leksione 1 9 standarde

7/24/2019 Leksione 1 9 Standarde

1/45

LEKSION 1

ZHVILLIMI I NORMATIVES TEKNIKE

HYRJEEkuilibri njerzor qndron tek equilibri i dijes. Gjithnj e m shum dija po bhet e

domosdoshme pr jetn e njeriut duke ndikuar pozitivisht n rastin e prdorimit t saj dhenegativisht n rastin e mungess s saj. Fytyra e re e njerezimit sigurisht nuk mund t bje

pa dijen, ajo gjen atje mbshtetje e zhvillim.Zhvillimi teknik dhe teknologjik eshte nje nga pjeset me te rendesishme te dijes pr

shkak t peshs s madhe q z n organizimin e jets s njeriut si dhe n prfitimin e tmirave materiale. Nese n dispozicion t t gjithve vihen mjete teknike gjithnj e m t

zhilluara, ato pa dyshim qe do ta prmirsojn ndjeshm nivelin e jetes s njerzve, do tabjn ate gjithnj e m t sigurt dhe do te ojn me tej zhvillimin ekonomik dhe shoqror tevendit.

Teknika dhe teknologjia zhvillohen pareshtur dhe evolucioni tyre sht gjithnj e m ishpejte. N disa fusha ky evolucion sht me i vrullshm. Mjafton t mendosh mbiinformatiken, telekomunikacionin, proceset e automatizuara, flutuimet ne hapesire, etj. Duketqarte se sot me shume se kurre teknika sht dinamike dhe sa m shum ajo zhvillohet aq mshum rritet zhvillimi ekonomik.

Ky zhvillim gjithjn e m i vrullshm i teknikes dhe teknologjis po krijon rrezikun ehapjes se nje hendeku njohjeje midis teknicieneve nga njera ane dhe pjeses tjeter te

popullsis nga ana tjeter. Po keshtu rritet rreziku i thellimit te hendekut midis vendeve te

zhvilluara dhe atyre me pak te zhvilluara. Ky hendek rrezikon pjesen me te madhe tepopullsis te njohe dhe t prfitojn nga zhvillimi teknologjik ose e detyron ate q n mnyrpasive t bhet skllave e disa veprimeve rutine duke qene shpesh ne varsi t plot ngateknicienet.

Mjet i domosdoshem pr te shmangur kete rrezik eshte evidentimi i arritjeve teteknikes dhe rezultateve teknologjike dhe prezantimi tyre ne menyre sa me te kuptueshme

per masat per ti ndergjegjesuar ato per perfitimet qe ofron zhvillimi teknk dhe teknologjik.Nje nga hapat e pare te domosdoshem ne kete proces eshte kodifikimi i arritjeve teknike dherezultateve teknologjike. Kodifikimi i tekniks duhet t ndjeke evolucionin, prandaj duhet tzhvillohet si nj proes q kap, rregjistron, interpreton evolucionin e tekniks pr tazhornuar zhvillimin me kodifikimin e saj.

Inxhinieri sht figura profesionale q personifikon teknikn. Ai sht nj ndersubjektet kryesore n zhvillimit teknik dhe teknologjik. Ne profesionin e tij esht thelbsoreq ai ti referohet arritjeve me bashkekohore. Kjo perqasje me te rene, bashkekohoren, duhet

bere jo vetem n mnyr sa me t sigurt por edhe duke u ofruar t gjith te tjereve (perdoruesose perfitues) garanci pr vleren, saktesine dhe cilesine e veprs apo te sherbimit te tij

profesional. Ne kete menyre lind nevoja teknike, por edhe ekonomike, q njohuria teknike tjet e organizuar n fusha t prcaktuara dhe q kto fusha t kodifikohen per tu br sa met prekshme nga t gjith.

Kodifikimi teknikes dhe azhornimi vazhdueshem i arritjeve te saj ka nje rendesi tevecante edhe ne fushen e marrdhenieve juridike kontraktuale, ne mbrojtjen e konsumatorit,ne mbrojtjen e shendetit, te mjedisit dhe garantimin e cilesise.


2/45

NORMATIVAT TEKNIKEProduktet prodhohen duke zbatuar metodologji teknike (teknologji) tipike, t njohura

dhe te provuara. Edhe makinat e prodhimit realizohen sipas rregullave t prcaktuara, t cilatparacaktohen n funksion t krkesave teknologjike. Nj prodhim industrial karakterizohetnga nj sistem i prbr nga shum komponente. Per te arritur nje nivel te caktuar cilesorkerkohet qe secili nga komponentet perberes te sistemit te prmbushin nj nivel cilsor jo mt vogl se ai i pjesve t tjera t sistemit. Ne rast difekti zevndesimi i nje komponenti tesistemit me nje t jeter komponent duhet te garantoje te njejten cilesi dhe siguri te sistemit. Aiduhet t ket t njjtat karakteristika t pjess q zevendson dhe njkohsisht t kryej tnjjtat funksione. Modalitet teknike dhe krkesat teknologjike t ketij komponentit tip

prcaktohen n disa dokumenta normative, hartimi i sakte i te cilave sht thelbsor. Ketodokumenta quhen norma teknike.

Nj produkt blihet ne treg qe te prdoret pr t kryer funksionin e parashikuar i ciliduhet tiu prgjigjet kushteve teknike t paraprcaktuara dhe t njohura. Ne kushtet e

konkurences ne treg zgjedhja e nj produkti n krahasim me nj tjetr produkt konkuruesbazohet jo vetm n baz t mimit m t ult por edhe n baz t rendimentit, t estetiks sidhe t krkesave mbi sigurin. Pr t br zgjedhjen me te mire sht i nevojshm kodifikimii veorive teknike t verifikueshme. Per kete aresye prdorimi i nj produkti ka nevojn e

prcaktimit t nje norme teknike q t i referohemi.T njjtave kushte, si pr prodhimin dhe prdorimin e pjesve t veanta, mund tu

referohemi edhe n realizimin dhe prdorimin e impianteve. Pr m tepr, kompleksiteti iimpianteve si nj bashksi sistemesh t koordinuar e montuar krkon respektimin e normaveteknike t parashikuara q prcaktojn prshtashmrin e pjesve prbrse me koordinimine tyre funksional, montimin dhe instalimin e tyre.

Norma t veanta teknike duhet t prcaktohen si pr garancin e funksionimit t t

gjith komponentve n vetvete ashtu dhe t komponentve ndrmjet tyre si nje sistem nprbrjen e impianteve.

N prodhimin, instalimin dhe prdorimin e impianteve duhet t garantohen nivele tparaprcaktuara t c ilsis dhe t siguris q arrihen nprmjet respektimit t kodeve teknike,jo vetm t kufizuar per nj impiant, por q prfshin grupe impiantesh tipologjikisht t njjtose t gjith impiantet industriale.

Automatizimi i nj proesi t cfardoshm prodhimi krkon nj rakordim funksionaldhe nj prshtatshmri operative ndrmjet pjesve perberese te procesit, q nga funksionimi imire i linjes prpunuese, kontrolli i produktit prfundimtar, ndjekja e veprimeve tautomtizuara e deri n marrjen dhe prpunimin e t dhnave diagnostikuese. Perputhshmeriafunksionale dhe prshtatshmria operative duhet t jen ne perputhje me kodet teknike

perkatese. Edhe n kt rast, nivelet e cilsis dhe siguris duhen ti prgjigjen minimumit tnivelit t prcaktuara n normat teknike.

N fushn e shrbimeve, sistemi duhet ti prgjigjet krkesave teknike t lidhuara mellojin e shrbimit, menyren e shprndarjes dhe cilesine e sherbimit. Verifikimi i

prshtatshmris s nj shrbimi ndaj krkesave teknike kryhet duke iu referuar normaveteknike q heqin mundsin e karakterit subjektiv t gjykimit. Sigurimi i operatorve dhe

prdoruesve t nj shrbimi realizohet duke caktuar dhe respektuar kode teknike tparacaktuara. Nse shrbimet jan t automatizuara, atyre iu shtohen t gjitha krkesat enormave teknike t proceseve t automatizuara.


3/45

KODET TEKNIKE NE TEKNOLOGJITE E INFORMACIONITKomponentt e nj aparature elektronike te informacionit apo telekomunikacionit

jan t lidhura ndrmjet tyre n nj funksion t vetm dhe shum kompleks. Ketakomponente duhet t jen reciprokisht t prshtatshem si ne nivel hardware ashtu dhe nenivel software. Pershtatshmeria e komponenteve prfshi edhe at funksional percaktohet n

baz t normativave teknike te percaktuara rigorozisht.Sistemet komplekse t prdorimit, prpunimit dhe transportimit t sinjaleve t

telekomunikacionit, ashtu si dhe impiantet e mdha industriale, lidhin n mnyr funksionaleshum nn sisteme q shpesh jan te prodhuara nga ndrmarje t ndryshme, me kritere tndryshme madje edhe t realizuara sipas metodikave t ndryshme. Kto nn sisteme duhet toperojn n bashkveprim midis tyre pa konflike qe mund te kufizojne rendimentin, tempin e

prodhimit apo operativitetin e secilit nn sistem. Specifikimet qe prcaktojn ndrveprimin enn sistemeve dhe sistemeve paracaktohen ne normativa teknike t prcaktuara. Edhendrveprimi i sistemeve bazohet n normat teknike saktsisht t prcaktuara si pr nivelet

hardware edhe ato software. Gjuht jan nj element themelor n software dhe duhet tnjihen nga te gjithe sistemet qe i perdorin ato, ndaj kodifikimi i gjuhve sht detyr enormativave teknike.

do sistem operativ q prdor makina te komanduara me kompiuter apo nga sistemeautomatike operuese, paraqet nj a m shum aste bashk bisedimi me njeriun. Edhe nnj sistem plotsisht t automatizuar ka nj moment q do t krkoj ndrhyrjen n sistem toperatorit t programimit (software), pra t komunikimit njeri-makin. Per kete aresye njeriuduhet ta njoh makinn (gjuhn e saj, mnyrn si i merr komandat, reagimet nga njkomand e paprshtashme, etj.) dhe makina duhet te ndertohet e tille qe t lejoj ndrhyrjet enjeriut. Kto njohuri bazohen trsisht n prcaktimet dhe prshkrimet e rregullave qesanksonohen n normat teknike.

KERKESA TEKNIKE PER LIBERALIZIMIN E TREGJEVESiguria aktive

N shoqrin moderne industriale si rezultat i rritjes s prodhimtaris lind vetvetiunevoja pr liberalizimin e tregjeve me qllim shprndarjen sa m t shpejte e te lehte t

produkteve dhe rritjen e mireqenies. Ne kundershtim me politikat mbrojtse industrialeshpesh sht imponuar tendenca e unifikimit t tregjeve. Por produktet nuk mund tqarkullojn lirisht jasht kufijve t vendit te origjines pa garancin per plotesimin e disakerkesave teknike te pranuara per sigurine aktive qe do te thote se keto produkte nukshkaktojn dme (safety products). Kodifikimi krkesave t siguris aktive t produkteve prejkohsh eshte zbatuar n vnde t ndryshme por me liberalizimin e tregjeve kodifikimi i

ketyre kerkesave ka merre karakter nderkombetar (global). P.sh. ne Europen Perendimore mekrijimin e tregut te perbashket ky kodifikim sht unifikuar.

Siguria pasiveNe shoqerine moderne me futjen masive te automatizimit dhe kompiuterizimit te

proceseve, me perdorimin gjithmone e me te madh te makinerive dhe sistemeve tekomplikuara, me perpunimin masiv te te dhenave, etj. rritet rreziku i gabimit njerezor ose inderhyrjes ne sistem te personave te pa autorizuar (p.sh. nderhyrja ne rrjetin kompiuterik tenje banke nga te ashtuquajturit hacker-a). Siguria e nje sistemi kunder ketij rreziku quhetsiguri pasive. Siguria pasive me krijim e hapesirave te lirave te shkembimit ndermjetvendeve te ndryshme merr nje rendesi te dores se pare pasi edhe rreziku qe permendem me


4/45

siper rritet. Pr kete aresye kodifikimi dhe specifikimi me ane t normativave teknike igjuhve informatike, i origjins t mesazheve elektronike (p.sh origjines se nje mesazhi tefax-it, f irme elektronike, karta magnetike, etj), i kushteve t prdorimit te produkteve dheimpianteve qe kerkojne vleresim te sigurise pasive prbn nj domosdoshmeri.

Nivelet minimale te cilesiseLiberalizimi i tregjeve krkon prv siguris aktive e pasive edhe nj cilsi minimale

t prcaktuar t produkteve e t impianteve. Edhe shrbimet duhen n fakt t konsiderohen siprodukte q nuk duhet t mbrohen nga legjislacioni vendas n nj treg t liberalizuar.Prfundimisht mund t pohohet q tendenca drejt globalizimit t tregjeve shtyn drejt

prcaktimit t nomativave t akorduara mbi ecurin e produkteve, t impianteve dhe tshrbimeve por edhe t sistemeve operative t drejtimit pr cilsin ashtu si dhe pr mjedisin,shndetin dhe sigurin e punonjsve.

Verifikimi perputhshmeriseProblemi mbi garancin e prputhshmrin e normave teknike t produkteve dhe

shrbimeve midis vendeve eshte shume i rendesishem ne procesin i liberalizimit t tregjeve.N Evrop jan kodifikuar mnyrat e verifikimit t prputhshmris s proedurave tprovave por edhe t modaliteteve t tjera t njohura. Kshtu q lindn normat europiane tcilat i referohen kritereve t preizionit dhe verifikimit q n ditt e sotme njihen n nivel

botror.Kodifikimi i metodave te liberalizimit te tregjeveKrkesa pr t prkufizuar e kodifikuar mnyrat e liberalizimit t tregjeve ka lindur si

nje nevoje e zhvillimit te tyre ashtu si ka lindur nevoja pr te vendosur normativa perkrkesat teknike mbi sigurin aktive, sigurine pasive, cilsin dhe konformitetin.Kto kerkesa perfshihen ne dokumenta t rndsishme juridike. Dokumentacioni juridikrrjedh nga marrveshje ndrkombtare ose shum kombshe dhe sanksionon me ligj

kodifikimet dhe normativat teknike specifike te tregjeve te liberalizuara dhe zinxhirin eenteve ose subjekteve ligjore qe evidentojne kerkesen per kode apo norma teknike, hartojnedhe aprovojne ato, certifikojne, verifikojne apo kontrollojne zbatimin e tyre

Globalizimi dhe pershtatja gjuhesoreGjate procesit t automatizimit te sistemeve te ndertuar nga bashkimi i disa

produkteve te nj tregu te globalizuar, pershtatjes se tyre per montim dhe bashkveprim shte nevojshme pershtatja e gjuhs teknike te komunikimit midis pjesve te sistemit dhe midis

pjesve te sistemit dhe operatorit/njeriut. Pra, kerkohet nje evidentim i gjuhve t veanta oset paktn nje pershtatje e tyre n mnyr t till q t garantohet komunikimi dhe

bashkvprimi makine-makine dhe njeri-makine. Per kete aresye gjuht e komunikimitduhen kodifikuar q t njihen dhe pershtaten.


5/45

LEKSIONI 2

VLERAT E NORMATIVS TEKNIKE

1. QLLIMET

1.1 - UNIFIKIMI DIMENSIONAL, OPERATIV DHE TERMINOLOGJIKQllimi i par domethns q ka ndjekur normativn teknike sht ai i unifikimit

dimensional t pjesve t bashkuara (psh. filetimi bullon-dado) pr zvndsimin dhekmbimin e tyre.

Me kalimin e kohs dhe avancimin e kompleksitetit t sistemeve teknologjike ose timpianteve u vet krijua qllimi i unifikimit t proceseve operative n mnyr q t mund t

futen modulet tip n sistemet komplekse t impianteve q merren me prodhimin dhe/oseshrbimin.Mbi t gjitha dominon nevoja e unifikimit terminologjik derisa nj fjal ti korespondoj

nj objekti ose nj koncepti t mir prcaktuar dhe nj objekti ose koncepti ti korrespondojnj kuptim i sakt.

1.2 - SIGURIA E PRODUKTEVE DHE IMPIANTEVENj tjetr qllim i normativs teknike sht ai i prcaktimit saktsisht t

karakterisitikave q kan t bjn me sigurin e njerzve dhe shndetin e tyre kur ata janduke prdorur nj produkt ose kur jan n kontakt me t.

N vecanti siguria elektrike e produkteve ka qn dhe sht nj nga m t

rndsishmet, por njekohsisht dhe ajo t ciln normativa teknike e trajton m mnyr m tdetajuar.Sa m sipr i referohet siguris aktive por sot ky koncept duhet t shtrihet edhe mbi

sigurin pasive t produkteve dhe t impianteve, q nga dita n dit duhet rishikuar n raportme evolimin dhe sofistikimin e teknologjive t reja.

1.3 - PRKUFIZIMI I TEKNIKAVE T KONTROLLITNj teknik e thjesht kontrolli e nj procesi industrial sic mund t jet nj proces

operativ n fushn e shprndarjes s shrbimeve duhet ti prgjigjet sakt specifikave dhekrkesave teknike. Kjo kerkese sht e tipit projektues dhe funksional pr te garantuar njerendiment t paracaktuar t sistemit t kontrollit por sht edhe nje kerkese operative n

ushtrimin dhe mirmbajtjen e sistemit t kontrollit.

1.4 - SIGURIMI DHE SHNDETI I P UNONJESVEN nj vend pune sistemet e kujdesit te shndetin dhe siguris se puntoreve duhet t

ndjekin norma t paravendosura n mnyr q t siguroj se paku nj nivel minimal tepranuar nga norma. Norma prkufizon kerkesat teknike operative dhe organizative perrealizimin e ketij qellimi.


6/45

1.5 - MBROJTJA E MJEDISITMe evolimin e teknologjis dhe rritjen e popullse ne bot rritet edhe mundesia e ndotjes

se ambientit. Metodat e ndotjes behen m komplekse dhe e sofist ikuar duke krijuar mshum rrezik per njeriun dhe natyren.

Objektivi normes per mbrojtjen e mjedisit sht t prcaktoj teknika t njohurarespektimi i t cilave mbron mjedisin dhe nuk e dmton njeriun.

1.6 - CILSIA E PRODUKTEVE DHE E SISTEMVE OPERATIVECilsia e nj produkti, e kuptuar si nj grup karakteristikash t vet produktit, ka nevoj

q t kodifikohet per te mos u interpretuar subjektivisht. Po keshtu edhe cilsia e nj sitemioperativ. Cilesia e nje sistemi operativ vleresohet zakonisht me saktsin teknike operativete kryerjes se nje funksioni dhe q percaktohet n mnyr t qarte nga norma teknike

perkatese.

1.7 - LIBERALIZIMI I TREGJEVEZhvillimin i zonave t shkmbimit t lir tregetar (CEE, EFTA Mercosur, etc.) kerkon

vendosjen e normativa teknike te perbashketa pr ti br efektivisht tregje te lira keto zona.Norma teknike percakton saktsit teknike qe shmangin padrejtsit proteksioniste lokale, qesigurojne cilesine dhe sigurine e produkteve, impianteve dhe shrbimeve, etj.

1.8 - MBROJTJA E KONSUMATORITMbrojtja e konsumatorit krkon q produktet, impiantet dhe shrbimet t jen t

disponueshm me nje siguri t pranueshme, t prshtatshme ne prdorimi, se paku, brendanje niveli minimal te percaktuar dhe kene nj cilsi t mjaftueshme. Per kete aresyekodifikohen saktsime teknike t cilat japin garanci per konsumatorin dhe e bejne ate te

vetedijshem ne procesin e blerjes dhe konsumimit te produktit apo sherbimit.

1.9 - NJOHJA E PRGJEGJSIVE TEKNIKENorma teknike megjithese ka karakter teknik te qarte a jo n mnyr t paevitueshme

merr prsipr prgjegjsi ne lidhje me detyrimet kontraktore dhe jo kontraktore qe rrjedhinprej saj.

Nj kodifikim i mir teknik, ndonjhr, ndihmon n mnyr prcaktuese nepercaktimin e prgjegjsve te personave n rastet kur ndodhin dme.Normativa teknike gjithnj e m shum i referohet pa sqyrimeve juridike t dhna, duke patursi qllim t kodifikoj sa m mir t gjithe pergjegjesite e nevojshme ose t shikoj n

brendsi t fushs teknike zinxhirin e detyrimeve faj-prgjegjsi.

1.10 - KORREKTSIA E TREGUTNj rndsi e vacnt e normativs teknike sht rruajtja e korrektesise se tregut duke

duke eleminuar padrejtsite qe rrjedhin nga deformimet ose mosplotesimet e kerkesave qerrjedhin nga norma teknike e paracaktuar. Natyrisht bhet fjal pr saktsime teknike mbicilsin, sigurin, mjedisit, modalitetet operative etj., t cilat tashm jan sanksionuar dhe

pranuar nga te gjithe operatoret ne treg dhe mbartin detyrimin per cdo njerin prej tyre qe teveprojne me nj sjellje korrekte n shrbime dhe te tregetoje ne perputhje me parimet ekonformitetit.


7/45

1.11 - KURSIMI ENERGJISPopullsia e sotme po shton gjithnj e m shum konsumin e energjis duke prekur

disa burime t rndsishme energjitike duke shaktuar nje impakt mjedisor me pasoja ende tpaparashikuara me saktsi.

Gjithsesi n cdo rast energjia sht ekonomi dhe mirqnie, prandaj objektivi i sajsht ai i rritje s rendimentit energjitik t proceseve si dhe evitimi i humbjeve te saj. N

prgjithsi bhet fjal pr kursim energjie prandaj sht dicka q nuk duhet ln pas dore.Kjo sht gjithashtu nj objektiv i rndsishm i normativs teknike e cila parashikohet edhen legjislacionit europian.

2. ASPEKTET EKONOMIKE E JURIDIKE

2.1 RAPORTET MIDIS PRODHUESIT, SHITESIT, BLERESIT, INSTALUESIT DHE

PERDORUESIT TE PRODUKTEVE.N zinxhirin ekonomik prodhues-shits-blers- instalues dhe prdorues t produktit

krijohen raporte t bazuara n dukuri teknike t cilat prcaktojn marredheniet dhe vleratekonomike. Normat teknike t produkteve prcaktojn dhe kushtzojn raportet midis

prodhuesve dhe shitsve. Ky rend prhapet n t gjith rratht e zinxhirit ekonomik tesiperpermendur duke shtuar mbi produktin ne cdo hallke vlera teknike t percaktuara.

Prve ksaj, n momentin q subjekte t ndryshme t zinxhirit jan t lidhur neforma kontraktuese ose nga varsi objektive edhe pse jokontraktuese, sht e qart qkrijohen detyrime midis palve prve prgjegjsive n rast mos korrektsie apo t ndonjdmi t mundshm. N zinxhirin tekniko-ekonomik shtohet nj tjetr mardhenie tekniko-

juridik.

2.2 RAPORTET MIDIS OFRUESIT DHE PERDORUESIT TE SHERBIMEVE.Konceptet e siper prmndura referuar produkteve vlejne edhe per shrbimet duke

prfshir ofruesin e sherbimit dhe prdoruesin. Nj shrbim i cilsis t lart teknike igarantuar nga zbatimi i nje norme teknike vendoset n treg ne pozita superiore ndajsherbimeve te tjere pasi ai garanton prmbushjen e cilsive teknike t paravendosura dhe te

pranuara. N zinxhirin tekniko-ekonomik shtohet nje marrdhenie tekniko-juridike dukevendosur raporte kontraktuese dhe detyrime.

2.3 RAPORTET KONTRAKTUESIT DHE KONTRAKTORITNj kontrate pr realizimin e nj vepre (ndrtes, rrrug, impiant etj.) permban edhe

disa nene n t cilat prcaktohen aspektet tekniko ekonomike te saj q rregullojn raportetmidis kontraktuesit (investitorit) dhe kontraktorit (siprmarrsit te punimeve).

Per me teper, sot, me perfeksionimin e normave teknike, ne kontrata publik apoprivat, gjen dendur referenca te normave teknike (te detyrueshme dhe vullnetare) si kushtekontraktuese per tu zbatuar.

Normativa teknike ne kete rast vesh vlera ekonomike dhe midis palve kontraktueseprcaktohen edhe detyrime e prgjegjsi ne rast moszbatimi te normes.


8/45

2.4 RRITJA E PRODHIMIT DHE E KONSUMITTeorikisht, rritja e cilsis dhe parametrave t siguris e mbrojtjes mjedisore sjell nj

rritje t konsumit te produkteve n treg. Por kjo rritje konsumi nuk mund te realizohet nqsrritja e cilsia dhe prmbushja e parametrave nuk u prezantohet klienteve n mnyr tthjesht dhe t sigurt n t reg. Kete e realizon norma teknike. Ndaj dhe aspekti ekonomik qnormativa teknike mbulon sht n nivele shum t larta.

2.5 GARANCIA E CILESISE DHE ZHVILLIMI EKONOMIKGaranci sipas rregullave t prcaktuara nga konformitet i per krkesat teknike t

cilsis s produkteve, shrbimeve, impianteve dhe mnyrs se operimit te t yre n treg shtgarancia e cilsis vete. Sa m shum sht e qart dhe e sigurt cilsia aq m shum rritetkonsumi ose prdorimi produkteve. Kshtu q zhvillimi ekonomik rritet jo vetem ngakonsumi me i madh por dhe se ekonomia merr hov si rezultat i ketij konsumi.

2.6 MARRJA E DETYRIMEVE TEKNIKE DHE PERGJEGJESIVE RESPEKTIVEKONTRAKTORE

N raportet midis palve n zinxhirin tekniko-ekonomik, t vne n dukje m par,mbivendosen raporte juridike qe prcaktojne detyrimet respektive teknike dhe dhe

prgjegjsit perkatese ne rast mosrespektimi te tyre. Keto raporte i lidhin palet nemarrdhenie t formalizuara npermjet nj dokumenti te nnshkruar mes tyre (kontrate) osenepermjet nje fakti (psh. Blerje-shitje e nj malli). Detyrimet dhe prgjegjsit q merren mekete rast quhent kontraktuale.

2.7 PERGJEGJESITE CIVILE E PENALE

Prgjegjsit civile vijn si pasoje e demeve te shkatuara nga mos respektimi idetyrimeve qe rrjedhin nga kerkesat e normes teknike specifike te referuar ne kontrate.Dmet mund t vijn edhe nga neglizhenca apo paaftsia q mund t oj n mos respektimine normativave civile. Ne cdo rast personat pergjegjes detyrohen te zhdemtoje demin ne bazete kontrates ose kodit civil nqs demi i shkaktuar ka karakter administrativ apo ekonomik qe

perfshihet brenda kesaj kornize ligjore. N momentin kur personat pergjegjes neglzhojne oserefuzojne zbatimin e neneve te kodit civil apo demi i shkaktuar prej tyre eshte veper penale(psh deme cenon sigurine apo jeten e personave), atehere ata jane subjekt i ndekjes penale ne

perputhje me ligjet ne fuqi.


9/45

LEKSIONI 3

TIPOLOGJIA E NORMATIVA TEKNIKE NE EUROPE

1. NEVOJA E AKTEVE TE PERBASHKETA NE FUSHEN TEKNIKE

1.1 - Kufijte e vlersimit e te njohjes reciproke midis vendeve te BE-se.Heqja e pengesave teknike t tregtis n Europ ka gjetur nj mbshtetje t fort nseancn e Gjykats Europiane m 20/ 2 /1979 sipas t cils do produkt legal ifabrikuar dhe i nxjere n shitje n nj vend antar duhet t jet, n mas i pranuar ntregun e secilit prej vendeve antare. Ky detyrim i sanksionuar nga gjykata ka uarn prafrimin dhe harmonizimin e legjislacionit e t normave t shteteve t ndryshme

antare.Harmonizimi n tr Europn i normativave teknike kombtare ka krijuar nj sistemekuivalent t normave teknike q lindi nga konsensusi ndrmjet vendeve antare dheka eliminuar ushtrimin e masave mbrojtse n favor t prodhimeve kombtare.Ky proces rinovimi i legjislacionit teknik t vendeve t anetare kerkoi edhe vendosjene disa krkesave e specifikimeve teknike t nevojshme pr t zhvilluar shkmbimin elirshm n terma mbi sigurin e produkteve, korektsin e tregut, mbrojtjen ekonsumatorit, mbrojtjen e mjedisit etj.Prandaj ka qn dhe sht e nevojshme futja e makanizmave ndihmse nspecifikimet teknike t njllojta pr t gjith vendet e BE duke ndjekur normativateknike t njohura, t prgatitura pr tu aplikuar n kohn e duhur dhe me miratiminkonsensual te palve dhe jo detyrimisht t zbatueshme.Edhe sistemi i verifikimit te produkteve e sistemeve n menyre vullnetare tkomformitetit sipas normave teknike ka patur nevoj t persose m tej mnyrat emekanizmit te tij operues ndrmjet ente ve ertifikuese. Kshtu q sht prcaktuar njsistem i ri detyrimor i verifikimit t komformitetit i cili garanton ne rang Europianrespektimin e krkesave teknike t paravendosura.Gjithsesi ky proces zhvillohet nn dritn e principit subvencionues i formalizuarnga traktati Maastrich m 7/ 2 /1992 ku sipas t cilit Bashkimi Europian nuk ndrhynkur po i njjti objektiv mund t pajtohet me t njjtn efikasitet nga shtetet antaredhe kur individi ose sektori privat jan n gjndje t knaqin nevojat e tyre n interes

t shoqris.


10/45

1.2 DIREKTIVA TEKNIKE TE PERBASHKETA NE TRAJTIMIN ELEGJISLACIONIT KOMBETAR

Procesi i prcaktimit n nivel europian t krkesave dhe saktsimeve teknikendihmse t njjta pr t gjitha vendet antare z fill me zhvillimin e direktivaveteknike t prbashkta n nivel kombtar me baz legjslative brnda nj date tparacaktuar pr secilin prej tyre.Ky proces ka ndrhyr dhe ndrhyn si n fushat e reja ashtu edhe n fushat qtrajtohen nga ligjet nga disa ose t gjith vendet pjestare.Kshtu q bhet fjal pr nj proces legjislativ, pa prekur sovranitetin e vendeve, qkane prafruar dhe po afron gjithnj e m shum legjislacionet e kombeve n nj tprbashkt.Mekanizmi i direktivave sht futur edhe pr t ndihmuar stabilitetin e disamodaliteteve q sigurojn verifikimin e komformitetit t normave teknike fakultative.

1.3 OPINIONET DHE REKOMANDIMET E PERBASHKETA.VENDIMMARRJET DHE RREGULLAT.

Me rekomandim kuptojm prcaktimin e norms europiane t shqyrtuar EN 45020 m1998 ku sipas t cils trajtohen dispozitat e prkujdesjes ose t nj guide.Ajo formulohet n nivel europian duke rekomanduar dispozita pr seciln nga vendetantare, derisa kto t prshtasin ligjet e tyre.Flitet pr nj ftes t veant q qeveria europiane iu bn qeverive t secilit vendmbi lndn e trajtuar, por zbatimi i saj nuk sht i detyrueshm, ashtu si ai mbiopinionet.

Ekziston nj mnyr tjetr, m pak i ashpr i direktivave, pr te prafruar n europlegjislacionet teknike kombtare.Ndryshe aplikohen vendimmarrjet dhe rregullat pa asnj normativ n dipozicion tkombeve dhe jan respektivisht garantuese pr t gjitha vendet antare dhe pr ata tcilve u jan caktuar.

1.4 NORMAT TEKNIKE EUROPIANEPrcaktimi nga ana e enteve normuese europiane t normave teknike t harmonizuaran direktiva t njjta dukerealizuar nj lidhje t ngusht ndrmjet krkesavethelbsore t direktivave dhe t ktyre normave teknike.

Gjithashtu, nprmjet mekanizmit frenues nga entet normuese kombtare t norameveteknike t harmonizuara, kjo lidhje e ngusht transmetohet identikisht n t njjtinnivel pr secilin vend antar.Edhe prcaktimi i normave t tjera teknike nga ana e enteve europiane prbn njtransferim t prmbajtjes s tyre n nivel kombtar, nga momenti kur puna e entevenormuese europiane zhvillohet nprmjet pjesmarrjes n punimet e tyre edhe tenteve normuese t secilit komb.


11/45

2. DALLIMET GJUHESORE NE TEKNIKE

2.1 PERCAKTIMI I PRODUKTEVE, SHERBIMEVE DHE RREGULLAVERELATIVE NE SHERBIME

Me produkte duhet kuptuar artikuj t prodhuar industrialisht dhe produktebujqsore prfshi edhe produktet e peshkimit.Me shrbime duhet kuptuar do lloj shrbimi i shoqris s informacionit, ia vlent thuash fardo lloj shrbimi i kryer normalisht kundrejt pagess, n largsi, nrrug elektronike dhe sipas krkesave individuale t marrsit t shrbimeve. Siprfundim kuptojm: me shrbim n distanc nj shrbim i dhn njkohshm paprezencn e palve; dhe me shrbim nprmjet rrugs elektronike nj shrbim idrguar n origjin dhe i trhequr n destinacion nga paisjet elektronike q e trajtojn,duke prfshir dixhitalizimin dhe memorizimin e t dhnave t cilat jan t

trasmetueshme, duke shtuar dhe marr njkohsisht fijet, radio, mjete optike osemjete t tjera elektromagnetike. Me shrbim me porosi indiciduale t nj marrsi tshrbimeve nj shrbim i drguar nprmjet trasmisioneve t t dhnave mbi bazn ekrkesave individuale.Me rregulla relative n shrbime duhet nnkuptuar nj krkes me natyrprgjithsuese dhe relative n nisjen e shrbimit t aktiviteteve dhe ushtrimit t tyre,n veanti prvaktimeve relative t dhnsit t shrbimeve, t shrbimeve dhemarrsit t shrbimeve.

2.2 PERCAKTIMI I SPECIFIKAVE TEKNIKE DHE I KERKESAVE TE

TJERAMe termin specifike teknike duhet te kuptojme nje specifike normative e cilapermban nje dokumant i cili sakteson (percakton) kerkesat e nje produkti , nivelin ecilsise se tije, perdorimin me te perstatshem, sigurine, dimensioned gjithashtu ketuduhet te perfshijme dhe amballazhimin shenimin dhe etiketimin si dhe procedurat evlesimit dhe te pershtatjes. Gjithashtu duhet thene se ketu perfshihen si metodat dheprocedurat e prodhimit qe jane relative per produktet e agrikultures te destinuara perqellime ushqimore, per njerzit ose kafshet, dhe perqellime mjeksore (medikamentet);ashtu dhe metodat e procedurat e prodhimit qe jane relative me produktet e tjera kurkemi nje shmangie te karakteristikave te permendura me larte.Me termin kerkese tjeter duhet te kuptojme nje kerkese te ndryshme nga specifikateknike e paraqitur per nje produkt dhe kjo per qellime kujdesi per konsumatoret dheambjentin dhe qe lidh ciklet e jete se tije komerciale me kushtet e perdorimit, ericiklimit e perdorimit ose te eleminimit, dhe kjo pikerisht atehere kur keto kushtemund te ndikojne tek kompozicioni dhe natyra e produktit ose tek komercialiteti i tij.

2.3 - SAKTESIMI I NORMES TEKNIKEMe termin norme duhet te kuptojme nje specifike teknike e aprovuar nga njeorganizate e njohur dhe e afte qe te nxjeri akte rregulluese ( qe rregullojne), kjoorganizate duhet ti perkasi nje prej kategorive te meposhtme normash si : norma


12/45

nderkombetare, norma europiane, norma kombetare, te cilat pershtaten dhe vihen nedispozicion te publikut respektivisht nga nje organiate nderkombetare, europiane dhe

kombetare , te cilat kane detyre rregulluese.2.4 - PERCAKTIMI I RREGULLES TEKNIKEMe termin rregull teknik duhet te kuptojme nje specifike teknike ose nje kerkesetjeter , e cila eshte e lidhur me nje rregull relativ me sherbimet dhe qe perfshindispozitat administrative, perdorimi i te cilave eshte i detyrushem per komerialitetindhe rendrimentin e sherbimit, per stabilimentin e punonjesve te sherbimit ose perperdorimin e ketyre te gjithave ne territorin kombetar ose ne nje pjese te tije.Si rregulla tenike mund te paraqiten dhe dispozitat ligjore , rregullat administrative qendalojne fabrikimin, importimin, tregtimin ose perdorimin e nje produkti oseperdorimin e nje produkti ose endimentin dhe perdorimin e nje sherbimi. Kydefinicion i fundit eshte i lidhur me saktesimin e tre llojeve te rregullave teknike nderte cilat mund te permendim ate te dispozitave ligjore rregulluese ose administrative,te cilat jane i jane referuar ne menyre direkte ose indirekte nepermjet kodeveprofesionale (te punes) , specifikave teknike ose kerkesave te tjera ose rregullaverelative te sherbimeve.

3. PERGJEGJESITE JURIDIKE TE NORMAVE

3.1 - EVOLIMI I NORMAVE TEKNIKE NE RREGULLA TEKNIKEKur nje udhezues legjislativ ose ne pergjithsi nje rregull i nxjerre nga administrate

publike me fuqi imponuese perdor specifikime teknike duke ju referuar normaveteknike, atehere keto akte ligjore quhen rregulla teknike te detyrueshem dhe quhen te njohura de jure .Kjo praktike e shpalljes se udhezimeve te njohura de jure te cilat bazohen teknormat teknike krijon lehtesine e pershtatjes e shpejte te normatives me zhvillimin eteknikes.

3.2- RESPEKTIMI NJE NORME TEKNIKE DHE PREZUMIMI KOMFORMITETITUdhezime te nxjerra si dispozite ligjore te nxjera nga administrate publike me fuqiimponuese perdorin tekniken e referimit me nje ose me shume norma teknike per te

percaktuar prezumimin e konformitetit per produkte ose sherbime te caktuara.Ne kete rast, prodhuesi, megjithese nuk mund ti eliminojme ne menyre apriorikerkesat e detyrueshme te paraqitura ne udhezim, gjate aplikimit te tij ne praktike aimund te ofroje edhe nje zgjidhje alternative per plotesimin e kerksave te detyrushmeduke prezumuar konformitetin.

3.3 SHPREHJA E NORMAVE TEKNIKE MBI GJENDJEN TEKNIKES PERAZHORNIMIN E MENJEHERSHEM TE SAJ

Rregullat e artit ose praktika me e mire inxhinjerike qe rrjedh nga eksperienca ne vite,citohet n kodin civil te vendeve te BE dhe n shum dispozita ligjore te tyre dhe


13/45

prcaktimi saj bazohetmbi rregullat e konformitetit. Rregullat e artit mund t merret sinj prshkrim ose si trsia e prshkrimeve q knaqin n terma ekonomik vet

gjendjen e tekniks.Norma teknike gjen nj prcaktim n normn EN 45020 sipas t c ilit ajo perkufizohetsi faza e arritur e zhvillimit t produkteve, proceseve ose shrbimeve bazuar nzhvillimin aktual te teknikes, te zbulimt shkencore teknologjik dhe eksperimenteve nzhvillim.Nse kihet parasysh q normat teknike n prgjithsi jan t predispozuara per tuprdorur nga profesioniste dhe t njohura nga organizma normuese, kur t flitet nvazhdim per pjesmarrjen e t gjithave palve t interesuara (prodhues, konsumator,tregtar,etj) duhet kuptuar qe asnjra nga kto pale t mos jet mbi t tjert. Po keshtuedhe organizata te pavarura shkencore si universitetet, entet krkimore, etj., qe marrinpjese ne hartimin e normave dhe zhvillimin e teknikes nuk duehn konsideruar siorganizata mbi t tjert. Trsia e normave teknike korrektesisht t paraprgatiturame gjith dispozitat ndihmse duhet te mbeshtet edhe mbi baza ekonomike tpranuara nga te gjithe ndersa pasqyrimi i nivelit teknologjik e profesional duhet teazhornohetvijueshem ndryshe nga cndodh me dispozitat legjislative, shpesh tpranuara me shum vones.Rregullat teknike jo domosdoshmrisht identifikohen me normn teknike dhe kjosht ekuptueshme, e legjitimuar dhe e njohur. N veanti t gjitha normat teknike nt cilat respektimi bhet mbi baz t komformitetit t krkesave u vendosenbashkangjitur specifikimeve duke sugjeruar njekohesisht nj mnyr pr t zbatuarrregullat teknike t azhornuara.

3.5 MARRJA E DETYRIMEVE DHE PERGJEGJESIVE TE RREGULLAVETEKNIKE

N veprimtarit teknike midis palve t prfshira ne kontraktime tendryshmevendosen detyrime.Nqs detyrimet jan formalizuar dhe detajuar n mnyr specifike n kontrat, athern baz t tyre merren prgjegjsi n raste kur ndodhin dme si pasoj e mungess srespektimit t detyrimeve t marra. Ndrsa ne kontrata u referohemi normave teknikeose rregullave teknike te njohura dhe aprovuara atehere prgjegjsi n raste kurndodhin dme merrn si pasoj e mungess s respektimit t ketyre normave apo

rregullave.Vlera e references se normave teknike ne marrdhenie kontraktuale qendron ne faktinse ato jane shprehje e gjndjes reale t tekniks dhe ne kete menyre e formalizojne memire dhe ne menyre me te ndershme marrdhenien.N prgjithsi ligjet jo sanksionuese (dmth. q nuk vendosin sanksione nga mungesa emos respektimit t tyre) dhe normat teknike, duke qn jo detyrimisht obliguese, nukmund t jen sanksionuese por mbahen si referuese n rastet kur prfshijn mundsine marrjes s detyrimeve dhe, n rast dmesh, mund t perdoren pr t zgjidhurproblemet e krijuara.


14/45

3.6 BARRA E DEMOSTRIMIT TE PAFAJESISE NE RAPORT MEMUNGESEN E RESPEKTIMIT TE RREGULLAVE TEKNIKE

Prgjegjsia juridike si civile dhe ajo penale ne teknike lindin zakonisht nga gabimetteknike ose nga mos respektimi normave dhe rregullave teknike. Prjashtohen ne keterast cshtje te tjera te parashikuara nga ligji. N n t tilla raste barra e demostrimit tepafajesise mbetet e teknikeve te cilet duhet ta bazojne ate ne interpretimin e normave.

3.7 SPECIFIKIME JURIDIKE TE NORMAVE TEKNIKENj norm teknike, q lind n mnyr spontane dhe q nuk sht kthyer n rregullteknik pr t vepruar si dispozite apo rregullore shtetrore dhe qe n t njjtn koh inuk i njihet aplikimi per konformitet, ne vendet e BE mund te konsiderohet egateshme pr t qn e aplikuar si akt normativ.

3.7 A APLIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE PADEKLARUARASubjekti, hartuesi i mundshm i norms teknike, vendos vet n mnyr t lirshmembi aplikimin e padeklaruar ndaj t tretve te normes s prodhimit. Subjekti n ktrast sht i lir t vazhdoj ose t mos aplikoj normn edhe pa e deklaruar.Specifikimet juridike mbi aplikimin e norms konsistojn n faktin q subjekti nrastet e gjykimit me palt kundrshtare, duhet q n mnyr t besueshme t tregojse e zbatuar rregulln teknike n fazn e prodhimit.Nse aplikimi i norms mbshtetet vetem mbi presupozimin e konformitetit trregulls se padeklaruar teknike sht e nevojshme q n vazhdim t ket nj akt

akuz duke marr nj pesh t rndsishme juridike.

3.7 B ALIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE DEKLARUARASubjekti, hartuesi i mundshm i norms teknike, n mnyr t lirshme vendos tutregoj t tretve mbi aplikimin e normave n sfern e prodhimit. Kjo deklarat shtpjes e kontrats q nnshkruhet nga subjekti ose mund t jet pjes e marrdhnievetregtare n mnyr t atill q t gjeneroj besim tek t trett mbi aktivitetin oseproduktin.N pamje t par vzhgimi i norms teknike mund t marr nj rndsi t theksuar dheher pas here decizive n zbatimin e detyrimeve t nnshkruara n kontrat, prandaj

pakujdesia sjell pasoja juridike sipas rasteve kur ka t bj me prodhimin ose blerjen edeklaruar. Edhe n kt rast pakujdesia e norms teknike n t ciln sht deklaruaraplikimi mund t prfshij pasoja juridike ndryshe nga deklarimi i br sic mund tnjihen detyrimet kundrejt zotruesve ose prodhuesve t produkteve duke qn tkushtzuar nga deklarimet e bra.


15/45

3.7 C APLIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE DEKLARUARA DHE TECERTIFIKUARA OSE VERTETESIA MBI KONFORMITETIN E NORMES

Subjekti, hartuesi i mundshm i norms teknike, n mnyr t lirshme vendos tutregoj t tretve mbi aplikimin e normave n sfern organizative t prodhimit tshoqruar nga nj certifikat ose me nj vrtetim mbi konformitetin e norms.N kt rast vlejn t gjitha ato q jan thn n rastet paraardhse por me dicka mshum me prfshirjen e prgjegjsive nga entet certifikuese ose vendosjen eprocedurave mbi pakujdesit ose krkohen kompetenca pr ushtrimin e verifikimit tkonfromitetit.


16/45

LEKSIONI 4

ORGANIZMAT NORMATIVE

1.NIVELET NDERKOMBETARE

1.1- IEC (International Electrotechnical Commission): Vula IECIEC eshte nje organizmate nderkombetare e krijuar me 1906 me qender ne Gjeneve

dhe merret me normat teknike dhe standardizimet ne te gjitha fushat e teknologjise elektrike,elektronike dhe informatike.

Ne IEC marrin pjese Komitetet Kombetare (nga nje per secilin vend) qe perfaqesojneinteresat e kombeve te tyre ne punet e organizimit dhe te vendosjes se normave standarte per

te gjithe.Ne kete organizate bejne pjese:Industrialist, Furnizues, Shperndares dhe ShitesKonsumator dhe PerdoruesTe gjithe nivelet e agjensive qeveritareShoqerite Profesionale dhe Shoqatat TregtareSubjektet e trajtimit profesional per normat teknike dhe standardet

Ne IEC marrin pjese 62 anetare me te drejta te plota dhe 11 anetar pa te drejte vote.Te perfaqesuarit ne IEC mbulojne me shume se 80% te popullsise dhe rreth 95% te energjiseelektrike boterore.

1.2 ISO (International Organization for Standardization):Vula ISOOrganizata boterore e standarteve (ISO) u themelua ne Londer me 1946 nga shkrirja edy organizmave te meparsheme. Ajo mbulon te gjithe sektoret e teknikes pervec sektoritelektroteknik qe mbulohen nga IEC.

Anetaret e ISO jane perfaqesues te interesave publike dhe private te kombeve. Cdokomb mund te perfaqesohet me nje anetar.

Ne ISO perfaqesohen 148 vende nga te cilat 96 jane anetar aktive ne organizate, 38prej tyre nuk kane te drejta te plota por vetem informohen mbi punen e kryer ne interes tetyre nga ISO dhe 14 anetar te nenshkruar te cilet mbajne kontakte me boten normatore mbiazhornimin e normave te reja.

Cdo norme e perpunuar nga ISO mban vulen e saj njekohesisht bashke me vulen e

organizates qe bashkepunoi ne perpunimin e saj.

1.3- ISO / IEC JTC1 (Joint Technical Committee 1 for InformationTechnology) : Komisioni i perbere nga ISO & IEC,Vula e normave ISO /IEC

JTC1 eshte nje komision i perbere nga ISO dhe IEC qe mbulon fushen e normave teknike nesektorin e teknologjise se informacionit dhe te informatikes. Normave te perpunuara nga kjoorganizate iu bashkangjiten vulat e ISO / IEC.

1.4 - ITU (International Telecommunication Union) : OrganizataNderkombetare e pergatitjes se normave.


17/45

ITU eshte nje organizem nderkombetar brenda sistemit te Kombeve te bashkuara kuqeverite e vendeve anetare koordinojne sherbimet dhe ne rrjetin e TELEKOM-it. Organizata

perbehet nga tre sektore: ITU-R qe mbulon normat teknike mbi rrezatimet, ITU-T qe mbulonnormat teknike per tekomunikacionin dhe ITU-D qe mbulon normat teknike per zhvillimin esektoreve qe mbulon organizata.

ITU-T prodhon norma teknike ne formen e rekomandimeve, per sektorin etelekomunikacionit.

Ne ITU bejne pjese 189 vende anetare, me shume se 650 anetare dhe 50 anetare teasociuar nga sektori i Telekomit. Rekomandimet e ITU shpesh here publikohen si norma ngaIEC, ndonjehere si dispozita legjislative, dhe ndonjehere si dispozita ndihmese temarreveshjeve nderkombetare.

2. NIVELI EUROPIAN

2.1- CENELEC (Comite Europeen de Normalisation Electrotecnique):Vula enormave EN:

CENELEC u krijua me 1973 nga bashkimi i dy organizatave te meparshme, siorganizate jo fitimprurese me qender ne Bruksel. Ajo perbehet nga Komitetet Kombetare teEletroteknikes te 22 Vendeve Europiane .

CENELEC merret me hartimin e normave teknike duke krijuar lehtesira deri neheqjen e barrierave tregtare. Normat teknike te hartuara kenaqin kerkesat e prodhuesve,konsumatoreve dhe tregut europian. Ato jane te harmonizuara dhe ne mbeshtetje te

prodhimeve europiane me qellim qe te forcoje dhe zhvilloje tregun Europian, te stimulojnezhvillimit teknologjik, te rrisin sigurine aktive dhe pasive, te perkujdesen ndaj konsumatoritdhe punetoreve.

Cdo norme mban vulen e EN dhe nje numer shoqerues qe shkon nga 50000 deri ne 59999nese behet fjale per nje norme te studiuar ekskluzivisht nga CENELEC, nga 60000 deri ne69999 nese eshte me origjine nga IEC dhe nga 45000 deri ne 49999 nese i referohemi senjejtes fushe por te ndare sipas sektoreve IT (Teknologjise se Informacionit).Vula ENV tregon nje norme te vlefshme per nje periudhe te parashtruar kohore ne fazeeksperimentale.

2.2 CEN (Commite Europeen de Normalisation):Vula e normave ENEN eshte krijuar me 1961 nga organet normuese kombetare te CEE dhe te EFTA

(Europian Fair Trade Association: ne perputhje me zonat e lira te shkembimit ndermjetIslandes, Litenshtenjit, Norvegjise dhe Zvicres.)

Normat lindin vullnetarisht nga perfaqesuesit e te gjithe te interesuarve ne kete fushe :Industrise, autoriteteve, shoqerive civile, enteve normuese kombetare, etj.

CEN perbehet nga 22 pjesemarres si perfaqesues te vendeve te komunitetit euopian,te vendeve te EFTA-es dhe te disa vendeve te tjera te Europes qendrore dhe lindore. Ketu

bejne pjese dhe 8 vende anetare qe nuk kane te drejte vote ne asamblene e pergjthshme e qeperfaqesojne organizatat europiane te industrialisteve, konsumatoreve dhe ambientalisteve.

Komisioni Europian dhe sekretari i EFTA-s perbejne keshilltarete CEN.CEN kontribuon vullnetarisht ne Bashkimin Europian me norma teknike qe

promovojne tregetine e lire, sigurine aktive, mbrojtjen e mjedisit, etj.


18/45

Normat europiane te CEN ashtu si dhe ato te CENELEC dhe te ETSI duhet te kthehen nenorma kombetare per vendet e Bashkimit Europian ose vendet qe aspirojne te hyjne ne keteBashkim duke zevendesuar normat lokale qe bien ne kundershtim me to. Edhe per CEN vulae normave eshte EN. Seria e numrave shoqerues arrin deri ne 39999.

2.3-ETSI (Europian Telecommunications Standarts Institute) : Vula enormave ETS

ETS eshte nje organizate jofitim prurese. Qellimi kryesor i krijimit te saj eshte hartimii normave teknike Europiane ne fushen e tekomunikacionit.Organizata perbehet nga 699 anetare nga 55 vende europiane por edhe nga anetare nga vendete tjera. Ne rganizate perfaqesohen edhe operatore te rrjeteve te ndyshem telefonike,industrialistet, perdorues, furnizues sherbimesh dhe organizata kerkimore te kesaj fushe.Komisioni Europian dhe sekretari i EFTA-s e kane njohur ETSI. Vula e normave eshte ETS.

Tabele permbledhese e organizatave normative

NiveliElektrik

&Elektronik

TelekomunikacioniTeknologjite

eInformacionit

Te Tjera

Nderkombetar EIC(2)

EIC(2)

ISO / IECJTC1 (1)

ISO(2)

Europian CENELEC(2)

ETSI(2)

CEN/CENELEC(2)

CEN(2)


19/45

LEKSIONI 5

DIREKTIVAT E PERBASHKETA TE PERAFRIMIT TE RI DHENORMAT E HARMONIZUARA .

1. HYRJE

1.1- HARMONIZIMI LEGJISLATIVLindja dhe zhvillimi i tregut te perbashket europian ka patur dhe ka nevojen qe

produktet kudo qe te jene prodhuar tu pergjigjen kerkesave thelbesore te perbashketa teBashkimit Europian ne menyre qe te qarkullojne lirisht brenda Europes. Kerkesa themelore

per tu plotesuar jane ato qe lidhen me sigurine aktive dhe pasive, shendetin dhe ambientin.Kjo kerkese shtron nevojen e harmonizimit legjislativ midis vendeve anetare te BE-se poredhe te nomave teknike kombetare te tyre.

Harmonizimi i legjislacionit te vendeve europiane eshte bere sipas direktivavekomunitare te cilat kerkojne angazhimin e cdo shteti anetar ne procesin e harmonizimitlegjislativ duke ruajtur kompetencat e organeve kombetare per format dhe mjetet e perdorura.

1.2- HARMONIZIMI I NORMAVE TEKNIKE KOMBETAREHarmonizimi i normave teknike kombetare te vendeve te komunitetit europian me ato

komunitare sipas rekomandimeve dhe direktivave perkatese lindi si nevoje e hapjes se tregutdhe shkembimit te lire te mallrave ne euro zonen komunitare. Ky harmonizm ka qene nje

proces i gjate dhe i studiuar mire dhe perben nje inisiative te nisur prej kohesh nga entetnormative kombetare. Kjo pune vazhdon edhe sot per te evituar mosperputhjet qe mund telindin si pasoje e arritjeve te reja teknike apo kerkesave te reja ne shkembime.

2.1 DIREKTIVAT E PERAFRIMIT TE RIMegjithe perpjektjet e vendeve anetare te Komunitetit Europian per pershtatjen dhe

harmonizimin normativ teknik te tyre sipas Direktivave komunitare, u vune re veshtiresi nekete drejtim. Per tejkalimin e tyre dhe per te lehtesuar dhe shpejtuar zbatimin e Direktivavekomunitare, por edhe per te tejkaluar veshtiresite e adoptimit te normave teknike per disa

produkte te vecanta, u konceptua nje strategji e re harmonizimi teknik bazuar ne disadirektiva te reja te quajtura direktivat e Perafrimit te Ri, qe u aprovuan nga vendet e BE me

rezoluten e Keshillit Europian te muajit Maj, 1985.Keto direktivat t e reja, ne ndryshim nga te meparshmet, kerkojne qe procesi i

harmonizimit teknik te fokusohet ne adoptimin e disa kerkesave te quajtura thelbesore, mekarakter pergjithesues, qe ju referohen nje kategorie te gjere produktesh, pa vendosur asnjekerkese specifike qe lidhet me produkte te vecante. Keto kerkesa lidhen kryesisht me

plotesimin e kushteve te sigurise, mbrojtjes se shendetit dhe ambientit.Normativat teknike komunitare ne zbatim te kesaj direktive hartohen nga organizatateuropiane te standardeve. Produktet qe prodhohen ne zbatim te ketyre direktivave marinmarken CE dhe mund te tregetohen lirshem ne te gjithe vendet e komunitetit europian.

Per normimin me specifik te produkteve te vecante u eshte lene liri te interesuarve perte propozuar, negociuar dhe hartuar norma teknike nepermjet Enteve ose Organizatave te


20/45

Standarteve, me kusht qe ato te jene konform kerkesave kryesore te direktives me te cilen atolidhen.

2.3- PRINCIPET BAZE TE STRATEGJISE SE PERAFRIMIT TE RIStrategjia e re e Perafrimit te Ri bazohet ne keto principe kryesore:a- Realizimin e shpejte te procesit te harmonizimit legjislativ mbi bazen e direktivave qe

percaktojne vetem kerkesat thelbesore qe produktet duhet te kenaqin (sigurine,mbrojtjen e shendetit dhe te ambientit) ne menyre qe ato te pranohen ne tregun e

perbashket dhe te mund te levizin lirshem ne te.b- Emertimin e Enteve ose Organizatave te normave teknike si organe qe do te merren

me perpunimin e normave teknike egzistuese mbi bazen e direktivave te Perafrimit teRi duke i kthyer ato ne norma teknike te harmonizuara.

c- Mbajtjen e tipit vullnetar te normave teknike (dmth aplikim jo i detyruar i tyre).d- Dhenien paraprake te konformitetit kekesave kryesore te direktives ne aplikimin e

normave te harmonizuara,e- Presupozimin e komformitetit me kerkesat kryesore te direktives perkatese per te

gjithe aplikimet qe bazohen ne normat e harmonizuara dhe dhenien e pergjegjesiseautoriteteve publike per te garantuar respektimin e kerkesave te sigurise (ose tekerkesave te tjera) ne territorin e tyre.

f- Njohjes se organeve normuese ne nivel komuniteti europian dhe kombetar nepermjetrezolut es se keshillit se ciles ju referuam me siper.

3.NORMAT E HARMONIZUARA

3.2 LINDJA E NORMAVE TE HARMONIZUARA

Ne zbatim te marreveshjes midis Organizatave Europiane te Normave dhe KomisionitEuropian cdo norme teknike e harmonizuara, e hartuar ne zbatim te nje direktive te dhene neRezoluten e Keshillit te Europes se dates 07.05.1985, adoptohet nga Organizata Europiane e

Normave qe mbulon ate fushe te ciles i referohet norma. Referimi mbi adoptimin e normes seharmonizuar publikohrn ne gazeten zyrtare te komunitetit europian.

Me adaptimin e normes se harmonizuar nga njera prej Organizatave Europiane teNormave edhe vendet anetare te Komunitetit Europian jane te detyruara qe te kryejne njepublikim analog dhe te adaptojne normen egzistuese te tyre me normen e harmonizuarnepermjet Enteve normues kombetare qe jane anetare te Organizates Europiane.

Normat e harmonizuara mund te zgjidhen nga normat e gzistuese per sektore te vecanteose mund te pergatiten nga eksperte jashte Organzitave Normuese Europiane sic jane CEN,

CENELEC dhe ETSI, por ne cdo rast aprovimi dhe adaptimi tyre kalon nepermjet ketyreOrganizatave sipas fushes qe ato mbulojne.

Ne pergatitjen ose perpunimin e nje norme te harmonizuar, enti normues kompetentduhet te perfshije te gjithe palet e interesuar (prodhues, konsumatore, sindakata, autoritete

publike, etj.). Permbajtja e normave te harmonizuara eshte pergjegjesi e Entit normueseuropian perkates.

3.3 TIPET E NORMAVE TE HARMONIZUARANormat e harmonizuara klasifikohen ne norma te pergjithshme dhe norma te vecanta.

Normat e pergjithshme te harmonizuara u referohen te gjithe produkteve qe jane pjese e nje


21/45

Direktive te dhene ndersa normat e vecanta te harmonizuara i referohen vetem nje llojprodukti ose nje familjeje produktesh. Gjithashtu jane ne fuqi ende edhe te ashtequajturatnorma me baze interesi per nje Direktive (p.sh. Norma EN 45020), te cilat kane nje fushe tegjere zbatimi pasi perbajne dispozita baze per nje sektor te vecante, psh per matjen, provatdhe vlerat relative referuese te njerit nga aspektet e trajtuara ne Direktive.

3.4 DISPOZITAT QE NORMAT E HARMONIZUARA MUND TE KENAQINNje norme e harmonizuar e nje Direktive eshte e tille derisa kenaq, me zbatimin e saj,

kerkesat thelbesore te direktives. Por norma mund te permbaje specifikime qe kenaqin tetjera dispozita tej kerkesave kryesore te Direktives. Ne kete rast norma duhet te dalloje sidispoziten te ciles i referohet ashtu dhe Direktiven. Nje norme e harmonizuar nuk duhet neasnje menyre te mbuloje te gjithe kerkesat e Direktives se ciles i referohet edhe sikur tetrajtoje vetem per nje produkt ose per nje familje produktesh. Ne kete rast hartuesi duhet te

perdore specifikimet teknike per te kenaqur gjithe kerkesat thelbesore te normatives.

3.5 - PERPUNIMI I PROCEDURAVE DHE PUBLIKIMI I NJE NORMETE HARMONIZUAR

Procedura e perpunimit dhe publikimit te nje norme te harmonizuar mund te organizohetsipas ketyre etapave ne vazhdim:

1- Komisioni europian formulon nje mandat, i cili kerkon konsulencen e Shteteveanetare.

2- Ky mandat ju transmetohet organizatave europiane te normave.3- Organizatat normuese europiane e pranojne mandatin megjithese kane te drejten qe

edhe ta refuzojne ate.

4- Organizatat normuese europiane zhvillojne nje program te perbashket dhe zgjedhinnje Komitet Teknik ne lidhje me kete ceshtje.

5- Organizatt normuese europiane dhe organet kombetare korespondente nisin hetimetpublike mbi kete aspekt .

6- Komiteti teknik merr ne konsiderate komentet e zhvilluara.7- Organizatat kombetare te normave votojne per normen e re te krijuar dhe organizatat

europian e miratojne ate.8- Organizatat normuese europiane i transmetojne Komisionit Europian referimet e bera

mbi normen (numrin dhe titullin).9- Komisioni ben publikimin e ketyre referencave.10- Organizatat normuese kombetare bejne vendosjen e drejte te normes europiane ne

nivel kombetar.11- Autoritete e vendeve te vecanta anetare publikojne referimet e normes kombetare.

3.6 MODIFIKIMI I NJE NORME TE HARMONIZUARVendimi formal per te modifikuar nje norme te harmonizuar mund te merret ne menyre te

pavarur nga organizatat normuese europiane por edhe me kerkese te Komisionit Europian qene te njejten kohe edhe ai mund ta beje kete propozim ne menyre te pavarur ose nga kerkesae nje prej vendeve anetare.


22/45

Nevojshmeria e modifikimit mund te rrjedhe nga variantet e ndryshme ne fushen ezbatimit ose nga kerkesat thelbesore te direktives, nga vleresimi i Komisionit ose te nje prejvendeve anetare, nga papershtatshmeria e nje norme te harmonizuar per te kenaqur kerkesatkryesore te direktives ose ato te zhvillimeve teknologjike.

Modifikimi sidoqofte duhet te mbulohet nga nje mandat i Komisionit ne terma dhe kushtepergjithsisht te njejta me ato te mandatit origjinal, por nuk perjashtohet edhe ideja e njemandati te ri .

Organizata normuese europian vendos daten e publikimit ne nivel kombetar tenormes se modifikuar dhe daten e pezullimit te asaj qe ekzistonte me perpara, duke zgjedhurkeshtu nje periudhe te ripozicionimi te vlefshmerie se te dy versioneve. Referimet e normesse modifikuar dhe asaj ekzistuese publikohen ne gazeten zyrtare te Komisionit Europian.


23/45

LEKSIONI 6

PERAFRIMI I P ERBASHKET GLOBAL MBI VLERESIMIN E KOMFORMITETIT

1.VERIFIKIMET MBI KOMFORMITETIN

1.1- KERKESAT MBI SHQYRTIMIN E KOMFORMITETIT NE BE

Nepermjet rezolutes se Keshillit Europian 7.5.1985 i cili ka vendosur Trajtimet ereja mbi konformitetin eshte njohur nevoja e shqyrtimit te komformitetit te normave te rejadhe jane hedhur bazat e para per ti kenaqur ato.

Rezoluta detyron shtetet anetare qe te ruajne komformitetin mbi kerkesat e sigurisedhe ne vecanti kerkesat thelbesore mbi sigurine e produkteve. Produktet duhet te shoqerohen

nga nje certifikate ose nje stampe konformiteti e bazuar ne rezultatin e provave ose nedeklarimin e prodhuesit.

1.2- CERTIFIKATAT E KOMFORMITETIT DHE CERTIFIKIMIPerkufizimet qe pasojne trajtohen ne Normen EN 45020 :

Me Certifikate mbi komformitetin duhet kuptuar nje dokument i leshuar sipasrregullave te nje sistemi certifikues, i cili tregon qarte, se nje produkt, proces apo sherbim i

percaktuar saktesisht eshte ne komformitet me nje norme te specifikuar ose me njedokumenti tjeter normativ.

Me Komformitet duhet kuptuar korrespondenca e nje produkti, procesi ose sherbimi

me kerkesa te specifikuara.Me Certifikim duhet kuptuar procedura me te cilen nje pale e trete garanton me shkim

se nje produkt, proces ose sherbimi eshte konform kerkesave te specifikuara.Me Pale e trete duhet kuptuar nje person ose nje organizate e njohur si e pavarur nga

palet e interesuara.Nga perkufizimet e lartpermendura nxirret pefundimi se nje certifikate komform

rregullave duhet te specifikoje Normen se ciles i referohet komformiteti dhe duhet te leshohetnga nje person ose organizate e njohur si e pavarur nga palet e interesuara.

Certifikata mund te zevendesohet me te ashtu quajturen Marke e komformitetin ecila duhet kuptuar si Marke e depozituar dhe aplikuar komform rregullave te nje sistemicertifikues, duke treguar me nje qartesi te majftueshme qe nje produkt, nje proces ose nje

sherbim eshte komform nje norme te specifikuar ose te nje dokumenti tjeter normativ.Nje certifikate komformiteti, duke qene e leshuar nga nje pale e trete, eshte nje

dokument i rendesishem qe mbart vlera ekonomike te rendesishme ndersa vlera e saj juridikebazohet ne deshmine e nje pale te pavarur.


24/45

2. AKREDITIMI

2.1 ORGANIZMAT E AKREDITIMITPerkufizimet qe pasojne trajtohen ne Normen EN 45020:

Me Organizem Akreditimi duhet kuptuar nje Organizem qe administron nje sistemakreditimin dhe qe leshon certifikata akreditimi.

Me Sistem akreditimi duhet kuptuar nje sistem qe nepermjet rregullave te tij realizonprocesin e akreditimit.

Me Akreditim duhet kuptuar nje procedure nepermjet te ciles nje organizem i njohurnjeh formalisht aftesine e nje organizmi tjeter per te kryer funksione specifike ne perputhjeme normat.

Procesi i akreditimit duhet te garantojne aftesi, profesionalizem dhe paaneshme ri.

Struktura e akredituar mund te jete nje organizem certifikues, nje laborator provash ose njeqender vleresimi.Procesi i akreditimit eshte vullnetar dhe duhet te realizohet sipas kerkesave te percaktuaranga norma teknike europiane e serise EN 45000.


25/45

LEKSIONI 7

PERAFRIMI I PERBASHKET PER MODULET DHEMARKEN CE

1. HYRJE

1.1- NISMA E PERAFRIMIT TE MODULEVERezoluta e Keshillit Europian e dates 21.12.1989, qe percaktoi Perafrimin e

Moduleve, ftoi Komisionin Europian te merrte masat e nevojshme zbatimin e Rezolutes.Komisioni, qe nepermjet nje komunikimi te meparshem, te dates 24.07.1989, i kishte

paraqitur Keshillit propozimin e Perafrimit Global, ishte i pergatitur per kete ftese. Ndaj pasmarrjes se saj, ai arriti te formulonte shume shpejt propozimin mbi ate cka quhet me emrinPerafrim i Moduleve i cili bashke me Perafrimin Global do te krijonte kushtet e nevojshme

per zbatimin e efektshem te Rezolutes.Per me teper Keshilli ka prezantuar te ashtuquajturin Perafrim i Moduleve ne

Vendimin 90/683/CEE qe me vone u abrogua e u shfuqizua nga vendimin 93/465/CEE i vitit22.07.1993 me ane te te cilit percaktohen modulet qe duhet te plotesohen sipas fazave tendryshme te procedurave te vleresimit te komfomitetit te nje produkti per marrjen dhe

perdorimin e markes CE.

1.2- MOTIVET E PERAFRIMIT TE MODULEVE

Motivet thelbesore per perafrimin e moduleve qendrojne ne nevojen per te realizuarnje zbatim efektiv te Perafrimit Global. Ne vija te pergjithshme mund te themi se mePerafrimin Global te moduleve jane futur instrumenta harmonizues per vleresimin ekomformitetin dhe jane adoptuar principe te perbashketa ne aplikimin e t yre.

1.3- KRITERET E PERCAKTIMIT TE PERAFRIMIT TE MODULEVEMe perafrimin modular eshte marre parasysh qe instrumentat harmonizues per

vleresimin mbi komformitetin duhet qe te sigurojne plotesisht komformitetin e produktevesipas kerkesave thelbesore te vendosura ne direktivat e harmonizimit teknik, duke garantuarshendetin dhe sigurine e perdoruesve dhe komsumatoreve. Eshte marre parasysh gjithashtuqe ky komformitet duhet te sigurohet ne menyre jo te imponuar nga prodhuesit nepermjet

procedurave te qarta, te kuptueshme dhe duke lejuar nje grade e larte fleksibiliteti neperdorimin e moduleve.

Pervec kesaj eshte mbajtur parasysh qe per te lehtesuar kontrollin mbi tregun eperbashket nga ana e kontrolloreve dhe per te sqaruar detyrimet e operatoreve ekonomikeeshte e nevojshme vendosja e disa rregullave te perbashketa dhe perdorimi markes CE.


26/45

2.3 - ORIENTIMET MBI VENDOSJEN E SHENJAVE CENe vendimit e Keshillit 93/465/CEE shpjegohen ne princip menyrat dhe format e vendosjevete shenjave CE nga te cilat do te permendim:

Marka CE e kur vendoset mbi nje produkt duhet te garantoje komformitetin eproduktit sic parashikohet ne direktivat qe perkatese (jo vetem per kerkesat thelbesorembi sigurine, shendetin, mbrojtjen e konsumatorit, etj., por edhe per elemente tevecante te normes.)

Marka CE mbi produktet industriale duhet te deshmoje qe nen pergjegjesine eprodhuesit produkti eshte realizuar sipas udhezimeve dhe direktivave te pranuara dheqe i eshte nenshtruar procedurave te verifikimit te komformitetit.

Marka CE mbi komformitetin eshte e ndertuar nga incialet CE sipas simbolitte Komisionit Europian dhe vendoset mbi produktet. Permasat e germave te sajndryshojne ne perputhje me permasat e produkteve por ne asnje rast ato nuk mund te

jene me e vogla se 5mm.

Marka CE vendoset nga prodhuesit ose nga nje person i caktuar prej tij mbicdo produkt, ne menyre te dukshme, te lexueshme dhe qe nuk mund te hiqet osedemtohet kollaj. Ne rastet e pamundesise ose per te perjashtuar cdo justifikim ajovendoset edhe mbi amballazhin dhe mbi dokumentat shoqeruese te parashikuaraneper direktiva.

Marka CE eshte e detyrueshme te vendoset mbi cdo produkt industrial tedisiplinuar nga normat e harmonizuara teknike te ngritura mbi principin e PerafrimitGlobal.

Krahas markes CE mund te bashkangjiten edhe shenja te tjera komformiteti(te ashtu quajturat shenja cilesie) te normave europiane ose kombetare, kur ato nuk

pengojne leximin dhe nuk ngaterohen me shenjen CE.

2.4 MODULET E VLERESIMIT MBI KOMFORMITETINPjesa e trete dhe e fundit qe i bashkangjitet vendimit te Keshillit Europian

93/465/CEE percakton modulet te cilet dallohen njeri nga tjetri nepermjet germave teshprehura nga A-H, ne te cilet direktivat e vecanta te treguara shprehin fushen e gjere te

perdorimit te tyre.Moduli C eshte i destinuar per tu perdorur ne kombinim me modulin B. Por ai

kombinohet pergjithesisht edhe ne rastet e tjera me modulet D, E dhe F pervec se ne rastet evecanta ku projekti i ndertimit eshte shume i thjeshte.

Per prodhuesin eshte e nevojshme te vleresohet se ciles skeme duhet ti referohet meqellim qe te kuptojme se cilin prej moduleve duhet te ndjeke dhe me ke duhet te kombinohet

ai modul ne menyre qe produkti te mund te marre marken CE.


27/45

2.5MODULI A - KONTROLLI I PRODHIMIT TE BRENDSHEM

PRODHUESI

Sigurohet dhe shprehet qe produktet nefjale kenaqin kerkesat e direktives qe ireferohet.

ORGANI INFORMUESVersioni baze i Modulit A nuk parashikonnderhyrjen e ndonje organi informues.

PRODHUES

FAZAE

PROJEKTIMIT

FAZAE

PRODHIMIT

A

B

SHENJA CE

C D E F

G H


28/45

PLOTESIME TE TJERA

Prodhuesi : i derguari i tij ose pergjegjesiqe lejon produktin te hyje ne tregun e

perbashket duhet te ruaje , te depozituar ,per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)vjecare nga data e fundit e prodhimit tevete produktit dokumentacionin teknik qerezulton ne respektimin e specifikimeve tedirektives. Prodhuesi nderkohe duhet teadoptoje masat e nevojshme derisa procesii prodhimit te jete po ai ne menyre qe tekryeje dhe mirembaje produktet komformdokumentacionit teknik dhe sipaskerkesave te direktives se referuar.

KOMENTE

Moduli A - mbulon si fazen e projektimitashtu si dhe ate te prodhimit te produktit,duke formuar keshtu i vetem nje procedurete kompletuar mbi vleresimin ekomformitetit.

2.6- MODULI B - KONTROLLI I TIPIT CE

PRODHUESIParaqet tipin dhe dokumentacionin

perkates teknik.

ORGANI INFORMUES

Kontrollon (nepermjet kontrolleve tedepozituar te provave te nevojshme) dhedeklaron qe keto kontrolle jane komformkerkesave te percaktuara ne direktiven icila i referohet.

PLOTESIME TE TJERA

Prodhuesi: i derguari i tij ose pergjegjesi qelejon produktin te hyje ne tregun e

perbashket duhet te pranoje se bashku medokumentacionin teknik nje kopje tedeklarimeve te kontrollit CE te depozituar

per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)vjecare nga data e fundit e prodhimit tevete produktit.

KOMENTE

Moduli B mbulon pra vetem fazen eprojektimit te produktit dhe duhet te jetegjithmone i kombinuar ose shoqeruar memodulin perkates te fazes se prodhimit.


29/45

2.7- MODULI C - KOMFORMITETI NDAJ TIPIT

PRODHUESISigurohet dhe deklaron qe produktet nefjale jane komform llojit te objektit tedeklaruar nga kontrolli CE tip dhe tekenaqi kerkesat e direktives se referuar.

ORGANI INFORMUESVersioni baze i modulit C nuk parashikonnderhyrjen e asnje organi informues.

PLOTESIME TE TJERA

Prodhuesi: i derguari i tij ose pergjegjesi qelejon produktin te hyje ne tregun e

perbashket duhet te ruaje , te depozituar ,per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)

vjecare nga data e fundit e prodhimit tevete produktit nje kopje te deklarates mbikomformitetin. Prodhuesi nderkohe duhette adoptoje masat e nevojshme derisa

procesi i prodhimit te sigurojekomformitetin e produkteve te tipit teobjektit te deklaruar ne kontrollin CE tipdhe kerkesave te direktives qe i referohet.

KOMENTEModuli C mbulon vetem fazen e prodhimitte produktit dhe eshte perdorur gjithmone ishoqeruar me modulin B .

2.8 MODULI D - SIGURIMI I CILESISE SE PRODHIMIT

PRODHUESIVenia ne pune e nje sistemi cilesor teaprovuar ne prodhimin dhe kontrollin e

produktit.

ORGANI INFORMUES

Vlereson sistemin mbi cilesine e produktitduke percaktuar nese po i njejti sistemgaranton komformitetin e produkteve sipaskerkesave te direktives se referuar.Presupozon komformitetin e kerkesave tesistemeve cilesore qe kenaqin normen e

harmonizuar EN ISO 9002 (sot 9001).Prodhuesi ose i derguari i tij harton njedeklarate mbi kontrollin e produktit sipas

provave te depozituara sipas CE. Prodhuesiangazhohet nderkohe qe te kenaqidetyrimet qe i vijne nga ky sistem cilesor iaprovuar ne menyre qe ai te jete i

pershtatur dhe efikas njekohesisht. Cdondryshim qe behet i transmetohet organitinformues, i cili ben vleresimin dhe pastajkomunikon vendimin e tij mbi kete ceshtje.


30/45

PLOTESIME TE TJERA Prodhuesi duhet ne fund te ruaje per 10(dhjete) vjet nga data e fundit e prodhimitte produktit te gjitha dokumentacionet nefjale per cdo pershtatje te bere te ketijsistemi,vendimet bashke me marredhenietqe ka patur me organin informues.Organi Informues : kryen inspektimeverifikimi periodikisht ne menyre qe tesiguroje qe prodhuesi te mos ndryshojekete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesi i

jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet ebera.

KOMENTE

Moduli D mbulon vetem fazen eprodhimit te produkteve, dhe pervecse neato raste te vecanta ku aplikohet i vetem,sepse ne pergjithesi perdoret ne kombinimme modulin B .

2.9 MODULI E - SIGURIMI I CILESISE SE PRODUKTIT

PRODHUESIVe ne pune nje sistem c ilesor i aprovuar

per inspektimin final dhe per provat eproduktit ne fjale .

ORGANI INFORMUES

Vlereson sistemin cilesor si perfundimduke percaktuar nese po i njejti produkt

garanton komformitetin e produkteve sisaskerkesave te direktives se referuar.Njoftohet prodhuesi per vendimin e marrene shqyrtim,duke i dhene nje informacionshtese mbi kete motivacion. Duke pranuarsi te vertete komformitetin sipas kerkesavete thena me siper per sistemet cilesore qekenaqin normen e harmonizuar EN ISO9003 (sot 9001) .

PLOTESIME TE TJERA

Prodhuesi ose i derguari i tij duhet te hartojnje deklarate komformiteti per produktinsipas tipit te objektit te depozituar nga

provat CE. Prodhuesi angazhohetgjithashtu qe te kenaqi detyrimet e ardhuranga sistemi cilesor i aprovuar dhe nemenyre qe ai te jete i pershtatshem edheefikas. Cfaredo lloj ndryshimi i sistemitkomunikohet organit informues , i cili benvleresimin dhe komunikon vendimine sajmbi kete ceshtje. Prodhuesi duhet ne fundte ruaje per te pakten 10 (dhjete) vjet ngadata e fundit e prodhimit te produktit


31/45

dokumentacionin relativ te sistemit tecilesise, dokumentacionin per te cilen behetfjale mbi pershtatjet qe kane ndodhur teketij sistemi dhe te gjitha vendimet dherelacionet e organit informues.Organi Informues : kryen inspektimeverifikimi periodikisht ne menyre qe tesiguroje qe prodhuesi te mos ndryshojekete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesiti jepet nje kopje e raportit mbi verifikimete bera.

KOMENTE

Moduli D mbulon vetem fazen eprodhimit te produkteve, dhe pervecse neato raste te vecanta ku aplikohet i vetem,sepse ne pergjithesi perdoret ne kombinimme modulin B .

2.10 MODULI F - VERIFIKIMI MBI PRODUKTIN

PRODHUESI

Sigurohet dhe deklaron qe produktet nefjale jane komform rregullave tedeklaruara te provave tip CE qe kenaqinkerkesat e direktivave te cilat ireferohen.

ORGANI INFORMUES

Vazhdon me kontrollet ose provat mbi

verifikimin e komformitetit te produktitne menyre qe te kenaqi kerkesat edirektives qe i referohet ,ne menyre qete beje kontrollin e produktit sipasmetodave statistikore qe ndodhenaktualisht.Ne fund njofton mbi deklaratekomformiteti qe iu bashkangjitetprovave te kryera.

PLOTESIME TE TJERA

Prodhuesi ose i derguari tij duhet te

mbaje nje kopje te deklarates mbikomformitetin e produktit te pakten per10 (dhjete)vjet qe nga data e fundit eprodhimit te ketij produktit.Prodhuesinderkohe duhet te adoptoje masat enevojshme per aq kohe sa procesi iprodhimit te garantoje komformitetin eprodukteve ne baze te deklarimit teprovave te CE tip , ne menyre qe tekena i kerkesat e direktives te ciles a o i


32/45

referohet.Organi informues detyron qe te

vendoset numri i tij identifikues persecilin produkt te aprovuar.

KOMENTE

Moduli F mbulon vetem fazen eprodhimit te produkteve ,dhe pervec sene ato raste te vecanta ku mund teaplikohet i vetem, ne pergjithesiperdoret i kombinuar me modulin B.

2.11 MODULI G - VERIFIKIMI I NJE PRODUKTI TE VETEM

PRODHUESI

Sigurohet dhe deklaron qe produkti nefjale eshte komform kerkesave tedirektives se referuar.

ORGANI INFORMUES

Kontrollon produktin dhe ben provat epershtatshme per te verifikuarkomformitetin kerkesave te direktivesse referuar.Dhe shpall me vone nje deklaratekomformiteti qe iu bashkangjitetprovave te kryera.

PLOTESIME TE TJERA Organi informues fikson ose vendosmbi produktin shenjat dalluese te tij.

KOMENTE

Moduli G mbulon si fazen e projektimitashtu dhe ate te prodhimit te produktit,duke bere keshtu nje procedure tekompletuar m bi vleresimin ekomformitetit.

2.12 MODULI H - SIGURIMI TOTAL I CILESISE

PRODHUESIVe ne pune nje sistem cilesor ne fazen eprojektimit dhe te prodhimit te produktitper ne fazen finale te inspektimit dhe benprovat ne lidhje me kete produkt .

ORGANI INFORMUES

Vlereson cilesine e sistemit dukepercaktuar nese po i njejti sistemgaranton komformitetin e produkteve sisaskerkesave te direktives te ciles ajo i


33/45

referohet.Presupozon komformitetin e kerkesave tesistemeve cilesore qe kenaqin normen eharmonizuar EN ISO 9001.

PLOTESIME TE TJERA

Prodhuesi ose i derguari i tij duhet te hartojnje deklarate komformiteti te produktitsipas kerkesave te direktives qe i referohet.Prodhuesi nderkohe duhet gjithashtu qe tekenaqi detyrimet e ardhura nga sistemicilesor i aprovuar dhe ne menyre qe ai te

jete i pershtatshem edhe efikas. Cfaredolloj ndryshimi i sistemit komunikohetorganit informues , i cili ben vleresimindhe komunikon vendimine saj mbi keteceshtje. Prodhuesi duhet ne fund te ruaje

per te pakten 10 (dhjete) vjet nga data efundit e prodhimit te produktitdokumentacionin relativ te sistemit tecilesise, dokumentacionin per te cilen behetfjale mbi pershtatjet qe kane ndodhur teketij sistemi dhe te gjitha vendimet dherelacionet e organit informues.Organi Informues : kryen inspektimeverifikimi periodikisht ne menyre qe tesiguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje

kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesit ijepet nje kopje e raportit mbi verifikimet ebera.

KOMENTE

Moduli H mbulon si fazen projektimitashtu edhe ate te prodhimit te produktitduke bere keshtu nje procedure tekompletuar ne vleresimin ekomformitetit.


34/45

LEKSIONI 8

TREGU BOTEROR DHE NORMAT TEKNIKE

1.INSTITUCIONI I ORGANIZATES BOTERORE TE TREGTISE(WTO:WORL TRADE ORGANIZATION)

1.1 MARREVESHJET TREGTARE NE NIVEL NDERKOMBETARPERPARA SE TE KRIJOHEJ ORGANIZATA BOTEROREE TREGTISE .

Pasi perfundoi lufta e dyte boterore u krijua nje organizate qellimi se ciles ishte te

garantonte paqen ne boten e shkateruar nga lufta dhe qe ne perfundim te saj rezultoi endare nga pikepamja ideologjike (blloku i perendimit dhe i lindjes). Kjo organizate uquajt Organizata e Kombeve te Bashkuara OKB (ONU).

Ne korrik te 1944 ne Bretton Woods u firmosen disa marreveshje me karaktertregtar dhe financiar qellimi i te cilave ishte zhvillimi ekonomise boterore nepermjetshkembimeve te lira. U krijuan Fondi Nderkombetar Monetar (FMN) dhe BankaBoterore (BB). Nderkohe ishte ideuar dhe krijimi i Organizates Nderkombetare teTregtise (ONT) por themelimi saj deshtoi me 1947 nga oponenca e krijuar brendaKongresit Amerikan . Po me vitin 1947 lindi GATT - Marreveshja e Pergjithshmembi Tarifat dhe Tregtine (MPTT), e cila hyri ne fuqi ne janar te 1948. Objektivikryesor i saj ishte liberalizimi i tregjeve ne shkalle boterore dhe ne princip ajo ushpreh se do te luftonte per uljen ne menyre progesive te tarifave doganore.

1.2 MARREVESHJA INSTITUCIONALE E OBT (Organizata Boterore eTregtise)

Prespektiva e krijimit te nje tregu te lire frymezoi nje periudhe 8 vjecarenegociatash intesive shumepaleshe ne kuader te MPTT (GATT) deri ne vitin 1994, tecilat njihen si Raundi Uruguay. Keto perpjekje u kurorezuan me marreveshjen earritur ne Marrakash me 15.04.1994 per krijimin e Organizates Boterore te Tregetise(OBT). Vendimi per krijimin e OBT hyri ne fuqi me 01.01.1995 duke zevendesuar teashtu quajturin MPTT 1947 si pjese e marreveshjes per krijimin e OBT. OBT e ka

qendren e saj ne Gjeneve.Me 1999 Bashkimi Europian ka nisur nje cikel te ri negociatash tregtare te

quajtura Millenium Round per te forcuar dhe zgjeruar rolin dhe funksionet e OBT-se.

NATYRA E OBTOBT eshte themeli juridik dhe instituacional mbi te cilen mbeshtetet sistemi

tregtar boteror. Ajo percakton detyrimet themeleore kontraktuale mbi bazat e te cilavezhvillohen marredheniet tregtare midis vendeve. OBT ka personalitet juridik dheeshte nje Organizate Nderkombetare e strukturuar ne menyre te tille qe per vendet


35/45

anetare ekziston detyrimi i pranimit te marreveshjeve qe nenshkruhen ne kuader teorganizates, ne ndryshim nga MPTT qe ishte vetem nje marreveshje ne princip

ndermjet shteteve per te hequr barrierat e tarifave midis tyre e ku secili vend duhej tihartonte dhe nenshkruante vete marreveshjet.

1.3 - STRUKTURA E OBTSot ne Organizaten Boterore te Tregtise marrin pjese 146 vende anetare dhe 30 vendevezhgues.Struktura vendimarrese e OBT eshte Konferenca nderministrore e vendeve anetare ecila mblidhet te pakten cdo dy vjet. Ajo perbehet nga perfaqesues te te gjithe vendeveanetare te OBT dhe mund te marre vendime ne te gjithe fushat qe mbulon marreveshjae OBT. Organizata ka ne krye Drejtorin e Pergjithshem se bashku me 4 Nendrejtore tePergjithshem dhe nje sekretar ekzekutiv. Keshilli i Pergjithshem i organizatesperbehet nga perfaqesues te vendeve anetare dhe zbaton vendimet e Konferences nderministrore dhe percakton ne zbatim te tyre aktivitetet e komiteteve te punes.Organizata ka themeluar nje sistem per te kontrolluar mosmarreveshjet midisanetareve dhe te nje sistem qe analizon politikat tregtare.Tre keshilla paralelisht ndajne midis tyre fushat kryesore te ekspertizes te OBT.Keshilli per Tregtimin e Mallrave mbikqyr marreveshjen e re mbi tarifat doganore dhedisa marreveshjeve te tjera specifike ne tregtetine e mallrave. Keshilli per marrveshjene pergjithshme mbi tregetine dhe sherbimet (General Agreement on Trade andServices) mbikqyr marreveshjet ne tregtine e sherbimeve (psh ato qe lidhen melevizjen e njerezve, trafikun ajror, transportin detar, telekomunikacioni, financiat, etj.)

Keshilli per aspektet tregetare te pronesise intelektuale (Trade-Related Aspect ofIntellectual Property) mbikqyr marreveshjet mbi pronesise intelektuale dhe mbrojtjene te drejtave te autorit kunder fallsifikimeve ne emertimin e origjines. OBT pervecketyre keshillave ka dhe nje numer te madh komitetesh dhe grupesh pune me te ndarene sektore te ndyshem sipas specialisteve te cilat kompletojne kuaderin epergjithshem strukturor te OBT.

2. FUNKSIONET DHE MARREVESHJET TREGTARE TE FUTURA N EMARREVESHJEN INSTITUCIONALE TE OBT-se

2.1- FUNKSIONET E OBT-seFunksionet kryesore te OBT-se jane :1. Administrimi dhe zbatimi i marreveshjeve te ndryshme tregetare thelbi i te cilave

perben OBT.2. Krijimi i forumeve per negociata tregtare shume paleshe.3. Ndihma ne zgjidhjen e kofliktetve tregtare mes vendeve anetare.4. Mbikqyrja e politikave tregtare kombetare.5. Bashkepunimi me te gjithe institucionet nderkombetare te interesuara.


36/45

1.2 PRINCIPET NGA FRUMEZOHET OBT-jaMarreveshja OBT permban nje teresi dispozitash juridike, deklarata dhe vendime

qe percaktojne detyrimet dhe angazhimet e anetareve.E tere normativa e OBT-se vjen si rezultat i disa principeve kryesore sic mund tepermendim:

1. Dhenia automatikisht e titullit vend me i favorizuar te gjitheve anetareve,ne saje te se cilit produktet e importuara nga cdo vend anetar duhet te gezojnenje trajtim jo me pak te favorshem nga ai i akorduar per produktet kombetareanaloge ose per produktet qe jane importuar nga nje vend tjeter jo anetar.

2. Tregti pa diskriminim per origjinen e vendit.3. Rritje konstante e mundesise per te hyre ne treg.4. Promovimi i konkurences si nevoje per zhvillimin e anetareve.5. Angazhimi per promovuar reforma ekonomike te duhura drejt ekonomise se

tregut.

1.3 MARREVESHJET TREGTARE SHUMEPALESHEMarreveshjet tregtare shumepaleshe bazohen ne marreveshjet institucionale te

OBT-se dhe jane te detyrueshme per te gjithe anetaret si:1. Marreveshjet shumeaneshe mbi tregtine e mallrave2. Marreveshjet e pergjithshme mbi tregtine e sherbimeve3. Marreveshjet mbi aspektet reciprok te se drejtes mbi pronesine intelektuale4. Mirekuptimi mbi normat dhe procedurat qe disiplinojne mosmarrveshjetMidis marreveshjeve shumepaleshe mbi tregtine e mallrave perfshihet MPTT

1994 dhe marreveshje te tjera mbi agrikulturen, mbi aplikimin e masave higjenike,mbi tekstilet dhe veshjet , mbi pengesat teknike ne tregti, mbi masat qe duhen temerren ne investimet qe lidhen me tregtine, ne rregullat persa i perkasin origjines, mbiprocedurat relative ne licensimin per te kryer importin, e tj.

3. MARREVESHJA TBT

3.1 PERGATITJA, ADOPTIMI DHE APLIKIMI I RREGULLAVETEKNIKENe marreveshjen TBT percaktohet nje seri specifikimesh qe u drejtohen organizmave

te shteteve te vendeve anetare mbi pergatitjen,adoptimin dhe aplikimin e rregullaveteknike.Ato duhen te sigurojne qe pergatitja ,adoptimi dhe aplikimi i rregullave teknike nukkrijone pengesa te panevojshme ne tregti.Aty ku ka nevoje per rregulla teknike dhe nderkohe ekzistojne nje numer shume imadh normash teknike anetaret thirren qe te perdorin keto te fundit,fale joefikasitetitose te jopershtatshmerise se tyre per permbushjen e objektivave legjitime si psh. si neceshtje e faktoreve klimaterik ose gjeografik ose te probleme teknologjike thelbesore.


37/45

Nje rregull teknike ne perputhje me normat teknike nderkombetare eshte e vlefshmeperderisa ajo nuk tregon te kunderten, aq sa te mos krijoje pengesa te panevojshme te

tregtine nderkombetare.Anetaret duhet te impenjohen ,ne limitet e rezervave (burimeve) te tyre dhe dukepatur parasysh harmonizimin e rregullave teknike, duke luajtur nje rol te rendesishemne pergatitjen e normave teknike nga ana e organizmave normuese nderkombetare.Anetaret duhet te sigurojne qe te gjitha rregullat teknike te pershtatura te jene tepublikuara ose te jene te paraqitura ne nje forme tjeter.Ekzistojne norma teknike nderkombetare qe organi i vetem normues do ti perdori sibaze per normen teknike qe do te zhvilloje,ne pergatitjen e normave teknike nga ana eorganizmave nderkombetare te normave.Organizmi normues do te specifikoje normat teknike mbi kerkesat e produkteve netermat e efektshmerise me teper se karakteristikat e projektit ose ne pershkrimin e saj.

3.2- PROCEDURAT PER VLERESIMIN E KOMFORMITETITPer te kompletuar perkufizimin ne kuader garancise ne mungese te pengesave teknikene tregti, marreveshja TBT ka si qellim qe te nderhyje edhe ne harmonizimin(komformitetin) e procedurave per vleresimin e komformitetit te normave teknike.Marreveshja TBT pershkruan qe procedura e verifikimit te komformitetit te jene tepergatitura dhe te aplikuara ne menyre te tille qe te pranoje hyrjen e , furnizuesve teprodukteve te ardhur nga territoret e vendeve te tjera, jo me pak te favorizuara nga atote akorduar furnizuesve te produkteve me origjine kombetare ose te ardhura nga cdovend tjeter.

Procedurat e verifikimit te komformitetit nuk duhen te jene te pergatitura, teadoptuara ose te aplikuara me objektivin ose me efektin per te krijuar pengesa jo tenevojshme ne tregtine nderkombetare.Kjo do te thote mbi te gjitha qe procedurat mbiverifikimin e komformitetit nuk do te jene me te kufizuara ose nuk do te aplikohen menese kane me shume kufizime sec duhen.Ne rastet ne te cilat eshte kerkuar nje garanci mbi komformitetin e rregullave osenormave teknike dhe nese ekzistojne rekomandime te perpunuara nga organizmanderkombetar te normave, anetaret do te sigurojne qe organet qeverisese qendrore tiperdorin ato pervec pamjaftueshmerise ne lidhje me kerkesat e sigurisekombetare,mbrojtjes se shendetit ose mbrojtjes se njerezve ose kafsheve ose te jetes

ose jetes se bimeve ose te ambientit, qe jane faktoret kryesor klimaterik osegjegrafik,dhe ne problemet kryesore te teknologjise ose infrastruktures.Anetaret duhet te luajne nje rol te rendesishem persa i perket harmonizimit teprocedurave te verifikimit te komformitetit dhe ne limitet e rezervave te tyre,nepergatitjen nga ana e organizmave normues nderkombetar ne udhezimet oserekomandimet e procedurave te verifikimit te komformitetit.Anetaret duhet te sigurojne qe te gjitha procedurat e verifikimit te komformitetit tejene te adoptuara ,te publikuara ose tju mundesohen te tjereve.


38/45

4. KENDVESHTIRMI ZYRTAR EUROPIAN DHE INFORMALITETI IOPINIONIT PUBLIK

4.1 TBT E BASHKIMIT EUROPIANKeshilli i bashkimit europian me vendimin me 22.15.1994 relativisht meperfundimin, ne emer te komunitetit europian dhe per lenden nen kompetencat e saj,te marreveshjeve nga negociatat shumepaleshe te URUGUAY ROUND , ka bere nesaje te kompetencave te qe ka aprovimin per te gjitha palet si me poshte :

1. Marreveshja institucionale e OBT por jo se nuk jane dhe marredhenietshumepaleshe ketu te permbajtura.

2. Vendimet dhe deklaratat e ministrave,por jo se nuk eshte marreveshja mbidetyrimet ne sektorin e sherbimeve financiare, te bashkengjitur ne aktin final teUruguay Round.

3. Marreveshjet shumepaleshe te cituara ne marreveshjet institucionale te OBT.4. Marreveshja me Uruguay Round relativisht ne mishin e nje cilesie te pare.

Behet fjale per nje mbeshtetje te plote te marreveshjes se Marrakesch, koherent mefaktin qe shume principe te ketij te fundit ishin te pergatitura qe me perpara dhe teaplikuara ne kete fushe te perbashket.Nderkohe vendimi i cituar i Bashkimit europian eshte shoqeruar nga Rregulat (CE)nr. 1286/94 te keshillit me 22.15.1994, qe percakton procedurat e perbashketa nesektorin e politikave tregtare te njejta se fundmi duke garantuar ushtrimin e te drejtavete komunitetit ne fushen e normave tregtare nderkombetare, ne vecanti te atyreinstitucionale nen shenjen e Organizates Boterore te Tregtise.

4.2 GLOBAL DHE JO-GLOBALOpinioni publik boteror eshte ndare ne menyre te theksuar mbi vleresimin e vlerave temarreveshjes se OBT, duke kundershtuar dhe sulmuar principin e vlefshmerise tepercaktimit te tregut nderkombetar nga nje ane dhe duke deklaruar nga ana tjeter mbivlerat dhe makanizmin e saj.Motivacionet e shprehura saktesisht jane adoptuar per te argumentuar mbi rreziqet qeglobalizimi i tregjeve mund te sjelli nderkohe do te rriteshen kapacitetet e vendeve mete dobta per te nderhyre mundesisht ne brendesi te tyre ne mbrojtje te popullatavelokale ne raste kur ka nevoje per ta ose vecanerisht kur kane dobesira.

Te tjera motive me shume emocionale dhe intuitive suportojne ate pjese te popullsiseqe mass mediat e kane percaktuar si populli jo global ,te cilet manifestojne neperrruge dhe mendojne se sistemi i zhvilliuar nga OBT sjell gjithmone nje mbivendosjete me te forteve ndaj me te dobeve se ai.Eshte e qarte se , ne trataktivat midis vendeve ashtu si edhe ne perkufizimin eadresave te rregullave dhe te normave teknike qe mbeshtesin tregun boteror, duhet tekihet nje kure, pikerisht nga vendet me te forta per aq sa mund te vendosin ne ketefushe , te interesave edhe pse jo te thena ose jo pershtatshmerisht te shprehura nga mete pa fuqishmit. Kjo vemendje eshte ne menyre njerzore e nevojshme per principinkryesor te moralit mbi solidaritetin njerzor dhe ne prespektiven kohore mesatarishte te


39/45

gjate qe vjen nga pjeset me te forta te globit sepse ndryshe do te pesonin ne teardhmen kthimin e crregullimeve (cekuilibrimeve) te medha.


40/45

LEKSION 9

VLERESIMI MBI SIGURINE DHE RREZIKSHMERIA

1. SIGURIA

1.1 VEMENDJA MBI SIGURINE NE NORMAT DHERREGULLAT TEKNIKE

Deri tani fjala siguri, ne termat e sigurise aktive , ka qene e pranishme shpesh here.Ajo eshte pjese perberese ne shume e shume norma teknike dhe ne shume dispozitalegjislative te BE-se.Po ti permendim vetem si emra kryesor persa i perket normave teknike mund te

citohen Norma CEI per perdoruesit e impianteve elektrike me tension te ulet e cilaimponon sigurine; Norma UNI 10942 Kantieret e ndertimit, nivelet e sigurise,udhezuesi ne plotesimin e niveleve te sigurise dhe te koordinimit , Norma BSI(British Standard Institute) 18001 Sistemet e mbrojtjes se shendetit ose sigurise nepune. Specifikime , etj. .

1.2 - SIGURIA E NJE PRODUKTINese supozojme qe nje grup i njejte produktesh N punojne njekohesisht, me kalimin ekohe disa prej tyre mund te prishen duke krijuar nje situate te rrezikshme per njerezit.Nuk mund te merren parasysh difektet nga mosfunksionimi i mire dhe qe nuk krijojne

situata te veshtira, te cilet varen nga besueshmeria e produktit e pra keshtu nga ajo qethirret me emrin siguria e mire funksionimit.Raporti midis numrit n(t) te produkteve qe nuk jane jashte perdorimit gjatekohes t shpreh numrin total N te produkteve te marre ne konsiderate percaktonne menyre statistikore sigurine S(t), relative nga nje prej produkteve N, qe dukuria epapershtatshme ne kohen t te m os jete e verifikuar. Simbolikisht kemi qe :

tntS

)()(

Natyrisht siguria S(t) eshe e destinuar te zvogelohet me kalimin e kohes, prandaj eshte

variable e kohes.Raporti dn(t) / dt eshte negativ. Kjo duke u vene ne raport me numrin n(t) te produktette prishura percakton shkallen e demtimeve ne njesi te kohes dhe kemi:

)(

)(

)(

1

td

tdn

tn

duke ndare variablat dhe integruar merret :

tntdndt

t n

N

)(log)(

0


41/45

Nese r

leksione 1 9 standarde

Documents