Paul Mason & Randi Kreger

Leven met een borderlinerEen praktische gids

tweede editie

Oorspronkelijke titel: Stop Walking on Eggshells: Taking Your Life BackWhen Someone You Care About Has Borderline Personality Disorder Second edition, Oakland, CA: New Harbinger Publications Inc., 2010.

Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, AmsterdamVertaling: Marjolijn Stoltenkamp, Amsterdam en

Marijke van der Horst, TukZetwerk: CeevanWee, AmsterdamOmslag: Marjo Starink, Amsterdam

2010, 2011, Paul T. Mason en Randi Kreger Nederlandse vertaling 2011, Uitgeverij Nieuwezijds Illustratie omslag: Herwolt van Doornen

isbn 978 90 5712 305 4nur 770

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keur-merk van de Forest Stewardship Counsil (fsc) mag dragen. Bij dit papieris het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar ge-maakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektro-nisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval systemworden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van deuitgever.

Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s)noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventu-ele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Woord vooraf

Meer dan 400.000 exemplaren zijn er al van de Engelstalige versie vandit boek verkocht sinds het in 1998 verscheen. En als het zo doorgaat,wordt de half miljoen binnen afzienbare tijd gehaald. En dat is nogniet alles. Dit boek is inmiddels in zo veel talen vertaald, dat ik het nietmeer kan bijhouden.

Toen Paul Mason en ik dit boek schreven, kostte het ons moeiteom informatie te vinden waar familieleden iets aan zouden hebben.Op America Online (aol) en op een online nieuwsgroep over per-soonlijkheidsstoornissen spraken een paar mensen over de borderline-persoonlijkheidsstoornis (bps). We vonden slechts twee boeken voorleken. Nu wemelt het op het internet van de informatie en heb je eenhele boekenkast nodig voor alle boeken over bps die bij uitgevers zijnverschenen. En dan hebben we het nog niet eens over alle e-boeken enboeken die in eigen beheer zijn uitgegeven door mensen die direct ofindirect met de stoornis hebben geworsteld.

Wat is er toch gebeurd? Van alles. Onderzoekers kregen de moge-lijkheid om door middel van hersenscans de verschillen tussen gewonehersenen en de hersenen van mensen met bps te bekijken. Daaropvolgden nieuwe medicijnen en uit onderzoek rollen steeds meer gege-vens die verklaren waarom mensen met bps denken, voelen en doenzoals ze doen. Vooruitstrevende behandelaars ontwikkelden vernieu-wende behandelmethoden die resultaten begonnen op te leveren. Be-langenbehartigers richtten organisaties op en begonnen aan te dringenop meer aandacht en budget voor onderzoek.

Maar ook de eerste editie van ons boek Leven met een borderliner

was, samen met mijn website en mijn internetsteungroep Welcome toOz, een belangrijke factor in de toenemende bewustwording rondbps . Mensen die het boek hadden gelezen, raakten op het internetmet elkaar in gesprek; mensen met bps en hun familieleden zettenwebsites op en vormden groepen omdat ze iets te zeggen hadden enzich op andere plekken niet gehoord voelden. Mensen die voorheengesoleerd waren, kwamen met elkaar in contact. Tussen 1995 en 2008groeide mijn lotgenotengroep op het internet, Welcome to Oz, vantwaalf naar zestienduizend leden.

Het succes van het boek (en later ook het bijbehorende werkboek)maakte bovendien aan uitgevers duidelijk dat boeken over bps hetgoed deden. Vandaar de plotselinge stortvloed aan titels. De buiten-landse uitgaven brachten de informatiestroom in andere landen opgang. In 2008 gaf ik (Randi Kreger), op uitnodiging van de Japanseuitgever van ons boek, een aantal presentaties voor familieleden vanmensen met bps in Tokio.

Maar het is niet enkel rozengeur en maneschijn. Het ontbreekt veelbehandelaars nog aan essentile kennis, met name met betrekking tothet stellen van de diagnose bij kinderen en jongeren met symptomenvan bps en de behandeling van deze groep. Een ander probleem is hetfundamentele gebrek aan inzicht in het feit dat borderline-gedrag zichkan uiten op talloze manieren die door behandelaars in de geestelijkegezondheidszorg lang niet altijd worden opgemerkt of herkend als te-kenen van bps .

Niet alleen in de buitenwereld, maar ook voor mijn coauteur enmij persoonlijk is er een hoop veranderd. Een paar jaar na het verschij-nen van dit boek, schreef ik Het borderliner werkboek: praktische strate-gien voor het omgaan met iemand met een borderline-persoonlijkheids-stoornis. In dit werkboek was ruimte voor heel veel voorbeelden enbeschrijvingen, en door er zelf mee aan de slag te gaan, krijgen lezersmeer inzicht in zichzelf en kunnen ze de informatie toepassen op huneigen leven.

Onlangs is er weer een nieuw boek van mij verschenen, De border-line-gids omgaan met een borderline-persoonlijkheidsstoornis. Dit bevateen helder programma, bestaand uit vijf actiestappen die familieledenhelpen om zich van schuldgevoelens te bevrijden en er aan de handvan concrete oplossingen aan te werken om zich beter te voelen, vastepatronen te doorbreken, gehoord te worden en vol vertrouwen gren-zen te stellen. Zoals duidelijk zal worden, heb ik een aantal onderdelen

8 Leven met een borderliner

uit dat boek in deze nieuwe uitgave verwerkt. De twee boeken vullenelkaar goed aan, doordat ze elk een andere invalshoek bieden. Familie-leden hebben alle hulp nodig die ze kunnen krijgen!

Paul Mason, mijn coauteur, is een andere weg ingeslagen. Hij is nuhoofd zorgmanagement van de locatie All Saints van zorginstellingWheaton Franciscan Healthcare in Racine, Wisconsin (vs). In dezefunctie heeft Paul de leiding over de afdeling geestelijke gezondheids-zorg en verslavingszorg, die drie klinische en zes poliklinische behan-delprogrammas biedt voor volwassenen, kinderen en gezinnen in hetzuidoosten van Wisconsin.

Zijn drie kinderen, die net naar de basisschool gingen toen onsboek voor het eerst in de winkels lag, zijn nu 13, 17 en 18 jaar. Hij is nogaltijd gelukkig getrouwd met Monica, die, naast de zorg voor hundrukke gezin, een kleine praktijk voor volwassenen en partnerrelatie-therapie heeft in Racine.

Wij hopen dat u veel profijt zult hebben van deze nieuwe uitgave.

Woord vooraf 9

Inhoud

inleiding Intieme vreemden: over het ontstaan van dit boek 17

deel 1 Borderline-gedrag begrijpen

1 Op eieren lopen: lijdt iemand die je dierbaar is aan de borderline-persoonlijkheidsstoornis? 25

2 De innerlijke wereld van de borderliner: hoe de stoornis wordt gedefinieerd 38

3 Inzicht in chaos: borderline-gedrag begrijpen 684 Leven in een snelkookpan: wat het gedrag van BPs

doet met niet-BPs 88

deel 2 Je leven weer in eigen hand nemen

5 Zelf veranderen 1056 Je situatie begrijpen: grenzen stellen en vaardigheden

ontwikkelen 1307 Duidelijk en met zelfvertrouwen voor je behoeften

uitkomen 1588 Een noodplan opstellen 1849 Kinderen tegen borderline-gedrag beschermen 202

deel 3 Speciale problemen oplossen

10 Wachten tot je de volgende schoen naar je hoofd krijgt: je kind met BPS 227

11 Leugens, geruchten en beschuldigingen: lastercampagnes 242

12 Wat nu? Beslissingen nemen over de relatie 254

bijlagenA Oorzaken en behandeling van BPS 269B Mindfulness 275C Meer informatie 279

Literatuur 291

16 Leven met een borderliner

InleidingIntieme vreemden:

over het ontstaan van dit boek

Er is vast iets mis met me. Dat was de enige verklaring die ik voor zijn gedrag kon bedenken.

Waarom was hij op het ene moment zo lief en maakte hij me het vol-gende moment uit voor alles wat lelijk was? Waarom zei hij dat ik be-gaafd en geweldig was en schreeuwde hij vervolgens dat ik waardelooswas en de oorzaak van al zijn problemen? Als hij echt zoveel van mehield als hij zei, waarom voelde ik me dan zo gemanipuleerd en mach-teloos? En hoe kon iemand die zo intelligent en goed opgeleid was,zich soms zo volslagen irrationeel gedragen?

Als ik erover nadacht, wist ik dat ik niets had gedaan waardoor ikhet verdiende om zo te worden behandeld. Maar na een paar jaar gingik zijn kijk op de werkelijkheid accepteren, namelijk dat er aan mij ietsmankeerde en dat het eigenlijk allemaal mijn eigen schuld was. Zelfsnadat de relatie was verbroken, kwam er geen einde aan mijn wantrou-wen en mijn gebrek aan zelfrespect. Daarom ging ik in therapie.

Na enkele maanden onthulde mijn therapeute iets over mijn ex-vriend dat mijn leven en dat van vele anderen drastisch zou veran-deren: Het gedrag dat je beschrijft is zeer kenmerkend voor iemandmet een borderline-persoonlijkheidsstoornis, zei ze. Ik kan geen diag-nose stellen, want ik heb hem nooit ontmoet. Maar op basis van wat jijvertelt, lijkt hij zeker aan de criteria te voldoen.

Borderline-persoonlijkheidsstoornis? Ik had er nog nooit van ge-hoord. Ze raadde me aan I Hate You Dont Leave Me van Jerold Kreis-man te lezen. Dat deed ik en ik ontdekte dat het verwarrende gedragvan mijn vriend beantwoordde aan zeven van de negen criteria van de

borderline-persoonlijkheidsstoornis (bps) uit de bijbel van psycholo-gen en psychiaters, de Diagnostic and Statistical Manual (DSM). Vijfcriteria zijn voldoende om de diagnose te kunnen stellen.

Ik wilde meer te weten komen over wat de stoornis met mij had ge-daan, want ik wilde erachter zien te komen hoe ik daarvan kon herstel-len. Ik kon echter maar twee boeken over bps voor leken vinden endie boden eerder een gepopulariseerde uitleg van de stoornis dan prak-tische zelfhulp voor familieleden.

Daarom besloot ik zelf een zelfhulpboek te gaan schrijven. Omdatin de Verenigde Staten zes miljoen mensen aan bps lijden (in Neder-land zijn dat er naar schatting honderdduizend), berekende ik dat erten minste achttien miljoen familieleden, partners en vrienden moes-ten zijn (in Nederland ongeveer driehonderdduizend) die zichzelf net als ik de schuld gaven van gedrag dat weinig met hen te makenhad.

Een vriendin, die wist dat ik het boek samen met een gekwalifi-ceerde behandelaar wilde schrijven, raadde me aan contact te zoekenmet een collega van haar, Paul Mason. Paul werkte al tien jaar als psy-chotherapeut in klinische en ambulante behandelvormen met border-liners en hun familieleden. Zijn onderzoek naar subtypen van bps wasin een gerenommeerd tijdschrift gepubliceerd. Bovendien had hij di-verse lezingen over het onderwerp gegeven voor het gewone publieken voor behandelaars.

Net als ik was Paul er vast van overtuigd dat vrienden, partners enfamilieleden van mensen met bps er dringend behoefte aan hebbenom te weten dat ze niet alleen staan. Familieleden vertellen me dat zeop een emotioneel slagveld leven en gewoon niet meer weten hoe zemoeten reageren, zei hij.

Paul begon onderzoek voor het boek te doen en zocht in de vaklite-ratuur naar relevante artikelen. Veel onderzoeken bespraken de pro-blemen rond de behandeling van borderliners, die door sommige be-handelaars worden gezien als claimende en lastige clinten die slechtslangzaam of helemaal niet herstellen. Hoewel de artikelen weltechnieken voor het omgaan met mensen met bps beschreven voorgoed opgeleide behandelaars, die de clint met bps slechts n uur perweek zien, werd in de meeste artikelen stilzwijgend voorbijgegaan aande behoeften van onopgeleide familieleden, die zeven dagen per weekmet de persoon te maken hebben.

In onderzoeken waarin het gezin wel aan bod kwam, ging het vrij-

18 Leven met een borderliner

wel altijd over het gezin van herkomst van de persoon met bps . Zerichtten zich op het bepalen van de rol die het ouderlijk milieu van depatint had gespeeld bij de ontwikkeling van de stoornis. Met anderewoorden: de onderzoeken gingen over gedrag dat anderen tegenoverde persoon met bps hadden vertoond en niet zozeer over gedrag datdie persoon zelf tegenover anderen vertoonde.

Terwijl Paul zich in vaktijdschriften verdiepte, begon ik tientallenprofessionele behandelaars te interviewen over wat de niet-bp (part-ner, vriend of familielid van iemand met bps of kenmerken daarvan)kan doen om zijn of haar leven weer in eigen hand te nemen, om nietmeer op eieren te lopen en toch steun te blijven geven aan de persoondie hem of haar dierbaar is. Voor een deel waren dit bekende onder-zoekers op het gebied van bps en voor een ander deel waren het plaat-selijke behandelaars die mij door vrienden waren aanbevolen.

Er stond me een verrassing te wachten. Hoewel de borderline-per-soonlijkheidsstoornis per definitie een negatieve uitwerking heeft opmensen die een relatie hebben met iemand met de stoornis, werden demeeste professionele behandelaars met wie ik sprak enkele opmerke-lijke uitzonderingen daargelaten zo volkomen in beslag genomendoor de behoeften van hun clinten met bps dat hun adviezen aanniet-bp s maar weinig voorstelden. Maar ik ging door met interviewenen onze kennis nam toe.

Paul en ik brachten essentile informatie aan het licht voor mensendie geven om iemand met bps . Maar we hadden nog geen boek; nogniet die gedetailleerde, ondersteunende gids die we wilden schrijven.Toen deed het internet zijn intrede.

Bij mijn nieuwe computer, die ik had gekocht ten behoeve vanmijn bedrijf voor public relations, marketing en tekstschrijven, zat eendiskette voor America Online (aol). Ik was benieuwd naar het inter-net en installeerde het programma.

Ik ontdekte een complete wereld waarvan ik het bestaan voorheenniet kende. Nieuwsgroepen en discussiefora op aol zijn eigenlijk gi-gantische lotgenotengroepen. De mensen die ik daar tegenkwam zo-wel bp s als niet-bp s bleven niet zitten wachten tot professionele be-handelaars met antwoorden kwamen. Ze wisselden strategien eninhoudelijke informatie uit en boden emotionele steun aan intiemevreemden die precies begrepen wat ze doormaakten.

Ik begon met het lezen van de berichten die honderden bp s enniet-bp s de afgelopen jaren op aol hadden geplaatst. Ik stuurde e-

Inleiding 19

mails naar mensen die kort geleden een bericht hadden geplaatst envroeg hun om aan ons onderzoek deel te nemen. De meesten van hendeden dat en waren blij dat er eindelijk iemand was die zich bezighieldmet de behoefte aan meer informatie over bps .

Terwijl we heen en weer mailden, begon ik de grootste zorgen vanfamilieleden, partners en vrienden te inventariseren. Vervolgens vroegik mensen met bps naar hun gezichtspunt. Wanneer niet-bp s bijvoor-beeld over hun machteloosheid ten overstaan van de woede van ie-mand met bps spraken, vroeg ik de bp s om te beschrijven wat ze tij-dens een woede-uitbarsting dachten en voelden en hoe anderendaarop het beste konden reageren.

Aanvankelijk vertrouwden de mensen met bps me niet, maar naverloop van maanden kregen ze meer vertrouwen in me en onthuldenze hun diepste gevoelens over zichzelf, waarbij ze de ongelooflijke el-lende beschreven die de stoornis met zich meebrengt. Velen van henvertelden me afschuwelijke verhalen over seksueel misbruik, zelfver-wonding, depressie en pogingen tot zelfdoding. Als je bps hebt, voelthet echt alsof je constant in een hel leeft, schreef een vrouw. Pijn,woede, verwarring. De ene minuut niet weten hoe je je de volgendezult voelen. Verdriet, omdat ik de mensen van wie ik houd pijn doe.Heel af en toe voel ik me helemaal gelukkig, en vervolgens maak ik medaar ongerust over. Dan verwond ik mezelf. Vervolgens schaam ik medaarvoor. Ik heb het gevoel dat mijn leven een eindeloos Hotel Cali-fornia is, waar ik alleen uit kom door er definitief uit te stappen.

Sommige therapeuten hadden weinig hoop dat mensen werkelijkvan bps konden genezen. Maar bij aol en op het internet ontmoetteik veel mensen die flink vooruit waren gegaan door een combinatievan therapie, medicijnen en emotionele steun. De tranen sprongen mesoms in de ogen vanwege hun blijdschap over het feit dat ze zich voorhet eerst in hun leven normaal voelden. En ik begreep voor het eersthoe de borderliner in mijn eigen leven moet hebben geleden. Gedragwaar ik indertijd niets van begreep, begon nu betekenis te krijgen.Voor de eerste keer drong het echt tot me door dat al die jaren vanniet-uitgelokte emotionele aanvallen eigenlijk niets met mij te makenhadden. Ze kwamen waarschijnlijk voort uit zijn eigen schaamte enzijn intense angst in de steek te worden gelaten. Door de ontdekkingdat ook hij een slachtoffer was, veranderde mijn woede deels in mede-dogen.

De verhalen van familieleden op het internet waren al even afschu-

20 Leven met een borderliner

welijk. Partners vertelden me dat hun man of vrouw schadelijke en g-nante leugens over hen rondstrooiden, of zelfs valse aanklachten overmishandeling indienden. Liefhebbende, verbijsterde ouders van kin-deren die de diagnose bps kregen, gaven al hun spaargeld uit om hunkinderen te helpen, alleen om impliciet of expliciet te worden beschul-digd van misbruik en mishandeling.

Volwassen kinderen van bp s spraken over hun nachtmerrieachtigejeugd. Een man zei: Zelfs mijn lichamelijk functioneren kreeg kritiek.Mijn moeder, die bps had, beweerde dat ik niet goed at, liep, sprak,dacht, zat, rende, plaste, niesde, hoestte, lachte, bloedde of hoorde.Broers en zussen van bp s vertelden dat ze moesten knokken om deaandacht van hun ouders en bang waren dat hun eigen kinderen destoornis ook zouden krijgen.

Met behulp van vrijwilligers die ik op de discussiefora vond, richtteik een website op over bps (www.bpdcentral.com) en organiseerde ikop het internet een lotgenotengroep voor niet-bp s, genaamd Welco-me to Oz. Veel mensen ontdekten tot hun verbijstering dat er een he-leboel anderen waren met dezelfde ervaringen, terwijl zij dachten datze de enige waren. Zo waren er bijvoorbeeld drie leden van Welcometo Oz die vertelden dat zich op het vliegveld heftige ruzies haddenvoorgedaan. En vier leden zeiden dat de bp in hun leven dagenlangwoedend op hen was geweest om iets wat ze in zijn of haar dromenhadden gedaan.

Paul en ik begonnen heel langzaam wat structuur aan te brengen indeze immense hoeveelheid informatie. We ontwikkelden een systeem:ik bracht ideen en suggesties te berde, gebaseerd op discussies op hetinternet, en gaf ze aan Paul, die ze bestudeerde, uitwerkte en in eentheoretisch kader plaatste.

Daarnaast deed Paul op basis van zijn onderzoek aanbevelingen,die ik vervolgens bewerkte en verspreidde onder de leden van Welco-me to Oz voor hun commentaar vanuit het echte leven. We stondenallebei versteld van de technologie: door slechts een toets in te druk-ken, konden we via het internet feedback krijgen van honderden men-sen over de hele wereld.

Wanneer we beiden tevreden waren over ons werk, legden we hetvoor aan collegas van Paul, andere professionele behandelaars en be-kende onderzoekers op het vlak van bps die al jarenlang patinten metbps en hun familieleden begeleidden. Zij bevestigden dat hun patin-ten en familieleden tegen dezelfde problemen aanliepen als onze corres-

Inleiding 21

pondenten op het internet. Om nog beter te kunnen instaan voor dejuistheid van onze gegevens vroegen we dr. Edith Cracchiolo, hoogle-raar psychologie op het Cerritos College te Norwalk in Californi, eenenqute te houden onder de niet-bp s in onze internetsteungroep.

Natuurlijk zijn we er niet in geslaagd iedereen tevreden te stellen.Toen ik voor het eerst overwoog het boek te schrijven, snapte ik nietwaarom dat nooit eerder was gedaan. Maar na een paar maanden wer-ken aan het project was dat me helemaal duidelijk. De borderline-per-soonlijkheidsstoornis is een controversieel, complex onderwerp. Al-leen al het opstellen van een definitie heeft iets weg van in de regengeblinddoekt en met je blote handen een vis vangen. Theorien overhet ontstaan van de borderline-persoonlijkheidsstoornis zijn er ge-noeg, maar bewezen zijn ze niet. En over de behandeling wordt doorgerenommeerde onderzoekers heftig gedebatteerd.

Het meest frustrerend was het gebrek aan erkenning van bps doorde geestelijke gezondheidszorg en dus ook door het grote publiek. Vol-gens de American Psychiatric Association (apa) komt bps bijna evenvaak voor als schizofrenie en bipolaire stoornissen samen. Toch gavende meeste behandelaars die we hebben genterviewd aan dat hun op-leiding hen er niet voldoende op had voorbereid deze ingewikkeldestoornis te diagnosticeren en behandelen. Sommige hadden maar eenof twee colleges over het onderwerp bijgewoond.

Het schrijven van dit boek was even moeilijk in emotionele zin alsuitdagend in intellectuele zin. Veel mensen met bps voegden aan hunantwoorden op mijn vragen een verhulde of expliciete dreiging metzelfdoding toe. Elke dag ontving ik ten minste n wanhopig berichtvan iemand die zojuist het bestaan van bps had ontdekt via www.bpd-central.com en om raad vroeg over hoe het nu verder moest.

Het resultaat van onze drie jaar durende inspanning is het boek datje nu in je handen houdt. Het is niet het laatste woord over dit onder-werp. Het is nog maar een begin. We hopen dat het inspireert totnieuw onderzoek, behandelaars helpt hun clinten voor te lichten,steun en troost biedt aan familieleden en vrienden en hoop geeft datmensen met bps beter kunnen worden. Maar we hopen vooral dat hetboek jou en talloze anderen met jou helpt om uit de emotioneleachtbaan te stappen waar je in hebt gezeten sinds er in jouw leven ie-mand met bps verscheen.

Randi Kreger

22 Leven met een borderliner

DEEL 1

Borderline-gedrag begrijpen

1Op eieren lopen:

lijdt iemand die je dierbaar is aan de borderline-persoonlijkheidsstoornis?

Na vijftien jaar huwelijk wist ik nog steeds niet wat ik verkeerddeed. Ik zocht in bibliotheken, raadpleegde artsen, sprak met be-handelaars, las artikelen en praatte met vrienden. Vijftien jaar langheb ik mezelf vragen gesteld en me zorgen gemaakt en hechtte ikte veel geloof aan wat ze over me zei. Ik twijfelde aan mezelf enhad veel verdriet zonder te weten waarom.

Toen vond ik op een dag eindelijk de antwoorden op het inter-net. Ik begon te huilen van opluchting. Al kan ik mijn dierbare bor-derliner niet zover krijgen dat ze toegeeft hulp nodig te hebben, ikbegrijp in ieder geval eindelijk wat er gaande is. Het is niet mijnschuld. Nu weet ik de waarheid.

uit de internetsteungroep Welcome to Oz opwww.bpdcentral.com

Is dit boek iets voor jou? Bezorgt iemand die je dierbaar is je heel veel pijn? Merk je dat je verbergt wat je denkt of voelt, omdat je bang bent

voor de reactie van de ander of omdat openheid gewoon de vrese-lijke ruzie of de gekwetste gevoelens die erop volgen niet waard is?

Heb je het gevoel dat alles wat je zegt of doet, wordt verdraaid entegen je wordt gebruikt? Krijg jij kritiek en beschuldigingen te ver-duren voor alles wat er mis is met de relatie, ook al is dat logisch ge-sproken onzin?

Ben je het mikpunt van heftige, gewelddadige of irrationele woe-deaanvallen, afgewisseld door volkomen normaal en liefdevol ge-drag? Gelooft niemand je wanneer je uitlegt dat dit gebeurt?

Heb je het gevoel dat de persoon die jedierbaar is jou ofwel als volkomen goed ofwelals volkomen slecht ziet, met niets daartus -sen in? Komt het voor dat er geen rationeleaanleiding voor die omschakeling is?

Ben je bang in de relatie om dingen te vragen, omdat je te horenzult krijgen dat je te veeleisend bent of dat er iets mis met je is? Hebje het gevoel dat jouw behoeften niet van belang zijn?

Geeft de ander af op jouw visie of wordt die ontkend? Heb je hetgevoel dat zijn of haar verwachtingen ten aanzien van jou voortdu-rend veranderen, zodat je nooit iets goed kunt doen?

Word je beschuldigd van dingen die je nooit hebt gedaan of ge-zegd? Voel je je verkeerd begrepen en merk je dat de ander je nietgelooft wanneer je dat probeert uit te leggen?

Word je vaak gekleineerd? Als je probeert de relatie te verbreken,probeert de ander je daar dan van te weerhouden door middel vantactieken varirend van liefdesverklaringen en beloften om te ver-anderen, tot impliciete of expliciete dreigementen? Verontschuldigje zijn of haar gedrag of probeer je jezelf ervan te overtuigen dat al-les in orde is?

Heb je ja geantwoord op veel van deze vragen, dan hebben we goednieuws voor je: je bent niet gek aan het worden, het is niet jouw schulden je bent niet de enige. Mogelijk heb je deze ervaringen net als meermensen omdat iemand in je naaste omgeving eigenschappen heeft dieverband houden met de borderline-persoonlijkheidsstoornis (bps).

Hier volgen drie waargebeurde verhalen van mensen die hebbenontdekt dat iemand in hun omgeving aan de stoornis leed. Net als allevoorbeelden in dit boek zijn de verhalen gebaseerd op het materiaalvan de internetsteungroepen, al hebben we veel details veranderd omde anonimiteit van de betrokken personen te waarborgen.

Het verhaal van John, getrouwd met een vrouw met BPSGetrouwd zijn met iemand met BPS betekent dat je de ene minuutin de hemel bent en de volgende in de hel. De stemmingen vanmijn vrouw veranderen met de seconde. Ik loop op eieren om het

26 Leven met een borderliner

Voel je je gemanipuleerd, klem ge-zet en soms zelfs belogen? Heb jehet gevoel dat je slachtoffer bent

van emotionele chantage?

haar naar de zin te maken en te voorkomendat we ruzie krijgen omdat ik te vroeg, tesnel, op de verkeerde toon of met de ver-keerde gezichtsuitdrukking spreek.

Zelfs wanneer ik precies doe wat ze vraagt, wordt ze nog ra-zend op me. Op een dag droeg ze me op met de kinderen ergensheen te gaan, omdat ze een tijdje alleen wilde zijn. Maar toen weweggingen, gooide ze de sleutels naar mijn hoofd en beschuldigdeze me ervan dat ik zon hekel aan haar had, dat ik het niet kon ver-dragen met haar onder n dak te vertoeven. Toen de kinderen enik uit de bioscoop terugkwamen, deed ze alsof er niets gebeurdwas. Ze vroeg zich af waarom ik nog steeds ontdaan was en zei te-gen me dat ik er moeite mee had mijn woede los te laten.

Zo is het niet altijd geweest. Voor we trouwden, hadden we eenonstuimige, sprookjesachtige verkeringstijd. Ze verafgoodde me enzei dat ik in allerlei opzichten volmaakt voor haar was. De seks wasongelooflijk. Ik schreef liefdesgedichten en kocht dure cadeausvoor haar. We verloofden ons na vier maanden en een jaar later wa-ren we getrouwd en maakten we een peperdure droomhuwelijks-reis. Maar direct na de bruiloft begon ze onbenulligheden te ge-bruiken om bergen kritiek over me uit te storten, me teondervragen en me pijn te doen. Ze verweet me dat ik voortdurendnaar andere vrouwen verlangde en wees op verzonnen voorbeel-den om haar beweringen kracht bij te zetten. Ze voelde zich be-dreigd door mijn vrienden en begon ze af te stoten. Ze zei lelijkedingen over mijn bedrijf, mijn verleden, mijn waarden, mijn trots, jaeigenlijk alles wat met mij te maken had.

Toch is ze zo nu en dan weer de oude, de vrouw die van mijhield en mij de geweldigste man ter wereld vond. Zij is nog steedsde slimste, grappigste en meest sexy vrouw die ik ken en ik ben nogsteeds smoorverliefd op haar. De relatietherapeut denkt dat mijnvrouw mogelijk BPS heeft, maar mijn vrouw houdt vol dat ik degeneben die de relatie verziekt. Ze vindt de thera-peut waardeloos en wil niet meer naar hemtoe. Hoe kan ik ervoor zorgen dat ze de hulpkrijgt die ze zo dringend nodig heeft?

1 Op eieren lopen 27

Denk je nu: Ik had geen idee datiemand anders hetzelfde mee-maakte?

Je bent niet gek aan het worden,het is niet jouw schuld en je bentniet de enige.

Het verhaal van Larry, ouder van een kind met BPSToen Rick, onze geadopteerde zoon, anderhalf jaar oud was, wis-ten we dat er iets met hem aan de hand was. Hij was humeurig,huilde veel en krijste soms wel drie uur achtereen. Toen hij tweewas, had hij diverse driftbuien per dag, die soms uren duurden. On-ze dokter zei alleen maar: Zo zijn jongens nu eenmaal.

Toen Rick zeven was, vonden we een briefje in zijn kamer waar-op stond dat hij een eind aan zijn leven zou maken als hij achtwerd. Zijn leerkracht verwees ons naar een psychiater, die ons ver-telde dat hij meer structuur en een consequentere aanpak nodighad. We probeerden het met belonen, liefdevol maar streng zijn enzelfs verandering van zijn eetpatroon. Maar niets hielp.

Toen Rick pas op de middelbare school zat, loog hij, stal hij, spij-belde hij en had hij onbeheersbare woedeaanvallen. Hij kwam inaanraking met de politie toen hij een zelfmoordpoging deed, zich-zelf begon te verwonden en dreigde ons te vermoorden. Hij beldetelkens de kindertelefoon als we hem voor straf naar zijn kamerstuurden. Onze zoon manipuleerde zijn leraren, zijn familieleden enzelfs de politie. Hij kon bijzonder gewiekst zijn en mensen volko-men inpakken met zijn gevatheid, knappe uiterlijk en gevoel voorhumor. Iedere therapeut was ervan overtuigd dat zijn gedrag onzeschuld was. En wanneer ze zijn bedrog doorzagen, weigerde hij te-rug te gaan. Geen enkele nieuwe therapeut nam de tijd zijn dossierdoor te lezen, dat inmiddels centimeters dik was.

Ten slotte belandde hij, na een leraar te hebben bedreigd, ineen centrum voor kortdurende therapeutische behandeling. Wekregen afwisselend te horen dat hij ADHD had of aan een posttrau-matische stress-stoornis leed, veroorzaakt door een of ander onbe-kend trauma. Een van de psychiaters zei dat hij leed aan een de-pressie met een psychotische stoornis. En van heel veel mensenkregen we te horen dat hij gewoon een rotjongen was. Na vier op-names deelde onze verzekeringsmaatschappij ons mee dat de kos-ten niet meer vergoed zouden worden. In de inrichting werd ge-zegd dat hij te ziek was om naar huis te gaan. En de plaatselijkepsychiaters adviseerden ons om ons door de rechtbank uit de ou-derlijke macht te laten zetten. Op de een of andere manier vondenwe een andere inrichting, waar voor het eerst de diagnose border-line-persoonlijkheidsstoornis werd gesteld. Hij kreeg allerlei medi-cijnen, maar men zei dat er weinig hoop was dat hij zou herstellen.

28 Leven met een borderliner

Rick slaagde er ondanks alles in om zijn eindexamen te halen ennaar een hogeschool te gaan, wat uiteindelijk op een ramp uitliep.Hij heeft nu ongeveer de rijpheid van een jongen van achttien, al ishij drientwintig. Het volwassen worden heeft wel iets geholpen,maar hij is nog steeds bang om in de steek te worden gelaten, kangeen langdurige relaties onderhouden en heeft in twee jaar tijd vierbaantjes versleten. Zijn vrienden komen en gaan, want hij kan ergbazig, onhebbelijk, manipulatief en dwars zijn. Dus hij is voor finan-cile en emotionele steun van ons afhankelijk. Hij heeft niemandanders meer.

Het verhaal van Ken, zoon van iemand met BPSMijn moeder hield alleen op bepaalde voorwaarden van me. Als ikniet deed wat er van me werd verwacht klusjes of zo , ging ze te-gen me tekeer, snauwde ze me af en zei ze dat ik een verschrikke-lijk kind was dat nooit vrienden zou maken. Maar wanneer ze liefdenodig had, werd ze hartelijk, knuffelde ze me en zei ze dat we hetzo goed konden vinden samen. Je kon haar stemmingen nooitvoorspellen.

Mijn moeder werd nijdig als ze vond dat iemand anders te veelvan mijn tijd en energie in beslag nam. Ze was zelfs jaloers opSnoopy, onze hond. Ik dacht altijd dat ik iets verkeerd deed, of datik zelf verkeerd was.

Ze probeerde iets beters van me te maken door me voortdu-rend te vertellen hoe ik moest veranderen. Mijn haar zat niet goed,er was iets mis met mijn vrienden, mijn tafelmanieren en mijn hou-ding. Ze overdreef en loog om haar beweringen te rechtvaardigen.Als mijn vader protesteerde, maakte ze zich daar met een handge-baar vanaf. Ze moest en zou gelijk hebben. Al die jaren probeerdeik aan haar verwachtingen te voldoen. Maar als ik dat deed, veran-derden ze weer. En ook al kreeg ik jarenlang bijtende kritiek te ver-duren, ik raakte er nooit aan gewend. Ik vind het nog steeds moei-lijk mensen dichtbij te laten komen. Ik kan niemand volledigvertrouwen, zelfs mijn vrouw niet. Als ik me sterk met haar verbon-den voel, zet ik me schrap voor de onvermijdelijke afwijzing die, zodenk ik, zeker zal komen. En als ze dan niets doet waarop ik het eti-ket afwijzing kan plakken, stoot ik haar zelf op de een of anderemanier af. Dan word ik bijvoorbeeld boos op haar om iets onbenul-

1 Op eieren lopen 29

ligs. Verstandelijk begrijp ik wat er gebeurt, maar ik voel me niet instaat er iets aan te doen.

De intensiteit van borderline-gedrag

Mensen met bps hebben dezelfde emoties als andere mensen. Ze doenvaak dezelfde dingen die andere mensen doen. Het verschil is dat zij: dingen intenser ervaren; extremer gedrag vertonen; moeite hebben hun emoties en gedrag te reguleren.

bps leidt niet tot fundamenteel ander gedrag, maar wel tot gedrag datnaar uitersten neigt.

Onderzoekers bedachten de term borderline in de eerste helftvan de twintigste eeuw, omdat ze meenden dat mensen die gedrag vertoonden dat we tegenwoordig met bps in verbandbrengen zich op de grens tussen een neurose en een psychose be-vonden. Deze opvatting wordt sinds de jaren zeventig als achter-haald beschouwd, maar de term is blijven bestaan.

Als je erachter komt dat het BPS is

Mensen die houden van iemand met de borderline-persoonlijkheids-stoornis, zijn doorgaans verbijsterd als ze horen dat er mogelijk bpsten grondslag ligt aan het grillige, kwetsende en verwarrende gedragvan de persoon. Ze vragen zich vaak af waarom ze niet eerder van bpshebben gehoord, vooral wanneer ze al hulp hebben gezocht in de gees-telijke gezondheidszorg.

Waarom horen we zo weinig over BPS?

Helaas wordt bps niet altijd herkend, zelfs niet door psychologen ofpsychiaters. Er zijn verschillende factoren die dit kunnen verklaren.

30 Leven met een borderliner

1. De American Psychiatric Association heeft bps pas in 1980 offi-cieel erkend en opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual(DSM, 1994), een standaardhandboek voor de diagnose en behan-deling van psychiatrische stoornissen. Veel behandelaars zien teke-nen van bps over het hoofd omdat ze simpelweg niet genoeg overde stoornis weten.

2. Sommige behandelaars zijn het niet eens met de informatie in deDSM en enkele geloven zelfs niet dat bps bestaat. Sommige wijzende diagnose van de hand, omdat er te veel onder valt of omdat zehet een prullenbakdiagnose voor moeilijke patinten vinden.

3. Sommige behandelaars vinden de diagnose bps zo stigmatiserenddat ze patinten een dergelijk etiket niet willen geven uit angst datze de verschoppelingen van de geestelijke gezondheidszorg zullenworden. Ook schrijven veel behandelaars bps wel als officile diag-nose in het dossier van de patint, maar bespreken deze niet met depatint zelf. Of ze noemen de diagnose wel kort, maar geven ergeen uitleg bij.

Wel of niet vertellen?

Nu je dit boek leest, wil je misschien dolgraag over bps praten met depersoon die er volgens jou aan lijdt. Dat is begrijpelijk. Horen dat dezestoornis bestaat, kan een ingrijpende ervaring zijn waardoor veel ver-andert. In je fantasie zie je voor je dat de persoon je dankbaar is en zichnaar de therapeut haast om zijn of haar demonen de baas te worden.

Helaas verloopt het in werkelijkheidmeestal anders. Van familieleden hebben wevaak gehoord dat hun geliefde in plaats daar-van reageerde met woede, ontkenning en eenstortvloed van kritiek. Vaak beschuldigenmensen met kenmerken van bps hun fami-lieleden ervan dat zij degenen zijn met destoornis.

Maar het kan ook anders lopen: de per-soon met kenmerken van bps schaamt zichzo en voelt zich zo wanhopig dat hij of zijprobeert zichzelf iets aan te doen. Of de in-

1 Op eieren lopen 31

Geen enkele beroemdheid heeftooit toegegeven aan de stoornis telijden (hoewel de sensatiepers enbiografien er uitgebreid over spe-culeren), maar vele vertonen welde kenmerken. Problemen als eet-stoornissen, huiselijk geweld, aidsen kanker treden pas op de voor-grond in ons nationale bewustzijnals iemand die beroemd is erdoorwordt getroffen.

formatie wordt gebruikt om verantwoordelijkheid voor het gedrag vanzich af te schuiven: Ik kan er niets aan doen, ik heb borderline.

Zoek hulp van een gekwalificeerde therapeut

Dit is een uiterst ingewikkelde kwestie. Stort je er niet overhaast in.Bespreek je gedachten met een gekwalificeerde therapeut die ervaringheeft met het behandelen van mensen met bps . Over het algemeenverdient het de voorkeur dat de betrokkene informatie over bps krijgtvan een therapeut, en niet van jou. Als het om een volwassene gaat dieal in therapie is, zal de therapeut vanwege het beroepsgeheim waar-

schijnlijk niet met jou over bps praten. Jekunt je zorgen echter wel met de therapeutbespreken.

De kans bestaat dat andere mensen in hetleven van de persoon ook reageren met ont-kenning en beschuldigingen, vooral de ledenvan diens gezin van herkomst: moeder, vader,broers en zussen. Bedenk dat het niet jouwtaak is om anderen ergens van te overtuigen.Mensen moeten er aan toe zijn om iets te le-ren.

De uitzonderingEr bestaan een paar situaties waarin je het onderwerp BPS voor-zichtig zou kunnen bespreken met iemand die volgens jou destoornis heeft: Als de persoon actief op zoek is naar antwoorden op de vraag

waarom hij of zij zich zo voelt. Als jullie elkaar niet de schuld geven van de situatie. Als je het gesprek op een zorgvuldige, liefdevolle manier kunt

voeren en de ander ervan kunt verzekeren dat je van plan bentgedurende een jarenlange behandeling bij hem of haar te blij-ven. (Beloof dit echter niet te snel. De belofte doen en dievervolgens verbreken kan erger zijn dan helemaal niets belo-ven.)

32 Leven met een borderliner

Je kunt mensen niet dwingen hungedrag te willen veranderen. Ten-

slotte gaat het voor mensen dieaan de stoornis lijden niet slechtsom gedrag, maar om mechanis-

men waarmee ze zich hun hele le-ven staande hebben gehouden.

John M. Grohol, klinisch psycholoog

Als jij het wel weet en de ander niet

Misschien krijg je nog meer het gevoel dat je op eieren loopt als jij welweet dat de diagnose bps tot de mogelijkheden behoort, en de anderniet. Zo zegt Sam dat hij er niet met zijn vrouw, Anita, over kan pratendat ze mogelijk bps heeft en dat ze daarom geen verantwoordelijkheidneemt voor haar gedrag en klaagt dat ze altijd het slachtoffer is. Overtherapie beginnen is duidelijk niet aan de orde. Hij heeft bovendienhet gevoel dat hij oneerlijk is, want hij gebruikt een apart postadresom informatie over bps te ontvangen.

Sinds ik heb ontdekt dat BPS bestaat, ben ik milder en meer meelevend ge-worden, maar het contact is nog steeds even frustrerend. Soms heb ik hetgevoel dat ik word bedolven onder de enorme hoeveelheid informatie dieik heb ingewonnen. Wesley

Jij bent de enige die, in overleg met een deskundige behandelaarmet ervaring in het behandelen van bps , kan besluiten hoe jehet het beste kunt aanpakken. In bijlage A vind je informatieover het kiezen van een therapeut.

Blijf niet steken in de diagnose

In plaats van in te gaan op de diagnose, kun je de ander ook helpen inte zien dat in iedere relatie beide personen verantwoordelijkheid dra-gen voor de gang van zaken. (Misschien heb je het gevoel dat de bpverantwoordelijk is voor alle problemen, maar zet dat voorlopig evenopzij.) Je boodschap zou moeten zijn dat, wanneer zich problemenvoordoen in een relatie, beide partners eraan moeten werken om dieop te lossen.

Als de bp niet in staat lijkt samen te wer-ken aan de relatie, zou je je kunnen concen-treren op het aangeven van grenzen (hoofd-stuk 6). Zoals we nog zullen uitleggen, is jeverzoek jouw grenzen te respecteren niet af-hankelijk van het inzicht van de ander in de

1 Op eieren lopen 33

Je boodschap zou moeten zijn dat,wanneer zich problemen voordoenin een relatie, beide partners eraanmoeten werken om die op te lossen.

stoornis of in zijn of haar bereidheid toe te geven dat daar sprake vanis.

Bedenk dat het niet zeker is dat de ander bps heeft. En ook al is datwel zo, dan hoeft dat zijn of haar gedrag nog niet volledig te verklaren.Verplaats je aandacht van het zoeken naar mogelijke oorzaken van hetgedrag van de ander naar het oplossen van problemen die daaruitvoortkomen.

Zo gebruik je dit boek

In dit boek staat een enorme hoeveelheid informatie. Lees langzaamen probeer niet alles tegelijk in je op te nemen. Het is de bedoeling datje de informatie met kleine beetjes tegelijk verwerkt.

Lees dit boek stap voor stap

We raden je aan dit boek vanaf het begin tot het einde te lezen en erniet zomaar wat in te grasduinen. De kennis die je in het ene hoofd-stuk verzamelt, heb je bij het volgende hoofdstuk nodig. Dit geldtvooral voor deel 2. We herhalen een aantal basisconcepten in verschil-lende hoofdstukken om je te helpen ze te integreren in een nieuwe ma-nier van denken over jezelf en jullie relatie.

Begrijp de terminologie

We hebben enkele nieuwe termen en definities bedacht om dit boekleesbaarder te maken.

Niet-borderliner (niet-BP)De term niet-borderliner (niet-bp) staat niet voor persoon die geenbps heeft, maar is een korte aanduiding voor een familielid, partner,vriend of vriendin, of andere persoon die te maken heeft met het ge-drag van iemand met bps . Niet-bp s kunnen in allerlei relaties staantot iemand met bps . Onder de niet-bp s die we hebben genterviewd,waren ook tantes, neven, nichten en collegas van mensen met bps .

Niet-bp s vormen een uiteenlopende groep mensen die op verschil-lende manieren door mensen met bps worden benvloed. Sommigeniet-bp s bieden de mensen met bps in hun leven veel steun; andere

34 Leven met een borderliner

mishandelen hen verbaal of lichamelijk. Niet-bp s kunnen zelf ookpsychische problemen hebben, zoals een depressie, verslaving, aan-dachtstekortstoornis of borderline-persoonlijkheidsstoornis.

Sommige mensen met bps zijn seksueel, lichamelijk en emotio-neel mishandeld door hun ouders of andere verzorgers. Anderehebben heel goede ouders die zich volledig hebben ingezet voorhet vinden van de een goede therapie voor hun kind. De oudersdie wij hebben genterviewd, horen thuis in de laatstgenoemdecategorie. Het zijn geen volmaakte ouders (wie van ons is datwel?), maar ze hebben hun kind niet mishandeld. Wanneer wehet over ouders hebben, bedoelen we dus gewone ouders, die ge-wone fouten maken.

Borderliner (BP)In dit boek gebruiken we de term borderliner (bp) voor een persoonbij wie de diagnose borderline-persoonlijkheidsstoornis is gesteld ofdie lijkt te beantwoorden aan de definitie van bps in de diagnostischecriteria van de DSM-IV-TR (2004) van de American Psychiatric Associa-tion.

bps wordt vaak onjuist gediagnosticeerd en gaat nogal eens sa-men met andere psychische problemen. Als jouw bp door diver-se psychologen en psychiaters is behandeld, is het heel goed mo-gelijk dat die allemaal een andere mening hebben ten aanzienvan de diagnose. Als er geen officile diagnose is gesteld, heb jeer misschien moeite mee de persoon borderliner te noemen.Laat je er daardoor echter niet van weerhouden alle informatie teverzamelen die je nodig hebt om je leven te verbeteren.

Een diagnose hoort niet gesteld te worden op basis van informatie uiteen boek. Een diagnose kan uitsluitend worden gesteld door een psy-choloog of psychiater die ervaren is in het beoordelen en behandelenvan mensen met bps . Misschien zul je nooit zeker weten of degene dieje dierbaar is werkelijk bps heeft. De persoon kan weigeren zich door

1 Op eieren lopen 35

een psychiater of psycholoog te laten onderzoeken en zelfs volledigontkennen dat hij of zij problemen heeft. Of de persoon gaat wel inbehandeling bij een therapeut, maar kiest ervoor de diagnose niet aanjou mee te delen.

Bedenk dat dit boek over jou gaat en niet over de bp . Jij hebt errecht op hulp te zoeken. En als je wordt geconfronteerd met degedragspatronen die op de voorgaande bladzijden zijn genoemd,kun je baat hebben bij de strategien in dit boek, of de diagnosebps nu is gesteld of niet.

Borderliner versus persoon met BPSSommige psychologen en psychiaters geven de voorkeur aan de termpersoon met bps . Zij vinden dat iemand een borderliner noemen,impliceert dat de persoon niets meer is dan de diagnose. Deze behan-delaars vinden dat de langere aanduiding persoon met bps altijd zoumoeten worden gebruikt.

Hoewel wij het er mee eens zijn dat de term persoon met bps minder stigmatiserend is dan het woord borderliner, is het ons doeleen boek te schrijven dat niet alleen van respect getuigt voor mensenmet een psychische stoornis, maar ook leesbaar en beknopt is. Om decomplexe interacties tussen bp s en niet-bp s te onderzoeken, moetenwe vaak onderscheid tussen hen maken, soms meerdere malen binneneen zin. Veelvuldig gebruik van de langere aanduiding zou dit boekmoeilijk leesbaar maken, daarom kiezen we er toch vaak voor border-liner of bp te gebruiken. Bovendien staat bp ook voor iedereen bijwie de diagnose niet officieel is gesteld, maar die wel de kenmerkenvan bps vertoont.

Denk aan ons uitgangspunt

Al lezend kun je de indruk krijgen dat wij de persoon met bps verant-woordelijk houden voor alle problemen in derelatie, maar eigenlijk hebben we het hele-maal niet over de relatie als geheel. We con-centreren ons in feite alleen op het omgaanmet borderline-gedrag.

36 Leven met een borderliner

Alleen al het lezen van dit boekkan je het gevoel geven dat je de

persoon waarvan je houdt ver-raadt, maar dat is niet terecht.

In het werkelijke leven hebben relaties vele facetten. Honderdenfactoren die niets met bps te maken hebben, oefenen er invloed opuit. Die factoren bespreken we niet, omdat ze buiten het bestek van ditboek vallen.

De bp is verantwoordelijk is voor vijftig procent van de relatieen de niet-bp is verantwoordelijk voor de andere helft. Tegelij-kertijd zijn beiden voor honderd procent verantwoordelijk voorhun eigen vijftig procent.

Geef de moed niet op

bps is waarschijnlijk de minst begrepen psychiatrische diagnose. Ende grootste misvatting is dat mensen met bps nooit beter kunnenworden, zelfs niet een beetje. In werkelijkheid kunnen medicijnen er-toe bijdragen dat depressiviteit, stemmingswisselingen en impulsiviteitverminderen. Empirisch onderzoek heeft aangetoond dat bepaaldetherapievormen effectief zijn. We hebben veel herstelde bp s ontmoetdie niet langer de dwingende behoefte voelen zichzelf te verwonden,die tevreden zijn met zichzelf en die met vreugde liefde geven en ont-vangen.

Maar stel nu dat de bp hulp en behandeling weigert? Ook dan hoefje de moed niet op te geven, want al kun je de persoon met bps nietveranderen, je kunt jezelf wel veranderen.Door je eigen gedrag te onderzoeken en jemanier van doen aan te passen, kun je uit deemotionele achtbaan stappen en je levenweer in eigen hand nemen.

1 Op eieren lopen 37

De grootste misvatting is dat men-sen met BPS nooit beter kunnenworden, zelfs niet een beetje.