KURRIKULA E KOSOVS

1

Republika e Kosovs Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria Vlada Government

Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis Ministarstvo Obrazovanja Nauke i Tehnologije

Ministry of Education Science &Technology

KURRIKULA E KOSOVS KURRIKULA BRTHAM PR ARSIMIN

E MESM T LART T KOSOVS (Klasat 10, 11 dhe 12)

Gusht, 2012

daw62065Text BoxMinistria e Arsimit, e Shkencs dhe e TeknologjisMinistarstvo Obrazovanja Nauke i TehnologijeMinistry of Education Science &Technology

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCS DHE E TEKNOLOGJIS Kshilli redaktues: Nehat Mustafa Drita Kadriu Ramush Lekaj Redaktori gjuhsor: Sulejman Dermaku Ky dokument botohet pr pilotimin e Kornizs s Kurrikuls t Kosovs n baz t Udhzimit Administrativ nr. 18/2012 t dats 04.10.2012. Ky dokument sht prgatitur me prkrahje t Bashkimit Evropian. Prmbajtja e ktij dokumenti sht hartuar nga Ministria e Arsimit, Shkencs dhe e Teknologjis me prkrahjen e Cambridge Education dhe n asnj mnyr nuk mund t konsiderohet se pasqyron pikpamjet e Bashkimit Evropian

Fjala e Ministrit

Nxns, msimdhns, prindr, prfaqsues t arsimit dhe ju qytetar t Kosovs,

Nj vit m par n duart e t gjith atyre qe n fardo mnyre jan t ndrlidhur me arsimin parauniversitar, Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis, pasi e miratoi , solli Kornizn e Kurrikuls t Arsimit Parauniversitar t Kosovs. Ndrsa, tani bazuar n kt dokument - Kurrikula brtham, promovohet vizioni i ri shum m i primtuar e konkretizuar i Qeveris.

Ky dokument u dedikohet dhe ju shrben msimdhnsve, nxnsve, prindrve, drejtorve t shkollave

dhe komunitetit n prgjithsi. Rndsia e Kurrikuls Brtham, struktura, qllimet dhe parimet e arsimit parauniversitar jan t peshs s nj dokumenti bazik, i cili prcakton dhe rregullon rrugt e msimdhnies, msimnxnies, metodologjis, vlersimit, etj. Prmbajtjet e ktij dokumenti jan t obligueshme pr zbatim pr t gjitha institucionet edukative arsimore publike dhe private.

Kurrikulat brtham prmbajn gjith strukturn e arsimit parafillor dhe arsimit fillor, arsimit t mesm

t ult dhe arsimit t mesm t lart. Prmbajtjet prbrenda prkufizojn n detaje veorit e arsimit t t gjitha niveleve t arsimit parauniversitar, kompetencat e t nxnit, shkallt e kurrikuls, rezultatet e t nxnit, fushat e kurrikuls, planet msimore, msimi me zgjedhje, udhzimet (metodologjit) pr organizimin e procesit msimor, vlersimi i nxnsve dhe aspekte tjera lidhur me zbatimin. Kto dokumente, besoj se prmbushin t gjitha krkesat e shoqris pr secilin nivel formal i arsimit parauniversitar . Kshtu krijohen mundsi t reja qe t zhvillohen tek nxnsit dijet, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat duke kultivuar identitetin personal, kombtar, t prkatsis shtetrore e kulturore, duke promovuar vlerat e prgjithshme kulturore dhe qytetare, duke zhvilluar prgjegjsit ndaj vetes, ndaj t tjerve, ndaj shoqris dhe ndaj mjedisit, si dhe duke aftsuar pr jet dhe pr pun n kontekste t ndryshme shoqrore e kulturore, duke zhvilluar ndrmarrsin dhe prdorimin e teknologjis, si proces e msim gjat gjith jets.

Me prkushtim profesional sht mundsuar zbatueshmria e kurrikulave brtham n koherenc dhe

qndrueshmri te t gjitha niveleve formale t arsimit parauniveritar. Ky objektiv sht arritur duke u mbshtetur n parimin e gjithprfshirjes, zhvillimit t kompetencave, msimdhnies dhe t nxnit e integruar dhe koherent, n autonomin dhe fleksibilitetin n nivel t shkolls, n prgjegjsin dhe llogaridhnien. Parime kto qe detyrimisht do t ndikojn n ngritjen e cilsis s arsimit.

T gjitha dokumentet e kurrikulave brtham jan t strukturuara rreth nj sistemi prej gjasht kompetencash kryesore dhe jan ndrtuar mbi shtat fushat kurrikulare .

Dua t siguroj t gjith atyre qe ju dedikohet dokumenti, se nivelet formale t arsimit parauniversitar t

Kosovs prputhen me sistemin ndrkombtar t klasifikimit t arsimit (SNKA) t prpiluara nga UNESCO. Andaj,shpresoj t jet br nj pun kruciale e me qndrueshmri afatgjate qe kurrikulat brtham t jen t aplikueshme pr t gjitha nivelet formale t arsimit parauniversitar, duke filluar nga klasa parafillore dhe arsimi fillor, pr arsimin e mesm t ult, pr arsimin e mesm t lart ( pr gjimnaze dhe pr shkolla profesionale). Ministria kshtu po prmbush edhe nj synim nga projekti qeveritar qe ky dokument t mundsoj progres n zhvillimin e kompetencave tek nxnsit, n zhvillimin e msimdhnsve t suksesshm, dhe prindr qe din t prcjellin sakt arritshmrit e kompetencave t fmijve t tyre. Kurrikula Brtham mundson hartimin e planeve dhe programeve me baz n shkoll, teksteve msimore dhe burimeve tjera si dhe shum dokumenteve tjer q e lehtsojn msimdhnien dhe msimnxnien t bazuar n kompetenca. Me kt hap t rndsishm dhe reflektues t reformave sistemi arsimor po kompletohet dhe po demonstrohet prkushtimi pr finalizimin e projektit ton pr arsimin evropian e me njohje ndrkombtare. Sinqerisht, Prof. Dr. Ram Buja, Ministr

KURRIKULA E KOSOVS

3

PRMBAJTJA

I. Hyrje II. Prshkrimi i KB-s III. Prshkrimi i fushave IV. Planet dhe programet V. Msimi zgjedhor VI. Metodologjia e prgjithshme - udhzime VII. Vlersimi udhzime t prgjithshme

KURRIKULA E KOSOVS

4

FJALORTHI

KB Kurrikula Brtham RTN Rezultatet Themelore t t Nxnit FK ShK

Fush e Kurrikuls Shkall e Kurrikuls

KK Kurrikula e Kosovs KKK Korniza e Kurrikuls s Kosovs RN Rezultate t t Nxnit MASHT Ministria e Arsimit Shkences dhe Teknologjis Shk Shkathtsi L Lnd RML Rezultate Msimore pr Lnd Pp Planprogram T Tema RMT Rezultate Msimore pr Tema GP Grup Punues

KURRIKULA E KOSOVS

5

I. HYRJE Rndsia e Kurrikuls Brtham, struktura, qllimet dhe parimet e arsimit

parauniversitar, shtjet e prbashkta t kurrikulave brtham

Rndsia e kurrikuls brtham Kurrikula brtham sht dokument q e bn t zbatueshm n shkollat e Kosovs Kornizn e Kurrikuls s Kosovs t miratuar nga MASHT n gusht t vitit 2011. Me kt dokument prcaktohen rezultatet e kompetencave pr lmi t ndryshme t jets t shprehura n njohuri faktike dhe procedurale, shkathtsi, qndrime dhe vlera q duhet t zhvillohen te nxnsit gjat periudhave t caktuara kohore si dhe qasjet, metodologjit e zbatueshmris, monitorimi dhe vlersimi. Gjithashtu ky dokument prcakton shprndarjen kohore pr fushat e kurrikuls dhe ndrlidhjen ne mes tyre t cilat mundsojn progres n zhvillimin e kompetencave tek nxnsit.

Dokumenti i kurrikuls brtham mbshtet:

nxnsit n zhvillimin gradual t tyre, n zhvillimin e kompetencave pr arsimim trjetsor dhe n integrimin e leht shoqror duke i prgatitur q t prballet me sfidat e jets

msimdhnsit n planifikimin dhe realizimin e sukseshm t puns me nxns - aktiviteteve msimore n klas dhe jashtklase, n prgjigjen e pyetjeve: Pse dhe pr qllim duhet t msojn nxnsit; far, Kur, Sa dhe Si do t msojn nxnsit, si dhe far, Kur dhe Si t vlersohen arritshmrit e nxnsve - realizimi dhe efektiviteti i aktivitetve msimore, dhe

prindrit n prcjelljen e sakt t arritshmrive t kompetencave t fmijve t tyre n periudha t caktuara kohore n baz t njohurive, sjelljeve, ndjenjave dhe qndimeve q manifestojn n situata t ndryshme jetsore n harmoni. me rezultatet e t nxnit pr fushave dhe pr shkall kurrikulare.

Struktura e arsimit parauniversitar Nivelet formale t arsimit parauniversitar t Kosovs prputhen me sistemin ndrkombtar t klasifikimit t arsimit (SNKA) t prpiluara nga UNESCO, dallueshmri ka n prbrjen e strukturs s kurrikuls brtham t SNKA 1 q n kuadr t saj hyn klasa parafillore q sht pjes prbrse e edukimit parafillor. T gjitha nivelet formale t arsimit parauniversitar jan t ndara n nn nivele formale me emrtim - Shkallt e kurrikuls, q kan qllime t caktuara dhe jan n funksione t emrtimeve t secils prej tyre. (Shih n tabeln e mposhtme emrtimet e secils shkall t kurrikuls dhe seksionin 2 t ktij dokumenti).

Kurrikulat brtham hartohen (jan t hartuara) pr t gjtha nivelet formale t arsimit parauniversitar si:

Kurrikula brthame pr zhvillimin e fmijris s hershme (lindje -5 vjet)

KURRIKULA E KOSOVS

6

Kurrikula brtham pr klasn parafillore dhe arsimin fillor Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t lart (kurrikula brtham pr gjimnaze

dhe kurrikula brtham pr shkolla profesionale)

Sistemi Ndrkombtar i Klasifikimit t arsimit- SNKA

Nivelet formale t arsimit parauniversitar n Kosov

Shkallt e Kurrikuls

Kurrikulat brtham

Klasa XII Shkalla e Kurrikuls 6: Konsolidim dhe specializim

SNKA3 Arsimi i mesm i lart (klasat X-XII)

Klasat X-XI Shkalla e Kurrikuls 5: Zhvillim themelor i prgjithshm dhe Profesional

Kurrikula brtham pr klasat X-XII t arsimit t mesm t lart

Klasat VIII-IX Shkalla e Kurrikuls 4: Prforcim dhe orientim

SNKA 2 Arsimi i mesm i ult (klasat VI-IX)

Klasat VI-VII Shkalla e Kurrikuls 3: Zhvillim i mtejm dhe orientim

Kurrikula brtham pr klasat VI-IX t arsimit t mesm t ult

Arsimi fillor Klasat III-V

Shkalla e Kurrikuls 2: Prforcim dhe zhvillim

SNKA 1 Arsimi fillor Fillor(Klasat I-V)

Arsimi fillor Klasat I-II Klasa parafillore

Shkalla e Kurrikuls 1 Prvetsim themelor

Kurrikula brtham pr klasn parafillore dhe klasat I-V t arsimit fillor

SNKA 0 Arsimi (Edukimi) parashkollor

Mosha 0-5

Shkalla prgatitore e Kurrikuls: Edukimi n fmijrin e hershme

Kurrikula brtham e edukimit parashkollor

Secila kurrikul brtham sht n linj me qllimet e prgjithshme t arsimit parauniversitar dhe zbatohet duke respektuar parimet e themelore t dalura nga Korniza e Kurrikuls s Kosovs.

Qllimet e arsimit parauniversitar Secili nivel formal i arsimit parauniversitar duhet t zhvilloj te nxnsit dijet, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat n harmoni me krkesat e shoqris demokratike duke:

kultivuar identitetin personal, kombtar, t prkatsis shtetrore e kulturore promovuar vlerat e prgjithshme kulturore dhe qytetare zhvilluar prgjegjsit ndaj vetes, ndaj t tjerve, ndaj shoqris dhe ndaj mjedisit i aftsuar pr jet dhe pr pun n kontekste t ndryshme shoqrore e kulturore

KURRIKULA E KOSOVS

7

zhvilluar ndrmarrsin dhe prdorimin e teknologjis i aftsuar pr msim gjat gjith jets.

Parimet e arsimit parauniversitar Zbatueshmria e kurrikuls brtham siguron koherenc dhe qndrueshmri te t gjitha niveleve formale t arsimit parauniveritar duke u mbeshtetur n kto parime, n:

Gjithprfshirjen e fmijve dhe e t rinjve n mnyr t barabart n arsim cilsor

Zhvillimin e kompetencave q reflektohen n rezultatet e t nxnit, q priten t arrihen n mnyr progresive dhe t vazhdueshme nga t gjith nxnsit n periudha t ndryshme t shkollimit.

Msimdhnien dhe t nxnit e integruar dhe koherent q promovon t nxnit e plot duke reflektuar ndrlidhjet dhe ndrvarsit e natyrs dhe t bots s krijuar nga njeriu me dijen dhe informacionin q kan nxnsit pr to.

Autonomin dhe fleksibilitetin n nivel shkolle n zbatimin e kurrikuls brtham dhe pjess zgjedhore q reflektohen n hartimin vjetor t planit msimor dhe n metodologjin e msmdhnies dhe e t nxnit .

Prgjegjsin dhe llogaridhnien q reflektohen n krijimin e kulturs pr vlersim t vazhdueshm - ndjekje t progresit n zbatimin e krkesave t kurrikuls prmes mbledhjes dhe analizs s t dhnave, dokumentimit t sfidave dhe zgjidhjeve drejt nj paraqitjeje me t mir n prmbushjen e krkesave t kurrikuls dhe ngritjes s cilsis s arsimit.

shtjet e prbashkta t dokumenteve t kurrikulave brtham T gjitha dokumentet e kurrikulave brtham jan t strukturuara rreth nj sistemi prej gjasht kompetencash kryesore t cilat jan n prputhje me qllimet e arsimit parauniversitar dhe shtat fushash kurrikulare.

Gjasht kompetencat q jan prezente n t gjitha kurrikulat brtham jan:

1. Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit

2. Kompetenca e t menduarit

3. Kompetenca e t msuarit

4. Kompetenca pr jet, pr pun dhe pr mjedis

5. Kompetenca personale, dhe

6. Kompetenca qytetare

KURRIKULA E KOSOVS

8

Ndrsa shtat fushat kurrikulare q jan prezente n t gjitha kurrikulat brtham jan:

1. Gjuht dhe komunikimi

2. Artet

3. Matematika

4. Shkencat natyrore

5. Shoqria dhe mjedisi

6. Shndeti dhe mirqenia

7. Jeta dhe puna

Rezultatet e t nxnit pr shkall dhe rezultatet e t nxnit pr fusha i bjn t dallueshm kompetencat dhe fushat kurrikulare nga secili nivel formai i arsimit dhe shkalle kurrikulare (shih seksionet II dhe III t ktij dokumenti). Struktura e kurrikuls brtham Kurrikula brtham n fushveorimtarin e vet prmban kt struktur:

Fushveprimin, strukturn dhe prshkrimin e prgjithshm t nivelit formal t sistemit arsimor prkats

Fushveprimin e shkallve kryesore t kurrikuls pr nivelin formal prkats Rezultatet e t nxnit pr shkall kryesore t kurrikuls q shprehin nivelin e

domosdoshm t arritjes s kompetencave kryesore me rastin e prfundimit t do shkalle t Kurrikuls

Si do t prdoren rezultatet e t nxnit pr shkall kryesore t kurrikuls n procesin msimor dhe t vlersimit

Krkesat e progresit gjat niveleve formale t arsimit, duke prfshir krkesa minimale t kalimit prej nj shkalle kryesore t kurrikuls n nj shkall tjetr

Kriteret dhe format e vlersimit Fushat e kurrikuls dhe fushveprimi i tyre npr shkall kryesore t kurrikuls Rezultatet e t nxnit pr fusha t kurrikuls pr seciln shkall t kurrikuls Si prdoren rezultatet e t nxnit pr fusha n procesin msimor dhe t vlersimit Krkesat e progresit n fushat e kurrikuls, duke prfshir krkesat minimale pr

kalimin prej nj shkalle kryesore t kurrikuls

Kriteret dhe format e vlersimit Plani dhe programi msimor Lndt n kuadr t fushave t kurrikuls dhe fushveprimi i tyre Udhzimet (metodologjit) pr organizimin e procesit msimor Vlersimi i nxnsve Aspekte lidhur me zbatimin.

KURRIKULA E KOSOVS

9

II. KURRIKULA BRTHAM PR ARSIMIN E MESM T LARTKurrikuli brtham pr arsimin e mesm t lart

Struktura e kurrikuls Veorit e arsimit t mesm t lart

Kompetencat e t nxnit Shkallt e kurrikuls

Zbatimi i rezultateve t t nxnit n shkall kurrikulare Fushat e kurrikulit brtham

1. Kurrikula Brtham pr arsimin e mesm t lart Kurrikula bertham pr arsimin e mesm t lart (gjimnazet) dhe n shkollat profesionale , sht dokument baz i cili rregullon ecurin e msimdhnies, msimnxnies, metodologjis, vlersimit, etj. n nivelin e tret t arsimit t Kosovs. Ky dokument, dispozitat e t cils vendosen nga MASHT-i sht obligues pr t gjitha institucionet edukative arsimore n Republikn e Kosovs. Kurrikula brtham sht hartuar duke u bazuar n Kornizn e Kurrikuls s Kosovs.

Ky dokument u sherben msimdhnsve, nxnsve, prindrve, drejtorve t shkollave dhe komunitetit n prgjithsi.

N Kornizn e Kurrikuls s Kosovs, shkolla e mesme e lart sht ndar dhe profilizuar n dy deg si m posht:

Gjimnazi i prgjithshm: Profilizimi i gjimnazeve n nivelin e arsimit t mesm t lart do t ket tri lloje te gjimnazve

1. Gjimnazi i shkencave shoqerore dhe gjuhesore

2. Gjimnazi i shkencave natyrore

3. Gjimnazi i specializuar (artistik, metmatikor, gjuhsor, teknik etj)

Shkollat profesionale 1. Shkollat bujqsore

2. Shkolla teknike (elektroteknik, makineri, ndrtimtari, grafik, komunikacion)

3. Shkollat mjeksore

4. Shkola ekonomi dhe adminstrtat

5. Kimi teknologji

6. Shkolla artistike

KURRIKULA E KOSOVS

10

Shkollat e prgjithshme (Gjimnazet) N Shkalln kurrikulare 5 dhe Shkalln kurrikulare 6 fushat kurrikulare:

Shkencat natyrore zhvillohen n lnd t veanta (fizik, kimi, biologji dhe astronomia vetm n ShK6). N kt nivel n raste t veanta Lnda e gjeografis do t msohet si shkenc natyrore.

Shoqeria dhe mjedisi n shkollat e prgjithshme (gjimnaze), realizohet nprmjet lndve t veanta: Histori, Gjeografi, Edukat qytetare, Sociologji, Psikologji, Logjik dhe Filozofi, duke vn theksin n zhvillimin e kompetencave prkatse kryesore n mnyr t baraspeshuar.

Prvojat msimore, q kjo fush ofron n ShK5 dhe ShK6, pr nxnsit e shkollave profesionale, prsri merren nprmjet lndve shoqrore t integruara, prfshir aspekte t Edukats qytetare, Historis dhe Gjeografis, t mbshtetura n qasje tematike.

Nprmjet ktij lmi t Kurrikuls, nxnsit do t njihen me vlerat dhe normat e jets shoqrore n nj shoqri demokratike. Ata do tu qasen gjithashtu dukurive shoqrore nga pikpamja historike, sociologjike, ekonomike, psikologjike dhe ndrkulturore.

Shkollat profesionale do t prfitojn nga pjesa zgjedhore e orve, duke ia dedikuar fondin prej 10% t orve arsimit profesional. Ky fond, s bashku me 50% t fushs Jeta dhe puna, do t prbjn prej 60 % t kohs s msimi t profesionit. Ndrkaq, prqindja e koh ss mbetur sht dedikuar pr fusta tjera kurrikulare t cilat do t jen t zbatuara n profesiona.

N shkollat profesionale msimi prmes fushave kurrikulare: Shkencave natyrore dhe Shoqris dhe mjedisit bhet nprmjet lndve t integruara, n funksion t zbatimit n profesione t caktuara.

Tabela e mposhtme paraqet shtrirjen e fushave kurrikulare npr nivelet dhe shkallt e Kurrikuls.

Lndt msimore prgjat shkallve t Kurrikuls Niveli III (Klasa 10 - 12)

ShK5 ShK6 Fushat e Kurrikuls

Klasat X dhe XI (Arsimi i prgjithshm)

Klasa X dheXII (Arsimi dhe aftsimi profesional AAP)

Klasa XII (Arsimi i prgjithshm)

Klasa XII (Arsimi dhe aftsimi profesional AAP)

Gjuht dhe komunikimi

Gjuh amtare Gjuh angleze Gjuha e dyt Gjuh t tjera

Gjuh amtare Gjuh angleze Gjuh t tjera

Gjuh amtare Gjuh angleze Gjuha e dyt Gjuh t tjera

Gjuh amtare Gjuh angleze Gjuh t tjera

Artet Edukat figurative Edukat muzikore

Arte aplikative Edukat figurative Edukat muzikore

Arte aplikative

Matematika Matematik Matematik Matematik Matematik

KURRIKULA E KOSOVS

11

Shkencat natyrore

Biologji Fizik Kimi

Shkencat natyrore Biologji Fizik Kimi Astronomi

Shkencat natyrore

Shoqria dhe mjedisi

Histori Gjeografi Edukat qytetare Sociologji Psikologji Filozofi

Shoqria dhe mjedisi

Histori Gjeografi Sociologji Psikologji Filozofi

Shoqria dhe mjedisi

Shndeti dhe mirqenia

Shndeti dhe mirqenia Edukata fizike

Shndeti dhe mirqenia Edukata fizike

Shndeti dhe mirqenia Edukata fizike

Shndeti dhe mirqenia Edukata fizike

Jeta dhe puna Jeta dhe puna Jeta dhe puna Jeta dhe puna Jeta dhe puna

2. Arsimi i mesm i lart (klasat 10 - 12) Arsimi i mesm i lart bazohet n nj proces m t gjer, m t thell dhe m t specializuar t t nxnit, duke pasur parasysh:

orientimin e ardhshm t nxnsve drejt studimeve akademike, drejt kualifikimeve profesionale (prfshir arsimin postsekondar jouniversitar) dhe/apo

inkuadrimin n tregun e puns si puntor t kualifikuar dhe

nevojn pr ti pajisur ata me shkathtsi pr t nxn gjat gjith jets. N kt nivel, si n shkollat e prgjithshme (gjimnazet), ashtu edhe n shkolla profesionale, procesi i prvetsimit t dijeve dhe zhvillimit t shkathtsive, vlerave dhe qndrimeve bazohet n nevojn e t rinjve pr t marr prgjegjsin pr jetn e tyre, pr t marr pjes si qytetar aktiv dhe kompetent n zhvillimet shoqrore dhe pr tu inkuadruar me sukses n tregun e puns. Prandaj, nxnsit i nnshtrohen nj procesi m sfidues t prvetsimit t dijeve, zhvillimit t potencialit t tyre intelektual, emocional dhe fizik

3. Struktura e kurrikuls bertham

N kurrikuln brtham pr gjimnazet prshkruhet n detaje: lloji i gjimnazit kompetencat e t nxnit pr kt nivel shkallt e kurrikuls rezultatet e t nxnit sipas shkallve fushat e kurrikuls

KURRIKULA E KOSOVS

12

4. Kompetencat e t nxnit Kompetencat reflektohen nprmjet rezultateve t t nxnit, t cilat jan t prgjithshme e t cilat shprehin at se far duhet t arrijn nxnsit n mnyr progresive dhe t vazhdueshme deri n fund t arsimit t detyrueshm. Kompetencat prfshijn nj sistem t integruar dhe koherent t dijeve, t shkathtsive dhe t qndrimeve t aplikueshme dhe t transferueshme, t cilat do t u ndihmojn nxnsve t ballafaqohen me sfida e epoks digjitale t ekonomis s tregut t lir dhe t bazuar n dije, n nj bot t marrdhnieve t ndrvarura. Kompetencat e parapara me Kornizn e Kurrikuls rrjedhin nga qllimet e prgjithshme t arsimit parauniversitar dhe prcaktojn rezultatet kryesore t t nxnit, t cilat duhet ti arrijn nxnsit n mnyr progresive dhe t qndrueshme gjat sistemit t arsimit parauniversitar. Kompetencat kryesore t parapara pr sistemin e arsimit parauniversitar n Republikn e Kosovs jan:

1. Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit

2. Kompetenca e t menduarit

3. Kompetenca e t msuarit

4. Kompetenca pr jet, pr pun dhe pr mjedis

5. Kompetenca personale

6. Kompetenca qytetare

Kompetencat e komunikimit dhe t shprehurit, kompetencat e t menduarit dhe kompetencat pr t msuar jan t natyrs instrumentale: ato jan baz pr kompetencat e tjera, q jan m tepr t lidhura me rrethanat dhe me prmbajtjen e caktuar, si jan kompetencat e nevojshme n jetn private, publike dhe profesionale.

Kompetencat e komunikimit dhe t shprehurit (Komunikues efektiv) Me qllim q nxnsit dhe t rinjt t zhvillohen si personalitete, t msojn dhe t marrin pjes aktive n shoqri, sht me rndsi q ti kuptojn porosit q u drejtohen dhe t shprehen n mnyr adekuate nprmjet gjuhve, simboleve, shenjave, kodeve dhe formave artistike. Pr t komunikuar n mnyr efektive, nxnsit prkrahen q t shfrytzojn n mnyr t pavarur, kritike dhe kreative mjetet dhe mundsit e komunikimit dhe t t shprehurit.

Kompetencat e t menduarit (Mendimtar kreativ) Qasja dhe prpunimi i njohuris n mnyr t pavarur, efektive dhe me prgjegjsi sht shum e rndsishme pr t nxn, por edhe pr t marr vendime dhe pr t zgjidhur probleme me vetdije t plot pr ndikimin dhe pasojat e vendimit dhe t veprimit t caktuar. Duke mbajtur parasysh kompleksitetin e shoqris dhe ekonomis s sotme, t bazuar n dije, menaxhimi i dijes sht br kompetenc esenciale pr shekullin XXI. Megjithat, prve aftsis pr t identifikuar dhe pr tiu qasur informats/burimit t njohuris s caktuar, nxnsit kan nevoj t zhvillojn edhe kapacitete pr tiu qasur njohurive n mnyr kritike, kreative dhe ndrvepruese

KURRIKULA E KOSOVS

13

Kompetencat e t msuarit trjetsor (Nxns i suksesshm) N trendet aktuale t zhvillimit n shoqri, n shkenc, n teknologji e n ekonomi nuk mund t pretendohet q t gjitha njohurit, shkathtsit e aftsit e nevojshme t arrihen nprmjet shkollimit. Prandaj, nga shkolla pritet q t jap nj baz t mir t arsimimit dhe t prgatis nxnsit pr nj proces t msimit trjetsor.

Pr nj nxns t suksesshm shkolla angazhohet t kultivoj vazhdimisht krshrin e natyrshme t fmijve/t rinjve dhe interesimin pr t nxn si dhe t zhvilloj kompetencat pr t msuar. Shkolla po ashtu duhet t vetdijesohet pr stilet dhe strategjit efektive msimore.

Kompetencat pr jet, pr pun dhe pr mjedis (Kontribuues produktiv) Shkollat duhet t prgatisin nxnsit pr t jetuar dhe pr t punuar n nj bot shum t ndrvarur dhe pr tu ballafaquar me ekonomin konkurruese globale. Jeta dhe puna n shekullin XXI krkon kompetenca pr t prballur rrethana dhe sfida t paparashikuara, si dhe kapacitet pr t shfrytzuar mundsit q ofrohen pr prparim personal dhe prparim t shoqris e mjedisit.

Pr t zhvilluar kto kompetenca, shkolla prkrah nxnsit q t kuptojn n mnyr t plot ndrvarsin ndrmjet fenomeneve ekonomike, politike dhe kulturore t shoqris lokale dhe globale. Ajo kultivon te nxnsit orientimin drejt s ardhmes, ndrmarrsin dhe motivimin e qndrueshm pr t prmbushur objektivat. Njkohsisht, shkolla angazhohet q ti ballafaqoj nxnsit me preokupime ekologjike, duke i vetdijesuar pr rolin e secilit n mbrojtjen, prgjegjsimin dhe prmirsimin e mjedisit.

Kompetencat personale (Individ i shndetshm) Shkollat prgatisin nxns, q n mnyr efektive dhe konstruktive t inkuadrohen n jetn familjare, shoqrore dhe t puns. N kt kontekst, nxnsi prkrahet, q t vetdijesohen pr veten dhe t ken vetbesim, por njkohsisht t jen t hapur dhe t ken besim te t tjert.

Kompetencat qytetare (Qytetar i prgjegjshm) T msuarit pr t jetuar s bashku trajtohet si sfida kryesore e bots s sotme dhe s nesrme. Kjo kompetenc siguron q nxnsit t jen n gjendje t veprojn si qytetar t prgjegjshm, duke marr parasysh kontekstin e ngusht dhe t gjer. 5. Shkallt e kurrikuls Korniza e Kurrikuls e Arsimit Parauniversitar e Republiks s Kosovs prkufizon konceptin e shkallve t Kurrikuls n saje t numrit t veorive t prbashkta q kan t bjn me zhvillimin socio-psikologjik t nxnsve.

Shkallt e kurrukuls kan t prbashkta:

Kompetencat q duhet t arrihen Krkesat pr progres

KURRIKULA E KOSOVS

14

Mekanizmin pr organizimin e prvojave msimore?? Kriteret e vlersimit

5.1. Shkallt e kurrikuls, pr arsimin e mesm t lart Korniza e Kurrikuls sht e strukturuar sipas shkallve t Kurrikuls, t cilat paraqesin periudha karakteristika t prbashkta pr sa i prket zhvillimit t fmijve dhe krkesave t Kurrikuls. Ato paraqesin pikn referuese pr prcaktimin e kompetencave kryesore q duhen zotruar, krkesat e progresit t nxnies, organizimin e prvojave msimore, qasjen dhe kriteret e vlersimit si dhe institucionin prgjegjs pr arritjen e tyre. Kurrikuli brtham pr nivelin e tret i ka dy shkall, shkalln e pest (klasa 10 dhe klasa 11), shkalln e gjasht (klasa 12).

Shkalla e Kurrikuls 5 - Arsim i prgjithshm dhe arsim profesional Prfshin klasat X dhe XI. Kjo shkall synon ti ballafaqoj nxnsit me studime m t thella dhe m t specializuara t nxnies, n kuptim t prgatitjes akademike pr arsim t lart dhe/apo pr t hyr n tregun e puns. Nxnsit u ballafaqohen me sfida q u mundsojn:

zhvillimin e vetbesimit; studimin m t thell dhe m t specializuar, duke angazhuar aftsit pr shfrytzim

t burimeve t ndryshme, me nj qasje kritike t dhnave t ndryshme n dispozicion;

zhvillimin e dshirs pr prkushtim dhe qndrueshmri pr arritje m t larta, n kuptim t msimit dhe prgatitjes pr karrier si dhe pr jet personale, profesionale dhe publike;

prgatitjen pr t marr prgjegjsin pr jetn e tyre, pr t marr pjes aktive n jetn shoqrore si qytetar t prgjegjshm dhe kompetent dhe pr t garuar me sukses n tregun e puns. Zhvillimin si individ dhe antar t shoqris, t aft dhe me kapacitete t nevojshme pr jet dhe pun q t prballin ndryshimet e ekonomis lokale dhe globale dhe t msojn se si t bjn zgjidhjen e problemeve n situata t ndryshme n jetn personale dhe profesionale;

prgatitjen pr jet, q t jetojn t pavarur dhe t punojn n prballimin e sfidave dhe mundsive q ofron shoqria bashkkohore dhe t marrin veprime dhe vendime t prgjegjshme pr situata, t informuar mir gjat gjith jets s tyre.

Shkalla e Kurrikuls 6 Konsolidim dhe specializim Kjo shkall prfshin klasn XII. Kjo sht faz e kalimit nga adoleshenca n faz t pjekuris, gjat s cils nxnsit duhet t konsolidojn prvojn e prgjithshme t shkollimit t detyrueshm dhe t prgatiten pr krkesat e nj faze t re t jets dhe arsimimit t lart. Nxnsit n programet e shkollave t mesme do t prgatiten pr tu inkuadruar n tregun e puns si puntor t shkatht. Nxnsit do tu ekspozohen sfidave pr:

KURRIKULA E KOSOVS

15

demonstrimin e aftsive pr identifikimin e burimeve t domosdoshme dhe pr qasjen kritike t dhnave t ndryshme;

demonstrimin e aftsis pr vendimmarrje t pavarur dhe pr marrjen e prgjegjsive pr zgjedhjet dhe veprimet personale;

demonstrimin e prkushtimit t tyre pr angazhim t vazhdueshm pr t nxn, pr studim t mtutjeshm dhe/apo pr zhvillim profesional;

demonstrimin e shkathtsive pr t zhvilluar dhe pr t promovuar strategji pr planifikimin e karriers nprmjet krkimit t shembujve dhe inovacioneve, t cilat ndihmojn n zhvillimin e ides s ndrmarrsis;

demonstrimin e shkathtsive pr ndryshimin e konceptit t karriers, nprmjet krkimit n nj spektr m t gjer t punve, duke pasur parasysh rndsin e zhvillimit t shkathtsive t transferueshme pr mundsit e karriers n t ardhmen;

angazhimin n procesin e planifikimit t karriers personale nprmjet hulumtimit lidhur me mundsit e kualifikimit postsekondar, duke pranuar se qndrimet dhe nevojat pr pun dhe vendimmarrje do t ndryshojn n mnyr t vazhdueshme.

Tabela pr strukturn e nivelit t tret:

Sistemi Ndrkomtar i Klasifikimit t arsimit

Nivelet e sistemit formal t arsimit

Shkallt e Kurrikuls Klasat Mosha

Shkalla e Kurrikuls 6: Konsolidim dhe specializim XII 17

XI 16 SNKA 3

Arsimi i mesm i lart (klast X-XII)

Shkalla e Kurrikuls 5 Zhvillim themelor i prgjithshm dhe Profesional

X 15

Deri n fund t shkalls s tret (klas 10, 11 dhe 12) pritet q nxnsit t ken zotruar kompetencat e shprehura t bazuara n Rezultatet e t nxnit (RN) pr shkallt dhe nivelin. 6. Rezultatet e t nxnit pr shkall Rezultatet e t nxnit pr shkall prshkruajn at se far nxnsi duhet t dij, besoj, vlersoj dhe t jet i aft pr t br n fund t nj shkalle t kurrukuls. Rezultatet prfshijn nj varg domenesh si: njohurit, t kuptuarit, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat. Rezultatet e t nxnit parashihen q t prvetsohen nga t gjith nxnsit me rastin e prfundimit t nj shkalle t kurrikuls, por ato nuk mbulojn gjithka q nxnsit kan msuar apo sht dashur t msojn gjat nj shkalle t caktuar. Ato shprehin krkesat esenciale t arritshmris s kompetencave kryesore me rastin e prfundimit t nj shkalle t caktuar t kurrikuls. Rezultatet e t t nxnit pr shkall promovojn integrim t mtejm t fushave t kurrikuls n funksion t zhvillimit t kompetencave kryesore t prcaktuara me kornizn e kurrikuls. Ato shprehin pritjet e msimdhnsve, t autoriteteve arsimore, t prindrve dhe t shoqris n raport me arritjet konkrete, t matshme, t nxnsve n fund t do shkalle t kurrikuls. Rezultatet e t nxnit paraqesin kushtin pr kalim nga nj shkall n tjetrn.

KURRIKULA E KOSOVS

16

Shkalla e kurrikulumit 5 - Arsimi i prgjithshm dhe profesional Prfshin klasat X dhe XI. Kjo shkall synon ti ballafaqoj nxnsit me studime m t thella dhe m t specializuara t nxnies, n kuptim t prgatitjes akademike pr arsim t lart dhe/apo pr t hyr n tregun e puns. Nxnsit u ballafaqohen me sfida q u mundsojn: zhvillimin e vetbesimit; studimin m t thell dhe m t specializuar, duke angazhuar aftsit pr shfrytzim t burimeve t ndryshme, me nj qasje kritike t dhnave t ndryshme n dispozicion; zhvillimin e dshirs pr prkushtim dhe qndrueshmri pr arritje m t larta, n kuptim t msimit dhe prgatitjes pr karrier si dhe pr jet personale, profesionale dhe publike; prgatitjen pr t marr prgjegjsin pr jetn e tyre, pr t marr pjes aktive n jetn shoqrore si qytetar t prgjegjshm dhe kompetent dhe pr t garuar me sukses n tregun e puns. Zhvillimin si individ dhe antar t shoqris, t aft dhe me kapacitete t nevojshme pr jet dhe pun q t prballin ndryshimet e ekonomis lokale dhe globale dhe t msojn se si t bjn zgjidhjen e problemeve n situate t ndryshme n jetn personale dhe profesionale; prgatitjen pr jet, q t jetojn t pavarur dhe t punojn n prballimin e sfidave dhe mundsive q ofron shoqria bashkkohore dhe t marrin veprime dhe vendime t prgjegjshme pr situata, t informuar mir gjat gjith jets s tyre. Deri n fund t Shkalls s 5-t t kurrikuls (klasa 10 dhe 11), pritet q nxnsit t ken zotruar kompetencat e shprehura n RTHN dhe nivelet korresponduese t arritshmeris si n vijim:

Niveli i ARRITSHMRIS s nxnsit

Llojet e prkrahjes pr nxnsit

Nr

Rezultatet Themelore te t Nxnit pr Shkalln 5 dhe Kompetencat Kryesore

5 Prkrahje prmirsuese

Mnyrat

Prkrahje pr t talentuarit

Mnyrat

I Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit Komunikues efektiv

1. Shprehet prmes nj forme t komunikimit, pr nj tem t caktuar n nj material (prezantim) prej 200 fjalsh dhe veon shtjet kryesore t ngritura n material (prezantim).

2. Lexon rrjedhshm nj tekst n gjuhn amtare t prbr prej 3-5 paragrafve, prgjigjet n pyetjet e shtruara pr llojin e tekstit, stilet e t shkruarit, tregon qllimin dhe lidhjen ndrmjet prmbajtjes s paragrafve.

3. Diskuton n grup n mnyr konstruktive, n nj diskutim n gjuh amtare, apo n gjuh angleze n kohzgjatje jo m shum se 10 minuta, duke dhn dhe pranuar informata kthyese pr nj tem t caktuar nga ndonj fush msimore ose jeta e prditshme.

4. Prdor drejt strukturn dhe rregullat standarde t drejtshkrimit t gjuhs amtare n kontekste dhe forma t ndryshme t shkrimit si: ese, e-mail, letr formale dhe jo formale, etj. .

5. Lexon rrjedhshm nj tekst t njohur n

KURRIKULA E KOSOVS

17

gjuh t huaj ose n nj gjuh jo amtare t prbr prej disa paragrafve, tregon me shembuj konkret disa nga ngjashmrit ndrmjet strukturs s fjalis s asaj gjuhe me gjuhn amtare.

6. Shkruan nj tekst n gjuhn amtare, angleze ose n nj gjuh tjetr t huaj pr nj tem nga jeta e prditshme, me tre-pes paragraf, me struktur t drejtshkrimit dhe t elementeve t tjera, pastaj e prezanton para t tjerve me shqiptim t drejt.

7. Shkruan nj ese, jo m shum se dy faqe, pr vlerat estetike t pjesve t caktuara artistike (poezi, proz, pjes muzikore, pjes arrti, vallzzim, etj.), duke respektuar organizimin dhe hapat e shkrimit t nj eseje.

8. Prezanton nj projekt artistik, humanitar, eksperimentues, etj) nga fusha t ndryshme msimore, t hartuar individualisht dhe n grup, pr nj temn t caktuar, duke prdorur n mnyr efektive Teknologjin informative dhe teknologji t tjera.

9. Prdor TIK-un n mnyr efektive gjat komunikimit dhe ndrveprimit me t tjert n jetn e prditshme, duke prfshir edhe t nxnit e informatave t reja dhe kryerjen e detyrave shkollore.

II Kompetenca e t menduarit Mendimtar kreativ

1. Prezanton n forma t ndryshme t t shprehurit, mnyrn e grumbullimit, zgjedhjes dhe klasifikimit t informatave pr fusha t ndryshme msimore apo pr nj tem t caktuar, ofron argumente pr zhvillimet aktuale n temn prkatse (p.sh. tem nga shkenca, kultura, arti, sporti, shndetsia, shoqria,mjedisi, etj).

2. Krahason t paktn tre burime t ndryshme t informimit pr trajtimin e tems s njjt, argumenton saktsin, rrethanat, gjen ngjashmrit dhe dallimet, duke u bazuar n kriteret e prcaktuara m par i prezanton gjetjet kryesore para t tjerve n forma t ndryshme shprehs, duke prdorur Teknologjin informative.

3. Harton nj detyr me tekst, apo krijon nj situat logjike nga jeta e prditshme e cila prmban nj mesazh q krkon zgjidhje matematike apo problem shkencor, duke u bazuar n njohurit paraprake, prezanton mnyrn/ procedurn e zgjidhjes s problemit para t tjerve.

4. Modelon zgjidhjen e nj problemi t dhn (n klas, apo jasht saj) pr nj tem t caktuar nga nj fush msimore, duke e zbrthyer n hapa t vegjl dhe jep sqarime t nevojshme pr hapat e ndjekur n zgjidhjen e problemit duke prdorur forma t ndryshme t t shprehurit.

5. Llogarit me saktsi koston e buxhetit t planifikuar pr nj aktivitet t caktuar (p.sh.

KURRIKULA E KOSOVS

18

ekskursioni, kremtimi i dits s shkolls, nj konkurs i dituris, nj program arsimor pr TV, etj), e prezanton at me goj dhe me shkrim para klass, duke prdorur arsyetimin matematikor.

6. Gjykon vrtetsin e nj rezultati t dhn (p.sh. rezultatin e nj detyre nga matematika, shkencat, shoqria, mjedisi,etj) i cili mund t jet gjetur me zbatimin e formulave t njohura ose me prdorimin e procedurave t caktuara dhe nxjerr prfundime pr vrtetsin e gjykimit t dhn.

7. Prezanton me sukses rezultatet e puns s nj detyre eksperimentale pr nj tem t caktuar nga ndonj fush msimore (p.sh. nga shkencat, teknologjia, etj.) t realizuar n laborator ose puntori t shkolls apo diku tjetr, prmes prdorimit t Teknologjis informative jep argumente q lidhin rezultatet e puns eksperimentale me udhzimet teorike.

8. Krijon nj vepr artistike me pamje dy dhe tre dimensionale me mesazhe nga nj fush msimore dhe shpjegon para moshatarve hapat e ndjekur pr krijimin e veprs.

9. Dizajnon me nj grup t nxnsve/moshatarve nj faqe t Internetit pr prdorim interaktiv nga ana e nxnsve pr shtje nga fusha t ndryshme msimore, e mirmban at sipas rregullit dhe paraqet nj model t nxitjes s moshatarve q ti prdorin informatat n mnyr t prgjegjshme.

10

Simulon nj situat pr marrjen e nj vendimi pr jetn e tij/saj ose zgjidhjen e nj problemi me interes shoqror, lidh vendimin me pasojat n mnyr t prgjegjshme, e prezanton gjat nj debati me moshatar n nj kohzgjatje t caktuar, duke u bazuar n kt prvoj merr vendime dhe iniciativa t dobishme pr vete, shkolln dhe m gjer.

III Kompetenca e t nxnit Nxns i suksesshm

1. Demonstron shkathtsi funksionale n lexim-shkrim, matematik, n jetn e prditshme dhe n prmbushjen e krkesave t ndryshme pr kryerjen e nj detyre apo aktiviteti dhe gjat t nxnit t dijeve t reja n ndonj fush t caktuar msimore.

2. Shfrytzon n mnyr efektive prvojat paraprake gjat zgjidhjes s situatave t ndryshme n jetn e prditshme apo gjat kryerjes s ndonj detyre, aktiviteti n ndonj fush t caktuar msimore, diskuton dhe ndan prvojat me t tjert pr mnyrat m praktike t shfrytzimit t prvojave paraprake n arritjen e dijeve t reja.

KURRIKULA E KOSOVS

19

3. Parashtron pyetje dhe jep mendime t strukturuara pr zgjidhjen e nj problemi apo detyre t nj teme t caktuar, bn prmbledhjen e s paku dy veprimeve t prdorura t cilat prcaktojn drejtimin e mtejm t nxnit t vet pr temn apo problemin e caktuar.

4. Zgjidh nj problem t caktuar msimor ose situat nga jeta e prditshme, n baz t nj planifikimi t dhn dhe n baz t rezultatit t fituar vrteton saktsin e planifikimit dhe tregon me shembuj se si do zbatoj strategjin e ndjekur edhe n situata dhe kontekste t tjera gjat t nxnit.

5. Prgatit me sukses nj prmbledhje t dosjes personale (portfolios), jo m pak se 900 fjal, me qllim t vetvlersimit t prparimit t vet n nj fush msimore t caktuar, veon n fund t prmbledhjes disa shtje q vrtetojn prparimin e vet dhe disa nevoja t domosdoshme pr prmirsimin e avancimit t mtejm.

6. Shfrytzon n mnyr t pavarur dhe efektive teknologjin informative dhe burime t tjera t informimit pr t mbledhur materiale pr zgjidhjen e nj problemi apo detyr t caktuar, t cilat m pas i analizon, klasifikon dhe i prezanton para t tjerve prmes TIK-ut dhe ndonj forme tjetr t shprehjes.

7. Krkon dhe shfrytzon n mnyr t duhur kshilla dhe informata pr tejkalimin e vshtirsive n t nxn n nj fush t caktuar dhe m pas prezanton rezultatet e arritura.

8. Paraqet idet personale para t tjerve pr mnyrn e zhvillimit t nj aktiviteti t caktuar duke dhn mendime t argumentuara pr rezultatat e pritura(n form skice, grafikoni, vizatimi, shkrimi,vepre artistike, etj.).

9. Prdor n mnyr t pavarur udhzimet e dhna n ndonj burim t informatave pr t kryer nj veprim, aktivitet, detyr ose pr t zgjidhur nj problem q krkohet prej tij/saj, vlerson vet prformancn dhe rezultatin e arritur duke iu referuar qllimeve fillestare(p.sh. burime t informatave n libr, revist, enciklopedi, internet,hart, grafikon, skic, partitur muzikore, skenar, etj).

KURRIKULA E KOSOVS

20

IV Kompetenca pr jet, pun dhe mjedis Kontribues produktiv

1. Prgatit biografin personale (CV) sipas formatit dhe udhzimeve t krkuara dhe e prezanton vetn me shkrim ose me goj para t tjerve, duke vn theksin n mundsit, aftsit dhe cilsit personale t angazhimit t vet n nj program apo projekt t caktuar.

2. Merr pjes ose udhheq nj fushat t informimit t qytetarve pr nj fush apo tem t caktuar, pr prgatitjen e saj mbshtetet n idet progresive dhe shembujt pozitiv, prgatitjet i prezanton para klass duke vr theksin n qllimet dhe rezultatet e pritura nga ky organizim. (p.sh. fushat t informimit pr mbrojtjen e mjedisit natyror dhe shoqror, ose pr mnyrat e jets s shndetshme, etj.)

3. Hulumton dhe shfrytzon mundsit relevante n dispozicion pr zgjedhje t suksesshme n shkollimin e mtejshm apo pr prgatitje profesionale dhe kshillim n karrier, duke prdorur me sukses njohurit dhe shkathtsit q i zotron.

4. Demonstron shkathtsi organizative pr pun ekipore n situata ku krkohet t kontribuojn si ekip n realizimin e detyrave t veanta msimore, apo n kryerjen e ndonj hulumtimi q kontribuon pr jet,pun dhe mjedis (p.sh. organizimin e puns ekipre pr hulumtimin e shkaktarve q e dmtojn biodiversitetin e bimve dhe shtazve, nxjerrjen e propozimeve pr mbrojtjen e tyre dhe prezantimin para t tjerve,etj).

5. Merr pjes ose udhheq nj grup punues pr organizimin e ndonje aktiviteti n shkoll ose komunitet (p.sh. organizimin e nj panairi, konference, etj.), n t cilin do t prezantohen t arriturat e nxnsve dhe shkolls apo komunitetit, harton raportin duke vlersuar rezultatet e arritura me rezultatet e priturat, pjesmarrjen e audiencs dhe mnyrn e prezantimit.

6. Harton nj projekt (individualisht ose n grup) pr organizimin e nj aktiviteti me karakter edukativ brenda ose jasht shkolls, n t cilin identifikon dhe vlerson resurset e nevojshme njerzore dhe materiale q mundsojn

KURRIKULA E KOSOVS

21

arritjen e objektivave t caktuara. 7. Harton nj plan (individualisht ose n

grup) pr zhvillimin e biznesit n rrethin ku jeton, duke u mbshtetur n analizn e shanseve/mundsive, rreziqeve, e prezanton para t tjerve, duke dhn argumente t ndikimit t planit t zbatuar n zhvillimin ekonomik dhe mirqenien e qytetareve.

8. Analizon gjendjen e mjedisit (n klas, shkoll, komunitet apo m gjer), pasojat e ndotjes, propozon alternativa pr mbikqyrje dhe menaxhim t drjt t gjendjes t vlersuar m t ndjeshme dhe inicon zgjidhje konkrete.

9. Merr pjes n aktivitete t ndryshme n nivel klase, shkolle, komun dhe m gjer (p.sh. gara t dituris, gara sportive, aktivitete kulturore, munzikore, etj.), diskuton me t tjert pr rezultatet e arritura, procesin e organizimit dhe jep argumente n forma t ndryshme shprehse si t rritet pjesmarrja n aktivitete dhe si t prmirsohet procesi i organizimit t tyre.

V Kompetenca personale Individ i shndosh

1. Analizon prparsit dhe dobsit personale, duke i evidentuar masat prmes t cilave synon t mbshtes avancimin personal n prparsit q ka dhe masat prmes t cilave synon t prmirsoj dobsit personale.

2. Merr pjes aktivisht n lojra, gara sportive apo aktivitete t tjera kulturore dhe menaxhon n mnyr konstruktive emocionet e veta.

3. Merr pjes ose udhheq nj grup punues q bashkpunon me prfaqsues t komunitetit pr t ndihmuar moshatart dhe antart e tjer t komunitetit q kan probleme shndetsore,sociale, ekonomike, etj., raporton m pas me goj ose me shkrim pr prvojat personale t fituara.

4. Ilustron me shembuj para t tjerve modelet/praktikat e sjelljeve q reflektojn mnyrat e mbrojtjs dhe kultivimit t kulturs s vet, vlerave, besimeve dhe kulturave t t tjerve n mesin ku jeton dhe me gjr.

5. Inicion aktivitete pr shmangien e paragjykimeve, stereotipave n shkoll dhe shoqri dhe pr promovimin e

KURRIKULA E KOSOVS

22

vlerave t qndrueshme shoqrore, duke ilustruar ato me shembuj pozitiv nga ngjarje e individ t njohur.

6. Gjykon mnyrn e komunikimit, sjelljeve dhe qndrimeve q nxisin konflikte ndrpersonale n klas, shkoll apo shoqri, duke vr theksin n faktort q kan ndikuar n manifestimin e saj dhe jep shembuj t menaxhimit dhe zgjidhjes s konflikteve ndrpersonale n mnyr konstruktive.

7. Analizon veprimet e veta dhe t kolegve gjat nj situate konflikti, duke propozuar alternativa pr tejkalimin e tyre ose shmangien n situata t ngjajshme.

8. Bn zgjidhje t bazuara n informata dhe prvoja t drejta pr t mbrojtur shndetin dhe mirqnien nga rreziqet e ndryshme n jetn e prditshme (p.sh. nga prdorimi i duhanit, alkooleve, drogave, marrdhnieve t hershme seksuale, zgjedhjeve t gabuara ushqimore, ekspozimit t tepruar n rreze t diellit, etj.)

9. Vepron n mnyr t pavarur dhe t prgjegjshme n jetn e prditshme, duke przgjedhur mnyra t shndetshme jetese, dieta t lejuara nga mjeku, ushtrime t koordinuara drejt, apo duke iu prgjigjur n mnyr t duhur situatave t rrezikshme me t cilat mund t ndesht n jetn e prditshme.

VI Kompetenca qytetare Qytetar i prgjegjshm

1. Prshkruan dhe shpjegon t drejtat, detyrat dhe prgjegjsit e individit n raste t ndryshme, si n shtpi, klas, shkoll, shoqri, dallon rastet kur hyjn n konflikt me njr-tjetrn dhe paraqet alternativa t zgjidhjes s tyre.

2. Paraqet n forma t ndryshme t t shprehurit mnyrn e funksionimit t mjedisit t vet shoror n nivel lokal dhe me gjer, duke dhn shembuj konkret se si mund t prmirsohet funksionimi i tij p.sh. n strukturn organizative, rregullat e veprimit, publikimin e pritshmerive, bashkpunimin me qytetar, etj.

KURRIKULA E KOSOVS

23

3. Demonstron shembuj t pjesmarrjes demokratike dhe drejton forma t ndryshme t diskutimit pr pjesmarrjen e qytetarve n proceset e vendimmarrjes demokratike n n nivele t ndryshme (p.sh. n familje, shkoll, komunitet, lokal dhe shtetror), gjat diskutimit tregon toleranc dhe respekt n pyetjet dhe komentet e t tjerve.

4. Merr pjes n aktivitete t organizuara n shkoll dhe komunitet pr promovimin e vlerave dhe parimeve t t drejtave t njeriut n jetn e prditshme, si p.sh. n promovimin e barazis gjinore, diversitetit kulturor, apo n luftimin e varfris n nivele t ndryshme dhe margjinalizimit, duke veuar prgjegjsit q do ti marr vet n prkrahje t aktiviteteve.

5. Demonstron shembuj konkret t mbrojtjes s mjedisit natyror dhe atij t krijuar nga njeriu n aktivitete t jets s prditshme n shtpi, klas, shkoll dhe komunitet, propozon alternativa se si t gjith qytetart mund t kontribuojn n mnyra t ndryshme n kt proces.

6. Demonstron veprime t ndryshme q shprehin toleranc, respekt dhe qndrim t hapur ndaj dallimeve n komunitetin ku jeton (klas, shkoll, lagj dhe me gjer) dhe i shpjegon ato n nj debat me t tjert.

7. Diskuton me t tjert apo paraqet n nj form tjetr t t shprhurit interesin personal pr shtje publike, shoqrore, historike, natyrore, etj., dhe jep propozime pr zgjidhjen e ndonje problemi n komunitet e m gjer n nj fush t caktuar.

8. Menaxhon dhe zgjidh nj konflikt n mnyr konstruktive n koh dhe nivel t caktuar duke shfrytzuar instrumente dhe teknika t ndryshme, p.sh. listn kontrolluese pr zgjidhje t konflikteve, etj.

9. Prshkruan n form verbale ose t shkruar mnyrn e prdorimit t internetit dhe informatave n mnyr t prgjegjshme pr tema t caktuara dhe argumenton domosdoshmrin e prdorimit t drejt.

KURRIKULA E KOSOVS

24

Rezultatet e t Nxnit pr Shkalln 6 t Nivelit/SNKA 3 t Kurrikuls Shkalla e kurrikulumit 6 - Konsolidimi dhe specializimi Kjo shkall prfshin klasn XII. Kjo sht faz e kalimit nga adoleshenca n faz t pjekuris, gjat s cils nxnsit duhet t konsolidojn prvojn e prgjithshme t shkollimit t detyrueshm dhe t prgatiten pr krkesat e nj faze t re t jets dhe arsimimit t lart. Nxnsit n programet e shkollave t mesme do t prgatiten pr tu inkuadruar n tregun e puns si puntor t shkatht. Nxnsit do tu ekspozohen sfidave pr:

demonstrimin e aftsive pr identifikimin e burimeve t domosdoshme dhe pr qasjen kritike t dhnave t ndryshme;

demonstrimin e aftsis pr vendimmarrje t pavarur dhe pr marrjen e prgjegjsive pr zgjedhjet dhe veprimet personale;

demonstrimin e prkushtimit t tyre pr angazhim t vazhdueshm pr t nxn, pr studim t mtutjeshm dhe/apo pr zhvillim profesional;

demonstrimin e shkathtsive pr t zhvilluar dhe pr t promovuar strategji pr planifikimin e karriers nprmjet krkimit t shembujve dhe inovacioneve, t cilat ndihmojn n zhvillimin e ides s ndrmarrsis;

demonstrimin e shkathtsive pr ndryshimin e konceptit t karriers, nprmjet krkimit n nj spektr m t gjer t punve, duke pasur parasysh rndsin e zhvillimit t shkathtsive t transferueshme pr mundsit e karriers n t ardhmen;

angazhimin n procesin e planifikimit t karriers personale nprmjet hulumtimit lidhur me mundsit e kualifikimit postsekondar, duke pranuar se qndrimet dhe nevojat pr pun dhe vendimmarrje do t ndryshojn n mnyr t vazhdueshme.

Deri n fund t Shkalls s 6-t t kurrikuls - klasa 12, pritet q nxnsit t ken zotruar kompetencat e shprehura n REN dhe nivelet korresponduese t arritshmeris si n vijim:

Niveli i ARRITSHMRIS s nxnsit

Llojet e prkrahjes pr nxnsit

Nr.

Rezultatet Themelore te t Nxnit pr Shkalln 6 dhe Kompetencat Kryesore

1 2 3 4 5 Prkrahje prmirsuese

Mnyrat

Prkrahje pr t talentuarit

Mnyrat

I Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit Komunikues efektiv

1. Shpreh prmes se paku nj forme t komunikimit (gjuhs, simboleve, shenjave, kodeve, performancs artistike etj) para nj audience t caktuar shtjet thelbsore t ngritura n nj fjalim, interpretim ose ekspoze t dgjuar pr nj tem t caktuar nga fusha t ndryshme msimore.

2. Diskuton n grup, n mnyr konstruktive duke dhn informata, argumente dhe duke shtruar pyetje n nj dialog n kohzgjatje prej disa minutash, pr nj tem t caktuar n gjuhn amtare, apo n gjuhn

KURRIKULA E KOSOVS

25

angleze (ose n gjuhn tjetr jo amtare apo t huaj).

3. Lexon rrjedhshm nj tekst t panjohur n gjuhn angleze (ose n nj gjuh tjetr t huaj), i cili prmban 2-3 faqe (p.sh. tregim letrar, tekst argtues, artikull gazete ose reviste, etj), identifikon ngjashmrit dhe dallimet kryesore n strukturn e fjalive n gjuhn angleze dhe asaj n gjuhn amtare, duke nnvizuar dhe ilustruar shembuj konkret.

4. Prdor drejt strukturn dhe rregullat standarde t drejtshkrimit t gjuhs angleze, gjuhs jo amtare dhe gjuhs s dyt t huaj, n nj numr t caktuar t konteksteve si: ese, e-mail, letr formale dhe jo formale, etj.

5. Lexon rrjedhshm nj tekst t prbr prej disa paragrafve dhe shprehet n forma t ndryshme t komunikimit pr organizimin, qllimin, leksikun e prdorur dhe argumenton mesazhin q bart secili paragraf (teksti mund t jet: narrativ, prshkrues, artistik, imagjinar, administrativ, shkencor, publicistik, etj.).

6. Prezanton nj tem t caktuar nga arti, shkenca, jeta e prditshme dhe komunikon n mnyr efektive me audiencn duke prdorur TI dhe mediat tjera pamore dhe elektronike.

7. Shpreh mendimin e lir, opinionin dhe qndrimin pr nj tem t caktuar nga jeta, shkenca, profesioni, shoqria, mjedisi duke prdorur forma t ndryshme t komunikimi me goj, me shkrim, artit vizual, muzikor, skenik, krijimi letrar, etj.

8. Angazhohet dhe kontribuon n nj diskutim me t tjert pr nj tem t caktuar, p.sh. pr edukimin medial, duke paraqitur argumente t bazuara n fakte pr rolin dhe ndikimin e televizionit, radios, shtypit dhe mjeteve t tjera t informimit n shoqri, n procesin e prgatitjes s t rinjve pr jet t pavarur dhe orientim n karrier.

9. Prdor n mnyr efektive programet e TIK-ut gjat procesit t nxnies (duke prfshir edhe t nxnit n distanc) dhe kryerjes s

KURRIKULA E KOSOVS

26

detyrave n nj fush t caktuar msimore.

II Kompetenca e t menduarit Mendimtar kreativ

1. Sqaron ecurin e zgjidhjes s nj problemi n klas apo jasht saj, duke e vrtetuar zgjidhjen e problemit prmes metods s analizs dhe e prezanton para moshatarve apo t tjerve.

2. Analizon n mnyr t pavarur informatat e marra nga burimet e ndryshme pr nj tem ose detyr t dhn, vlerson cilsin e tyre dhe i radhit ato sipas rndsis dhe qllimit q kan (tema mund t jen p.sh. orientimi n karrier, integrimet evropiane, ndryshimet klimatike, rreziqet nga armet konvencionale, armatimi brthamor, zhvillimi kulturor-artistik ne vend,etj).

3. Gjykon rezultatet e arritura, nga analiza e t dhnave nj projekti apo programi t realizuar dhe i interpreton ato me gjuhn e matematiks dhe fushs prkatse, i paraqet grafikisht, n form tabelare duke nxjerr prfundime t vrtetuara (p.sh. projekt me baz shkolle, projekt i gjelbrimit i hartuar nga komuniteti, koncert, ekspozit tematike, or letrare, pun laboratorike etj).

4. Bn hulumtim n mnyr t pavarur pr nj shtje t caktuar duke prcaktuar fazat dhe procedurat e hulumtimit, paraqet dhe interpreton rezultatet e fituara n tabela dhe grafikone duke prdorur Teknologjin informative.

5. Identifikon burimet e informacioneve t nevojshme dhe i shfrytzon ato n mnyr t duhur pr t zgjidhur nj problem n nivelin e caktuar t vshtirsis, duke dhn shembuj konkret.

6. Vlerson cilsin e informatave n nj material t shkruar pr nj tem t caktuar (p.sh. ngrohjen globale, diversitetin kulturor dhe etnik,etj), identifikon elementet kryesore, i diskuton me moshatar duke dhn propozime konkrete pr shfrytzimin e shembujve pozitiv n kontekstin lokal apo global duke shprehur qndrimin personal.

KURRIKULA E KOSOVS

27

7. Prpunon n mnyr kritike informatat e mbledhura nga burime t ndryshme pr ndonj tem t ndjeshme n shoqri, formon qndrim kritik dhe e paraqet at gjat nj debati me moshatar dhe t tjert pr shtjen e ngritur pr ose kundr(si p.sh. futja e edukimit fetar n shkollat publike, martesat n mes t antarve t nj gjinie, dnimi me vdekje, etj).

8. Argumenton rezultatet e arritura gjat nj eksperimentimi n shkoll apo diku tjetr, duke prshkruar qllimin, hipotezn dhe mnyrn e vzhgimit t dukuris s manifestuar, rezultatet i paraqet n mnyr tabelare dhe grafike.

9. Zbaton njohurit dhe prvojn n kontekst t zgjidhjes s nj problemi nprmjet veprimeve t prshtatshme, p.sh. prfshin t rinjt n nj debat pr tema me interes shkencor, shoqror, historik e kombtar,, etj., vetm pasi q jan br prgatitjet e duhura dhe sht br informimi i t gjithve.

III Kompetenca e t nxnit Nxns i suksesshm

1. Demonstron shkathtsi t prdorimit t TIK-ut n situata t prditshme dhe n prmbushjen e krkesave t ndryshme gjat t nxnit (p.sh. pr ndrtimin e tabelave, grafikoneve apo diagrameve, pr vizatimin e nj plani t shtpis, apo pr prgatitjen e shkresave dhe prezantimeve, etj).

2. Diskuton n grup pr mnyrat e bashkpunimit me t tjert pr t zgjidhur nj situat t re msimore ( ose nj problem nga jeta e prditshme, ose pr t menaxhuar konfliktet me bashkmoshatar), tregon mnyrn e shfrytzimit t prvojave paraprake pr t zhvilluar njohurit dhe shkathtsit e reja n zgjidhjen e situatave dhe problemeve t tilla.

3. Shfrytzon n mnyr t duhur kshillat dhe informatat e marra pr prkrahje n zgjidhjen e nj detyr apo problemi t caktuar, pastaj rezultatet i prezanton para t tjerve.

4. Bn prpunimin e informacioneve pr nj tem t caktaur n mnyr t

KURRIKULA E KOSOVS

28

pavarur dhe efektive, rezultatet e puns i prezanton me shkrim ose me goj para t tjerve duke dhn shpjegime pr mnyrn zgjedhjes dhe shfrytzimit t burimeve t informatave .

5. Paraqet nj plan studimi (n form skice, vizatimi, shkrimi, etj.) pr ndonj shtje t caktuar(p.sh. vlerat kulturore t rajonit t tij/saj, vlerat e edukimit n shoqri, etj.) duke respektuar t gjith hapat e nj plani t studimit dhe e prezanton para t tjerve.

6. Shkruan nj letr motivuese n t ciln arsyeton angazhimin e vet pr pjesmarrje n nj prezantim, promovim ose konkurs diturie nga nj fush e caktuar msimore, duke vn theksin n aftsit dhe cilsit e veta personale n raport me angazhimin e synuar.

7. Przgjedh punimet kryesore t portfolios s vet pr t shpjeguar para nj audience t caktuar strategjit q ka zbatuar pr t prcjellur avancimin e vet dhe masat e aplikuara pr t prmirsuar prparimin n mnyr t vazhdueshme.

8. Vlerson n mnyr kritike punn e vet duke iu referuar qllimeve fillestare t puns s vet, p.sh. redakton n mnyr t pavarur nj dorshkrim t vet me qllim t prmirsimit t organizimit t shkrimit, qartsis s mendimit, etj.

9. Menaxhon n mnyr produktive burimet q i ka n dispozicion (kohn, njerzit, mjtete e konkretizimit/puns, etj.)gjat kryerjes s nj aktiviteti ose detyr t caktuar n nj fush msimore apo n situata t jets s prditshme.

IV Kompetenca pr jet, pun dhe mjedis Kontribues produktiv

1. Diskuton n grup t dhnat e grumbulluara pr resurset natyrore dhe shoqrore t cilat i shfrytzon komuniteti ku jeton, mnyrat e prdorimit t tyre dhe nxjerr konkludime t arsyeshme pr prkrahje t nevojshme apo ndryshim t shprehive negative t prdorimit t resurseve.

KURRIKULA E KOSOVS

29

2. Manifeston vetiniciativ n aktivitete t ndryshme me interes pr lndn/fushn msimore, klasn, shkolln dhe mjedisin ku jeton, si dhe tregohet i prgjegjshm n realizimin e vetiniciativave dhe detyrave e aktiviteteve t caktuara.

3. Argumenton me shembuj ndrlidhjet midis puns, profesionit dhe karriers, n nj punim/prezantim me shkrim prej jo m pak se 1000 fjal, n prmbledhje t punimit/prezantimit ofron shembuj t shfrytzimit t mundsive n dispozicion pr arsimim dhe prgatitje profesionale ose kshillim n karrier..

4. Planifikon dhe menaxhon me sukses nj projekt me objektiva t caktuara, p.sh. nj projekt pr organizimin e ndrmarrjeve t vogla q ofrojn produkte dhe shrbime pr qytetar, duke u mbshtetur n krkesat aktuale t tregut t puns.

5. Paraqet nprmjet njrs nga format e shprehjes modelin e nj udhheqsi t nj ndrmarrje ose organizate, sipas imagjinats personale, duke i potencuar karakteristikat kryesore t nj udhheqsi t suksesshm.

6. Prdor programe softuerike pr llogaritjen, shqyrtimin, interpretimin dhe paraqitjen e t dhnave me informata t nevojshme (p.sh. t nj mjedisi t biznesit,) duke br nj rangim sipas nevojave dhe prioriteteve t ndrmarrjes ose organizats.

7. Zbaton udhzimet dhe rregullat e shkruara n udhzues apo katalog, skic pr prdorimin e drejt t mjeteve laboratorike, makinave dhe pajisjeve teknike, gjat nj ushtrimi ose aktiviteti (n klas, laborator ose puntori), tregon pr t tjert mnyrn e zgjedhjes dhe prdorimit t tyre.

8. Prezanton nprmjet njres nga format e shprehjes kompetencat e nevojshme pr tu gjindur me sukses n situata t ndryshme jetsore apo pr zhvillim t karriers n nj fush t caktuar.

9. Merr iniciativa t suksesshme pr organizimin e aktiviteteve t

KURRIKULA E KOSOVS

30

ndryshme q nxisin bashkpunimin e ndrmarrjeve me komunitetin, duke promovuar interesin e dyanshm.

V Kompetenca personale Individ i shndosh

1. Demonstron vetbesim dhe shkathtsi personale e ndrpersonale n jetn e prditshme, duke dalluar me koh aspektet pozitive pr veten dhe duke marr veprime konkrete pr arritjen e rezultateve personale t synuara.

2. Tregon shkathtsi n organizimin e lojs me t tjert, garave sportive, apo aktiviteteve kulturore dhe menaxhon me sukses emocionet e veta n situata t ndryshme gjat aktiviteteve dhe jets s prditshme.

3. Shfaq n forma t ndryshme bashkndjsi pr t tjert, p.sh. merr pjes n aktivitete bamirsie, ndihmon t moshuarit, t smuret, etj, dhe prvojat e tilla i prezanton para t tjerve.

4. Shpreh nprmjet njrs nga format shprehse prparsit e aktiviteteve fizike n baza ditore pr individin e shndosh dhe prezanton para t tjerve qllimet e vendosuar pr vetn n kt fush (pr marrje me aktiviteteve fizike n baza ditore) dhe nivelin e arritjes s tyre.

5. Zgjidh konfliktet ndrpersonale n mnyr konstruktive, duke shqyrtuar alternativat, duke marr vendim dhe duke shpjeguar zgjedhjet e bra.

6. Bn zgjedhje dhe merr vendime t duhura lidhur me shndetin, dietat dhe ushtrimet n jetn e prditshme, apo n situata t paraqitura n form t detyrave dhe aktiviteteve msimore kur duhet t veproj n mnyr t pavarur n jetsimin n praktik t ktyre aspekte.

7. Shfaq n forma t ndryshme ndrgjegjsim pr menaxhimin e emocioneve, stresit dhe konflikteve n situata t jets s prditshme apo n situata t improvizuara me karaktere t ndryshme historike, aktuale, sociale, etj.

8. Prezanton n forma t ndryshme shprehse mnyrn e zbatimit t planeve personale t jets ( p.sh. n shkollim, karrier, sport, shoqri,

KURRIKULA E KOSOVS

31

biznes, etj.), vlerson nivelin e arritjeve t qllimeve t synuara dhe ilustron shembuj t veant t planeve personale pr t ardhmen.

9. Shpreh n forma t ndryshme qndrimin e vet t pavarur pr prgjegjsin e t qenurit prind/kujdestar, planifikimin e familjs dhe merr vendime t drejta pr t ardhmen e vet.

VI Kompetenca qytetare Qytetar i prgjegjshm

1. Prezanton nprmjet njres nga format e shprehjes mnyrn e funksionimit t mjedisit shoqror n nivel lokal dhe me gjer, si dhe tregon me shembuj konkret kontributin e vet n ruajtjen dhe kultivimin e vlerave t mjedisit.

2. Harton nj list t propozimeve pr zbatimin e t drejtave themelore t njeriut n nj situat t caktuar, i kategotizon propozimet sipas rndsis dhe urgjencs, duke veuar argumentet kryesore q mbshtesin qndrimin e vet.

3. Prezanton n forma t ndryshme se si i ushtron t drejtat e veta n shkoll dhe n jetn e prditshme dhe si i njeh e i respekton t drejtat e t tjerve, duke dhn shembuj konkret.

4. Paraqet n forma t ndryshme t t shprehurit vlerat kryesore t diversitetit n shoqri apo n mjedisin ku jeton, i diskuton ato me t tjert duke i krahasuar me shembuj nga jeta e prditshme q tregojn toleranc, respekt dhe qndrim t hapur ndaj dallimeve.

5. Ilustron me shembuj nga jeta e prditshme praktikat e menaxhimit dhe zgjidhjes s konflikteve n mnyr konstruktive, duke ndar me t tjert prvojat, mendimet dhe ndjenjat e veta gjat diskutimeve ilustrimit t shembujve n kt fush.

6. Merr pjes n proceset demokratike t vendimmarrjes n nivele t ndryshme (n familje, n shkoll, n komunitet, etj.), diskuton me t tjert prvojat personale dhe paraqet propozime t argumentuara se si t prmirsohet pjesmarrja

KURRIKULA E KOSOVS

32

demokratike dhe vendimmarrja n shoqri.

7. Prezanton n nj debat me t tjert ose n nj form tjetr t t shprehurit masat pr mbrojtjen dhe avancimin e vlerave dhe parimeve t t drejtave t njeriut n jetn e prditshme, duke veuar shembuj konkret t ndonje aktiviteti (p.sh. aktivitete pr promovimin e barazis gjinore, luftimit t paragjykimeve, dhe diskriminimit, luftimit t varfris, etj).

8. Ilustron me shembuj zgjidhjen e problemeve t caktuara n nivel shkolle ose n nivel t komunitetit dhe format e prkrahjes, si dhe e arsyeton at me argumente para nj audience t caktuar (p.sh. demonstron mnyrn e ofrimit t ndihms s par n rastet e fatkeqsive natyrore ose njerzore).

9. Merr pjes n prgatitjen dhe organizimin e nj aktiviteti (n shkoll apo komunitet) pr mbrojtjen e mjedisit natyror dhe atij t krijuar nga njeriu dhe kontribuon n mnyra t ndryshme pr zhvillim t qndrueshm t tij.

10.

Ndrmerr apo udhheq nj aktivitet pr vlersimin e cilsis dhe saktsis s informatave n nj ueb faqe q m s shumti shfrytzohet nga moshatart, arsyeton aktivitetin dhe vlersimin e br, ofron kshilla t mbshtetura n etik morale dh profesionale pr shfrytzim t prgjegjshm t Internetit.

KURRIKULA E KOSOVS

33

III. FUSHAT E KURRIKULS N KUADR T ARSIMIT T MESM T LART Gjuht dhe komunikimi

Artet Matematika

Shkencat natyrore Shoqria dhe mjedisi

Shndeti dhe mirqenia Jeta dhe puna

1. Fushat e kurrikuls Kurrikula e Kosovs sht strukturuar n shtat fusha, t prkufizuara si fusha t Kurrikuls. Fushat e Kurrikuls prbjn bazn pr zhvillimin e kompetencave kryesore t prcaktuara me dokumentin e Kornizs s Kurrikuls nga fmijria e hershme deri n arsimin e mesm t lart. Kto vlejn si pr arsimin e mesm t lart t prgjithshm ashtu edhe pr arsimin profesional. Lidhjet ndrmjet fushave, lndve dhe moduleve t Kurrikuls duhet t jen n funksion t zhvillimit t kompetencave kryesore.

Fushat e Kurrikuls prbjn bazn pr organizimin e procesit edukativo-arsimor n shkoll n nivele dhe shkall prkatse t Kurrikuls. Fushat e Kurrikuls jan:

1. Gjuht dhe komunikimi

2. Artet

3. Matematika

4. Shkencat natyrore

5. Shoqria dhe mjedisi

6. Shndeti dhe mirqenia

7. Jeta dhe puna

Pr seciln fush kurrikulare jan prcaktuar rezultatet e t nxnit, t cilat do t mundsojn arritjen e kompetencave kryesore.

Fushat msimore prfshijn nj ose disa lnd apo module msimore. Lndt dhe modulet mbshteten n qllimet dhe rezultatet msimore t prcaktuara pr fushn prkatse kurrikulare. Disa lnd t nj fushe kurrikulare mund t paraqiten si t integruara n shkall t ndryshme t Kurrikuls.

KURRIKULA E KOSOVS

34

FUSHA KURRIKULARE - GJUHT DHE KOMUNIKIM

Hyrje Arsyeshmria dhe prshkrimi

Konceptet dhe prshkrimi Qasja e bazuar n kompetenca

Rezultatet pr fusha shtjet ndrkurrikulare

Ndarja e orve prshkrim Udhzime metodologjike Udhzime pr vlersim

Materialet dhe burimet msimore

1. Hyrje Bazuar n Kornizn e Kurrikuls, fusha Gjuht dhe komunikimi, prfshin kto lnd: gjuhn amtare, gjuhn e par t huaj (gjuhn angleze) gjuhn e mjedisit, si dhe gjuht tjera t huaja. Kjo fush u mundson nxnsve q t zhvillojn dhe t kultivojn prdorimin e gjuhs si mjet komunikimi n shkoll, n jetn e prditshme, n jetn profesionale dhe n jetn publike. Nprmjet ksaj fushe kurrikulare, n seciln lnd duhen arritur t gjitha kompetencat e prcaktuara n kornizn e Kurrikuls.

Qllimi kryesor i Kurrikuls Brtham pr fushn Gjuht dhe Komunikimi sht q nxnsve tu mundsoj t zhvillojn shkathtsit e komunikimit n lndt e prfshira n kt fush. Kjo mundson q nxnsit, n do shkall a nivel, mund t aplikojn shkathtsit e komunikimit, duke u mbshtetur n zhvillimin e sistemit gjuhsore: t dgjuarit, t folurit, t lexuarit dhe t shkruarit.

Prandaj, fusha Gjuht dhe komunikimi mundson komunikimin e realizuar nprmes: t dgjuarit, t folurit, t lexuarit e t shkruarit, t cilat jan t ndrvarura njra me tjetrn.

Qllimi i fushs Gjuht dhe komunikimi sht: zhvillimi i shkathtsive t komunikimit, t kuptuarit prmes dgjimit t folurit n funksion t dhnies dhe marries s informacionit; t lexuarit lexim-kuptimi, t kuptuarit e teksteve t shkruara t shkruarit e teksteve letrare dhe joletrare dallimi i teksteve letrare dhe joletrare, analiza dhe interpretimi i teksteve letrare dhe joletrare njohja e sistemit gjuhsor: fonetik, morfologji, sintaks, leksik;

KURRIKULA E KOSOVS

35

zhvillimi i aftsive pr t reaguar me shkrim dhe me goj n situatat t ndryshme zhvillimi i shkathtsive t t shprehurit nprmjet mjeteve te ndryshme, auditive,

vizuele dhe informative zhvillimin e shkathtsive t komunikimit nprmjet prdorimit t TIK-ut; Formimi i prgjithshm gjuhsor, letrar, kulturor dhe jetsor.

Gjuha amtare msohet npr t gjitha shkallt e kurrikuls,q nga klasa parafillore deri te klasa dymbdhjet.

Gjuha angleze fillon nga shkalla e par dhe msohet deri n klasn e fundit t shkolls s mesme t lart.

Gjuha shqipe pr nxnsit e komunitetit jo shqiptar msohet nga shkalla e dyt (klasa e tret) e kurrikuls.

2. Arsyeshmria e fushs Fusha Gjuht dhe komunikimi u mundson t gjith nxnsve msimin e lndve brenda fushs prkatse. Kurrikula bertham pr nivelin e tret prcakton kompetencat dhe rrugn se si duhet t arrihen kto kompetenca t shprehura prmes rezultateve themelore t fushs sipas shkallve kryesore t kurrikuls.

Kurrikula brtham prfshin qllimin, rezultatet t t nxnit, udhzime metodologjike t msimdhnies dhe nxnies, kriteret e vlersimit pr fush dhe pr shkall kurrikulare. Kurrikula, gjithashtu, paraqet nj pasqyr t qart pr njohurit, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat q nxnsit duhet ti zhvillojn, prvetsojn dhe arrijn npr shkall dhe nivele.

Kjo kurrikul u dedikohet nxnsve, msimdhnsve, prindrve dhe komunitetit t gjer dhe u mundson shkollave q t plotsojn nevojat individuale t nxnsve. Kurrikula ofron mundsi t njjta pr t gjith nxnsit dhe siguron gjithprfshirjen dhe mundsit pr sukses, pa marr parasysh vshtirsit e tyre. Ajo u mundson nxnsve zhvillimin e t kuptuarit t thell t roleve dhe prgjegjsive t tyre si qytetar; u ndihmon nxnsve q t prballen me shtje dhe rrethana t ndryshme morale dhe shoqrore me t cilat ata ballafaqohen n jetn e tyre.

Kurrikula bertham sht strukturuar sipas parimeve t prcaktuara n Kornizn e Kurikuls (shkallt dhe nivelet kryesore). Kurrikuli bertham paraqitet at se far nxnsit duhet msuar nga lndt e prfshira n fushn: Gjuht dhe Komunikimi pr shkallt kryesore 1-6. 3. Konceptet:

Tekstet letrare dhe jo letrare Gjuha figurative dhe jo figurative; Pjest skenike, teatri, dramatizimi etj... Historia, teoria, kritika, romantizmi, realizmi, letrsia antike, letrsia moderne, Sistemi i gjuhs (gramatik, leksik, fonetik, sintaks, drejtshkrim)

KURRIKULA E KOSOVS

36

4. Qasja e bazuar n kompetenca Fusha Gjuht dhe komunikimi, me lndt e saj, duhet ti arrij gjasht kompetencat e prcaktuara n kurrikul t cilat jan: komunikues efekiv, mendimtar kreativ, nxns i suksesshm, kontribuues produktiv, individ i shndosh, qytetar i prgjegjshm, t cilat duhet t arrihen nprmjet rezultateve t t nxnit. Kto duhet t arrihen npr shkallt kryesore t kurrikuls, gjat tr procesit msimor si dhe gjat przgjedhjes dhe organizimit t prvojave msimore.

Kompetencat integrohen n mnyr t balancuar dhe prfshijn njohurit, shkathtsit qndrimet dhe vlerat.

N fushn Gjuht dhe komunikimi nxnsi duhet t arrij kto komptenca: t komunikoj dhe t shprehet nprmjet gjuhve, simboleve, shenjave dhe kodeve; t flasin, t dgjojn, t lexojn e t shkruajn dhe t shprehen n gjuhn amtare dhe

(s paku) n nj gjuh tjetr t huaj; t angazhohen dhe t kontribuojn n dialog t respektueshm dhe produktiv; t japin dhe t pranojn informata kthyese n mnyr konstruktive dhe kreative; t respektojn rregullat e prgjithshme t komunikimit, ndrveprimit dhe njkohsisht

t jen kreativ; t manifestojn njohuri kulturore, gjuhsore, letrare e jetsore n jetn individuale dhe

publike; t prdorin TIK-un dhe mediat n mnyr efektive dhe t prgjegjshme si mjete t

rndsishme t informimit, msimit, komunikimit dhe ndrveprimit.

5. Rezultatet e fushs Rezultatet e t nxnit jan hartuar mbi bazn e koncepteve themelore t fushs, RN pr fushn Gjuht dhe komunikimi prmbajn n vete krkesat q nxnsi duhet ti arrij pas prfundimit t do shkalle.

Organizimi i RN prmban njohurit, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat t cilat zhvillohen dhe thellohen gradualisht npr shkall, duke pasur parasysh zhvillimin fizik dhe psikomotorik t nxnsve. Kto rezultate mundsojn arritjen e gjasht kompetencave t prfshira n Kornizn e Kurrikuls. RN ofrojn zhvillimin dhe arritjen e vlerave pr fushn Gjuht dhe Komunikimi: demonstrimin e shkathtsive t komunikimit (te dgjuarit, t folurit, t lexuarit, t shkruarit), demonstrimin e shkathtsive t komunikimit ndrpersonal, vlersimin e zgjidhjeve pr nj problem, zbatimin e ideve abstrakte pr situata konkrete, shfrytzimin e teknologjis s prshtatshme, aplikimin e parimeve etike pr vendimmarrje, punn si nj antar i ekipit pr t arritur qllimet e prbashkta, diskutimin, krahasimin e karakteristikave t nj kulture dhe t kulturave t ndryshme.

Rezultatet e t nxnit pr fushn Gjuht dhe komunikimi mundsojn integrimin dhe qasjen e trsishme n msimdhnien e lndve t veanta brenda nj fushe. Rezultatet e t nxnit pr fushn sigurojn:

Lidhshmrin ndrmjet lndve dhe aktiviteteve msimore, q realizohen n kuadr t fushs Gjuht dhe komunikimi ka pr qllim integrimin e njohurive prkatse,

KURRIKULA E KOSOVS

37

shkathtsive, qndrimeve dhe vlerave t ofruara nprmjet lndve dhe, n prgjithsi, inkurajimin e msimit t integruar;

Promovojn qasjen e bazuar n kompetenca, duke mundsuar zhvillim e nj sistemi t prbashkt t prvojave msimore t ndrlidhura, si dhe sigurojn nj platform pr zhvillimin e planeve dhe programeve lndore;

Mundsojn zbatimin e praktikave t reja t msimdhnies, duke inkurajuar zhvillimin e planeve dhe programeve n baz shkolle.

Pr seciln fush kurrikulare prcaktohen rezultatet e t nxnit, t cilat do t mundsojn arritjen e kompetencave kryesore. Fushat msimore prfshijn nj ose disa lnd apo module msimore. Lndt dhe modulet mbshteten n qllimet dhe rezultatet msimore t prcaktuara pr fushn prkatse kurrikulare. Disa lnd t nj fushe kurrikulare mund t paraqiten si t integruara n shkall t ndryshme t Kurrikuls.

REZULTATET E T NXNIT PER SHKALLET 5 DHE 6

Shkalla 5 Klasa 10, 11

Shkalla 6 Klasa 12

I. SHKATHTSIT E KOMUNIKIMIT

Te dgjuarit dhe te folurit Prdor gjuhn pr t arritur efekte t veanta duke shqyrtuar tekste letrare dhe jo letrare dhe paraqet vshtrim t prgjithshm prmes ideve dhe pikpamjeve t veta, pr mnyrn se si jan krijuar ato, dhe se si krijimet artistike ndikojn n interesat, idet, qndrimet dhe vlerat, e tyre Njohin mnyrat e t t folurit q ndryshojn sipas qllimit, prmbajtjes, publikut

Te dgjuarit dhe te folurit Vlerson informatat, mendimet, emocionet, pikat e forta dhe t metat e pikpamjeve t ndryshme gjat diskutimeve t paraqitura pr tekstet letrare dhe jo letrare dhe gjykon se si idet ndrlidhen. Prgjigjet me goj pr tregimet e lexuar me z, duke dhn mendimet e veta n pyetjet faktike t t kuptuarit (kush, far, kur, ku, dhe si

T lexuarit Kupton dhe analizon karakteristikat e gjinive, llojeve, zhanreve t letrsis (tregim, novel, roman,poezi, tekstet informativ ) si dhe analizon stilin, gjuhn dhe qllimin e tyre, duke vlersuar vlerat e paraqitura n to. Lexon dhe prgjigjet pr prmbajtjen e tregimeve, teksteve dhe rithekson faktet t gjetura n to

T lexuarit Analizon dhe vlerson informatat e nxjerra nga tekste komplekse ( tekste letrare dhe jo letrare) dhe nxjerr konkluzione t argumentuara pr t zgjeruar interpretimet e tyre. Lexon dhe kupton prmbajtjen e tregimeve dhe teksteve, rithekson faktet dhe detaje pr t qartsuar idet.

T shkruarit Vlerson prdorimin e duhur t gjuhs, t prmbajtjes ( se a sht e qart , koherente dhe e lexueshme), organizon idet dhe prdor informatn pr t krijuar forma t shprehurit me shkrim (p.sh. ese, ditar, biografi, tekste humoristike, prezantime, etj) Shkruan tekste me qllim dhe tem t caktuar duke prdor rregullat e drejtshkrimit

T shkruarit Analizon dhe vlerson tekste t zhanreve t ndryshme pr t paraqitur interpretime me shkrim, prshtat strategjit dhe modelet e organizimit t shkrimit, bn aluzione dhe nxjerr prfundime pr to. Prdor forma t caktuara t shkrimit pr qllim dhe publik t caktuar duke prdor rregullat e drejtshkrimit

II. KUPTIMI DHE ANALIZA E TEKSTEVE

KURRIKULA E KOSOVS

38

Analizon dhe argumenton pr format dhe gjinit letrare dhe artistike tradicionale, shqyrton stilet dhe metodat artistike (lidhjet dhe ndikimet midis tyre) n periudha t caktuara t zhvillimit t historis s shoqris. Kupton gjuhn e thjesht figurative dhe shprehjet letrare

Analizon dhe vlerson veprat letrare, artistike bashkkohore n raport me veprat tradicionale, i interpreton duke i krahasuar stilet dhe format e t shprehurit dhe jep mendim kritik pr to duke sintetizuar dhe konkluduar pr funksionin dhe vlerat e tyre. Analizon dhe kupton qllimin e teksteve t lexuara

III. ZHVILLIMI I KREATIVITETIT

Krijon punime t ndryshme letrare dhe jo letrare duke krijuar modele pr tema, ngjarje pr t shprehur mendimet, idet, emocionet, pikpamjet dhe qndrimet e veta pr shtje t caktuara t shoqris

Krijon vepra m komplekse nprmjet gjuhs dhe shprehjeve artistike duke reflektuar kulturn, ndjenjat, emocionet, mendimet, idet, pikpamjet, dhe prvojn pr t shprehur qndrimet e veta pr tema globale dhe shtje t ndryshme t shoqris

IV. IDENTITETI DHE KULTURA

Identifikon materiale nga shum kultura q jan relevante pr prvojn e tij, prfshir mendimet, qndrime, idet dhe i paraqet n krijimet e veta kulturat e ndryshme, pr nj periudh t caktuar t historis t nj vendi tjetr ).

Paraqet idet pr kushtet shoqrore politike dhe kulturore, jep shembuj t punimeve q ngjallin emocione,ose q reflektojn sfida pr vlera t ndryshme si t drejtat diskriminimi, racizmi, etj

V. MEDIAT Prdor rregulla m komplekse pr

shfaqje, prezantim multimedial dhe vendos pr kohn e prshtatshme t organizimit n mnyr q ngjarja t rrjedh pa probleme (shkruan skenar, plan, komente etj.), krijon punime m komplekse dram, , libr me vizatime nj punim multi- mediatik

Przgjedh format e paraqitjeve, shpjegon se punimet e ndryshme artistike dhe mediat prcjellin kuptimin e formave t ndryshme t artit komercial (prshkruan se si imazhet jan paraqitur n reklama pr efekte specifike, shpjegon se si disa mesazhe jan transmetuar drejtprsdrejti dhe disa jan t nnkuptuara)

VI . PRDORIMI I TIK-UT Prdor programe softuerike pr t

hulumtuar dhe krahasuar materiale, informacione nga burime t ndryshme,pr t prodhuar, krijime m komplekse si reportazhe, kronik, intervist etj

Prdor teknologjin (programe softuerike konvencionale) pr t prodhuar krijime m komplekse n artet e ndryshme si video, animacion, reportazh, film dokumentar,etj

VII. VLERAT DHE QNDRIMET Komunikon mir

Merr pjes n diskutim Bashkpunon Krkon dhe jep ndihme Respekton mendimin e t tjerve. Kushton vmendje Zhvillon personalitetin dhe humanitetin Merr iniciativa dhe tregon interesim pr qasje t ndryshme Motivohet pr zhvillimin e shkathtsive Zhvillon imagjinatn dhe kreativitetin pr zgjidhjen e problemeve prdor teknologjin informative dshmon vullnet dhe gatishmri pr pun individuale dhe n grupe respekton parimet e t tjerve tregon vetbesimi pr pun t pavarur prdor imagjinatn dhe kreativitetin

KURRIKULA E KOSOVS

39

sht i pavarur n vendimmarrje dhe veprime bn pyetje dhe prgjigjet n mnyr t prgjegjshme kritikon duke u mbshtetur mbi argumente tregon kureshtje pr hulumtimin Kujdeset pr veten, t tjert dhe ambienitin.

VIII. NJOHURIT T Dgjuarit

T dgjuarit e teksteve informative T dgjuarit e efektshm (shqiptimi i tingujve, pasurimi i fjalorit) T dgjuarit dhe pasurimi i leksikut T folurit T folurit ne funksion t marrsit dhe dhnsit te informacionit T folurit aktiv n grup T folurit ne funksion t pasurimit t leksikut Komunikimi verbal dhe joverbal T lexuarit Njohja e tekstet e ndryshme letrare dhe jo letrare Lexim-kuptimi, leximi i teksteve prezantuese T shkruarit Kompetencat dhe njohurit t dshmuara n shkrim, Aftsit dhe t kuptuarit Shprehit dhe shkathtsit

IX. SHKATHTSIT T komunikuarit

T dgjuarit T folurit T shkruarit T lexuarit T kuptuarit Prdorimi i Teknologjis Informative Zgjidhja e problemeve Aftsit e t menduarit Prpunimin e informacionit T menduarit krijues

6. shtjet ndrkurrikulare N kurrikulin lndor Gjuht dhe komunikimi duhet t trajtohen edhe shtjet ndrlndore ndrkurrikulare t cilat duhet t arrihen nprmjet t t nxnit t lndve dhe temave t caktuara si:

t drejtat e njeriut, edukimi qytetar, edukimi ndrkulturor, edukimi medial, edukimi pr paqe, edukimi pr zhvillim t qndrueshm....

KURRIKULA E KOSOVS

40

7. Ndarja e kohs Planifikimi i kohs bhet n harmoni me rezultatet e t nxnit t parapara pr shkall dhe fush. Koha shprndahet dhe nxirret nga prqindja e paraqitur n tabeln e m poshtme dhe pastaj ndahet pr lnd. Duhet pasur parasysh se pjesa m e madhe e kohs kur t ndahet nga shkolla msimdhnsit i dedikohet gjuhs amtare.

Plani A Sistemi Ndrkomtar i Klasifikimit t arsimit

Nivelet e sistemit formal t arsimit

Shkallt e Kurrikuls Klasat Mosha

Shkalla e Kurrikuls 6: Konsolidim dhe specializim

XII 17

XI 16 SNKA 3

Arsimi i mesm i lart (klast X-XII)

Shkalla e Kurrikuls 5 Zhvillim themelor i prgjithshm dhe Profesional

X 15

8. Udhzime metodologjike Pr realizimin dhe arritjen e rezultateve pr fush dhe shkall kryesore, qels kryesor sht zbatimi i metodave, teknikave dhe formave pr msimdhnie dhe nxnie. Msimdhnsi duhet t prdor metodat e ndryshme t puns me qllim t prmbushjes se rezultateve t fushs.

Prdorimi i metologjis s msimdhnies me nxnsin n qendr, u mundson nxnsve motivim pr pun, zhvillim t kriativitetit, shkmbim t ideve, debate, t nxnit m t leht, bashkpunim n mes tyre, zgjidhjen t problemeve dhe hulumtim t burimeve pr marrjen e informacioneve t ndryshme etj.

Msimdhnsi duhet t zgjedh metodat dhe teknikat msimore (si: Brainstorming, DRTA, DLTA etj) n funksion t arritjes s rezultateve t t nxnsit, duke ju prshtatur aftsive dhe njohurive t nxnsve, krkesave t tyre, vendit ku realizohet njsia msimore, hapsirs dhe gjendjes materiale t shkolls (klass).

9. Udhzime pr vlersim Zbatimi I kurrikuls brtham n vete , prfshin edhe shtjen e vlersimit t vazhdueshm t nxnsve, i cili ndihmon msimdhnsit pr prcjelljen e zhvillimit gradual t shkathtsive qndrimeve dhe vlerave t nxnsve. Vlersimi bhet me qllim q t verifikohet se n shkall i kan zotruar nxnsit kompetencat dhe RN t fushs npr shkallt kryesore t kurrukulit brtham. Gjat vlersimit identifikohen vshtirsit me t cilat ballafaqohen nxnsit, prparsit dhe pengesat, ai u ndihmon nxnsve pr prmirsim t vazhdueshm. Vlersimi si proces nxjerr n pah arritjen qllimeve t fushs nprmjet matjes s RN t shtrira n shkall dhe fush. Metodologjia e msimdhnies dhe msimnxnies sht e lidhur ngusht me procesin e vlersimit t nxnsve. Duhet ti

KURRIKULA E KOSOVS

41

vlersojm kompetencat dhe RN t cilat jan krkes e papar n kurrikulin brtham e t cilat nxnsi duhet ti arrij deri n fund t klass ,t shkalls apo t nivelit. Vlersimi i nxnsve pr fushn: Gjuht dhe komunikimi pr nivelin e par ka pr synim matjen e kompetencave t fushs t paraqitura nprmjet rezultateve.

Vlersimi mund t klasifikohet si vlersim formues, diagnostikues, prmbledhs dhe motivues.

Gjat vlersimit prdoren forma t ndryshme si :

Vlersimi i drejtprdrejt dhe pandrprer, prcjellja e vazhdueshme e arritjeve t nxnsve

vlersimi indirekt me an t testeve vlersimi nga nxnsi; gjat puns n grupe ose gjat prgjigjeve q japin, ku

nxnsit plotsojn njri-tjetrin dhe vlersojn mbi bazn e argumenteve

Vetvlersimi Theks t veant gjat vlersimit duhet ti kushtojm komunikimit n vazhdimsi, t shprehurit gojor prmes ndrveprimit si dhe t shprehurit me shkrim. 10. Materialet dhe burimet msimore Pr arritjen e kompetencave n fushn msimore gjuht dhe komunikimi sht e rndsishme prdorimi i materialeve dhe burimet te ndryshme msimore pr msimdhnie dhe msim nxnie. Pr realizimin e rezultateve t fushs dhe arritjen e suksesshme t rezultateve pr shkall t kurrikuls t gjitha mjetet dhe materialet msimore duhet ti prmbahen krkesave t ktyre rezultateve pr fush dhe shkall. Tekstet shkollore jan vetm disa nga burime pr marrjen informacionit, por nuk duhet kufizuar vetm n prdorimin teksteve si burim, duhet prdorur edhe burime t tjera si dhe teknologjin informative. Informacionet mund t merren nga do burim,i cili ndihmon arritjen rezultateve pr kompetenca.

KURRIKULA E KOSOVS

42

FUSHA E KURRIKULS - ARTET

Hyrje Arsyeshmria dhe prshkrimi

Konceptet dhe prshkrimi Qasja e bazuar n kompetenca

Rezultatet e fushs Qshtjet ndrkurrikulare

Caktimi i kohs Materialet dhe burimet msimore

Udhzime metodologjike Udhzime pr vlersim

1. Hyrje Fusha e kurrikules Artet prfshin artin figurativ dhe artin muzikor si fush e obligueshme e kurrikulit brtham t nivelit t tret t arsimit n Republikn e Kosovs, me emrtimin Art muzikor dhe Art figurativ. Edhe n kt nivel prmes kurrikuls me zgjedhje mund t ofrohen prmbajtje nga artet performuese/skenike: dram, vallzim, arte aplikative(fotografi, dizajn, etj). 2. Arsyeshmria dhe prshkrimi Artet mundsojn zhvillimin personal, intelektual dhe social t nxnsve duke inkurajuar kreativitetin, imagjinatn dhe duke zhvilluar aftsit shprehse artistike. Artet jan pjes integrale e jets dhe prfshijn aspektet materiale, shpirtrore, intelektuale dhe emocionale t ndrveprimit n mes kulturs dhe shoqris.

Kultura si nj veprimtari m e gjer e cila prve formave t tjera prfshin edhe artin popullor dhe artin e krijuar dhe manifestohet prmes elementeve nga trashgimia kulturore kombtare, sjelljet, mnyrn e jetess, sistemin e vlerave shoqrore n kontekstin historik dhe n ndrveprim me kulturat e popujve t tjer n rajon dhe m gjer.

Edukimi prmes arteve mundson zhvillimin e qytetarit aktiv dhe kreativ q:

krijon, formson dhe merr pjes n mnyr aktive n ngritjen e kualitetit t jets s tij dhe ambientit (miljeut) ku jeton.

merr pjes n ndrveprimin social, kulturor dhe intelektual t grupeve t ndryshme etnike, kulturore duke vn n rend t par aspektin njerzor t ktij ndrveprimi.

posedon shkathtsit dhe aftsit themelore teknike q jan t rndsishme pr pun dhe jet.

KURRIKULA E KOSOVS

43

kupton dhe ndikon zhvillimet komplekse n ambientin jetsor. Duke u nisur nga fakti se Artet kontribuojn n t gjitha kto aspekte ato zhvillojn intuitn, imagjinatn, kreativitetin, guximin, shkathtsit intelektuale t shkalls s lart (si jan aftsia pr gjykim dhe vlersim), ndjeshmrin ndaj formave t ndryshme t shprehjes dhe komunikimit artistik por dhe prdorimin vetanak t tyre. Artet po ashtu kontribuojn n zhvillimin e vetbesimit, durimit, prgjegjsis ndaj puns s prbashkt, bashkpunimin, vetdisiplinn, entuziazmin dhe nj varg cilsish t rndsishme t nj personaliteti n formim q synon t jet i edukuar, i arsimuar dhe i kulturuar.

3. Konceptet dhe prshkrimi. Fusha kurrikulare Artet kryesisht synon t prmbush dy aspekte themelore:

a) zhvillimin e shkathtsive (praktike) artistike pr forma t ndryshme t t shprehurit artistik sipas prirjeve dhe dispozitave individuale.

b) edukimin estetik, kultivimin e shijes pr t bukurn n forma, gjini dhe zhanre t ndryshme krijuese/artistike ;

c) edukimin pr qndrim pozitiv ndaj artit dhe t bukurs n art,prmes t t kuptuarit t zhvillimit t artit n kontekste t ndryshme shoqrore e historike.

Vlerat dhe qndrimet qe promovohen prmes arteve Bashkpunimi

Respektim t mendimit t tjerve. Vmendje Puna e pavarur Vullnet dhe motivacion Iniciativa dhe interesi Imagjinata dhe kreativiteti Respektimi pr veten dhe te tjert Qndrimi pozitiv ndaj artit dhe te bukures Qndrimi pozitiv ndaj trashgimis kulturore kombtare Qndrimi pozitiv dhe respekti ndaj kulturave te ndryshme Bashkpunimi dhe prgjegjsia Koncentrimi dhe durimi Motivacioni pr komunikim artistik dhe prezantime publike Prgjegjsia Prdorimi i TIK Etika dhe sensi kritik Formimi kulturor

Shkathtsit q zhvillohen prmes arteve/ T vrejturit/ t dgjuarit

Ndjenja pr t vrejtur dhe dalluar ritm dhe harmoni (tingllore, ngjyrash, formash, lvizjesh etj)

Shkathtsit muzikore Shkathtsit lvizore Shkathtsit shprehse figurative Komunikimi artistik Shkathtsia pr prezantim

KURRIKULA E KOSOVS

44

Kreativiteti Shkathtsia pr pun ekipore Procesimi dhe te kuptuarit e informatave (tingllore, vizuale, tekstuale, lvizore etj) Te menduarit analitik, kritik dhe kreativ Zgjidhja kreative e problemeve

Konceptet kryesore q msohen prmes arteve Tingull

Vija Ngjyra Forma Lvizje Ritm Melodia Harmoni Tonalitet Stil( Baroku, Romantizmi, Klasicizmi, etj) Zhanr (i) Artistik, argetues, popullor Instrumente dhe formacione muzikore Trup Hapsir Kohe Energji Marrdhnie Rol/karakter Kohe dhe vend Tension, Parimet Kontrasti Prsritja Ndryshimi (variacioni) Theksi Ekuilibri Trsia

4. Qasja e bazuar n kompetenca Sipas Kornizs s Kurrikuls s Kosovs, kompetencat prfshijn nj sistem t integruar dhe koherent t shkathtsive, shprehive, njohurive (dijeve) dhe qndrimeve t nxnsve si arritje e t nxnit pr t ciln kontribuojn t gjitha fushat kurrikulare.

Artet kontribuojn n mnyr t veant dhe me mjetet si dhe mnyrat shprehse artistike n arritjen e gasht kompetencave kryesore: komunikues efektiv, mendimtar kreativ, nxns i suksesshm, kontribues produktiv, individ i shendoshe dhe qytetar i prgjegjshm. 5. Rezultatet e fushs Rezultatet e t nxnit n fushn kurrikulare shtrihen brenda ktyre dimensioneve kryesore:

KURRIKULA E KOSOVS

45

Krijimtaria, Prformanca dhe prezantimi artistik. Prmes arteve nxnsit inkurajohen t:

- prjetojn veprat e ndryshme artistike, - perfornojn (marrin pjes) n aktivitetet artistike individualisht ose n grup sipas

prirjeve, dispozitave dhe interesave te tyre.

- krijojn trsi t reja me mjete t ndryshme shprehse artistike duke prdorur idet e tyre personale dhe origjinale,

- prezantojn lirshm idet e tyre vetanake artistike, - interpretojn idet artistike t krijimeve te t tjerve.

Mjetet shprehse, teknikat dhe proceset Nxnsit: njohin, kuptojn dhe prdorin n mnyr efektive dhe t vetdijshme teknikat e prdorimit t mjeteve shprehse t arteve t ndryshme si fjalt, tingujt, ngjyrat, format, lvizjen etj pr komunikim dhe t shprehurit artistik. Aplikojn teknikat shprehse dhe proceset e ndryshme krijuese e performuese, n forma, gjini dhe zhanre t ndryshme artistike.

Komunikimi dhe t shprehurit (artistik) Nxnsit inkurajohen dhe aftsohen q t:

prdorin njohurit dhe shkathtsit e fituara pr tu shprehur n mnyr artistike n mnyr t lir dhe t pavarur,

prdorin mjetet shprehse t arteve t ndryshme pr tu shprehur n mnyr artistike mb