m.com. (part - ii) international marketing (mar) - rev

8/20/2019 M.com. (Part - II) International Marketing (Mar) - Rev

1/211

1

Sce. keÀe@ce (Yeeie -2)

J³eJemee³e J³eJemLeeHeveDeY³eemeHeef$ekeÀe ¬eÀ. 4

Deeblejjeä^er³e efve³ee&le efJeHeCeve(International Marketing)


2/211

2

1Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeve DeesUKe

(Introduction to International Marketing)

IeìkeÀ j®evee

1.0 GefÎäîes

1.1 ÒemleeJevee

1.2 Deeb lejjäêr³e ef JeHeCeve - DeLe& Je J³eeK³ee1.3 Deeblejjeäêr ³e efJeHeCevee®eer Jew efMeäîes

1.4 Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeveele menYeeieer nesC³ee®eer keÀejCes

1.5 Deeblejjeäêr ³e J³eeHeejeleer ue keÀue1.6 Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeleerue DeeJneves

1.7 Deeblejjeä^ er³e ef JeHeCeveeMeer meb yebefOele IeìkeÀ

1.8 meejeb Me

1.9 ÒeMve

1.10 meboYe&ûebLe

1.0 GefÎäîes (Objectives)

¿ee DeY³eeme IeìkeÀeletve ef JeÐeeL³ee¥vee Keeueer ue meb%ee Je cegÐeeb®ee DeY³eeme keÀjeJe³ee®ee Deens.

1) Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeve ¿ee meb %es®ee DeLe& Je mJe©He mecepeeJetve IesCes.

2) Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeleerue keÀue Je DeeJneves DeY³eemeCes.

3) Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveele menYeeieer nes C³ee®eer keÀejCes ceeef nle keÀ©ve Ies Ces.

4) Deeblejjeäêr ³e efJeHeCevee®³ee Jee{erme Hees


3/211

3

efJeHeCevee®ee Deelcee Deens. Deepe ef JeHeCeve ns HeÀkeÌ le Jemlet Je mesJeebHe³e¥ le ce³ee& efole vemetve keÀjceCetkeÀ, Kes U, J³ekeÌleer, ef Me#eCe, keÀuHevee, mebIeìvee F. IeìkeÀebyeeyeleerle Ie[t ve ³esleDeens. efJeHeCevee®³ee yeouel³ee IeìkeÀebyejes yej®e ef JeHeCeve He×leerlemeg ×e Deecegueeûe yeoue Peeues ues efomet ve ³esleele. Lees[keÌ³eele GlHeeokeÀ Je ûeenkeÀ ¿eeb®³eeceO³es ogJee meeOeC³ee®es keÀe³e& efJeHeCeve Òeef ¬eÀ³esÜejs nesles. ûeenkeÀeb®³ee iejpee Je DeeJeM³ekeÀlee HetCe& keÀjCes ns ®e ef JeHeCeve

Òeef¬eÀ³es ®es Gef Îä Demeles. l³eekeÀefjlee GlHeeokeÀekeÀ[t ve Jemlet Je mesJeeb®³ee nmleeblejCee®es cnCepes Jemlet Je mes Jeeb ®ee efJeefvece³e ûeenkeÀebHe³e¥ le efJeHeCeveeÜejs kesÀuee peelees. ûeenkeÀ ne mebHetCe& efJeHeCeve Òeef¬eÀ³es leerue cenlJee®ee IeìkeÀ Deens.

DeeOegef vekeÀ efJeHeCeve ns peeieeflekeÀ mJe©Hee®es Peeuesues Deens. peeieef lekeÀer keÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³es le efJeée ns SkeÀ uenevemes Kes [s JeeìeJes, DeMee ÒekeÀej®eer ef JeHeCeve Òeef¬eÀ³ee ner jepekeÀer³e Je Yeew iees ef uekeÀ meercee Dees ueeb[t ve oesve os Meeb ceO³es nesle Deens. l³eeceg Us ef JeHeCeve ner Òeef ¬eÀ³ee JeweféekeÀ mlejeJej nes Ces cnCepes Deeblejjeä^ er ³e efJeHeCeve Demes cnìu³eeme JeeJeies þjCeej veener. efJeHeCeve lelJeeb ®ee SkeÀeHes#ee DeefOekeÀ osMeeb®³ee meboYee& le kesÀues uee DeJeuebye cnCepes

Deeb lejjeä^ er³e ef JeHeCeve nes³e.

Òeiele Peeuesues leb $e%eeve DeeefCe JeenletkeÀ Je oUCeJeUCee®³ee mees³eeR cegUs peie peJeUDeeuesues Deens. DeeefLe& keÀ megOeejCee Je Goejer keÀjCeecegUs peeieef lekeÀ yeepeejHesþe efJekeÀefmele Peeues u³ee Deensle. leebef $ekeÀ Òeieleerceg Us GlHeeoveele Jee{ Peeueer DeeefCe keÀceer GlHeeove Ke®ee& le opexoej GlHeeove cees þîee ÒeceeCeeJej nesJet ueeieues. l³eecegUs J³eJemeeef ³ekeÀ mebmLeebvee os Mee®³ee meer cee Deesueeb[tve ogmeN³ee osMeebceO³es DeeHeu³ee Jemlet Je mes Jeeb®es ef JeHeCeve keÀjC³ee®eer iejpe Jeeìt ueeieueer. l³eeletve®e Deeb lejjeä^er³e efJeHeCeveeme veJeerve HejerceeCe ueeYeues.

os Meebleie&le efJeHeCeveeHes#ee Deeb lejjeä^er³e mlejeJej Jemlet DeeefCe mesJee efJeHeef Cele keÀjleeb vee ef JeefJeOe mecem³ee Je Deef veef½ele Heefjef mLeleerme meecees js peeJes ueeieles. Òel³eskeÀ osMeebleer ue jepekeÀer³e Je Yeew ieesef uekeÀ Heefjef mLeleervegmeej lesLeer ue yeepeejHesþs®eer JewefMeäîes Je iegb leeiegble DeeefCeOeeskesÀ ef YeVe mJe©Hee®es Demeleele. Deeef Le&keÀ, jepekeÀer³e, meeceeef pekeÀ Je meebmke= Àef lekeÀ He³ee& JejCeeleerue efYeVelee, Yee


4/211

4

directed at satisfying needs & wants through exchangeprocess)

1) ’Deeblejjeä^er ³e efJeHeCeve (International Marketing) cnCepes Jemlet Je mesJeeb®es SkeÀe Hes#ee peemle os MeebceO³es kes Àues ues ef JeHeCeve nes³e.“ (International marketing

refers to the marketing of products & services in more thanone nation).

2) ’Flej jeä^ eleerue yeepeejHes þele ef JeHeCeve ef Je


5/211

5

2) cees þîee ÒeceeCeeJej J³eJenej (Bulks Operations):

Deeblejjeäêr ³e J³eeHeej ne Ket He®e pees Keerces ®ee Je os Meeb leie&le J³eeHeejeHes#ee efYeVe mJe©Hee®ee Deens. oesve osMeeb ceOeer ue J³eJenej ne Jemlet Je mes Jeeb®³ee Deeoeve-Òeoevee®esDemeu³eeves l³ee J³eJenejeb®eer Deb ceueyepeeJeCeer ner Ket He®e Keef ®e&keÀ Je peesKeceer ®eer Demeles.

JeenlegkeÀer®ee Ke®e&, meeþJeCegkeÀer®ee Ke®e&, efJecee, oueeueer F. Òeef ¬eÀ³ee Ke®e& ueneve ÒeceeCeeJejerue J³eJenejebvee efkeÀHeÀe³eleMeerj nesle veener. cnCet ve Deeb lejjeä^ er³e efJeHeCeve ns cees þîee ÒeceeCeeJejer ue J³eJenejebvee®e HeÀe³eosMeerj þjles.

3) yengjeäêr ³e keb ÀHev³eeb®es Je®e&mJe (Dominance of Multinationals):

Deeb lejjeä^ er³e efJeHeCeveJej yeng jeäêr ³e kebÀHev³ee Je efJekeÀef mele os Meeb ®es cees þîee ÒeceeCeeJej Je®e& mJe Deens. yengjeä^ er ³e keb ÀHev³eebkeÀ[s ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeb[Jeue Je J³eJemLeeHeve ³eb$eCes ®eer GHeueyOelee Demeles. lemes®e yengjeäêr ³e kebÀHev³eeb ®es ef Jeef JeOe os Meeleerue GÐees ie

mecegnebceO³es Je mejkeÀejebceO³es ®eeb ieues meb yebOe Demeleele. efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee MeeKee efkeb ÀJee Spebì mebHetCe& peieYej keÀe³e& jle Demeleele. l³ee mebyebOeeb®ee Je keg ÀMeue J³eJemLeeHeve ³eb$eCes ®ee HeÀe³eoe IesTve Deeb lejje


6/211

6

6) HejkeÀer³e ®eueve ef ve³eb $eCe (Foreign Exchange Regulations):

Deeblejjeä^er³e J³eeHeeje®es cenlJee®es Jew ef Meäîe cnCepes HejkeÀer³e ®euevee®ee JeHej nes ³e. J³eJenejeb ®eer DeeefLe& keÀ Hetle& lee keÀjC³eemeeþer HejkeÀer ³e ®eueveeJej ef JeefJeOe ÒekeÀej®eer efve³eb$eCes Demeu³ee®es efomet ve ³esles. l³eeceg Us ¿ee efve³eb$eCeeceg Us Deeblejjeä^ er ³e efJeHeCeveele SkeÀ

ÒekeÀej®eer leeþjlee Je De[®eCe ef vecee& Ce nes les.

7) Deeblejjeä^er ³e efJeHeCeve mebMeesOeve (International MarketingResearch):

Deeb lejjeä^ er³e efJeHeCeve ns je


7/211

7

lep%eeb ®³ee ceoleerves HetCe& kesÀu³eeme l³eele $etìer ve jenlee Jes U Je HewMeeb ®eer ye®ele nesles. cnCet veDeeb lejjeäêr³e J³eeHeejele lep%e meuueeieejeb ®eer ceole nesCes DeHeef jne³e& þjles.

1.4 Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeveele menYeeieer nesC³ee®eer keÀejCes (Reasonsfor entering in the International Marketing)

Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveele menYeeieer nes C³ee®eer DeeJeM³eekeÀlee ner meJe& ceev³e Deens. Òel³es keÀ osMeeuee mJe³eb Je=×er keÀjerlee Je jeä^ er³e DeLe&J³eJemLee yeUkeÀì keÀjC³eemeeþer efve³ee&leer me cenlJe os Ces DeeJeM³ekeÀ Demeles. oes ve os MeebceOeerue J³eeHeejer meb yebOe ns menYeeieer nes CeeN³ee oesvner jeä^ eb vee keÀceer DeefOekeÀ ÒeceeCeele HeÀe³eosMeerj®e Demeleele. l³eecegUs p³ee J³eJemee³e meb Ieìvee os Meebleie& le J³eJemee³eeceO³es ³eMemJeer nes leele, l³ee Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeveele menYeeieer nesC³ee®ee Òe³elve keÀjleele. Keeueerue cegÐeeb Jeªve Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeveele menYeeieer nes C³ee®eer keÀejCes mHeä keÀjlee ³esleer ue.

1) oes ve osMeeb ceOeerue Deeb lejmenkeÀe³e& (Inter co-operation betweentwo Countries) :

peieeleerue keÀesCeleener osMe ne mJe³eb Het Ce& ef kebÀJee DeelceefveYe& j nes Jet MekeÀle veener.YeewieesefuekeÀ Je DeeefLe& keÀ ef vekeÀ


8/211

8

4) cees þîee ÒeceeCeeJej J³eJenej (Large Scale transactions):

peeieeflekeÀ yeepeejHesþ J³eeHekeÀ mJe©Hee®eer Demeu³eeves ¿ee yeepeejHesþsceO³es ef keÀleerner GlHeeove KeHet MekeÀles. DeefleMe³e ceesþîee ÒeceeCeeJej J³eJenej nesle Demeu³eeves peemle GlHeeove keÀ©ve GlHeeove Ke®e& keÀceer keÀjlee ³eslees. Deeblejjeäêr ³e yeepeejHesþsle ûeenkeÀeb ®eer

Kejsoer keÀjC³ee®eer #ecelee peemle Demeu³eeves ef ve³ee& leoeje®ee HeÀe³eoe cees þîee ÒeceeCeeJej nes lees.

5) J³eeHeej ®e¬eÀ (Trade Cycles):

keÀes Cel³eener J³eJemee³eeceO³es J³eeHeeje®es ®e¬eÀ keÀe³e&jle Demeles. pesJne osMeeb leie&le yeepeejHes þsceO³es ceboer®eer DeJemLee ³es les lesJne DeeHeueer GlHeeoves Hejos Meer yeepeejHesþsceO³es HeeþJet ve ³ee ceb oer®ee cegkeÀeyeuee keÀjlee ³es lees. l³eecegUs J³eJemee³eeJej ³esCeeN³ee DeeHeÊeer Je OeeskesÀ keÀceer keÀjlee ³esleele.

6) J³eJemee³ee®eer Deeef Le&keÀ Òeieleer (Economic Development of theBusiness):

Deeblejjeäêr³e yeepeejHes þsceO³es ®eeb ieu³ee opee&®es Je ieg CeJeÊes®es GlHeeove eq mJekeÀejues peeles. DeeOegef vekeÀ leb$e%eeve JeeHe©ve GÊece opee&®es GlHeeove Deeblejjeäêr ³e yeepeejHesþs le efJekeÀu³eeme Deef OekeÀ YeeJe (efkebÀcele) ef ceUt MekeÀlees. l³eecegUs veHeÌ³ee®³ee ÒeceeCeele Jee{ nesles. J³eJemee³ee®eer Deef OekeÀ Òeieleer ner ceesþîee ÒeceeCeeJej nes CeeN³ee DeefOekeÀ Guee{eueer Jej®eDeeOeeef jle Demeu³eeves Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeve DeeJeM³ekeÀ þjles.

7) peeieef lekeÀ mlejeJejer ue Òeef lecee (Image at International Level):

Deeblejjeäêr ³e ef JeHeCeve ns J³eJemee³eeme veHeÌ³eeyejesyej®e peeieef lekeÀ mlejeJejer ue Hele Je Òeeflecee efceUJet ve os les. l³eecegUs l³ee J³eJemee³ee®³ee Jemlet bvee peeieeflekeÀ mlejeJejer ue ûeenkeÀeb keÀ[t ve ceeieCeer ³es le Demeles. meenef pekeÀ®e Deeb lejjeäêr³e mlejeJej J³eJemee³ee®eer K³eeleer Demeu³eeves osMeebleie& le ceeieCeerlemeg×e Jee{ nesles. Je mHeOexme Deef OekeÀ #eceles ves leeW[ oslee ³esles.

8) jes peieej mebOeerle Jee{ (Increase in Employment

Opportunities):

Deeblejjeäêr ³e efJeHeCevecegUs GlHeeoveeme ®eeuevee ef ceUles Je jes peieejmebOeer ceO³es Jee{ nes les. efve³ee& le Jee{ercegUs GlHeeoveele Jee{ nesles Je Jee{l³ee GlHeeovee®eer iejpeYeeieef JeC³eemeeþer peemle ceeCemeeb ®eer DeeJeM³ekeÀlee Yeemeles. meenef pekeÀ®e Deeblejjeäêr ³e mlejeJejerue ceeieCeer Jee{le ies ueer cnCepes jespeieej Jee{le peelees.


9/211

9

9) osMee®ee Deeef Le&keÀ efJekeÀeme Je Jee{ (Economic Development of acountry):

keÀes Cel³eener osMee®³ee DeeefLe& keÀ ÒeieleerkeÀjerlee DeLe& J³eJemLes®³ee Òel³es keÀ #es $ee®ee meJee¥ieerCe ef JekeÀeme nesCes cenlJee®es Demeles. Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveecegUs Flej meene³³ekeÀ

#es $eeb®ee meg×e efJemleej neslees. pemes JeenletkeÀ, ef Jecee, yeBefkebÀie, DeLe&HegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLee, peeefnjele F. l³eeceg Us Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveeme os Mee®³ee DeeefLe& keÀ efJekeÀemee®eer ieg©efkeÀuueer cnCet ve mebyeesOeues peeles.

10) peeieeflekeÀ Meeblelee (Globle Peace):

Deeblejjeäêr³e efJeHeCeve ns oesve osMeeb ceOeerue meb yebOe Jee{ef JeC³ee®es Je meuesKee ef vecee& Ce keÀjC³ee®es SkeÀ GÊece meeOeve Deens. meebmke=Àef lekeÀ Je meeceeefpekeÀ os JeeCeIesJeeCe Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeceg Us Jee{er me ueeieles. l³eecegUs jeäê®³ee DeeefLe& keÀ Je Deew Ðees ef iekeÀ efJekeÀemeeyejes yej®e

peeieeflekeÀ mlejeJej Meeblelee efvecee&Ce keÀjC³eeme Deeb lejjeäêr³e efJeHeCevee®ee neleYeej ueeielees. peeieeflekeÀ mecegoe³eeceO³es p³ee os Meeb®es Deeb lejjeä^ er³e ef JeHeCeve peemle ÒeceeCeeJej Demeles, l³ee osMeeuee ceevee®es mLeeve efceUles. DeLee&le®e, Deeb lejjeäêr³e mlejeJej l³ee jeäê®ee oyeoyee efvecee&Ce neslees.

Lees[keÌ³eele Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveecegUs keÀes Cel³eener osMeekeÀ[s GHeueyOe DemeCeeN³ee peemleer®³ee meeOevemebHeÊeer®ee JeeHej ®eebieu³ee ÒekeÀejs neslees. l³ee osMeeleerue ueeskeÀebvee jespeieejeyejes yej®e l³eeb®³ee jenCeer ceeveele Jee{ keÀjC³ee®eer mebOeer Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveeÜejs Jee{uesu³ee mees³eer megefJeOeebcegUs efvecee&Ce nesles. cnCepes ®e peeieeflekeÀ yeepeejHesþebceO³es

efJekeÀmeveMeer ue os Meebvee cenlJee®es mLeeve Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveeceg Us ÒeeHle nes les JeDeLe&J³eJemLes®ee efJekeÀeme meeOelee ³eslees.

1.5 Deeblejjeä^ er³e J³eeHeejeleer ue keÀue (Trends in InternationalTrade)

Deeblejjeäêr³e efJeHeCeve ns oesve osMeeb®³ee meer cee Deesueeb[tve J³eeHeejer J³eJenej keÀjC³eemeeþer kes Àues peeCeejs efve³eespeve nes³e. l³eeceO³es Dee³eele-efve³ee&le J³eeHeej l³eemeeþer ueeieCeejer HejJeevee He×leer, oesve osMeebceOeer ue mebmLeeveer SkeÀ$e ³esJetve GYes kesÀuesues GÐeesie Je

Dev³e Deeb lejjeä^ er³e J³eJenej meceeef Jeÿ nes leele. Jemlet®es Kejs oer-ef Je¬eÀer J³eJenej Je ûeenkeÀeb®es meceeOeeve F. J³eJenej ns meerceeHeej Ie[tve ³esle Demeu³eeves veJes ÒeMve Je Heefjef mLeleer ef vecee& Ce nes les. l³eeceg Us J³eJenejeleerue ieg bleeiegle Jee{le peeles. 21 J³ee MelekeÀeleerue Heefjef mLeleer nerDeeb lejjeä^ er ³e Deeef Le&keÀ SkeÀ$eer keÀjCeekeÀ[s nesle Demeuesues Jeeì®eeue cnCelee ³esF&ue. ceeef nleerDeeefCe Hew mee ³eeb®es Deeblejjeäêr³e mlejeJej DeefOekeÀ Jesieeves Jenve Je nmleeblejCe nes le Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCeecegUs peie ns SkeÀ peCet peeieeflekeÀ Kes[s Peeues ues Deens. peiee®³ee SkeÀeYeeieeleerue Jemlet Deeef Ce mesJee peiee®³ee ogmeN³ee Yeeieele GHeueyOe nesleele. Deeb lejjeäêr³e


10/211

10

oUCeJeUCe Je meb Jeeo ns Deelee menpe meeO³e Peeues Demetve peeieef lekeÀerkeÀjCe Deeb lejjeäêr³e J³eeHeejeme Òeeslmeenve Hej þjues Deens.

peeieeflekeÀerkeÀjCe Òeef¬eÀ³es le cegkeÌle J³eeHeej, yeepeej-Hes þeb ®es SkeÀ$eer keÀjCe,Deeb lejjeä^ er³e efJeÊe Deeef Ce iegb leJeCeg keÀ leebef$ekeÀ yeoue Deeblejjeäêr ³e mlejeJej GlHeeoveeb®es

efJelejCe DeeefCe peeieeflekeÀ mlejeJejerue ÒeMeemeve ³eb$eCee F. ®ee meceeJesMe nes lees. Deeblejjeäêr³e J³eeHeejeleer ue DeeOeg ef vekeÀ keÀue ns efJeef JeOe IeìkeÀeb ®³ee Òeeyeu³eecegUs Ie[t ve ³esleevee efomeleele. l³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀeb ®ee Òeceg K³eeves GuuesKe keÀjlee ³esF& ue.

De) leebef$ekeÀ¢äîee nes Ceejs yeoue.

ye) Deeblejjeä^ er³e J³eeHeejeme Het jkeÀ mebmLee.

keÀ) peeieleerkeÀ mlejeJejerue veJeerve meb IeìveelcekeÀ ÒeMeemeve ³eb$eCee.

[) Deeblejjeäêr ³e efJeÊe Je ieg bleJeCegkeÀerleer ue megOeejCee.

F) DeeefLe& keÀ Goejer keÀjCe Je peeieeflekeÀerkeÀjCe.

Jejerue IeìkeÀeb®es Lees [keÌ ³eele mHeäer keÀjCe Keeueerue ÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue.

De) leebef$ekeÀ¢äîee nesCeejs yeoue (Technological Consideration):

Deepe®es peie ns meceeve ef nlemebyebOe Demeues ues J³eeHeej, iegb leJeCegkeÀ DeeefCe leb $e%eeve ³eebveer SkeÀces keÀebMeer yeebOeues ies uess ues yengOeǵ Jeer ³e efJeée cnCeeJes ueeies ue. leb $e%eeveeleerue nesCeejs yeoue Je ef JekeÀeme ne Deeblejjeäêr ³e J³eeHeeje®³ee ef JekeÀemeeme SkeÀ Hees


11/211

11

³egjes Heer³e Hegve& j®evee DeeefCe ef JekeÀeme yeB keÀ, cegkeÌ le J³eeHeej keÀjej, efÜHe#eer³e Deeef Ce yengHe#eer³e J³eemeHeer þs Je keÀjej, yeBefkeb Àie Deeef Ce veeCes mebIe, jepekeÀer³e mebIe F. Deeb lejjeä^ er ³e J³eeHeejele ¿ee DeeefLe&keÀ Je efJeHeCeve meb mLeeb®es ceesþs ³eesieoeve Deens. 1986 ceO³es Peeuesu³ee pekeÀeleerDeeefCe J³eeHeej meJe&meeOeejCe keÀjejveec³ee Debleie&le (GATT) 123 osMeeb veer J³eeHeej Je=ef×ieb le keÀjC³eemeeþer Deeef Ce J³eeHeejer efveye¥Oe keÀceer keÀjC³eemeeþer keÀjejeJej me¿ee kesÀu³ee

peer-8 os Meeb®ee mecetn ner peieeleerue DeewÐeesefiekeÀ¢äîee yeuee{îe jeäêb ®eer mebIeìvee Deens. ke@ Àve[e, ÖeÀevme, pece&veer, Fìueer, peHeeve, jefMe³ee, ³etkesÀ, ³egSmeS ns les Deeþ meom³e jeä^ nes le. jefMe³ee®ee meceeJesMe 1998 ceO³es Peeuee. ¿ee mecetneleHesÀ& ³egjesHeer³e Hegvej&®evee DeeefCe efJekeÀeme yeBkeÀ mLeeHeve Peeueer.

peeieeflekeÀ veeCesefveOeer, peeieef lekeÀ yeBkeÀ Deeef Ce Dev³e Òeeosef MekeÀ efJekeÀeme yeB keÀeb®ee(DeeefMe³ee, DeeefÖeÀkeÀe) meg×e cees uee®ee Jeeìe Deens. ¿ee yeBkeÀe cegK³elJes keÀ©ve Yeeb[Jeue Ke®ee&meeþer efveOeer GHeueyOe keÀ©ve osleele. jmles, Jeerpe, mebos Me Jenve, JeenlegkeÀ mees ³eer, HeeCeer HegjJeþe F. DeeOeejYetle mees³eer ®³ee DeYeeJeer Deeb lejjeäêr ³e J³eeHeej MekeÌ ³e nesle veener.

keÀ) Deeblejjeäêr³e mlejeJejer ue veJeer ve meb IeìveelcekeÀ ÒeMeemeve ³eb$eCee (Neworganisational Administrative Machinery at International

level):

Deeblejjeä^ er³e mlejeJej J³eeHeej Ie[tve ³esC³ee®³ee ceeiee&le DeveskeÀefJeOe De[LeUsDemeleele l³eele YeewieesefuekeÀ, meeb mke= ÀeflekeÀ, ®eueveHe×leer, keÀe³eos, jep³eJ³eJemLee F. ®ee meceeJesMe nes lees. ³ee De[LeÈ³eebceOetve ceeie& keÀe{tve l³eeb®es ©Heeblej J³eeHeejmebOeerceO³es keÀjC³eemeeþer osMe HejmHejebpeJeU ³esleele. meceeve jepekeÀer³e DeeefCe DeeefLe&keÀ JewefMe


12/211

12

F) DeeefLe&keÀ GoejerkeÀjCe Je peeieeflekeÀer keÀjCe (Economic liberalisation& Globalisation) ë

Deeef Le&keÀ Goejer keÀjCe DeeefCe peeieeflekeÀer keÀjCeecegUs efJeef JeOe GÐees ieele DemeCeejer mHeOee& Jee{ues ueer Deens. mJeleë®³ee os Meele yeepeejHesþ Jee{er®eer Demeuesueer ce³ee&oe peeCeJet

ueeieueer keÀer kebÀHeveeruee veJeerve yeepeejHesþeb®ee MeesOe IesCes DeHeef jne³e& þjles. l³eecegUs keb ÀHev³ee mJeleë®³ee mLeeef vekeÀ J³eJemee³ee®es ©Heeb lej Deeblejjeä^ er ³e J³eeHeejele keÀjleele. efJeef JeOe os Meele GlHeeove, efJelejCe F. keÀe³ex keÀjC³eemeeþer lesLes ef JeYeeie GIe[Ces efkebÀJee MeeKee ®eeuet keÀjCes efkebÀJee GHekeb ÀHeveer mLeeHeve keÀjCes F. ceeiee&letve Deeb lejjeä^ er³e J³eeHeejele ÒeJes Me keÀjlee ³eslees.Deeb lejjeä^ er ³e J³eJeneje®es peeUs peieele meJe& otj Hemeju³eeves SkeÀ veJeerve Jewef éekeÀDeLe&J³eJemLee Go³eeme Deeu³ee®es efomet ve ³esles. peeieeflekeÀerkeÀjCeecegUs ceeuee®eer JeenletkeÀ lemes®e Òel³e#e ûeenkeÀeHe³e¥le ceeuee®eer HeeþJeCeer ³ee mes Jee Jee{u³ee Deens le. l³eemeeþer keb ÀHev³eeDeves keÀ veJes ceeie& MeesOet ve keÀe{leevee efomele Deens le. F&-keÀe@ ceme& ³ee He×leer ®ee JeeHej keÀ©ve peemleerle peemle ûeenkeÀeHe³e¥ le Heesn®eC³ee®ee Òe³elve ®eeuet kes Àuee Deens. peeieef lekeÀerkeÀjCeeceg Us

Deves keÀ yeng je


13/211

13

Deeu³eeme lees osMe J³eeHeej Je DeeefLe&keÀ J³eJenejebceO³es De[LeUs ef vecee& Ce keÀjlees. ns De[LeUs keÀe³eÐeele yeoue keÀ©ve kesÀues peeleele. cnCetve Deeblejjeä^er ³e ef JeHeCeveekeÀjerlee jepekeÀer³e efmLejlee DeeefCe J³eeHeejeef Yeceg Ke ÒeMeemeve DeeJeM³ekeÀ Demeles.

2) J³eeHeejer meb Ieeb ®es ÒeMve (Problems of Trading Blocks) ë

efJeefJeOe J³eeHeejer J³eJenejeleerue De[LeÈ³eelet ve ceeie& keÀe{tve l³eeb®es ªHeeblej J³eeHeej mebOeerceO³es keÀjC³eemeeþer osMe HejmHejeb peJeU ³es leele. meceeve jepekeÀer³e DeeefCe DeeefLe&keÀ JewefMe


14/211

14

peeles. l³eecegUs ogYee


15/211

15

1.7.1 Hees


16/211

16

efYeVe mJe©Hee®eer Deens. l³eeceg Us SkeÀoe oef#eCes leerue oesve efve³ee&lekeÀebveer oesve kebÀìsvej keÀes Ubyeer ceemes Deces efjkes Àuee ef ve³ee&le kesÀueer le. HeCe pesJne penepeeJej®e ¿ee ceeM³eeb ®es Heefj#eCe Deces ef jkesÀle kes Àues ies ues lesJne l³eeceO³es DeeefOekeÀ ÒeceeCeeJej ye@ keÌ ìes efj³eeb®eer Jee{ Peeuesueer efomet ve Deeueer. Heef jCeeceleë oesvner keb ÀìsvejceOeer ue efve³ee& le kes Àuesueer keÀesUb yeer veekeÀejueer iesueer.

Lees[keÌ ³eele, Deeblejjeä^er ³e efJeHeCeveele opee& ne Hees


17/211

17

SkeÀ Òeceg Ke DeeOeej nes lee. ne®e DeeOeej Heg {s Dev³e Deeef ÖeÀkeÀer Je DeeefMe³eeF& os Meebveer Iesleuee. GÐeespekeÀebvee Òel³es keÀ os Meeleer ue yeepeejHes þ mJe©Heevegmeej DeeHeu³ee GlHeeoveele yeoue keÀjCesDeeJeM³ekeÀ þjles.

ye) jeäêr³e efnle DeeefCe megj#ee (Nation’s benefits & Security) ë

Deeblejjeäêr³e J³eeHeejeleerue SkeÀ cenlJee®ee yeeOekeÀ cnCepes `jeäêr³e efnle Deeef Ce megj#ee' ne nes ³e osMeebleie&le meg j#ee Oees keÌ³eele ³esF& ue DeMee Jemlegb®ee J³eeHeej Goe. Meñeem$es, oe©ieesUe, mebMeesOeve GHekeÀjCes ³eebJej yeboer IeeueC³eele ³es les efkeb ÀJee yebOeves Ieeleueer peeleele. l³eeb ®ee J³eeHeej keÀeìs keÀesjHeCes efve³eb ef$ele kesÀuee peelees.

keÀ) vew meefie& keÀ meeOeveeb ®eer peesHeemevee Deeef Ce He³ee&JejCe meb j#eCe(Conservation of Natural Resources & EnvironmentProtection):

GlHeeove meeOeveeb®eer peesHeemevee Deeef Ce He³ee&JejCee®es j#eCe nes C³ee®³ee ¢äervesDeeb lejjeäêr ³e efJeHeCeve J³eJenejeb Jej efveye¥Oe DeeCeues peeleele. vewmeefie& keÀ meeOeveeb®³ee Deefveye¥Oe JeeHejecegUs He³ee& JejCeemeb yebOeer ®es ÒeMve ef vecee&Ce Peeues Deens le. l³eecegUs DeveskeÀ os MeeleDeew Ðees efiekeÀ¢


18/211

18

1.8 meejebMe

Deeb lejjeä^ er³e ef JeHeCeve cnCepes Jemlet Je mes Jeeb ®es SkeÀeHes#ee peemle os MeebceO³es kesÀuesues efJeHeCeve nes³e.

Deeblejjeäêr³e ef JeHeCevee®eer JewefMeäîes Heg{er ueÒeceeCesë

ner oerIe& keÀeU ®eeueCeejer Òeef ¬eÀ³ee Deens. pees Keceer ®es Je ceesþîee ÒeceeCeeJejer ue J³eJenej, yengjeäêr³e kebÀHev³ee Je ceesþîee osMeeb®es Je®e& mJe, pekeÀele Je efJeveepekeÀele De[LeUs, efJeef JeOe os MeebceOeg ve keÀe³e& jle Demeues ues J³eeHeejer ieì, HejefkeÀ³e ®eueve ef ve³eb$eCe, Òel³eskeÀ osMee®³ee yeepeejHesþeb®es mebMeesOeve, DeeOegef vekeÀ leb $e%eevee®ee JeeHej, Jee{leer mHeOee&, lep%e meuueeieejeb®eer ceole. F.

os Mee®³ee mJe³eb Je=×ermeeþer Je DeLe& J³eJemLee yeUkeÀì nes C³eemeeþer Deeblejjeäêr³e J³eeHeej iejpes®ee Demelees ner iejpe Heg {erue cegÎ³eeletve mHeä nes les. oesve osMeeb ceOeerueDeeb lejmenkeÀe³e& Jee{ef JeC³eemeeþer, HejkeÀer³e ®euevee®³ee GHeueyOelesmeeþer, legueveelcekeÀ GlHeeove Ke®e& HeÀe³eoe ef ceUefJeCesmeeþer, ceesþîee ÒeceeCeeJejer ue J³eJenejeb®es HeÀe³eos efceUef JeCesmeeþer, J³eeHeej®e¬eÀeMeer cegkeÀeyeuee keÀjCesmeeþer, peeieeflekeÀ mlejeJejer ue Jemlet b®eer Òeef lecee Gb®eeJeles. lemes®e J³eJemee³ee®eer DeeefLe&keÀ Òeieleer, jespeieej Jee{, peeieleerkeÀ Meeblelee F. keÀejCes meeb ielee ³esleerue.

Deeblejjeä^ er³e J³eeHeejeceO³es efJeefJeOe IeìkeÀeb®es Òeeyeu³e Dee{Ules. Goe. leb $e%eeve,Deeb lejjeä^ er ³e J³eeHeejeme HegjkeÀ meb mLee, veJeer ve meb IeìveelcekeÀ ÒeMeemeve ³eb $eCee,Deeb lejje


19/211

19

1.9 ÒeMve

1) Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeve ¿ee meb%es®ee DeLe& meebietve l³ee®eer JewefMeäîes mHeä keÀje.

2) Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeve ¿ee meb%es®eer J³eeK³ee osJetve l³ee®es mJe©He mHeä keÀje.

3) Deeb lejjeä^ er³e ef JeHeCeveele menYeeieer nes C³ee®³ee efJeefJeOe keÀejCeeb®es mHeäer keÀjCe keÀje.4) Deeblejjeäêr ³e ef JeHeCeveeleer ue veJeer ve keÀue Je DeeJneves ³eeb ®es mHeäerkeÀjCe Lees[keÌ ³eele

keÀje.

5) Deeblejjeä^ er ³e efJeHeCevee®³ee Jee{erme peyeeyeoej Demeues u³ee Hees


20/211

20

2Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveeleerue cegK³e efveCe&³e Je

os³e jkeÌkeÀce Deoe He×leer(Main International Marketing Decisions &Methods of Payment)

IeìkeÀ j®evee

2.0 GefÎäîes

2.1 ÒemleeJevee

2.2 Deeblejjeäêr ³e ef JeHeCeveeleer ue cegK³e efveCe& ³e

2.3 Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeveeleer ue os³e jkeÌkeÀce Deoe He×leer 2.4 Deeblejjeäêr ³e J³eeHeeje®es efme×eb le

2.5 Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeveele yeng jeäêr³e keÀb Hev³eeb®eer YetefcekeÀe

2.6 Yeejleer³e efve³ee& le #es$ee®³ee De[®eCeer

2.7 Yeejlee®³ee Deeb lejjeäêr³e J³eeHeeje®es efmeb neJeueeskeÀve

2.8 meejeb Me

2.9 ÒeMve

2.10 meboYe& ûebLe

2.0 GefÎäîes (Objectives of the topic)

¿ee DeY³eeme IeìkeÀeletve ef JeÐeeL³ee¥vee Keeueer ue meb%ee Je cegÐeeb®ee DeY³eeme keÀjeJe³ee®ee Deens.

1) Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveeleerue cegK³e ef veCe& ³eeb®ee DeY³eeme keÀjCes.

2) Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveeleerue os ³e jkeÌ keÀce Deoe He×leer mecepeeJet ve IesCes.

3) Deeblejjeäêr ³e J³eeHeeje®³ee efme×eblee®ee Lees[keÌ³eele Dee{eJee Ies sCes.

4) Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeleerue yengjeäêr ³e kebÀHev³eeb®eer Yet efcekeÀe DeY³eemeCes.

5) Yeejleer ³e efve³ee&le #es $ee®³ee De[®eCeeR®ee DeY³eeme keÀjCes.6) Yeejlee®³ee Deeblejjeäêr ³e J³eeHeeje®es efmebneJeuees keÀve keÀjCes.

2.1 ÒemleeJevee

ceeieerue ÒekeÀjCeele DeeHeCe Deeblejjeäêr³e ef JeHeCevee®eer DeesUKe keÀ©ve Ies leues ueerDeens. Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveeceg Us peieeleer ue ef vejef vejeUs osMe l³eeb®³eeceO³es DeefmlelJeele


21/211

21

Demeuesueer DeLe& J³eJemLee Je jepekeÀer³e J³eJemLee yeepet uee þsJetve HejmHej menkeÀe³ee& meeþer SkeÀ$e ³esleele Je HejmHejeb®³ee iejpee Yeeieef Jeleele. ¿ee Deeb lejjeä^ er³e J³eeHeejeceO³es menYeeieer nes CeeN³ee Òel³eskeÀ os Meeuee ueeYe neslees. cnCet ve®e Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeuee DeeefLe&keÀ Òeieleer®es SkeÀ meeOeve ceeveues peeles. Hejblet Deeblejjeäêr ³e ef JeHeCeve ns efJeefJeOe osMeeb®³ee efYeVe He³ee&JejCeeceO³es keÀjeJes ueeiele Demeu³eeves l³eeceO³es cenlJee®es efJeHeCeve efveCe&³e, GÐees pekeÀ

mebmLes me I³eeJes ueeieleele. lemes®e Deeblejjeäêr ³e ef JeHeCevee®³ee J³eJenejeb®eer os³e jkeÌkeÀce meg×e osleevee efYeVe He×leeR ®ee GHe³ees ie kes Àuee peelees. l³eecegUs ef JeMes


22/211

22

Deeb lejjeä^er³e ef JeHeCeve efveCe&³e(International Marketing Decisions)

2) yeepeejHesþ efveJe[ efveCe&³e (Market Selection Decision):

GÐeespekeÀeves SkeÀoe Deeb lejjeä^er³e efJeHeCeveeceO³es menYeeieer nes C³ee®ee ef veCe&³e Iesleu³eeveb lej l³eeme meJee&le mees ³eermkeÀj DeMee Deeblejjeä^ er ³e yeepeejHes þ efveJe[er ®ee efveCe& ³e I³eeJee ueeielees. l³eekeÀefjlee efJemle=le mJe©Hee®es efJeMues


23/211

23

3) ÒeJes Me Je J³eJenej efveCe&³e (Entry & Operating Decision):

Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveeleer ue SkeÀ cenlJee®ee efveCe&³e cnCepes `ÒeJes Me ceeie& Je J³eJenej efveCe& ³e' nes³e. Deeblejjeäêr³e yeepeejele Gleje³e®es ns ef veef ½ele Peeu³eeveb lej Je yeepeejHes þ efveJe[ kesÀu³eeveblej ³eesi³e ÒeJes Me ceeie& ef kebÀJee ceeO³ece efveJe[Ces cenlJee®es Demeles. ne ef veCe& ³e

Iesleevee kebÀHeveer®³ee #ecelee, keÀe³eosMeerj yeepet, keÀjeJeer ueeieCeejer ieg bleJeCegkeÀ F. IeìkeÀeb®ee efJe®eej keÀjeJee ueeielees. Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveele menYeeieer nes C³ee®es efJeefJeOe ÒeJes Me ceeie& Deens le. pemes Òel³e#e ef ve³ee& le, DeÒel³e#e ef ve³ee& le, HejJeevee He×leer, ef JeMes


24/211

24

efJeHeCeve efJeYeeieeDebleie& le meg © keÀjCes, mJeleb $e efve³ee&le efJeHeCeve efJeYeeie efvecee& Ce keÀjCes, efve³ee&le GHekeb ÀHeveer efvecee&Ce keÀjCes, mJeleb $e Deeb lejjeäêr³e efJeYeeieeÜejs efve³ee&le keÀjCes efkebÀJee peeieeflekeÀ meb Ieìve J³eJemLee ¿eeb®ee meceeJesMe neslees. DeeHeu³ee GÐeesiee®³ee DeekeÀejceeveecegmeej Je Deeb lejjeä^ er³e yeepeejHesþs ®³ee mJe©Heevegmeej meb Ieìve j®eves®ee ef veCe& ³e Ies leuee peelees.

2.3 Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeleerue os³e jkeÌkeÀce Deoe He×leer (Methodsof Payment in International Trade)

Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeveele os³e jkeÌkeÀce Deoe keÀjC³ee®³ee efJeefJeOe He×leer GHeueyOeDeens le. Keeueerue Deeke=ÀleerJe©ve SkeÀe ¢äer#esHeele ¿ee He×leer mecepetve ³es leerue.

Deeblejjeä^ er³e efJeHeCeve jkeÌkeÀce Deoe keÀjC³ee®eer HeOole (Methods ofPayment in International Trade)

Jejer ue efJeefJeOe os ³ejkeÌkeÀce Deoe keÀjC³ee®³ee He×leer ®es ef JeJes®eve Heg {err ueÒeceeCes keÀjlee ³es F&ue.


25/211

25

1) jesKe DeeieeT jkeÌkeÀce osCes (Payment In Advance):

¿ee He×leerceO³es Dee³eeleoej ceeue Kejsoer ®ee DeeosMe os leevee®e ceeuee®eer os³e jkeÌ keÀceDeeieeT (Advance) jesKeerves efve³ee&leoejeme oslees. efve³ee&leoeje®³ee ¢äer ves ner He×le megjef #ele Demeueer lejer Deeblejjeä^er ³e ef JeHeCeveele HeÀejMeer ©{ veener. DeeieeT jesKe jkeÌkeÀce

ceeieCeeN³ee efve³ee&leoeje®ee ceeue Kejsoer keÀjCes Dee³eeleoej Hemeble keÀjer le veener. efJeefMeä Heef jefmLeleerceO³es®e Dee³eeleoej ¿ee He×leer ®ee DeJeueb ye keÀjleele. Goe.

1) pesJne Dee³eeleoej Je efve³ee&leoejeb ceO³es Het Jeea J³eJenej Peeues ues vemeleele.

2) pes Jne Deeblejjeä^er ³e J³eJenejeleerue keÀvemeeF&veceW ì Deef OekeÀ peesKeer ceHet Ce& Demeles.

3) pesJne Dee³eeleoeje®eer Hele veerìHeCes ceeef nle vemeles.

4) pes Jne Dee³eeleoeje®³ee osMeeleerue jepekeÀer ³e/DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer Deefveef ½ele mJe©Hee®eer Demeles.

5) pesJne ef ve³ee& le keÀjeJe³ee®³ee Jemletb®eer efkebÀcele Ket He Deef mLej mJe©Hee®eer Demeles.

2) Keg ues Keeles (Open Account):

os ³e jkeÌkeÀce Deoe keÀjC³ee®³ee ¿ee He×leerceO³es ef ve³ee& leoej ceeue penepeele ®e{ef Jeu³eeveb lej meJe& keÀeieoHe$es Dee³eeleoejeme HeeþefJelees. efve³ee&leoejeves GOeejer ®eer meJeuele efoueer vemeu³eeme Dee³eeleoej ueies ®e ef ve³ee& leer ®es Hewmes Heeþef Jelees. ne mebHet Ce& J³eJenej SkeÀceskeÀeb ®³ee ef JeéeemeeJej nesle Demelees. ¿ee He×leer le ngb[er (Bill) keÀe{C³ee®eer iejpe vemeles. pesJne Dee³eeleoej Je efve³ee&leoejebceO³es GOeejer®eer meJeuele, J³eepee®ee oj F. yeeyele meeceb pem³e Demeles lesJne®e ¿ee He×leer®ee DeJeuebye kesÀuee peelees. ¿ee He×leer®ee DeJeueb ye- Keeueerue Heefjef mLeleerle kesÀuee peelees.

1) pesJne ef ve³ee& leoejeme Kejsoeroejeb®es K³eeleer Je DeeefLe& keÀ ef mLeleer®eer ceeef nleer Demeles.

2) Dee³eeleoej Je ef ve³ee& leoejebceO³es pegves J³eeJemeeef³ekeÀ meb yebOe Demeleerue.

3) HejkeÀer³e ®euevee®³ee ef Jeef vece³eojele cees þs yeoue nesle vemeleer ue.

4) ef ve³ee&leoeje®³ee osMeeleerue HejkeÀer ³e ®eueve lejlet oer ¿ee He×leerme ceev³elee os le Demeleer ue.

5) ef ve³ee&leoeje®³ee osMeeleerue jepekeÀer³e JeeleeJejCe ef mLej Demesue.

3) HeleHe$e (Letter of Credit):

HeleHe$e efkeb ÀJee $eÝCeHe$e cnCepes Kejs oeroeje®³ee efJevebleer Je©ve yeBkes Àves efJeefMeä jkeÌkeÀce Deoe keÀjC³eeyeeyele ef ouesues ues Keer Je®eve nes³e. ³eeble penepe efkebÀJee efJeceeve ef yeueeHeesìer efkebÀJee Flej omleSsJepeebHeesìer ns HeleHe$e Dee³eeleoejeuee yeB keÀ os les. Dee³eeleoeje®³ee HeleHe$eeJe©ve efve³ee&leoeje®eer yeBkeÀ Dee³eeleoeje®³ee yeBkesÀkeÀ[t ve Hewmes Jemet ue keÀjles. HeleHe$es ne efve³ee&le jkeÌ keÀce Deoe keÀjC³ee®³ee Òeef ¬eÀ³es leerue SkeÀ meJe& meeceev³e ueeskeÀef Òe³e ÒekeÀej Deens. HeleHe$es ner jkeÌkeÀce vemet ve jkeÌ keÀces ®eer nceer Demeles. ³ee HeleHe$eele yeB keÀ Demes Je®eve osles keÀer, efJe¬esÀl³eeves Dee³eeleoejeJej keÀe{uesueer ngb [er yeBkes Àuee meeoj neslee®e yeBkeÀ efle®ee Deeoj keÀjer ue Je ef veox efMele jkeÌ keÀce yeBkeÀ ef ve³ee&leoejeme osF& ue. HeleHe$e osC³eemeeþer yeB keÀ Dee³eeleoejeme


26/211

26

efJeef Meä jkeÌkeÀce leejCe cnCetve osC³eeme meebieles. pej Dee³eeleoejeves ngb [er eq mJekeÀejueer veener lej ef[Hee@ ef Peì®eer jkeÌ keÀce yeBkeÀ peHle keÀjles. Deeb lejjeä^ er³e J³eeHeejele J³eJenej Het le& lesmeeþer ner meJe&$e Òe®eueerle He×leer Deens.

HeleHe$eeleer ue He#e (Parties to Letter of Credit):

HeleHe$eeceO³es Òeeceg K³eeves Keeueerue He#e Demeleele.

1) Keeles GIe[Ceeje (Opener/Importer) Dee³eeleoej efkeb ÀJee Kejs oeroej keÀer pees l³ee®³ee yeBkes ÀkeÀ[s HeleHe$eekeÀefjlee Depe& keÀjlees.

2) Keeles GIe[Ceejer yeB keÀ (Opening Issuing Bank) Dee³eeleoeje®³ee os Meeleer ue yeB keÀ keÀer peer, Dee³eeleoeje®³ee Jeleer ves HeleHe$e keÀe{les.

3) ueeYe-keÀlee& (Beneficiary/Exporter) ef ve³ee&leoej, keÀer p³ee®³ee veebJes HeleHe$e keÀe{ues peeles.

4) ceO³emLe yeBkeÀ (Negotiating Bank) efve³ee&leoeje®eer yeB keÀ, keÀer p³ee

yeBkesÀkeÀ[s ef ve³ee& leoej DeeJeM³ekeÀ leer keÀeieoHe$es Heeþef JeC³eemeeþer oslees. ³ee yeB kes Àme Hewmes osCeejer yeB keÀ Demesner cnCeleele.

5) ceeie&oMe& keÀ yeB keÀ (Advising Bank) Keeles GIe[CeeN³ee yeBkes À®eer efve³ee&leoeje®³ee os Meeleerue MeeKee efkeb ÀJee meb yeb efOele yeBkeÀ.

HeleHe$ee®eer keÀe³e&ÒeCeeueer (Operation of Letter of Credit):

HeleHe$ee®³ee keÀe³e&ÒeCeeueerceO³es Keeueer ue Hee³eN³eeb ®ee meceeJes Me neslees.


27/211

27

1) efJe¬eÀer ®ee keÀjej (Contract of Sale):

Dee³eeleoej Je efve³ee&lekeÀ ¿eeb ®³eeleerue ceeuee®³ee efJe¬eÀer®ee keÀjej ner HeleHe$e keÀe³e&ÒeCeeueerleerue Heefnueer Hee³ejer Deens. ef Je¬eÀer®³ee keÀjejele ceeuee®ee ÒekeÀej®es efJeJejCe jkeÌkeÀce Deoe keÀjC³ee®eer He×leer, penepeele ceeue YejC³ee®eer leejer Ke F. IeìkeÀeb®ee meceeJes Me

Demelees.

2) Dee³eeleoejekeÀ[tve yeBkes Àme Depe& (Request from Improter):

efJe¬eÀer ®³ee keÀjej Peeu³eeveblej Dee³eeleoej l³ee®³ee os Meeleerue yeBkes ÀkeÀ[s efve³ee&leoeje®³ee veeJeeves HeleHe$e keÀe{C³eemeeþer Depe& keÀjlees.

Dee³eeleoeje®eer yeBkeÀ Dee³eeleoejekeÀ[t ve HeleHe$ee®³ee ef kebÀceleer SJe{er jkeÌ keÀce yeBkesÀle þsJe þsJeC³eeme meeb ieles Deeef Ce Depee&meesyele Dee³eele HejJeevee, efJeefvece³e efJeHe$e F. He$es ceeieJeles.

3) HeleHe$e meeojer keÀjCe (Issue of Letter of Credit)ë

¿ee Hee³ejerceO³es Dee³eeleoeje®eer yeBkeÀ ef ve³ee& leoeje®³ee yeB kesÀkeÀ[s HejmHej HeleHe$e Heeþef Jeles. ceO³emLe yeBkes Àves les eqmJekeÀeju³eeveb lej ef ve³ee& leoej pe©j leer keÀeieoHe$es ceO³emLe yeBkesÀceeHe&Àle HeleHe$e keÀe{CeeN³ee yeBkesÀuee Heeþef Jelees.

4) efve³ee& leoejeme HeleHe$e ef ceUCes (Receipt of L/C):

efve³ee&leoejekeÀ[t ve Deeuesueer meJe& keÀeieoHe$es ³eesi³e Demeu³eeme Dee³eeleoeje®eer yeBkeÀ Hew mes IesTve HeleHe$e ef ve³ee&leoejekeÀ[s HeeþefJeles.

5) penepeeJej ceeue YejCes (Shipment of Goods):

Dee³eeleoeje®³ee yeBkesÀkeÀ[t ve HeleHe$e ef ceUeu³eeveblej penepeeJej ceeue ®e{efJeuee peelees Je ef ve³ee&lekeÀ meJe& leer omleSsJepes ceO³emLe yeBkesÀme meeoj keÀjlees.

6) omleSs Jepeeb ®eer íeveveer (Scrutiny of Documents):

ceO³emLe yeBkes ÀkeÀ[tve ef ve³ee& lekeÀeves efouesu³ee meJe& omleSs Jepeeb®eer íeveveer/HeenCeer kesÀueer peeles. meJe& keÀeieoHe$es efve³eceevegmeej Demeu³eeme efve³ee&lekeÀeme yeB keÀ os ³e jkeÌkeÀce Deoe keÀjles.

7) ceO³emLe yeBkes Àme jkeÌ keÀce efceUCes. (Reliasation of Payment):

HeleHe$e osCeejer Dee³eeleoeje®eer yeB keÀ ceO³emLe yeBkesÀme l³eebveer efve³ee&lekeÀeme efouesueer jkeÌkeÀce ceeie& oMe&keÀ yeB kesÀme osC³eeme meebieles.


28/211

28

8) Dee³eelekeÀeme omleSsJepe Heeþef JeCes (Documents to Importer):

ceO³emLe yeBkes Àves Dee³eelekeÀe®³ee yeBkesÀme Heeþef Jeues ues omleSsJepe Dee³eeleoejeme efoues peeleele.

HeleHe$ee®es ÒekeÀej (Type of Letter of Credit): Deeblejjeä^er³e J³eeHeejeleDeeJeM³ekeÀles veg meej Jes ieJesieÈ³ee ÒekeÀej®eer HeleHe$es keÀe{ueer peeleele.

1) jÎ keÀjlee ³esCeejs HeleHe$e (Revocable L/C):

³ee ÒekeÀej®³ee HeleHe$eeceO³es keÀpee&®eer J³eJemLee keÀjCeeje Dee³eeleoej HejkeÀer³e efve³ee&leoeje®eer mebceleer ve Ieslee keÀesCel³eener Jes Uer keÀpe& ceeies Ies C³ee®ee nkeÌ keÀ jeKetve þsJelees. yeB keÀ DeMee yeeyeleerle HejkeÀer ³e efJe¬es Àl³eeme meg®evee osC³eeme yeebOeerue vemeles. jÎ nesCeejs HeleHe$e keÀOeer ®e efveef½ele vemeles. Dee³eeleoej keÀesCel³eener #eCeer HeleHe$e jÎ keÀjC³ee®ee efveCe&³e IesT

MekeÀlees. MekeÌ ³eleesJej ef ve³ee& leoej Demes HeleHe$e eqmJekeÀejle veener.

2) jÎ ve nesCeejs HeleHe$e (Irrevocable L/C):

efve³ee&leoeje®³ee meg ®eves efMeJee³e Dee³eeleoej efkebÀJee l³ee®eer yeBkeÀ HeleHe$eele keÀesCeleener yeoue keÀ© MekeÀle veener efkeb ÀJee les jÎ keÀ© MekeÀle veener. efve³ee&leoej Demes®e HeleHe$e l³ee®³ee megjef #elelesmeeþer eqmJekeÀejlees.

3) nmleeblejCeer ³e HeleHe$e (Transferable L/C):

pesJne efve³ee&leoej mJeleë ceeue ef ve³ee& le ve keÀjlee $e³emLeeceeHe& Àle efve³ee&le keÀjlees,DeMeeJesUer l³ee®³ee veeb Jes Demeues ues HeleHe$e lees mebyeb efOele efve³ee&leoeje®³ee veeb Jes nmleebleef jle keÀjlees. l³eeme nmleeblejCeer³e HeleHe$e Demes cnCeleele DeeefCe p³eeJes Uer HeleHe$e nmleeb lej keÀjlee ³esle veener. l³eeJesUer l³eeme DenmleeblejCeer ³e HeleHe$e Demes cnCeleele.

4) efveef ½ele HeleHe$e (Confirmed L/C):

Dee³eeleoeje®³ee yeB kes Àuee ef ve³ee& leoeje®ee osMe ceeefnle vemelees. DeMeeJesUer efve³ee&leoejDee³eeleoeje®³ee yeBkesÀme HekeÌ kesÀ/efveef½ele HeleHe$e le³eej keÀ©ve osC³eeme meebielees. DeMee

ÒekeÀej®es HeleHe$e efve³ee&leoejeves l³ee®³ee yeB kes Àme meeoj kesÀu³eeme l³eeme keÀpe& ef ceUt MekeÀles. jÎ ve nes Ceejs HeleHe$e efveef ½ele HeleHe$e Demeles.

5) DeeJeleea HeleHe$e (Revolving L/C):

³eebme efHeÀjles HeleHe$e Demesner cnCeleele. Dee³eeleoej Je efve³ee&leoej ³eeb®³eele meelel³eeves J³eeHeej ®eeueues uee Demelees. DeMeeJes Uer Òel³eskeÀ J³eJenejeuee HeleHe$e


29/211

29

keÀe{C³eeSs Jepeer J³eJeneje®³ee ÒeceeCeele l³eeme jkeÌkeÀce ef ceUle jenles cnCetve ³ee HeleHe$eemeDeeJeleea efkeb ÀJee efHeÀjles HeleHe$e Demes cnCeleele.

6) omleSs Jepeemen HeleHe$e (Document L/C):

Deeblejjeä^er ³e J³eeHeejele Deves keÀ keÀeieoHe$es DeeJeM³ekeÀ Demeleele. HeleHe$e ns jkeÌkeÀce osC³eeyeeyele®es DeeéeemekeÀ He$e Demeles. Dee³eeleosMee®³ee yeBkes ÀkeÀ[tve jkeÌkeÀce efceUefJeC³eemeeþer HeleHe$eeyejes yej Heg {erue cenlJee®eer keÀeieoHe$es HeeþJeeJeer ueeieleele.

• penepe YejCe He$e

• efJecee Hee@ efuemeer

• J³eeHeejer yeer pekeÀ

• penepe ng b[er

• GlHeeove Giece He$e

• JeefkeÀueeleer yeerpekeÀ• Flej DeeJeM³ekeÀ keÀeieoHe$es.

7) ef veoex


30/211

30

10) Hejleer ®es HeleHe$e (Back to Back L/C):

efve³ee&leoej Dee³eeleoejekeÀ[tve efceUeues ues HeleHe$e mJeleë®³ee yeB kesÀle leejCe þsJet ve l³eeuee Hew mes Ðee³e®es Deensle DeMee J³ekeÌleer®³ee veeJeeves ogmejs HeleHe$e keÀe{lees. Lees[keÌ³eele SkeÀe HeleHe$ee®³ee leejCeeJej og mejs HeleHe$e keÀe{ues peeles cnCet ve ³eebme Hejleer®es HeleHe$e Demes

cnCeleele. keÀpe& efceUC³ee®ee ne SkeÀ ceeie& efve³ee& leoejeme GHeueyOe neslees. efve³ee&leoej p³ee®³eekeÀ[tve ceeue Kejsoer keÀjlees l³ee®³ee veeJeeves HeleHe$e keÀe{Ces Hejleer®³ee HeleHe$eecegUs menpe MekeÌ ³e nesles.

11) yengGefÎäîe HeleHe$e (Ominibus L/C) :

DeMee ÒekeÀej®es HeleHe$e Òeefme× ef keb ÀJee veeJeepeuesu³ee ef ve³ee&leoejebvee®e efceUles. ³eeceO³es ceeuee®³ee meg jef#eleles meeþer efve³ee&leoej yeBkesÀletve DeeJeM³ekeÀles ÒeceeCes Hewmes keÀe{t MekeÀlees.

Lees[keÌ³eele, Dee³eeleoej Je ef ve³ee& leoej ³eeb®³eele þjuesu³ee Deìer Je MeleeaÒeceeCes efJeefJeOe ÒekeÀej®eer HeleHe$es keÀe{tve os³e jkeÌkeÀce Deoe keÀjlee ³esles.

4) jkeÌ keÀces Heesìer omleSsJepe osCes (Document against Cash):

³eeceO³es efve³ee&leoeje®eer yeBkeÀ Dee³eeleoeje®³ee yeBkes ÀkeÀ[s keÀeieoHe$es HeeþefJeles.Dee³eeleoeje®eer yeBkeÀ ceeuee®es Hewmes Dee³eeleoejekeÀ[tve efceUeu³eeveb lej®e Dee³eeleoejeme keÀeieoHe$es osles. Dee³eeleoej ³ee keÀeieoHe$eeb®³ee DeeOeejs yebojeJej ceeuee®ee leeyee Ies lees DeeefCe

efve³ee&leoejeuee yeB kesÀceeHe&Àle Hew mes ef ceUleele.

5) eqmJekeÀejeHeesìer omleSsJepe os Ces (Cash against Document):

Dee³eeleoeje®eer yeepeejHesþsle ceesþer Hele Demes ue lej efve³ee&leoej ner megefJeOee oslees.Dee³eeleoeje®es veeJeueewefkeÀkeÀ Je Hewmes osCeej ³ee®eer Kee$eer Demesue lej efve³ee&leoejDee³eeleoejeme meJe& keÀeieoHe$es Goe. penepe YejCe ngb[er, J³eeHeejer ngb[er, meeiejer efJeceeHe$e, ûeenkeÀ ngb [er F. Heeþef Jelees. penepeeves ceeue Dee³eeleoejeme efceUeu³eeveblej Dee³eeleoeje®eer yeBkeÀ/Speb ì meJe& omleSsJepe pecee Peeuesle ³ee®eer Kee$eer keÀjles Deeef Ce Hewmes os les.

6) yeB keÀme& Je ì^evmeHeÀme& (Bankers and Transfers):

³ee ÒekeÀejeceO³es Dee³eeleoej l³ee®³ee osMeer ®eueveele ef Jeef vece³e yeB kesÀ®³ee mLeeef vekeÀ MeeKesle Hew mes Yejles. efve³ee&leoej ef Jeefvece³e yeBkesÀ®³ee MeeKeslet ve Hewmes efceUef Jelees. ³eeceO³es Heg {erue leerve ÒekeÀejs Hewmes HeeþefJeues peeleele.

De) ìs ef ueûeeefHeÀkeÀ ì^ evmeHeÀj (T.T)

ye) ces ue ì^evmeHeÀj (M.T.)


31/211

31

keÀ) yeBkeÀ [^ eHeÌ ì (Bank Draft)

7) Jew³eeqkeÌlekeÀ Oeveeos Me (Personal Cheques):

oesve osMeeb le pej meg mebJeeoer DeeefLe&keÀ Je jepekeÀer³e mebyebOe Demeleer ue lej ns os Me

HejmHejele OeveeosMee®eer JepeeJeej (Clearance) keÀjC³ee®eer meg efJeOee Hegjef Jeleele. pejDee³eeleoeje®eer Hele efve³ee&leoeje®³ee osMeele GÊece Demesue lej®e ³ee He×leer ®ee JeeHej neslees.

DeeHeueer Òeieleer leHeemeeDe) Heg {erue meb%ee mHeä keÀje.

1) Kegues Keeles 2) HeleHe$e

3) nmleeblejCeer ³e HeleHe$e 4)DeeJeleea HeleHe$e

5) efveoex


32/211

32

ueeJeuesu³ee efvejefvejeÈ³ee Òeef leyebOeeb ®ee keÀ[keÀ efJejesOe kesÀuee Deeef Ce Deef veye¥Oe Deeblejjeä^er ³e J³eeHeeje®ee Heg jmkeÀej kes Àuee. De@ [ceefmceLeves osMee®³ee peemleerle peemle HeÀe³eÐee®³ee efJe®eejeuee Deeblejjeä^er³e J³eeHeejele cenlJe ef oues. l³ee®³ee efme×eb leele l³ee®³ee Deveg³ee³eebveer efJe


33/211

33

efjkeÀe[ex®³ee celes osMeeos MeeceOeer ue Deeb lejjeä^er³e J³eeHeeje®ee Hee³ee legueveelcekeÀ Ke®e&ueeYe Deens. l³eeb®es cele Flej IeìkeÀ meejKes Demeleerue lej osMee®ee keÀue ef Je


34/211

34

JewkeÀef uHekeÀ Ke®e& ef me×eb lee®es He=LeëkeÀjCe kesÀu³eeme J³eeHeejHetJe& Deeef Ce J³eeHeejeveb lej®eer Heef jefmLeleer ³eeJej ue#e efoues. Jee{Ceejs DeeefCe IeìCeejs Jew keÀefuHekeÀ Ke®e&, efjkeÀe[ex ®³ee efme×eb lee®ee Hee³ee, oesvner osMeebceO³es HeÀe³eos l³ee®eyejesyej osMeele legueveelcekeÀ GlHeeovee®ee Ke®e& meejKee®e Demelees.

Jejer ue keÀejCeebcegUs leg ueveelcekeÀ Ke®e& efme×eb leeHes#ee JewkeÀefuHekeÀ Ke®e& efme×eb leeuee Þes ÿlJe ÒeeHle Peeues.

2) efceue®ee Deeb lejje


35/211

35

efveeq½ele nesF& ue ns l³ee os Meeleer ue ceeuee®³ee ceeieCeerJej DeeOeejer le Demes ue. ¿eeuee®e ef ceueves `Dev³ees v³e ceeieCeer' (Reciprocal Demand) cnìues Deens.

3) GlHeeove IeìkeÀ osCei³eeb®ee DeeOegefvekeÀ efme×eble (The Modern Theoryof factor Endowments):

nskeÌ ½ej-Deesnefueve efme×eble cnCetve ne efme×eble Dees UKeuee peelees. yeefì& ueDees nef ueve ³eeb®³ee meeOeejCe mecelees uee®es Heef j#eCe kes Àu³eeme Deeblejjeä^ er³e J³eeHeeje®³ee mecem³eeb yejesyej J³eJenejeleerue GHe³ees ie Deeb lejjeä^er ³e J³eeHeejele ef omet ve ³es lees. osMeele GlHeeove IeìkeÀeb®³ee efkeb Àceleer Deeef Ce IeìkeÀeb®³ee GHeueyOelesJeªve ÒeeosefMekeÀ J³eeHeej DeeefCe GlHeeovee®³ee efJe


36/211

36

ÒeceeCeeJej peeieeflekeÀ HeeleUerJej DeeHeu³ee J³eJemee³ee®³ee keÀ#ee ©boeJeleele Je Deeb lejjeä^er³e efJeHeCeveeJej DeeHeues Je®e& mJe ef vecee&Ce keÀjleele. Deeb lejjeä^er³e ef JeHeCeveele yengje


37/211

37

5) GHekeb ÀHev³ee ef kebÀJee keÀe³ee&ue³es (Establishment of foreign offices& subdiaries):

yengje


38/211

38

meeceeefpekeÀ¢


39/211

39

Jee{ nes F&ue. Dee³eele efve³ee&le OeesjCe 2004-05 ®³ee ceO³es mes Jee #es$eeuee ÒeeOeev³e os Jet ve l³eeme DeveskeÀ mees ³eer Je meJeueleer peeef nj kesÀu³ee Deens le.

4) Hee³eeYetle megef JeOeeb®ee DeYeeJe (Inadequate Infrastructure):

ceeuee®eer efve³ee& le keÀjC³eemeeþer ueeieCeeN³ee Hee³eeYet le meg efJeOee HegjsHegj ÒeceeCeeceO³es osMeele GHeueyOe vemeu³eeves l³eeb ®ee ef ve³ee& leer Jej HeefjCeece neslees. efve³ee& leoej JesUs Jej ceeueDee³eeleoejeme Hees n®eJet MekeÀle veener. Hee³eeYet le megefJeOeeb ceO³es JeenletkeÀ Je iees oecee®eer mees³eDeeefCe yebojeJej ceeue neleeUC³eemeeþer efveke=Àÿ He×le F. ®ee meceeJesMe nes lees.

5) Mes leer Je mene³³ekeÀ GlHeeoveeb®ee ce³ee& efole menYeeie (Limited Share ofAgri Products):

Mes leer Yeejleer ³e DeLe&J³eJemLes®ee Hee³ee Deens. 1970 He³e¥ le efve³ee& leer ceO³es Mesleer Je

mene³³ekeÀ GlHeeoveeb®ee cees þîee ÒeceeCeeJej menYeeie nes lee. l³eecegUs mJeeleb $³eeHeemet ve 1970 He³e¥le Mesleer Heemet ve ceesþîee ÒeceeCeeJej HejkeÀer³e ®eueve osMeeuee efceUeues. Yeejleer³e uees keÀmeb K³ee Jeeef


40/211

40

Òe³elve nesleevee efomele veenerle. efve³ee&le Je=×ermeeþer Yeejleer³e efve³ee&leoejeb veer HeÀkeÌ le peeefnjeleerJej DeJeuebyet ve ve jenlee Deeblejjeäêr ³e pe$ee Je ÒeoMe&veebceO³es menYeeieer Peeues Heeefnpes. Hejb let Deves keÀ Yeejleer³e ef ve³ee& leoej efve³ee&leJe=×ermeeþer J³eeJemeeef³ekeÀHeCes efve³ee&le Je=ef×®es Òe³elve keÀjle veenerle.

9) HejkeÀer³e ®eueve oj (Foreign Exchange Rate):

Òel³eskeÀ osMee®es ®eueve ns JesieUs Demeles. l³eeb ®ee ef Jeef vece³e oj ne meg×e Jes ieUeDemelees. Deeb lejjeäêr³e ef JeHeCeveele menYeeieer nes CeeN³ee osMeeb vee ¿ee yeouel³ee ef Jeef vece³e ojebcegUs ef JeefJeOe ÒeMveeb vee leeW [ ÐeeJes ueeieles.

10) HeeþHetjeJ³ee®ee DeYeeJe (No feedback):

efve³ee&leer ®ee HeeþHegjeJee keÀjCes Yeejleer³e efve³ee& leoejebvee J³eJeefmLeleHeCes pecele veener.

Jemleg b®eer ef ve³ee& le kes Àu³eeveblej HejkeÀer ³e Kejsoeroejeb®³ee Òeefleef¬eÀ³ee peeCetve IesC³eeme GÐees pekeÀ GlmegkeÀ vemeleele. efJe¬eÀ³ees lej mesJeener Deeblejjeäêr³e opee&®³ee Heg jefJele veenerle. l³eecegUsYeejlee®eer efve³ee&le Deeb lejjeäêr ³e HeeleUer Jej Jee{le veener.

DeeHeueer Òeieleer leHeemeeDe) efjkeÀec³ee peeiee Yeje.1)........... ³eebveer Deef veye¥Oe Deeblejjeäêr ³e J³eeHeeje®ee HegjmkeÀej kes Àuee.

2 )De@ [ceeqmceLe ³eebveer .......... ef me×eble ceeb [uee.

3) leg ueveelcekeÀ Ke®e& ueeYee®ee efme×eble .......... ³eebveer ceeb [uee.

4) JewkeÀef uHekeÀ Ke®e& cnCepes ®e .......... nes³e.

5) JewkeÀefuHekeÀ Ke®e& ef me×eble .......... ³eebveer ceeb[uee.

6) efceue ³eebveer .......... ef me×eble ceeb[uee.

7) oesve os MeebceefOeue ef Jeef vece³ee®³ee iegCees Êejeuee ef ceue ³eebveer .......... Demes cnìues Deens.

8) GlHeeove IeìkeÀ os Cei³eeb ®ee DeeOeg efvekeÀ efme×eb le .......... cnCetve DeesUKeuee peelees.

9) Dees nueer ve ³eeb®³ee celes .......... Deeef Ce .......... ³eeb®³ee celes GlHeeove Ke®e& keÀceer nes lees.

10) .......... Deeef Ce .......... ns Deeblejjeäêr³e J³eeHeeje®es cenlJee®es DeeOeej Deens le.

ye) Deeblejjeäêr³e J³eeHeejele yengjeä^ er³e kebÀHev³eeb ®eer Yegef cekeÀe mHeä keÀjCeeN³ee cegoîeeb ®eer ³eeoer keÀje.

keÀ) ``Yeejlee®³ee Deeblejjeäêr³e J³eeHeejele Òeeflekeg Àue J³eeHeejMes


41/211

41

2.7 Yeejlee®³ee Deeblejjeä^ er³e J³eeHeeje®es efmeb neJeueeskeÀve (Overviewof India’s Foreign Trade)

Deeblejjeä^er³e J³eeHeej HetJeea Deeef Ce Deepe®³ee keÀeUele Jee{er ®es Fb efpeve cnCet ve keÀece keÀjer le Deens. HejkeÀer³e J³eeHeeje®ee Deeef Le&keÀ efJekeÀemeele ef JeefJeOe ceeiee&ves menYeeie Deens. J³eeHeejecegUs keÀeceieejeb®³ee keÀu³eeCeele Jee{ nesJet ve oeefjêîe Je yes keÀejer keÀceer keÀjC³eele cenÊJee®ee neleYeej ueeieuesuee Deens. peeieef lekeÀerkeÀjCeeceg Us Deeb lejjeä^ er³e J³eeHeeje®es mJe©HeDeecet ueeûe mJe©Heele yeoueuee Deens. Deeblejje


42/211

42

Keeueer ue Deeke=ÀefleJeªve Yeejlee®³ee efve³ee&leer®es #es$e mecepet Mekes Àue

SketÀCe menYeeie (ìkeÌ kesÀJeejer)

Deew


43/211

43

Lees[keÌ³eele, Yeejlee®³ee Deeb lejje


44/211

44

6) Yeejleer³e efve³ee&le #es$ee®³ee efJekeÀemeeceO³es ³esCeeN³ee efJeefJeOe De[®eCeeR ®es JeCe& ve keÀje.

7) Yeejlee®³ee Deeb lejjeä^er³e J³eeHeeje®es Lees[keÌ³eele ef mebneJeueeskeÀve keÀje.

2.10 meb oYe& ûebLe

1) International Marketing - By Philip R. Cateora, John L.Graham, Praohant Salwan. (Tata Mcgraw Hillpublishing Co. Ltd. Delhi)

2) International Marketing - By Gaurav Sharma By ABDPublishers - Jaipur.

3) Deeblejjeä^er³e DeLe&Meeñe - [e@. Me. kes À. cees[keÀ (efJeÐee ÒekeÀeMeve, veeieHetj)

4) ef ve³ee&le ef JeHeCeve - ÒeMeeble ieesKeues, mJeevebo ieesKeues (Òee®eer ÒekeÀeMeve, ceg byeF&)

*****


45/211

45

3Deeblejjeä^er³e efJeHeCeve He³ee&JejCe

(International Marketing Environment)

IeìkeÀ j®evee

3.0 GefÎäîes

3.1 ÒemleeJevee

3.2 peeieeflekeÀ DeeefLe&keÀ He³ee&JejCe

3.3 meeceeef pekeÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ He³ee&JejCe

3.4 jepekeÀer ³e He³ee&JejCe

3.5 keÀe³eosef Je


46/211

46

5) Deeb lejjeä^ er ³e ef JeHeCeveeleerue J³eeHeejer De[LeUs Je J³eeHeejer ieìeb®ee Lees [keÌ³eeleDeY³eeme keÀjCes.

6) peeieeflekeÀ J³eeHeej meb Ieìves®eer Yetef cekeÀe, keÀe³ex Je DeefuekeÀ[erue Ie[ecees [er mecepeeJetve IesCes.

7) Deeb lejjeä^ er ³e veeCes ef veOeer, Deeblejjeäêr³e Heg vej&®evee Je efJekeÀeme yeBkeÀ, Deeblejjeäêr ³e efJekeÀeme mebIeìvee Je Deeb lejjeä^ er ³e DeeefLe&keÀ ceb [U ¿ee mebmLeeb®eer Lees[keÌ³eeleDees UKe keÀ©ve IesCes.

3.1 ÒemleeJevee

Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeveeJej meelel³eeves Deeef Le&keÀ, jepekeÀer ³e, meeceeef pekeÀ, meeb mke=Àef lekeÀ Je mebyeb ef Oele osMeeleerue keÀe³eos ÒeCeeueer®ee ÒeYeeJe He[le Demelees. Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeve efveCe&³e Iesleeb vee efkebÀJee OeesjCes þjef Jeleeb vee ¿ee meJe& IeìkeÀeb ®ee ef Je®eej keÀjCes ¬eÀceÒeeHle

þjles. cnCet ve®e ef JeHeCeve keb ÀHeveerJej HeefjCeece keÀjCeeN³ee meJe& IeìkeÀeb®ee efJeHeCeve He³ee&JejCeele meceeJesMe neslees. Deeblejjeäêr ³e efJeHeCeve keÀjCeeN³ee kebÀHev³ee Deves keÀ os MeebMeer J³eJenej keÀjleele. Òel³es keÀ osMee®es mJeleb$e ef JeHeCeve He³ee&JejCe Demeles. l³eeceg Us Deeblejjeäêr³e ef JeHeCeve keb ÀHev³eeb vee l³eeb ®³ee Jew efMeäîeHetCe& J³etnj®eveebÜejs ³ee meJe& osMeebceOeerue Deeblejjeä^ er³e He³ee& JejCee®ee DeY³eeme keÀ©ve l³eeleerue ef Jeef JeOeles uee ³ees i³e ÒekeÀejs neleeUlee ³esCes DeeJeM³ekeÀDemeles.

3.2 peeieef lekeÀ Deeef Le&keÀ He³ee& JejCe (Global EconomicEnvironment)

Deeblejjeäêr³e efJeHeCeveele Deeef Le&keÀ IeìkeÀ ceesuee®eer Yet efcekeÀe yepeeJeleele.Deeb lejjeäêr³e efJeHeCeve kebÀHeveer DeeHeu³ee ef JeHeCevee®eer J³et nj®evee keÀjleevee osMeeleerueDeLe&J³eJemLee, jeäêr ³e GlHeeoveeleerue Jee{, efJelejCe, Jemlet DeeefCe mes Jeeb ®³ee Jee{er®ee oj, oj[es F& GlHeVe, osMeeJejer ue efJeosMeer keÀpee&®ee Yeej, J³eeHeejMes


47/211

47

1) Deeb lejjeä^ er ³e efJeHeCeveeleerue DeeefLe& keÀ HeefjmLeerleer :

efJeHeCeer®³ee Deeef Le& keÀ HeefjefmLeleer Jej Òeeceg K³eeves lesLeerue ceeieCeer Je Heg jJeþe ¿ee oes ve IeìkeÀeb®ee Heef jCeece nesle Demelees.

ceeieCeer IeìkeÀ Keeueerue yeeyeeRJej DeeOeeef jle Demelees.- GlHeVe HeeleUer - ye®eleer®ee oj- Ke®ee&®es ÒeceeCe

HegjJeþe IeìkeÀeJej HeefjCeece keÀjCeeN³ee yeeyeer KeeueerueÒeceeCes Deensle- Heg jJeþeoejeb ®eer mebK³ee- mHeOex®eer leer Je´ lee- Heg jJeþîee®es mJeªHe

efJeHeCeveeleerue DeeefLe& keÀ HeefjefmLeleer ®ee Òel³e#e HeefjCeece ef JeHeCeve kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eeJej nes le Demelees. YeejleemeejK³ee efJekeÀmeveMeerue osMeele oj[esF& GlHeVe keÀceerDemeu³eeves yeepeejHes þsle ceeieCeer®es ÒeceeCe keÀceer Demeles. lemes®e ueeskeÀeb ®³ee GlHeVeeleerue yeje®emee efnmmee peerJeveeJeM³ekeÀ Jemletb Jej®e Ke®e& nes le Demeu³eeves ye®ele keÀceer nes Jetve Keef®e&keÀ Jemlet l³eebvee Kejsoer keÀjCes HejJe[Ceejs vemeles. l³eemeeþer efJeHeCeve keb ÀHeveer me efJe¬eÀer Jee{ef JeC³eemeeþer ef Jeef JeOe ÒekeÀej®³ee ³eespevee Je peeefnjele keÀe³e&¬eÀce jeyeJeeJes ueeieleele.

2) mejkeÀej®eer DeeefLe&keÀ OeesjCesë

J³eJemee³ee®³ee keÀe³ee& Jej mejkeÀejer DeeefLe&keÀ OeesjCeeb®ee Òel³e#e HeefjCeece nesleDemelees. l³eecegUs J³eJemee³eebvee mejkeÀejer Deeef Le&keÀ Oees jCeeble nesCeeN³ee yeoueebÒeceeCes DeeHeueer J³et nj®evee keÀjeJeer ueeieles. Goe.

- DeewÐeesefiekeÀ Oees jCe

- DeeefLe&keÀ veer leer

- Dee³eele efve³ee&le Oees jCe

- Deb oepeHe$ekeÀer³e OeesjCe- HejJeevee He×leer OeesjCe

¿ee Oees jCeeb ®ee J³eJemee³eeJej mekeÀejelcekeÀ efkebÀJee vekeÀejelcekeÀ HeefjCeece nes le Demelees.

3) meb yebef Oele osMee®eer DeLe& J³eJemLeeë

efJeefJeOe DeLe& j®evee cnCepes DeLe&J³eJemLes ®eer efJeYeeieCeer efkebÀJee JeieeakeÀjCe ns mebyebOeerle osMee®³ee DeLe&J³eJemLesveg meej þjles. Keepeieer GÐeespekeÀeb vee ef keÀleer ÒeceeCeele mJeeleb$³e ef oues


48/211

48

peeles. ³eeb Jej l³ee osMee®eer DeLe&J³eJemLee þjle Demeles. cegK³eleë ¿ee DeLe& J³eJemee³eeb®es leer ve ÒekeÀejele Jeieea keÀjCe keÀjlee ³es les.

- cegkeÌle DeLe&J³eJemLee efkeb ÀJee Yeeb[JeueMeener

- meceepeJeeoer DeLe& J³eJemLee

- meb efceÞe DeLe&J³eJemLee

cegkeÌ le DeLe& J³eJemLesle efkebÀJee Yeeb[JeueMeener le J³eJemee³eebJej ef ve³eb$eCe keÀceer ÒeceeCeeleDemeles. l³eecegUs J³eeJemeeef³ekeÀ l³eeb ®³ee Hemebleerves ieg bleJeCegkeÀ keÀ©ve Jemleg b®eer efveefce&leer keÀ© MekeÀleele. Goe. Decesjer keÀe. meceepeJeeoer DeLe& J³eJemLesle J³eJemee³eebJej leerJe ́ mJe©Hee®es mejkeÀejer ef ve³eb$eCe Demeles. l³eecegUs J³eJemee³eeJej GlHeeove Je iegbleJeCegkeÀer meboYee&le efJeefJeOe ÒekeÀej®eer ef veye¥Oe Demeleele. Goe. ®eer ve Je jefMe³ee.

mebef ceÞe DeLe&J³eJemLes le Yeeb[JeueMeener Je meceepeJeeoer DeLe& J³eJemLeeleer ue megJeCe&ceO³e meeOeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee peelees. ¿ee He×leer le Keepeieer Je meeJe&peef vekeÀ DeMee

mebefceÞe GÐeesieOeb Ðeebvee ieg bleJeCegkeÀerme HejJeeveieer efoueer peeles. l³eeceg Us mebef ceÞe DeLe&J³eJemLes le mebefceÞe efve³eb$eCe J³eJemee³eebJej Demeles Goe. Yeejleele meb efceÞe DeLe&J³eJemLes ®ee eq mJekeÀej kesÀuesuee Demetve DeeefLe& keÀ ef JekeÀeme meeOeuee peele Deens.

3.3 meeceeefpekeÀ Je meeb mke=Àef lekeÀ He³ee&JejCe (Social & CulturalEnvironment)

os Meeleerue meeceeefpekeÀ HeefjmLeer leer®ee J³eJemee³ee®³ee ³eMeeHe³eMeeJej HeefjCeece nesleDemelees. meceepe ne HeefjJele& veMeer ue Deens. meeceeefpekeÀ ÒeJe= Êeerle melele yeoue nes le Demelees. J³eJemee³eebveer pej meeceeefpekeÀ yeoueeveg meej DeeHeues OeesjCe yeoueues, veener lej l³ee®esDeef mlelJe Oees keÌ³eele ³esles. J³eJemee³emeb mLee ns Dees UKetve Demeleele keÀer p³ee meceepeele GÐeesiekeWÀêe®es J³eJemLeeHeve nesles l³ee meceepeeyeeyele DeeefLe& keÀ ef JekeÀemee®³ee ¢äer ves peyeeyeoejer eq mJekeÀejeJeer ueeieles. Goe. jes peieej efveef ce&leer, peveefnlee®³ee ³eespevee, jemle efkebÀcele Oees jCe, keÀeceieejeb vee meeceeef pekeÀ megj#ee, keÀje®es ³eesi³e ef jleer ves YejCe F.

J³eJemee³e ne meceepee®ee SkeÀ IeìkeÀ Demetve meceepee®³ee iejpee Het Ce& keÀjCes ns l³ee®es ÒeeLeefcekeÀ GÎerä þjles. pej J³eJemee³eeves ns keÀle& J³e Heej Hee[ues veener lej ueeskeÀ l³eeb®³ee Meemeveeleer ue Òeefleef veOeerceeHe&Àle keÀe³eos keÀªve Demes keÀle& J³e keÀjC³eeme J³eJemee³eeme

Yeeie Hee[leerue. meeceeefpekeÀ peyeeyeoejer cees þîee ÒeceeCeeJej eq mJekeÀejCes cnCepes®e J³eJemee³e Je veeieefjkeÀlJe ®eeb ieues DemeC³ee®es ue#eCe Deens. keÀe³eos Meer j GHee³e ns J³eJemee³ee®³ee ¢äerves efnlee®es ef kebÀJee IeelekeÀ þjleele. cnCetve mJes ®ísves®e peyeeyeoejer eqmJekeÀejCes ns J³eJemee³ee®³ee efnlee®es þjles, l³eeceg Us J³eJemee³ee®eer pevelesle ®eeb ieueer Òeeflecee efvecee&Ce nes Jetve J³eJemee³ee®es efve³ece le³eej keÀjleevee jepekeÀer ³e Òeef¬eÀ³es le menYeeiee®eer mebOeer ef ceUt MekeÀles.

Deeblejjeä^er ³e efJeHeCeve kebÀHev³eebvee l³eeb ®³ee ef JeHeCeve J³etnj®evesceg Us meb yebefOele osMeeleerue meeceeefpekeÀ JeeleejJejCeeJej HeefjCeece nesCeej veener Je lesLeer ue meceepeeves DeeHeu³ee


49/211

49

Jemletb ®ee Deeveboeves Je menpelesves eqmJekeÀej keÀjeJee ³eeyeeyele keÀeUpeer IesCes Del³eb le DeeJeM³ekeÀ þjles. Òel³eskeÀ os Meeleer ue meeceeefpekeÀ IeìkeÀ Je lelJes Heef jJele&veMeerue Demeu³eeves l³eeleer ue yeoue efJeHeCeve kebÀHeveerves ef Je®eejele IesCes DeeJeM³ekeÀ Deens. meceepeeleer ue efJe®eej HeefjJele&veeyejesyej meceepeeleer ue peveles®³ee Kejsoer-efJe¬eÀer®³ee meJe³eer, Òes jCee Deeef Ce l³eeb ®³ee Kejsoer efveCe&³eebceO³es yeoue nesle Demeleele. Goe. DeeOegefvekeÀ keÀeueeJeOeerle ceefnuee

keÀce& ®eeN³eeb®eer mebK³ee Jee{le Demeu³eeves Iejiegleer keÀe³ee& meeþer ceole keÀjCeeN³ee GlHeeoveebvee ceeieCeer Jee{le Deens. Jee@ efMebie ceMeer ve, cee³e¬eÀesJns Je DeesJnve F. Jemletb®³ee ceeieCeerle Jee{ Peeu³ee®es efometve ³esles. ef JekeÀefmele nes CeeN³ee DeLe&J³eJemLes le veeskeÀjer keÀjCeeN³ee efñe³eeb®es ÒeceeCe Jee{u³eeves l³eeb®es peerJeveceeve Je jenCeerceeve yeoueues Deens.

meebmke=ÀeflekeÀ He³ee& JejCe ns meeceeef pekeÀ He³ee&JejCee®ee cenlJee®ee IeìkeÀ Deens.Deeb lejjeä^ er³e efJeHeCeveeJej meeb mke=Àef lekeÀ He³ee& JejCee®ee cees þîee ÒeceeCeeJej HeefjCeece neslees. SkeÀe osMeeleerue meeb mke=ÀeflekeÀ IeìkeÀ ns ogmeN³ee osMeeleerue meebmke= ÀeflekeÀ IeìkeÀebHes#ee KetHe Jes ieUsDemeleele. ’meceepeeleerue IeìkeÀebceO³es SkeÀ meceeve Jele&CegkeÀer ®³ee mebkeÀuHeveebvee®e mebmke=Àleer

Demes cnCeleele.“ ³eeuee®e DeeHeCe ©{er, ®eeueerjer leer, HejbHeje Demes cnCelees. meebmke= Àleer keÀ Jeejmee SkeÀe ef He{er keÀ[t ve ogmeN³ee efHe{erkeÀ[s peele Demelees. meebmke=ÀleerkeÀ He³ee& JejCeele %eeve,Þe×e-DebOeÞe×e, Yee


50/211

50

l³eecegUs l³ee meceepeemeeþer Òemleg le keÀjC³ee®³ee Jemlet , mes Jee, peeefnjele, mebos Me, J³eJemLeeHeve ÒeCeeueer, keÀe³e&veer leer ³eebJej Heef jCeece neslees.

4) `Yee


51/211

51

Deeblejjeä^ er³e efJeHeCeve kebÀHev³ee ³ee os Meeleerue jepekeÀer ³e mLew³ee& ®ee efJe®eej keÀjer leDemeleele. os Meeleerue jepekeÀer ³e DemLew ³e& ns os Meeleer ue efJeHeCeveemeeþer SkeÀ ceesþer jepekeÀer³e pees Keerce þª MekeÀles. ef JeHeCeve keb ÀHeveer Je osMee®es mejkeÀej ³eeceO³es Peeuesuee keÀjej jepekeÀer ³e meÊeeyeoue Peeu³eeme keÀoeef ®ele cees [C³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. jepekeÀer³e DemLew ³ee& ceO³es mejkeÀej®³ee meÊee mLeeveeleerue yeoue, mejkeÀejer OeesjCeeleerue yeoue, os Meeleer ue efnb mee®eej,

efveoMe&ves, efJeefJeOe meebmke= Àef lekeÀ Deeef Ce Oeeefce& keÀ celeYes o F. meceeJes Me nes lees. jepekeÀer³e JeeleeJejCee®ee HeefjCeece ne kesÀJeU SkeÀe osMeesHeg jlee®e ce³ee&efole ve jenlee meb Het Ce& ef JeHeCeve Òeef ¬eÀ³esJej®e Heef jCeece keÀjlees.

3.5 keÀe³eosef Je


52/211

52

³ee GHee³e³ees peveebceO³es Dee³eelekeÀj ef keb ÀJee pekeÀele DeeefCe Flej pekeÀeles lej ef veye¥Oeeb®ee meceeJesMe nes lees.

os Mee®³ee efJekeÀemeemeeþer Dee³eeleer ®eer iejpe Demeles. Hejblet pej ef ve³ee& leer®³ee leg ueves leDee³eele Jee{le ies ueer lej l³ee®ee DeLe&J³eJemLesJej JeeF& ì HeefjCeece neslees. Òeef leket Àue J³eeHeejMes


53/211

53

pekeÀeleerceg Us mJeosMeeleerue GÐeesieebvee mebj#eCe ef ceUt ve Dee³eeleerJej ef ve³eb$eCe jenles. ÒeecegK³eeves pekeÀeleer ®es ÒekeÀej Heg{er ueÒeceeCes Deens le.

1) efJeef Meä efkebÀJee Heef jCeeceevegmeej pekeÀele (Specific Duty):

efJeefMeä pekeÀele ner Jemletb ®³ee Yeewef lekeÀ iegCeOecee& Jeªve þjefJeueer peeles. ³eeceO³es efkebÀceleer®ee efJe®eej ve keÀjlee Jemlet®es Jepeve DeekeÀejceeve ef kebÀJee HeefjCeece ³eeJeªve pekeÀeleDeekeÀejueer peeles. Goe. Dee³eele kes Àues u³ee lesuee®³ee Òel³eskeÀ efHebHeeceeies (ye@jue) pekeÀeleDeekeÀejueer peeles. l³eele l³ee®ee opee& ef keb ÀJee cet u³e efJe®eejele Ies leues peele veener. l³eecegUs mJemle oje®³ee Dee³eeleer keÀ[s ueeskeÀ ue#e os le veener. ner He×leer pekeÀele keÀe{C³ee®³ee ¢äer vesDeef leMe³e mees Heer Deens. Hejblet HeWef ìbie meejK³ee Dee³eeleerJej ¿ee ÒekeÀej®³ee pekeÀeleer®ee JeeHej kesÀuee peele veener.

2) cetu³eeJej DeeOeeef jle pekeÀele (Ad Valorem Duty):

¿ee ÒekeÀej®eer pekeÀele Jemlet ®³ee efkebÀceleerJej efkebÀJee cegu³eeJej DeekeÀejueer peeles.Dee³eele Jemlet b®eer efkebÀcele osMeer ®eueveele ©Heeblejerle keÀªve l³ee efkebÀceleerJej pekeÀeleDeekeÀejueer peeles. l³eeceg Us Dee³eele Jemlet b®es DeekeÀejceeve, Jepeve efkeb ÀJee Flej JewefMeäîes efJe®eejele Ies leueer peele veener. ¿ee pekeÀele ÒekeÀejeuee meJe& ceev³elee efceUeues ueer Deens.

3) mebefceÞe pekeÀele (Combined Duty):

³ee He×leerceO³es Jemlet®eer efkebÀcele Je Yeew ef lekeÀ ieg CeOece& ³ee oesvneR®ee efJe®eej keÀ©ve

pekeÀele DeekeÀejueer peeles. cnCetve ³eeb me `meb ef ceÞe pekeÀele' Demes cnCeleele. Goe. keÀHe[îeeb®³ee yeeyeleer le, keÀeHe[e®eer efkebÀcele efve½eer le keÀªve l³eeJej 20 ìkeÌ kesÀ pekeÀele efMeJee³e keÀeHe[e®³ee ceerìjceeies 5 ©. pekeÀele DeekeÀe©ve oes vneR ®eer yesjerpe kesÀueer peeles.

4) jep³ee®ee cenmetuekeÀj (Revenve Duty):

mejkeÀejuee GlHeVe ef ceUJet ve os CeeN³ee keÀjeme `cenmetue keÀj' cnìues peeles. DeMee ÒekeÀej®es GlHeVe Dee³eeleerJejerue pekeÀeleer Üejs mejkeÀejuee efceUles. ®ewefve®³ee JemletbJej DeMee ÒekeÀej®ee keÀj yemeefJeuee peelees. Hejb let l³ee®ee oj DeefleMe³e keÀceer Demeu³eeves l³ee®ee

Dee³eeleer Jej Heef jCeece nes le veener.

5) mebj#eCeelcekeÀ pekeÀele (Protective Tarrief):

DeMee ÒekeÀej®³ee pekeÀeleer ®ee GÎsMe ne osMeeleer ue GÐees ieeb vee meb j#eCe os Ces neDemelees. os Meer GÐeesie peeieeflekeÀ mHeOexle ef ìkeÀeJes Je Dee³eeleerJej efve³eb$eCe þs JeC³eemeeþer mebj#eCeelcekeÀ pekeÀele DeekeÀejueer peeles.


54/211

54

6) Òeleer cegu³eeJeHeeleer pekeÀele (Anti-Dumping Tarrief):

Deeblejjeä^er³e yeepeejHes þsle efve³ee&lekeÀ yeepeejHesþ keÀeyeer pe keÀjC³ee®³ee ¢äer ves Deef leMe³e keÀceer ef keb Àceleer Jej Jemletb®eer efJe¬eÀer keÀjleele l³eeme cegu³eeJeHeeleer (Dumping) Demes cnCeleele. ¿ee ÒekeÀej®³ee ceg u³eeJeHeeleercegUs mLeeefvekeÀ yeepeejHes þs leerue GÐeespekeÀebvee

mHeOexme leeW [ osCes Deef leMe³e keÀþerCe peeles. cnCetve DeMee ÒekeÀej®³ee Dee³eeleerJej peemle ojeves pekeÀele DeekeÀejues peeles. l³eeme Òeleer cegu³eeJeHeeleer pekeÀele (Anti-Dumping Tarrif) Demes cnCeleele.

7) mececet u³e pekeÀele (Counter Vailling Duty):

efve³ee&le keÀjCeeje osMe efve³ee&lekeÀeue ef JeefJeOe meJeueleer oslees Je efve³ee&le efkebÀcele keÀceer keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjlees. Dee³eeleoeje®³ee os Meele DeeHeu³ee Jemlet®eer ef kebÀcele keÀceer jeneJeer ³eemeeþer ¿ee meJeueleer efou³ee peeleele. Hejblet Dee³eelekeÀ osMe os Meer GÐees ieebvee meb j#eCe efceUeJes

cnCet ve DeMee JemletbJej peemle ojeves pekeÀele DeekeÀejlees. l³eeme `mececetu³e pekeÀele' Demes cnCeleele.

8) SkeÀ mlebYeer efkebÀJee og mlebYeer pekeÀele (Single or Double CahormnTarrief):

pesJne meJe&®e os Meebvee Dee³eelekeÀj meejK³ee®e ÒeceeCeele ueeJeuee peelees l³eeme SkeÀ mlebYeer pekeÀele Demes cnCeleele. ³eeceO³es osMeeosMeeb ceO³es Yes o kes Àuee peele veener meJee¥vee meejKee®e Dee³eelekeÀj ueeJeuee peelees.

³eeGueì pesJne keÀener efce$e jeä^ ebvee Dee³eelekeÀj keÀceer ojeves ueeJeuee peelees Je Flej je


55/211

55

1) keÀesìe ef keb ÀJee ÒeceeCe He×le (Quota System):

Deeblejjeä^er³e J³eeHeejeJej efve³eb $eCe þsJeC³ee®es meeOeve cnCepes `Dee³eele keÀes ìe ’ þjef JeCes nes ³e. SKeeÐee Jemlet®eer osMeele nesCeejer Dee³eele ef keÀleer ce³ee&osHe³e¥le JneJeer, cnCepes ®eDee³eele ef Jeef Meä keÀeueeJeOeer le keÀerleer ÒeceeCeele keÀjlee ³es F&ue ³eeJej mebK³eelcekeÀ ce³ee& oe

IeeueCes cnCepes®e `Dee³eele keÀesìe' þjefJeCes nes ³e. Dee³eele keÀesìe He×leer®es Heg{er ue ÒekeÀejDeens le.

De) Dee³eele pekeÀele keÀes ìeë (Tarrief Quota):

³ee He×leerle Dee³eele pekeÀele Deeef Ce Dee³eele keÀesìe ³ee oesvneR®ee meceeJes Me kesÀuee peelees. efJeef Meä ce³ee&os He³e¥le Dee³eele, efJevee pekeÀele Demeles efkeb ÀJee l³eeJej keÀceer ojeves pekeÀele DeekeÀejueer peeles. l³eeHes#ee DeefOekeÀ Jemletb®eer Dee³eele kesÀu³eeme Jee{er Je ojeves pekeÀeleDeekeÀejueer peeles.

ye) SkeÀleHeÀea pekeÀele keÀesìeë (Unilateral Quota):

³ee He×leerle os Meeleer ue mejkeÀej ef Jeef Meä keÀeUemeeþer Flej jeä^eleerue mejkeÀejMeer HetJe& JeeìeIeeìer ve keÀjlee Dee³eeleer®eer keÀceeue ce³ee&oe þjefJeueer peeles.

keÀ) efÜHe#eer³e keÀes ìe ë (Bilateral Quota):

Dee³eeleoej osMe Je efve³ee&leoej osMe HejmHejele JeeìeIeeìer keÀ©ve keÀesìe

þjef Jeleele. keÀesCel³ee os Meeves keÀesCel³ee Jemletb®eer Je efkeÀleer ef ve³ee& le keÀjeJe³ee®eer ns efveef½ele kesÀues peeles.

[) yengHe#eer³e keÀesìe (Multilateral Quota):

³ee He×leerle ef Jeef JeOe osMeeb ®ee ieì SkeÀef$eleefjl³ee Òel³es keÀ osMeeves keÀjeJe³ee®eerDee³eele Je efve³ee& le þjefJeleele.

2) Dee³eele HejJeevee He×le (Import Licensing System):

keÀes ìe He×leer®es keÀe³e& megjef #eleHeCes ®eeueC³eemeeþer ¿ee He×leer ®ee JeeHej DeefuekeÀ[s Jee{le peele Demeu³ee®es efometve ³es les. mJeosMeeleer ue J³eeHeeN³eeb veer keÀesCelee ceeue ef keÀleer ÒeceeCeeleDee³eele keÀje³e®ee ³ee®ee mejkeÀejkeÀ[tve HejJeevee I³eeJee ueeielees. HejJeevee Iesleu³eeveblej®e J³eeHeeN³eeme HejkeÀer³e ®eueve efoues peeles.

3) ÒeMeemekeÀer³e JeefkeÀueeleer He×leer (Consular Formalities):

keÀener os Me Dee³eele keÀeieoHe$eeb®³ee yeeyeleerle keÀeìs keÀesjHeCes efve³ece HeeUleele. Goe.Dee³eele HejJeevee, efve³ee&le Jemlet GlHeeefole ÒeceeCeHe$e, JeefkeÀueeleer yeer pekeÀ F. keÀeieoHe$eeb®eer


56/211

56

Het le& lee kes Àu³eeJej®e Dee³eeleerme HejJeeveieer ef ceUles. Dee³eele HejJeev³eevegmeej Òel³e#e Jemlet Dee³eele nesle Demeleevee ÒeMeemekeÀer³e ceeO³eceelet ve keÀeieoHe$eeb®³ee DeeOeejs Kee$eer keÀ©ve Iesleueer peeles. l³eeves HeÀmeJeCet keÀ Peeu³eeme Dee³eelekeÀeme Meemeve nes les.

4) Deûe¬eÀce J³eJemLee (Prefrential Treatment):

Òel³es keÀ osMeeme keÀener ÒeceeCeele Dee³eele keÀjeJeer®e ueeieles. Dee³eeleer yejesyej efve³ee&le Jee{eJeer cnCet ve keÀener os Me SkeÀ$e ³es leele Je HejmHejeb ceO³es Dee³eele ef ve³ee&le keÀjleele. ³eecegUs J³eeHeej-Mes


57/211

57

neHetme Deeby³eeceO³es ef keÀìkeÀveeMekeÀe®es ÒeceeCe DeefOekeÀ Dee{Uu³eeves Fbiueb[keÀ[t ve ner efve³ee& le veekeÀejueer iesueer.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee

De) DeeefLe& keÀ He³ee&JejCee®es IeìkeÀ keÀesCeles

ye) meebmke= Àef lekeÀ He³ee&JejCe IeìkeÀeb®eer ³eeoer keÀje

keÀ) Keeueerue meb%ee mHeä keÀje.

1) pekeÀeleer De[LeUs 2) efyeiej pekeÀeleer De[LeUs

3) cegu³eeJej DeeOeeef jle pekeÀele 4) mebefceÞe pekeÀele

5) mebj#eCeelcekeÀ pekeÀele 6) cenmet ue keÀj

7) mececet u³e pekeÀele 8) ogmlebYeer pekeÀele

9) cegu³eeJeHeeleer 10) ÒeceeCe He×le

11) Deeb lejjeä^er³e J³eeHeejeleerue meb j#eCeJeeo

efjkeÀec³ee peeiee Yeje

1) mejkeÀej®eer Deeef Le&keÀ Oees jCes ne .......... He³ee& JejCee®ee IeìkeÀ Deens.

2) Oece&, Yee


58/211

58

Bloc) Demes cnCeleele. ¿ee ieìebceOeerue os Meeb®es ef kebÀJee meYeemeo jeäêb®es Dee³eele efve³ee&leOeesjCe peJeUHeeme meejK³ee ÒekeÀej®es Demetve les SkeÀceskeÀeb vee menkeÀe³e& keÀjC³ee®³ee GÎs Meeves keÀjejye× nesleele. meJe&meeOeejCeHeCes J³eeHeejer ieì ef keb ÀJee ÒeeosefMekeÀ ieìeb®eer GefÎäîes Keeueer ueÒeceeCes meebielee ³es leerue.

1) meYeemeo jeä^ ebmeeþer MekeÌ³e lesJe{s J³eeHeejer De[LeUs keÀceer keÀjCes efkebÀJee keÀe{tve ìekeÀCes.

2) meYeemeo jeäêbceO³es GlHeeovee®³ee IeìkeÀeb®es cegkeÌleHeCes oUCeJeUCe keÀjCes. Goe. keÀeceieej, Yeeb[Jeue, keÀ®®ee ceeue F.

3) meJe& meYeemeo jeäêb ceO³es meebmke= Àef lekeÀ, meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e SkeÀelcelee Jee{er me ueeJeCes.

4) Deeblejjeäêr ³e J³eeHeej ef Je


59/211

59

2) SefmeSve (ASEAN):

Deeef me³eve/SefmeSve ne J³eeHeejer ieì oef #eCe HetJe& DeeefMe³eeF& jeä^eb ®ee ieì Deens.The Association of South East Asian Nations cnCepes ®e ASEAN ¿ee J³eeHeejer ieìe®eer mLeeHevee 1967 ceO³es yeB keÀekeÀ ³esLes keÀjC³eele Deeueer. ¿ee®es ceg K³e

keÀe³ee&ue³e pekeÀelee& (Fb [esef veef Me³ee) ³esLes Deens. ³ee J³eeHeejer ieìe®es Heeb ®e mebmLeeHekeÀ meYeemeo jeä^ KeeueerueÒeceeCes Deens le.

- ceues efMe³ee

- ef HeÀefueHeeF&vme

- ef meb ieeHet j

- Lee³eueb[

-Fb [es ves efMe³ee

1984 ceO³es yeǵ vesue lej 1985 ceO³es eq JnSleveece, 1997 ceO³es efueDeesme Je

ce@veceej DeeefCe 1999 ceO³es keb Àyeesef [³ee ner jeäŝ Sefme³eve ceO³es menYeeieer Peeueer Demet veDeepe ¿ee J³eeHeejer ieìe®eer meYeemeo meb K³ee 10 Peeueer Deens. ¿ee ieìe®ee meg©Jeeleer uee HeÀkeÌle jepekeÀer³e GÎsMe nes lee. Hejblet l³eeveb lej 1976 ceO³es Sef me³eve keÀjejeJej me¿ee nesJetveDeeefLe&keÀ menkeÀe³ee& me meg©Jeele Peeueer. Sefme³eve J³eeHeejer ieì ne Yeejlee®³ee peJeU®eeDemeu³eeves Yeejle ³ee J³eeHeejer ieìeMeer peJeU®es meb yebOe ÒemLeeefHele keÀjC³eeme F®ítkeÀ Deens. ³ee J³eeHeejer ieìeleerue osMeebveer YeejleekeÀ[tve J³eeHeej, ieg bleJeCeg keÀ, ef Je%eeve Je leb$e%eeve Deeef Ce keÀeceieej Òeef Me#eCe F. ceoleer ®eer DeHes#ee kes Àueer Deens. ¿ee ieìeleerue meJe&®e meYeemeo jeäŝ ner efJekeÀmeveMeerue Deens le. ¿ee os MeebceO³es vew meefie& keÀ meeOeve meecegûeer Je ÞeceMekeÌleer cees þîee ÒeceeCeeJej Deens. lemes®e He³e&ìve #es$eele ner jeäŝ Deûesmej Demetve peeieef lekeÀ jyeje®³ee 80…

vewmeef ie&keÀ jyeje®es GlHeeove ¿ee osMeeb ceO³es nesles. meeKej, keÀe@ HeÀer, ueeket À[, Keefvepeles ue, efvekesÀue, yee@keÌmeeF&ì Je keÀesUmee ¿ee GlHeeoveeb ceO³es meg×e ¿ee J³eeHeejer ieìeleer ue jeäŝ Deûesmej Deensle.

3) meeke&À (SAARC - South Asian Association for RegionalCo-operation):

Yeejleer ³e GHeKeb[eleer ue meele jeä^eb veer SkeÀ$e ³es Jet ve ¿ee ieìe®eer mLeeHevee 1985 ceO³es kesÀueer. meeke&À ¿ee ieìeleerue meYeemeo jeä^ s Yeejle, HeeefkeÀmleeve, Þeerueb keÀe, yeebieueeosMe,

vesHeeU, Yetleeve Je ceeueoer Je ner Deensle. meeke& À®es ceg K³eeue³e ves HeeU®eer jepeOeeveer keÀeþceeb[t ³esLes Deens. DeHeÀieef Cemleeve ¿ee jeä ̂euee meg ×e 14 J³ee meeke&À Heef j


60/211

60

[e@. ceveceesnveef mebie ³eeb veer ¿ee Heefj


61/211

61

2) meYeemeo osMeeb®³ee DeeHeeHemeeleerue yeng efJeOe J³eeHeejer mebyebOeeyeeyele JeeìeIeeìer keÀjC³eeme ceb ®e Hegjef JeCes.

3) J³eJenej Het Ce& keÀjC³eeleerue lebìîeemeb yebOeer ®es ef ve³ece Je He×le ³eeb®es ÒeMeemeve keÀjCes.

4) J³eeHeej OeesjCe HegvejeJeueeskeÀve ³eb$eCes®es ÒeMeemeve meebYeeUCes.

5) peeieef lekeÀ DeeefLe& keÀ OeesjCe le³eej keÀjC³eeceO³es DeefOekeÀ megmeg $elee DeeCeC³ee®³ee ¢äervesDeeblejjeä^ er³e veeCes efveOeer peeieef lekeÀ yeBkeÀ DeeefCe mebueive mebmLeeb ceO³es megmebJeeo meeOeCes Je menkeÀe³e& keÀjCes.

3.8.2 peeieeflekeÀ J³eeHeej meb Ieìves®es keÀjej (Contracts of WTO):

peeieeflekeÀ J³eeHeej meb Ieìves ®³ee keÀjejeb ®eer Heg{er ue ieìebceO³es efJeYeeieCeer keÀjC³eele DeeuesueerDeens.

1) J³eeHeej ef Je


62/211

62

Goe. HejkeÀer³e iegbleJeCeg keÀoejeves mLeeefvekeÀ meeOeve meecegûeer®ee JeeHej keÀjCes, efkeb ÀJee efve³ee&leerÜejs ef ceUef Jeuesu³ee HejkeÀer³e ®eueveeJej Dee³eeleer meeþer yebOeves IeeueCes ueeYeeb Meeyeeyele mecelees ue jeKeCes F.

4) mesJeeb yeeyele keÀjej (Agreement Abort Services):

³ee keÀjejeveg meej ÒeLece®e yeB efkebÀie, ef Jecee, He³e&ìve, mecegêJeenlegkeÀ, Þecee®eer ieleer ceevelee F. yeeyeeR®ee mes Jee keÀjejeceO³es DebleYee&Je keÀjC³eele Deeuee. ³ee keÀjejeveg meej efJeMes


63/211

63

2) jeä^ er ³e JeeieCet keÀ (National Treatment):

peeieeflekeÀ J³eeHeej mebIeìves ®³ee lelJeÒeCeeueerleerue og mejs lelJe cnCepes Dee³eele Jemletb vee Je mLeeefvekeÀ GlHeeef ole Jemletb vee jeä^er ³e mJeªHee®eer JeeieCetkeÀ os Ces nes ³e. ns leÊJe peeieeflekeÀ J³eeHeej mebIeìves®³ee meJe& keÀjejeb leie&le meceeef Jeä kesÀues Deens.

3) J³eeHeej mJeebleb$³e (Free Trade):

peeieeflekeÀ J³eeHeej mebIeìves®es meJee&le cenlJee®es DeeefCe Debleer ce Gef Îä J³eeHeeje®es GoejerkeÀjCe Demes Deens. l³eecegUs Jemlet Je mesJeeb®³ee ceg keÌle Deeb lejjä^ er³e ÒeJeeneJej keÀes Celes ®e yebOeve GjCeej veener.

4) ³ees i³e mHeOee& (Fair Competition):

peeieeflekeÀ J³eeHeej mebIeìves®ee ceg K³e GÎsMe Ketueer ³eesi³e Deeef Ce efJeHe³ee& me ve keÀjCeejer mHeOee& ef vecee& Ce keÀjCes Demee meebef ieleuee peelees. meJe& meYeemeo os Meebvee meceeve JeeieCet keÀ peyejomleerves ceeuee®eer ef Je¬eÀer ve keÀjCes Deeef Ce DevetoeveemebyebOeer ef ve³eceeb ®eer yeebOeCeer ³eesi³e jerleer ves efvecee&Ce keÀjC³eeyeeyele Òe³elve kes Àues peeleele.

5) efJekeÀemeekeÀefjlee Òeeslmeenve Je DeeefLe&keÀ megOeejCee (EncouragingDevelopments and Economic Reform):

peeieeflekeÀ J³eeHeej meb Ieìves ®es 75 ìkeÌ kesÀ Hes#ee DeefOekeÀ meYeemeo ns efJekeÀmeveMeer ue

osMe Deensle. efJekeÀmeveMeer ue os Meeb vee ef Je


64/211

64

l³eekeÀjer lee ef ve³ee& lekeÀjeuee ceeuee®eer efve³ee&le kesÀu³eeJejmeg×e meJeueleer®³ee ojeleer ueDeLe&Heg jJeþîee®eer iejpe Demeles. l³eekeÀef jlee mebyebOeer le os Meebleer ue mejkeÀej ef ve³ee&leoejebvee efJeefJeOe ef JeÊeer³emeb mLee Je yeBkeÀeceeHe&Àle Keeueer ue oesve ÒekeÀej®ee DeLe&HegjJeþe GHeueyOe keÀ©ve osleele.

1) efve³ee&leHetJe& keÀpe& Heg jJeþe (Pre-Shipment Credit)

2 )efve³ee&leerveb lej®ee keÀpe&HegjJeþe (Post-Shipment Credit)

Jejer ue oesvner keÀpe&Heg jJeþîeemeb oYee&le cenlJe Je Jewef Meäîes mecepet ve Ies T³ee.

1) efve³ee& leHetJe& keÀpe&HegjJeþe (Pre-Shipment Credit):

’efve³ee& leoejeuee Jemlet b®³ee GlHeeoveemeeþer, keÀ®®ee ceeuee®³ee Kejsoermeeþer efkeb ÀJee yeebOeCeer keÀefjlee penepeeJej ceeue ®e{efJeC³eeHegJeea efoues ueer Deûeer ce jkeÌkeÀce (Advance) cnCepes efve³ee& le HetJe& keÀpe& HegjJeþe nes ³e“ Dee³eeleoej Debleer ce jkeÀces®es Òeoeve keÀjC³eeme me#ece

Demeu³ee®ee Heg jeJee cnCepes®e HeleHe$e (Letter of Credit) efve³ee&lekeÀeme yeB kesÀkeÀ[s meeoj keÀjeJes ueeieles. efve³ee&leHetJe& keÀpe&Heg jJeþe ceg K³eleë KesUl³ee Yeeb[Jeueer ®eer iejpeYeeieefJeC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeu³eeves l³ee®eer ceg ole DeuHekeÀeueeJeOeer keÀjerlee Demeles.DeuHecegoleer ®³ee keÀpee&®ee keÀeueeJeOeer 2 ceef nves les 1 Je


65/211

65

efJeef Meä $eÝletkeÀeUele®e GHeueyOe Demelees. lemes®e ceeuee®eer penepeeJej ®e{efJeC³ee®eer Òeef�