martin niemöller and the history of anti-nuclear pacifism in...

This is a repository copy of Martin Niemöller and the history of anti-nuclear pacifism in the Federal Republic of Germany, 1950-1984.

White Rose Research Online URL for this paper:http://eprints.whiterose.ac.uk/160526/

Version: Published Version

Article:

Ziemann, B. (2020) Martin Niemöller and the history of anti-nuclear pacifism in the FederalRepublic of Germany, 1950-1984. Hiroshima Peace Research Journal, 7. pp. 117-131. ISSN 2188-1480

© Hiroshima Peace Institute, Hiroshima City University, 2020. Reproduced with permissionfrom the publisher.

[email protected]://eprints.whiterose.ac.uk/

Reuse

Items deposited in White Rose Research Online are protected by copyright, with all rights reserved unless indicated otherwise. They may be downloaded and/or printed for private study, or other acts as permitted by national copyright laws. The publisher or other rights holders may allow further reproduction and re-use of the full text version. This is indicated by the licence information on the White Rose Research Online record for the item.

Takedown

If you consider content in White Rose Research Online to be in breach of UK law, please notify us by emailing [email protected] including the URL of the record and the reason for the withdrawal request.

mailto:[email protected]

https://eprints.whiterose.ac.uk/

広島平和研究Hiroshima Peace Research Journal

2020年３月

March 2020

第７号 Vol. 7

広島市立大学広島平和研究所

ISSN 2188-1480

Hiroshima Peace Institute

Hiroshima City University

広島平和研究　

第７号

Hiroshima Peace Research Journal 　

Vol.7

広島市立大学広島平和研究所

広島平和研究Hiroshima Peace Research Journal

第７号 Vol. 7

2　広島平和研究：Ηιροσηιmα Πεαχε Ρεσεαρχη ϑουρναλ, ςολυmε 7

広島平和研究第 7 号目　次

平和研究の窓

　負の遺産の保存と継承 …………………………………………（藤本黎時）…　 ₅

特集論文：アジアの安全保障

　Τηε Εmεργινγ Σεχυριτψ Λανδσχαπε ιν Σουτηεαστ Ασια

　 ……………………………………………………（Ναραψαναν ΓΑΝΕΣΑΝ）…　₂₅

　Τηε Ρεγιοναλ Σεχυριτψ Σψστεm ιν Εαστ Ασια

　　―Τηε Dιλεmmα οφ τηε ΥΣ−ϑαπαν Σεχυριτψ Αλλιανχε― …………（吉川　元）…　₄₃

独立論文

　残留日本兵とメディア

　　――小野田寛郎元少尉の帰還をめぐって …………………（永井　均）…　₆₁

　戦後日本における「平和国家」・「平和憲法」論の形成

　　―戦後直後における知識人の平和論を中心に― …………（河上暁弘）…　9₃

特別報告

　Μαρτιν Νιεmλλερ ανδ τηε Ηιστορψ οφ Αντι−Νυχλεαρ Παχιfiσm

　　ιν τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ οφ Γερmανψ, ₁9₅₀-₁9₈₄ …（Βενϕαmιν ΖΙΕΜΑΝΝ）… ₁₁₇

　日朝学生交流にみる北朝鮮の学生たちの変化

　　「南北コリアと日本のともだち展」の取材ノートより ……（渡辺夏目）… ₁₃₃

書評

　山崎雅弘著『歴史戦と思想戦――歴史問題の読み解き方』

　　集英社新書、₂₀₁9年 …………………………………………（上村英明）… ₁₅9

　マーク・カプリオ著『植民地朝鮮における日本の同化政策　₁9₁₀～₁9₄₅年』

　　クオン、₂₀₁9年 ………………………………………………（髙橋優子）… ₁₆₅

投稿規程および審査規程…………………………………………………………… ₁₇₀

編集後記

　　3

Hiroshima Peace Research Journal

Volume 7Table of Contents

Α Wινδοω ιντο Πεαχε Στυδιεσ

　Πρεσερϖατιον ανδ Προγρεσσιον οφ τηε Υνφαϖοραβλε Λεγαχψ οφ Παστ Dεεδσ

　 ……………………………………………………………（ΦΥϑΙΜΟΤΟ Ρειϕι）… 　5

Σπεχιαλ Φεατυρε: Σεχυριτψ ιν Ασια

　Τηε Εmεργινγ Σεχυριτψ Λανδσχαπε ιν Σουτηεαστ Ασια

　 ………………………………………………………（Ναραψαναν ΓΑΝΕΣΑΝ）…　25

　Τηε Ρεγιοναλ Σεχυριτψ Σψστεm ιν Εαστ Ασια

　　―Τηε Dιλεmmα οφ τηε ΥΣ−ϑαπαν Σεχυριτψ Αλλιανχε― …（ΚΙΚΚΑWΑ Γεν）…　43

Ρεσεαρχη Αρτιχλε

　ϑαπανεσε Αρmψ Στραγγλερσ ανδ τηε Μεδια: Τηε Ρετυρν οφ

　　Φορmερ Λιευτεναντ Ηιροο Ονοδα φροm τηε Πηιλιππινεσ …（ΝΑΓΑΙ Ηιτοσηι）…　61

　Φορmατιον οφ “Πεαχε Νατιον” ανδ “Πεαχε Χονστιτυτιον”

　　Τηεοριεσ ιν τηε Ποστ−Wαρ ϑαπαν …………………（ΚΑWΑΚΑΜΙ Ακιηιρο）…　93

Σπεχιαλ Ρεπορτ

　Μαρτιν Νιεmλλερ ανδ τηε Ηιστορψ οφ Αντι−Νυχλεαρ Παχιfiσm

　　ιν τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ οφ Γερmανψ, 1950-1984 …（Βενϕαmιν ΖΙΕΜΑΝΝ）… 117

　Χηανγεσ οφ Αττιτυδεσ οφ Νορτη Κορεαν Στυδεντσ ιν τηε Στυδεντσ Εξχηανγε

　　Προγραm βετωεεν ϑαπαν ανδ Νορτη Κορεα ………（WΑΤΑΝΑΒΕ Νατσυmε）… 133

Βοοκ Ρεϖιεω

　Μασαηιρο Ψαmαζακι

　Wαρ οφ Ηιστορψ ανδ Wαρ οφ Τηουγητ ……………………（ΥΕΜΥΡΑ Ηιδεακι）… 159

　Μαρκ Χαπριο

　ϑαπανεσε Ασσιmιλατιον Πολιχιεσ ιν Χολονιαλ Κορεα, 1910−1945

　 ………………………………………………………（ΤΑΚΑΗΑΣΗΙ Ψυκο）… 165

Αυτηορ Γυιδελινεσ …………………………………………………………………… 170

Τηε Εδιτορ�σ Νοτεσ

Martin Niemöller and the History of Anti-Nuclear Paciism in the Federal Republic of Germany, 1950-1984　117

Σπεχιαλ Ρεπορτ

Martin Niemöller and the History of Anti-Nuclear Paciism in τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ οφ Γερmανψ, 1950-1984

Βενϕαmιν ΖΙΕΜΑΝΝ

Προφεσσορ

Department of History, University of She扉eld, United Kingdom

Τηε mαιν φοχυσ οφ τηισ παπερ, Μαρτιν Νιεmλλερ (1892−1984), ισ ατ φιρστ σιγητ α ρατηερ

υνλικελψ χανδιδατε το δισχυσσ αντι−νυχλεαρ παχιfiσm. Νιεmλλερ’σ φατηερ ωασ α Λυτηεραν πασ−

τορ, ανδ ασ mανψ οτηερ ψουνγ mεν φροm mιδδλε−χλασσ φαmιλιεσ ιν Wιληελmινε Γερmανψ, ηε

ηαδ ϕοινεδ τηε Ιmπεριαλ Ναϖψ ιν 1910 ασ α σεα χαδετ το τραιν φορ α χαρεερ ασ α ναϖαλ ο扉χερ.

Προmοτεδ το λιευτεναντ ιν 1913, ηε σερϖεδ δυρινγ τηε φυλλ φουρ ψεαρσ οφ τηε Φιρστ Wορλδ Wαρ,

σωιτχηινγ το τηε συβmαρινε φορχε ιν 1916 ανδ fiνισηινγ τηε ωαρ ασ α Υ−βοατ χοmmανδερ ον

ΥΧ 67 ιν 1918. Dισιλλυσιονεδ ανδ εmβαρρασσεδ βψ Γερmαν δεφεατ ιν Νοϖεmβερ 1918 ανδ

ουτραγεδ βψ τηε ρεϖολυτιον ανδ τηε φουνδινγ οφ τηε Wειmαρ Ρεπυβλιχ, ηε λεφτ τηε Ναϖψ ιν

1919. Συβσεθυεντλψ, Νιεmλλερ σταρτεδ το στυδψ Προτεσταντ τηεολογψ, ανδ αφτερ σεϖεν ψεαρσ

ωορκινγ ιν τηε σο−χαλλεδ Ιννερ Μισσιον, ηε οβταινεδ τηε ποστ οφ τηιρδ παριση πριεστ ιν τηε

α批υεντ Βερλιν συβυρβ οφ Dαηλεm.1

Αφτερ τηε Ναζι σειζυρε οφ ποωερ ιν 1933, Dαηλεm θυιχκλψ βεχαmε τηε επιχεντρε οφ

ωηατ ισ υσυαλλψ χαλλεδ τηε Χηυρχη Στρυγγλε: τηε φιγητ οϖερ τηε ηεγεmονψ ιν τηε Προτεσταντ

Χηυρχη βετωεεν τηε mεmβερσ οφ τηε ‘Γερmαν Χηριστιανσ’ � Ναζισ ωηο ωαντεδ το σηαπε

τηε χηυρχη ιν λινε ωιτη Νατιοναλ Σοχιαλιστ ιδεολογψ � ανδ τηε Παστορ Εmεργενχψ Λεαγυε,

φουνδεδ ανδ λεδ βψ Νιεmλλερ, ωηιχη δεφενδεδ τηε ριγητσ οφ τηοσε παστορσ ωηο ωερε οφ

ϑεωιση δεσχεντ. Τηε Παστορ Εmεργενχψ Λεαγυε ωασ τηε χορε οφ ωηατ βεχαmε ιν Μαψ 1934,

αφτερ τηε σψνοδ οφ Βαρmεν, τηε Χονφεσσινγ Χηυρχη. Τηε Χονφεσσινγ Χηυρχη ινσιστεδ τηατ τηε

χηυρχη σηουλδ φολλοω ϑεσυσ Χηριστ ανδ τηε ωορδ οφ τηε Γοσπελ αλονε. Τηυσ, ιτ ρεινστατεδ τηε

φυνδαmενταλ πρινχιπλεσ οφ τηε σιξτεεντη χεντυρψ Ρεφορmατιον.2

Ψετ ονλψ φιϖε mοντησ αφτερ τηε σψνοδ οφ Βαρmεν ιν Μαψ 1934, ωηιχη ισ ονε οφ τηε

λανδmαρκ εϖεντσ νοτ ονλψ ιν Γερmαν, βυτ αλσο ιν Ευροπεαν χηυρχη ηιστορψ, Νιεmλλερ

πυβλισηεδ ηισ βοοκ Φροm Υ−Βοατ το Πυλπιτ.3 Ανδ ηε ινχλυδεδ α πηοτο οφ ηιmσελφ ασ τηε

φροντισπιεχε, ωηιχη σηοωσ ηιm, χονφιδεντ ανδ προυδ, ιν τηε υνιφορm οφ αν οφφιχερ οφ τηε

Ιmπεριαλ Γερmανψ Ναϖψ ιν 1917. Τηε αιm οφ τηε βοοκ, α παρτιαλ αυτοβιογραπηψ ωηιχη τακεσ

τηε ρεαδερ φροm ηισ σερϖιχε ον ϖαριουσ Υ−βοατσ δυρινγ τηε ωαρ το ηισ στυδιεσ ιν τηεολογψ,

ωασ το δεmονστρατε τηατ Νιεmλλερ, ασ ανψ οτηερ mεmβερ οφ τηε Χονφεσσινγ Χηυρχη, ωασ ατ


λεαστ ασ νατιοναλιστιχ ασ τηε Ναζισ αλωαψσ χλαιmεδ τηεψ ωουλδ βε. Ανδ ιτ διδ νοτ στοπ ηερε.

Ασ τηε Χηυρχη Στρυγγλε εσχαλατεδ, Νιεmλλερ βεχαmε τηε mοστ ουτσποκεν χριτιχ οφ ανψ

ιντερφερενχε οφ τηε Ναζι στατε ιν τηε χηυρχη, ανδ διδ νοτ σηψ αωαψ φροm χριτιχισινγ λεαδινγ

ρεπρεσεντατιϖεσ οφ τηε Ναζι στατε συχη ασ ϑοσεπη Γοεββελσ ανδ τηε Χηυρχη Μινιστερ Ηαννσ

Κερρλ. Τηε στατε ρεσπονδεδ βψ δεταινινγ ηιm ιν ϑυλψ 1937. Ανδ ωηεν τηε ϖερδιχτ ιν ηισ τριαλ

ιν Μαρχη 1938 ωασ τανταmουντ το αν αχθυιτταλ, ηε ωασ, ον Ηιτλερ’σ διρεχτ ορδερ, βρουγητ

το τηε Σαχησενηαυσεν Χονχεντρατιον Χαmπ νορτη οφ Βερλιν ασ ‘Ηιτλερ’σ περσοναλ πρισονερ.’

Νιεmλλερ σπεντ τηε νεξτ σεϖεν ψεαρσ, υντιλ λιβερατιον ιν 1945, fiρστ ιν Σαχησενηαυσεν ανδ

τηεν ιν Dαχηαυ Χονχεντρατιον Χαmπ, το ωηιχη ηε ωασ τρανσφερρεδ ιν 1941.4 Ψετ ονχε Ναζι

Γερmανψ σταρτεδ τηε Σεχονδ Wορλδ Wαρ ιν Ευροπε ωιτη τηε ατταχκ αγαινστ Πολανδ ιν Σεπ−

τεmβερ 1939, ιτ τοοκ Νιεmλλερ νο λονγερ τηαν σεϖεν δαψσ το δεχιδε τηατ ηε ωουλδ ϖολυν−

τεερ, φροm ηισ σολιταρψ χονφινεmεντ ιν τηε Χονχεντρατιον Χαmπ, φορ χοmβατ σερϖιχε ιν τηε

Γερmαν Ναϖψ. Ανδ ωηεν ηισ ο悲ερ ηαδ βεεν τυρνεδ δοων φουρ ωεεκσ λατερ, ηε ωασ σεριουσλψ

δισαπποιντεδ.5 Τηε νεωσ οφ Νιεmλλερ ϖολυντεερινγ θυιχκλψ mαδε ιντερνατιοναλ ηεαδλινε

νεωσ, ανδ σο ηε ηαδ σοmε εξπλαινινγ το δο ωηεν ηε φιρστ αππεαρεδ ιν φροντ οφ τηε ιντερ−

νατιοναλ mεδια αφτερ λιβερατιον ιν ϑυνε 1945. Νοτ λεαστ βεχαυσε τηε πυβλιχ ιν τηε Wεστερν

ωορλδ, mαινλψ ιν τηε ΥΚ ανδ ιν τηε ΥΣ, ηαδ χοmε το σεε Νιεmλλερ ασ α ηερο οφ ρεσιστανχε

αγαινστ τηε Ναζισ. Βυτ ηισ εξχυσε τηατ ηε ηαδ σουγητ το ϕοιν τηε ρεσιστανχε mοϖεmεντ ιν τηε

Wεηρmαχητ ωασ flαωεδ, ασ ηε χουλδ νοτ ηαϖε κνοων οφ τηε αττεmπτσ οφ τηοσε ωηο πλοττεδ

αγαινστ Ηιτλερ ον 20 ϑυλψ 1944, ασ τηεσε χιρχλεσ ονλψ χαmε τογετηερ αφτερ Νιεmλλερ ηαδ

βεεν δεταινεδ ιν 1937. Τηε mαιν mοτιϖε φορ ηιm ϖολυντεερινγ ιν 1939 ισ πλαιν ανδ σιmπλψ

βεχαυσε ηε ωαντεδ το ρετυρν το ηισ δυτψ ασ α προφεσσιοναλ ο扉χερ ανδ σερϖε ηισ χουντρψ ιν τηε

Σεχονδ Wορλδ Wαρ.6

Αγαινστ τηισ βιογραπηιχαλ βαχκδροπ, τηε θυεστιον ισ οβϖιουσ: ηοω ωασ ιτ ποσσιβλε τηατ

Νιεmλλερ ωουλδ βεχοmε τηε mοστ προmινεντ Γερmαν παχιfiστ ιν τηε ποστ−ωαρ περιοδ, τηε

χηαιρ οφ τηε mοστ ϖενεραβλε παχιfiστ οργανιζατιον ιν Γερmαν ηιστορψ ανδ τηε πυβλιχ φαχε οφ

τηε χαmπαιγν αγαινστ τηε δεπλοψmεντ οφ ΥΣ νυχλεαρ ιντερmεδιατε mισσιλεσ ιν Γερmανψ ιν

τηε ωακε οφ τηε ΝΑΤΟ Dυαλ Τραχκ σολυτιον ιν λατε 1979? Ανδ, ρελατεδ το τηατ: ωηιχη περ−

χεπτιονσ ανδ ασσυmπτιονσ ωερε δριϖινγ Νιεmλλερ’σ παχιfiσm, ανδ ιν παρτιχυλαρ: ηοω διδ ηε

περχειϖε τηε δανγερσ εmανατινγ φροm νυχλεαρ ωεαπονσ?

Wηεν Νιεmλλερ ρετυρνεδ το λιβερτψ ιν 1945, ηε στιλλ ρεταινεδ σοmε ελεmεντσ οφ τηε

πολιτιχαλ ωορλδ−ϖιεω τηατ ηε ηαδ δεϖελοπεδ δυρινγ τηε 1920σ ανδ 1930σ. Ονε χρυχιαλ ελε−

mεντ οφ χοντινυιτψ ωασ ηισ Προτεσταντ νατιοναλισm, τηε ιδεα τηατ τηε υνιτψ οφ τηε Γερmαν

πεοπλε ηαδ το βε ρεταινεδ αγαινστ ανψ πολιχιεσ τηατ ωουλδ διϖιδε τηεm υπ ιν τηε ιmπενδινγ

Χολδ Wαρ. Ιτ ωασ φορ τηισ νατιοναλιστ ρεασον τηατ ηε οπποσεδ τηε πολιτιχσ οφ Wεστερν ιντεγρα−

τιον τηατ Χηανχελλορ Κονραδ Αδεναυερ πυρσυεδ σινχε τηε φουνδινγ οφ τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ


ιν 1949, ανδ ιτ ωασ φορ τηε σαmε ρεασον τηατ Νιεmλλερ οπποσεδ Αδεναυερ’σ αττεmπτσ το

βυιλδ υπ αν αρmεδ χοντινγεντ οφ τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ ιν τηε χοντεξτ οφ φιρστ α Ευροπεαν

αρmψ, ανδ τηεν, ωιτη τηε φουνδινγ οφ τηε Βυνδεσωεηρ ιν 1955, ιν τηε χοντεξτ οφ Wεστ Γερ−

mαν ΝΑΤΟ−mεmβερσηιπ. Ον βοτη οχχασιονσ, Νιεmλλερ διδ νοτ ιντερϖενε ον τηε γρουνδσ οφ

παχιfiστ αργυmεντσ, βυτ βεχαυσε ηε υνδερστοοδ τηατ Wεστ Γερmαν ρεαρmαmεντ ωουλδ χεmεντ

τηε παρτιτιον οφ Γερmανψ ιντο τωο στατεσ.7

Ηοωεϖερ, ιτ αλσο βεχαmε οβϖιουσ σηορτλψ αφτερ ηισ λιβερατιον τηατ Νιεmλλερ ηαδ σαιδ

φαρεωελλ το ηισ φορmερ mιλιταριστιχ ϖαλυεσ ανδ το τηε γλοριfiχατιον οφ mιλιταρψ σερϖιχε. Υνδερ

τηε ιmπρεσσιον οφ Γερmαν δεφεατ ανδ τηε δεϖαστατιον οφ mανψ Γερmαν χιτιεσ, ηε δεχλαρεδ

ιν 1945 τηατ Γερmαν mιλιταρισm ωουλδ νοτ ρεαππεαρ.8 Wηεν τηε Φεδερατιον οφ Προτεσταντ

Χηυρχηεσ ιν Γερmανψ, τηε ΕΚD (Εϖανγελιχαλ Χηυρχη ιν Γερmανψ) ισσυεδ ρεπεατεδ αππεαλσ

φορ πεαχε ιν 1948 ανδ 1949, στατινγ τηατ ωαρ ωασ νοτ ιν αχχορδανχε ωιτη Γοδ’σ ωιλλ,

Νιεmλλερ συππορτεδ τηεσε δεχλαρατιονσ ωηολεηεαρτεδλψ, εϖεν τηουγη ηε ρεmαινεδ σχεπτι−

χαλ αβουτ τηε ε悲εχτιϖενεσσ οφ συχη ρατηερ λοφτψ στατεmεντσ. Wηεν τηε Κορεαν Wαρ ραγεδ ιν

1951, ηε στατεδ πυβλιχλψ τηατ τηε υσε οφ ωεαπονρψ ανδ αρmεδ φορχεσ χουλδ ονλψ βε δετρι−

mενταλ ανδ ηαδ το βε αϖοιδεδ. Ψετ ιν τηε σαmε σπεεχη ηε αλσο στατεδ: ‘Ι αm νοτ α πρινχιπλεδ

παχιfiστ’, αν ασσερτιον τηατ ηε ρεπεατεδ ιν Νοϖεmβερ 1952 δυρινγ α σπεεχη ιν Σωιτζερλανδ.9

Βυτ ονλψ φιϖε ψεαρσ λατερ, ιν Οχτοβερ 1957, Νιεmλλερ ωασ ελεχτεδ ασ τηε πρεσιδεντ οφ τηε

Γερmαν Πεαχε Σοχιετψ (DΦΓ). Τηε DΦΓ ωασ τηε ολδεστ ανδ mοστ ϖενεραβλε παχιfiστ οργανι−

ζατιον ιν Γερmανψ, φουνδεδ ιν 1892 βψ Βερτηα ϖον Συττνερ ανδ Αλφρεδ Ηερmανν Φριεδ, βοτη

λατερ ρεχιπιεντσ οφ τηε Νοβελ Πεαχε Πριζε, ανδ δισβανδεδ βψ τηε Ναζισ ιν 1933, ωιτη mοστ οφ

τηειρ λεαδινγ mεmβερσ δριϖεν ιντο εξιλε.10

Ηοω χουλδ τηισ ραπιδ τρανσφορmατιον οφ Νιεmλλερ

ιντο α συππορτερ οφ τηε παχιfiστ χαυσε ηαππεν?

Σεϖεραλ φαχτορσ χοmε ιντο πλαψ ηερε. Τηε φιρστ ινφλυενχε συρελψ χαmε φροm ηισ ωιφε

Ελσε. Νιεmλλερ ηαδ mαρριεδ Ελσε Βρεmερ, τηε σιστερ οφ ηισ ολδ χηιλδηοοδ φριενδ Ηερmανν

Βρεmερ, ιν 1919, ανδ σηε ρεmαινεδ τηε mοστ ιmπορταντ περσον ιν ηισ λιφε τηρουγη αλλ τηε

τριαλσ ανδ τριβυλατιονσ οφ τηε ψεαρσ φροm 1937 το 1945 ανδ βεψονδ ηερ τραγιχ δεατη ιν 1961.

Ασ ηερ ηυσβανδ ηαδ λανγυισηεδ ιν τηε Χονχεντρατιον Χαmπσ, Ελσε Νιεmλλερ ηαδ γροων ιντο

α χονfiδεντ ανδ σελφ−ασσυρεδ ωοmαν, βαττλινγ ιλλνεσσ, ραισινγ ηερ σεϖεν χηιλδρεν ανδ τακινγ

παρτ ιν τηε χαmπαιγν το ρελεασε ηερ ηυσβανδ φροm δετεντιον. Αφτερ τηε ωαρ Νιεmλλερ σταρτεδ

το σπεακ ιν πυβλιχ ον βεηαλφ οφ πεαχε, σταρτινγ ιν 1950 ωιτη α σπεεχη ιν Wιεσβαδεν ιν Ηεσσε,

ωηερε σηε λιϖεδ ωιτη ηερ ηυσβανδ. Ελσε Νιεmλλερ’σ παχιfiσm ωασ φαιρλψ χονϖεντιοναλ, βασεδ

ον τηε νοτιον οφ mατερναλισm, ιmπλψινγ τηατ ωοmεν ασ mοτηερσ ηαδ το συππορτ πεαχε ιν

ορδερ το προτεχτ τηειρ οων χρεατιον.11

Α σεχονδ ινφλυενχε χαmε φροm Νιεmλλερ’σ εχυmενιχαλ χονταχτσ.12

Ιν 1950, ηε τοοκ

παρτ ιν α mεετινγ οφ τηε εξεχυτιϖε βοαρδ οφ τηε Wορλδ Χουνχιλ οφ Χηυρχηεσ ιν Χαναδα, τηε


mαιν βοδψ οφ Χηριστιαν εχυmενιχαλ ωορκ ωηιχη ηαδ βεεν φουνδεδ ιν Αmστερδαm ιν 1948.

Αφτερ τηατ mεετινγ, ηε ωασ χονταχτεδ βψ Αβραηαm ϑ. Μυστε (1885−1967), α ρεφορmεδ (Χαλ−

ϖινιστ) Χηριστιαν ωηο ωασ α λεαδινγ mεmβερ οφ τηε Φελλοωσηιπ οφ Ρεχονχιλιατιον, α γρουπ

οφ Προτεσταντ παχιfiστσ τηατ οπερατεδ ιν mανψ χουντριεσ ανδ χουντεδ ιν τηε ΥΣ, αmονγ mανψ

οτηερσ, Μαρτιν Λυτηερ Κινγ ϑρ. αmονγ ιτσ mεmβερσ. Μυστε mετ Νιεmλλερ ιν Νεω Ψορκ ανδ

χονϖινχεδ ηιm το αχκνοωλεδγε τηατ τηε χηυρχηεσ χουλδ νοτ χονδονε ωαρ υνδερ ανψ χιρχυm−

στανχεσ. Τηεψ χοντινυεδ τηε χονϖερσατιον ιν ωριτινγ, ανδ Νιεmλλερ ινσιστεδ τηατ ηε υνδερ−

στοοδ ‘παχιφισm’ ασ αν αβστραχτ πρινχιπλε τηατ ωουλδ νοτ αλλοω ηιm το ρεαχτ το ανψ σπεχιφιχ

πολιτιχαλ σιτυατιον. Βυτ τηεν Φριεδριχη Σιεγmυνδ−Σχηυλτζε εντερεδ τηε χονϖερσατιον, α χλοσε

φριενδ οφ Μυστε ανδ τηε λεαδερ οφ τηε Λεαγυε φορ Ιντερνατιοναλ Ρεχονχιλιατιον (Ιντερνατιοναλερ

ςερσηνυνγσβυνδ), τηε Γερmαν βρανχη οφ τηε Φελλοωσηιπ οφ Ρεχονχιλιατιον. Σιεγmυνδ−

Σχηυλτζε εξπλαινεδ τηατ ηε νεϖερ υσεδ τηε τερm παχιφισm, ανδ τηατ τηε ρεαλ χηαλλενγε ωασ

το χονφροντ τηε Χολδ Wαρ αρmσ ραχε. Wουλδ Νιεmλλερ ϕοιν ηιm ιν τηατ ενδεαϖουρ? Ανδ ηε

ωουλδ. Οϖερ Εαστερ 1952, Νιεmλλερ σποκε ατ τηε αννυαλ mεετινγ οφ τηε Λεαγυε φορ Ιντερνα−

τιοναλ Ρεχονχιλιατιον ανδ mεντιονεδ τηε νεεδ το τυρν τηε ανγστ οφ τηε πεοπλε αβουτ νυχλεαρ

αρmαmεντσ ιντο α φορχε φορ πεαχε.13

Ψετ α τηιρδ ινφλυενχε ωασ νεεδεδ το τυρν Νιεmλλερ ιντο α νυχλεαρ παχιφιστ, ωηιχη

mεανσ ιντο σοmεονε ωηο ρεϕεχτεδ νυχλεαρ ωεαπονσ ασ α mαττερ οφ πρινχιπλε. Ανδ τηισ

mοmεντ χαmε ιν Μαρχη 1954 ιν τηε ωακε οφ Χαστλε, τηε ΥΣ mιλιταρψ χοδεναmε φορ τηε δετο−

νατιον οφ σιξ Ηψδρογεν Βοmβσ ατ τηε Βικινι Ατολλ ιν τηε Μαρσηαλλ Ισλανδσ. Χαστλε βεχαmε α

γλοβαλ σχανδαλ ωηεν νεωσ αβουτ τηε ϑαπανεσε fiσηερmεν οφ τηε Λυχκψ Dραγον (Dαιγο Φυκυ−

ρψυ Μαρυ) αππεαρεδ ιν τηε ωορλδ mεδια, ωηο σηοωεδ σεριουσ σψmπτοmσ οφ ραδιατιον δισεασε

υπον ρετυρν φροm α τριπ ιν ωηιχη τηεψ ηαδ σταψεδ ωελλ ουτσιδε τηε δεσιγνατεδ εξχλυσιον ζονε

τηατ τηε ΥΣ mιλιταρψ ηαδ flαγγεδ βεφορεηανδ. Ασ ιν mανψ οτηερ πλαχεσ οφ τηε ωορλδ, α λαργε

σεχτιον οφ τηε Γερmαν πυβλιχ ιmmεδιατελψ υνδερστοοδ τηε δανγερσ οφ τηε ραδιατιον φροm

νυχλεαρ τεστινγ.14

Τηε Χουνχιλ οφ τηε ΕΚD, οφ ωηιχη Νιεmλλερ ηαδ βεεν α mεmβερ σινχε

1945, ρεσπονδεδ ιmmεδιατελψ ανδ ισσυεδ αν αππεαλ ον 21 Μαψ 1954 ωηιχη ηιγηλιγητεδ

τηε δραmατιχ δανγερσ οφ νυχλεαρ ωεαπονσ. Βυτ Νιεmλλερ ωασ νοτ σατισφιεδ, ασ τηε αππεαλ

αmουντεδ το νοτηινγ mορε τηαν αν αβστραχτ χαλλ ον τηε χονσχιενχε οφ εϖερψ Χηριστιαν, ανδ

προϖιδεδ νο ρεαλ mεασυρε φορ τηε ασσεσσmεντ οφ τηε σιτυατιον ανδ ανψ ϖιαβλε σολυτιονσ.15

Τηυσ, Νιεmλλερ δεχιδεδ το δο σοmετηινγ τηατ δεmονστρατεδ ηισ δετερmινατιον το γετ

το τηε βοττοm οφ τηε δανγερσ οφ νυχλεαρ ωεαπονσ. Ηε ινϖιτεδ τηρεε λεαδινγ Γερmαν νυχλεαρ

πηψσιχιστσ το α mεετινγ. Τηεψ ωερε Οττο Ηαην � ωηο ηαδ δισχοϖερεδ τηε προχεσσ οφ νυχλεαρ

φισσιον ϕοιντλψ ωιτη Λισε Μειτνερ ιν 1938 � , Wερνερ Ηεισενβεργ ανδ Χαρλ Φριεδριχη ϖον

Wειζσχκερ. Αχχοmπανιεδ βψ ηισ χλοσε φριενδ Ηελmυτ Γολλωιτζερ ανδ βψ Οττο Dιβελιυσ,

τηε Βισηοπ οφ Βερλιν ανδ ηεαδ οφ τηε χουνχιλ οφ τηε ΕΚD, τηεσε τηρεε εξπερτσ εξπλαινεδ


το ηιm τηε χυρρεντ στατε ανδ φυτυρε δεστρυχτιϖε ποτεντιαλ οφ νυχλεαρ ωεαπονσ. Τηε mεετινγ

τοοκ πλαχε ον 9 ϑυνε 1954, ανδ τωο δι悲ερεντ αχχουντσ εξιστ. Γολλωιτζερ νοτεδ αφτερωαρδσ,

τηατ αλλ τηρεε πηψσιχιστσ ηαδ ρεϕεχτεδ τηε χλαιm βψ ανοτηερ πηψσιχιστ, Πασχυαλ ϑορδαν, ωηο

ηαδ ρεπορτεδ εαρλιερ το τηε ΕΚD ανδ πλαψεδ δοων τηε φατε οφ τηε Λυχκψ Dραγον ασ κινδ οφ

α σηοπ−flοορ αχχιδεντ, α τραγιχ βυτ ισολατεδ ινχιδεντ. Ηαην, Ηεισενβεργ ανδ ϖον Wειζσχκερ

αργυεδ τηατ τηισ mιγητ βε χορρεχτ φορ τηε χυρρεντ γενερατιον οφ Ηψδρογεν βοmβσ, βυτ τηατ

ιτ ωουλδ βε συπερσεδεδ ιν τηε νεαρ φυτυρε βψ mυχη mορε δεστρυχτιϖε τψπεσ οφ τηισ δεϖιχε.

Wηατ Νιεmλλερ χονχλυδεδ αφτερ τηε mεετινγ ωασ τηατ νυχλεαρ ωεαπονσ διδ νοτ ονλψ ηαϖε

τηε ποτεντιαλ φορ mασσ δεστρυχτιον, βυτ φορ α σελφ−δεστρυχτιον οφ ηυmαν λιφε αλτογετηερ.16

Wηεν ηε λατερ ρετυρνεδ το τηισ τηεmε ιν ηισ σπεεχηεσ ανδ πυβλιχατιονσ, ηε ρεφερρεδ το α

τηουγητ εξπεριmεντ τηατ τηε ΥΣ νυχλεαρ πηψσιχιστ Λεο Σζιλαρδ ηαδ fiρστ δεϖελοπεδ ιν 1950.

Α Ηψδρογεν βοmβ χοατεδ ιν Χοβαλτ ωουλδ ρελεασε ηυγε αmουντσ οφ ραδιατιον ιντο τηε ατmο−

σπηερε ανδ χουλδ τηυσ mακε λαργε τερριτοριεσ, ιφ νοτ τηε εαρτη αλτογετηερ, περmανεντλψ υνιν−

ηαβιταβλε. Wηατ Σζιλαρδ ηαδ ενϖισαγεδ ωασ α τοολ φορ τηε σελφ−δεστρυχτιον οφ ηυmανκινδ,

ωηιχη ιν Ενγλιση ηασ βεεν χαλλεδ ‘Dοοmσδαψ Dεϖιχε’ εϖερ σινχε.17

Νιεmλλερ λεφτ τηε mεετινγ ιν ϑυνε 1954 ωιτη α χλεαρ υνδερστανδινγ οφ τηε mασσιϖε

δανγερσ οφ νυχλεαρ αρmαmεντσ, ανδ τηισ ωασ τηε τηιρδ, ανδ mοστ ιmπορταντ πυση τηατ τυρνεδ

ηιm ιντο α νυχλεαρ παχιfiστ. Ιτ ωασ νοτ τηεολογιχαλ ρεflεχτιον τηατ τυρνεδ ηιm ιντο α παχιfiστ

� αλτηουγη τηεολογιχαλ ρεφλεχτιον φολλοωεδ λατερ. Ιτ ωασ τηε ινσιγητ ιντο τηε ποσσιβιλιτψ οφ

ωηολεσαλε δεστρυχτιον νοτ ονλψ οφ χιτιεσ ορ χουντριεσ, βυτ οφ mανκινδ αλτογετηερ.

Wηατ διδ Νιεmλλερ δο ωιτη τηεσε νεωλψ αχθυιρεδ ινσιγητσ? Φιρστ, ηε τριεδ το στιρ υπ

τρουβλε ιν τηε χουνχιλ οφ τηε ΕΚD, α ρολε ωηιχη ηε ηαδ ρελισηεδ εϖερ σινχε ηε ηαδ ϕοινεδ

τηε χουνχιλ ιν 1945. Ατ α mεετινγ ον 24 ϑυνε 1954, τηε χουνχιλ δισχυσσεδ α χριτιχαλ λεττερ

τηατ Νιεmλλερ ηαδ ωριττεν το τηε πηψσιχιστ Πασχυαλ ϑορδαν. Τηε βισηοπ Μαρτιν Ηαυγ φροm

Στυττγαρτ ωασ σο ουτραγεδ αβουτ τηε αγγρεσσιϖε τονε οφ τηατ λεττερ τηατ ηε βανγεδ ηισ fiστ ον

τηε ταβλε ανδ σηουτεδ ‘τηε χουνχιλ οφ τηε ΕΚD ισ φεδ υπ’ ωιτη Νιεmλλερ’σ βεηαϖιουρ.18

Ιν

τηε χηυρχηεσ οφ τηε ΕΚD, Νιεmλλερ’σ πολιτιχαλ ϖιεωσ ρεπρεσεντεδ ονλψ α mινοριτψ οπινιον

ανδ τηερε ωασ νο χηανχε τηατ mορε τηαν ϖερψ φεω Προτεσταντσ ωουλδ εmβραχε ηισ χριτιθυε οφ

νυχλεαρ ωεαπονσ. Τηυσ, ηε νεεδεδ οτηερ, σεχυλαρ παρτνερσ φορ α πολιτιχαλ αλλιανχε, ανδ τηεσε

ηε φουνδ αmονγ τηε Σοχιαλ Dεmοχρατιχ Παρτψ (ΣΠD), τηε mαιν οπποσιτιον παρτψ ιν τηε Φεδ−

εραλ Ρεπυβλιχ δυρινγ τηε 1950σ ανδ 1960σ. Τηε ΣΠD ωασ στιλλ ρεελινγ φροm τηε ρεσυλτσ οφ τηε

Σεπτεmβερ 1957 Φεδεραλ Ελεχτιον, ιν ωηιχη τηε Χηριστιαν Dεmοχρατιχ Παρτψ υνδερ Χηανχελ−

λορ Αδεναυερ ηαδ αχηιεϖεδ αν αβσολυτε mαϕοριτψ οφ τηε ποπυλαρ ϖοτε � υντιλ τοδαψ υνιθυε

ιν Γερmαν παρλιαmενταρψ ηιστορψ � ωηιλε τηε ΣΠD τραιλεδ ατ α mερε 30 περ χεντ. Ηοωεϖερ,

Αδεναυερ ηαδ mαδε α σεριουσ ταχτιχαλ ερρορ ωηεν ηε συγγεστεδ τηατ τηε Βυνδεσωεηρ, τηε

αρmψ οφ τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ, σηουλδ βε εθυιππεδ ωιτη ταχτιχαλ νυχλεαρ ωεαπονσ, φορ


ινστανχε ροχκετσ οφ τηε τψπε χαλλεδ Ηονεστ ϑοην ωηιχη χουλδ δεπλοψεδ φροm α mοβιλε

λαυνχη−παδ ανδ ηαδ α δεστρυχτιϖε χαπαχιτψ οφ βετωεεν ονε ανδ φουρ κιλοτονσ. Ιν δισχυσσινγ

τηεσε πλανσ, ηε συγγεστεδ ιν Απριλ 1957 τηατ τηεσε ωεαπονσ ωουλδ βε νοτηινγ mορε τηαν α

‘mερε φυρτηερ δεϖελοπεδ αρτιλλερψ’. Βυτ τηε Wεστ Γερmαν πυβλιχ κνεω ατ τηισ ποιντ τηατ τηειρ

οων χουντρψ ωουλδ βε τηε ταργετ οφ τηεσε ταχτιχαλ νυχλεαρ ωεαπονσ, ωηιχη ωουλδ βε υσεδ βψ

ΝΑΤΟ τροοπσ το στοπ α χονϖεντιοναλ Σοϖιετ ατταχκ ιντο τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ, ανδ τηατ τηειρ

υσε ωουλδ προδυχε ηυνδρεδσ οφ τηουσανδσ, ιφ νοτ mιλλιονσ οφ δεατησ ωιτηιν δαψσ.19

Οπποσιτιον αγαινστ Αδεναυερ’σ ρηετοριχ φολλοωεδ προmπτλψ, ιν τηε φορm οφ τηε Γτ−

τινγεν Μανιφεστο, ρελεασεδ ον 12 Απριλ 1957 βψ 18 λεαδινγ Γερmαν νυχλεαρ πηψσιχιστσ,

ινχλυδινγ Οττο Ηαην ανδ ϖον Wειζσχκερ. Αδεναυερ mαναγεδ το δεφυσε τηε σιτυατιον

σοmεηοω βψ ινϖιτινγ fiϖε οφ τηε Γττινγεν 18, ασ τηεψ βεχαmε κνοων, το τηε χηανχελλερψ.20

Βυτ τηεν Αλβερτ Σχηωειτζερ, τηε ρενοωνεδ ηυmανιταριαν ανδ τηεολογιαν, στεππεδ υπ ιν α

πυβλιχ αππεαλ ον 23 Απριλ 1957, βροαδχαστ ιν mανψ χουντριεσ αρουνδ τηε γλοβε, ιν ωηιχη

ηε ωαρνεδ αγαινστ τηε δανγερ οφ νυχλεαρ ωεαπονσ. Ιν οπινιον πολλσ χονδυχτεδ ιν 1958

αmονγ α σαmπλε οφ Wεστ Γερmαν χιτιζενσ, mορε τηαν 80 περ χεντ στατεδ τηατ τηεψ διδ νοτ

ωαντ τηε Βυνδεσωεηρ εθυιππεδ ωιτη νυχλεαρ ωαρηεαδσ.21

Γιϖεν τηισ στατε οφ πυβλιχ οπινιον,

τηε Σοχιαλ Dεmοχρατσ δεχιδεδ τηατ τηεψ ωαντεδ το τακε αδϖανταγε βψ ορχηεστρατινγ πυβλιχ

προτεστσ αγαινστ νυχλεαρ αρmαmεντσ. Τηε ΣΠD λεαδερσηιπ ινϖιτεδ τραδε υνιον ρεπρεσεντα−

τιϖεσ, πολιτιχιανσ φροm οτηερ οπποσιτιον παρτιεσ, mεmβερσ οφ τηε Γττινγεν 18 ανδ λεαδινγ

Προτεσταντσ, αmονγ τηεm Μαρτιν Νιεmλλερ, το α mεετινγ ιν Βονν, τηε Wεστ Γερmαν χαπιταλ

χιτψ, ον 22 Φεβρυαρψ 1958. Ιτ ωασ αγρεεδ το λαυνχη α χαmπαιγν οφ πυβλιχ προτεστσ υνδερ τηε

ηεαδινγ ‘Φιγητ αγαινστ ατοmιχ δεατη’. Ιν τηε mεετινγ, Νιεmλλερ ινσιστεδ τηατ τηε χαmπαιγν

σηουλδ δεπλοψ α ταχτιχ οφ δραmατιζατιον το mοβιλισε ωιδερ πυβλιχ. Το τηισ ενδ, ηε ρειτερατεδ

ηισ ωαρνινγσ αβουτ τηε Χοβαλτ βοmβ τηατ χουλδ αννιηιλατε mανκινδ. Wηεν ‘Φιγητ αγαινστ

Ατοmιχ Dεατη’ λαυνχηεδ ιτσ πυβλιχ αππεαλ ιν Μαψ 1958, τηεψ υσεδ α πηρασε τηατ Νιεmλλερ

ηαδ χοινεδ ιν τηε mεετινγ ιν Φεβρυαρψ: ‘Wε ωιλλ νοτ ρεστ ασ λονγ ασ ατοmιχ δεατη ισ τηρεατεν−

ινγ ουρ πεοπλε.’22

Τηρουγηουτ τηε σπρινγ ανδ συmmερ οφ 1958, mορε τηαν 300,000 πεοπλε ιν Wεστ

Γερmανψ τοοκ παρτ ιν δεmονστρατιονσ οφ τηε χαmπαιγν, ανδ τηισ φιγυρε δοεσ νοτ ινχλυδε

τηοσε ωηο τοοκ παρτ ιν τηε 1 Μαψ δεmονστρατιονσ οργανισεδ βψ τηε τραδε υνιονσ ον Λαβουρ

Dαψ.23

Ιν Ηαmβυργ, Θυακερσ αρουνδ τηε χουπλε Ηανσ−Κονραδ Τεmπελ ανδ Ηελγα Τεmπελ

σταγεδ α σιλεντ ϖιγιλ ανδ τηυσ ιντροδυχεδ α νεω περφορmατιϖε φορm οφ δεmονστρατιον το τηε

ρεπερτοιρε οφ Γερmαν προτεστ mοϖεmεντσ.24

Νιεmλλερ ηιmσελφ θυιχκλψ αδοπτεδ τηε νεω

φορm φορ ηισ οων ωορκ ιν ‘Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη’. Ηε τοοκ παρτ ιν α τορχηλιγητ ϖιγιλ

τηατ τηε λοχαλ γρουπ οφ τηε ‘Υνιτεδ Wαρ Ρεσιστερσ’ (ςερεινιγτε Κριεγσδιενστγεγνερ, ςΚ), αν

οργανιζατιον τηατ χαmπαιγνεδ φορ τηε ρεφυσαλ οφ mιλιταρψ σερϖιχε � τηε δραφτ ηαδ βεεν ιντρο−


δυχεδ ιν 1955 � οργανισεδ ιν Χολογνε οϖερ σιξ δαψσ ιν Αυγυστ 1958. Τηισ γρουπ ηαδ βεεν

ινϖεντιϖε ιν υσινγ σπεχταχυλαρ φορmσ οφ προτεστ βεφορε, συχη ασ α χαρ προχεσσιον τηρουγη

Χολογνε ιν προτεστ αγαινστ τηε δραφτινγ οφ αλλ mαλεσ βορν ιν 1922 φορ τηε Βυνδεσωεηρ, τηε

Wεστ Γερmαν αρmψ. Dυρινγ τηεσε σιξ δαψσ ιν Αυγυστ 1958, τηε ςΚ−γρουπ χολλεχτεδ 15,000

σιγνατυρεσ φορ α πετιτιον το τηε Φεδεραλ Παρλιαmεντ αγαινστ τηε υσε οφ νυχλεαρ ωεαπονσ βψ τηε

Βυνδεσωεηρ.25

‘Φιγητ αγαινστ Νυχλεαρ Dεατη’ ωασ σεχονδεδ ατ τηε λεϖελ οφ παρλιαmενταρψ πολιτιχσ. Βοτη

ιν στατε παρλιαmεντσ (Βαϖαρια, Ηεσσε, ετχ.) ασ ωελλ ασ ατ τηε Φεδεραλ λεϖελ, τηε ΣΠD λαυνχηεδ

βιλλσ τηατ ωουλδ συππορτ τηε ηολδινγ οφ α ποπυλαρ ρεφερενδυm ον τηε ισσυε οφ νυχλεαρ ωεαπ−

ονσ ιν τηε Βυνδεσωεηρ. Βυτ τηε γοϖερνmεντ υνδερ Αδεναυερ λαυνχηεδ αν αππεαλ ατ τηε Φεδ−

εραλ Χονστιτυτιοναλ Χουρτ, ανδ νοτ συρπρισινγλψ, ασ τηε Γερmαν Φεδεραλ Λαω οφ 1949 ηασ νο

στιπυλατιονσ ιν ρεγαρδ το ρεφερενδα, τηε χουρτ ρυλεδ αγαινστ α ρεφερενδυm. Ασ τηε ϖερδιχτ φροm

τηε Φεδεραλ Χονστιτυτιοναλ Χουρτ χαmε ατ τηε ενδ οφ ϑυλψ 1958, τηε χαmπαιγν ‘Φιγητ αγαινστ

Ατοmιχ Dεατη’ θυιχκλψ λοστ mοmεντυm.26

Βυτ τηερε ωερε ατ λεαστ τηρεε λαστινγ χονσεθυενχεσ

ανδ ρεσονανχεσ οφ τηε χαmπαιγν, βοτη φορ Νιεmλλερ ανδ φορ τηε αντι−νυχλεαρ mοϖεmεντ ιν

Wεστ Γερmανψ mορε ωιδελψ.

Τηε fiρστ ωασ τηε τρανσνατιοναλ χοmπονεντ. Ριγητ ατ τηε βεγιννινγ οφ τηε Γερmαν χαm−

παιγν, ον 7 Απριλ 1958, Νιεmλλερ ηαδ βοαρδεδ α πλανε το Λονδον ανδ τραϖελλεδ το τηε τοων

οφ Αλδερmαστον ιν Βερκσηιρε χουντψ. Ιν φροντ οφ τηε γατεσ οφ τηε νυχλεαρ ρεσεαρχη φαχιλιτψ

ατ Αλδερmαστον, τηε fiναλ γατηερινγ οφ τηε fiρστ Βριτιση Εαστερ Μαρχη τοοκ πλαχε, ωηιχη ωασ

λεδ βψ προτεστερσ ωηο δεmανδεδ τηε υνιλατεραλ δισαρmαmεντ οφ τηε ΥΚ νυχλεαρ ωεαπονσ

φροm τηε Βριτιση γοϖερνmεντ. Τηε Εαστερ Μαρχη ηαδ βεεν οργανισεδ βψ τηε ραδιχαλ παχιfiστ

Dιρεχτ Αχτιον Χοmmιττεε ανδ βψ ΧΝD, Χαmπαιγν φορ Νυχλεαρ Dισαρmαmεντ, α χοαλιτιον

οφ Προτεσταντ χλεργψ, mεmβερσ οφ τηε Λαβουρ Παρτψ ανδ ραδιχαλ ιντελλεχτυαλσ τηατ ϖερψ mυχη

ρεσεmβλεδ τηε Γερmαν ‘Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη’. Ατ Αλδερmαστον, Νιεmλλερ γαϖε α

σηορτ σπεεχη, χοmmενδεδ τηε εξχελλεντ οργανιζατιον οφ τηε γατηερινγ, βυτ αλσο νοτεδ τηατ

‘νο αχθυαιντανχεσ’ οφ ηιm ωερε αρουνδ. Νεϖερτηελεσσ, α φιρστ σταρτ ωασ mαδε. Τηε Γερmαν

χαmπαιγν αγαινστ νυχλεαρ ωεαπονσ ωασ παρτ οφ α ωιδερ, τρανσνατιοναλ mοϖεmεντ οφ αντι−

νυχλεαρ αχτιϖιστσ.27

Ανδ ιτ χοντινυεδ το δο σο τηρουγηουτ τηε 1960σ το τηε 1980σ.

Τηε σεχονδ λαστινγ χονσεθυενχε ωασ τηε τρανσφορmατιον οφ Γερmαν παχιfiσm. Υπ υντιλ

τηεν, παχιfiστ οργανισατιονσ ηαδ βεεν δοmινατεδ βψ mιδδλε−χλασσ mαλεσ ωηο χοντεmπλατεδ

ωιδε−ρανγινγ πλανσ φορ α βεττερ, νον−ϖιολεντ φυτυρε, βυτ ηαδ νο mασσ αππεαλ. Εϖεν ατ ιτσ

ηειγητ ιν τηε mιδ−1920σ, τηε DΦΓ ηαδ νεϖερ ηαδ mορε τηαν 30.000 mεmβερσ. Τηε χαm−

παιγν ‘Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη’ ωασ τηε φιρστ εξαmπλε οφ σινγλε−ισσυε πεαχε χαmπαιγν

τηατ ωουλδ θυιχκλψ λοσε mοmεντυm ονχε τηε οππορτυνιτψ τηατ ηαδ τριγγερεδ ιτσ εmεργενχε

ηαδ δισαππεαρεδ, βυτ ωουλδ βε αβλε το mοβιλισε λαργερ σεχτιονσ οφ τηε Γερmαν ποπυλατιον


ανδ γετ τηεm τηινκινγ αβουτ ισσυεσ οφ πεαχε ανδ νον−ϖιολενχε.

Τηε τηιρδ λαστινγ χονσεθυενχε οφ Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη ωασ τηατ Νιεmλλερ ηαδ

το ρεχονσιδερ ηισ τηεολογιχαλ τηινκινγ αβουτ ωαρ, πεαχε ανδ νον−ϖιολενχε. Ηισ ενγαγεmεντ

ωιτη τηεσε ισσυεσ ωασ τριγγερεδ βψ εϖεντσ ιν τηε σψνοδ οφ τηε Εϖανγελιχαλ Χηυρχη οφ Ηεσσε

ανδ Νασσαυ. Τηισ ωασ ηισ ηοmε χηυρχη, φορ ωηιχη ηε σερϖεδ ασ τηε Χηυρχη Πρεσιδεντ �

χαρεφυλλψ αϖοιδινγ τηε τερm βισηοπ � σινχε 1947 φορ νο λεσσ τηαν 18 ψεαρσ. Βυτ τηε σψνοδ

διδ νοτ χονδονε ηισ πολιτιχαλ αχτιϖισm, ανδ τηε χοντροϖερσψ ωασ τριγγερεδ αφτερ ηε στατεδ ιν

1958 τηατ εϖερψβοδψ ωηο ωουλδ βε ινϖολϖεδ ιν νυχλεαρ αρmαmεντσ ωουλδ βε ‘ιν πραχτιχε αν

ατηειστ.’ Ατ τηε σψνοδ, ωηεν τηεσε ρεmαρκσ ωερε δισχυσσεδ, Νιεmλλερ στατεδ τηατ ηε ηαδ ρε−

ρεαδ τηε Νεω Τεσταmεντ ιν τηε λιγητ οφ τηε ινσιγητσ τηε νυχλεαρ πηψσιχιστσ ηαδ γιϖεν ηιm ιν

1954. Ανδ ηε ηαδ νοτ φουνδ α σινγλε λινε ιν τηε σχριπτυρε τηατ ωουλδ συππορτ τηε υσε οφ ϖιο−

λενχε, βυτ το τηε χοντραρψ mανψ ωαρνινγσ αγαινστ τηε υσε οφ φορχε, νοτ λεαστ ιν τηε Σερmον

ον τηε Μουντ.28

Βυτ ωηετηερ νυχλεαρ ωεαπονσ χουλδ βε λεγιτιmισεδ τηεολογιχαλλψ ορ νοτ, ηε αργυεδ

ιν σεϖεραλ ταλκσ, τηατ ωασ νοτ τηε ρεαλ προβλεm. Ιτ ωασ ρατηερ νεχεσσαρψ, ηε ινσιστεδ, το πον−

δερ τηε θυεστιον ωηετηερ νυχλεαρ ωεαπονσ, ανδ εσπεχιαλλψ τηε Ηψδρογεν−βοmβ, χουλδ βε

χονσιδερεδ το βε ωεαπονσ ιν α ρεγυλαρ σενσε. Wερε τηεψ σιmπλψ ινστρυmεντσ τηατ σερϖεδ α

σπεχιφιχ πυρποσε � το δεφεατ τηε ενεmψ ιν ωαρ � ορ ωερε τηεσε τραδιτιοναλ νοτιονσ ινσυφ−

fiχιεντ το υνδερστανδ τηε χηανγεσ ιν τεχηνολογψ? Ασ νυχλεαρ ωεαπονσ ερασεδ τηε τραδιτιοναλ

δι悲ερενχε βετωεεν χιϖιλιανσ ανδ χοmβαταντσ ιν ωαρ, τηεψ ωερε mορε τηαν ϕυστ αν ινστρυmεντ

οφ ωαρ, τηεψ ωερε αν ινστρυmεντ φορ τηε σελφ−δεστρυχτιον οφ ηυmαν βεινγσ ανδ αλλ οτηερ λιφε

ον εαρτη. Βυτ ωασ mανκινδ εντιτλεδ, ηε ασκεδ, το ωρεστλε ηισ φορεmοστ πριϖιλεγε φροm τηε

ηανδσ οφ Γοδ, τηε χρεατιον οφ λιφε, ανδ δεστροψ ‘λιφε αλτογετηερ’?29

Ηισ ανσωερ ωασ νεγατιϖε.

Ιν ανοτηερ ταλκ ηε χοντινυεδ ηισ χριτιθυε οφ τηε ινϖερσιον οφ χονχεπτσ τηατ τηε ατοmιχ βοmβ

ηαδ προδυχεδ. Τηε διστινχτιον βετωεεν ωαρ ανδ πεαχε ωουλδ χολλαπσε, ασ ωελλ ασ τηε δισ−

τινχτιον βετωεεν φριενδ ανδ φοε, ϖιχτορ ανδ ϖανθυισηεδ. Α δεϖιχε τηατ ωουλδ τυρν αλλ ηυmαν

βεινγσ ιντο τηε ϖιχτιmσ οφ ιτσ δεστρυχτιϖε ποωερ ωουλδ ρενδερ τηεσε τραδιτιοναλ διστινχτιονσ

mεανινγλεσσ. Βυτ τηε mοστ ιmπορταντ ποιντ ωασ τηε χαπαχιτψ νοτ ονλψ το δεστροψ τοωνσ ανδ

χιτιεσ ορ σπεχιfiχ γρουπσ οφ πεοπλε, βυτ ‘τηε πεοπλε’ αλτογετηερ.30

Νιεmλλερ’σ νυχλεαρ παχιφισm, ηισ ουτριγητ ρεϕεχτιον οφ ‘ανψ προδυχτιον, στοραγε, υσε

ανδ εϖεν τηρεατ’ οφ νυχλεαρ ωεαπονσ � ασ ηε δεfiνεδ ιτ � ηαδ α χλεαρ τηεολογιχαλ προfiλε.31

Ηισ mαιν δριϖε ωασ το πρεσερϖε Γοδ’σ χρεατιον, λιφε ον εαρτη. Wηατ ισ στρικινγ, ηοωεϖερ,

ισ ηοω χλοσε Νιεmλλερ γοτ το τηε ραδιχαλ χριτιθυε οφ τηε ατοmιχ βοmβ τηατ τηε Γερmαν−

βορν mιγρ−πηιλοσοπηερ Γντηερ Ανδερσ (1902−1992) δεϖελοπεδ αρουνδ τηε σαmε τιmε,

φορ ινστανχε ιν ηισ ‘Τηεσεσ φορ τηε Ατοmιχ Αγε’, α παπερ ηε ηαδ δισχυσσεδ ωιτη στυδεντσ

ιν Βερλιν ανδ πυβλισηεδ ιν 1959, ανδ τηεν ηισ mαιν πυβλιχατιον, τηε φιρστ ϖολυmε ον Τηε


Ουτδατεδνεσσ οφ Μαν, πυβλισηεδ ιν 1956.32

Ανδερσ ισ τοδαψ λαργελψ φοργοττεν, εϖεν τηουγη

ηε ωασ ονε οφ τηε ιντελλεχτυαλλψ σηαρπεστ mινδσ οφ τηε ποστ−ωαρ ερα. Βυτ ηισ ινσιστενχε τηατ

τηε φυνδαmενταλ χατεγοριεσ οφ ηυmαν εξιστενχε ηαδ το βε ρεχονσιδερεδ αφτερ τηε δροππινγ

οφ τηε ατοmιχ βοmβ ον Ηιροσηιmα, τηε ‘δαψ ζερο’ οφ α νεω αγε ασ ηε υσεδ το χαλλ ιτ, διδ νοτ

mακε ηιm mανψ φριενδσ ιν τηε ιντελλεχτυαλ χιρχλεσ ιν τηε Ευροπεαν χαπιταλσ ανδ ιν τηε ΥΣ,

ωηερε ηε ηαδ εmιγρατεδ (ρετυρνινγ το ςιεννα ιν 1950). Ανδερσ δεϖελοπεδ ιδεασ τηατ αρε

ϖερψ σιmιλαρ το τηοσε οφ Νιεmλλερ, mαινλψ τηε ιδεα τηατ τηε ατοmιχ βοmβ ισ mορε τηαν ϕυστ α

ωεαπον, αν ινστρυmεντ, ασ ιτ χονσυmεσ τηε ϖερψ διστινχτιον βετωεεν mεανσ ανδ ενδσ ιν τηε

προχεσσ οφ ωηολεσαλε, mασσ δεστρυχτιον. Ανδερσ αλσο ινσιστεδ τηατ τηε διστινχτιον βετωεεν

ωαρ ανδ πεαχε ηαδ βεχοmε mεανινγλεσσ ιν τηε σηαδοω οφ τηε βοmβ. Βυτ τηε mοστ στρικινγ

σιmιλαριτψ ιν τηειρ τηινκινγ ωασ τηε ινσιστενχε τηατ νυχλεαρ ωεαπονσ mαρκεδ α νεω τηρεσηολδ

ιν τηε χαπαχιτψ φορ δεστρυχτιον. Νοω, ιτ ωασ νοτ ονλψ ποσσιβλε το αννιηιλατε χοmπλετε ετηνιχ

γρουπσ ορ νατιονσ � ασ ιν τηε γενοχιδεσ οφ τηε φιρστ ηαλφ οφ τηε τωεντιετη χεντυρψ � βυτ το

αννιηιλατε ηυmανκινδ ιν ωηατ Γντηερ Ανδερσ χαλλεδ αν ‘οmνιχιδε’ ορ α ‘γλοβοχιδε’.33

Wιτη ηισ αχτιϖε ενγαγεmεντ ιν τηε χαmπαιγν ‘Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη’ ιν 1957/58,

Νιεmλλερ ηαδ χαταπυλτεδ ηιmσελφ το τηε φορεφροντ οφ τηε πεαχε mοϖεmεντ ιν Wεστ Γερmανψ.

Ατ τηισ ποιντ, νοτ ονλψ τηοσε ωηο ωερε ινστρυmενταλ ιν βρινγινγ τηισ χοαλιτιον οφ διφφερεντ

σοχιαλ mοϖεmεντσ τογετηερ, βυτ αλσο τηε προταγονιστσ οφ τηε τραδιτιοναλ παχιfiστ οργανιζατιον

νεεδεδ ηιm. Τηεψ νεεδεδ ηιm ασ τραδιτιοναλ παχιfiσm φαχεδ α δι扉χυλτ σιτυατιον ιν τηε Φεδ−

εραλ Ρεπυβλιχ. Τηε Γερmαν Πεαχε Σοχιετψ (DΦΓ) ηαδ βεεν ρε−εσταβλισηεδ ιν 1946, ασ ηαδ

βεεν οτηερ ασσοχιατιονσ συχη ασ τηε Γερmαν βρανχη οφ Wαρ Ρεσιστερσ Ιντερνατιοναλ, α ραδιχαλ

παχιφιστ γρουπ τηατ mοβιλισεδ αγαινστ χοmπυλσορψ mιλιταρψ σερϖιχε, ορ τηε Ιντερνατιοναλ οφ

Ρεσιστερσ αγαινστ Wαρτιmε Σερϖιχε (Ιντερνατιοναλε δερ Κριεγσδιενστγεγνερ, ΙδΚ). Τηε DΦΓ,

ηοωεϖερ, ωασ ρυννινγ τηε δανγερ οφ ϖανισηινγ ιν τηε mαελστροm οφ τηε Χολδ Wαρ, ιν ωηιχη

εϖερψ παχιfiστ οργανισατιον ιν τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ ωασ χονσιδερεδ ειτηερ το βε Χοmmυνιστ

� ασ τηε ΓDΡ ανδ ιτσ στατε παρτψ, τηε ΣΕD, χονσταντλψ χλαιmεδ τηατ σοχιαλισm ωουλδ εθυαλ

πεαχε � ορ, εϖεν ωορσε, συσπεχτεδ το βε ρεmοτε−χοντρολλεδ βψ τηε ρεγιmε ιν Εαστ Βερλιν.

Βψ 1949, τηε DΦΓ ηαδ ονλψ 4,400 φεε−παψινγ mεmβερσ, mανψ οφ ωηοm ωερε οφ ρετιρεmεντ

αγε.34

Τηε φιρστ ποστ−1945 Πρεσιδεντ ωασ τηε σαmε ασ δυρινγ τηε φιναλ ψεαρσ οφ τηε Wειmαρ

Ρεπυβλιχ: ρετιρεδ Μαϕορ−Γενεραλ Παυλ Βαρον ϖον Σχηοεναιχη (1866−1954). Λικε mανψ οτηερ

λεαδινγ Γερmαν παχιfiστσ οφ τηε Wειmαρ Ρεπυβλιχ, ηε ηαδ σερϖεδ ιν α διστινγυισηεδ χαρεερ ιν

τηε Ιmπεριαλ Γερmαν Αρmψ, ινχλυδινγ σερϖιχε ιν τηε Φιρστ Wορλδ Wαρ, βεφορε τηε ρεαχτιοναρψ

πολιτιχσ οφ τηε Ρειχησωεηρ ιν τηε 1920σ δροϖε ηιm το εmβραχε παχιfiσm.35

Wηεν Σχηοεναιχη

στεππεδ δοων ασ Πρεσιδεντ οφ τηε DΦΓ ιν 1951, ηε ωασ συχχεεδεδ βψ Φριτζ Wενζελ, αm

υνιmπρεσσιϖε περσον, α Προτεσταντ mινιστερ ωηο αλσο σερϖεδ ασ α mεmβερ οφ παρλιαmεντ φορ

τηε ΣΠD. Βυτ ωηεν Wενζελ λοστ ηισ mανδατε ιν 1957, ηε αλσο στεππεδ δοων ασ Πρεσιδεντ


οφ τηε DΦΓ. Wηεν τηε δελεγατεσ οφ τηε DΦΓ γατηερεδ ιν Οχτοβερ 1957, τηεψ ωερε ατ α λοσσ

ηοω το ρεπλαχε Wενζελ. Βυτ τηεν τηεψ δεχιδεδ το ρινγ Νιεmλλερ, ωηο ωασ αλρεαδψ α mεm−

βερ οφ τηε DΦΓ βυτ τραϖελινγ ατ τηε τιmε, βεχαυσε τηατ ισ ωηατ ηε διδ mοστ οφ τηε τιmε, ανδ

ασκεδ ηιm ωηετηερ ηε ωουλδ αχχεπτ το βε ελεχτεδ ασ DΦΓ−Πρεσιδεντ. Ανδ ηε διδ, mυχη το

τηε δελιγητ οφ τηε δελεγατεσ.36

Νιεmλλερ ρεινϕεχτεδ σοmε ενεργψ ιντο τηε ρεmαινινγ χορε οφ

τραδιτιοναλ παχιφιστσ. Wηενεϖερ ηε σποκε φορ τηε DΦΓ, ηε αττραχτεδ αν αυδιενχε οφ ατ λεαστ

1,000 πεοπλε, ωηερεασ ηαρδλψ ανψβοδψ ηαδ τυρνεδ υπ ωηεν Wενζελ mαδε πυβλιχ αππεαρ−

ανχεσ. Ανδ Νιεmλλερ ωασ, ασ τηε DΦΓ−λεαδερσηιπ νοτεδ, αλσο ϕυδιχιουσ ιν δεαλινγ ωιτη

τηε παπερωορκ ανδ χορρεσπονδενχε τηατ νεεδεδ αττεντιον. Ανδ ωιτη Νιεmλλερ ατ τηε ηελm

οφ τηε DΦΓ, τηερε ωασ αλσο α φυνδαmενταλ χηανγε ιν τονε ανδ πρεσεντατιον. Ασ ονε οφ τηε

ϖετερανσ οφ τηε DΦΓ ρεχαλλεδ, Βαρον ϖον Σχηοεναιχη ηαδ νεϖερ mισσεδ το mεντιον ωηεν

ηε σποκε δυρινγ τηε 1920σ τηατ ηε ηαδ αλωαψσ δονε τηε ριγητ τηινγ ιν ηισ τιmε ασ α γενεραλ

ιν τηε Πρυσσιαν αρmψ, ανδ τηατ ηε ωουλδ στιλλ βε προυδ το ηαϖε σερϖεδ ιν τηε mιλιταρψ. Ιν τηε

ποστ−ωαρ περιοδ, τηισ λονγ−στανδινγ DΦΓ−mεmβερ οπινεδ, ανψ φορmερ οφφιχερ ωηο ωουλδ

σαψ σοmετηινγ σιmιλαρ ιν α παχιfiστ mεετινγ ωουλδ βε λαυγηεδ ατ.37

Βυτ βραγγινγ αβουτ ηισ τιmε ιν τηε Ιmπεριαλ Γερmαν ναϖψ ωασ νοτ Νιεmλλερ’σ στψλε.

Το τηε χοντραρψ, ηε ραρελψ mισσεδ αν οππορτυνιτψ φορ σελφ−χριτιθυε ανδ mεντιονεδ τηατ ηε

ηαδ νοτ δραων τηε ριγητ ινφερενχεσ mυχη εαρλιερ, αλρεαδψ αφτερ τηε Φιρστ Wορλδ Wαρ. Ηε

οφτεν χιτεδ τηε εξαmπλε οφ ηισ φριενδ Ηεινζ Κρασχηυτζκι (1891−1982). Λικε Νιεmλλερ,

Κρασχηυτζκι ηαδ εντερεδ τηε Ιmπεριαλ Γερmαν Ναϖψ ασ αν ο扉χερ χανδιδατε ιν 1910, σο τηεψ

ωερε βοτη mεmβερσ οφ τηε Χρεω 1910. Βυτ Κρασχηυτζκι ηαδ διστανχεδ ηιmσελφ φροm τηε

γρουπ χυλτυρε οφ τηε οφφιχερ χορπσ εαρλψ ον, ιν τηε φιρστ ινστανχε βψ βεχοmινγ α τεετοταλερ,

ωηιχη ωουλδ εξχλυδε ηιm φροm τηε ηεαϖψ δρινκινγ τηατ ωασ παρτ οφ τηε γρουπ χυλτυρε οφ

τηε οφφιχερσ. Ιν τηε εαρλψ 1920σ, Κρασχηυτζκι τηεν βεχαmε α παχιφιστ ανδ mεmβερ οφ τηε

DΦΓ.38

Νιεmλλερ’σ ελεχτιον ασ Πρεσιδεντ οφ τηε DΦΓ ιν 1958 τηυσ mαρκεδ α σεα−χηανγε

ιν τηε ηιστορψ οφ Γερmαν παχιfiσm. Φορmερ προφεσσιοναλ ο扉χερσ ηαδ α προmινεντ πρεσενχε

αmονγ τηε DΦΓ−λεαδερσηιπ δυρινγ τηε 1920σ. Βυτ ωιτη Νιεmλλερ ατ τηε ηελm, τηε DΦΓ ωασ

ρεπρεσεντεδ βψ α φορmερ ο扉χερ ωηο εmπηασισεδ τηε λεαρνινγ χυρϖε τηατ ωασ νεεδεδ το φυλλψ

εmβραχε παχιfiσm ανδ το λεαϖε τηε προφεσσιοναλ ετηοσ οφ τηε ο扉χερ βεηινδ.

Τηε 1960σ ωερε α θυιετ δεχαδε φορ αντι−νυχλεαρ παχιfiσm ιν τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ. Ονε

ρεασον ωασ τηατ τηε Σοχιαλ Dεmοχρατιχ Παρτψ ανδ τηε Σοχιαλ Dεmοχρατ τραδε υνιονσ, τηατ

ηαδ συππορτεδ Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη φορ τηειρ οων mοβιλιζατιον πυρποσεσ, τυρνεδ το

οτηερ τοπιχσ ανδ ωερε νοτ ηεαϖιλψ ινϖεστεδ ιν παχιφιστ πολιτιχσ τηρουγηουτ τηε 1960σ. Τηε

οτηερ ρεασον ωασ τηε mισσινγ οππορτυνιτψ στρυχτυρε. Τηε ΥΣΣΡ ηαδ αννουνχεδ α ϖολυνταρψ

mορατοριυm ον αβοϖε τηε γρουνδ νυχλεαρ τεστσ, ανδ τηε Λιmιτεδ Τεστ Βαν Τρεατψ ωηιχη αλλ

νυχλεαρ ποωερσ εξχεπτ φορ Φρανχε ανδ Χηινα σιγνεδ ιν 1963, χαυσεσ συχη ασ τηε φαλλουτ ιν


τηε ωακε οφ Χαστλε Βραϖο δισαππεαρεδ. Στιλλ, τηε φιρστ Ηονεστ ϑοην ταχτιχαλ mισσιλεσ ωερε

δελιϖερεδ το τηε Βυνδεσωεηρ ιν λατε 1959. Τηισ προmπτεδ mεmβερσ οφ τηε ΙδΚ, τηε ασσο−

χιατιον τηατ προmοτεδ αγιτατιον αγαινστ χοmπυλσορψ mιλιταρψ σερϖιχε ανδ ωασ ηεαδεδ βψ

Κρασχηυτζκι, το προτεστ αγαινστ τηε δεπλοψmεντ οφ mισσιλεσ τηατ χαν χαρρψ ταχτιχαλ νυχλεαρ

ωαρηεαδσ ωιτη α τορχηλιγητ ϖιγιλ ατ α Βριτιση αιρ φορχε βασε ιν Dορτmυνδ, 13 Μαρχη 1959.

Εαρλιερ, mεmβερσ οφ τηε γρουπ ηαδ σταγεδ τηε fiρστ νον−ϖιολεντ οβστρυχτιον ιν τηε ηιστορψ οφ

τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ.39

Ανοτηερ γρουπ οφ αχτιϖιστσ ωηο προmοτεδ νον−ϖιολενχε ανδ mεmβερσ οφ τηε ΙδΚ

οργανισεδ α mαρχη δυρινγ Γοοδ Φριδαψ 1960, ωιτη α τυρνουτ οφ α φεω ηυνδρεδ αχτιϖιστσ.

Τηυσ, Γερmαν παχιfiστσ ηαδ αδοπτεδ τηε mοδελ οφ τηε Εαστερ Μαρχηεσ τηατ τηε Βριτιση ΧΝD

ηαδ πιονεερεδ. Σταρτινγ ιν 1961, Εαστερ Μαρχηεσ αγαινστ νυχλεαρ αρmαmεντσ ωερε οργανισεδ

ιν χιτιεσ αχροσσ τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ, ανδ αλρεαδψ ιν 1964, 100,000 πεοπλε τοοκ παρτ.40

Παρ−

τιχιπατινγ εϖερψ ψεαρ, σταρτινγ ιν 1961, ανδ υσυαλλψ ασ τηε mαιν σπεακερ οφ τηε χονχλυδινγ

εϖεντ ιν α mαϕορ χιτψ, ωασ Μαρτιν Νιεmλλερ. Ατ τηισ ποιντ ιν τηε ειγητη δεχαδε οφ ηισ λιφε,

ηε ωασ αν αλmοστ οmνιπρεσεντ δριϖινγ φορχε βεηινδ τηε Εαστερ Μαρχη mοϖεmεντ, mορε

ρελεϖαντ τηαν τηε ασσοχιατιονσ τηατ οργανισεδ ανδ φαχιλιτατεδ τηε mαρχηεσ.41

Ιν τηε προχεσσ, Νιεmλλερ αλσο αδαπτεδ τηε χορε mεσσαγε οφ ηισ νυχλεαρ παχιφισm. Ιν

1957/58, δυρινγ τηε χαmπαιγν ‘Φιγητ αγαινστ Ατοmιχ Dεατη’, ηισ εmπηασισ ηαδ αλωαψσ βεεν

ον τηε Γερmανσ ασ τηε ϖιχτιmσ οφ νυχλεαρ δεστρυχτιον. Ηψδρογεν βοmβσ χουλδ δεστροψ αλλ

λιφε. Βυτ τηε ρεασον ωηψ τηε Γερmανσ σηουλδ προτεστ ωασ βεχαυσε τηεψ ωουλδ βε τηε φιρστ

το διε, ασ τηε βορδερ βετωεεν Wεστ ανδ Εαστ Γερmανψ ωασ τηε φορεmοστ ηοτσποτ οφ τηε

Χολδ Wαρ. Dυρινγ τηε 1960σ, ηε χηανγεδ ηισ ρηετοριχ. Νιεmλλερ νοω αχκνοωλεδγεδ τηατ

τηε ‘ατοmιχ χλουδσ’ φυλλ οφ ραδιατιον ωουλδ τρανσχενδ τηε βορδερσ βετωεεν Εαστ ανδ Wεστ

ανδ ωουλδ τηρεατεν πεοπλε ον βοτη σιδεσ οφ τηε Ιρον Χυρταιν. Ηε λατερ εξπανδεδ τηισ το τηε

νοτιον οφ α ‘φαmιλψ οφ mανκινδ’ τηατ πεαχε αχτιϖισm σηουλδ σερϖε. Νοτ ονλψ ωεαπονσ, βυτ

τηε γλοβαλ ινεθυαλιτψ βετωεεν τηε Νορτη ανδ τηε Σουτη mορε γενεραλλψ ωασ α mαϕορ οβσταχλε

τοωαρδσ α λαστινγ πεαχε. Τηισ ωασ α ρεmαρκαβλε σηιφτ αωαψ φροm τηε τραδιτιοναλ χονχεπτσ

οφ παχιφισm, φορ ινστανχε ιν τηε DΦΓ, ωηιχη ηαδ αλωαψσ χονχειϖεδ οφ τηε νατιον ασ τηε

χορε υνιτ οφ νεγοτιατινγ ανδ αχηιεϖινγ πεαχε, ανδ ηαδ σεεν τηε Ευροπεαν νατιονσ ασ τηε

mαιν δριϖερσ οφ ωαρ ασ ωελλ ασ τηε mαιν ηαρβινγερσ οφ πεαχε. Dυρινγ τηε 1960σ, Νιεmλλερ

γραδυαλλψ οϖερχαmε τηε τραδιτιοναλ Ευροχεντρισm οφ τηε Γερmαν πεαχε mοϖεmεντ, ανδ ιν

λινε ωιτη τηισ σηιφτ αλσο ενγαγεδ α σολιδαριτψ χαmπαιγν ωιτη Νορτη ςιετναm δυρινγ τηε λατε

1960σ. Wηιλε ηε δεmανδεδ αν ενδ το ΥΣ αεριαλ βοmβινγσ οφ τηε ςιετναmεσε πεοπλε ανδ

τηε ςιετχονγ, ηε ιmπλιχιτλψ αχκνοωλεδγεδ τηε ριγητ οφ τηε ςιετχονγ το δεφενδ τηεmσελϖεσ ιν

αρmεδ χονflιχτ.42

Τηυσ, Νιεmλλερ’σ παχιfiσm ωασ νεϖερ α πρινχιπλεδ παχιfiσm τηατ ρεϕεχτεδ

ανψ κινδ οφ ωεαπονρψ ανδ ανψ υσε οφ τηεm ασ α mαττερ οφ πρινχιπλε.


Τηεσε δεβατεσ οϖερ τηε λεγιτιmαχψ οφ αρmεδ ρεσιστανχε αγαινστ Wεστερν ορ, mορε

πρεχισελψ, ΥΣ ιmπεριαλισm βρουγητ Νιεmλλερ, ανδ τηε ρεmαινινγ χορε οφ παχιφιστσ ιν τηε

DΦΓ ωιτη ηιm, χλοσερ το ποσιτιονσ τηατ τηε ηαρδ χορε οφ ΓDΡ−α扉λιατεδ Χοmmυνιστσ ιν τηε

Φεδεραλ Ρεπυβλιχ ρεπρεσεντεδ. Τηε Χοmmυνιστ Παρτψ ηαδ βεεν βαννεδ βψ τηε Φεδεραλ Χον−

στιτυτιοναλ Χουρτ ιν 1956 ασ ιτ ωασ δεεmεδ το βε ιν φυνδαmενταλ χοντραδιχτιον το τηε πολιτι−

χαλ σψστεm τηατ τηε Βασιχ Λαω οφ 1949 ηαδ εσταβλισηεδ. Βυτ τηε παρτψ ωασ ρε−εσταβλισηεδ

υνδερ α διφφερεντ ναmε ασ τηε Γερmαν Χοmmυνιστ Παρτψ (DΚΠ) ιν 1968, ανδ DΚΠ mεm−

βερσ θυιχκλψ τριεδ το γαιν ινflυενχε ιν τηε DΦΓ ανδ οτηερ παχιfiστ γρουπσ.43

Ιν 1974, DΚΠ−

φυνχτιοναριεσ φουνδεδ α χοmmιττεε φορ πεαχε ανδ δισαρmαmεντ ωιτη τηε αχρονψm ΚΟΦΑΖ.

Τηισ ωασ βασιχαλλψ α σηοπ−φροντ φορ α πολιτιχσ τηατ ωασ mαστερmινδεδ ιν Εαστ Βερλιν, ανδ σο

ιτ φουνδ λιττλε το νο αππεαλ ιν τηε Wεστ Γερmαν πυβλιχ, ασ ιτ ωασ ωιδελψ κνοων τηατ τηε ΓDΡ

ινφλυενχεδ τηισ γρουπ. Βυτ τηισ διδ νοτ στοπ Νιεmλλερ φροm συππορτινγ ΚΟΦΑΖ φροm τηε

σταρτ.44

Τηε σιτυατιον χηανγεδ, ηοωεϖερ, ωιτη τηε ΝΑΤΟ Dυαλ Τραχκ σολυτιον ιν Dεχεmβερ

1979. ΝΑΤΟ δεχιδεδ το δεπλοψ ΥΣ Χρυισε Μισσιλεσ ανδ Περσηινγ ιντερmεδιατε νυχλεαρ

ωεαπονσ ιν Γερmανψ, Ιταλψ ανδ Βελγιυm υνλεσσ αρmσ λιmιτατιονσ ταλκσ ωιτη τηε ΥΣΣΡ � τηε

σεχονδ τραχκ � ωερε συχχεσσφυλ.

Τηε ΝΑΤΟ Dυαλ Τραχκ δεχισιον ωασ α ωατερσηεδ mοmεντ ιν τηε ηιστορψ οφ αντινυχλεαρ

αχτιϖισm ιν τηε Φεδεραλ Ρεπυβλιχ.45

Α χοαλιτιον οφ διγνιταριεσ φροm τηε εmεργινγ Γρεεν

Παρτψ, οφ Σοχιαλ Dεmοχρατσ, ραδιχαλ λεφτιεσ ανδ λεφτιστ ιντελλεχτυαλσ ωερε τηε fiρστ σιγνατοριεσ

οφ τηε Κρεφελδ Αππεαλ λαυνχηεδ ιν Νοϖεmβερ 1980. Τηε κεψ φορmυλατιον οφ τηε αππεαλ,

ωηιχη δεmανδεδ το ηαλτ τηε δεπλοψmεντ οφ ΥΣ mισσιλεσ, ωασ: ‘Ατοmιχ δεατη τηρεατενσ υσ αλλ

� νο νεω ατοmιχ mισσιλεσ ιν Ευροπε.’ Τηε κεψ τερm, ‘ατοmιχ δεατη’, δελιβερατελψ ταππεδ ιντο

α νοτιον τηατ Νιεmλλερ ηαδ δεϖελοπεδ ιν τηε χοντεξτ οφ τηε 1957 χαmπαιγν ‘Φιγητ αγαινστ

Ατοmιχ Dεατη’. Νιεmλλερ ωασ, οφ χουρσε, αmονγ τηε πριmαρψ σιγνατοριεσ οφ τηε Κρεφελδ

Αππεαλ ανδ βεχαmε τηε πυβλιχ φαχε οφ τηε χαmπαιγν αγαινστ τηε Ευροmισσιλεσ, ασ τηεψ ωερε

χαλλεδ.46

Βψ 1983, mορε τηαν φουρ mιλλιον πεοπλε ιν Wεστ Γερmανψ σιγνεδ τηε Κρεφελδ

Αππεαλ. Wιτη α σεριεσ οφ mασσ δεmονστρατιονσ, τηε προτεστσ αγαινστ τηε δεπλοψmεντ οφ Χρυισε

Μισσιλεσ ανδ Περσηινγσ βεχαmε τηε σινγλε−βιγγεστ mασσ mοβιλισατιον ιν Γερmαν ηιστορψ

σινχε τηε ρεϖολυτιον ιν 1918/19. Ατ τηισ ποιντ, Νιεmλλερ ωασ νο λονγερ ιν γοοδ ηεαλτη, ανδ

ωηεν 300,000 πεοπλε τυρνεδ υπ φορ τηε fiρστ βιγ mασσ ραλλψ οφ τηε mοϖεmεντ ον 10 Οχτοβερ

1981 ιν Βονν, α σπεεχη τηατ ηε ηαδ πρεπαρεδ ηαδ το βε ρεαδ ουτ βψ σοmεονε ελσε. Σιξ ωεεκσ

αφτερ ηισ 92νδ βιρτηδαψ, ον 6 Μαρχη 1984, Νιεmλλερ διεδ ιν ηισ ηοmε ιν Wιεσβαδεν.

Ριγητ αφτερ ηισ δεατη, ΚΟΦΑΖ ισσυεδ α ποστερ τηατ ωασ ωιδελψ χιρχυλατεδ ατ τηε τιmε,

ανδ στιλλ ισ ονε οφ τηε mοστ ωιδελψ κνοων ιmαγεσ οφ Νιεmλλερ. ‘Τηοσε ωηο ωαντ πεαχε

ηαϖε το λιϖε ϕοιντλψ ωιτη τηε ενεmψ. Wε mυστ δαρε το σηοω τρυστ. Αν ενδ το αρmαmεντσ.’47

Wιτη τηισ θυοτε εmβλαζονεδ ον τηε ποστερ, Νιεmλλερ ωασ αδmιττεδ ιντο τηε παντηεον οφ


Γερmαν παχιφισm. Τηε φαχτ τηατ ηε ηαδ σερϖεδ ηισ χουντρψ ασ α Ναϖψ οφφιχερ ιν τηε Φιρστ

Wορλδ Wαρ, ανδ ωαντεδ το δο τηε σαmε ιν τηε Σεχονδ, ωασ ατ τηισ ποιντ φοργοττεν. Wιτη τηισ

ποστερ, Νιεmλλερ βεχαmε ενσηρινεδ ασ τηε fiγυρεηεαδ οφ τηε αντι−νυχλεαρ πεαχε mοϖεmεντ,

ανδ α σιτε οφ ρεmεmβρανχε φορ αντι−νυχλεαρ mοβιλιζατιον ιν ηισ οων ριγητ.

Ι χονχλυδε ωιτη α φεω ρεmαρκσ ον τηε γενεραλ σιγνιfiχανχε οφ Νιεmλλερ’σ αντι−νυχλεαρ

παχιφισm. Τηατ α φορmερ προφεσσιοναλ οφφιχερ βεχαmε τηε mοστ ιmπορταντ ρεπρεσεντατιϖε οφ

τηε Wεστ Γερmαν πεαχε mοϖεmεντ ιν τηε δεχαδεσ φροm 1945 το 1985 ισ νοτ τηατ συρπρισινγ,

γιϖεν τηε φαχτ τηατ φορmερ οφφιχερσ ηαδ αλρεαδψ βεεν προmινεντ ιν τηε παχιφιστ mοϖεmεντ

δυρινγ τηε 1920σ. Τηε κεψ διφφερενχε ισ τηατ ωιτη Νιεmλλερ α φορmερ οφφιχερ ωηο ροσε το

προmινενχε πρεσεντεδ ηισ παχιφιστ αχτιϖισm ασ α χονϖερσιον, ασ α τυρνινγ αωαψ φροm τηε

ϖιολεντ παστ τηατ ηε ανδ Γερmανψ ρεπρεσεντεδ. Νιεmλλερσ αντι−νυχλεαρ παχιfiσm ισ � σεχονδ

� ρεmαρκαβλε ιν τηε ωαψ ιν ωηιχη ηε εmβραχεδ α στρατεγψ οφ δραmατιζατιον. Ονχε ηε ηαδ

τυρνεδ τηε φιγητ αγαινστ ωεαπονσ ιντο ηισ mαιν πολιτιχαλ χαυσε, ηε διδ νοτ σηψ αωαψ φροm

βυιλδινγ χοαλιτιονσ βετωεεν διφφερεντ πολιτιχαλ γρουπσ, φροm τηε Σοχιαλ Dεmοχρατιχ λεφτ το

λατερ εmβραχινγ Χοmmυνιστσ ανδ οτηερ ραδιχαλ λεφτιεσ, ανδ ωασ ηαππψ το λενδ ηισ φαχε ανδ

ηισ φαmε το τηε σταγινγ οφ νεω περφορmατιϖε αχτσ οφ χιϖιλ δισοβεδιενχε. Φιναλλψ, ιτ σηουλδ βε

νοτεδ τηατ Νιεmλλερ ωασ αmονγ τηε fiρστ προmινεντ παχιfiστσ ιν Γερmανψ ωηο ιδεντιfiεδ τηε

νεω δεστρυχτιϖε ποτεντιαλ οφ νυχλεαρ ωεαπονσ, ανδ οφ τηε Ηψδρογεν βοmβ παρτιχυλαρλψ, ανδ

νεϖερ τιρεδ, ριγητ υπ το ηισ δεατη, το ωαρν τηε πυβλιχ αβουτ τηειρ δανγερσ.

NOTES1

Φορ δεταιλσ σεε Βενϕαmιν Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ. Ειν Λεβεν ιν Οπποσιτιον, Μυνιχη: DςΑ, 2019,

21−168. Φορ α βριεφ Ενγλιση−λανγυαγε αχχουντ σεε Ματτηεω Ηοχκενοσ, Τηεν Τηεψ Χαmε φορ Με:

Μαρτιν Νιεmλλερ, τηε Παστορ Wηο Dεfiεδ τηε Ναζισ, Νεω Ψορκ: Βασιχ Βοοκσ, 2018. � Ι ωουλδ λικε

το τηανκ Προφεσσορ Μακικο Τακεmοτο φορ τηε ινϖιτατιον το Ηιροσηιmα ανδ φορ ηοστινγ mψ ταλκ ατ τηε

Ηιροσηιmα Πεαχε Ινστιτυτε ον τηισ τοπιχ ον 4 ϑυλψ 2019, ανδ το εξπρεσσ mψ γρατιτυδε το αλλ τηοσε ωηο

ασκεδ περτινεντ θυεστιονσ ον τηισ οχχασιον. Ι ωουλδ αλσο λικε το τηανκ Προφεσσορ Ακιψοσηι Νισηιψαmα

φορ mακινγ mψ σταψ ιν ϑαπαν ποσσιβλε.2

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 171−256.3

Μαρτιν Νιεmλλερ, ςοm Υ−Βοοτ ζυρ Κανζελ, Βερλιν: Μαρτιν Wαρνεχκ, 1934; αν Ενγλιση τρανσλατιον

αππεαρεδ ασ: Μαρτιν Νιεmλλερ, Φροm Υ−Βοατ το Πυλπιτ, Λονδον. Γλασγοω, Εδινβυργη: Ηοδγε &

Χο, 1936. Ον τηε πυβλιχατιον ηιστορψ οφ τηε βοοκ σεε Βενϕαmιν Ζιεmανν, ‘Σχηι悲ε ϖερσενκεν. Μαρτιν

Νιεmλλερσ Βεριχητ βερ διε δευτσχηε Υ−Βοοτφλοττε ιm Ερστεν Wελτκριεγ’, Κριεγ υνδ Λιτερατυρ/Wαρ

ανδ Λιτερατυρε 28 (2017), 21−46.4

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 257−356.5 Ιβιδ., 323−330.6 Ιβιδ., 360−368.7 Ιβιδ., 426−446.8 Ιβιδ., 447.9 Ιβιδ., 448φ.


10 Ον Φριεδ ανδ τηε φουνδινγ οφ τηε DΦΓ σεε Πετρα Σχηνεmανν−Βεηρενσ, Αλφρεδ Η. Φριεδ.

Φριεδενσακτιϖιστ � Νοβελπρειστργερ. Ζριχη: Ρmερηοφ ςερλαγ 2011. Τηε βεστ βριεφ συρϖεψ ον

Γερmαν παχιφισm ρεmαινσ Καρλ Ηολλ, Παζιφισmυσ ιν Dευτσχηλανδ, Φρανκφυρτ αm Μαιν: Συηρκαmπ,

1988.11

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 450; ον τηε βιογραπηψ οφ Ελσε Νιεmλλερ σεε Εδιτα Στερικ (εδ.),

Ελσε Νιεmλλερ. Γεβορενε Βρεmερ 1890−1990. Dιε Φραυ εινεσ βεδευτενδεν Μαννεσ, Dαρmσταδτ:

Ζεντραλαρχηιϖ δερ ΕΚΗΝ, 1990.12

Τηισ ισ ριγητλψ εmπηασισεδ βψ Ματτηεω D. Ηοχκενοσ, ‘Μαρτιν Νιεmλλερ, τηε Χολδ Wαρ, ανδ ηισ

Εmβραχε οφ Παχιfiσm, 1945�1955’, Κιρχηλιχηε Ζειτγεσχηιχητε 27 (2014), 87−101.13

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 451φ. Ον Σιεγmυνδ−Σχηυλτζε σεε Χηριστοπη Dεmκε, Φριεδριχη

Σιεγmυνδ−Σχηυλτζε αλσ χηριστλιχηερ Παζιfiστ, ιν: Ηεινζ−Ελmαρ Τενορτη, Ρολφ Λινδνερ, Φρανκ Φεχηνερ

ανδ ϑενσ Wιετσχηορκε (εδσ.), Φριεδριχη Σιεγmυνδ−Σχηυλτζε (1885�1969). Ειν Λεβεν φρ Κιρχηε,

Wισσενσχηαφτ υνδ σοζιαλε Αρβειτ, Στυττγαρτ: Κοηληαmmερ, 2007, 103−117.14

Σεε Λαωρενχε Σ. Wιττνερ, Ρεσιστινγ τηε Βοmβ. Α Ηιστορψ οφ τηε Wορλδ Νυχλεαρ Dισαρmαmεντ

Μοϖεmεντ, 1954�1970, Στανφορδ: Στανφορδ Υνιϖερσιτψ Πρεσσ, 1997, 146−148, 153φ. Ον ρεαχτιονσ ιν

Γερmανψ σεε Ιλονα Στλκεν−Φιτσχηεν, Ατοmβοmβε υνδ Γειστεσγεσχηιχητε. Εινε Στυδιε δερ φνφζιγερ

ϑαηρε αυσ δευτσχηερ Σιχητ, Βαδεν−Βαδεν: Νοmοσ 1995, 91−95.15

Σεε Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 453φ.16 Ιβιδ., 454.17

Εϖα Ηορν, ‘Τηε αποχαλψπτιχ fiχτιον: σηαπινγ τηε φυτυρε ιν τηε Χολδ Wαρ’, ιν: Ματτηεω Γραντ/Βενϕαmιν

Ζιεmανν (εδσ.), Υνδερστανδινγ τηε Ιmαγιναρψ Wαρ. Χυλτυρε, Τηουγητ ανδ Νυχλεαρ Χονflιχτ 1945−90,

Μανχηεστερ: Μανχηεστερ Υνιϖερσιτψ Πρεσσ, 2016, 30−50, ηερε 40−42.18

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 455.19 Ιβιδ., 455.20

Σεε Ροβερτ Λορενζ, Προτεστ δερ Πηψσικερ. Dιε Γττινγερ Ερκλρυνγ ϖον 1957, Βιελεφελδ: Τρανσκριπτ,

2011.21

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 456.22

Ηεινζ Κλοππενβυργ, Μινυτεσ οφ τηε mεετινγ ον 22 Φεβρυαρψ 1958 ατ τηε ηοτελ Σχηαυmβυργερ

Ηοφ, Βαδ Γοδεσβεργ: Εϖανγελισχηεσ Ζεντραλαρχηιϖ Βερλιν (ΕΖΑ), 613/84. Φορ χοντεξτ σεε Ηανσ

Καρλ Ρυππ, Αυ⇓ερπαρλαmενταρισχηε Οπποσιτιον ιν δερ ⊗ρα Αδεναυερ: Dερ Καmπφ γεγεν διε

Ατοmβεωα振νυνγ ιν δεν φνφζιγερ ϑαηρεν. Εινε Στυδιε ζυρ ιννενπολιτισχηεν Εντωιχκλυνγ δερ ΒΡD,

Χολογνε: Παηλ Ρυγενστειν, 1970, 120−133.23

Σεε Ρυππ, Αυ⇓ερπαρλαmενταρισχηε Οπποσιτιον ιν δερ ⊗ρα Αδεναυερ, 162−193.24

Αξελ Σχηιλδτ, ‘�Ατοmζειταλτερ‘ � Γρνδε υνδ Ηιντεργρνδε δερ Προτεστε γεγεν διε ατοmαρε

Βεωαφφνυνγ δερ Βυνδεσωεηρ Ενδε δερ φνφζιγερ ϑαηρε’, ιν: �Καmπφ δεm Ατοmτοδ!“ Dιε

Προτεστβεωεγυνγ 1957/58 ιν ζειτηιστορισχηερ υνδ γεγενωρτιγερ Περσπεκτιϖε, Μυνιχη. Ηαmβυργ:

Dλλινγ υνδ Γαλιτζ, 2009, 39−56, 47φ.25

Φορ τηεσε δεταιλσ σεε <ηττπσ://ωωω.φριεδενκοελν.δε/?παγε_ιδ=11242> (αχχεσσεδ 29 Dεχεmβερ

2019). Φορ τηε ωιδερ βαχκγρουνδ οφ παχιφισm ιν ποστωαρ Χολογνε σεε Γυιδο Γρνεωαλδ, ‘Dιε

Φριεδενσβεωεγυνγ ιν Κλν ναχη δεm Ζωειτεν Wελτκριεγ’, ιν: Ρεινηολδ Βιλλστειν (εδ.), Dασ

ανδερε Κλν. Dεmοκρατισχηε Τραδιτιονεν σειτ δερ Φρανζσισχηεν Ρεϖολυτιον, Χολογνε: Παηλ

Ρυγενστειν, 1979, 446−485.26

Ρυππ, Αυ⇓ερπαρλαmενταρισχηε Οπποσιτιον ιν δερ ⊗ρα Αδεναυερ, 194−202.27

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 459φ. Ον χοντεξτ, σεε Ηολγερ Νεηρινγ, Πολιτιχσ οφ Σεχυριτψ. Βριτιση ανδ

Wεστ Γερmαν Προτεστ Μοϖεmεντσ ανδ τηε Εαρλψ Χολδ Wαρ, 1945−1970, Οξφορδ: Οξφορδ Υνιϖερσιτψ


Πρεσσ, 2013.28

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 461φ.29

Μαρτιν Νιεmλλερ, Γοττεσ Γεβοτ ιm Ατοmζειταλτερ. Ρεδε αυφ δερ Σψνοδε δερ Εϖανγελισχηεν Κιρχηε ιν

Ηεσσεν υνδ Νασσαυ ιm Dεζεmβερ 1958, Dαρmσταδτ 1959, 6φ.30

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 461φ.31

Θυοτε: Μαρτιν Νιεmλλερ ζυρ ατοmαρεν Ρστυνγ. Ζωει Ρεδεν, Dαρmσταδτ: Στιmmε−ςερλαγ, 1959, 18.32

Γντηερ Ανδερσ, ‘Τηεσεσ φορ τηε Ατοmιχ Αγε’, Τηε Μασσαχηυσεττσ Ρεϖιεω 3 (1962), 493−505 (φιρστ

πυβλισηεδ ιν Γερmαν ιν 1959); ιδεm, Dιε Αντιθυιερτηειτ δεσ Μενσχηεν, ϖολ. 1: ⇐βερ διε Σεελε ιm

Ζειταλτερ δερ ζωειτεν ινδυστριελλεν Ρεϖολυτιον, Μυνιχη: Χ.Η. Βεχκ, 1956.33

Ον Ανδερσ σεε τηε βριλλιαντ χηαπτερ βψ ϑασον Dαωσεψ, ‘Αφτερ Ηιροσηιmα: Γντηερ Ανδερσ ανδ τηε

Ηιστορψ οφ Αντι−Νυχλεαρ Χριτιθυε’, ιν: Ματτηεω Γραντ/Βενϕαmιν Ζιεmανν (εδσ.), Υνδερστανδινγ

τηε Ιmαγιναρψ Wαρ. Χυλτυρε, Τηουγητ ανδ Νυχλεαρ Χονφλιχτ, 1945−90, Μανχηεστερ: Μανχηεστερ

Υνιϖερσιτψ Πρεσσ, 2016, 140−164.34

Ηολλ, Παζιfiσmυσ, 138−158. Φορ τηε fiγυρε σεε Στεφαν Αππελιυσ, Παζιfiσmυσ ιν Wεστδευτσχηλανδ. Dιε

Dευτσχηε Φριεδενσγεσελλσχηαφτ 1945�1968, 2 ϖολσ., Ααχηεν: Μαινζ, 1999, ϖολ. 1, 405.35

Φριεδερικε Γρπερ, ‘Dιε Dευτσχηε Φριεδενσγεσελλσχηαφτ υνδ ιηρ Γενεραλ. Γενεραλmαϕορ α.D. Παυλ

Φρειηερρ ϖον Σχηοεναιχη (1866�1954)’, ιν: Wολφραm Wεττε/Ηελmυτ Dονατ (εδσ.), Παζιφιστισχηε

Ο新ζιερε ιν Dευτσχηλανδ 1871−1933, Βρεmεν: Dονατ ςερλαγ, 1999, 201−217.36

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 463φ.37 Ιβιδ., 474.38

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 474; ον Κρασχηυτζκι σεε Ηελmυτ Dονατ, ‘Καπιτνλευτναντ α.D. Ηεινζ

Κρασχηυτζκι (1891 �1982). Ειν Οφφιζιερ ιm Καmπφ φρ ειν �ανδερεσ‘ Dευτσχηλανδ’, ιν: Wεττε/Dονατ

(εδσ.), Παζιfiστισχηε Ο新ζιερε ιν Dευτσχηλανδ, 338−362.39

Σεε <ηττπ://χαστορ.διϖεργενχεσ.βε/σπιπ.πηπ?αρτιχλε618> (αχχεσσεδ 29 Dεχεmβερ 2019).40

Νεηρινγ, Πολιτιχσ οφ Σεχυριτψ, 67, 120φ., 203.41

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 468φ.42 Ιβιδ., 469φ.43

Αππελιυσ, Φριεδενσγεσελλσχηαφτ, ϖολ. 2, 452φ., 560φ., 664−667.44

Ηελγε Ηειδεmεψερ, ‘ΝΑΤΟ−Dοππελβεσχηλυσσ, ωεστδευτσχηε Φριεδενσβεωεγυνγ υνδ δερ Εινφλυσσ

δερ DDΡ’, ιν: Πηιλιππ Γασσερτ/Τιm Γειγερ/Ηερmανν Wεντκερ (εδσ.), Ζωειτερ Καλτερ Κριεγ υνδ

Φριεδενσβεωεγυνγ. Dερ ΝΑΤΟ−Dοππελβεσχηλυσσ ιν δευτσχη−δευτσχηερ υνδ ιντερνατιοναλερ

Περσπεκτιϖε, Μνχηεν: Ρ. Ολδενβουργ, 2011, 247−267.45

Σεε, αλσο φορ τηε φολλοωινγ: Χηριστοπη Βεχκερ−Σχηαυm/Πηιλιππ Γασσερτ/Μαρτιν Κλιmκε/Wιλφριεδ

Μαυσβαχη/Μαριαννε Ζεππ (εδσ.), �Εντρστετ Ευχη!“ Νυκλεαρκρισε, ΝΑΤΟ−Dοππελβεσχηλυσσ υνδ

Φριεδενσβεωεγυνγ, Παδερβορν: Φερδινανδ Σχηοενινγη, 2012.46

Ζιεmανν, Μαρτιν Νιεmλλερ, 473.47

Αρχηιϖ δερ σοζιαλεν Dεmοκρατιε Βονν, 6/ΠΛΚΑ014071.

172　広島平和研究：Ηιροσηιmα Πεαχε Ρεσεαρχη ϑουρναλ, ςολυmε 7120　広島平和研究：

『広島平和研究』掲載原稿に係る審査規程

第１条　目的

　『広島平和研究』に投稿される原稿に関する審査の公平性及び透明性を確保し、並び

に査読手続を明確にするため、この規程を定める。

第２条　原稿の種類と審査対象

⑴�　この規程に基づく審査の対象は、「論文」、「研究ノート」、「書評」に該当する原稿

とする。

⑵�　「巻頭言」、「活動報告」及びその他原稿については、この規程に基づく審査の対象

としないものの、編集委員会の裁量により編集上の修正を行うことができる。

第３条　審査及び掲載

⑴�　前条第1項に掲げる審査は、原則として、2名の匿名査読者による査読により行い、

その結果に基づき、編集委員会が原稿の掲載の可否を決定する。

⑵�　査読者による査読の依頼に際しては、以下の点を考慮した上で査読者を選定する。

なお、外部査読者については、依頼条件を満たす場合には謝金を支払うこととする。

　⒜ 　当該分野の専門乃至その分野に近い人を査読者候補とする。

　⒝ 　原則として1名は学内から、他の1名は学外から選定する。

　⒞ 　投稿者を指導した経験のある者は、原則として除外する。

⑶�　査読手続のための評価方法（評価シートの書式を含む）については別途編集委員会

にて定める。

第４条　編集委員会による依頼原稿の審査

　編集委員会が依頼する原稿については、査読者による査読を省略することができる。

第５条　改正

　この規程の改正については、編集委員会が発議し、教授会による承認により決定する。

附則

　この規程は、教授会の承認を得た日から起算して1箇月を経過した時点から施行する。

なお、同規程が施行されるまでの期間は、これまでの編集において確立された慣行に則っ

た査読手続を適用する。

� （2016年9月29日教授会承認。同年10月29日施行）

　121

　⒜ Experts in the concerned ield and/or reviewers whose area of expertise is close to the ield.　⒝

　⒞

　　

the request condition is satisied.

approved by the HPI Research Sta悲 Meeting (RSM).

This Regulation is deemed to be in e悲ect from the time that has elapsed one month from the date of the approval of the RSM. It should be noted that the peer review

(Approved by the Research Stu悲 Meeting on the 29 September 2016 and in e悲ect 29 October 2016)

　　173　121

Ρεγυλατιον φορ Εϖαλυατινγ τηε Μανυσχριπτσ Συβmιττεδ φορ Πυβλιχατιον ιν Ηιροσηιmα Πεαχε Ρεσεαρχη ϑουρναλ

Ι. Οβϕεχτιϖεσ

Αρτιχλε 1. Τηισ Ρεγυλατιον προϖιδεσ φορ τηε πυρποσε οφ ενσυρινγ φαιρνεσσ ανδ τρανσπαρενχψ ιν

εϖαλυατινγ τηε αρτιχλεσ συβmιττεδ το τηε Ηιροσηιmα Πεαχε Ρεσεαρχη ϑουρναλ (ΗΠΡϑ), ασ ωελλ ασ το

χλαριφψ τηε πεερ ρεϖιεω προχεδυρεσ.

ΙΙ. Αρτιχλε Τψπεσ ανδ Αρεασ οφ Εϖαλυατιον

Αρτιχλε 2.

(1) Τψπεσ οφ αρτιχλεσ το βε εϖαλυατεδ βασεδ ον τηε Ρεγυλατιον σηαλλ βε �ρεσεαρχη παπερ�, �ρεσεαρχη

νοτε� ανδ �βοοκ ρεϖιεω.�

(2) �Φορεωορδ�, �αχτιϖιτψ ρεπορτ� ανδ οτηερ τψπεσ οφ mανυσχριπτσ αρε νοτ συβϕεχτ το ρεϖιεω βασεδ

ον τηε Ρεγυλατιον, βυτ τηεψ χαν βε εδιτεδ ατ τηε δισχρετιον οφ τηε ΗΠΙ Εδιτοριαλ Χοmmιττεε.

ΙΙΙ. Εϖαλυατιον ανδ Πυβλιχατιον

Αρτιχλε 3.

(1) Wηεν χαρρψινγ ουτ εϖαλυατιονσ mεντιονεδ ιν παραγραπη 1 οφ τηε πρεχεδινγ Αρτιχλε, τηε

συβmιττεδ αρτιχλεσ αρε νορmαλλψ πεερ−ρεϖιεωεδ βψ τωο ανονψmουσ ρεϖιεωερσ, ανδ τηε Εδιτοριαλ

Χοmmιττεε σηαλλ δεχιδε ιφ τηε αρτιχλεσ σηουλδ βε αχχεπτεδ ιν αχχορδανχε ωιτη τηε πεερ ρεϖιεω

ρεσυλτσ.

(2) Υπον ρεθυεστ οφ πεερ ρεϖιεω, ρεϖιεωερσ σηαλλ βε σελεχτεδ ιν χονσιδερατιον οφ τηε φολλοωινγ

χριτερια:

　⒜ Experts in the concerned ield and/or reviewers whose area of expertise is close to the ield.　⒝ Ασ α γενεραλ ρυλε, ονε ρεϖιεωερ ωιλλ βε σελεχτεδ φροm Ηιροσηιmα Χιτψ Υνιϖερσιτψ, ανδ τηε

οτηερ φροm ουτσιδε τηε Υνιϖερσιτψ.

　⒞ Ιν πρινχιπλε, τηοσε ωηο ηαϖε ταυγητ τηε αυτηορ σηαλλ βε εξχλυδεδ.

　　 Ιτ ισ το βε νοτεδ τηατ τηε ηονοραριυm ωιλλ βε παιδ το τηε εξτερναλ ρεϖιεωερσ, ιν τηε χασε τηατ

the request condition is satisied.(3) Τηε Εδιτοριαλ Χοmmιττεε σηαλλ δεχιδε τηε εϖαλυατιον mετηοδ φορ τηε πεερ ρεϖιεω προχεδυρεσ

ινχλυδινγ τηε φορm οφ τηε εϖαλυατιον σηεετ.

Ις. Εξεmπτιον φροm Εϖαλυατιον

Αρτιχλε 4. Αρτιχλεσ τηατ τηε ΗΠΙ Εδιτοριαλ Χοmmιττεε ρεθυεστ το συβmιτ σηαλλ νοτ βε συβϕεχτ το

πεερ ρεϖιεω βψ ρεϖιεωερσ.

ς. Αmενδmεντσ

Αρτιχλε 5. Αmενδmεντσ οφ τηισ Ρεγυλατιον σηαλλ βε προποσεδ βψ τηε Εδιτοριαλ Χοmmιττεε ανδ βε

approved by the HPI Research Sta悲 Meeting (RSM).

Συππλεmενταρψ Ρυλε This Regulation is deemed to be in e悲ect from the time that has elapsed one month from the date of the approval of the RSM. It should be noted that the peer review προχεδυρεσ ιν λινε ωιτη τηε εσταβλισηεδ πραχτιχε ιν τηε εδιτινγ σηαλλ βε αππλιεδ υντιλ τηε Ρεγυλατιον

εντερσ ιντο φορχε.

(Approved by the Research Stu悲 Meeting on the 29 September 2016 and in e悲ect 29 October 2016)

　『広島平和研究』の発行も ₇回目です。　巻頭の「平和研究の窓」は、広島市立大学の藤本黎時･元学長にお願いしました。広島平和研究所（ΗΠΙ）の設立（₁99₈年 ₄ 月）当時、本学の国際学部長として設立に貢献された藤本先生は、創世期の興味深いエピソードも紹介されています。　前回発行した第 ₆号は ΗΠΙからの寄稿がゼロでしたが、今回は掲載した 9本の論考のうち ₄本が ΗΠΙ研究員からの投稿です。特集論文「アジアの安全保障」の₂本はナラヤナン・ガネサン、吉川元、両研究員による英語の論考で、独立論文の ₂本も永井均、河上暁弘、両研究員の力のこもった投稿論文です。　特別報告も興味深い内容です。 ₁本はベンヤミン・ツィーマン英国シェフィールド大学歴史学教授による論考「マルティン・ニーメラーと西ドイツ反核平和主義の歴史：₁9₅₀年～₁9₈₄年」で、ツィーマン教授が昨年 ₇ 月に来広し ΗΠΙ研究フォーラムで講演した内容を論文にしたものです。もう ₁本は、₂₀₁₂年から続く日本と北朝鮮の大学生交流事業の貴重な報告です。日本のΝΓΟの主催で毎夏、日本から学生訪朝団が派遣され、平壌の学生との交流を行って来ましたが、最近、平壌の学生の側に大きな変化が見られます。ほぼ毎年、現地で同行取材をしてきた渡辺夏目・共同通信記者による渾身のレポートです。　書評の ₁本目は『歴史戦と思想戦』です。この中で著者の山崎雅弘氏は、いわゆる「歴史戦」を戦う論客らのロジックやトリックを明らかにしており、それは戦前の旧日本軍の「思想戦」の手法と酷似しています。評者は上村英明・恵泉女学園大学教授。もう₁本はマーク・カプリオ立教大学教授の著書『植民地朝鮮における日本の同化政策　₁9₁₀～₁9₄₅年』。日本の朝鮮半島統治および同化政策を、欧米諸国の植民地統治および同化政策と比較し、日本の政策の特徴の解明を試みています。評者は昨年九州大学から博士号を取得した髙橋優子・島根県立大学市民研究員です。　世の中は新型コロナウィルスの感染問題がまだ尾を引いていますが、引き続きご支援をよろしくお願いいたします。（水本和実）

編　集　後　記

広島平和研究　第 7号Ηιροσηιmα Πεαχε Ρεσεαρχη ϑουρναλ, ςολ. 7

₂₀₂₀年 ₃ 月₂₀日　発行

発　行：広島市立大学　広島平和研究所

　　　　所長　大芝　亮

　　　　〒₇₃₁-₃₁9₄

　　　　広島市安佐南区大塚東₃－₄－₁

　　　　電話　　　₀₈₂-₈₃₀-₁₈₁₁

　　　　ファクス　₀₈₂-₈₃₀-₁₈₁₂

編　集：広島平和研究所　編集委員会

　　　　（沖村理史、ナラヤナン・ガネサン、

　　　　河上暁弘、水本和実（編集責任者））

martin niemöller and the history of anti-nuclear pacifism in...

Documents