm mund të shohim logon e nje

kompanie, por mundet qe logo te shoqerohet nga nje tingull që ne e lidhim po me kete kompani.

Patentat - Patentat mbrojne shpikjet. Shpikje mund te quhet nje produkt ose edhe nje proces qe siguron

një mënyrë të re të bërjes së gjërave. Patentat sigurojne mbrojtjen e shpikjes për një kohë të kufizuar si

psh. 20 vjet.

Të Drejtat e Dizenjimit Industrial - Shumë kompani prodhojnë të njëjtën tip produkti si psh

celulare/kompjutra të ndryshëm dhe ajo cka diferencon një produkt nga një tjetër është pikërisht pamja e

tij. Një dizenjo industriale përbën aspektin zbukurues ose estetik të një produkti (WIPO). Kështu Apple

ka një pamje të ndryshme te iPhone-t dhe të MacBook-ut të vet. Kjo e drejtë bën të mundur që askush të

mos kopjojëpamjen e vecantë me shpresë që të fitojë dicka më tepër prej tij.

Sekretet Tregëtare – sekretet tregëtare janë cfarëdo informacioni që jep një advantazh ekonomik. Kur

punoni për një kompani , juve ju është ekspozuar një informacion konfidencial , i cili është i tillë

pikërisht se i jep kompanisë një advantazh konkurues. Sekrete tregëtare janë receta te vecanta të

përgatitjes së një produkti, informacionet mbi klientin dhe proceset e kompanise.

Mbrojtja Gjeografike - mbrojtja gjeografike siguron mbrojtjen e origjines se produktit. Vendet zhvillojne

nje reputacion te vetin per mallrat dhe te mirat qe ato sigurojne. Kjo mbrojtje u siguron klienteve qe

produkti qe ata marrin eshte e asaj cilesie.

Megjithe keto te drejta, gjithsesi ka njerez qe nuk i respektojne ato. Nje prej ketyre menyrave eshte

perdorimi i punes se tjetrit dhe shperndarja e saj me te tjere pa qene i autorizuar nga krijuesi.

MIS


Faqe 7 nga 20

Ndarja e Skedareve Online - Perkufizimi

Per shkak te teknologjise, eshte bere me e lehte te ndash (te besh share) skedare ne te gjithe boten. Nje

nga menyrat me te lehta eshte perdorimi i internetit nepermjet online file sharing. File sharing ne

pergjithesi eshte lejimi i aksesit te njerezeve te ndryshem mbi file dhe informacione te ndryshme

nepermjet rrjetit.

Ka dy tipe baze te online file sharing: koke me koke (peer-to-peer ) dhe sherbimet qe ofrojne mbajtjen e

ketyre file-ve ( file hosting ). Nepermjet menyres se pare (P2P) perdoruesit jane te lidhur me njeri tjetrin

nepermjet nje software-i qe lejon ngarkimin dhe shkarkimin e file-ve. Me sherbimet file hosting, file-t

vendosen ne nje vend tek i cili perdoruesit e ndryshem kane te drejte te shkarkojne file. Kjo eshte edhe

metoda me e njohur dhe e perdorur e file hosting.

Web sitet e shkarkimit dixhital

Trafiku global i P2P eshte ne renie dhe eshte duke u zevendesuar nga websitet e shkarkimit dixhital, te

quajtura ndryshe “one-click hosts”. Shpejtesia e larte e shkarkimit, kostot e uleta te hostimit (te ruajtjes) ,

dhe krijimi me shpejtesi e ketyre websiteve ndikon ne shnderrimin e menyres se file sharing. Por kjo

menyre e re promovon edhe piraterine. Websitet qe ofrojne te dhena pirate gjenerojne miliarda vizitime

ne vit. Kerkimet nga markmonitor.com klasifikojne 43 website unik si “site dixhitale pirate” . Ne baze

te ketij kerkimi , trafiku i gjeneruar nga keto site eshte me shume se 146 miljone vizita ne dite, duke

perfaqesuar rreth 53 miljarde vizita ne vit. Nga keto 43 site, 3 me te medhenjte jane rapidshare.com,

megavideo.com dhe megaupload.com , te cilat se bashkur gjenerjone 21 miljarde vizita ne vit. (Traffic

Report: Online Piracy and Counterfeiting , 2011).

Keto website jane duke i dhene nje hov te madh piraterise dhe duke terhequr nje numer te madh

perdoruesish ne dite. Me popullori midis tyre , rapidshare.com ka mesatarisht 32 miljone klikime ne dite.

Shifra te ngjashme gjenden edhe me dy konkurruesit kryesor megavideo.com dhe megaupload.com.

Hapesira midis numrit te perdoruesve qe perdorin shkarkimin direct (direct download-DDL) dhe

teknologjise peer to peer (P2P) eshte duke u rritur cdo dite e me shume. Rreth viteve 2005 dhe 2006 ,

teknologjia peer-to-peer pa te rritej nje tip te ri konkurruesi si Rapidshare dhe Megaupload. Keto dy

website jane tashme me te suksesshmit dhe kompanite me te medhaja te file hosting.

MIS


Faqe 8 nga 20

Teknologjia File Sharing

Teknologjia e perdorur me one-click hosts eshte e ndryshme nga peer-to-peer. Cdo gje eshte e

centralizuar tek serverat , te cilet mbajne file dhe i dergojne ato perdoruesve sipas kerkeses se

perdoruesve. Avantazhi i shkarkimit direkt eshte qe sapo ti fillon shkarkimin , ai nuk do ndali derisa te

mbaroje , nqs ke gjate gjithe kohes lidhje me internetitn. Eshte shume e ndryshme nga P2P sepse ai qe

ngarkon file-in , qe ndryshe njihen edhe si seeder-s, mund te shkeputet dhe ne kete rast , shkarkimi nuk

mund te vazhdohet ose ngadalesohet shume.

Shume site ruajtes te file-ve online megjithese jane te ngjashem kane diferencat e tyre. Per

shembull, me Megaupload perdoruesit pa pagese jane te lejuar te shkarkojne dhe ngarkojne file deri me

1024MB ndersa me Rapidshare upload-i maksimal eshte 200MB per ata pa pagese dhe 2GB per ata me

pagese. Shumica e perdoruesve te internetit u pelqen te perdorin keto site sepse ato jane te thjeshta ne

perdorim , me te shpejta dhe me te sigurta. Ne Rapidshare dhe Megaupload shumica e perdoruesve quhen

“leechers” cka do te thote se keto perdorues jane vetem perdorues te sherbimit por nuk kontribuojne ne

komunitet duke upload-uar file te rinj. Kjo ne te kundert me P2P ku ju jeni me se shumti i detyruar te

ndash dicka me te tjeret per te pasur mundesine e shkarkimit. Nje vecanti e ketyre website-ve eshte se ato

nuk kane motorra kerkimi. Prandaj, njerezit nuk mund te kerkojne per nje file te caktuar. Si rrjedhoje nje

funksion kerkimi behet nga nje website qe sherben si pale e trete, bloge te ndryshme ose forume qe u

referencohen link-eve te ndryshme. Megjithate shumica e kerkimeve behen ne motorrin me te famshem te

kerkimit : Google.

Rapidshare dhe Megaupload perpiqen te heqin sa me shume file te paligjshme qe te jete e mundur kur

perdoruesit i sinjalizojne ato. Fshirja e ketyre fileve eshte pak hipokrite pasi njerezit jane me se shumti

duke i perdorur ato mbi te dhena te piratuara. Gjithashtu dikush tjeter mund te ngarkoje te njejtin file por

me nje link te ndryshem.

Te ardhurat e Website-ve te File Sharing

Sitet e Direct Download jane kryesisht nje menyre per pronaret e tyre per te bere para ne kurriz te atyre qe

kane te drejten e copyright dhe ne kurriz te te gjithe rregullave etike. Normalisht ata nuk e bejne kete

per te shperndare kulture , por per te fituar sa me shume te jete e mundur. Megjithate eshte shume e

veshtire per te marre vesh nese te gjitha keto website te free online sharing jane biznese fitimprurese.

Keto kompani ofrojne sherbime falas dhe te paguara, duke i siguruar te ardhurat e tyre nga rregjistrimi me

MIS


Faqe 9 nga 20

pagese ne website. Qendrueshmeria dhe besueshmeria e infrastruktures eshte nje faktor i rendesishem ne

vendodhjen e site-ve.

Amerika e Veriut dhe vendet e Evropes Perëndimore hostojne rreth 67 për qind të faqeve të

klasifikuara ne piraterinë digjitale. Rapidshare është i vendosur në Zvicër dhe Megaupload në

Hong-Kong dhe të refuzojne të japin informacion në lidhje me numrat e tyre financiare. Modeli i

tyre ekonomik është i tipit "Freemium" model (falas dhe premium). Të gjithë përdoruesit e

internetit mund të shkarkojne çdo gjë falas, por në qoftë se ata duan shërbime ekstra ne shkarkim

(të tilla si shpejtësia me te madhe, disa shkarkime paralelisht kohë, dhe jo reklama në faqe ...)

atehere ata do të duhet të paguajne. Për shkarkime të mëdha, ky është një investim i mirë, sepse

anëtarësimet janë të lira dhe jep akses ne nje numer te madh skedaresh.

Rapidshare kishte online edhe vet monedhën e saj virtuale, e cila shitej në stacionet e gazit dhe

stendat e lajmeve në Gjermani. Disavantazhi i faqeve te përmendura me lart qendron ne faktin se

jane plot me reklama dhe pop-ups. Rapidshare më parë kishte dhe një program shpërblimi për

anëtarët e sa, por kjo u ndalua në mars 2010. Si rezultat i kesaj, një numer i madh anëtarësh

vendosen të lëvizin per te gjetur një tjetër zgjidhje per file storage. Megaupload i jep përdoruesit

një pikë shpërblim për çdo shkarkim apo ngarkim skedari. Megjithatë, përdoruesi duhet të jetë

anetar me pagese qe te perfitoje shperblimin, dhe eshte i ndaluar ngarkimi i skedarëve me

përmbajtje të paligjshme. Gjithashtu skedaret me madhesi me te madhe se 100 MB nuk i japin

përdoruesit te drejten per te fituar pike. Kompanite e regjistrimit dhe krijuesit e filmit shpesh

kanë paditur, kompanite e shkarkimit te drejteperdrejte. Gjykatat kanë pasur mendime të

ndryshme dhe debate të gjata në lidhje me ligjshmërinë faqeve te këtij lloji (Roettgers,

gigaom.com). Për të treguar vullnetin e mire për të luftuar piraterinë, lideri Rapidshare përpiqet

të bashkëpunoje duke i dërguar përdoruesit në faqet e internetit VOD, nëse ata arrijnë në një

faqe të fshire. Kohët e fundit, Rapidshare ka hapur një dyqan online, ku shesin lojra elektronike.

Ata gjithashtu po planifikoine të japin filma online me qira. Kjo mund të edukoje dhe ndihmoje

përdoruesit e internetit se si të marrin filmat, muzikë, apo lojra, ne menyre ligjore. Edhe pse

shumë njerëz e lidhin file sharing me piraterinë, ka te tjere qe jane pro file sharing.

MIS


Faqe 10 nga 20

Pro File Sharing.

Aftësia për të shkarkuar skedare përmes internetit është bërë një faktor i rëndësishëm për

miliona njerëz në të gjithë botën. Njerëzit shkarkoine skedare që u nevojiten për ne punë,

shkollë, apo per arsye personale. Ka përparësi të shumta ne përdorimin e internetit për të

shkarkuar skedare, që mund të kenë efekt tek përdoruesit. Avantazhi kryesor i file sharing është

aftësia për të bashkëpunuar me të tjerët në projekte të caktuara, nëse ajo është për punë ose për

qëllime edukative. Zhvilluesit e programeve mund të ndajne skedare, që mund të testohen

lehtësisht dhe përdoruesit te mund të japin komente ne lidhje me ndonjë bug ose me pamjen e

programit te ri (Buenaventura, 2010). Ky është një përfitim i madh për zhvilluesit e programeve,

sepse ata nuk duhet të paguajnë për teste shtesë, sepse ka shumë njerëz të cilët janë zgjuar të

mjaftueshem dhe të gatshëm për të ndihmuar një zhvillues programesh.

Një industri që mund të përfitoje nga file sharing është industria e regjistrimit te muzikes.

Kompanite e regjistrimit dhe shpërndarësit e tyre mund të përdorin file sharing për të dërguar tek

klientët, nje parapremiere te albumeve te ardhshme (Buenaventura, 2010). Kjo i jep

konsumatoreve nje ngacmim per albumet e kengetareve që ata janë në pritje, dhe kjo mund t'i

entuziazmoje edhe më shumë per ta blere albumin ne momentin kur del. Familjet gjithashtu,

mund të përdorin file sharing për të kaluar në të dhënat personale te anëtarëve te tjerë të familjes,

të cilat mund të përfshijnë fotografi, skedare të rëndësishem, madje edhe ftesa për mbledhje

familjare. Edhe pse ka shumë përparësi përdorimi i file sharing, risku i ndarjes se skedareve në

internet, mund të kete efekte shkatërruese për njerëzit.

Kunder file sharing.

Njerëzit të cilët ndajnë fotografi duke perdorur internetin kanë aftësinë për të instaluar kode të

dëmshme në dosjet e tyre. Është e vështirë për të treguar nëse një person i caktuar i cili është

duke ndarë dokumenta është dikush te cilit ju mund ti besoni. Shumë herë, aplikacionet që

përdoren për të ndarë dokumenta janë përdorur nga sulmuesit të cilët përpiqen dhe dërgojner

viruse në kompjuterët e njerëzve të tjerë. (McDowell, 2010). Ata përfshijnë Spyware, Trojan

horses, ose worms në dosjet e tyre dhe menjëherë sapo dosja është shkarkuar, kompjuteri

infektohe menjëherë (McDowell, 2010). Ky është një problem i madh sepse viruse dhe spyware

demtojne nje numer te madh kompjuterash te cilet kushtojne per tu riparuar. Eshte bërë një bezdi

MIS


Faqe 11 nga 20

për shumë njerëz. Një akt tjetër me qëllim të keq që këta sulmueit mund të bëjne është të mbajnë

informacionin personal të kompjuterit te dikujt. Ata mund të kenë qasje në informatat financiare,

informacionin mjekësor, informacione të ndjeshme të korporatave, apo mbi ndonje informacion

privat te dikujt (McDowell, 2010). Kjo është një nga shkaqet kryesore të vjedhjes së identitetit.

Pasi një sulmues merr këtë informacion, është shumë e vështirë për të treguar sesa njerezve te

tjere ata mund t’ua kene kaluar kete informacion. Disavantazhi i ardhshëm i file sharing është

mohimi i sherbimit. Shkarkimi i dosjeve të mëdha mund tëshkaktojë trafik të madh ne një rrjet,

të cilat mund të ngadalësojnë shpejtësinë e programeve të caktuara dhe gjithashtu kufizojnë

aksesin për përdorimin e internetit (McDowell, 2010). Kundershtimi i fundit i madh për

përdorimin e file sharing është kërcënimi i ndjekjes penale. Nëse dikush shkarkon programe

pirate, materiale copyright, apo pornografi, ata janë në rrezik të veprimit juridike (McDowell,

2010). Ata mund të jenë subjekt për të paguar gjoba për gjërat që ata kanë shkarkuar ose të

përballet me veprime të tjera të rënda të tilla si burg.

Efektet ne biznes

Efekti kryesor pozitiv qe file sharing ka per nje biznes eshte aftesia per te bashkepunuar.

Bashkëpunimi në punë është një nga aspektet më të rëndësishme të një biznesi të lulëzuar.

Njerëzit që punojnë në projekte të mëdha mund të përdorin email për të dërguar te dhena, kështu

që çdo person mund të menaxhojnë punën e tyre. Blogs mund të përdoren gjithashtu për të

punuar në projekte. Një nga mjetet më të mira file sharing për të punuar në projekte është softuer

me burim të hapur (open source software). Kjo i lejon përdorues të shumte për të parë dhe per të

redaktuar një

dokument, si dhe të shihen se çfarë ndryshimesh janë bërë në projekt. Një efekt negativ per

biznesin është kërcënimi i rrjedhjes sei informatave të rëndësishme. Nëse kompjuteri i nje

punonjësi është në një rrjet të kompanisë dhe ekspozon informacion të konsumatorëve, të dy

punonjësit dhe kompania do të jetë përgjegjës (McDowell, 2010). Punonjësit gjithashtu mund të

pushohen nga puna ose mund te marrin dënim tjetër nëse ato aksidentalisht nxjerrin informacion

te cilin biznesi nuk e tregon per publikun.

MIS


Faqe 12 nga 20

Siguria

Siguria ne ditet e sotme eshte shume e rendesishme, prandaj edhe mbrojtja e te drejtave te

prones intelektuale eshte njesoj e rendesishme. Si pasoje e nje sasie te madhe te pirtaterise ne

internet, shume kompani te prodhimit te pajisjeve elektronike, sot perfshujne edhe nje forme te

menaxhimit te te drejtave digitale, Digital Right Management (DRM) bashke me produktet e

tyre. Por, cfare eshte DRM? Sipas nje website-i te quajtur DefectiveByDesign.org, DRM eshte

nje forme teknologjie qe perdoret per te ndaluar aksesin e perdoruesve ne artikujt e blere ne

internet si libra, filma,muzik…( Brown,2011). DRM mund te vij ne shume forma, si psh. file qe

ruhen ne hard drive, file qe ruhen ne regjistrin e kompjuterit, ose madje edhe programe te

ndryshme.Disa forma te DRM tentojne te jene me te lehta si psh. kontrollues disku per lojrat

elektronike ose kodues file-sh per programe. Megjithate , forma te tjera te DRM konsiderohen ''

supervrasese'' ose madje dhe joetike. Nje shembull i nje DRM te komplikuar mund te jete

kerkesa konstante per lidhje me internetin per nje lojtar ose nje device menaxher qe ndalon

perdorimin e medias kompjuterit te tjeterkujt.

Sipas www.eff.org, shume restriksione mund te konsiderohen DRM. Paaftesia per te bere te

ligjshme ruajtjen e informacionit personal i dedikohet kryesisht DRM. Gjithashtu, programet qe

duhet te autentifikohen nepermjet server-eve qendror te kompanise mund te konsiderohen DRM

(DRM, 2011).

Ka shume diskutime dhe shume interpretime persa i perket faktit se cfare quhet DRM dhe cfare

jo. Forma me e zakonshme e DRM ne lojrat elektronike eshte SecuROM. SecuROM u prodhua

nga Sony DADC dhe parandalonte piraterine nepermjet programeve ( ne formen e kodifikimeve

te forta) dhe hardware( ne formen e nje kodi te aplikuar ne nje CD-ROM/ DVD-ROM gjate

prodhimit) (SecuROM frequently Asked Questions,2006). iTune i Apple perdorte zakonisht nje

forme te DRM te quajtur FairPlay.Me FairPlay, muzika kodohej ne nje format special M4P, ne

vend te atij MP3, dhe kerkohej nje celes dekodifikimi ne menyre qe te bente te mundur degjimin

e muzikes (How Apple’s FairPlay Works, 2006). Megjithate, kjo forme DRM nuk funksionoi

asnjehere per disa arsye, ku ajo me kryesorja ishte se shume njerez perdoren M4P – MP3 file

http://www.eff.org/

MIS


Faqe 13 nga 20

converter. Kjo i lejoi njerezit qe te degjonin muzik ne cfaredo lloj pajisjeje MP3, si edhe te

ndanin muziken me kedo. Ne 6 janar, 2009, Apple njoftoi se iTune do te shisnin falas DRM e

muzikes se tyre (Neumayr and Roth, 2009).Ky lajm u mireprit nga shume njerez ne mbare boten.

Se fundmi, funksioni i DRM eshte te ndaloje piraterine dhe te ndaloje file sharing. Megjithate, ne

pergjithesi eshte e provuar se DRM nuk parandalon piraterine, vetem sa e ngadaleson ate dhe ajo

qe besohet ne pergjithesi nga njerezit eshte se funksioni i vertete i DRM eshte te eliminoj shitjen

e produktit nga palet e treat. Nje shembull tipik eshte nje loje elektronike e quajtur The Elder

Scrolls V: Skyrim. Skyrim ka nje forme DRM te quajtur Steam e cila I kerkon perdoruesit te

krijoje nje account dhe pastaj e lidh lojen me kete account. Pasi eshte bere lidhja, Skyrim mund

te luhet por nuk mund te shitet sepse vetem nje account lejohet dhe vetem nje lojtar mund ta kete

ate account. Me eliminimin e mundesise se shitjes nga pale te treat, kompanite fitojne me shume

duke i kerkuar klientit te bleje produkt te ri dhe me kosto me te larta: duke krijuar keshtu nje

monopol. Sic e permendem edhe me pare ka nje sere diskutimesh persa i perket ligjshmerise ,

etikes, si edhe praktikes se DRM dhe kjo qe shpjegohet ketu eshte vetem nje pjese shume e vogel

e diskutimit.

Ceshtje Ligjore

Ka nje numer te pafundem ceshtjesh ligjore qe lidhen me dhunimin e IPR si ato qe kane te bejne

me piraterine ashtu edhe me file sharing. Disa kompani paditen per arsye ligjore, disa per

dhunim te qarte te patentave apo te markave te regjistruara, ndersa kompani te tjera tentojne te

padisin kompetitoret e tyre per gjera ne dukje shume te parendesishme. Ne kete seksion, do te

diskutohen tre ceshtje ligjore: Apple vs.Samsung, Bethesda vs. Mojang, and “Everybody” vs.

Napster.

Apple vs.Samsung eshte nje ceshtje e madhe qe ka filluar ne 2011 dhe ende vazhdon. Sipas Wall

Street Journal, Apple paditi Samsung, me pretekstin qe telefonet cellular Galaxy te Samsungut

dhe tabletat “ slavishly” kopjuan iPhone-in dhe iPad-in e Apple ( Kane dhe Sherr, 2011). Apple

pretendon qe Samsung jo vetem i kopjoi pamjen produkteve te saj , por edhe dizenjimin e

produktit, dhe paketimin. Kjo ne menyre te qarte dhunon ligjin per marken e regjistruar dhe

MIS


Faqe 14 nga 20

patenten e Apple. Ankesa eshte bere ne prill 2011, ne U.S District Court of Northern California

(Kane and Sherr, 2011). Gjyqi eshte vendosur te filloje ne 30 Korrik, 2012.

Bethesda vs. Mojang eshte nje ceshtje ligjore qe ka te beje me dhunimin e markes se regjistruart.

Sipas Gamespot.com, Bethesda Softworks, nje prodhues dhe dizenjues multi milionesh i loajrave

elektronike, hyri ne treg me nje loje shume te sukseshme te quajtur The Elder Scrolls. Mojang,

nje kompani tjeter vendosi te hynte me nje loje te quajtur Scrolls (Sinclair, 2011). Bethesda

ndjeu qe m.q.s loja e Mojang permbante fjalen Scrolls, ishte nje imitim i lojes se Bethesda te

quajtur the Elder Scrolls (Sinclair, 2011). Kjo lloj ceshtjeje ligjore nuk solli vlera per Bethesda-n

dhe ne fakt u perceptua nga shume njerez si hakmarrese dhe nje ceshtje e parendesishme.

Qellimi i vetem te cilit i sherben kjo ceshtje, pertej dhunimit te markes se rejistruar , eshte te

nxjerr Mojang jashte loje, nepermjet Fee –ve ligjore te shpenzueshme dhe kohe te shpenzuar per

kete ceshtje. Bethesda me shume gjase ka nje studio te veten ligjore nderkohe qe Mojang nuk ka

dhe duhet te mbeshtetet ne avokat te shtrenjte per te zgjidhur kete ceshtje ligjore.

Napster, gjate kohes se shkurter qe operoi ke mare kaq shume ankimime sa aktualisht ka

falimentuar. Sipas Wikipedia , Napster u themelua si nje pionier i P2P sherbimi file sharing. Ajo

u themelua nga Shawn Fanning, John Fanning, dhe Sean Parker dhe website-i operoi nga

Qershor 1999 deri Korrik 2001. Ne 2000, megjithate,Napster mori disa thirje per procese

gjyqesore nga bandat muzikore te kompanive te regjistrimit (Napster, 2011). Metallica paditi

Napster sepse nje kopje e kenges se tyre “I disappear” si dhe gjithe albumi i tyre u shfaq ne

Napster. Menjehere pas denoncimit te Metallica, reperi Dr.Dre paditi Napster per te njejten

arsye.

Ne fund , A&M Records ashtu si edhe kompani te tjera regjistrimi paditen Napster per kontribut

te drejperdrejte ne dhunimin e te drejtave te prones intelektuale (Napster, 2011). Pasi Napster

falimentoi: u ble nga Best Buy dhe tani funksionon si nje dyqan online i muzikes.

Se fundmi, Napster u bashkua me Rhapsody per te sjell me shume muzike.

MIS


Faqe 15 nga 20

Keto tre raste te ceshtjeve ligjore jane vetem nje pjese shume e vogel ne betejen e madhe kunder

thyerjes se te drejtave te prones intelektuale dhe file sharing. Nderkohe qe kompanite humbasin

shume para me piraterine, ato tentojne te reagojne dhe padisin keto qe mundin. Nderkohe qe

shume ceshtje jane legjitimuar, nje perqindje e vogel e tyre, si psh rasti i Bethesada vs Mojang,

kane ngelur te parendesishme,dhe sporadike.

ORGANIZATA KUNDER FILE SHARING

Arsyeja pse Te Drejtat E Pronesise Intelektuale jane bere nje ceshtje e tille dhjete vitet e fundit ,

eshte per shak te perparimit te shpejte te teknologjive te File Sharing.Avancimi I internetit dhe

kompjutarave te lire e te shpejte e ka bere me te lehte te kopjoje materialin dhe ta transferoje ate

rreth botes .Jane 3 organizata te cilat kane bere nje fushate shume te madhe kunder ketyre tipeve

File Sharing . Keto organizata jane Motion Pictures Association of America (MPAA) ,

Recording Industry Association of America (RIAA) , dhe World Intellectual Property

Organization .MPAA u themelua ne vitin 1922 .Ne ate kohe , ata ishin kryesisht nje organizate jo

fitimprurese e cila merrej kryesisht me te drejtat e filmave .Sa here qe shikoni nje film ju do te

vini re ne fillim nje paralajmerim persa I perket te drejtave te autorit , ky eshte MPAA.Ne vitet e

fundit , kane qene nje force e rendesishme per betejat online te File Sharing dhe materialeve

copyright Nje nga websitet me kryesore qe ata iu vune pas eshte Piratebay.org. Organizata tjeter

eshte RIAA.U themelua me 1952. Ata perbeheshin kryesisht nga shperndaresit e industrive te

rregjistrimit ne SHBA.Ne faqen e tyre te internetit riaa.com ata deklarojne qellimet e tyre si:

1-Te mbrojne te drejtat e pronesise intelektuale dhe te drejtat e amandamentitte pare te artisteve

2-Te beje kerkime per industrine e muzikes

3-Te monitoroje dhe te rishikoje ligjet perkatese, rregulloret dhe politikat.

Ky grup eshte me aktiv ne luften kunder shkeljes te se drejtes se autorit dhe online file sharing

sepse ka anetare direkt te secilit sektor te industrisise se muzikes . Ne qoftese nuk e luftojne

piraterine ata humbasin para.E fundit por jo me pak e rendesishme eshte organizata Boterore e

MIS


Faqe 16 nga 20

Pronesise Intelektuale. Ky grup eshte pemendur pasi eshte organizata e cila lufton per te drejtat e

pronesise intelektuale ne te gjithe boten.WIPO u themelua ne 1967 per te promoovuar mbrojtjen

e pronesise intelektuale ne mbare boten . Ne (perreth WIPO) seksionin e faqes se tyre ne internet

wipo.int, ata deklarojne 9 pikat kryesore te strategjise se tyre per te drejtat intelektuale te

pronesise. Ato jane:

a-Evolucioni I ekuilibruar per kornizen nderkombetare normative per IP

b-Ofrimi I sherbimeve premier IP global

c-Perdorimi I thjeshtezuar I IP per zhvillim

d-Koordinimi dhe zhvillimi I infrastructures globale te IP

e- Burimet boterore te Refences per informacionin IP dhe analiza

f- Bashkepunimi nderkombetar per ndertimin e respektit per IP.

g- Adresimi IP ne lidhje me çeshtjet e politikes globale.

h- Nje komunikim i pergjegjshem midis WIPO, shteteve anetare dhe te gjitha paleve te

interesuara.

i- Nje Strukture Administrative eficente dhe Mbeshtetje Financiare per WIPO

WIPO ka 185 shtetet anetare aktuale ne organizaten e tyre te cilet kontribuojne ne betejen per te

mbrojtur te drejtat e pronesise intelektuale ne mbare boten.

LIGJSHMERIA E FILE SHARING

Keto organizata po ndeshen me nje kohe mjaft te veshtire duke luftuar kunder piraterise online

dhe shkeljes se te drejtave te autorit sepse tekonologjia e perdorur per te bere keto veprime jane

te paligjshme. Cdo website online apo dosje te cilat transferohen online jane te ligjshme. Shume

procese ligjore jane kunder ketyre tipeve te websiteve , por eshte e veshtire te fitosh keto ceshtje

MIS


Faqe 17 nga 20

sepse website i tyre nuk eshte ilegal. E vetmja pjese ilegale eshte ajo per shpernadrajen e

materialeve per te drejtat e autorit.Argumenti me i madh persa i perket file sharing , eshte nqs ato

do te denohen pastaj motoret e kerkimit google , apo yahoo te cilat duhet te mbahen pergjegjese

per lejimin e aksesimit te materialeve per te drejtat e autorit .Sic u tha ne computerhope.com disa

shembuj ilegale te file sharing jane

a-shkarkimi dhe shpendarja e nje firme copyright

b-shkarkimi I disa kengeve te cilat nuk I kemi blere apo shkarkimi I te tjereve te cilet nuk I kane

blere.

c-shperndarja dhe shkarkimi I programeve kompjuterike , lojrave etj..

d-shperndarja she shkarkimi I spektakleve televizive apo programeve.

STOP VEPRIMEVE ONLINE TE PIRATERISE

Beteja me e fundit kunder file sharing eshte online Stop Online Piracy Act. Ne Tetor 2011,

Kongresi propozoi kete projekt-ligj qe do te lejoje departamentin amerikan te Drejtesise, si dhe

mbajtesin e te drejtes se autorit, per te kerkuar urdhra gjyqesore kunder faqeve te akuzuar per

lehtesimin e mundesise per shkelje te te drejtave te autorit . Projekt-ligji i jep qeverise te drejten

te kufizoje ndonje website qe shkel keto te drejtave (Wikipedia). Ne thelb, nese ky projektligj

kalon, interneti si ne e dime se nuk do te

Ekzistojne me. Mendjet e reja qe lulezojne nepermjet internet it do te kufizohen nga liria e te

berit gjera te reja . Qeveria do te kete te drejte te cmontoje nje website dhe kufizoje çdo

permbajtje qe pelqejne. Edhe motoret e kerkimit do te mbahen pergjegjes per parandalimin e

siteve te ndaluara. Sipas Washington Post, "gjigandet e internetit, duke perfshire Yahoo, Google,

Facebook, dhe Consumer Electronics Association kane bashkuar forcat per te kundershtuar

legjislacionin, te cilet thone se do te japin qeverise shume pushtet per te mbyllur Webet e

MIS


Faqe 18 nga 20

akuzuar per pirateri apo permbajtje te fallsifikuar ". Michael O'Leary, nje perfaqesues i

MPAA,deklaruar se ky akt eshte "thellesisht ne lidhje me punet" (Washingtonpost). Edhe pse

rezultatet e piraterise ne miliarda dollare te humbura nga etiketat rekord te shtepive botuese,

kufizimi i internetit do te rezultoje ne humbje me te medha ne mbare boten. Duhet bere diçka

lidhje me file sharing online dhe shkelje te drejtes se autorit ne fjale, por per te kaluar kete

projektligj si nje S.O.P.A. do te shkaterroje internet sic ne e dime .

MIS


Faqe 19 nga 20

PERFUNDIM

Si perfundim, shume ceshtje jane prekur ne kete dokument. Se pari, percaktimet e te drejtave te

pronesise intelektuale, duke perfshire patentat, te drejtat e autorit, markat tregtare, te drejtat

industriale te projektimit, sekretet tregtare dhe mbrojtja e treguesve gjeografike u diskutuan.

Gjithashtu, koncepti i file sharing eshte percaktuar dhe diskutuar.

Me vone, disa website kryesore per file sharing u listuan dhe teknologjia e tyre dhe te ardhurat u

diskutuan. Per me teper, ceshtja se si biznesi eshte prekur nga file sharing u diskutua dhe pro dhe

kundra e file sharing u krahasuan.

Siguria e internetit (kryesisht kane te bejne me mbrojtjen anti-copyright te tilla si DRM) u

diskutuan dhe disa raste te ligjore qe tregojne disa forma te shkeljess e te drejtave te pronesise

intelektuale te diskutuara shkurtimisht. Se fundi, disa organizata kunder file sharing u listuan dhe

u diskutuan si dhe ligjshmerine e pergjithshem te file sharing dhe aktin e ri Stop Online Piracy.

Te Drejtat e pronesise intelektuale dhe file sharing eshte nje teme shume komplekse dhe do te

behet edhe me e nderlikuar ne vazhdim. Ashtu si Interneti eshte bere me i lehte ne perdorim dhe

kompjuterat me lire, me shume perdorues do te shfletoj "net " dhe sa me shume perdoruesit te

kete, aq me me i madh eshte shansi i shkeljes te drejtave te pronesise intelektuale. Po, pirateria

online eshte nje shqetesim i madh dhe nje krim ne rritje, dhe shume kompani, sidomos ne fushen

e medias, po perfshijne mjete sigurie te medha. Megjithate, siç shihet ne kete teme, kompanite

kryesore dhe me popullore per file sharing, si Rapidshare dhe Megaupload po bejne me te miren

e tyre duke monitoruar faqet e tyre dhe duke hequr dosjet e paligjshme. Gjeja e fundit qe faqet e

file sharing duan eshte qe te perfundojne si Napster, e mbuluar ne padi dhe duke aplikuar per

falimentimin. Deri tani, aktet e reja te tilla si SOPA dhe Protect IP jane duke u konsideruar nga

qeveria dhe te votohen nga kongresi. Nese aprvohet, ato do te ndryshojne si funksionet e

internetit per nje kohe te gjate. Nese ndryshimi eshte per mire apo per me keq do te jete per

lexuesi qe do te vendose.

MIS


Faqe 20 nga 20

Referenca http://www.riaa.com/aboutus.php. https://rapidshare.com/#!rsag_about http://www.wipo.int/portal/index.html.en. http://www.wipo.int/about-ip/en/ http://www.defectivebydesign.org/what_is_drm http://www.brighthub.com/computing/smbsecurity/articles/64082.aspx http://computer.howstuffworks.com/bittorrent1.htm https://www.eff.org/issues/drm http://torrentfreak.com/rapidshare-aims-toconvert-pirates-into-customers-100326/ http://www.techopedia.com/definition/25310/file-hosting-service http://computer.howstuffworks.com/computer-file-sharing-channel.htm http://www.megaupload.com/ http://www.tinhat.com/ebooks_epublishing/fairplay.html http://www.computerhope.com/issues/ch001042.htm http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703916004576271210109389154.html http://www.washingtonpost.com/business/sopastop- online-piracy-act-debate-why-are-google-and-facebook-againstit/2011/11/17/gIQAvLubVN_story.html. http://www.us-cert.gov/cas/tips/ST05-007.html http://en.wikipedia.org/wiki/Napster http://www.apple.com/pr/library/2009/01/06Changes-Coming-to-the-iTunes-Store.html http://www.securom.com/support_faq.asp#securom http://en.wikipedia.org/wiki/Stop_Online_Piracy_Act. https://www.markmonitor.com/download/report/MarkMonitor_Traffic_Report_110111.pdf

http://www.megaupload.com/

intellectual property rights and file sharing

Documents