journal of stylistics of persian poetry and prose

JSPPP, (14)68: 217-240, January 2022

Journal of Stylistics of Persian Poetry and Prose (Bahar-e- Adab)

Home page: http://www.bahareadab.com ORIGINAL RESEARCH ARTICLE Analysis of Hamidi officials with a layered stylistic approach F. Arab Ameri, A. Hasanzadeh Mirali*, Y. Shokri Department of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran

ABSTRACT BACKGROUND AND OBJECTIVES: Modern or layered stylistics is one of the applied methods in face-oriented and text-based stylistics which examines the text in five layers: phonetic, lexical, syntactic, rhetorical and ideological. In this method, according to the situational texture as a macro-layer, it breaks down the text into layers of layers and studies the style by examining textual layers and recognizing prominent or frequent features. It therefore examines the salient features of the style and their role and value in each layer separately and provides formal links to the text and its content. It should be noted that, in the history of prose writing, there have always been pioneers who have not only benefited from the intellectual and artistic tradition of the past., But they have also tried to innovate and sometimes valuable adaptations of literary genres and styles of other nations, to change or at least familiarize their nation with such writing styles and techniques. One of these prominent writers is Judge Hamid-ud-Din Balkhi. In this research, Hamidi officials have been studied with a layered stylistic approach. METHODOLOGY: This descriptive-analytical study has tried to analyze the style of Hamidi officials from the perspective of layered stylistics. Data collection in this research has been done through library activities and part of the content of the article is the product of the author's personal analysis and review. FINDINGS: This work, as one of the examples of technical prose, has influenced the artificial and obsessive writings of the following centuries, and therefore has a special importance in stylistic discussions. CONCLUSION: By examining this work with layered stylistics, types of phonological changes, high frequency of repetition of identical and contrasting words, intertwining of rhymes and punctuation, abundant use of marked words and codes, especially religious codes and Sufism, as well as the dominance of connected style and It is revealed in you and the high frequency of similes, metaphors, etc.

DOI: 10.22034/bahareadab.2022.14.6115

NUMBER OF FIGURES 0

NUMBER OF TABLES

NUMBER OF REFERENCES

0 0 13

ARTICLE INFO Article History:

Received: 17 January 2021 Reviewed: 18 February 2021

Revised: 04 March 2021 Accepted: 16 April 2021 KEYWORDS Hamidi authorities, layered stylistics, phonetic layer, lexical layer, syntactic layer, rhetorical layer, ideological layer *Corresponding Author [email protected] (+98 23) 33654085

http://www.sabkshenasi.ir/

507-501 صص ،86 پياپي شماره ،00 دوره ،0011دی ؛(ادب بهار)فارسي نثر و نظم شناسي سبکDOI: 10.22034/bahareadab.2022.14.6115

شناسی نظم و نثر فارسیسبکعلمی نشریه

)بهار ادب(

مقاله پژوهشی ایشناسی لایهتحلیل و بررسی مقامات حمیدی با رویکرد سبک

، یدالله شکری*زادۀ میرعلیعبدالله حسن ،فاطمه عرب عامری

.دروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده:شناسی ای یکی از روشهای كاربردی در سبکشناسی مدرن یا لایهسبک زمینه و هدف:

بنیاد است كه متن را در پنج لایج آوایی، واهدانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوهیک درا و متنصورت

لایه، متن را به كلانمورد بررسی قرار میدهد. در این روش با توجه به بافت موقعیتی بعنوان

های متنی و تشخیص ویژدیهای برجسته یا پربسامد هایی تجزیه كرده و با بررسی خردلایهخردلایه

های برجستج سبک و نقش و ارزش آنها را در هر لایه به مطالعج سبک می ردازد. پس مشخصه

زد. باید توجه بصورت مجزا بررسی كرده و پیوندهای صوری متن با محتوای آن را فراهم میسا

تنها از سنت فکری اند كه نهداشت كه در تاریخ نثرنویسی همواره پیشگامانی ظهور و بروز داشته

اند با نوآوری و داه اقتباسهای ارزشمند از اند، بلکه خود نیز كوشیدهو هنری دذشتگان بهره برده

ل آشنایی ملت خویش های ادبی و سبکهای منشور ملل دیگر، موجبات ددردونی و یا حداقدونه

را فراهم آورند. یکی از این نویسنددان برجسته قاضی با آنگونه سبکها و شگردهای نگارشی

هجری تحت تأثیر مقامات عربی به 554حمیدالدین بلخی است. وی مقامات خویش را در سال

ایشناسی لایهنثری مصنوع تألیف كرده است. در این پژوهش مقامات حمیدی با رویکرد سبک

مورد بررسی قرار درفته است.

تحلیلی كوشیده است سبک مقامات حمیدی را از -این پژوهش با روش توصیفی روش مطالعه:

ای مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. دردآوری داده ها در این پژوهش شناسی لایهمنظر سبک

صول تحلیل و بررسیای صورت درفته است و بخشی از محتوای مقاله محازطریق فعالیت كتابخانه

شخصی نویسنده است.

های مصنوع و متکلّف قرون های شاخص نثر فنی، نوشتهاین اثر بعنوان یکی از نمونه ها:یافته

ای را شناسی نیز اهمیت ویژهبعد از خود را تحت تأثیر قرار داده است و ازاینرو در مباحث سبک

به خود اختصای داده است.

ای، انواع ددردونیهای واجی، بسامد شناسی لایهاین اثر با روش سبکبا بررسی گیری:نتیجه

بالای تکرار واهدان یکسان و متضاد، درهم تنیدن سجع و جناس، بهرۀ وافر از واهدان نشاندار و

رمزدان بخصوی رمزدان دینی و تصوف و همچنین غلبج سبک متصل و تودرتو و بسامد بالای

یشود.تشبیه و استعاره و... آشکار م

4344دی 69 :دریافت تاریخ

4344بهمن 35: داوری تاریخ

4344اسفند 41: اصلاح تاریخ

4155فروردین 67: پذیرش تاریخ

:كلیدی كلمات

ای، شناسی لایهمقامات حمیدی، سبک

لایج آوایی، لایج واهدانی، لایج نحوی،

لایج بلاغی، لایج ایدئولوهیک.

:مسئول نویسنده *

[email protected]

33451595 (63 49)+

644/ ایشناسی لایهتحلیل و بررسی مقامات حمیدی با رویکرد سبک

مقدمهدید پ مقامات حمیدینویسی در قرن ششم با ظهور قاضی حمیدالدین بلخی و كتاب معروف در زبان فارسی، مقامه

آمده كه دارای نثری مصنوع است. البته قاضی حمیدالدین هم در صنایع لفظی و استعمال لغات و تعبیرات و

مختصات فن مقامات عربی را بکار بسته است. اما جای پردازی و هم در معانی و مضامین و داستان، كمابیش سجع

یسی، نوبر رعایت موازین هنری در مقامههیچگونه تردیدی نیست كه وی در كار خود نوآوریهایی داشته است و علاوه

با استفاده از مضامین متنوع، آرا و عقاید خویش را نیز بیان كرده است. همچنین ازلحاظ اخلاقی، پند و اندرز را

جهج كار خود قرار داده است و داه در نقش یک واعظ به ارشاد مخاطب می ردازد.و

پردازی، رعایت سجع و تکلف زبان بسیار اهمیت دارد و در واقع سخنوری و لفاظی در مقامات جنبج ادبی و لفظ

وع ربی با نتنها راه و وسیله برای دذراندن زنددی در مقامات حمیدی است )بررسی تطبیقی مقامات فارسی و ع

(. برخلاف مقامات عربی، حمیدی در مقاماتی كه به كدیه می ردازد، 446ادبی پیکارسک، شبیری و همکاران: ی

شخصیت اصلی داستان را به استفاده از نیرنگ و فریب دیگران وانمیدارد. بلکه همواره ددایان را به مناعت طبع

(.653حریری و حمیدی، دادخواه و جمشیدی: ی توصیف كرده است )بررسی تطبیقی سبک ادبی در مقامات

مقامات حمیدی بیشک از جمله آثاری است كه بدلیل اهمیت خود در دسترۀ ادبیات كلاسیک پارسی بسیار مورد

، های زبانشناسیتوجه بوده و پژوهشهای متعددی روی آن صورت درفته است ولی با باز شدن افقهای جدید در حوزه

های مختلف از دیدداههای نوین مورد بررسی اسی این موقعیت فراهم آمده است تا آثار دورهشننقد ادبی و سبک

شناسی و بازیابی ابزارهای مناسب برای های جدید سبکو تجزیه و تحلیل قرار دیرند. بنابراین بکاردیری شاخه

ای بازیابی ابزارهای مناسب برای تازه به شناخت مطلب باشد. در پژوهش حاضر، تحلیل متون فارسی میتواند دریچه

ت.ای اسشناسی لایهتجزیه و تحلیل متون فارسی پیشنهاد میشود. از جملج این ابزارها استفاده از روش سبک

سابقة پژوهش های دونادون پژوهشهای متعددی انجام شده است. از جمله:شناسی آثار در دورهدرخصوی سبک

ساز را در پنج لایج زبان )آواشناسی،مبانی سبک ها، رویکردها و روشها،شناسی نظریهسبکمحمود فتوحی در كتاب

بان های زشناسی و كاربردشناسی( وامیکاود. بنیاد بخش عملی كتاب نیز بر همین لایهساخت واهی، نحو، معنی

نهاده شده است.

یوۀ های غزالی را به ش، نامه«های غزالی با رویکرد تحلیل دفتمان انتقادیشناسی نامهسبک»مریم درپر در كتاب

انتقادی در چهار لایج واهدانی، بلاغت، كاربردشناسی و نحو مورد بررسی قرار داده است. همچنین در دو مقالج

غزالی در دو لایج واهدان و 4ای: توصیف و تبیین بافتمند سبک نامج شمارۀ شناسی لایهسبک»جدادانه با عنوان

رداخته پ« ای این نامه در دو لایج كاربردشناسی و نحوشناسی لایهسبکانه به بررسی ای جدادمقالهو در « بلاغت

است.

دربارۀ مقامات حمیدی نیز، بطور جدادانه و داه تطبیقی، پژوهشهای مختلفی صورت درفته است كه به اختصار

بررسی تطبیقی عناصر داستانبیان خواهد شد. مانند توصیف در مقامات حریری و مقامات حمیدی )دوهر دیلانی(،

لو( بررسی مقامات از حیث ساختار داستانی )طاهره فرزام(، در مقامات حریری و مقامات حمیدی )علیرضا نبی

شناسی مقامات حمیدی بر اساس الگوی كلودبرمون )فرزانه سفید(، ریختتشبیه در مقامات حمیدی )علیرضا ریش

حمیدی )حسین عباسی(، بررسی تطبیقی سبک ادبی در مقامات پسركلو(، بررسی و تحلیل دستوری مقامات

647-615 صص ،49 پیاپی شماره ،41 دوره ،4155 دی ؛(ادب بهار)فارسی نثر و نظم شناسی سبک / 665

شناختی مقامات حمیدی و دلستان سعدی و حریری و حمیدی )حسن دادخواه و لیلا جمشیدی(، بررسی سبک

پریشان قاآنی)سمیه مسرور(.

ه رویکرد نوین بهای مختلفی در این باب وجودارد ولی تاكنون اثر مستقلی با این نامهها و پایانهمچنین مقاله

مقامات حمیدی بوجود نیامده است.

بحث و بررسی

ایشناسی لایهسبکن و های زیریشناسی آثار ارائه میدهند كه به لایهبندی و سبکعصر حاضر زبانشناسان روشهایی برای دسته در

ای با توجه شناسی لایهکای را بکار میبرند. فتوحی معتقد است سبشناسی لایهپنهان اثر می ردازد و اصطلاح سبک

ای متنی و ههایی تجزیه كرده كه میتوان با بررسی خردلایهلایه، متن را به خردلایهبه بافت موقعیتی بعنوان كلان

ر جامع است ای بسیاشناسی شیوهتشخیص ویژدیهای برجسته یا پربسامد به مطالعج سبک پرداخت. این نوع سبک

شیوۀ ساختاردرایان و فرمالیسم ایجاد شده است. در این روش علاوه بر مباحث شناسی وكه از درآمیختن علم سبک

ها، ایدئولوهی، زاویج دید، مخاطبان و حتی فضای خلق اثر شناسی سنتی به محتوا، تأثیردذاری افکار، اندیشهسبک

توجه میشود.

بلاغی و ایدئولوهیک مورد بررسی قرار ای، یک اثر را در پنج لایج آوایی، واهدانی، نحوی،مدرن یا لایه شناسیسبک

ای شناسی لایه(. در سبک474ای اشعار انقلابی و مذهبی طاهره صفارزاده، صرفی: ی شناسی لایهمیدهد )سبک

های های برجستج سبک و نقش و ارزش آنها را در هر لایه بصورت مجزا بررسی كرده و پیوند مشخصهمشخصه

(.69ها، رویکردها و روشها، فتوحی: ی شناسی نظریهم میسازد )سبکصوری متن با محتوای آن را فراه

لایة آواییلایه به الگوهای صوتی و شیوۀ تلفظ در دفتار و نوشتار نظر دارد و در پی آن است كه مشخص كند كاربرد این

ها،نظریهشناسی خای الگوهای آوایی و واجی تا چه اندازه میتواند دفتار یک شخص را برجسته كند )سبک

(. از شگردهایی كه در این لایه مورد بررسی قرار میگیرد میتوان به انواع 613رویکردها و روشها، فتوحی: ی

د.سازی و ... اشاره كرددردونیهایی واجی، تتابع اضافات، بکاردیری تناسبها، تکرار، انواع جناس و سجع و موازنه

اقسام دگرگونیهای واجیشامل ابدال صامتها و مصوتها، تخفیف )حذف( و افزایش است. البته در مقامات حمیدی اقسام این ددردونیها

ددردونیهای واجی خاصی وجود دارد كه به آن نیز مختصر پرداخته خواهد شد:

ای از حروف و واجها بخصوی آنها كه مخرج واجگاهشان مجاور و نزدیک داهی طبق قواعد زبانشناسی پاره: »ابدال

(. مانند تبدیل مصوت كوتاه كسره 576)دستور مفصل امروز، فرشیدورد: ی « به هم بدل میشوندیکدیگر است

كوتاه:« ی»به « ی»پیش از صامت

(.441)مقامات حمیدی: ی سیاستو جمعی در مسند ریاستبعضی در معرض

ملفوظ به فتحه:« ه»پیش از « ا»تبدیل مصوت بلند


ــهاییییین را حیییییات و آن را امییییل دراز كوتــ

ــهاییین را حسییاب و آن را شییمار بیسییت پنج

(447)همان: ی

به ضمه:« واو»تبدیل مصوت

هییزار سییر شییده بیییش اسییت دییرد میییدان دییوی

ــدهز دفتگیییوی محیییال و زبیییان دیییویبیهـ

(455)همان: ی

به كسره:« ی»تبدیل مصوت

ــدگراحبیییاب را ز مهیییر تیییو بیییا نفیییاق یکـ

ــدگر زهّیییاد را ز عشیییق تیییو بیییا جیییدلیکـ

(95)همان: ی

«: ب»به « و»ابدال صامت ابدال صامتها:

(.454باد ممات بمیرد )همان: ی بزیدن چراغ حیات به

كلمه یا كلام طبق ادبیات و قواعد زبانشناسی.حذف واج یا واجهایی از آغاز، وسط یا پایان تخفیف )حذف(:

ــدمعلییوم میین نشیید كییه جهییانش كجییا فکن

شیییادانش داشیییت دیییردش اییییام ییییا نژنییید

(439)همان: ی

(.454)همان: ی نپذرفتیچندین بشیر و نذیر بر تو آمد و انذار كرد و

ــاینكیییی بیییود ــمهیییوس بیییه دام كـ آریـ

آریـــــمراه یثیییییرب بیییییه زییییییر دیییییام

(41)همان: ی

ــوبییی سییر شییدم دایییره در پییای عشییق او چ

دایییره پایییان و سییر نداشییت همچــو كییاین كییار

(435)همان: ی

(.463این نماز را به امام اقتدا كند )همان: ی تخفیف دو واج: كو

نون مصدری و فتحة قبل از آن: حذف

خیییویشآمـــد خیییویش و رفـــتپییییش از

بیییییییه دو روز و دو شیییییییب فیییییییزون زاده

(54)همان: ی

«:نی»یا « نه»به « نیست»تخفیف فعل

)همان: ینه از پیرایج پیری مر شکوفه س ید موی را سنگی نیست و از سرمایج جوانی دل سرخ روی را ننگی

31.)

نیــیبییا خییود دفییتم چییو از حَضَییر شییاد

ــی وز بنییییید زمانیییییه ییییییک دم آزاد نیـــ

(34)همان: ی

البته باید دفت كه این مورد از تخفیف در مقامات كاربرد بیشتری دارد.

میانجی بعد از مصوت بلند بکار میرود كه در مقامات نیز از بسامد « ی»این ددردونی بیشتر بصورت افزایش:

بالایی برخوردار است.

(.435حنین كربتی )همان: ی غلوایزمین غربتی و در سودایای آنکه در

(.61)همان: ی بیگانگیای از است و قطعه دیوانگی ای ازمیانجی: و شباب شعبه« گ»اضافه شدن صامت


برخی دگرگونیهای واجی خاص: بعد از مصوتهای بلند:« ی»برجا ماندن صامت

(.76مرا درنیافت )همان: ی تک و پویبه گویمیزبان بسیار

(.454)همان: ی برجای داشت و این املاک را پایبدان خدای كه این افلاک را بر

های عربی:در بعضی واهه« ه»به جای « ت»آوردن

(.64وپوی او بفرسودم )همان: ی عمر در جستجوی او بودم و در تکیّت بق

دییر جییویی از ولایییت انصییاف دوسییت جییوی

ــتور دییییری از اخیییلای ییییار دییییر محلّـ

(434)همان: ی

تتابع اضافات

ز شعروار كه مخیّل و تصویری و سرشار ااز آنجاكه نثر فنی، نثری است كه میخواهد تشبّه به شعر كند، نثری است

های ادبی است. قاضی حمیدالدین از این آرایه به قصد ایجاد و تقویت موسیقی در ساختار زبانی بهره درفته و آرایه

در برخی اوقات از آن برای تأكید بیشتر كلام استفاده كرده است. مانند:

(.55ی بیمعناست )همان: كاس غرور دنیای دنیبدانید كه

را حركتی ریشة گوشة عمامة عالنمیادر هزار كلاه مرصّع و تاج ملمّع در این شارع منقطع شود آن وزن ندارد كه

(.654و تشویشی افتد )همان: ی

كلمات همجنس و متناسب )مراعات نظیر و تضاد(میتواند در پیوند اجزا و تقویت محور آور باشد، استفاده از كلمات متناسب ادر هنرمندانه و به دور از تکرار ملال

ره ها از این صنایع بخوبی بهای ایفا كند. قاضی حمیدالدین برای طولانی كردن جملهمعنایی سخن نقش برجسته

برده و كاربرد آنها بوفور در متن مقامات قابل مشاهده است.

(.456این حکیم و سمیع و بصیر و علیم دانا و تواناست )همان: ی

(.66تاریک، خس باریک در دیدۀ یاران دیده و به روز روشن كوه معایب خود نادیده )همان: ی به شب

(.33بیاض پیری، نشانج روز زوال است و سواد جوانی، عنان شب وصال )همان: ی

را مهایی از كلام به نحوی برابر یکدیگر قرار میگیرند، ایجاد این تقارن در كلاداهی پاره یا پارهسازی: موازنه

ها قرینه یا قراینی در پی داشته باشند و این سازی دویند.حمیدالدین سعی كرده است تا بیشتر جملهموازنه

سازی اغلب با استفاده از مصادر، جمعهای مکسر و مشتقات عربی، پیشوندها و پسوندهای اشتقاقی زبان قرینه

وارد در مقامات حمیدی، موازنه و ترصیع درهم در بیشتر م صورت درفته است. های تصریفی و...فارسی و نشانه

آمیخته است.

در اییین قالییب مجییوّف چییه خمییر و چییه جمییر

در اییین تركیییب مغلّییف چییه زهییر و چییه تمییر

(45)همان: ی

(.44-47عثرت سخن را اقالت نیست و زلت مقالت را استمالت نیست )همان: صص

(.45دهد، حاتم طیّ است و نه هر كه خوانی نهد صاحب ریّ. )همان: ی نه هر كه نانی


انواع جناس

آن است كه الفاظ متجانس در دفتن و نوشتن یعنی حروف و حركات یکی و فقط در معنی مختلف جناس تام:

دارد ولی بسامد بالایی ن (. این نوع جناس در مقامات حمیدی11باشند )فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی: ی

همین مقدار نیز نشانج مهارت و توجه وی به این صنعت است.

(.65بی ضنتّی و خلعت ایمان بر سر ما افکند بی منتّی )مقامات حمیدی: ی نهادما نهاد دوهر جان در

(.69)همان: ی پیاست و حرام او را نار عذاب در رگ و پی حلال او را بار حسابی در

خـور ای همچیو میاه و جویان دَوَم به سیوی تیو

خـور چون حاجیان بیه موقیف و چیون صیوفیان بیه (41)همان: ی

اختلاف دو ركن جناس در حرف اول یا وسط مانند:جناس مضارع و لاحق:

(.435ی آفریدند )همان: ممریّ آفریدند الّا آدمی را كه در مقرّیاند در همه موجودات را كه آفریده

(.655بود )همان: ی موقد شمعیو موعد جمعیبه وثاق یکی از فضلا

ناسخشد و احکام شب را آیات روز راسخ، رایات خورشید كاسهای زهرو تجرعّ باسهای قهرتا بعد از تقصیّ

(.443)همان: ی

به دیگر جناسها از بسامد بالاتری برخوردار است.این نوع جناس در مقامات، نسبت

آن است كه یکی از كلمات متجانس را حرفی بر دیگری زیادت باشد. ادر در اول یا آخر یکی از جناس زاید:

متجانسین بیش از یک حرف زیادت باشد آن را ملحق به جناس زاید یا مذُیّل باید شمرد. مانند:

(.64)همان: ی مکاننداشت و چون عنقا امکانچون كیمیا

(.44نظیفتر )همان: ی مظروفاز ظرفابا از انا لطیفتر و

(.477است )همان: ی حصن حصینباره او اسلام را

قاضی حمیدالدین با استفادۀ بیش از حد از جناس، موجب پیچیددی متن مقامات شده است.

سجعاما سجع مهمترین صنعتی است كه نثر مقامات بدان امتیاز دارد. سجع در این دوره شهرت و رواج فراوان داشت،

بصورت التزام و در قطعات متوالی، كمتر بکار میرفت. بنابراین مقامات حمیدی را باید نمونج شاخص و كامل التزام

درپی میآورد و این امر او را بر (. قاضی حمیدالدین بیشتر سجعها را پی596به سجع دانست )فن نثر، خطیبی: ی

مات را از محل اصلی خود در جمله برداشته و در جای دیگری آن میدارد تا برخلاف قواعد دستوری زبان فارسی، كل

قرار دهد. این امر باعث میشود كلمات و عبارات بدون توجه به معنی، تنها برای پر كردن محل خالی، قرینج لفظی

آورده شود. در مقامات، سجع متوازی از بیشترین بسامد برخوردار است و با توجه به این نکته كه هر جناسی سجع

است ولی هر سجعی جناس نیست، بیشتر سجعهای متوازی در مقامات جناس مضارع یا لاحق است.

سجع متوازی

مشاهده نتوان كرد )مقامات شمایل بهتانجز شیطان حبایلنتوان زد و از خسرانجز لاف نقصاناز نصاب

(.456حمیدی: ی


یدم رسطایف به شهر خائفشیدم و خایب و بک صدمتهای مکایدچشیدم و شربتهای شدایدتا بعد از آنکه

(.64)همان: ی

سجع مطرفّ

ــل ــلو لا تفعـ نکنییید هردیییز سیییود افعـ

ــن چییون بییا عجمییی ــنو ك باییید دفییت مک

(66)همان: ی

(65)همان: ی حاصلبی مسمّا بیبود و این بغیت چون اسم معمّا مشکلخود این منیت چون خطّ

(.33دارد )همان: ی ازدیاد ای است كه قدم در دارد و جوانی سرمایه كسادای است كه روی در پیری پیرایه

سجع متوازن

(64خبََل )همان: ی مصاف حبََل بود و نفس با حوادث در فراششب آبستن هنوز بر

(45)همان: یتو خوریم كه بی طعامتو س ریم و بددوار باد آن كه بیبساط پرخار باد آن

(41راحاتتان مهنّا )همان: ی اقداحلذّاتتان مهیّا باد و سباب ا

تکرار

افزاید و در مقامات كاربرد فراوانی دارد تکرار مانند جناس و سجع، بدیع لفظی است كه بر موسیقی درونی متن می

ارت است و هدف از (. تکرار در حقیقت توجه به یک جهت مهم در عب49)نگاهی تازه به بدیع، شمیسا: ی

دهندۀ تأكید و تقریر یک موضوع، مفهوم یا اندیشه سازی، داهی میتواند نشانبکاردیری تکرارها، علاوه بر برجسته

باشد.

تکرار در مقاماتایان به پ« معلوم من نشد كه»آغاز شده و با عبارت « حکایت كرد مرا دوستی كه»مقامات معمولاً با عبارت تکراری،

های مهم نثر كهن فارسی است و ی آنچه در مقامات بسامد بالاتری دارد تکرار واهه است كه از مشخصهمیرسد. ول

های مؤثر در بیان مفاهیم و مضامین است. با بررسی كلمات تکراری میتوان به شخصیت و همچنین یکی از شیوه

ه در اطناب نثر نویسنده دارد و اطناب روان نویسنده و تفکر غالب بر آن عصر پی برد. البته تکرارهای مقامات ریش

در مقامات بارزترین مشخصج این نوع سبک است.

تکرار دوگانة كلمات یکسان و متضاد:

چییییون چنبییییر عنبییییرین بنفشییییه درهییییم

ــرق دییاهیش ــدم ف ــدم و دهییی ق ــرق ق ف

(19)مقامات حمیدی: ی

نفــس نفــس در راه عشییق بییر تییو دیییرم

ــدمدر كییوی شییوق بییر تییو شییمارم ــدم ق ق

(457)همان: ی

(.441را معُانق )همان: ی اندام مر اندام را مطابق بود و اقدام مر قداماز غایت ازدحام اقوام، ا

ــهنییییار ــه ناكفَتــ بییییود و هنییییوز كفَتــ

آمیییییده نییییییز ســـــفته، ناســـــفتهدُر

(459)همان: ی

(495سخن توان دفت )همان: ی نامنقولو منقولو نامعقولو معقولچندان كه خواهی


آراییواج «:ر»آرایی در مقامات باعث افزونی موسیقی و آهنگ نثر شده است. تکرار صامت واج

سییییوارانبییییر و زرییییین همییییه سیییییمین

دوشییییییوارانرویییییییان و پییییییروینپییییییری

(.454)همان: ی

(.74بستد و بنواخت و بر ناخن برانداخت و بر بدیهه این ابیات ب رداخت )همان: ی «: ب»تکرار صامت

لایة واژگانی

ه اجزا بیکی از شرایط مهم ارتباط با متن و هر دونه دریافت از یک اثر ادبی وابسته به شناختی است كه خواننده

ها واهه های كوچکتر متن از قبیل واهه دارد. شناخت واهه مهمترین نقش را در شناخت و تفسیر متن دارد.و سازه

های دلالت و مختصات معنایی بسیار متنوعند. انبوهی هریک از طیفهای واهدانی از نظر ویژدیهای ساختمانی، دونه

ها، ها، رویکردها و روششناسی نظریهسبکها را پدید میآورد )سبک در متنهای ادبی و كاربردهای زبانی، زمینج تنوع

(. فتوحی معتقد است در لایج واهدانی مسائلی همچون رمزدان اجتماعی، شاخصهای واهدانی، 614فتوحی: ی

های سبک و نمودهای ایدئولوهیک میتوان های مترادف، متقابل و تکراری را بعنوان مؤلفهنشانداری واهدان، واهه

بررسی كرد.

واژگان حسی و انتزاعیهایی كه بر اشیاء واقعی و محسوس اند و واهههایی كه بر عقاید، كیفیات و مفاهیم ذهنی دلالت دارند، انتزاعیواهه

های ذهنی موجب های عینی، سبک متن را حسی میکند و كثرت واههاند. غلبج واههدلالت دارند عینی و حسی

( و ساختن تصاویر تلفیقی حسی و انتزاعی، شکل هنریتر در ساختار 654)همان: ی انتزاعی شدن سبک میشود

صوری ادبیات بوجود میآورد. ازآنجاكه توصیف در مقامات حمیدی ركن اصلی متن است، كلمات حسی كاربرد

بگذارد. نمایشبسیار فروانی دارند، ولی توجه حمیدالدین به كلمات انتزاعی میتواند شکل هنریتر در اثر وی را به

چنانچه میگوید:

، و در ما پوشید صلمارا به سجود واشباح و ب یراست وجود اصلما را به ارواح س اس خداوندی را كه بیاراست

(.35)مقامات حمیدی: ی بندگیو بر ما كشید رقم زندگیحلّج

تدبیر، منُیت، غم، آب حیات، عشق، كاربرد دیگر واهدان انتزاعی مانند: عقل، دناه، دماغ عقل، تصرّف، عیب، غیب،

كیمیا، شرع، مروّت، كَرَم، حلال، حرام، وحشت، اعتقاد، كربت، طالع، مدد، روح، خیر، نوازل، ذلّت، خرد، داعیه، عالم

ثبات و یقین، امید، جان، ایمان، حق، الهام، اجل، اسرار، رضا، تقدیر،كفر، ملکوت، عبرت، معرفت، حری، قیامت،

ود، عافیت، مصلحت، درد، زجر، مرگ، حیات و... نشان از وسعت دایرۀ واهدان نویسنده و ساختار رجا، وهم، وج

هنری مقامات دارد.

واژگان نشاندارها بطور یکسان حاصل ذهنیت و نگرش دوینده نیستند، برخی خنثی هستند؛ یعنی خالی از معانی ضمنی همج واهه

دذارنه، بر این اساس ند و برخی دیگر حاصل معانی ضمنی و ارزشو مفاهیم و ارزشهای فرهنگی و اجتماعی هست


اند.تقسیم كرده« نشاندار»و « بینشان»زبانشناسان واهه را به دو دستج

نشان یا نشاندار میتواند معیار روشنی برای شناسایی سبک، انعکاس فردیت، دیدداه روایی میزان استفاده از لغات بی

توحی: ها، رویکردها و روشها، فشناسی نظریهنویسنده در یک متن یا بیطرفی وی باشد )سبکو تعیین میزان دخالت

(.641-646ی

خود این منُیت چون خط معمّا مشکل بود و این بُغیت چون اسم بی مسمّا بیحاصل، چون كیمیا امکان نداشت و

ها و ره به آشنایی نویسنده با افسانههای كیمیا و عنقا اشاواهه .(64-65چون عنقا مکان )مقامات حمیدی: صص

های ایرانی دارد.اسطوره

كیییه در زمیییین غریبیییی و در سیییرای كسیییان

پدیییید دیییردد بیییر میییرد ناكسیییی و كسیییی

(.36)همان: ی

اشاره به تأثیر فرهنگ عامه.

تییا چییرخ نامهییذبّ مفتییون ازو چییه خواسییت

بییدو چییه كییرد تییا بخییت نییاممیّز مجنییون

(.64)همان: ی

اشاره به اعتقاد به تأثیر بخت و اقبال در سرنوشت افراد.

بنابراین واهدان نشاندار نقشی اساسی در انعکاس شرایط حاكم بر جامعه و ذهنیات نویسنده دارد؛ زیرا نویسنده با

دهندۀ بافت موقعیتی متن انتخاب یک واهه از میان چند واهۀ مترادف، به آن بار معنایی خاصی میبخشد كه نشان

نتقل میکند.است و باعث تصویرسازی شده است و احساسات نویسنده را م

رمزگان

بنیاد گبنیاد و فرهنهر رمزدان، نظامی از دانش است كه امکان تولید و تفسیر متون را فراهم میکند و بیشتر بافت

ناسی شترین رمزدان است، زیرا همج رمزدانهای دیگر با زبان قابل توصیف است )نشانهاست. زبان مهمترین و پیچیده

مقامات حمیدی میتوان این رمزدان را به چند دسته تقسیم كرد:(. در 455كاربردی، سجودی: ی

رمزگان دینی

آدماز لقمان فاضلتر بودی و محمداز نوحادر بزرگ را بر خرد ترجیح بودی و قاعدۀ این سخن صحیح بودی،

(.31تر آمدی )مقامات حمیدی: ی دزیده

دردذشت )همان: ی مصیبت حسن و حسینزیادت شد و آن مصیبت از حُنینو احُدآن حادثه از حادثج

444.)

همچنین رمزدان دیگری مانند: خضر، ابلیس، موسم حج، خاتم انبیاء، رضوان، مدد آسمانی، حکم تقدیر، ابراهیم،

دهندۀ بسامد بالای رمزدان در مقامات و عقاید و باورهای سلیمان، رمی جمار، طواف حرم كه در حقیقت نشان

نویسنده است.

تصوفّ رمزگان

درآید كه به بند و زنجیرش بسته دارید و عنان مركبش آهسته دارید... كه عالم غیرت، نوای حیرتدر اثنای آن

سال بماند، باز چهلمیرفت در چهل فرسنگ تیه مجاهدت الله دراست... موسی كلیممشاهده عالم عالم عشق


(.414دام براند )همان: ی هفتنهاد، هفتصد فرسنگ به مشاهدت چون در دعوت مکالمت قدم

های دیگری مثل سُکر، شکر، پیر، فرقه، همّت، مراد، صوفی، خانقاه، سماع، تجرّد، توكل، دلیل كه و كاربرد واهه

بیانگر توجه و آشنایی نویسنده با عقاید صوفیه است.

رمزگان سیاسیمیتوان در كتابش بوضوح رمزدان سیاسی را القضات شهر بلخ بوده است مسلماً ازآنجاكه قاضی حمیدالدین قاضی

مشاهده كرد. مانند:

گرلش زنگی شب ولایتروز در رومی سلطاندل را انقیاد نمودم و ساعتی بر قدم توقف بودم، فرمان والیچون

سیّاردان از چشم نظّاردان در حجاب شد خسرواز بیم عمود صبح پرسیم در سر كشید. شام سپاه داركشید و

(.434ی )همان:

هایی مانند مسند، ملک، ظلم، امیر عادل، شحنج ولایت، مسند سیاست.واهه

رمزگان خراباتیها داهی با زبان طنز از نابسامانیهای اخلاقی و اجتماعی انتقاد میشود. ولی حمیدالدین در موضوعهای در مقامه

ی حکیمانه قناعت میورزد و حد اعتدال را رعایت اای ادیبانه یا بیان نکتهدری نمیکند بلکه به اشارهانتقادی پرده

دهندۀ نابسامانی اوضاع زمانج نویسنده است.میکند. مانند كاربرد رمزدان خراباتی كه نشان

(.495به صف تضرعّ و ناله انحراف كردم )همان: ی پیاله و بزم به جوار اخیار آمدم و از صفّه خمارو قماراز دار

(.461)همان: ی ساقیسیوم در دست شرابدوم بر تو باقی است و دفتند شیخا هنوز مسئلج

دانه، كاسه، نقل جام، مست، صاف و دُر، رنج خ مار.هایی همانند: قدحی مالامال، شراب سهواهه

رمزگان فلکی« بین الطبیب و المنجمّ»های مختلف، در مقامج در مقامات حمیدی علاوه بر توجه به رمزدان فلکی در مقامه

رمزدان فلکی بوضوح قابل مشاهده است. از جمله:

(.491شمس و قمر و مشتری و زهره و ریس از جملج سعودند و زحل و مریّخ و ذنب از زمرۀ نحوسند )همان: ی

(.15خاک بساتین پر نقش آزری بود و روی زمین پر رومی و ششتری و برجهای پر زهره و مشتری )همان: ی

النعش، سرطان، اسد، عقرب، عطارد، جوزا.زان، سنبله، آفتاب، بناتهایی مانند حمل، میواهه

عموم و خصوص در واژههای متن با توجه به عام و خای بودنشان بر سبک متن تأثیر میگذارند. هرچه واهدان عام متن بیشتر باشد، واهه

توجه مصداقیتر است. بسامد قابلنگرتر است درحالیکه هرچه واهدان خای بیشتر باشند، سبک متن سبک آن كلی

واهدان خای در مقامات، میتواند بیانگر توجه به جزئیات و تصویردرایی متن باشد. چنانچه میگوید:

دمهمییییییه چییییییون بایزییییییید صییییییافی

همچییییییو شییییییبلی همییییییه عزیزقییییییدم

(443)همان: ی

از مغرب تا یثرب شربت این ضربت از وی طلب میکنند )همان: ی از شام و دمشق تعویذ عشق از وی میستانند و

446.)


دل سرخ چون دوهر درفشان از كان بدخشان سر برون آورده و یاقوت رمّانی و جوهر عمّانی را زبون كرده )همان:

(.14ی

ترادف و تقابل واژگانی3مترادفها و متضادها در بافت و با توجه به این باور معناشناسان واهدانی، كه هیچ دو كلمه مترادفی دقیقاً مثل هم

نیستند، مورد بررسی قرار میگیرند.

ترادف واژگانی (.465شهری دیدم ساكن الاماكن عامرالاطراف و الاكناف و الجوانب )همان: ی

(.76دهشت، كار به جان آمد و كارد به استخوان رسید )همان: ی در غلوای آن وحشت و اثنای آن

(.59باز مشکلات و معضلات پارسیان است كه معنی او به تأمل بسیار و كثرت افکار توان دانست )همان: ی

معمولاً ترادف در لایج واهدانی بعنوان یک عنصر تأكیدی مورد بررسی قرار میگیرد و همانطوركه بسامد بسیار

انجامد، ترادف در های مترادف، یکی از ویژدیهای بارز سبکهای فنی و مصنوع است كه به بلندی جملات میواهه

مقامات نیز برای اطناب متن و نشان دادن هنر نویسنده در استفاده از صنایع ادبی بکار درفته شده است.

تقابل واژگانی

(.449دفتم اینت بهشت متدبرّان و دوزخ متحیّران )همان: ی

در آفتییییاب بادیییییج محنییییت اوفتییییاد

ییییا در حیییریم سیییایج دولیییت بیارمیییید

(445)همان: ی

ام كه به نزدیک شعرا مجوّز است چون تأنیث و تذكیری، و تقدیم و تأخیری، و صرف لحنی و زخمی روا داشته

(.641لاینصرفی )همان: ی

پردازی است، ترادف واز آنجایی كه سبک مقامات، سبک متصل و تودرتو است و قصد حمیدالدین بیشتر لفظ

تقابلها میتوانند ابزار مناسبی برای رسیدن به هدف وی باشند؛ اینگونه است كه مقامات حمیدی سرشار از تقابلها

و ترادفهایی است كه اغلب كاملاً درهم تنیده شده است.

نحویلایة

شناسی )سبک« ها در یک زبانها و شکل درفتن جملهبررسی قواعد حاكم بر شیوۀ واهه»نحو عبارت است از

(. ساختمان نحوی جمله، در شکلگیری سبک، نقش مهمی برعهده 644ها، رویکردها و روشها، فتوحی: ی نظریه

ها با هم، ساددی و پیچیددی، هم ایگی و لهها، روابط جمها در جمله، كوتاهی و بلندی جملهدارد. میانگین واهه

(. برای تعیین ویژدیهای نحوی سبک یک نویسنده 675آورند )همان: ی وابستگی آنها، تنوعهای سبکی را پدید می

باید میزان خروج وی از نحو معیار تبیین شود و خروج از نحو معیار به روشهای مختلفی صورت میگیرد. چنانچه

ها باعث برجستگی سبکی در متن میشود. در بررسی ویژدیهای نحوی متن میتوان به شیوه فروانی هریک از این

موارد مختلفی اشاره كرد از جمله:

ها در جمله كیفیت نظم واهه -

ها ساختمان جمله -


ها طول جمله -

ها پیوستار بلاغی جمله -

ها ساخت و نقش معنایی جمله -

(.649دیدداه نویسنده )همان: ی وجهیت و صدای دستوری و رابطه آن با -

ها در جملهكیفیت نظم واژه

را مطرح میکنند. ادر در « نظم نشان دار»نحوشناسان امروزی دربرابر نظم پایه یا نحو معیار چیدمان نشاندار:

ه ییک متن، نظم عادی نحو بخاطر تأكید بر بخشی از كلام تغییر كند و ساختاری غیرمتداول و نامعمول با نظم پا

(. مانند:671داشته باشد، نشان و تشخص خاصی خواهد یافت )همان: ی

(.64در اثنای آن اجتنا و اقتنا بفرمود مرا آن، كه امتثال امر او بر جان من عین فرض بود )مقامات حمیدی: ی

(.64ی از آداب غربت یکی آن است كه در هر تربت كه قدم نهی، آغاز از مساجد و معابد باید كرد )همان:

(.54مغفّل آن است كه متعرّض معشوقی معیّن نیست در غزل و متعلق ممدوحی نیست در مدح )همان: ی

س اس خداوندی كه بیاراست ارواح ما را به وجود اصل، و ب یراست اشباح ما را به سجود وصل، و درپوشید حلجّ

(.65زنددی )همان: ی

فعلهای دوجزئی یا چندجزئی، آوردن متمم بعد از فعل و جابجایی اركان با توجه به مثالها در مقامات، فاصله بین

پردازی است و میتواند حاكی از نظم نشاندار متن باشد.جمله خلاف دستور معیار و بیشتر برای سجع

هاساختمان جمله

بک وابسته و سها میتوان از چهار نوع سبک نحوی نام برد؛ سبک دسسته، هم ایه، بر اساس رابطج دستوری جمله

ها، سبک متصل و تودرتو بر دیگر سبکهای نحوی متصل و تودرتو. در مقامات حمیدی بدلیل طولانی بودن جمله

دهندۀ اطناب در متن است. مانند: با خود اندیشه غلبه دارد و بیشتر از جملات معطوف استفاده شده است كه نشان

تركیب الهی كه مطیّج اوامر و نواهی است، نه همانا كه از ظلمات كردم كه قالب انسانی كه نتیجج صنع رّبانی است و

اصلاب و ارحام بدین بارداه عام بدان آمدند تا حافظ بار لغت بلخی و كرخی شوند یا نقش تخته عبارت تازی و

حجازی دیرند كه شناختن شعر لبید و ولید و دانستن انساب بنی قحطان و بنی شیبان، علم منجی و منجح و

ارت مربی و مربح نیست كه در علم لغت عرب و رفع و وضع ادب به درجه خلیل و اصمعی بیش نتوان رسید تج

(.96)همان: ی

وجهیت در فعل

هایی است كه با هدف بررسی میزان پایبندی راوی و شخصیتها به واقعیت در لایج نحوی، وجهیت یکی از مقوله

های مورد بررسی در نسبت به آنها مورد توجه قرار میگیرد )لایههایی بیان میکند و اجبار و اشتیاق دزاره

(. دستورنویسان فارسی در موضوع وجه فعل اتفاق 95-94شناسی انتقادی داستان كوتاه و رمان، درپر: ی سبک

های فارسی آمده است. لذا برای روشن شدن نظر ندارند. با این همه، فهرستهای متنوعی از وجوه فعل در جمله

شناسی لازم مینماید تا به برخی از پركاربردترین وجوه فعل توجه شود. ۀ بکاردیری وجه فعل در بررسی سبکشیو

مانند:


وجه اخباری (.77حکایت كرد مرا دوستی كه در مقالت صفت عدالت داشت و در معاملت نعت مبادلت )همان: ی

(.14فل بگزاردیم )همان: ی برخاستیم و نماز را بیاراستیم و با جمع قوافل، فرایض و نوا

(.445پس شهر به شهر میگشتم و منزل به منزل مینوشتم )همان: ی

در مقامات، بسامد بالای وجه اخباری از یک سو بیانگر ارتباط نزدیک دوینده با رخدادهاست و از سوی دیگر،

انگیزد.كاربرد این وجه در مخاطب اطمینان بیشتری به كلام نویسنده برمی

التزامیوجه كس بود كه به فراموشی ده من طعام بخورد و روزه از وی ب ذیریم و باز در مواعید مکالمت، خلالی در دندان كنی،

(.459بر تو بردیریم )همان: ی

(.66با سرمایج خود بسازم الا مصراعی چند بر سبیل شهادت )همان: ی

(.55ز شاخهای اشجار فرو ریزد )همان: ی باش تا سحاب دُر و كافور فرو بیزد و این دلهای پرنگار ا

وجه تمنایی

(.45پر خار باد آن بساط كه بی تو س ریم و بددوار باد آن طعام كه بی تو خوریم )همان: ی

(.65درود و تحیّت بر وی و اصحاب وی باد و رضوان و مغفرت بر وی و احباب وی )همان: ی

(.477رزو نرود )همان: ی آفرین بر شهری باد كه معده در رستج او به آ

وجه امری

(.654پیر دفت: بی آتش مجوشید و بی زخم مخروشید )همان: ی

(.444ای امروز در این مساكن زار بگری )همان: ی ادر وقتی در این اماكن خوش خندیده

وجه شرطی

جت بیعت رسل و دعوت انبیاء حااندیش من و تو كارها دوام درفتی و نظام پذیرفتی، به بین غلطادر به عقل كوتاه

(.44نبودی )همان: ی

همییه عییالم حیییدیث رتبییج والای مییا بیییودی

ادییر پیییراهن وصییل تییو بییر بییالای مییا بییودی

(413)همان: ی

ی رسوای ای، چندانکه خواهی بجوی كه همج عیبها كه در پردۀ غیبها بوده است به صحرایادر به عیب جستن آمده

(.444آمده است )همان: ی

ازطریق بررسی وجهیت، میزان پایبندی متن به عقاید و ایدئولوهیها را میتوان سنجید. ذهنیت و تعهدات و

ها، رویکردها و روشها، فتوحی: ی شناسی نظریهساز پوشیده و پنهان است )سبکدیدداههای مؤلف در عناصر وجه

641.)

صدای دستوری

ج سبک و اندیشه در صدای دستوری بازتاب مییابد. صدای دستوری عبارت است از رابطج میان رخداد بخشی از رابط


كننددان در فرآیند فعلی )فاعل و مفعول و ...(. صدای دستوری در كنار دیگر وجوه یا حالت فعل با دیگر شركت

ی دستوری در زمانهای مختلف (. صداها645فعل مانند زمان، نمود، وجهیت و حالت، شناخته میشود )همان: ی

آنچه در مقامات نمود متفاوت است؛ ولی معمولترین آنها عبارت است از صدای فعال، منفعل و انعکاسی )همانجا(.

بیشتری دارد صدای دستوری منفعل است.

وقتی مبتدای جمله، پذیرنده، هدف یا محتمل فعل باشد جمله صدای منفعل و پذیرا صدای دستوری منفعل:

ترین عنصر جمله ... در قبال یک كنشكنندۀ انفعال و پذیرنددی ناپویاترین یا غیرفعالرد. صدای منفعل بیاندا

پذیری تولید میشود صدای منفعل خواهد داشت )همان: صص است. متنی كه با فعل مجهول و با محوریت كنش

645-644.)

جمله با فعل لازم )ناگذر(: (.54سما كشید و مدّ این سیل به حدّ دریا رسید )مقامات: ی چون فوج موج این دریا به اوج

خواستم كه بر امهّات بلاد دذری كنم و اختبار اختیار سفری كنم با یاران یکتا و اخوان صفا مشورتی كردم )همان:

(.34ی

جملة مجهول:تباهی و سیاهی شب زایل النعش در دردن دردون حمایل شد و پردۀ ظلام میان كفر و اسلام حائل شد و آن بنات

(.413دشت )همان: ی

(.437تا نمایش به آزمایش برابر شود و دفتار به اختبار همسر شود )همان: ی

جملة اسنادی (.491آفتاب درم و خشک است. ماه سرد و تر، زحل سرد و خشک است، و این مزاج مرگ است )همان: ی

نیست از غرق چه خبر و شما را كه فرق در آفتاب نیست از عاشقی نه پیشج شماست ... شما را كه قدم در آب

(.14حرق چه اثر؟ )همان: ی

نقش زماندهندۀ میزان فاصلج دوینده یا نویسنده با موضوع است. میدانیم كه تغییر فاصلج دوینده عامل زمان در جمله، نشان

ضارع، ارتباط فوری و بیواسطه با واقعیت با واقعیت، زاویج دید و ذهنیت وی را تغییر میدهد. بعنوان مثال فعل م

دارد .... زمان حال بیشتر از دذشته، قطعیت دارد و ساختهای مختلف دذشته، نیز به همان نسبت كه از حال فاصله

(.644ها، رویکردها و روشها، فتوحی: ی شناسی نظریهمیگیرد، فاصلج دوینده و دیدداه وی را بیشتر میکند )سبک

ماضی ساده

من در هوای وفای او بماند و فکرتم دواسبه براثر او براند و بعد از آن بسیار شتافتم و آن صدر مبارک را طبع

(.456درنیافتم )مقامات حمیدی: ی

(.54اصحاب اقتراح اقداح بینداختند و شیخ را به زبان اعتذار بنواختند )همان: ی

ها با فعل نویسنده با وقایع است؛ چنانچه همج مقامه دهندۀ فاصلجبسامد بالای فعلهای ماضی در مقامات نشان

شروع میشود و درصد كاربرد انواع فعل ماضی بیشتر از انواع مضارع است.« حکایت كرد»ماضی

ماضی استمراری (.494عطّار س هر به پرویزن سحاب كافور میبیخت و سونش سیم خام بر فرق خاک میریخت )همان: ی


(.473افزود )همان: ی میفرمود و در احتمای صدق میبقراط ابر بر عطش، صبر

ماضی نقلی (.14ایم و س ر بر سر آب افکنده )همان: ی ما باری دل بر مهر آفتاب افکنده

(.466ای )همان: ی ای است كه به كرمان كشیدهای و این زیرهاین صدفی است كه به عمّان آورده

ماضی بعید

(.64فیض وعظ بدینجا رسیده بود و مدّ سخن بدین حدّ كشیده )همان: ی چشمها دریان و دلها بریان و

آن شب تا به سحر سخن بیش افکنده بودیم و چون شمع تا روز داه در دریه و داه در خنده بودیم )همان: ی

73.)

مضارع اخباری

(.45یقت )همان: ی پیر دفت آنچه من میگویم تعلمّ ارباب حقیقت است و آنچه شما میجویید تحکمّ اصحاب طر

(.455قرآن مجید، داه حورٌ مقصوراتٌ را ترتیب میکند و داه به ولدان و غلمان ترغیب میکند )همان: ی

مضارع التزامی (.57دره محکم هر یک بگشایم و این شموس و بدُور را به شما بنمایم )همان: ی

(.74تا چون درج خرج من بخوانی، قدر و ارج من بدانی )همان: ی

حمیدالدین در مقامات از فعلهای مضارع بیشتر برای بیان پند و نصیحت و برانگیختن توجه مخاطب استفاده میکند.

لایة بلاغی

زبان دارای كاركردها و نقشهای فراوانی است كه از مهمترین آن نقشها بعد از نقش ارتباطی، آفرینش ادبی است.

ای یافته و به موجب ساختار بلاغی زبان تند كه زبان در آنها جلوۀ ویژهآفرینشهای ادبی بخش ممتازی از زبان هس

لایج ای درشناسی لایهحاصل شده است. در ایجاد ساختار بلاغی زبان، عوامل متعددی تأثیردذار است كه در سبک

یمان: لیدر، پای كشناسی لایههای بدیع و بیان هستند )سبکبلاغی بررسی میشود. از مهمترین این عوامل آرایه

ه اند. آن دسته كبندی شده(. صناعات بلاغی و یا انحرافهای زبانی در دو دستج كلان معنایی و لفظی رده454ی

هایی كه عمل پردازشیا صناعات بدیعی معروفند و آرایه« های لفظیآرایه»صورت زبان را برجسته میسازند به نام

(. البته در داستانهای 355-351اند )همان: صص نامیده شده« معناییصناعات »و دسترش اندیشه را انجام میدهند

های توصیف و بررسی كمیت و كیفیت تصاویر به شناخت هرچه دقیقتر سبک قاضی حمیدالدین مقامات شیوه

كمک میکند.

توصیف از عناصر مهم ادبی در مقامات است. توصیف:

سر نهاده، چون متفکرّان سر بر زانو نشسته و چون معیوبان بنفشج خطیب جامج سبز پوشیده و عمامج نیلوفری بر

(.17سر در دریبان كشیده )مقامات حمیدی: ی


عالم در كلّج ربیعی بود و جهان در حلّج طبیعی، خاک بساتین پر نقش آزری بود و روی زمین پر رومی و ششتری.

(.15و برجهای پر زهره و مشتری )همان: ی

یفها كاملاً به جزئیات توجه داشته و در بیشتر توصیفات از تشبیه نیز بهره برده است. در البته حمیدالدین در توص

وخوی و منش آنها در رابطه است. مانند: مقامات، تصاویر اشخای در اكثر اوقات با خلق

ار با هزار چون فصل بهناداه شعاع نظر مُشاع بر رویی افتاد از ماه باجمالتر، از آفتاب باكمالتر، و از مشتری بااعتدالتر

رنگ و بوی و نگار و چون بتخانج چین با هزار زیب و آیین. لبی پر خمر و چشمی پرخمار و قدی بی تاب و زلفی

(.433پرتاب )همان: ی

صناعات ادبی

علم بیان یا صور خیال كه اصلیترین ابزار ایجاد تخیل در متن است، دارای چهار بخش اصلی تشبیه، استعاره مجاز

و كنایه است كه مهمترین آنها در مقامات، تشبیه و استعاره است.

تشبیه در ساختار بلاغی یک اثر، مهمترین پایه بشمار میرود.تشبیه:

تشبیه بلیغ اسنادی و اضافی:

(.66دنیا خانج عیبجویان است و آشیانج غیبگویان )همان: ی

(.33مانی )همان: ی صباح پیری، معاد زنددانی است و رواح جوانی، میعاد شاد

(.94و بدین معنی در تیه ظلالت و بیداء جهالت افتاده )همان: ی

و آن خسییرو شییباب كییه بییا سییاز و بییرگ بییود

از كییرّ و فییرّ حادثییه بییی بییرگ و سییاز شیید

(414)همان: ی

تشبیه صریح

(.64نوبت بهمن چون دولت تهمتن ممهّد بود )همان: ی حوضها چون صرح ممرّد، در جوشن مزرّد بود و بساط

بسییتان ز خوشییی چییون وصییل دلییداران بییود

خیییواران بیییودرخسییار زمیییین چیییو روی میییی

(15)همان: ی

(.446های برف، مروارید میکرد )همان: ی هوا چون سینج صدف از قطره

تشبیه جمع:

(.44وار به در خانه )همان: ی آشناوار به در آشیانه آمد و سائلخواجج میزبان،

(.455داه چون ماهی بر آب و داه چون عقاب بر هضاب میرفتم از بیدا به بیدا )همان: ی

(.454شیخ چون سیر صد عمامه شد و چون پیاز ده جامه )همان: ی

بالایی برخوردارند.این نوع تشبیه و تشبیه صریح نیز، در مقامات حمیدی از بسامد

تشبیه مفروق:

ای شیرین و خوش و زبانی چون پیری بر بالای منبر، طلیسانی بر سر، روی چون خورشید و موی س ید و لهجه

(.15زبانج آتش )همان: ی

نَفَس بود و عهد جوانی چون قدح زنددانی بی خس )همان: ی وقتی از اوقات كه ایّام صبی چون نسیم صبا خوش

444.)

(.444انها چون عندلیب در ترنمّ و لبها چون دل در تبسم )همان: ی زب

تشبیه تفضیل:


(.77تر از زلف شاهدان )همان: ی تر از سینج زاهدان و پیراستهشهری دیدم آراسته

(.443تر از بلال )همان: ی شیخ از حجره درآمد، عصایی در مشت و انحنایی در پشت، كوهتر از هلال و سیاه

حمیدالدین از تشبیه برای وصف مناظر و حالات مختلف بطور مناسب استفاده كرده و میان عناصر متنوع و قاضی

به ظاهر بی ارتباط پیوند ایجاد كرده است. تشبیهات در مقامات، بیشتر ذهنی و از سر تفنن است و بطور كلی

و از بسامد رین نوع تشبیه است در اثر ادراست و تشبیه بلیغ كه زیباتای تشبیهمیتوان دفت حمیدالدین نویسنده

بالایی برخوردار است.

استعاره

استعاره در سبک مصنوع، در نقش ابزاری برای آراستن و تزئین بکار میرود و در واقع متن تصنعی در كار بازتولید

ص شها، فتوحی: صها، رویکردها و روشناسی نظریههای قراردادی با صورتهای متنوع و رنگارنگ است )سبکاستعاره

مندی هستند؛ چراكه در متنهای مصنوع، هر های نوشتار فنی، متنوع و دسسته و فاقد نظام(. استعاره331 -333

استعاره در یک موضوع خای یک معنای جدادانه را تأكید یا تقویت میکند. در بلاغت سنتی، استعاره عبارتست از

(.361ا یک نوع خروج از هنجار است )همان: یای كه به سخن، شکوه و والایی مییخشد یآرایه

( عقد مروارید: استعاره از باران.65دون عقد مروارید میبارید )مقامات حمیدی: ی سحاب سنجاب

(. 45اندام از پردۀ ظلام بتابد و خسرو انجم در سایه چرخ پنجم فرش نور بگسترد )همان: ی فردا كه صبح نسیم

د.خسرو انجم: استعاره از خورشی

(. شکََر: استعاره از 79و این شکََر كه تو افشاندی، و این قطعه كه تو برخواندی، بس رثّ و غثّ است )همان: ی

شعر

ناسب ای به تاین نوع استعاره در مقامات بسامد بالایی دارد. البته قاضی حمیدالدین در كاربرد استعاره توجه ویژه

امج توصیف زمستان:بین استعاره و موضوع مقامه دارد مانند مق

(. كافور: 494عطار س هر به پرویزن سحاب كافور میبیخت و سونش سیم خام بر فرق خاک میریخت )همان: ی

استعاره از برف / سیم خام: استعاره از باران

استعاره كه از مهمترین عناصر سبکی است، در تعیین دیدداه نویسنده و تشخیص نگاه حسی یا ذهنی وی سهم

های مقامات بیشتر بیانگر نگاه حسی حمیدالدین به جهان پیرامونش است.برعهده دارد. بنابراین استعارهای عمده

به را در لفظ نیاورند )فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی: استعارۀ مکنیه: آن است كه مشبه را ذكر كرده، مشبه

قیم با نگرش و عاطفه نویسنده دارد. ( و به اعتقاد فتوحی، كاربرد این نوع استعاره نسبت مست654ی

(.64شب آبستن هنوز بر فراش حبَل بود )مقامات حمیدی: ی

(.453فکرتم دواسبه براثر او براند )همان: ی

(.494و زمین سیمایی سیمابی داشت و فلک ردای سنجابی )همان: ی

ا ها رملموس بیان میکند و فهم و درک آناستعارۀ مفهومی: این نوع استعاره، مفاهیم انتزاعی را در قالب مفاهیم

هایی )استعاره« این است كه مردم چگونه تجربیاتشان را میفهمند»پژوهان مهم است هموار میکند. آنچه برای معنی

(.494كه با آن زنددی میکنیم، لیکاف و جانسون: ی

.(464فضل و هنر ظرف است: انای فضل و هنر بی ترشح نیست )مقامات حمیدی: ی

قضا و قدر انسان است:


از وی قضای مبیرم و حکیم اجیل چیه خواسیت

بییا او حییوادث فلییک بییی خییرد چییه كییرد؟

(95)همان: ی

روزدار دشمن است:

دهییر مییزوّرش بییه ختییا بییرد یییا بییه چییین

چییرخ مشییعبدش بییه لگیید كشییت یییا بییه مشییت

(465)همان: ی

های مفهومی نیز در مقامات قابل كشف و بررسی است.میتوان دفت كه استعاره

كنایه

كنایه در مقامات از بسامد بالایی برخوردار است و بیشتر كنایات از نوع كنایج فعلی است كه رایجترین نوع كنایه

به محض شنیده شدن عقل سلیم آن را هستند. از نظر وضوح و خفا نیز، بیشتر كنایات از نوع ایماء است كه

درمییابد.

(. كنایه از قبول كردن دعوت.49ای با ما بر نمک زنی )همان: ی و لقمه نانی بر خوان ما بشکنیچه باشد ادر

هرچنیید كییه قییول و عهیید و پیمییانش نبییود

چیییون سروسیییامانش نبیییود تـــن دردادم

(446)همان: ی

دردادن كنایه از تسلیم شدن.تن

(. كنایه از توقف 651و رخت سفر را از آفتاب به سایج دل كشیدم )همان: ی زین در جُل كشیدممركب طلب را

كردن.

( كنایه از باشتاب حركت كردن.453)همان: ی براندبراثر او دواسبهطبع من در هوای وفای او بماند و فکرتم

بدیع

سته از آرایشهای ادبی لفظی و معنوی تقسیم میشوند كه همان بدیع لفظی و معنوی صناعات بدیعی، به دو د

بدیع لفظی در لایج آوایی مفصل مورد بحث قرار درفته است و آنچه در این بخش مطرح است بدیع معنوی هستند.

است. بدیع معنوی بحث در شگردهایی است كه موسیقی معنوی كلام را افزون میکنند و آن براثر ایجاد تناسبات

هایی مورد بحث . در این بخش آرایه(65و روابط معنایی خاصی بین كلمات است )نگاهی تازه به بدیع، شمیسا: ی

قرار میگیرد كه در مقامات حمیدی نمود بیشتری دارد. از جمله:

تلمیح (.65ده چون سکندر در سیاحت خاک ظلمات، ده چون خضر در سباحت آب حیات )مقامات حمیدی: ی

و لا»و دام ندید و عاقبت اول فتنه كه ملک هشت بهشت، آدم را در سر آن شد، به تدبیر حوا بود كه دانه دید

بودی، بر پیراهن «لولا ین ریی برهان ربّه»تمام ندید و اول قتیل عالم كون هابیل بود... ادر نه حمایت « تقربا

(.456عصمت یوسف نه تار ماندی نه پود )همان: ی

توجیه نظر ایشان است. از داه در مقامات حمیدی بیان شواهد از وقایع دذشته برای اثبات ادعای طرفین مناظره و

جمله مثال زیر كه در مناظره بین پیر و جوان آمده است و جوان با تلمیحات دونادون سعی در اثبات نظر خویش

دارد:

ابلیس تا در اوان جوانی بود، مقبول حضرت بود چون در زمان پیری شد، مخذول خدمت دشت. آدم تا در مهد

(.33نهایت رسید محسود شد )همان: ی بدایت بود، مسجود بود، چون به عهد


(.31تر آمدی )همان: ی ادر بزرگ را بر خ رد ترجیح بودی .... نوح از محمد فاضلتر بودی و لقمان از آدم دزیده

بیشتر تلمیحات در مقامات بردرفته از داستانهای پیامبران و بزردان دین است.

المثلضرب

(.466ای )همان: ی ایست كه به كرمان كشیدهن زیرهای و ایاین صدفی است كه به عمان آورده

ممییان كییه نفییس تییو انییدر طمییع دلیییر شییود

كه سگ چیون سییر شیود در فسیاد شییر شیود

(474)همان: ی

خیییییواهی كیییییآن بنییییید دشیییییاده شیییییود

بنییییید سیییییر كیسیییییه ببایییییید دشیییییاد

(437)همان: ی

این صنعت یکی از راههای پرورش معنی در مقامات است كه حمیدالدین به زیبایی به آن پرداخته است.

لایة ایدئولوژی

ان های زبرا شکل میدهد و بر همج جنبه« زاویج دید»ایدئولوهی، نظامی از عقاید است كه تلقی كلی از زنددی و

ها، شناسی نظریهزبان در همج سطوح آن قابل بررسی است )سبکتأثیر میگذارد. بازتاب ایدئولوهی در عناصر

(. زبان هم ایدئولوهی را میسازد هم از آن شکل می ذیرد. بنابراین در تمام 351رویکردها و روشها، فتوحی: ی

جب وهستند و هم م ها هم حامل بار ایدئولوهیکهای زبان ردپای عناصر ایدئولوهیک قابل شناسایی است. واههلایه

تأثیرات عقیدتی و مرزبندیهای اجتماعی میشوند. عامل ایدئولوهیک در نحو نیز تأثیردذار است و تحت تأثیر باورهای

(. همانطوركه در لایج واهدانی ذكر 375شخص ساختهای دستوری جمله ددردون و نشاندار میشوند )همان: ی

بررسی این واهدان میتواند معیار روشنی برای میزان شد، قاضی حمیدالدین به واهدان نشاندار نیز توجه داشته كه

تن دهندۀ ایدئولوهی مآغشتگی متن به ارزشهای ایدئولوهیک باشد. یا رمزدان دینی، عرفانی و سیاسی كه نشان

است. چنانچه نویسندۀ مقامات در پردۀ الفاظ و تصاویر به بیان مفاسد اجتماعی می ردازد. با دقت در لایج نحوی

وان به نقش جمله و اجزای آن و صورتهای مختلف آن در ایدئولوهی پرداخت. همچنان كه نحو منظم، متن میت

مند است، كیفیات روحی و ذهنیات پنهان دوینده در عناصر نحوی بیشتر خودنمایی میکند )همان: مولود ذهن نظام

آیی بخشهای جمله برای تأكید ه و پیش(. درواقع كاربرد جملج معلوم و یا مجهول، تغییر جایگاه نهاد و دزار647ی

ها، ها، نظم واهدانی جملهیا عدم تأكید بر یک موضوع بسیار كارایی دارد. كاربرد صورتهای مختلف و چیدمان واهه

دهندۀ میزان تأكید یا عدم تأكید بر معنایی باشد، چنین تأكید یا عدم تأكیدهایی دلالت ممکن است نشان

ادر قرار باشد فاعل به دلایلی ناشناخته بماند و حضورش در متن كمرنگ شود، از صدای ایدئولوهیک دارد. مثلاً

(. چنانچه در مقامات نیز به 354مجهول استفاده میشود )همان: ی های مجهول و شبهدستوری منفعل در جمله

همین صورت بیان شده است:

(.439مقامات حمیدی: ی تا نمایش به آزمایش برابر شود و دفتار به اختبار همسر شود )

(.454آن بساط محدود فرسوده شود و این انفاس معدود پیموده آید )همان: ی

وجهیت در زبان ایدئولوهیک، قاطع و صریح است. به همین جهت متن ایدئولوهیک از میان وجوه فعل، دو وجه

ه و دوینده را ملزم و متعهد به التزامی و امری را چنان بکار میگیرد كه سخن متضمن كنش و عمل باشد و شنوند

كننددی زبان در نوشتار ایدئولوهیک كاربرد انجام عملی بکند. به همین جهت كنشهای ترغیبی، اقناعی، و تنظیم


(. بعنوان مثال در مقامات نیز بسامد 345ها، رویکردها و روشها، فتوحی: ی شناسی نظریهبیشتری دارد )سبک

ت. همانطوركه در متون آموزشی صوفیه، كنشهای ترغیبی كلام غالب است، متنها، وجوه التزامی و امری بیشتر اس

كند. در مقامات حمیدی نیز به همین روش ای بیان میکنند كه برای مخاطب الزام ایجاد اوامر و نواهی را به شیوه

آمده است:

ممییان كییه نفییس تییو انییدر طمییع دلیییر شییود

كییه سییگ چییو سیییر شییود در فسییاد شیییر شییود

(414)مقامات حمیدی: ی

(.474سائل زبان بر قدم انتظار ب اید و سیاّح قدم در بادیه كار آید )همان: ی

ادر ایدئولوهی را در محتوا بدانیم، صناعات بلاغی غالباً تابعی از محتوای متن هستند. اما همین صناعات با آنکه

دخالت دارند. زمانی كه نویسندۀ ایدئولوهیست بخواهد اطلاعاتی را كه برای تابعند عمیقاً در شکل دادن به واقعیات

اهمیت جلوه دهد... به شگردهای بلاغی دست مییازد. صناعاتی مانند مبالغه، ناخوشایند است، بی« دروه خودی»

زدیکتری هیک رابطج نبزرگ نمایی، تکرار، طنز، كنایه و صناعات معنایی مانند كنایه و استعاره كه با مدلهای ایدئولو

(.345ها، رویکردها و روشها، فتوحی: ی شناسی نظریهدارند )سبک

همانطوركه در لایج بلاغی مشاهده شد، قاضی حمیدالدین به كنایه توجه داشته و استعاره نیز در مقامات از بسامد

ها میتوانند ابزارهای بلاغی مقتدری برای تحقیر مخالف باشند. پس كار بالایی برخوردار است كه این استعاره

ی درک جهان نیست بلکه اساس آداب و رسوم و شعائر ایدئولوهی به دفتج فتوحی تنها فراهم ساختن معنایی برا

اجتماعی را نیز شکل میدهد. پس با بررسی دقیق مقامات حمیدی به مطالب بسیار متنوعی دربارۀ آداب و رسوم

اجتماعی عصر نویسنده برمیخوریم. از آنجا كه قاضی شخص مسلمان و آشنا به معارف قرآنی بوده تا حد ممکن

دری فرامیخواند، چندان موجه یغ میکند. ادر بنا به اعتقاد برخی، مقامات خواننده را به تکدیّاخلاق حسنه را تبل

مقامه با موضوع كدیه مواجهیم كه در آنها نیز دریوزدی به نوعی 44مقامه فقط در 61بنظر نمیرسد و از میان

مطرح میشود كه قبح آن ازبین میرود.

ه از لفظ قبیح یا ركیکی استفاد« بین الزوجین»است كه حتی در مقامج مورد دیگر، عفت كلام كافی حمیدالدین

ای ادیبانه اكتفا كرده است. بنابراین میتوان مقامات را ترین اجزای بدن آدمی تنها به اشارهنکرده در بیان خصوصی

ی در مرزهارازدشای درون پوشیدۀ نویسنده دانست. درونی كه دشایش آن تنها با شناخت زبان و سبک مقامات

)بررسی « در باب هر چیز و هر كس كه بنویسد سرّ خود را بازدفته است»آن ممکن خواهد بود. زیرا نویسنده

(. بنابراین خوانندۀ مقامات با 615تطبیقی سبک ادبی در مقامات حریری و حمیدی، دادخواه و جمشیدی: ی

. نویسنده قصد دارد مسائل پیرامون فرد و جامعج خواندن نثر داستانی آن، به عمق وجود نویسنده راه پیدا میکند

عصر خویش را مطرح كند و موضعگیری خود را به مخاطب منتقل كند؛ پس برای انتقال این موضعگیریها و افکار

دهندۀ درایش فکری وی است. پس مقامات ای را برمیگزیند كه تکرار برخی عوامل در آن نشانخویش، زبان ویژه

از اوضاع قرن ششم ایران باشد و قاضی حمیدالدین كتاب خود را به فارسی نگاشته است تا اثبات میتواند نموداری

اند به فارسی نیز میتوان نوشت و زبان فارسی در پرورش مضامین لطیف و معانی كند كه آنچه را به عربی نوشته

، به اثبات رسانیده است.دقیق عاجز نیست و این ادعا را در سجعهایی كه با كلمات دلنشین فارسی آورده

نتیجه گیری از بررسی مقامات حمیدی نتایج زیر حاصل دردید:


لایج آوایی؛ در بحث ددردونیهای واجی، انواع فراوانی از فرایندهای واجی كاربرد دارد. توصیفها باعث طولانی شدن

ن کسان و متضاد نمود مییابد. همچنیمتن و استفادۀ بیشتر از آرایج تکرار میشود و تکرارها بصورت تکرار واهدان ی

انواع جناس به دونج وافری در مقامات مشهود است و در اغلب موارد سجع و جناس درهم تنیده شده است و

نویسنده بیشتر توجه خود را به سجع متوازی معطوف داشته است.

ه بر واهدان حسیّ بوفور شاهد لایج واهدانی؛ در توصیف، واهدان حسی كاربرد بیشتری دارند ولی در مقامات علاو

استفاده از واهدان انتزاعی هستیم. در این لایه نویسنده از واهدان نشاندار بخوبی بهره برده است و رمزدان دینی و

تصوف از بسامد بالاتری برخوردارند.

یل بیشتر بدللایج نحوی؛ در بحث ساختمان جمله، سبک متصل و تودرتو بر دیگر سبکها غلبه دارد و این امر

به دیگر ای دارد و وجه التزامی، امری و اخباری نسبتتوصیفهای طولانی است. وجهیت در فعل نیز اهمیت ویژه

وجوه فعل بسامد بالاتری دارند؛ زیرا وجه التزامی و امری، مخاطب را ملزم و متعهد به امری میکند و بدلیل توجه

ی طبیعی است. كاربرد وجه اخباری نیز، ارتباط نزدیک دوینده با قاضی حمیدالدین به رمزدان دینی و تصوف، امر

موضوع را نشان میدهد و در این لایه، صدای دستوری منفعل بخشی از نحو كلام است كه نمایانگر رابطه سبک و

اندیشه است.

امات و نشاندر است توجه نویسنده به تقویت جنبج ادبی مقلایج بلاغی؛ آنچه در مقامات بیش از هر چیز جلوه

دادن مهارت خود در كاربرد صنایع لفظی و بدیعی است. پس تشبیه و استعاره در مقامات از بسامد بالایی برخوردارند

و آرایج تلمیح، بیشتر بمنظور اثبات نظر و ادعای طرفین مناظره و توجیه ریی و نظر ایشان بکار درفته شده است.

تلف سبک )نظامهای آوایی، واهدانی، نحوی و بلاغی( نمود مییابد. بعنوان لایج ایدئولوهیک؛ این لایه در سطوح مخ

ویسنده ها و ذهنیت نمثال از میان عناصر متن، صناعات بلاغی بویژه استعاره محل مناسبی برای بیان عقاید و اندیشه

شده است و وجهاست. در بیشتر قسمتهای متن، شیوۀ آموزشی در قالب امر و التزام و كنشهای ترغیبی نمایان

اخباری قاطعیت كلام دوینده را نشان میدهد.

، یدالله شکری*زادۀ میرعلیعبدالله حسن ،فاطمه عرب عامری

نویسندگان مشاركت

منانسدانشگاه انسانی علوم و ادبیات دانشکده در مصوب فارسی ادبیات و زبان دكترای دوره رساله از مقاله این

ینا اصلی طراح و داشته عهده بر را رساله این راهنمایی زادۀ میرعلیعبدالله حسنآقای دكتر . است شده استخراج

متن تنظیم و هاداده دردآوری در رساله این پژوهشگر عنوان به فاطمه عرب عامریسركار خانم . اندبوده مطالعه

نقش صی،تخص راهنماییهای و هاداده تحلیل و تجزیه به كمک با نیز یدالله شکریآقای دكتر . اندداشته نقش نهایی

دهبو پژوهشگر سه هر مشاركت و تلاش حاصل مقاله محتوای تحلیل نهایت در .كردند ایفا را پژوهش این مشاور

.است

قدردانی و تشکرنویسنددان برخود لازم میدانند مراتب تشکر خود را از مسئولان آموزشی و پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی

نامه كه نویسنددان را در انجام و ارتقاء كیفی این پژوهش یاری دادند، اعلام سمنان و هیئت داوران پایاندانشگاه

نمایند.


منافع تعارض حاصل و نرسیده چاپ به خارجی و داخلی نشریه هیچ در اثر این كه مینمایند دواهی مقاله این نویسنددان

طبق قیقتح این .دارند رضایت و آداهی آن انتشار به نسبت ایشان و است، نویسنددان تمامی پژوهشی فعالیتهای

ارضتع دزارش مسئولیت. است نگرفته صورت تقلبی و تخلف هیچ و شده اجرا اخلاقی مقررات و قوانین كلیه

را دهش ذكر موارد كلیه مسئولیت ایشان و است، مسئول نویسنده عهده به پژوهش مالی حامیان و منافع احتمالی

.میگیرند عهده بر

REFERENCE Balkhi, Hamiduddin. (1993). Hamidi officials, Edited by Reza Anzabi Nejad, second edition,

Tehran, University Publishing Center, pp. 19-215. Dadkhah, H and Jamshidi, L. (2007). A comparative study of literary style in Hariri and Hamidi

officials. Journal of Humanities, 54, pp. 237-254. Dorpar, M. (2014). The layers studied in the critical stylistics of short stories and novels.

Bimonthly of Linguistic Essays, 5(21), pp. 65-94. Farshidvard, Khosrow. (1999). Dastor Mofasel Emrooz. Tehran: Sokhan, p. 381. Fotuhi, Mahmoud. (2015). Stylistics of theories, approaches and methods. Tehran: Sokhan. Homayi, Jalaluddin. (2010). Rhetoric and literary crafts. Tehran: Ahura, p. 44. Khatibi, Hossein. (1996). The art of prose. Second Edition, Tehran: Zavar, pp. 546-582. Lakoff, George and Johnson Mark. (2015). "The metaphors we live by", Translated by Hajar

Agha Ebrahimi, (Semiotics and Linguistics Collection 19), under the supervision of Farzan Sojudi), Tehran: Elm, p. 186.

Sarfi, M. and Vanarji, M. (2015). Stylistics of the layers of revolutionary and religious poems of Tahereh Saffarzadeh (phonetic and lexical layer). Journal of Sustainability Literature, University of Shahid Bahonar Kerman. 7(12), pp169-194.

Shabbiri, N. Soltani, Z and Rahimian, M. (2015). A Comparative Study of Persian and Arabic Authorities (Hamidi and Hariri Authorities) with the Literary Type of Pikarsk in Spain (Lathario Asakesh Tormesi). Journal of Comparative Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Shahid Bahonar Kerman. 7(12), p. 181-204.

Shamisa, Sirus. (2007). A fresh look at the novelty, Tehran: Mitra, pp. 25-98. Sholeh P. (2019). Layered stylistics of Kelider [Ph.D. Thesis]. Semnan: University of Semnan,

p.159. Sujudi, Farzan. (2008). Applied semiotics, Tehran: Gheseh, p. 150.

منابع و مآخذ

(، ترجمج هاجر آقا ابراهیمی، مجموعج 4341هایی كه با آن زنددی میکنیم، لیکاف، جرج و مارک، جانسون، )استعاره

(، زیر نظر فرزان سجودی، تهران: علم.44شناسی )شناسی و زبانهنشان

(. پژوهشنامج 4394بررسی تطبیقی سبک ادبی در مقامات حریری و حمیدی، دادخواه، حسن و جمشیدی، لیلا. )

.651-637، صص 51علوم انسانی، شمارۀ


پیکارسک )لاثاریوعصاكش بررسی تطبیقی مقامات فارسی و عربی )مقامات حمیدی و حریری( با نوع ادبی

تورمسی(، شبیری، نجمه؛ سلطانی،

( نشریج ادبیات تطبیقی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر كرمان، 4341زهرا و رحیمیان، مریم )

.651-494، صص 7( 46)

(، تهران: سخن.4379دستور مفصل امروز، فرشیدورد، خسرو، )

نقلابی و مذهبی طاهره صفارزاده )لایج آوایی و واهدانی(، صرفی، محمدرضا و ونارجی، ای اشعار اشناسی لایهسبک

.441-444، صص 7( 46(، نشریج ادبیات پایداری، دانشگاه شهید باهنر كرمان، )4341مژدان، )

(. رسالج دورۀ دكتری، سمنان: دانشگاه سمنان. 4347ای كلیدر، پیمان، شعله، )شناسی لایهسبک

(، تهران: سخن.4341ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود، )شناسی نظریهسبک

(، چاپ دوم، تهران: زوار.4375فن نثر، خطیبی، حسین، )

(، تهران: اهورا.4394الدین، )فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال

(، جستارهای زبانی، 4343، مریم، )شناسی انتقادی داستان كوتاه و رمان، درپرهای مورد بررسی در سبکلایه

.41-45، صص 64، پیاپی 5شمارۀ

(، به تصحیح رضا انزابی نژاد، چاپ دوم، تهران: مركز نشر دانشگاهی.4376مقامات حمیدی، بلخی، حمیدالدین، )

(، تهران: قصه.4397شناسی كاربردی، سجودی، فرزان، )نشانه

، تهران: میترا.(4394نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس، )

معرفی نویسندگان

دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.زبان و ادبیات فارسی، دانشجوی دكتری فاطمه عرب عامری:

(Email: [email protected])

دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.زبان و ادبیات فارسی، دانشیار دروه: زادۀ میرعلیعبدالله حسن

(Email: [email protected] ( نویسنده مسئول:

دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.زبان و ادبیات فارسی، دروه استادیار یدالله شکری:

(Email: [email protected])

COPYRIGHTS ©2021 The author(s). This is an poen access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution (CC BY 4.0), which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, as long as the original authors and source are cited. no permission is required from the authors or the publishers.

Introducing the authors Fatemeh Arab Ameri: PhD student in Persian language and literature, Semnan University, Semnan, Iran (Email: [email protected]) Abdullah Hassanzadeh Mirali: Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran. (Email: [email protected] : Responsible author ) Yadollah Shokri: Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran. (Email: [email protected])

journal of stylistics of persian poetry and prose

Documents