islamic revolution researches revolution in iran · و هتتشاد نارتیا ییراتخ...

ات متقابل انقالب اسالمی ایران و ژئوپلیتیک شیعه در خاورمیانهتأثیر

*محمد نبی سلیمدکتر

**حامد حسین زاده

چکیده

، اعتقتادا مذهب رسمی ایران بوده است. تشیع از قرن شانزدهم میالدی

شیعه، نقش مهمی در سیاس. ختاریی ایتران داشتته و ینهادهارهبری و

گف. تاریخ و توان یماسالم شیعی از آغاز با سیاس. آمیخته بوده؛ چنانکه

معتقدا شیعه زیربنای ایتدوووویی انقتالا استالمی و یکتی از مهمتترین

آن بوده اس. از طرف دیگر پس از پیروزی انقالا اسالمی بحث های شهیر

گذاری انقالا اسالمی ایران بر یوامع شتیعی پررنت تأثیرصدور انقالا و

شد این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخگویی به این سوال

ی ی بر پیروزی و استمرار انقالا اسالمتأثیرمذهب تشیع چه اوالًاس. که

ی بتر یووپلیتیتت تشتیع تأثیرانقالا اسالمی ایران چه یاًثانایران داشته و

و اصتول هتا ارزشکته شتود یمدر پایان اینگونه نتیجه گرفته داشته اس.

مکتبی فقه تشیع باعث شده تا مردم شیعه ایران به کمت رهبری قدرتمند

شیعه نسب. به وضع مویود واکنش نشان داده و انقالا استالمی ایتران را

پدید آورند از سویی دیگر انقالا اسالمی ایران نیز مویب گسترش حتوزه

نفوذ تشیع در منطقه خاورمیانه شده اس.

ا تتتت ا شتتتتر، ، شتتتتر، ، احتتتت استتتت آزا، ،انشتتتت ر تتتتتر گتتتت استتتتار، ر .*[email protected]

احت اس آزا، ،انش ر سیرس علوم تر گ ا ا سرئل گ ا ش سیرس علوم ،کا ی ،انشجوی .** ( ستوو نو ستد )ا ت ا شتر، ، شتر، ،

[email protected] 25/12/95: شپذ تر 19/8/95: رفت، تر

«های انقالب اسالمیپژوهش»فصلنامه انجمن علمی انقالب اسالمی ايران

20شمر 1396بهر ششمسر 217ت 232صفحرت

Islamic Revolution Researches

Scientific Association of Islamic

Revolution In Iran

Vol. 6, Spring 2017, No 20

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

218 20، ش 96بهار ، 6فصلنامه علمی ت پژوهشی انقالا اسالمی، س

واژگان کلیدي

قالا اسالمی، ایران، تشیع، مذهب، ایدوووویینا

مقدمه. 1

گ ا ت ، عرت ت ن جدبش اس عرص است که نمر، ظه اس م انق ب اس ا ا هم

،ری خرص دحر به فت ، ختو، آ ؛ ا ن انق ب ح کا بو، که به جهت ژگ شمر حرض به

ب ش ق ا ب ان یخت به تعبی ی ج انهری غ ب ا ، ، تعجب ش فا تمرم ان شمد ا غ

. گ شت به صو ت عمر ب ای تحلیل ا سیرس اجامرع جلو ،بع )، لا ، ( تکر ،ا

برعث ش که ا ن ح کت و ، توجه فت ا ا ان شتمد ا غت ب خرص انق ب اس ،ری ژگ

تبیین تحلیل آ ،اشاه برشد . لذا ، ک ام به نوع ا تن ح کتت ا ش ق ق ا گی ، ،مه سع ،

چته ا تن نظ ته نمر ت . آ ،ر بسیر خالف ادوع گر ادرقض ت تحلیل ک ،ن . ا ر ا ن تحلیل

،ر ف ا،م آ ، ا ن است که ب اسرس پ ،ازا ا ،چر شکل ک ، وجبرت تدرقض ا ، ا ن نظ ه

که ک عرلم کر ً ستدا بتو، ، ا عین ا ن ، خمید وجو، غ ب ا رم ،ری یشهکل تعر ف

.ان از، که ، عمل ح کا ف ا است انق ب به ا ، ا حرکمیت نیاه

توا گذاشتت ان شمد ا غ ب بر ح کا ب ،ساد که از ط ف نرم آ ا جز انق ب نم

گت نتوع پیشت فت ت قت استت ت انقت ب ، ا،بیترت غت ب عدت نرم انق ب ،م ،موا ت اع

بته نترم تذ،ب ای پ ،گ گون ، اساری پیش فت ت ق ت از ط ف ، ، ان ا ن ح کت بر

ت رن گ رنع ت ق پیش فت است. به عبر ت ، شون که نمر، جمو، تحجّ عقب ب

کته بته ستیز، کد اسادر، ،ر ان ر ذ،ب ب ای بر ز خرلفت بر شر به ی،ر اعا اض و

- ت ، ز یده ع الت اجامرع غی ا طت ،ر خواساه ، عین حر گ ،ن س پیش برز

: 1379. )فوکتو ددت ک ت ح کتت خوا،رنه ت ق، اساری ان شه ر کدش س که به نظ کد

ا کهدته رهت آنکه غت ب الملل بر عقر ذ،ب بین گ ا یلتحلا نربر ی ، خمید ا رم (.55

،.جهر ا تکر ،ا ،انست سطر ق

از ط ف ، ،د ر که ا ن انق ب ب خرساه از ، ذ،ب تشیع بته پیت زی ستی پارنستیل

تتر شتو، ت شیع پ ،اخت. ، ا ن قرله سع ی،ر جدبش،، ف کش نک ، به جهت اش انق ب

ات جهترن انقت ب تتأثی ف ،دگ سیرس شیعه ب پی زی انقت ب است از طت ف ، ت تأثی

اس ب ی جوا ع شیعه و ، ب س تحقیق ق ا گی ،.

219 ا متقابل انقالا اسالمی ایران و یووپلیتیت شیعه در خاورمیانهتأثیر

لهبیان مسئ. 2

انق ب ، غ ب که ، ق بیستام ههتو ک ،نت ،ری ا ئولوژیسر انق ب اس ، قر سه بر

نظی نرز سم کمونیستم نته ،ر ا ئولوژی ک ژگ تفر ت عم ،اشت آ ا ن که ب خ ف

تدهر بخش عظیم از ان ژی پارنسیل خو، ا ص ف بر ز بر پ ت تذ،ب نکت ، بلکته از تمتر

بت ای خت ت بته ،رست تو، که دشر آ ، اعاقر،ات بر ای پ ذ،ب به عدوا ،ری پارنسیل

(. تشیع به دزله سترخار ی نمتر، ن 356: 1387انق ب ا ئولوژی انق ب به گ فت. )، خشه

بیدت خالف آ ید بو، کته فاتر جهتر ،ری گو ش زبرن بر ک ، که ب ای ،م عد ا جر،

پرس درسب ،اشت ، نت بستیس ستلطه شر اسرس ب ای تمرم شک ت ک ، آنر ا تعیین

(. 224 – 225: 1381ا ئولوژ ک رفت ه خو، ا ب پیشرن انق ب حک ک ،. )اخوا فت ،

بته طتو شیع بو، ،ری آ ر انق ب اس عقر ،ری ان شه، اقع فضری کل وجو، ،

،م ا بر بسا اصل آ عد تشیع قربل تحقق بو، است. )طتر، ی ،ر ان شهطبیع گسا ش ا ن

1388 :195 – 194.)

غی قربل انکر هم ذ،ب تشیع ، پی زی انق ب است ا ت ا قتوع ا تن تأثی ع ب

ق ا ،ا، است. بر پی زی انقت ب تأثی به نوع ا ن ذ،ب ا تحت اقرب ً ا، عظیم تر خ نیز

اس پارنسیل نهفاه ، ذ،ب تشیع شکوفر ش ا ن ذ،ب ، کشو بز گ ثل ا ا به ق ت

تت ن پ ا،میتت سیرس ،ست رفت. به گفاه ف انسوا توا پی زی انق ب خمیدت ، ا ت ا کت از

- اقعه ، طو تر شیعه ت ن هم ، حقیقت نیمه ، م ق بیسام بو، ،ری انق ب قر ع

، گر ف ا زی انق ب ا ا ، نمر ته اعاقتر،ی شتیع آ دجت بته (. 56: 1380. )توا برش

گذا ی ، پیشب ، ن بی ا ی آگر، سلمرنر افزا ش تأثی توجه شیعیر به ا ن انق ب ش . ا ن

ؤث ، د شهو، است. انق ب اس از سو دج به توجه جهرنیر به ذ،ب تشیع ،ری فعرلیت

از سوی ، ا جر، خو،بر ی ش سیرس شیعیر ، کشتو ،ری خالتف است گ ، ت بته

سیرست کسب ق ت سیرس ش . ی ع صهآنر ، جهت حضو ، ،ری ت شکه شر، ای گونه

شکل گ فاه بو، حمر ت ک ، کرنون ب ای تم کتز قب ًو ت سیرس شیعه که ا ن انق ب از ،

به تعبی ، به شیعیر جت ات ،ا، ،و اشتر ا بیتر کددت ابتزا ی ، ,پی ا و آ به جو، آ ،

(.89: 1388اخایر آنر گذاشت تر حضو خو، ا ب ای ، ا حسوس نمر د . )کرهم ، در


قیقاهداف تح. 3

ب س تبیین نقش ف ،دگ سیرس شیعه ، پی زی اسام ا انق ب اس ا ا -

ب س تحلیل برزترب انق ب اس ا ا ب جوا ع شیع خر یرنه -

سواالت تحقیق. 4

ف ،دگ سیرس شیعه چه نقش ، ن پی زی اسام ا انق ب اس ا ا ،اشاه است؟ -

ی ب سیرس ش شیعیر تر بته طتو کلت بت جوا تع شتیع تأثی انق ب اس ا ا چه -

خر یرنه ،اشاه است؟

فرضیه تحقیق. 5

انق ب است پی زی اسام ا ت ن عر ل حرض ب ا ن بدر اساوا است که هم تحقیق ف ضیه

،تم ، خر یرنته ژئوپلیایتک شتیعه بت گستا ش نیز اس انق ب ف ،دگ سیرس شیعه بو،

به عبر ت بها ک ابطه ، سو ه یر انق ب اس بو، است. اث گذا ساقیم ،م غی ساقیم

کدد . ا ا ذ،ب تشیع جو، ،ا ، که ، ک ام ، جهت تقو ت ، ی عمل

تعریف مفاهیم. 6

انقالب - 1 – 6

است که ، ط آ حکو ت ستاق بته ای پیچی حسین بشی ه عاق است انق ب تحو سیرس

گونترگو اجامترع سیرست بته ،تری گ ،، ،ال ل توانر اجبر اعمر ز ا از ،ست

آنکته تتر کشت ت تر ق ت سیرس ا قبضه کدد ا ن بر ز اغلب ت طتو خیزن بر ز ب

( ، تع فت ، ت 1387س انجرم نهر،،ری ج سیرس جرنشین نهر،،ری ق م شتون . )بشتی ه

،تر ا زشسر وئل ،رناید او عاق است انق ب ک تغیی ،اخل س ع بدیر،ی خشونت آ یز ،

،تر فعرلیتت سلط ک جر عته ، نهر،،تری سیرست سترخار اجامترع ،بت ی ،ری اسطو

کو،تر،تر ،تر طغیتر شتو ش ،تر قیرماز ،ر انق بحکو ت آ جر عه است. بدرب ا ن ،ری سیرست

( ا ر انق ب است علت غتم ،اشتان 63: 1385اساق امر ز ،ساد . )گل ساو ،ری جدگ

است. عمی زنجرن عاقت استت ت ی گسا ، ب خ تشربهرت بر تعر ف ا ا انق ب ،ا ای فهوم

انق ب اس ،گ گون بدیر،ی ، سرخار کل جر عه نظترم سیرست آ ب استرس جهتر بیدت


اس نظرم ا ر ت آگر، ا مر ،م ح کت پیشت ر اقیتر قیترم ،ری ا زش واز ن

( ح کتت ا تت ستلمر ، جهتت 31: 1381 ،م اساوا است. )عمی زنجرن ،ری تو، قه آ یز

تغیی نظرم غی اس پیشین جر ز ن نمو، نظرم جر ع کر ل اس به جتری آ ؛ ،مچدتین

اس ، تمرم شتوو زنت گ ختو ش بته عدتوا ،ری ب نر هت ش ب ای اج ای ق ات قوانین

(.24: 1386. )فرضل نیر شو، انق ب اس خوان

ژئوپلیتیک - 2 – 6

،ری ، گر ، بر چیسا ر،یت ژئوپلیایک از ز ر ههو آ ، ک ق گذشاه تر ، ا عرص

افر ت شکل گ فاه ،دوز تع ف اح ی ب ای آ جو، ن ا ،.

شمر ی از ان شمد ا ژئوپلیایک عاق ن ؛ ژئوپلیایک ،مچدر که از ت کیب اژگرن آ شتهو،

- ت گ ،، عزت اهلل عزت ، کارب ژئوپلیایک خو، پیون جغ افیر سیرست ب است به چ ون

:نو س

که بته معنتای وغتوی آن سیاست. –یغرفیایی یا یووپلیتیت های سیاس.در »

« شتود متی نقش عوامل محیط یغرافیایی در سیاس. ملل بررسی –زمین اس.

( 132: 1386)عزتی،

علم کته ابتط یتر جغ افیتری »نر ه ال س نیز ژئوپلیایک ا ف ،دگ نر ه ب ف ،دگ

(. بته 46: 1378ان . )الکوستت ژ تبلن تع ف ک ، «. کد ا طرلعه ،ر شر سیرستکشو ،ر

- ت سیرست ، کشتو ،تری پ اف د ، حرل که جغ افیر سیرس به طرلعه نقش طو کل

آف د ف اکشو ی ا طرلعته س کر ،ا ، نقش« آگر، نسبت به ق ت»ا ژئوپلیایک بر پ ،از،

ر طرلعه اث گذا ی اقربل « جهر ان ش »کد . ب ن ت تیب ژئوپلیایک از جها عبر ت است از

- ،ر ت تیب توال ق ت ، جهر سیرس از ،م گسیخاه تقسیم ش یر کشو ،ر قت ت ق ت

(.33: 1381) جاه زا، .،ر قه،رف دط

شیعه - 3 – 6

که از ف ، ، ی پی ی ر ا ا ،م ا، ر بتر شو، شیعه به لحرظ لغوی ب ف ، ر جمرعا اط ق

ا ،مکر ی کد ر اسبرب نی د ی ا ا ف ا،م سرز، تر کتیش آ تین ا ا ا بخشت . بته ا تن

: عمتل فت ، تر گت ،، ت از ،مر شه شخص –ز تفعل ر –ت تیب عدری لغوی تشیع


شیعه که ،مر پی ی از شخص ابوع ر ی ا ،م ا، ،مکر ی ک ، بر ا است. شی جمرعت

فی عاق است عدری لغوی تشیع ص ف پی ی از شخص ابتوع نیستت بلکته پیت ی ،مت ا بتر

(. ، اصط شیعه نرم 24 23: 1389گ ا ش ، ن ، سا توأم بر اخ ص است. )نری ی

بو، پیر ب است که قرئل به ا ر ت خ فت ب فرصل حض ت عل پس از ،ر ف قهعمو تمرم

شتیع عاقت بته جتوب ،ری ف قه. تمرم شو، نم اعاقر، ،ا ن که ا ر ت جز از ا ال، ی خر

ه بت ،اندت ت انبیرء ا ر ر ا از گدر ب ی عروم بو، پیر ب تدریص ا رم از جرنب خ ا

(.29: 1384تول تب ی اعاقر، ،ا ن . ) اق زا،

ژئوپلیتیک مذهب )تشیع( - 4 – 6

توجته بته . به عبر ت ، ا ن پژ ،ش تشیع به ثربه ک وضوع ژئوپلیایک ، نظ گ فاه ش است

.،مدشید ، ی از ،ری حیطه، ا ژئوپلیایک عوا ل ف ،د اعاقر،ی

-بحثگ نس ، به ژئوپلیایک ذ،ب اشر ک ،. توا که از جمله کد جغ افیر ا ط

کدت . ی ، ف ،د ا تبرط آ بر ژئوپلیایک به سه عر ل زبر ذ،ب قو یت توجته ت ،ری

. ی ، کاترب جغ افیتری سیرست ختو، کد تحلیل ،قیق به نقش ذ،ب ، قر ع سیرس اشر

نو س :

-توانس. عاملی در تفکیت مرزهای یغرافیایی باشد متی گذشته مذهب می در»

توان به ظهور ایروند به دویل ویود دو مذهب کاتوویت و پروتستان، ستوریه بته

سبب ویود مسلمانان و مسیحیان، هند به دویل ویود دو مذهب اسالم و هند و

کتدام از ایتن فلسطین به واسطه ویود یهتود و مستلمانان اشتاره کترد در هتر

کترد مناطق، زمانی که نقشه سیاسی دنیا و دوره تاریخی منطبق با آن تغییر می

گرفتند و بعضی از آنها مشکالتی را در گروه اقلیتی در واحدهای یدید شکل می

( 55: 1380)صحفی، « آورند راه آمیزش با نظام ملی به ویود می

از ای عمت ز ت ا قستمت » ،. ت شتمر ک بهب ن ت تب ذ،ب تشیع نیز ک عر ل ژئوپلیای

المللت بین ای دطقهپی ا ا ن ذ،ب ، درطق اساق ا ،ا ن که ب ابط ق ت ، سطح ل

تتر پتیش از انقت ب است »(. از سوی ، 110: 1389)ت شر «. برشد گذا تأثی بسیر

برلقو سیرس ،ری جدبه ا ر انق ب ا ا شم ،ن لوژی ذ،ب ا ا ، ن اس م ا تدهر ک ا ئو

آ ا به فعل ، آ ، تفک شیع بر انسجرم سرخار ی خو، ، ا ا نشر ،ا، که توانر بته ههتو


،تری نهضتتر ا ،ا ،. ا ن توانر برعث ش که بسیر ی از ،ری انق ب سرن ک از بز گا ن

آزا،ی بخش به ژ ، دطقه آسیر آف قر توجه خو، ا به ا ا ا ئولوژی اس م عطوف کددت .

ا ن توجه ، کشو ،ر که از اکث ت سلمر ب خو ،ا بو،ن ش ت بیشا رفت به گ ا ش قتوی

(.71: 1380)صحف «. تب ل ش

روش تحقیق. 7

ش انجرم ا ن تحقیق توصیف تحلیل استت اط عترت تو ، نیترز از ط تق استدر، ت ا

ج ت تخرر قرالت گ ،آ ی ش است. ،مچدین ب ای ،سا س بته ،ر کارب کاوب شر ل

اط عرت به ز از دربع ا دا نا نیز اسافر، ش است.

قالب اسالمی ایراننقش مذهب تشیع در پیروزي و استمرار ان. 8

اعاقتر،ات ختو، ضتمن ،عتوت از ، ت ا بت ای آ ا تش ،ر آ وز ذ،ب شیعه بر توجه به ان شه

،مز سا صلح ،موا ، طو تر بر نظرم سلطه اساعمر بر ز ک ، است. ذ،ب شیعه بته

به بر زات علیته هلتم بته ،موا ،ان ،لیل ا دکه ف ،دگ عرشو ا شهر،ت ا ا کمر خو،

، انقت ب است ا ت ا نقشت کته توا . نمونه ا ن قضیه ا ن ، عدوا دفعت اخ ی

ف ،دگ سیرس شیعه ، پی زی اسام ا آ ،اشاه است شتر، نمتو،. بترن فقهت اصتول

، پیت زی وی ا ن ذ،بسیرس عد ،ری یته ف کاب که ، ذ،ب شیعه جو، ،ا ، ،مچدین

.ان نمو، اسام ا انق ب اس ا ا نقش اسرس ا ا فر

مبانی فقهی و اصولی شیعه - 1 – 8

ن ت ر ل بتو، ، کعت ت ش ی عاق به جر ع اصوالًعه یش جر عیت اس م ،مر،د آ بر عق نیت:

،ری گی یه جهت کست بلین یوی،ن ذ،ب دفرل ، خروص نحو زن گ کعه ی ذ،ب ش است.

بته ی س ی ا ب ا ای سیله گر اسافر، از، ن ، اف ا، ،ا ،؛ ا یری، خروص نحو ا،ا ،ن اسرس

س استافر، ازآ ، به نارک دیش بی به ، ف ا پیسم سیرنک ، ابزا ،ر پذ نم یوی، ف ،ن

الزم ب استرس ی انعطترف پتذ یو ،ا اک ذ ابزا ،ری ن گ ت ،ا، است. به نظ ایابزا ،ر ش ع

رم کت متت جعتل اح کن برتوجه به نقش عدر رلحت به عدتوا ح یر بو، ،مچدکط ز ر ش ا

اعاقتر، بته ز ب خو ،ا استت. یت جهر ا ز نیالزم ، جذب عدرص هم تم عق ن از اقع گ ا

نقش عقل به عدوا برز بو، برب علم ط اح ش ، ا ن کرنیسم که ب اسرس اجاهر، ا ن گ


ای ب خو ،ا ، تعیین رر، ق( ازجر ر ژ ) ک از دربع اسادبرط احکرم ،مچدین بدری عق ع ف

رم کت ه پشتاوانه ضتع اح کت عاق نت عد ؛شو، ب ، است از رلحت به عدوا احکرم نرم

ر ب است م قت آ یت پ ،ری آ وز ن اسرس (. ب ا194:1382 ی. )فوزبرش فس ،فع رلحت

هتر، ی ر اجامترع ف ،ی ر آخ ت ری،ن خوا رت انسرنین ، ،مه شوو ح ر ، شوای سدت پ

حضو ،ا ،. ر برطد

یفقهتر ژگ اجاهر، از ، اجاهر، ش ،سایرب به حکم ش ع احیری وقعیت جاه زن :

یعت توسط علمتر رم ش کص احیت عقل ، تشخی ش ص ح از پذ نرش ش اجاهر، عه است. پذیش

ت بر سترئل هتم ج ر یعه ب ایش ی ا به فقهر اسرس ،ری توانمد یاصل ا ن عه است.یش

ا رم ف عت کت اح توان ه شخص کاست علم توانر ، است. اجاهر، نوعکجهر عرص اعطر

(.32: 1389)ت شر . ش ع اسادبرط نمر رم اصلکازاح

گت ،، ت ن ن قلت م ،م بته ، گت جاهت یاست اعاقر، به اجاهر، دج به تقس ه ب

ه ب اسرس آ ، ف ، تر ختو، بته ک کد ن یین تع ت قل ن ، ، ا جاه ی ا ب ا ر هم جر

ستاد یچو جاهت ن ق ا ،، ،م عر ش خوی ا جع تقل ی جاه ، جه اجاهر، ن س بر

جاه کرت ازنظ ه ،م برکه ن نظ ا ن ا ن . اب از ا تی طرلب عقیتفس یط الزم ب ا ش ا

مات ، عت ض خطتر ک ی تر، یر ف ترن ا ت م کحر کاز قطعرً ین ف ،یه چدکد دد اکت یزن تبع

.یبخش یق تمد ر عه پرین ش به جاه برش اشابر

تک رم از رترلح فرست کت احیاعاقر، به رلحت تبع اصل تبعیت احکرم از رلحت فس :

ه یا ر ی گر فقهر عه است. از،یش اصول فقه ی،راربک فاه ش ، ش ف ض اصل سلم پذیپ

ه کت رفت توا نم ا مکچ حیاست ، ی نفس اال ب اسرس ررلح فرس اقع رم ش عکاح

رت علتل کت ن ررلح فرس ، اقع ،متر حظه نش برش . ا ر رلحا ، جعل ا فس

، شت ا ط ط: رم ب اسرس شت ا کاح ی ت انعطرف پذیز ،ائ ا آنهرست. قربلیرم نکرم است احکاح

تتوا ت اجتب حفتن نظترم ق ه عه مر ی پ عه ض ا ض ،مچو عس ح اضط ا

ی ت ، د ط به عقل اگذا ش است. ازعدتر ن ش ا ن تحقق اییه تعک ،که اسافر، رم ثرنوکازاح

ه شتخص کت است عمل تقیه[ 28 ]آ عم ا ه است.یتق عدوا شو، یم ثرنوکه سبب جعل حک

ن ی خترلف ختو، ، قربتل ت متر عقر ن است ، قربل اههر اکه مک ی کر ف ب جسمیاز آس ا

ز توا ، یت له فرست ن یر ،فع افس بته ست . ق ا گ فان ا،م ، قربل هم ،ا ، ن ه احمل شو،

ر ح ا ت ت ق ته فعتل اجتب توان ه ک عمل ه است. ه به ثرنویم ا لکل ح تب ییازتغ ی ،


،تری پ ت از یر یبست توانت ن ا . اشو، ر ح ام ل به اجب ه تب برش خو، به طو ثرنو

(.169: 1380 صحف )رح ام گ ،ان . فقهر اجب ی ااز سو ج

ن ا ت ت دت . ا کل ه تبت ت ه ا بته ثرنو یرم ا لکازاح یر یبس توان ز یحفن نظرم اسرس اس م ن

ی یت لک ،،ت ش ، واجهه برتحوالت ز ر افزا ر برالیه اتر ح بسیرم ا لکاح ی انعطرف پذ

.،ا ، فقه ا حفوظ ر پو آ ت به حسرب ک ش گ گشر یب ا

نتز، تت ی جت ی ل ک به شیاخ ی،ره ، ،،هک از برحث ک نقش ز ر کر ، تحو احکرم:

ن خرتوص ب خت ت ر ، اجاهتر، استت. ، ا کت ز تر تأثی له ط ش است سوعیش یفقهر

توانت فقیه گر ن ، ،، . طبق اییرم اتغک،مه اح توان ر کز ر عه عاق ن یش یازفقهر

و تت کدت ختو، بته رتلحت ح کل یت ه اتعطیرم ا لک رلحت نظرم اح ی، واقع ض به اقاضر

رت کاسرس ،مه وضوعرت ررلح ب ا ن (.305:1373 یو کاش وسف ) نمر جر عه عمل

ی عر ت بته عدتر یرم عبر،کن شر ل تمرم اح د . اک ییز تغیم نکح ض ترً ، ک ییرم تغکاح

ه ت رم ثرنوکت ر اح ت ت ه ،یت رم ا لکت ه به احیم ا لکل ح ، تب توان ر ک. لذا ز ر شو، اعم

رم کت رم نقتش آ ، اجاهتر، استادبرط اح کت ن احی ، توسعه تضم و اکم حکن ، ص حی ،مچد

(.204:1382 یفوز) اشاه برش .، تأثی

- ت کی اث گذشاه تأی ع فا یر ب تحو سرخار ن ج : ا عی ش اث گذشاه اس ی

.سرز، ا ، ع فا ،ری نظرمن ز ب ای ان نق ،ر ز،

ش در پتذ ک، د ، ر عقلیاه بر عیغ ب ن دف ینق ،سار ،،ر ،غ غه ، ن نیاه:

ی،تر ژگت از ک یا ت جمه ی ی ش تقل اه نه پذی ثبت غ ب ن یرنه ،سار ،،ر تحو گ ا

ر است. ن ج ا

از قت آ ستدت ی یت گن اس م بتر بهت به ، اعاقر، ر ن ج ا ، ژگ دطق فهم ، ن:

ی یجلتوگ ی ا به یه ازتفسکاست دطق فهم ،ا ای ن اس م ، عد است. بیت ا،ل پیر ب

قواع علوم ق آن قواع عرم زبر شدرخا زبر ع ب قواع ن اصو عبر تد از: ازا ای پر . کد

رت ت ا ین اعابر سد یی تع الازا ر ش لو طربقی کیک تفی ی، ش تفس ین لک

ان عدر خ ده تر ی ز ،ر نز ه شر ی که ی اسافر، ازق ائن حرل پ سش ،ری ،انساهش یپ

ه عقتل بت ی یر گکت آ ب یبجتر ز از ههتو شخرت یت پ ، عمو از ههو ع ف ی یگبه

(.43:1388. )خس پدر د ، ،ری آ وز شف کبه آ ، یعقل نظ ی ابادر

، ب ابت توستعه دت ، یوث کت توستعه توسعه علتم بتو ی: اعاقر، به تولیوث کعلم توسعه


ر است. ن ج ازاصو ا ک ز یب ع الت ن باد پیش فت ی ،ب ی به تعب یرث کت

سیاسی شیعه –هاي معنوي یتظرف -2 -8

از ،ان شیعه ع الت ا از صفرت خ ا ن جزء اصو ذ،ب خو، ع ات خوا، هلم سایزی: .1

.کدت ت خترلف ،،دت ت ، قربل کسرن که ش عیت حکو ت ا به خ ا ن نستبت ا ن

(19: 1380)حسیدیر

ک از اصو ذ،ب شیعه ا ر ت است عد اعاقر، بته جتو، ا ر ت ض ت تشکیل حکو ت: .2

ع الشت ا ط ا رم عر، عروم بر ا ن توضیح که ، ز ر غیبت اعاقر، به ا رم از ط ق فقیه جتر

. بدرب ا ن اصل ا ر ت برلقو عدر ی انق ب است که ، صو ت به فعلیت ، آ ت رب ت ا م

)حستیدیر نر ش ع ا س ن و حکو ت طلوب ا جتر ز ن آنهتر کدت . ی،ر حکو ت توان

از طت ف حکو ت غی ر عروماعاقر، به ا دکه ، حکو ا غی از حکو ت ا رم (14: 1380

است به طو برلقو وج انق ب است. غرب عروما رم

اصل اجاهر، ، طو تر سبب ش کته شتیعه ،چتر جمتو، اپتس اجاهر، آگر، به ز ر : .3

الزم ا ب ای انطبرق ع فت ، د بر ،سار ،،ری ،انش بشت ی ،ری یتجذابن ،، ،مین اصل

)نر ت ا گونرگو سیرست اجامرع اقارر، ف ،دگ علوم عرص ا جر، ک ، است. ی،ر حوز ،

ا ن ز یده ا جتر، تغییت ات تفستی ، خمید اق ام ا رم نت همبه عدوا ثر (80: 1376

نمر،،ری اس شیعه گ فاه بو،. ،ر آ وز فر،یم از ا رمج ی بو، که حض ت

عرشو ا ، ک ب ، حقیقت بدیتر استرس نظ ته انقت ب ، یا اسطو اقعه :جهر، شهر،ت .4

ک پ چم س خ ، حر ا،ازاز به عدوا استام ا نبت ، ا حسینتشیع است ز ا شیعه قیرم ا رم

هلم سایزی پ چمت ا جهتر، ، شت ا ط اسو حسین،ان ؛ بدرب ا ن کاب ا رم حق برطل

نی ،ری ح ب ای اقت ام ت ن یقوعلیه غرصبر حکو ت است. عدر شهر،ت از نرب اب جدگ

سیرس است به تعبی ،کا عل الو ،ی و خ نو سد عت ب شتهر،ت پیوستاه شتیعه ا بته

ال ر عاقت استت کته حر (35: 1376)نر ا صو ت ک آتشفشر خر وش ، آ ، است.

ت کیب ، عدر غیبت کب ی شهر،ت بو ژ ، احل از تتر بته تشتیع ، ت گر وضتع

(17: 1360)ال ر .بخش بر ز جو رنه انق ب

: اصو تول تب ی عد اثبرت ال ت ا لیری اصو تول تب ی ا به ع ف نه از دک .5

ال ا که عر ض بر آنهرست. ا ن اصو ، ، ا عرص از ولفته ،تری اسرست ، ن نف ،


. اصتل ا ت بته عت ف نهت از دکت نیتز کته ضت ت ، شمر ف ،دگ سیرس شیعه به

شر کت عدرص جر عه ، نظر ت ،م رن ب ،یوت حترکم حات فاتر نر درستب انسرنهرستت

اسام ا نظرم اس صرلح عر، خوا، بو،. اصل خمس وجب س ت جر عه ضر ن بقرء

،م به عدوا ابزا اصل ، ا جر، اساق رل شیعه که ، طتو تتر ،بت ا تذ،ب ا ،

(.15: 1380)حسیدیر ،ر اساق بخشی تر باوان آزا،انه ترمیم ب ی ن . قربل تمرم حکو یت

، جهت تحقق ح ت جهر اس م ، اساری اقا ا ستلمین ت ش شیعه ح ت جهر اس م: .6

، قربل نظرم سلطه ،ر لت ظلوم فلسطین ا جر، آزا، هری ش ع ، جوا ع است از

بدرب ا ن ، ا تن استار ب استرس برش پس از پی زی انق ب اس خروصرً ژگیهری شیعه

،ب ی انق ب اس عت بت وضتع گیت ی ستم از برن ذ،ب شیعه ترکی اص ا

ا ا سرخار اج ائ تحت عدوا جمع تق ب ذا،ب ، کشو ا جر، ش است که . ا . سوی

تعر ل ،مفک ی بر نخب ر علمری جهر اس م ، ص ، تحقق حت ت جهتر است م استت.

(49: 1376)نر ا

بر جوامع شیعهانقالب اسالمی ایران تأثیر. 9

اصو بدیر، ن شیعه به پی زی سی عوا ل ،ر ا زش قوع انق ب اس ا ا که ب پر ه ،مین

انق بت ی،تر آ وز ژئوپلیایک دطقه ا احو سرخت. به طو که ا ئولوژی شیعه فر،یم وث

آ ع ب ا جر، چرلش ا ئولوژی علیه ا پ رلیسم غ بت بته عدتوا عر تل ژئوپلیایتک نیتز نظت

بسیر ی از صرحب نظ ا غ ب ا اوجه خو، سرخاه است. عدر تشیع ، انقت ب است ، ت

، اقتع آنچته ،ری شیع دطقه سر عوا ل ثربت اغی ژئوپلیایک دطقه ا هما نمو،. جدبش

ر ه ن ان غ ب از انق ب اس است فک ج درسبرت انسرن عدوی ج ت ی استت کته

اس م سیرس شیع ،ا ،. )شفیع انق ب اس ط ک ، است که ا ن تفک ا تبرط ساقیم بر

(.326: 1378ف

– تک شتیو زنت گ سیرست انق ب اس ا ا ف ا د تم سترزی آ از ط تق ا ائته

اجامرع تم غت ب برعتث –اجامرع افر ت تع ف پی ی ی تم ن امر ز از نظم سیرس

(. بدتر 485 – 486: 1390الملل ش است. )، خشته برزگشت ذ،ب )تشیع( ، کرنو ابط بین

،ی ،میشت ختو، ، ب ابت به تحلیل فوکو ، انق ب اس تشیع بر تکیه ب وضع قر ت اناقر

توانستت ،مچتو تک ،تر انستر ق ت سیرس حرکم نیز نفوذ عمیق تعیین کدد ختو، ، ،


کاب بر ز ف اکر ی تب ل به زبر آ ین صحده نمر ش پیوساه ،ائم شتو،. )اختوا فت ،

انق ب اس ا ت ا بتو، (. ب ،مین اسرس بسیر ی از صرحب نظ ا عاق ن به ،نبر 90: 1381

جهر تدهر پس نو س اس به ژ شیع ، جهر احیر ش ؛ ، ا ، کمیجیر ،ری ا زشکه

الملتل بتو، کته اوجته است م گ ، ت . از ، نرگهرن انق ب اس به قلم سیرست ا و بتین

، گسا ش ذ،ب تشیع ، فرصتله (. ، بسیر ی از کشو ،ری اس نیز شر223: 1384)،،قر

ز رن بع از انق ب اس ،سایم؛ از جمله ، نیج ه بیش از ، یلیو نف به پی ا کاب تشیع

افز ، ش است ، بسیر ی از جواع اس ،مچو رلزی ان نزی ، خر ، کته از قبتل از

بته تت س اقلیتت شتیعه شتکل گ فاته ش م نپی زی انق ب نر اث ی از کاب تشیع ،

(.105: 1388 خالف اس پی ا نمو،ن . )طر، ی ،ری کابجر ر طلوب ، یر

به ،نبر انق ب ا ا شیعیر ، کشو ،ری خالف بر احسترس ،و تت خو،بتر ی بته ستمت

توانستاد ، ب نته تت س تشکی ت ش ترسیس احزاب گونرگو ح کت ک ،ن به تبتع آ بته

ا کشو ،ر شر )، لت پر لمر ...( ا ، ش اث گذا برشد . )احمت ی حترفن نیتر ،ری نظرم

انق ب ا ت ا ا ، ت ا،،ری عت اق شتر، کت ،؛ تأثی توا (. به عدوا نمونه 156: 1389

پس از آ وجتب ا جتر، گستا ش ،ری بح ا گذا شیعیر ب کدا تأثی س ن ون ص ام نقش

نوع خو،آگر، خو،بر ی توجه به ا،میتت ختو، ، عتر،الت سیرست شت استت. )ت شتر

که ، حر حرض شتیعیر ، کلیته نهر،،تری سیرست ج ت الارستیس ای گونه(. به 117: 1389

اسرست بت نظت شتیعیر ، ،یچ ک ام از نهر،،تری ان ،ا، جر ر درسب به خو، اخاررص

(. ، ب خ کشو ،ری ، چو افغرنسار 123: 1389ترمیم سرزی ا کر پذ نیست. )ت شر

، افغرنسار به صتو ت کت از بترز ا عمت ،ر ،زا پرکسار نیز ا صر،ق است؛ ،م اکدو

شتمر ی ح ا ن تحو بته صحده سیرس ا ن کشو ، آ است شیعه ذ،ب بو، ،زا نی

شتمر (. ، پرکسار نیز گ چه شیعیر ، یر اکث تت ستد اقلیتت بته 90: 1380. )توا ،

،تری ژنت ا . ، حتر حرضت افست ا ان بو، ن ا ر از نظ سیرس از وقعیت خوب ب خو ،ا

لت نیتز حضتو ،ا نت . )فرضتل نیتر ز ر،ی از شیعیر ، ا تش شغو خ اد ، جلس سدر

به ا فتری نقتش آنهر(. ، پ ق ت گ فان شیعیر ، سرخار سیرس کشو ،ری خو، 172: 1386

که ، ا ن ، پر رن ق بیسام تشیع ،ستت کتم از ای گونهبه ان پ ،اخاهالملل نیز ، ع صه بین

چ ا که به صو ت ک از بترز ا اصتل ، نظ افکر عمو کشو ،ری غ ب شبح ،ولدرک ش

( دشتر تحتوالت عمیتق سیرست 172: 1380الملل جهر ، آ ت استت )تتوا جر عه بین


اجامرع ، بسیر ی از کشو ،ری جهر بو، که ا ن ا ، تغیی عر،الت ق ت به نفتع شتیعیر ،

حضتو تواندت نمت بز گ ، ،ری ق تکه ای نهگوبسزا ،اشاه است. به تأثی الملل ابط بین

الملل جلوگی ی کدد .چشم ی شیعیر ا نر، گ فاه از ، آنهر به صحده سیرست بین

ای نقطته شکل گ فاه بو، حمر ت کت ، قب ًانق ب اس ا ا از ،و ت سیرس شیعه که

شیع قت ت شتیعیر بت ای غلبته بت هلتم ، کزی ب ای آ به جو، آ ، است. عزت نفس

ا بته ستوی ختو، ،تر ستد انق ب اجل ش که اس م گ ا ر شیعیر سکوال نیز بسیر ی از

کشرن . پس از انق ب ا ا عل غم ، گر غ ب نسبت به ا ا ر احزاب شیع ، ت کست از

اههر شیعه بو، خو، ن ا نبو،؛ ا ا به شیعیر ج ات ،ا، تر ،و اشر ا بیر کددت ابتزا ی ،

( به گفاه ف انسوا تتوا قت 113: 1386اخایر آنهر گذاشت که خو، ا ع ف نمر د . )فرضل نیر

،ری سیرست کشتو ،ری شت ق ، بیسام ب ای ذ،ب شیعه ق کسب آگر، بو، است. ، گی ی

ق بیسام احسرس تمر ز جوا ع خالف شیعه ا به طو قطع تقو تت کت ، استت. تعت ا،ی از ا تن

ا کته غرلتب کشتو ،ری جوا ع از خمو،گ اجامرع سیرس خو، خر ش وقعیت ، جته ، ت

(. ، اقتع شتیعیر 173 – 174: 1380تتوا ) .نمر د نف سد ترکدو ب ای آنهر قرئل بو،ن

؛ گتو ان گشاهپس از ک ، فا ت سسا بر ههو انق ب اس ا ا از خواب غفلت بی ا

به ستوی ای ترز نمو، ا ی ،ری پی زی ا ن چدید آنر ا بر ال وی عید ک جدبش شیع آشدر

(. ا،،ری اخیت ، عت اق لبدتر افغرنستار 20: 1384آ د شن گشو، است. ) اق زا،

پرکسار کشو ،ری حوز خلیس فر س کشو ،ری ع ب آف قر رند ر تونس لیبت ستو،ا

.کد الجزا ا ن ا ا تر ی

نتیجه گیري .10

که انق ب اس ا ت ا تذ،ب شتیعه ن پژ ،ش به ،نبر پرسخ و به ا ن پ سش بو، م ، ا

. ف ضیه تحقیق ا ن بو، ک ابطه ، ستو ه یتر انقت ب ان گذاشاهات ا ب ی ک تأثی چه

کددت . اس ا ا ذ،ب تشیع جو، ،ا ، که ،ت کت ام ، جهتت تقو تت ، ت ی عمتل ت

نه که ذک ش تشیع به ثربه ک عر ل ژئوپلیایک ، نظت گ فاته شت ؛ از آنجتر کته اکثت ،مرن و

ا ن پ اکد گ جغ افیتر طلتوب ان گ فاهت ن نقرط جهر ق ا اسا اتژ ک ت ن همشیعیر ،

، جهت ا تقری وقعیت سیرس آنهر ، ع صه ،اخل خر ج گترم بت ،ا ،. قتوع انقت ب توان

شیع صو ت گ فت نقطه عطف ، طو تر ،ری آ ر ،ر آ وز اس ، ا ا که ب بدری


ی ا ، جوا ع شیع به ،نبر ،اشتاه ،مچتو نیت ای گسا ، که پیر ،ری ، شمر شیعه به

. تشتیع بته ثربته ا ت ئولوژی کدت ت ح ک ، جهت گسا ش حوز نفوذ شیعیر ، جهر عمل

انق ب ا ا ط ،ر خو، ا از سلطه حرکم نیز ،ژ ون غ ب ، برزگشت به اس م گذشتاه

ش عیاش اس ا ائه ک ، بر توجه به انطبرق آ بر نیرز،ری ر،ی عدوی جر عه قبولیت

توانست ، ،مه اقشر اجامرع اث ب ذا ، از قوام ، ام کر ا تحت بیشتا ب ختو ،ا گت ،،.

خرص خو، نقش ا ا ، ج ر انق ب ،ری ژگ ( حرنیت شیعه بر 93: 1381)اخوا ف ،

(.18: 1384ا فر ک ،. )،،قر

شیع ، پی زی انق ب ا ا جر ر ا ن تذ،ب ، ب ،مین اسرس به ،لیل نقش انکر نرپذ ت

جهر اس م از حرشیه پی ا و به کز اناقر رفت از ا،میت ا لو ت بسیر ی ب خو ،ا گشتت؛

ذ،ب تشیع که تر آ ز ر فرق جر ر طلوب ، یر سر کرتب اس بو، و ، توجته قت ا

بها ا ن کاب صو ت گ فت. )احم ی ت ،قیق جهت شدرخت ، ای گسا ، ،ری گ فت ت ش

(.100: 1389 رحرفن نی

به ،نبر کز ت رفان تشیع ، جهر اس م شیعیرن که تر آ ز ر ، انز ای سیرس به ست

یعه به ،لیل مرنعت حکو ت از آزا،ی ذ،ب تقیه ا ، پیش گ فاه بو،ن ، از اب از ش ب ،ن

ف اگی سیرست اجامترع اقارتر،ی ،ری تبعیضبو، خو، ن ا نبو،ن ج ات رفاد نسبت به

،ست به اعا اض بزند . ا ن اعا اضرت که به ،نبر برال فان سطح آگر، اجامترع شتیعیر ابلتو

له کشتو ،ری به خو، گ فاه است؛ درطق گونرگو جهر از جم ت ی گسا ، ش ، حر حرض ابعر،

حوز خلیس فر س )بح ن قط عمر ا ر ات اح ع ب ع بسار کو تت عت اق( کشتو ،ری

ش ق ا انه )فلسطین لبدر سو ه( کشو ،ری آف قر )تونس ر لیب ستو،ا الجزا ت

نقرط ، شر، خیزش ...( آسیری کزی )افغرنسار ( شبه قر ،د )،د پرکسار ( بسیر ی از

،نیری تشیع تج حیرت آ ، قرلب ح کت شتیعیر بته ستمت اث گتذا ی سیرست اجامترع

گتذا ، تأثی ف ،د است. به ا ن ت تیب شیعیر عزت نفس خو، ا ، بر برز رفاد بته عدرت ی

تحوالت ،اخل خر ج تب ل ش ن .

منابع و مآخذ:

؛ تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقالب ایدئولوژی انقالب ایران(. 1381) اخوان مفرد، حمیدرضا؛ .1

اسالمی.


؛ تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.انقالب و بسیج سیاسی(. 1387بشیریه، حسین؛ ) .2

ی حسن صدوق ونینی، تهران: انتشاارات دانشاگاه ؛ ترجمهژئوپلیتیک تشیع(؛ 1380توال، فرانسوا؛ ) .3

بهشتی، چاپ اول.شهید

ی بر تاریخ انقاالب ا مقدمه. تاریخ سیاسی تشیع تا تشکیل حوزه علمیه(. 1380حسینیان، روح اهلل. ) .4

اسالمی، تهران: نشر مرکز اسناد انقالب اسالمی.

. قا:: موسساه حکماو ناوین جریان شناسی فکری ایرران عااررر (. 1388) خسروپناه، عبدالحسین .5

اسالمی.

. تهران: دانشگاه امام صادقآفاق تمدنی انقالب اسالعی (.1390درخشه جالل ) .6

. تهران: دانشگاه امام صادقگفتارهایی درباره انقالب اسالعی ایران(. 1387درخشه، جالل. ) .7

. ق:: مدین.انقالب اسالعی نقطه عطفی در تاریخ(. 1384دهقان، حمید. ) .8

: نهاد نماینادیی مقاام ق: .ب اسالعیدرآعدی بر عبنای فکری انقال(. 1378شفیعی فر، محمد رضا. ) .9

معظ: رهبری در دانشگاهها.

، تهران: نشر شمسا.ژئوپلیتیک فرهنگی و عسئله اعنیت علی(، 1380) صحفی، سید محمد، .11

؛ قا:: بازخوانی تأثیرات انقالب اسالعی ایران بر بیداری عسرلمانان (.1388طاهری، سید مهادی. ) .11

ای. کده مطالعات منطقهالمللی المصطفی، پژوهشپژوهشگاه بین

؛ تهران: سمو.ژئوپلیتیک( 1386عزتی، عزت اهلل. ) .12

، قا:: نهااد انقالب اسالعی ایران: علل، عسرائل و ناراس سیاسری (. 1381عمید زنجانی، عباسعلی ) .13

نمایندیی مقام معظ: رهبری در دانشگاهها.

. قا:: موسساه شایعه اسالعیژئوپلیتیک شیاه و نگرانی غرب از انقالب (. 1386فاضلی نیا، نفیساه. ) .14

شناسی.

. ترجماه افشاین جهاندیاده و نیکاو سا و . ایران روح یک جهان بی روح(. 1379فوکو، میشل ) .15

تهران. نشر نی.

علل خیزش شیایان حاشریه جنروبی خلریج فرارر سعربسرتان (. 1388کاظمی دینان، مرتضای. ) .16

ق:: موسسه شیعه شناسی. ساودی، بحرین، کویت(؛

. ترجماه مرتضای اساعدی و حسان چهار گفتار درباره انقالب اسالعی ایران(. 1360الگار، حامد ) .17


چیذری، نشر قل:، تهران.

ترجماه محماد ،هرا عطالااتی ناری، تطبیقی و تاریخی در باب انقالب(. 1385یلدستون، جک. ) .18

تقی دلفروز. تهران: کویر.

. ترجماه علای فراساتی. ها در ژئوپلیتیک اندیشه عواعل و(. 1378الکوسو، ایو و ژیبلن، بتاری.. ) .19

، تهران، سمو.جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی(، 1381تهران، نشر امن. مجتهدزاده، پیروز )

. ق:: نشر موسسه شیعه شناسی.جغرافیای سیاسی عنطقه خلیج فارر(. 1384متقی زاده، زینب. ) .21

. تهران: نشار پژوهشاکده بها و جنبشهای سیاسی شیاهرهیافتی بر عبانی عکت(. 1376نامدار، مظفر. ) .21

علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

. ق:: دفتر نشر معارف.تحلیلی از تاریخ تشیع و اعاعان(. 1389نصیری، محمد. ) .22

مقاالت .23

های بازدارنده تجدید حیات شیاه در وانع و شیوه( م1389احمدی، عباس و حافظ نیا محمدرضا؛ ) .24

.30، شماره پژوهشی شیعه شناسی –علمی فصلنامه ؛جهان

.31، شماره فصلنامه شیعه شناسی ،دورنمای ژئوپلیتیک شیاه در عراق(. 1389تالشان، حسن. ) .25

گفتمان ارالح طلبانره اسرالس گرایران های تواناییبررسی عبانی ناری و (.1382فوزی، یحیای. ) .26

.61تهران. دوره . فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیای

islamic revolution researches revolution in iran · و هتتشاد نارتیا ییراتخ...

Documents