isso-publicatie 63-2008

publicatie

63

ke

NN

ISIN

St

Itu

ut

vo

or

de

INS

ta

ll

at

IeS

ec

to

r

Be

he

er

en

on

de

rh

ou

d v

en

til

at

ies

ys

te

me

n in

wo

nin

ge

n e

n

Beheer en onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen

ISSo

Kruisplein 253014 DB RotterdamPostbus 5773000 AN RotterdamTel. 010-2065969Fax 010-2130384E-mail: [email protected]

De in ISSO deelnemende organisaties zijn:ONRI: Organisatie van advies- en ingenieursbureausPIT: Stichting Promotie InstallatietechniekTVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in GebouwenUNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandelVABI: Vereniging voor Automatisering in de Bouw- en installatietechniek

de werkzaamheden werden begeleid door de raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld:De heer ing. H. BesselinkMevrouw dr. ir. P.M. BluyssenDe heer ir. J.J.N.M. HogelingDe heer ing. W.F.G. HooijkaasDe heer H.M.A. Janssen GroesbeekDe heer ir. P.H.H. Leijendeckers prof.M.De heer prof.dr.ir. A.H.C. van PaassenDe heer ir. W. PlokkerDe heer ir. W.G. Ram

de realisatie van de ISSo-publicatie ‘Beheer en onderhoud ventilatiesystemen woningen en woongebouwen’ werd begeleid door de ISSo-kontaktgroep 87 die als volgt was samenge-steld:De heer J. Beelo Vestia Den Haag Zuid Oost te Den HaagDe heer ing. M.C. Hofman (rapporteur) Stichting ISSO te RotterdamDe heer A. van Luin (voorzitter) Industrie en Handelmij Bergschenhoek BV te Bergschen-

hoek, namens Vereniging leveranciers van Luchttechnische Apparaten (FME/VLA)

De heer J.G. Marcus Installatie Advies Combinatie (IAC) te Rijswijk namens Stichting Garantie Instituut Woningbouw (GIW)

De heer ing. G.A. Room Heluto BV Installatietechniek te DieverDe heer R. Sorgedrager Vestia Westland te NaaldwijkDe heer N. van Surksum Bacol Ventilatie BV te BarendrechtDe heer ir. P.J.M. op ’t Veld Cauberg Huygen Raadgevende Ingenieurs BV te MaastrichtDe heer F.A. Vos Uneto-VNI te ZoetermeerDe heer H.E. Zieremans J.E. Storkair te Zwolle, vanaf 1 maart 2008: Advies Controle

Verbetering Ventilatiesystemen (ACVV) te Leerdam

Tevens werd gebruik gemaakt van de adviezen van de heer ing. E.J.A Roijen van Cauberg Huygen Raadgevende Ingenieurs BV te Maastricht.

De studies die ten grondslag liggen aan deze publicatie zijn mogelijk gemaakt door daadwerke-lijke en financiële ondersteuning door:

kennisinstituut voor de Installatiesector

ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als norm-stellende richtlijnen.

De heer W.J.H. SchefferDe heer ir. J. SchonewilleDe heer ir. W. SchuringaDe heer ing. R. SteineDe heer ir. P.A.L. StoelingaDe heer ing. A.A.L. Traversari MBADe heer ir. E.J. WagenaarDe heer ir. T.M.E. ZaalDe heer prof. ir. W. Zeiler

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet wor-den uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenhe-den van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO.

Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Au-teurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).

All rights reserved. No part of this pu-blication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, elec-tronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO.

Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoor-waarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO.

aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl

Eventuele opmerkingen en vragen kunnen worden doorgegeven aan ISSOPostbus 5773000 AN Rotterdame-mail: [email protected]

© Stichting ISSO – Rotterdam, oktober 2008

ISSO-publicatie 63

Beheer en onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen

ISBN: 978-90-5044-163-6

ISSO-publicatie 63 3 Beheer en onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting 5

Summary 5

Begrippen 7

1 Inleiding 9

1.1 Algemeen 9

1.2 Doelstelling en kader 9

1.3 Opbouw publicatie 9

2 Wetgeving, normen en richtlijnen 11

2.1 Wetgeving 11

2.2 Normen 11

2.3 Richtlijnen en certificering 11

3 Beheer en onderhoud 13

3.1 Beheeraspecten 13

3.1.1 Inventariseren, controleren en beheren 13

3.1.2 Onderhouden 16

3.1.3 Gebruiken 19

3.2 Onderhoudsaspecten 20

3.2.1 Technische kwaliteit en betrouwbaarheid 20

3.2.2 Toegankelijkheid 20

3.2.3 Reinigbaarheid en schoonmaken 21

3.2.4 Inregelen en afstellen 26

3.2.5 Vervangen en/of repareren 27

3.2.6 Frequentie en onderhoudskosten 28

4 Procesbeschrijving volgens MKK-structuur 29

4.1 Algemeen 29

4.2 MKK-hoofdmatrix 29

Specificatiebladen 31

IV. Realisatiefase 31

IV.3-1 Montage- en installatietechnische kwaliteitseisen 31

IV.3-2 Reinheid Luchtkanalen 33

IV.4-2 Inregelprocedures 35

IV.4-4 Controle regelknop 38

IV.4-5 Controle luchtvolumestromen 39

IV.4-6 Controle luchtlekkage 41

IV.4-8 Opleveringsprotocol 42

IV.4-9 Controleprotocol 44

IV.4-10 Meetprotocol 47

IV.4-11 Reinigen luchtkanalen 54

IV.8-1 Rapportage 56

ISSO-publicatie 63 4 Kwaliteitseisen voor warmwaterverwarmingsinstallaties

V. Beheerfase 57

V.0-1 Randvoorwaarden 57

V.2-1 Uitwisseling Informatie 58

V.3-1 Gebruik wtw-unit / afzuigunit 59

V.3-2 Gebruik roosters / ventielen 60

V.3-3 Onderhoud wtw-unit / afzuigunit 61

V.3-4 Onderhoud roosters / ventielen 63

V.4-1 Bedieningsvoorschriften 64

V.4-2 Onderhoudsplan 65

V.4-3 Controle geluidsniveau 69

V.8-1 Rapportage 71

Bijlage A Model opnamerapport ventilatiesysteem natuurlijke toevoer en mechanische afvoer 73

Bijlage B Model opnamerapport ventilatiesysteem mechanische toevoer en afvoer met wtw 78

Bijlage C Model meetraport mechanisch ventilatiesysteem 83

Bijlage D Model Onderhoudscontract preventief en correctief onderhoud 85

Bijlage E Voorbeelden verbeteringen ventilatiesystemen 94

Bijlage F Onderhoudsactiviteiten ventilatiesystemen 95

Bijlage G Ontwerp- en installatieaspecten in relatie tot onderhoud 97

Literatuur 98


SAMENVATTING

Een ventilatiesysteem vormt een belangrijke voor-waarde voor het verkrijgen van een gezond binnenkli-maat in de woning en voor de bewoners. Daarnaast zijn beheer en onderhoud noodzakelijk voor het goed en energiezuinig functioneren van het ventilatie-systeem.

Deze publicatie geeft richtlijnen voor het beheer en onderhoud van (mechanische) ventilatiesystemen in de woningbouw. De richtlijnen zijn van toepassing op ventilatiesystemen in de bestaande woningbouw en in nieuwbouwsituaties.

Deze publicatie is opgebouwd uit twee delen. Het 1e deel van de publicatie behandelt de beheer- en onder-houdsaspecten van ventilatiesystemen in woningen. Onder beheer wordt verstaan alle (bestuurlijke) activi-teiten die nodig zijn om de kwaliteit van het ventilatie-systeem in stand te houden. Hierbij kan gedacht worden aan controle, onderhoud, rapportage en documentatie.Onder onderhoud wordt verstaan de uitvoering van maatregelen om de kwaliteit van het ventilatiesys-teem in stand te houden. Hierbij kan gedacht worden aan inregelen, afstellen, schoonmaken, repareren, etc.

De bijbehorende kwaliteitseisen en middelen worden

in het 2e deel van de publicatie uitgewerkt in de vorm van specificatiebladen volgens de MKK-structuur (Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallatie). De relevante specificatiebladen m.b.t. beheer en onder-houd in de verschillende projectfasen staan weerge-geven in de MKK-hoofdmatrix.Deel 2 kan door bedrijven gebruikt worden om het kwaliteitssysteem aan te vullen.

Voor het voortbrengingsproces van ventilatiesyste-men zijn, eveneens ontwikkeld in de MKK-structuur, ISSO-publicaties 61 en 62 beschikbaar. Deze publicatie is zowel van toepassing op ISSO-publicatie 61 als op 62 en vormt daarop een aanvulling.

Naast de MKK-specificatiebladen is een aantal bijlagen toegevoegd, bestaande uit o.a.:

Model rapport ten behoeve van opnemen gebouw en installaties;Model onderhoudscontract mechanisch ventilatiesysteem;Model meetrapport mechanisch ventilatie-systeem;Checklist met adviezen t.a.v. verbeteringen ventilatiesysteem;Checklist met onderhoudsactiviteiten woningen;Ontwerp- en installatie-aspecten in relatie tot onderhoud.

SUMMARY

A ventilation system is a prerequisite for achieving a healthy indoor climate. This publication provides prac-tical guidelines for management and maintenance of residential ventilation systems.

This publication consists of two parts: The first part deals with all aspects of management and mainte-nance of residential ventilation systems. Management covers all activities which are required to keep the ven-tilation system in condition, e.g. to control, maintain, report and document. Maintenance covers the execu-tion of all measures which should be taken to keep the ventilation system in condition, e.g. to adjust, balance, clean and repair.

The second part deals with technical quality require-ments and guidelines which have been worked out in specification sheets. According to the structure of the 'Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallatie' (MKK - Model Quality Control Climate Installations) the speci-fication sheets are presentd in a so called 'main-MKK-matrix'. This second part of the publication is intended for use in a internal quality system of organizations.

This publication supports and completes the other two available publications on residential ventilation: ISSO-61 and ISSO-62. These publications provide guidelines for designing and installing residential ven-tilation systems.

In addition to the specification sheets, a number of appendices are included:

Model report for documenting building and installations;Model contract for maintenance of residential ventilation systems;Model measurement report for mechanical ventilation systems;Checklist with recommendations of quality improvements;Checklist with maintenance activities in residen-tial ventilation systems;Design- and installation aspects related to maintenance.


BEGRIPPEN

AfzuigunitUnit ten behoeve van het afvoeren van lucht, voorzien van een ventilator.

BeheerAlle (bestuurlijke) activiteiten die nodig zijn om de kwaliteit van het ventilatiesysteem in stand te houden.

BeheerfaseIn de beheerfase wordt de woning in gebruik geno-men. De beheerfase volgt na de uitwerkingsfase. Onderhoudsvoorschriften en een duidelijke instructie van bewoners zijn aspecten die in de beheerfase van belang zijn.

BinnenklimaatHet complex van fysische factoren zoals temperatuur, vochtigheid, verlichting, luchtbeweging en het geluid in een verblijfsgebied van een gebouw.

ControleprotocolProtocol waarmee wordt vastgesteld of het ventilatie-systeem correct functioneert. Aan de hand van dit protocol wordt nagegaan of de diverse onderdelen correct zijn gemonteerd en of de (bewegende) onder-delen correct werken.

Correctief onderhoudOnderhoud uitgevoerd na de vaststelling van een gebrek met als doel het ventilatiesysteem terug te brengen in de staat waarin het de vereiste functie kan uitoefenen.

Energieprestatiecoëfficiënt (EPC)Index voor de energetisch efficiëntie van een nieuw te bouwen woning.

Gebalanceerde ventilatieGecontroleerde mechanische toevoer en afvoer van ventilatielucht, waarbij evenveel lucht wordt toege-voerd als afgevoerd.

LuchtkwaliteitDe kwaliteit van de (binnen)lucht in de context van gezondheid en welzijn. Met "goede luchtkwaliteit" wordt over het algemeen lucht bedoeld die bij inade-ming geen hinder geeft en die daarbij geen stoffen bevat in dusdanig hoge concentraties dat op lange termijn schade aan de gezondheid te verwachten is.

Mechanische ventilatieVentilatie die met één of meer ventilator(en) tot stand wordt gebracht.

MeetprotocolProtocol waarmee wordt vastgesteld of de meetbare parameters van het gerealiseerde ventilatiesysteem voldoen aan de ontwerpspecificaties.

Model kwaliteitsbeheersing klimaatinstallatie (MKK)Instrument voor het beheersen van het voort-brengingsproces van klimaatinstallaties in het bouw-proces. Het toepassen hiervan betekent het geven van informatie met betrekking tot ventilatie van de woning en het ventilatiesysteem, in de betreffende fase van het bouwproces aan de betrokken partijen.

Natuurlijke ventilatieVentilatie via aangepaste voorzieningen in een uit-wendige scheidingsconstructie, die tot stand komt door invloed van winddruk en/of temperatuurverschil-len tussen de lucht buiten en de lucht binnen.

Nominale ventilatieVentilatie die op grond van gezondheidsoverwegin-gen minimaal tot stand moet kunnen worden gebracht conform de eisen van het Bouwbesluit.

OnderhoudHet uitvoeren van de benodigde maatregelen om de kwaliteit van het ventilatiesysteem in stand te houden.

OnderhoudscontractOvereenkomst tussen opdrachtgever (eigenaar, bewoner) en opdrachtnemer (installateur, onder-houdsbedrijf) met afspraken t.a.v. onderhouds-activiteiten, looptijd en voorwaarden.

OnderhoudsniveauDe mate waarin het ventilatiesysteem wordt onder-houden.

OnderhoudsplanGestructureerd pakket taken met werkzaamheden, procedures, middelen en een tijdsschaal om onder-houd uit te voeren.

OntwerpconditiesDe gekozen binnen- en buitencondities die dienen als basis voor het ontwerp van een ventilatiesysteem.

OntwerpfaseIn de ontwerpfase worden de voorzieningen voor de ventilatie van de woning door architect en installatie-deskundige uitgewerkt. Er vindt terugkoppeling met de uitgangspunten uit de programmafase plaats.

Planmatig onderhoudPreventief onderhoud uitgevoerd volgens een vastge-stelde tijdsplanning of vastgesteld aantal gebruiks-eenheden.


Preventief onderhoudOnderhoud uitgevoerd volgens vooraf bepaalde inter-vallen of volgens vooraf gestelde criteria, bedoeld om de kans op uitval of degradatie van het functioneren van het ventilatiesysteem te verminderen.

ProgrammafaseIn de programmafase worden de eisen, wensen en verwachtingen met betrekking tot het ventilatie-systeem geïnventariseerd en worden beperkende randvoorwaarden geformuleerd.

Rechtens verkregen niveauHet niveau van de gestelde eisen ten tijde van de afgifte van de oorspronkelijke bouwvergunning.

RecirculatiekapWasemkap waarbij de afgezogen kooklucht wordt gefilterd (metalen filter voor vetopvang en koolstof-filter voor afvangen kookluchtjes) en weer wordt toegevoerd in de keuken.

RoosterConstructieve (en regelbare) voorziening voor het toevoeren van buitenlucht. Meestal rechthoekig uitge-voerd.

Technische kwaliteitDe mate waarin rekening wordt gehouden met toe-komstig onderhoud en life-cycle-cost bij de keuze van installatieonderdelen.

UitvoeringsfaseIn de uitvoeringsfase wordt de installatie gerealiseerd.

Uitwerkingsfase (besteksfase)In de uitwerkingsfase wordt het systeemontwerp tot in detail uitgewerkt.

VentielConstructief en instelbaar einddeel van een lucht-kanaal waardoor lucht gecontroleerd in een ruimte wordt toegevoerd of afgevoerd. Meestal rond uitge-voerd.

VentilatieDe luchtvolumestroom die teweeg wordt gebracht door speciaal daartoe aangebrachte ventilatie-voorzieningen. Ventilatie geschiedt bewust, is gecon-troleerd en regelbaar.

VentilatiesystemenType A: Natuurlijke ventilatie; natuurlijke toe- en afvoer;Type B: Mechanische toevoer en natuurlijke afvoer;Type C: Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer;Type D: Gebalanceerde ventilatie (meestal met warmteterugwinning); mechanische toe- en afvoer.

Vraaggestuurde ventilatieVentilatie waarbij de toevoer van verse lucht wordt geregeld op basis van de daadwerkelijke behoefte. Regeling geschiedt op basis van luchtkwaliteit (aanwezigheid) of tijdsturing.

Warmteterugwinning (wtw)Terugwinning van warmte uit ventilatieafvoerlucht en/of rookgassen, waarmee ventilatietoevoerlucht voorverwarmd kan worden.

Wtw-unitUnit waarmee met warmte uit de ventilatieafvoerlucht de toevoerlucht kan worden voorverwarmd (warmte-terugwinning).

WasemkapApparaat waarmee kooklucht uit de keuken kan wor-den afgevoerd; motorloos of voorzien van een eigen ventilator.


1 INLEIDING

1.1 ALGEMEENHet beheer en onderhoud van ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen krijgt vaak te weinig aandacht; zo wordt er vrijwel altijd een contract afge-sloten voor het onderhoud aan de cv-installatie, maar het opstellen van een onderhoudsplan voor een venti-latiesysteem blijft nog regelmatig achterwege. Vaak omdat gebruikers het belang van goed beheer en onderhoud simpelweg (nog) niet wordt uitgelegd.

Daarnaast is de inzet van gebalanceerde ventilatie-systemen met warmteterugwinning in de nieuwbouw tegenwoordig gebruikelijk om een lage EPC te halen, maar hoe de systemen goed ingeregeld en onderhou-den moeten worden krijgt regelmatig te weinig aan-dacht. Dat terwijl juist het balanceren en onderhouden van het systeem voorwaarden zijn voor het goed functioneren van de installatie en het verkrijgen van een gezond binnenklimaat in de woning en voor de bewoners.

Adviseurs, installateurs en onderhoudsbedrijven hebben daarom behoefte aan een onafhankelijk docu-ment, waarin richtlijnen voor het beheren en onder-houden van ventilatiesystemen op een overzichtelijke wijze worden geformuleerd. Deze ISSO-publicatie voorziet in deze behoefte.

1.2 DOELSTELLING EN KADERHet doel van deze publicatie is het geven van inzicht in de te hanteren eisen en middelen bij het opleveren, beheren en onderhouden van natuurlijke en mecha-nische ventilatiesystemen.

De ISSO-publicaties 61 en 62, opgebouwd volgens de MKK-structuur, zijn sterk gericht op het ontwerpen en installeren van mechanische ventilatiesystemen. Deze publicatie vormt een supplement op ISSO-publicaties 61 en 62 en richt zich met name op de beheerfase waarin het beheer en onderhoud plaatsvindt.

Deze publicatie dient als praktisch hulpmiddel voor diegenen die:

Ventilatiesystemen installeren, beheren en onderhouden: Installateurs, onderhouds-, servicemonteurs en servicetechnici;De woningeigenaar of gebouwbeheerder adviseren over het beheer en onderhoud van het ventilatiesysteem: Installatieadviseurs, woningbouwverenigingen/technische diensten en onderhoudsbedrijven.

In deze publicatie wordt onderscheid gemaakt in:a. Type woningbouw en installatie: bestaande of

nieuw op te leveren woningen en woningen met een individueel ventilatiesysteem of woon-gebouwen met een collectieve ventilatie-installatie;

b. Type ventilatiesysteem: natuurlijk of mecha-nisch;

c. Doelgroep: opdrachtgever, installateur, onder-houdsbedrijf, beheerder (eigenaar/huurder);

d. Projectfasen: Programma - Ontwerp - Uitwerking - Uitvoering - Beheer.

Toelichting bij punt aHet betreft collectieve voorzieningen in woon-gebouwen met uitzondering van de algemene ruim-ten en voorzieningen zoals bijv.:

Liftventilatie;Ventilatie stallingruimten en parkeergarages;Ventilatie vuilstortkoker.

Toelichting bij punt bIn Nederland wordt de volgende indeling gehanteerd voor ventilatiesystemen:

Type A: Natuurlijke ventilatie; natuurlijke toe- en afvoer;Type B: Mechanische toevoer en natuurlijke afvoer; Type C: Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer; Type D: Mechanische toe- en afvoer, gebalan-ceerde ventilatie (meestal met warmte-terugwinning).

Bij de uitwerking van de beheer- en onderhouds-aspecten in deze publicatie wordt gebruik gemaakt van deze indeling naar ventilatiesystemen. In deze publicatie wordt (nog) geen invulling gegeven aan ventilatiesysteem type B in verband met beperkte toe-passing, en aan innovatieve ventilatiesystemen zoals bijv. hybride ventilatiesystemen, centrale gebalan-ceerde ventilatiesystemen met een warmtewiel of lokale gebalanceerde ventilatiesystemen met warmte-terugwinning. Voor die situaties wordt verwezen naar de instructies van de betreffende fabrikant.

De ISSO-publicatie sluit tevens aan bij de geldende (Europese) normen m.b.t. het beheer en onderhoud van ventilatiesystemen en geeft hieraan een prakti-sche invulling.

1.3 OPBOUW PUBLICATIEDe ISSO-publicatie is opgebouwd uit 2 delen, te weten:

Basisdeel, hoofdstukken 1 tot en met 3;Specificatiebladen volgens de MKK-structuur, vanaf hoofdstuk 4.

Het basisdeel van deze publicatie behandelt de ver-schillende beheer- en onderhoudsactiviteiten van ventilatiesystemen in woningen.

Het 2e deel van de ISSO-publicatie behandelt de bij beheer en onderhoud te hanteren kwaliteitseisen en middelen in de vorm van specificatiebladen volgens de MKK-structuur. In de hoofdmatrix in hoofdstuk 4 wordt via arcering een overzicht gegeven van de specificatiebladen, die in deze publicatie zijn uitge-werkt.

isso-publicatie 63-2008

Documents