K R A KÓ W 2 014

MARK HELPRIN

ZIMOWAOPOWIEŚĆ

tłumaczenie

Maciej Płaza (części I–III)

Joanna Dziubińska (część IV)

Tytuł oryginału: Winter’s Tale

WINTER’S TALE by Mark Helprin. Copyright © 1983 by Mark Helprin.By arrangement with the Author. All rights reserved

Copyright © for the translation of parts I–III by Maciej Płaza

Copyright © for the translation of part IV by Joanna Dziubińska

Opieka redakcyjna i redakcja stylistyczna: Joanna Stryjczyk

Opracowanie typograficzne książki: Daniel Malak

Korekta: Studio NOTA BENE – Zespół

Projekt okładki i wyklejek: Aleksandra Szmak

Fotografie na okładce: zaśnieżony mostek – © SuperStock / FPM, rzeka i wieżowce – © IM_photo / Shutterstock.com,

koń – © PureSolution / Shutterstock.com

Fotografie na wyklejkach ze zbiorów Biblioteki Kongresu: przednia – Brooklyn Bridge, Library of Congress, Prints & Photographs

Division, Detroit Publishing Company Collection, [LC-D419-42], tylna – Brooklyn Bridge, Library of Congress, Prints & Photographs

Division, Detroit Publishing Company Collection, [LC-D4-36774]

Fotografia autora: © Mark Helprin

Promocja książki: Monika Frankiewicz

ISBN 978-83-7515-284-5

www.otwarte.eu

Zamówienia: Dział Handlowy, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków,tel. (12) 61 99 569

Zapraszamy do księgarni internetowej Wydawnictwa Znak,w której można kupić książki Wydawnictwa Otwartego: www.znak.com.pl

Helprin.indd 4 2014-01-20 15:53:33

MOJEMU OJCU

Nikt nie zna Miasta lepiej niż on

SPIS TREŚCI

Prolog 11

I. MIASTO

Biały koń ucieka 15

Prom płonie o zimnym brzasku 21

Pearly Soames 30

Peter Lake zwisa z gwiazdy 49

Beverly 101

Bogini w kąpieli 115

Na mokradłach 133

Jezioro Coheeries 145

Szpital przy Printing House Square 173

Hakeldama 189

II. CZTERY BRAMY MIASTA

Cztery bramy miasta 215

Jezioro Coheeries 217

Wśród zasp 256

Nowe życie 332

Brama piekieł 352

III. „SŁOŃCE” I „DUCH”

Nic nie jest przypadkowe 381

Peter Lake powraca 383

„Słońce”… 396

… i „Duch” 415

Letnia kolacja w Petipas 422

Wiek maszyn 432

IV. ZŁOTY WIEK

Bardzo krótka historia chmur 477

Battery Bridge 479

Biały koń i czarny koń 512

Biały pies afgański 543

Powrót Abysmillarda 553

Ex machina 566

Dla żołnierzy i marynarzy z Chelsea 597

Miasto w płomieniach 619

Złoty wiek 647

Epilog 691

Byłem w innym świecie i wróciłem. Posłuchajcie mnie.

PROLOG

Wielkie miasto jest niczym więcej jak własnym portretem, prędzej

czy później okazuje się jednak, że zawarty w nim arsenał scen i ob-

razów jest częścią głęboko ukrytego planu. Jako książka, w której

można taki plan odczytywać, Nowy Jork jest niezrównany, między

klifami Palisades cały świat bowiem wlał weń swoje serce – dzięki

czemu jest to miasto znacznie lepsze, niż kiedykolwiek sobie na to

zasłużyło.

W tej chwili jednak Nowy Jork jest zasłonięty – jak to często

bywa – zbielałą masą, w której spoczywa: pędzi ona wokół nas

z niepojętą szybkością, poskrzypując niczym wiatr we mgle, zimna

w dotyku, połyskuje, rozsnuwa się, kłębi niczym para buchająca

z maszyny lub bawełna rozwijana z beli. Oślepiająca biała paję-

czyna niekończących się dźwięków przepływa obok nas bezlitośnie,

w końcu jednak zasłona rozsuwa się… i odsłania wśród chmur je-

zioro powietrza gładkiego i czystego jak lustro: głębokie, okrągłe oko

białego huraganu.

Na dnie tego jeziora leży miasto. Z wielkiej wysokości wydaje się

małe i odległe, widać jednak, że krząta się i uwija, ponieważ nawet

wówczas, gdy wydaje się nie większe od żuka, i tak jest pełne życia.

Zaczynamy spadać. Ten śmigły, niepostrzeżony lot przywróci nas do

życia kwitnącego w cichości innego czasu. Szybujemy w dół w abso-

lutnej ciszy, prosto w tę niezamarzającą ramę, aż wreszcie naszym

oczom ukazuje się żywy obraz, namalowany barwami zimy. Mocne

są to barwy, zapraszają nas do środka.

I

MIASTO

15

BIAŁY KOŃ UCIEKA

Oto biały koń, w ciszy zimowego poranka, gdy ulice pokryte są

niegłęboką, miękką warstwą śniegu, a niebo wibruje od gwiazd –

i tylko na wschodzie świt zalewa je już błękitną falą. Powietrze

jest nieruchome, lecz wkrótce drgnie, gdy wzejdzie słońce, a od

rzeki Hudson nadciągnie wiatr znad Kanady.

Koń uciekł z małej, zbitej z klepek stajni swego pana na Brook-

lynie. Przekłusował samotnie drogą dla powozów przez Williams-

burg Bridge, jeszcze po ciemku, gdy poborca myta spał przy piecu,

a nad miastem lśniły miriady gwiazd. Świeży śnieg na moście

tłumił stukot podków, niekiedy koń obracał więc głowę i spoglą-

dał za siebie, bacząc, czy nikt go nie ściga. Oddychał równo, roz-

grzany od wysiłku: przebiegł już cztery czy pięć mil przez samo

serce Brooklynu, mijając milczące kościoły i zasłonięte okienni-

cami sklepowe witryny. Daleko na południu, na czarnych, usła-

nych lodowymi krami wodach cieśniny Narrows, migotało świat-

ło: jakiś prom płynął w stronę Manhattanu. Na Manhattanie zaś

na nogach byli jedynie kupcy z targowisk, czekający, aż łodzie ry-

backie prześlizną się przez przesmyk Hell Gate i wpłyną do portu.

Koń był zwariowany, ale miał też na tyle rozsądku, by martwić

się swoim postępkiem. Wiedział, że jego państwo niedługo wstaną

i napalą w piecu, że śpiący w kuchni kot dozna najdotkliwszego

upokorzenia, czyli zostanie zamaszyście wyrzucony za drzwi, wy-

leci na podwórze ogonem do przodu i spadnie na przysypaną śnie-

giem stertę trocin, że zapach borówek i gorącego kleiku zmiesza się

ze słodką wonią sosnowego ognia, a niedługo potem pan wyjdzie

na podwórze i ruszy w stronę stajni, by go nakarmić i zaprząc do

wozu z mlekiem. Lecz jego tam nie będzie.

Niezły fi giel! Na myśl o własnym nieposłuszeństwie koniowi

serce drżało z trwogi: wiedział, że pan zaraz zacznie go szukać.

Zdawał sobie sprawę, że może to przypłacić solidnymi cięgami,

16

wyczuwał jednak, że jego bunty wprawiały też pana w rozbawie-

nie, sprawiały mu przyjemność, wzruszały go – pod warunkiem

że przybierały stosowną formę i zostały odważnie przeprowadzone.

Bezładne, prostackie protesty (na przykład kopanie w drzwi stajni)

prowokowały do sięgnięcia po bat. Ale i to nie zawsze się zdarzało,

pan cenił konia za żywość charakteru, był mu wdzięczny za jego

tajemniczą inteligencję – nawet on nie mógł jej zignorować, mimo

że czasem przysparzała mu kłopotów i smuciła. Zresztą kochał

swojego białego konia i właściwie wcale mu nie przeszkadzało, że

musi go szukać po ulicach Manhattanu (tam bowiem koń zazwy-

czaj się udawał). Dzięki temu miał sposobność spotkać się ze sta-

rymi znajomkami i pozaglądać do gospód – w każdej wypijał po

kufelku piwa i rozpytywał się, czy ktoś przypadkiem nie widział

jego olbrzymiego, pięknego białego ogiera, włóczącego się, jak go

Pan Bóg stworzył, bez wędziła, bez uzdy, bez derki.

Manhattan potrzebny był koniowi do życia. Przyciągał go jak

magnes, jak próżnia, jak owies, jak klacz, jak ciągnąca się w bez-

kresną dal, wysadzana drzewami droga. Zszedł z mostu i zatrzy-

mał się. Przed sobą miał tysiące ulic, pustych i białych od śniegu,

rozkoszny labirynt, zupełnie cichy, wypełniony jedynie świstem

zrywającego się właśnie wiatru, muskającego pokryte dziewiczym

śniegiem koleiny. Mijał puste teatry, biura i portowe nabrzeża, przy

których sterczały w górę rzędy masztów podobne do czarnych,

przyprószonych śniegiem sosnowych zagajników. Mijał ciemne

fabryki i opuszczone parki, mijał szeregi małych domków, które

rozniecany pod kuchniami ogień napełniał krzepiącym, słodkim

ciepłem. Mijał przerażające piwnice, w których tłoczyli się zbiera-

cze szmat oraz bezręcy i beznodzy kalecy. Koło targu otworzyły się

drzwi jednego z barów, na ulicę chlusnął strumień wrzątku, wzbi-

jając kłęby pary. Koń mijał z daleka leżących gdzieniegdzie mar-

twych bezdomnych, zamkniętych na głucho w sztywnych trum-

nach swoich zamarzniętych ciał. Sanie i wozy wyjeżdżały z targów

i ciągnięte dziarsko przez przysadziste konie pędziły głównymi

ulicami, podzwaniając dzwonkami. Koń trzymał się jednak z dala

od targów – życie wrzało tam nawet przed świtem – i szedł dalej

milczącymi wąwozami głównych arterii, co pewien czas mijając

stalowe szkielety nowo stawianych budynków, których gorącz-

kową budowę przerwano na zimę. I rzadko tracił z oczu nowe

17

mosty, które spoiły małżeńskim węzłem piękny, kobiecy Brook-

lyn z bogatym wujem Manhattanem, pozwoliły miastu sięgnąć

ręką w głąb kraju, a przy tym kładły kres przeszłości – nie tylko

bowiem łączyły odległe ze sobą miejsca i pozwalały przekroczyć

głęboką wodę, ale spajały też czas i marzenia.

Powiewając ogonem, koń biegł szybkim kłusem przez puste

aleje i bulwary. Poruszał się jak tancerz, co zresztą nie jest dziwne:

koń to piękne zwierzę, najbardziej zaś chyba niezwykłą jego ce-

chą jest to, że porusza się tak, jakby zawsze słyszał muzykę. Wie-

dziony nieokreśloną pewnością, która nawet jego samego wpra-

wiała w zdumienie, biały koń zdążał na południe, w stronę parku

Battery, widocznego u wylotu długiej, wąskiej ulicy jako biała

równina poprzecinana cieniami wysokich drzew. Prześwitujący

za parkiem port nabierał barw w świetle brzasku, falował war-

stwami zieleni, srebra i błękitu. U kresu tej zimowej tęczy, na ho-

ryzoncie, stała masa zwartej bieli – tło, na którym rozpościerało

się calutkie miasto – ozłacana pomału promieniami wschodzą-

cego słońca. To blade złoto drżało: wprawiane w ruch wznoszą-

cymi się falami gorąca i światła, wyglądało jak tysiąc odległych

miast, jak próg samych niebios. Koń przystanął i buchając parą

z nozdrzy, chłonął wzrokiem złote światło, zapatrzył się z zachwy-

tem w niemożliwą i kuszącą dal. Stał na ulicy nieruchomy jak po-

mnik, złoto tężało zaś i kipiało na horyzoncie w błękitnym łożu.

Zdało mu się, że jest to miejsce doskonałe, postanowił więc pójść

w tamtą właśnie stronę.

Ruszył przed siebie, lecz szybko przekonał się, że dostęp do

parku od strony ulicy zagradza masywna żelazna brama. Cofnął

się i spróbował innej drogi, druga brama była jednak zamknięta

w identyczny sposób. Skręcał w kolejne ulice, ale wszędzie napo-

tykał ciężkie bramy, żadna z nich nie była zaś otwarta. Gdy tak

szamotał się w tym labiryncie, złoto nabrało intensywności, wy-

dawało się, że zakrywa pół świata. Pusta biała polana z pewno-

ścią musiała być drogą do tego innego, doskonałego świata, i choć

koń nie miał pojęcia, jak mógłby przekroczyć dzielącą go odeń

wodę, zapragnął wedrzeć się do Battery, jak gdyby był to jedyny

cel jego życia. Galopował rozpaczliwie po ulicach wiodących do

bram, przez zaułki, przez zasypane śniegiem zieleńce, nie spusz-

czając wzroku z ciemniejącego złota.

18

Gdy dotarł do końca ostatniej, jak mu się zdawało, ulicy wiodą-

cej na polanę, również natknął się na bramę, a ta była zamknięta

jedynie na zwykły rygiel. Koń dyszał ciężko, kłęby pary unosiły

mu się wokół głowy. Spojrzał przez pręty. Nic z tego – nigdy nie

wejdzie do Battery, nigdy nie pocwałuje po błękitnozielonych wstę-

gach morza ku złotym obłokom. Już miał zawrócić i ruszyć po

własnych śladach do miasta, z nadzieją, że uda mu się odnaleźć

most i drogę powrotną do Brooklynu – gdy nagle, w ciszy tak głę-

bokiej, że nawet jego własny oddech brzmiał jak szum dalekich

fal, usłyszał tupot wielu stóp.

Z początku nikły, narastał nieustannie, szybkie kroki łomotały

głucho, aż koń poczuł, jak ziemia lekko drży, jakby gdzieś nieda-

leko przebiegał inny rumak. Lecz nie był to koń, to byli ludzie –

przez pręty czarnej bramy ujrzał w końcu, jak biegną przez park.

Pędzili długimi susami, ponieważ wiatr zawiał polanę śniegiem

niemal po kolana. Wytężali wszystkie siły, a mimo to biegli jakby

w zwolnionym tempie. Nieprędko dotarli na środek łąki, gdy zaś

już się to stało, koń spostrzegł, że jeden z nich, biegnący na czele,

w istocie ucieka, pozostali zaś, w liczbie może dwunastu, ścigają

go. Uciekający mężczyzna ciężko dyszał, czasem przez chwilę

rzucał się naprzód jeszcze większym pędem i wysforowywał się

kawałek dalej. Niekiedy upadał, ale natychmiast podnosił się i pę-

dził dalej. Jego prześladowcy od czasu do czasu również się prze-

wracali, lecz wstawali wolniej. Zwarta grupa szybko się rozpro-

szyła. Mężczyźni krzyczeli i machali rękoma. Uciekinier milczał

głucho, biegł równo, sztywno przebierając nogami – i tylko gdy

przeskakiwał przez zaspy i niskie barierki, rozpościerał ramiona

na podobieństwo skrzydeł.

Gdy zbliżył się nieco do bramy, koń poczuł do niego sympatię.

Spodobały mu się jego ruchy – nie miały tej gracji, co ruchy konia,

tancerza, czyli kogoś, kto zawsze słyszy muzykę, ale były zgrabne.

Charakter tych ruchów wskazywał też, że nie jest to wcale zwy-

kła gonitwa po śniegu, lecz coś znacznie poważniejszego. Tak

czy inaczej prześladowcy doganiali go. Trudno było pojąć, jak to

możliwe, okutani byli przecież w ciężkie płaszcze, mieli meloniki,

uciekinier zaś, z gołą głową, owinięty był tylko szalikiem i ubrany

w zimową kurtkę. Na nogach miał zimowe kamasze, tamci zaś

niskie, miejskie buciki, na pewno wypełnione już szczypiącym

19

w stopy śniegiem. Biegli jednak co najmniej tak szybko jak on,

może nawet szybciej, byli dobrzy w tym, co robią, widać było, że

mają duże doświadczenie.

Jeden z nich zatrzymał się, rozstawił szeroko nogi na śniegu,

uniósł oburącz pistolet i wypalił w stronę uciekiniera. Wystrzał

huknął echem wśród budynków okalających park, gołębie zerwały

się z oblodzonych chodników. Uciekinier zerknął za siebie, a po-

tem pobiegł na ukos, w stronę ulicy, gdzie koń stał właśnie jak

zahipnotyzowany. Tamci również zmienili kierunek i doganiali

go jeszcze szybciej: biegli po przeciwprostokątnej trójkąta, on zaś

skręcił pod kątem prostym. Gdy dzieliło ich nie więcej niż dwie-

ście stóp, kolejny prześladowca zatrzymał się i wypalił z pistoletu.

Strzał huknął tak blisko, że koń otrząsnął się z odrętwienia i od-

skoczył do tyłu.

Uciekinier dopadł do bramy. Koń cofnął się za jakąś szopę. Nie

chciał mieszać się do zajścia. Ciekawość sprawiła jednak, że nie

był w stanie długo usiedzieć w ukryciu: zaraz wychylił głowę za

węgieł szopy i obserwował rozwój wypadków. Uciekinier gwał-

townym wymachem ręki otworzył rygiel, przebiegł przez bramę

i zatrzasnął ją za sobą. Z trudem łapiąc oddech, wyciągnął zza

pasa masywny stalowy sztylet i zaklinował nim zasuwę. Potem

obrócił się i z udręką w oczach puścił się biegiem wzdłuż ulicy.

Pościg był już niemal przy płocie, gdy mężczyzna pośliznął się

na zamarzniętej kałuży. Upadł jak kłoda, uderzając mocno głową

o ziemię, poturlał się na bok i znieruchomiał. Koń z  łomoczą-

cym sercem przyglądał się, jak prześladowcy wspinają się na płot,

zwarci jak oddział żołnierzy. Od razu było widać, że to przestępcy:

mieli dziwne, krzywe twarze, wydatne łuki brwiowe, cofnięte pod-

bródki, nosy i uszy jakby źle przyszyte, czoła groteskowo niskie

(linia włosów zaczynała im się niemal nad samymi brwiami, żaden

lodowiec nigdy nie zawędrował tak daleko na południe). Okrucień-

stwo biło od nich jak snopy iskier z kowadła. Któryś znów sięgnął

po pistolet, lecz inny, najwyraźniej przywódca, zawołał:

– Nie! Nie tak. Już go mamy. Zrobimy to pomału, nożem. – I da-

lej wspinali się na płot.

Gdyby Peter Lake – tak bowiem nazywał się ścigany mężczy-

zna – nie ujrzał konia zerkającego zza szopy, może nie podniósłby

się już z ziemi.

– Źle z tobą, durny łajdaku, skoro nawet koń się nad tobą lituje –

powiedział głośno do siebie, po czym poderwał się na równe nogi

i wyciągnął rękę do zwierzęcia. Prześladowcy nie widzieli, że za

szopą stoi koń, sądzili więc, że postradał zmysły lub próbuje ich

zmylić jakąś sztuczką.

– Koniu! – zawołał Peter Lake. Koń cofnął głowę. – Koniu! –

krzyknął raz jeszcze i rozpostarł ramiona. – Błagam!

Prześladowcy zeskakiwali już z płotu na ulicę. Nie spieszyli

się: ulica była pusta, a ścigany, oddalony już ledwie o parę stóp,

stał nieruchomo. Byli pewni, że już go mają.

Serce Petera Lake’a łomotało tak mocno, że trząsł się na całym

ciele. Czuł się głupio, był bezsilny jak psująca się maszyna.

– O mój Jezu – powiedział drżącym głosem, jak mechaniczna

zabawka. – O Jezu, Maryjo i święty Józefi e, ześlijcie mi opance-

rzony walec drogowy.

W tym momencie wszystko już zależało od konia. Zwierzę rzu-

ciło się naprzód przez zamarzniętą kałużę i schyliło kark. Peter

Lake sprężył się, zarzucił ramiona na tę białą, długą jak u łabę-

dzia szyję i wskoczył mu na grzbiet. Od razu odzyskał animusz,

mimo że mroźne powietrze znów zadrżało od pistoletowego wy-

strzału. Zespolony z uciekinierem w jedną istotę, koń obrócił się

i przysiadł leciutko na tylnych nogach, zbierając oddech i siłę do

biegu. Peter Lake odwrócił się w stronę prześladowców i zaśmiał

im się prosto w twarz. Całe jego jestestwo wypełnił czysty, lekki

chichot. Koń wyprysnął wreszcie przed siebie i pogalopował ulicą,

pozostawiając Pearly’ego Soamesa i gang Krótkich Ogonów daleko

za sobą, opartych o żelazne pręty bramy, strzelających z pistole-

tów i miotających przekleństwa. Jedynie Pearly zachowywał spo-

kój: przygryzł dolną wargę, zmrużył oczy i obmyślał, jak inaczej

schwytać ofi arę. Huk wystrzałów był ogłuszający.

Peter Lake był już poza ich zasięgiem. Wzbijając tumany śnież-

nego pyłu, koń galopował między ciemnymi witrynami sklepów,

unosił go na północ przez budzące się miasto.

21

PROM PŁONIE O ZIMNYM BRZASKU

Uciec Krótkim Ogonom nie było trudno, ponieważ żaden

z nich (w tym Pearly, wychowany w bandyckiej dzielnicy Five

Points, podobnie jak cały gang) nie umiał jeździć konno. Byli

oni panami terenów portowych, umieli zdziałać cuda za pomocą

jednej małej łódeczki, na lądzie jednak chodzili pieszo, jeździli

tramwajami lub metrem lub kolejką, przeskakując przez bramki.

Petera Lake’a ścigali od trzech lat. Tropili go nieustannie, czy

lato, czy zima, wpędzali go w coś, co Peter nazywał tunelem,

czyli w stan nieustającej walki; Peter wciąż miał nadzieję, że się

z niego wyrwie, lecz wciąż mu się to nie udawało.

Czasami znajdował bezpieczne schronienie wśród zbiera-

czy małży na mokradłach Bayonne, na ogół jednak nie opusz-

czał Manhattanu, nie trzeba więc było wiele czasu, by Krótkie

Ogony znów go zwietrzyły i wznowiły pościg. Musiał mieszkać

na Manhattanie, ponieważ był włamywaczem, a dla włamywa-

cza praca w każdym innym miejscu oznaczała przyznanie się do

własnej miernoty. Podczas tych trzech gorączkowych lat Peter

wiele razy zastanawiał się nad przeprowadzką do Bostonu, lecz

nieodmiennie dochodził do wniosku, że na pewno nie będzie

tam miał czego kraść, że Boston nie sprzyja włamywaczom i że

prędzej czy później wejdzie tam w drogę Małpom Cantarella

(głównemu bostońskiemu gangowi, niezbyt znaczącemu), tak

jak w Nowym Jorku wszedł w drogę Krótkim Ogonom – choć

oczywiście z innych powodów. Mówiono zresztą, że gdy w Bo-

stonie robi się ciemno, to jest naprawdę ciemno, nocą trudno się

tam ruszyć, by nie wpaść na policjanta. Został więc na Manhat-

tanie, łudząc się, że Krótkie Ogony w końcu dadzą mu spokój.

Były jednak nieustępliwe, toteż przez trzy ostatnie lata (z wy-

jątkiem chwil wytchnienia na mokradłach) jego życie było jedną

wielką ucieczką.

22

Peter Lake przywykł już, że nieraz przed świtem budził go

gromki tupot na rozklekotanych schodach, świadczący niezbi-

cie, że Krótkie Ogony wytropiły go w kolejnej tymczasowej kry-

jówce. Ileż to razy musiał przerywać rozkoszny posiłek, schadzkę

z kobietą czy włamanie do bogatego, niestrzeżonego domu, bo

gang wyrastał nagle przy nim jak spod ziemi; jego członkowie

materializowali się niekiedy w sposób dla niego niepojęty, nie-

mal ma wyciągnięcie ręki. Coraz trudniej było mu się wymknąć,

coraz ciaśniejsze miał pole manewru, coraz bardziej jego życie

było zagrożone.

Lecz teraz, gdy miał konia, wszystko mogło potoczyć się ina-

czej. Dlaczego nigdy wcześniej o tym nie pomyślał? Z koniem był

nieporównanie bardziej bezpieczny, mógł błyskawicznie uciec

z każdej zastawionej przez Pearly’ego Soamesa pułapki, i to nie

o marnych parę jardów, lecz o całe mile. Latem mógł przepłynąć

na koniu przez rzekę, zimą przejechać po lodzie. Mógł szukać

schronienia nie tylko na Brooklynie (ryzykując, rzecz jasna, że

zgubi się w tym nieskończenie zawiłym labiryncie), ale też na

pustkowiach, w sosnowej puszczy, na niekończących się plażach

Montauk, w górach Watchung i Hudson Highlands. Dla mieszczu-

chów były to miejsca omal niedostępne: wśród wielkomiejskiego

zepsucia gangsterzy czuli się wprawdzie jak ryba w wodzie, lecz

za to bali się burz z piorunami, dzikich zwierząt, lasów, a nawet

nocnego rechotu żab.

Peter Lake spiął konia, ten jednak nie potrzebował zachęty –

był przestraszony, zresztą uwielbiał biegać, słońce zaś było już

wysoko, płonęło nad dachami budynków niczym wielkie, otwarte

palenisko, wlewało żar w i tak rozgrzane już mięśnie. Bieganie

było jego żywiołem. Gdy pędził przed siebie, z uniesioną głową,

opuszczonym ogonem i uszami położonymi do tyłu przez wiatr,

przypominał wielki biały pocisk. Sadził tak długimi susami, że

Peterowi skojarzył się z kangurem – chwilami miał wrażenie, że

za chwilę obaj oderwą się od ziemi i ulecą w niebo.

Do Five Point nie było po co jechać. Peter Lake miał tam wpraw-

dzie wielu przyjaciół, mógł się ukryć w którejś z tysiąca podziem-

nych izb, w których urządzano tańce i grywano w karty, lecz

gdyby przybył tam na grzbiecie olbrzymiego konia, wszystkie wró-

ble w okolicy od razu rozćwierkałyby, co się święci. Zresztą Five

23

Points było dość blisko, a on miał konia, mógł uciec w znacznie

odleglejsze miejsca.

Pędem przejechali ulicą Bowery i wkrótce znaleźli się na Wa-

shington Square – koń wpadł na plac przez łukowatą bramę jak

przez cyrkową obręcz. Ulice zdążyły już zaroić się od przechod-

niów; niektórzy z dezaprobatą marszczyli brwi, widząc rozpędzo-

nego jeźdźca na białym koniu. Na Madison Square spostrzegł ich

policjant siedzący w budce na podwyższeniu. Widząc, jak nadcią-

gają wzdłuż Fifth Avenue, i przewidując, że raczej się nie zatrzy-

mają, zaczął kierować ulicznym ruchem – widział już kiedyś, jak

przeraźliwe skutki ma zderzenie rozpędzonego konia z kruchym

automobilem, i nie miał już ochoty oglądać czegoś podobnego. Ma-

chając rękoma ze swej miniaturowej wieżyczki, zdołał zatrzymać

płynące dokoła strumienie automobili, elektrycznych tramwajów

i konnych wozów, lecz nagle ujrzał, że Peter Lake gna prosto na

niego. Koń szybował niczym pocisk, wyglądał jak wojenny pomnik,

w który nagle wstąpiło życie. Policjant zadął w gwizdek i zamachał

urękawicznionymi dłońmi. Tego jeszcze nie było: intruzi chcieli

stratować jego budkę, pędzili zaś co najmniej trzydzieści mil na

godzinę! Niańki żegnały się i przytulały dzieci do siebie, poga-

niacze bydła podnosili się na wozach, staruszki odwracały oczy.

Policjant zastygł bez ruchu w swojej złotej wieżyczce.

Peter Lake ponownie spiął konia i wyciągnął prawe ramię ni-

czym lancę w stronę znieruchomiałego funkcjonariusza. Gdy mi-

jali go w chmurze śnieżnego pyłu, chwycił jego czapkę i zerwał

mu z głowy. 

– Pozwól, że sobie wezmę! – zawołał.

Rozjuszony policjant obrócił się, chwycił notes i zaczął wściek-

le opisywać wygląd końskich pośladków.

Peter Lake skręcił w lewo, w Tenderloin. Było tam jednak tak

tłoczno, że wkrótce stanął w miejscu zatrzymany przez cysternę

i kilka zaklinowanych powozów. Woźnice krzyczeli, konie gło-

śnym rżeniem okazywały niecierpliwość, a grupa uliczników wy-

korzystała okazję i zaczęła ostrzeliwać ulicę śnieżnymi i lodowymi

pigułami. Uchylając się przed pociskami, Peter zerknął za siebie

i ujrzał, że od wschodu nadciąga kilka niebieskich punkcików. Były

jeszcze daleko, lecz zbliżały się, chytre i śmigłe. Policjanci! Nie

mając siodła ani strzemion, Peter wdrapał się koniowi na grzbiet

24

i wyjrzał zza powozów. Ulica była zupełnie zatarasowana, przy-

wrócenie ruchu mogło potrwać nawet pół godziny. Peter usiadł

i zawrócił konia, zamierzając szturmem przełamać nadciągającą

tyralierę. Koń jednak inaczej rozumiał odwagę, nie chciał się w to

mieszać, gdy więc Peter Lake po raz kolejny próbował spiąć go

do biegu, zadrżał tylko i potrząsnął łbem. Nie mógł iść naprzód

ani się cofnąć, stąpał więc w bok, w stronę rozświetlonej markizy,

na której – choć był dopiero ranek – migotał napis: TUREK SAUL

PRZEDSTAWIA: CARADELBA, HISZPAŃSKA CYGANKA.

Teatr wypełniony był tylko w połowie i pogrążony w ciemności

rozjaśnianej jaskrawym, błękitno-zielonym wystrojem wnętrza; na

scenie tańczyła półnaga Caradelba, spowita w rozfalowane białe

i kremowe atłasy. Peter Lake przystanął u szczytu środkowego

przejścia i przyglądał się Caradelbie z nadzieją, że nikt nie zauwa-

żył jego wtargnięcia. Lecz gdy policjanci wdarli się do holu, spiął

konia i ruszył galopem w stronę orkiestronu. Muzycy nie przery-

wali gry, choć klęli pod nosem, widząc, jak z ciemności wyłania

się biała głowa, a za nią tułów olbrzymiego konia, niczym latar-

nia zawieszona na czele lokomotywy.

Koń nabierał szybkości.

– Nie wydaje mi się, byś umiał też skakać – powiedział Peter

Lake i zamknął oczy. Koń nie skoczył, tylko zrobił coś więcej: ku

własnemu zdziwieniu poszybował nad orkiestrą i niemal bezsze-

lestnie wylądował na scenie obok hiszpańskiej Cyganki. Przeleciał

dwadzieścia stóp wzdłuż i osiem stóp wzwyż. Peter Lake był zdu-

miony potężnym skokiem i gładkim lądowaniem. Caradelba nie

mogła wydusić z siebie słowa. Była jeszcze dzieckiem, drobniut-

kim, przyozdobionym tonami makijażu; z wyjątkiem chwil, gdy

tańczyła, brakowało jej też śmiałości wobec ludzi. Nagłe, niczym

spod ziemi, pojawienie się konia z jeźdźcem na scenie, która miała

należeć tylko dla niej, odebrała jako wielką zniewagę – zupełnie

jakby Peter Lake ją ośmieszył, objawiając się na swoim olbrzymim

rumaku. Łzy stanęły jej w oczach. Koń również nie do końca pa-

nował nad sobą. Nigdy dotąd nie był w teatrze, nie wspominając

o scenie. Światła bijące z gęstego mroku, muzyka, miękka i sub-

telna woń makijażu Caradelby, potężna płachta kurtyny z niebie-

skiego aksamitu – wszystko to zupełnie go oczarowało. Wypiął

pierś jak na paradzie.

25

Peter Lake nie mógł zdecydować się na zejście ze sceny, czuł,

że musi jakoś pocieszyć Caradelbę. Tymczasem policjanci prze-

dzierali się przez orkiestron, okładając pięściami rozstępujących

się niechętnie muzyków. Zaczarowany światłami rampy koń dał

się ponieść teatralnej atmosferze i zapragnął popróbować przez

chwilę różnych min. Peter Lake, który nigdy nie tracił zimnej krwi,

zastanawiał się przez chwilę, po czym zsiadł z konia i choć prze-

śladowcy wspinali się już po aksamitnych sznurach na proscenium,

podszedł do Caradelby z policyjną czapką w dłoni i przemówił do

niej z irlandzkim akcentem:

– Droga panno Candelabro! W dowód mej miłości i podziwu

dla mieszkańców tego wspaniałego miasta chciałbym wręczyć ci

pamiątkę: czapkę, którą zdjąłem niedawno z maleńkiej główki po-

licjancika stojącego w maleńkiej budce na Madison Square. Jak

widzisz – wskazał na grupę policjantów, którzy nie zdołali wspiąć

się na proscenium i przeciskali się z powrotem przez orkiestrę –

jest to najprawdziwsza czapka policyjna. A ja już muszę zmykać.

Dziewczyna wzięła od niego czapkę i włożyła ją. Pękate na-

krycie głowy w zgrzebnym granatowym kolorze sprawiło, że jej

nagie ręce i ramiona wyglądały jeszcze bardziej ponętnie. Cara-

delba ponownie puściła się w arabeskowy pląs, tyle dla pokla-

sku widzów, ile dla własnej przyjemności. Peter Lake odciągnął

konia od oślepiających świateł, dosiadł go i przedarłszy się przez

plątaninę sznurów i scenicznych dekoracji, wydostali się na zi-

mową ulicę – która tymczasem na powrót stała się przejezdna –

po czym wrócili nią na Fifth Avenue i wznowili galop w stronę

przedmieść.

Stróże prawa zaprzestali pościgu, ich uwagę odwróciło świeże

żniwo szalejącej w mieście wojny gangów, czyli stosy trupów,

znajdowane każdego ranka na ulicach Five Points, na portowych

nabrzeżach i wielu innych, bardziej niecodziennych miejscach:

w kościelnych dzwonnicach, dziewczęcych szkołach z bursą czy

magazynach korzennych przypraw. Nie mieli czasu na takie drob-

nostki, jak niezależni włamywacze, Peter Lake umyślił sobie jed-

nak, że galopując na oślep modnymi alejami, na pewno wzbudził

oburzenie wśród „dżentylmanów” (oddajmy mu sprawiedliwość:

domyślał się, że nie wymawia tego słowa prawidłowo), policja

z pewnością wznowi więc pościg, a wtedy Krótkie Ogony ustąpią

26

pola. Pozostawał tylko jeden problem: gdy Krótkie Ogony wzięły

kogoś na cel, nie odpuszczały już nigdy.

Peter wiedział jednak, jak uniknąć śmiertelnych pułapek w sku-

tym mrozem mieście, plany ucieczki rozkwitały przed nim jak

burzowe chmury, pędziły mu w ramiona, chętne i gotowe. Spo-

sobów na zachowanie i postradanie życia w mieście było tyle, ile

ulic, widoków i linii tramwajowych. Lecz Krótkie Ogony były wy-

jątkowo sprawne i zręczne w swojej robocie, wszystkie korytarze

i zakręty tego labiryntu, wszystkie rzeki i rwące potoki ulic były

dla nich równie naturalnym środowiskiem, jak ziemne nory dla

polnych szczurów. Gangsterzy pojawiali się wszędzie z przera-

żającą szybkością i nieuchronnością – niczym nienasycony czas,

niczym pożar, niczym nurt wody wylanej z brzegów. Nawet ty-

dzień bez spotkania z nimi zakrawał na cud, Peter Lake był zaś

ich głównym celem od trzech długich lat.

Ponieważ teraz po piętach deptały mu już i gang, i policja, Peter

Lake postanowił, że opuści Manhattan – niechaj kleszcze zacisną

się same. Gdyby obie strony spotkały się twarzą w twarz w poszu-

kiwaniu zagubionej ofi ary, mogły zewrzeć się w mocnym, długim

starciu, dzięki czemu Peter zyskałby trzy, może cztery miesiące

wolności. Mogło to jednak nastąpić tylko wówczas, gdyby wycofał

się z pola walki. Postanowił więc, że wprowadzi się ponownie do

zbieraczy małży na mokradłach Bayonne. Wiedział, że znajdzie

u nich schronienie i kawałek suchej ziemi dla konia, ponieważ to

właśnie oni go znaleźli i przygarnęli, gdy był dzieckiem, i wycho-

wywali (przez jakiś czas) jak przyjazne stado wilków. Zbieracze

małży byli groźniejsi od gangsterów. Krótkie Ogony nie śmiały

zapuścić się choćby na długość wiosła na ich rozległy akwen, bo

wiedziały, że natychmiast zapłacą za to głową. Nikt dotąd nie był

w stanie podbić mieszkańców Bayonne – nie tylko dlatego, że byli

to nadzwyczajni wojownicy i nie dało się ich wytropić, ale też

dlatego, że ich królestwo było tylko na poły rzeczywiste; każdy,

kto wkraczał tam bez ich zgody, mógł zostać pochłonięty przez

ryczące kłębowisko chmur, które przetaczało się po tamtejszych

lustrzanych wodach. Władze New Jersey postanowiły kiedyś, że

wtłoczą zbieraczy małży w karby cywilizowanego życia, zmuszą

do przestrzegania prawa i płacenia podatków – z takim efektem, że

trzydziestu szeryfów, policjantów stanowych i agentów Pinkertona

27

na zawsze rozpłynęło się w oślepiająco białej ścianie obłoków. Wi-

cegubernatora znaleziono w łóżku w jego posiadłości w Princeton

przeciętego we śnie na pół. Jeden z promów w Weehawken wyle-

ciał w powietrze podczas rejsu: wystrzelił kulą ognia wysoką na

dwadzieścia pięter z takim łoskotem, że w promieniu pięćdziesię-

ciu mil zadrżały wszystkie szyby w oknach.

Peter Lake wiedział, że choć na mokradłach ma zapewnione

schronienie, światła Manhattanu będą go nieustannie nęcić z dru-

giej strony rzeki bez względu na grożące mu tam niebezpieczeństwo.

Przymorzanie mieszkali zbyt blisko rozpędzonej nieskończoności.

Byli milkliwi, poważni i nieprzeniknieni, czas mknął bowiem obok

nich niczym ściany tunelu widziane z okien pociągu. Typowy Przy-

morzanin był krewkim dzikusem, umiał wróżyć z rybiej wątroby,

mówił zaś szybko, używając tajemnych, niezrozumiałych słów. Dla

Petera Lake’a, nawykłego do barów z pianinem i ślicznych, zgry-

wających się na nieprzystępne dziewcząt, pobyt na mokradłach nie

był łatwym doświadczeniem. W razie potrzeby umiał jednak dosto-

sować się do okoliczności, zawsze był gotów poddać duszę próbie.

Może udałoby mu się przesiedzieć tam tydzień czy dziesięć

dni – łowiłby ryby w przeręblach, chodził spać przed wschodem

księżyca, objadał się po uszy pieczonymi ostrygami, pływał ło-

dzią po słonej, niezamarzającej delcie i szukał pociechy w obję-

ciach kilku kobiet, które uwielbiały zatracać się z nim w dzikich

porywach cielesnej miłości, podczas gdy pobliska ściana chmur

wprawiała w drżenie jego chatę wśród trzcin, a zimowa wichura

zawiewała śnieżnymi zaspami wytyczone na lodzie ścieżki. Przy-

pomniał sobie Anarindę o ciemnych włosach, piersiach jak brzo-

skwinie i oczach jak gwiazdy… i ruszył w stronę północnej prze-

prawy promowej.

– A niech to! – wykrzyknął, gdy wspięli się na wzniesienie na-

przeciw doków i południowej palisady. Prom tkwił nieruchomo

pośrodku rzeki, wśród lodowych kier, i płonął. Z początku trudno

było doń dotrzeć, znad pomarańczowych jęzorów płomieni bu-

chały skłębione tumany czarnego dymu. Promy często płonęły:

ich kotły łatwo wybuchały, zwłaszcza zimą, gdy trzeba było od-

pierać ataki ciężkich, ostrych brył lodu. Jedynym lekarstwem na

ten stan rzeczy były cudowne nowe mosty, któż jednak potrafi łby

wybudować most przez rzekę Hudson?

28

Dzień był idealnie pogodny, na drugim brzegu wszystko ry-

sowało się ostro i wyraźnie: smugi barw, poszczególne drzewa,

małe białe domki o dwuspadowych dachach, żyły czerwieni i pur-

pury w wysokich brązowych skałach. Smagana zimnym wiatrem

rzeka niosła w stronę ujścia masy lodu. Wśród huku kier, grom-

kiego niczym bicie dzwonów, uwijały się wielorybnicze łodzie

i parowe holowniki z ubranymi na czarno strażakami na pokła-

dach, usiłującymi ratować rozbitków i zalewać płomienie lodowatą

wodą. Mimo porannego chłodu na brzegu było tłoczno od gapiów:

dziewczynek z łyżwami i sankami, hydraulików i stolarzy, któ-

rzy przystanęli w drodze do pracy, służących, dokerów, wozaków,

fl isaków i robotników kolejowych. Sporo było też przekupniów,

którzy oczekiwali, że gdy prom stanie się pływającą ogniową pu-

łapką, na brzegu zaroi się od ciekawskich, których będzie można

nakarmić kasztanami, pieczoną kukurydzą, gorącymi preclami

i mięsem z rożna. Peter Lake kupił torebkę kasztanów od spryt-

nego mężczyzny o rękach tak zgrubiałych, że niewrażliwych na

żar – wybierał nimi parujące kasztany spomiędzy rozmigotanych

czerwono węgli na okrągłej patelni. Kasztany były zbyt gorące,

nie dało się zjeść ich od razu, Peter rozejrzał się więc szybko, czy

nie ma w pobliżu żadnych dam, po czym wetknął sobie parującą

torebkę w spodnie, tuż przy żołądku. Czując, jak po całym ciele

rozlewa mu się przyjemne ciepło, przyglądał się płonącemu pro-

mowi; wiatr wiał coraz mocniej, zginał w kierunku południowym

długie rzędy wierzb, otrząsając gałęzie z szadzi.

Jeden z gapiów nie patrzył w stronę promu, tylko na Petera La-

ke’a, ten jednak ze wzgardą zignorował ten afront – mężczyzna

był roznosicielem telegramów, czyli wykonywał zawód, którego

Peter szczerze nienawidził. Może dlatego, że wykonywali go nie-

godni następcy uskrzydlonego Merkurego: pulchne, słoniowate, gę-

stokrwiste potwory człapiące z prędkością jednej mili na godzinę

i niebędące w stanie wspiąć się po byle schodach. Peter Lake nie

zamierzał rezygnować z widowiska, nie lękał się tego opasłego

bałwana w workowatym uniformie i pudełkowatej czapce z małą

tabliczką POSŁANIEC BEALS. Jeżeli nawet posłaniec Beals wmie-

sza się w tłum i zniknie, jeśli zaalarmuje Krótkie Ogony, to cóż

z tego? Gdyby się pojawiły, Peter Lake mógł w jednej chwili wsko-

czyć na konia i zostawić je w tyle.

Kilku strażaków portowych próbowało dostać się na pokład

płonącego promu. Trudno było dociec, po co to robią: wszyscy pa-

sażerowie, którzy zdołali uniknąć śmierci, zostali już uratowani,

a zbliżenie się do ognia i tak nie pomogłoby w gaszeniu. Czemu

więc tak mozolnie, ręka w rękę, parli na pokład po linie, która to

napinała się, to luźno zwisała, w pewnej chwili zaczęła się palić,

a do tego co jakiś czas zanurzała się wraz ze strażakami w lodo-

watej rzece, aż gapie na brzegu wstrzymywali oddech z wrażenia?

Peter Lake wiedział, dlaczego to robią: strażacy czerpali z ognia

swoją moc. Im mocniej zwierali się z nim w walce, tym stawali

się silniejsi. Wiedzieli, że choć ogień niekiedy zabija, użycza też

bezcennych darów.

Peter Lake wraz z całym tłumem zaczął wiwatować, gdy stra-

żacy dotarli po płonącej linie na pokład. Patrzył, co się dzieje,

a równocześnie łuskał kasztany i dzielił się nimi z koniem. Po pół-

godzinie prom zaczął przechylać się na burtę. Jeden z holowników

zmagał się z napierającymi krami, usiłując zabrać dzielnych stra-

żaków z pokładu – lina spłonęła do końca, a oni stali bezradnie na

pokładzie, widać było, że jeśli prom przewróci się do góry dnem

w głębokim kanale żeglugowym, pójdą pod wodę razem z nim.

Peter Lake kątem oka spostrzegł (złodzieje dobrze to umieją),

że drogą nadjeżdżają dwa automobile. Na pozór wyglądały tak

jak wszystkie, nie wyróżniały się niczym szczególnym, tyle że

pędziły całą mocą silników, jeden za drugim, w środku siedziały

zaś Krótkie Ogony. Wskakując na grzbiet konia, Peter Lake zauwa-

żył, jak posłaniec Beals podskakuje (bardzo powoli) z podniece-

nia. Krótkie Ogony zapewne wynagrodzą go sutym obiadem lub

biletem do kabaretu.

Peter Lake zostawił za sobą płonący prom i pogalopował na po-

łudnie, ku otwartym alejom, wzdłuż fabryk, mleczarni, browarów

i torów kolejowych. Wraz z koniem szybko zniknął wśród stosów

beczek, płotów, sześciennych stert drewna, w labiryncie gazowni,

garbarni, przędzalni lin, czynszowych kamienic, teatrów rewio-

wych i wysokich, szarych wież mostów.

Krótkie Ogony znów zostały o krok w tyle, szybkie, lecz bez-

radne w swych automobilach. Peter Lake nie dał się doścignąć, pę-

dził na południe, koń sadził zaś tak potężnymi susami, że omal

nie wzniósł się w powietrze.