d ï s p u t a t i o p h i l o s o p h i c aI N A U G U R A L I S .

MET ALLO REGI O.Per ej us naturie hiftoriam & Principia prógrcdiens.

A M,Prsfide Deo O.M. omnis in cognitione natural! Luminis Audèorc

& St atore, ejufdemque Providentie faventi Aufpicio.lEx AU^oritite Magnifici ReStork,

D.'WOLFERDI SENGUERDII, L.A. M.Phil. & J- II- illiufque in Illuftri Academ ii

Lugd.-Bat. ProfeR ordinarii, celeberrimi, &c.U T E T

SenAtüs AcAdemici Conftnfa , é ' NobiltfpmAAcutiJimAque pAcaltAtis P h il o s o p h ic e ^ e c r e to ,

P R O G R A D U D O C T O R A T U S ,J U X T A A C

Libcralium Artium Magifterio.Summifque in P h i l ©s©phia Honoribus & Privilegiis

rité & legitime confequendis,PttbluA difquifitioni exAmmAndam fubmittit ^

M I C H A E L W A R I E N S I S , Trans-Tybifcanó Ung.

Bk 24 Septemhr. , hor is locoque folitU.

R.üniv.B i e L i C T T . L K

LKJin:,'.

LUGQUtJI BATAVORUM,Apud A B R A H A M U M E L Z E V I E R ,

Acadcmi* Typograph. m d c lxxxv.

C,¥.

SpeSiahtli, Indy to, ac Venerahtli

SEN ATLIIDEBRECENENSI.0 C T 0 G I 2 ^ T A - y 1 R A L I.

Ungaricse Sionis Liimini , Columini , Studiorum HumanitatisPalladio» in modernis dulciffims Patria: rebusarólioribus So-lamini ic Refugio propemodum Unico.

F T E T

Pr^nobili ac Splendidijfmo in eadem Refuhtica

M E R C A T O R U M ORDI NI .D . C LE M E N T I SZABO.D . M ICHAELI BARANYI.D. JO H A N N I BERN A T.D . N IC O L A O EO TV O S.D . STEPH AN O DOBOZI.D . PE T R O VECSEl.D . M ICHAELI W lGKEDVU.D. SAMUELI DIOSZEGI.D . G E O R G IO COMAROM I.

Cceterifque generofis & ex-itniis ejufdem Societatis membris,denique Dominis meis , Fautoribufquc quibiiflibet» acinUni-verfum omnibus EmolumentiLitcrarii Amatoribus & a:ftima-toribus arquiffimis.

S t m a m , faum(\ue hoc puhlkam Decertat'mis Promote-ria argumentum cum debitaammi propenfiont offert.

M I C H A E L W A R I E N S I S .

PüILOS. C andidatus ,

DISPITTATIO PHILOSOPHICA

I N A U Q U R A L I S .

O E

METALLO REGIO-bjedum hoe diflertationis noftra;, quod eer- i.

^ refpedu Metalli Regii nomine in- Fundamttf-\ i ^ fignire vifiim eft , iHud ipfum efle , <juod

ll'propric &cum vulgo locjuentesAurum appel-.Vlanius, nimiscjuamemlibetnotum eft. Hy- taiefquiAu.^pothefis, qusexUniverfoMundiSyfthema- •‘• priori-

te deprompta , ejus naturam aperit, &efien-tiam intimain exprimit non alia eft,cjuam quod

uc congeries particularum tertüElementi in varia quafl brachia divi”larum j atcjue hinc inde fibrarum, cjuibus pollet, extenfione fic im"*plexarum , ut ramorum arboris flexilium 8c irregularium quandamfpeeiem cumfingulari contexturapr^ feferant, quseinfequidemIpeéïatï non adeo a fubtilitatè reeedunt.quin fatis tenues diei pof-unt; craftitiei vero notabilis li cum certo genere materie, imprimis -vero cumadioneglobulorum eoeleftium comparentur; quippe'abiis in primordio generationis regiomimTerrs,cum aliis determina­te magnitudinis deorfum prellW, juvante ad hoe etiam vi gravitatir,tam ardta inter fe connecHone firmata; funt, ut raotus eorum in-temimpant, hacque excellenti adh^fione preftant, ut nullis a-gicationibus ab iis provenientibus ad disjunftionem a fe mutuö fu,beundam cedere dcbeant, ideóque illud deberc efle corpus valdèdenfum ex conjunais ftaminibus, folidum , durum ,& opacumAnonnifiex rninutiis eert® cujufdam figure & quantitatis poflccomponi, denique magnam materie terreftris ac proprie copiamu cxigua mole a fuperhcie continens, ineatuumque paucitate

& anguftia tam inhgne ut qunmlibet aliain fubftantiam velmini-mnm poroiam, hcilè vincar.

A 2 II. In

nati».

II. In vifceribus criifta» exterioris Terrarvense qiiacdain fcru-Ejufdmeri- tationt Foflörum fe ofterunt, qua» fu'oftantia Merallica plena;ginis dedu- lucenteshic aut illic & Havefcentes guttas promicant.füs in fitü- Ifï confiderationc Phüofophica eonceptus ac nativitatis Terr*nas exfla- notum ell c]ua lege & methoJo Media Regio, quamin Schemate

Philofophi PP. p. 4 .^ .4 . litera M. defignatam invenies , fe-cundiim fe totam occupata iit a valdè opaco & denfo corpore > utquod initium conilitutionis fu£ duxictx parciculis illis mimitiffi'-misfibiinvicem arötiflime jundis, quje prius paitem ficiebant iaillis ramentis, qux licet reliquis minus divifa & celeriter agitataeflent, pertinebant tarnen adminutias primi dementi ex angulisparticularum fecundi detritas-, cum autem conftet materiam primidementi in centro T errs congregatam fimiles adhuc , quamcum fidus luciduna elTet, circumgyrationcs abfolvere, fimul in-numeras ejus minutias necefle eft tendere fecundum lineasredas y.& fic a medio refilire , ut in hoe fuo verfus Iphsrs circuraferen-tiam abreptu non pauca ramcntorum vix adeó firmiter aliisinne-xorum fecuminoveat &abdiicat, actum in tertis regioniscru-ftam interiorcm deferendo fortius ejus ope partes illius quibufdaminloeis, quam in aliis commovere, accedente etiam agitationecalorisaradiisfolis excitati; quo fit ut hujus terrs interioris om-nes propemodiim partes inperpetua concuflione poüts pliisvelminus ftatu dejiciantur, & viam curfumquetencntes materis ex-currentis ad extiras iifque cruils conceptacula pertingant, at-queiniiscum terrcftrioribus & mole majufculis particuHsdiver-fimodè concrefccntes lineas fui duótus varias relinquant , fpe-cieinqueinterftinduum > qui venarum metallicarumnomenaccc-pêre, nobis exhibeanr.

Radices Montium, maxime qui funt in fitu verfus orientem autfefe obvertunt tradui meridiano, matrices auri, ut & aliorummetallorum fuppeditant.

Quia montes funt erediorailla T errs fragmenta qusob-fuamaltitu linem& eminentiam magis incalefaentis ex radiis folaribusfunt expofita , quam frufla mollius incinata, qus camporuniplanitiem conilituunt, & qus etiam plures ex irregulari collapfufatifcentias patiuntur, qus in hiatus & cavitates degenerarunt;.ideó aptilfima loca prsbent , in quibus metallorum particulscongregari poffint; quippè calore facilius communicato fuccorum

III.PotiJJimam

£» imis mon-titm inve-nitur.

vapores:, qui totidem vehiculorum vicem prarftant, nonnifi eoauxilium conferunt; plus enim agitati attolluntur Sc impedimentisoneriimmetallicoruinexuci 5 ca in prxfatis fpecubus relinquunt;adjimgimus amem partes ad Ortuni vel Auftrum fpe>flaincs tan-quamliis docibusÜluftriores; fortiore agitatione , culviin fuamdircdior foüs preflio, impendit per fe coducenteS: proximamrei caufam palam faciente.

Aiirum plemmquc lapidi adliJErcfcit coloris cinerei vel fub- IV ,nigri , Gilene non düri nili, quem Graeci Syritcm,bel Marcaffitam dixêre: aliquando filicibus vcl durimniis faxisfoliatim fociauir: purum quoque interdiim reperiturin fibris fa- rah.xorum.

Singularis natura: providentia efl: ca Terrar, quafi communisParentis feracitas, qua genera fcililium ctiara in iifdcm fodinisut indole difcrepanna, ita diverfis bominum ufibus deputata,eruuntur, varietati autem ejufdem&: induflrixhumana;in officioadmirandi & celebrandi Opibcis fummiexcitandx confultiimeftineo , quod ctiam ejufdem fpeciei multiplex productio cxperien-ti e vix aliter fe prodaf,quam in arborum fruótibus jucunditas difcr;-minis occurrit; Ordinis porcrum mutatio&ali^ vise ad materixalimentaris alió modo in bis quam in ilbsplantis tranfmiflionemabiinJè bic intdledui fatisfacit , quo elaborationis principia de-prebend ic; neque bic minus fibi deeft diverfa fuccorum in fpa-tiiscollcdtionis fortuna ad patcfacicndam caufam, qux aliam at-qne aliam auri formationem in meatibus terrx profeminat.;cum enim ad mctalli bujus noidri corpufcula ex terra inte-rioii ad extcriorcin evebenda argenti vivi particular disjui -ctim a fe murub agitatx & in altum propulfx potiori rationeinfcrviant , h x ad fuperficiem banc appcllentes prout prcffiori nutampliori bofpitio concrcdunt minutias , quibus fccum ductndisoperam locabant; fortiuntur quoquc novam ac novam concre-fcenticE fpcciem-,.adeóut credere proclive fit, cum biargenti y i-vi vapores terrx cuniculos perrcptando particulas auti (ibi aflo-ciatasin intervallis lapidum deponere coguntur, tum eveniat utfila auri tam permixtim Sc contextina cum grumis lapideis inve-niantur, ut non nifi validi ignis potentia & arte inde eliciantur;hoe idem autem metallum noftrum latera faxea lambcrc Sc inftarlaminx oblongats & diktats tegere intelligitur, dum fado quo-

A dam

Ham inter progreflusafperitates libero interftitió , acciditut vo*litantes CLim fuii bajulis anriatomi, quibufdam perpendiculariterhïrcntibtisalix fuperiores fibi reüaardireétè reverterentur, fequeiis ob figurcE analogiam alia: poft alias tali fitu adjungerent, utadharrefcentibus interea aliis ad partes inferiores &devergcntiamorbiculi, chartx anomale fpeciem effingerent vel quoddara folürudimentum mentirentur. Deniqiie cum propemodura enormisquxpiam cavitas fic agmen particularum aureariuii concludit, ut

' ’ ' • interim q.uafi fornacis vicem fuftinens probè prxparationis & fe-queftrationis munia peragat, in müflam auri incidimus ab omni

■ heterogcncitate falvam & integram.V. ' Tagus in Tarraconenfi Hifpaniarum Provincia , Pacftolus

StminaM ri Lydix, Ganges veteris Indix famigerata fantin recenlionibiis Hi­js quihuf- ftoricorum flumina non tantum quód argenci & aliorum foflilium

ignobiliorum vcrum quod etiam multas gemmarura auriqueparticulas continent, quibus colligcndis pailim ab accolis libera-liter indulgetur.

Non una funt, qux nominari poflunt mercium genera, qux'in Regione, cujus beneticiurff nee fcrendis, nee metendis illisquicquam contribiiit, emuntur tarnen & venduntur ; loco enimnatali relidó alienum Iblum per diligentiam negotiationis falu-tanc, Non aliter exiftimandum eft contingere, cüm aqux flu-miniim noftrorum arenis preciofis turgefcentes pulvifculos fofli-lis primarii in noftras dclicias gratilicantur; neque enim funt,qux pro loco gcncrationis fux aquas agnofcanf, quoniam tamincpta eft fubftantiailla materix particularum flexibilium & lu-ftricarura creandis & conftitucndis auri minutiis, ut ejus cumter-reftri corpore commixtio & concretio, non componat, nili quodlutofum quoddam humorum coagulum reprxfentat; cogitandumitaque de ramentorum auri crolione, quam fecretus aquarum perradices & cavitates montium lapfuS inftituit , hinc Montes pecu-'liares affignantur fingulortim iftorum fluminum origin! OrefpedaT ago, Scyrbicus Gangeci, Tmolus Padolo, fpeciales nemperimulxin iis latent inter lapidum femineauri imprxgnatorum du-(ftus& fidliras, quibus alluens torrentis aqua: prxterfluxus , ali-quidfic dctraherc& fuffurari poteft, ut declivicate loei vel aliiscie cair'is. ad curium fuifluoris detcrminaca & impulfa grana de-ferat, quibus alveorum Sc riparum traftus tanquam inlignibus the-fauris dici’tur &: imbuatur, VI. Au-

Aiirum aj-tifkiofo examine probater, ab argents & aliis,' VI.quïE imperfeéla dicunturmetaJIis non unó inodó ït cernirurj ve- Pfap/tfati*nac metallkcE eó foet^e, torrentiir, elnui’iUir, Hxiviis mac-cran- 'tu ’"arVbu!n ir, figuntiir , licpiantLir, & aliis atqne aliis metalJarioriim , D o- ^ requijitiscimaftariim, AiiriticuTn &: Gbymicorum magilteriis ad ufus de-.gantiamexco<^nntur. , ^ ^

PrimoruiD dnorum praxis eit tn Unna vd caicis & cinerum icomet.. .davdlatorum lixivio venain diu'fatigarc, aut corirur.Hn ftcjua for , ,ti perfondere, irt metalli involucra detergantnr atquciplius ftib-,llancia anrc recondita& qualiopprcffa apparent; A lii,fornaces , ‘ftrunnt, fornos oblongos adorn.antex optimis Iapid:biis compa-(Sos, in tres vcluti cameras difiriburos &:c. Sc improbo atrin-Cjiie laborc & fuiimro ignis accenfi moderamirre iiteiitcs naturedotes & munera ancnpantur, pluiiibi, nirci:, fuipJiinis vpl anti-monii adminiculó maflatnfubigimt., mdii etiam x:ar^ & fcpiilidofiidori parcunt, quo fulphiirc, arfenicxa Sccadmia, qus lucrummetalli quxfiti depridari folent, iiberent: Suntqui ferri fqua-mas adhibent; utforvorc audio fugacia arceant, fd vix difTimi-liter fofioncm prón^ovet , cum partcs indagatas , compecüb'iisquafiinjeciis retinct. Vena combuitibili fulpiuirc fpoliata inter-dum piumbo fufo fenfim imponiturSc fcoriis extradlis plumbumauro \f] argentó fatis ditefcit^ tiim fem d atque iteriim al'qiian-tula nitii quantitate immifl'a fulplnir inutile plus ditilatur , (ieplumbutO cupeÜx cx cineribus confcctse imponiruiscujus meatibusGccupatïs au: urn Sc argentum fola remanent.-Rcfertu.r ctiam'non ■decde, qui .aliquantuluin veni contufa; cum miilro vitro Venetovebaliofidiii liqueur; Vimuli ctiim co'dr? metalü delitertentis im-buirur, quod (lefFurum viridemexprimat colorem vena cupró fce-ratur, (i rubro vd cxrulco colore tingatur argentum ve! aurum no-ilcum vena contin-"t>.Verum ba>c attig’ik rufbciat;Neque enim nos-hóe loco artiüces ;.fcd Philofopbos ngere vifum eft, & h.TC magi^ad eos, quam hoi ara penflim videiltur pertinere & rcvocanda ef-/e ; atque palam omnibus eft hcec plas uTu & exercirationc quam ‘piïccptis cognofci;Nee rantaiu iris rebus obfcuritas eft, utearumiiitima: rationes fcrutatoris inte!leéèui,li modó afpexerit,non facilecedant ; at nemo res tantas , nifi oculis monftratas , poteritaccuratè percipere. In univerfum dc toto hoc pr£pparationis nc-gotio tenendum , I.Ciim non perHci niii ope & viribus c.aIoris vel

mi--

lulfturafum coUifione partium notabilium j h*c quippè mediaprjeftant pro diverfa applicatione , ut rciolutis vinculis , qua:funt congenera una coëant & fuam cognationem complexu Hr-iTio tueantiir, qua- diverfam nada funt naturaminfecretionibusrccrementorum Tcobes Teu fcoti is conflituant,

Alchytniftarutn audoritas eft , qna hoe myfteriura perfba-dere laborat : Forraam ab auro extradam aliud imperfeduis

Prdttruduu ,, vel hvdiarpvrumpeificerc, & in-fenti/e 'vimefl aurttmconficere exeo quod na-tura aliudcinJlituiP.

dere laoorac : roimam au auiu -...j------- -metallnm plumbum, ferrum vel hydrargyrumperficere, & iri-dullria artificis exaltata formre fcminis & effedricis caufe obi-re munia, rudera videlicet materiam informando , fcetum au-reum partunrej arque inftar grani tritici fefe fcelici piole mul-tiplicare. . v i •

Audimus hic mira magis fomniis delyrantium, quamPhilo-fophorum ratione utentium judiciis fimilia. Quid enim , nififpeaiofa vanitas eld, aurum forma fua exui? earn fic abftradamniuniis talis & talis caufe fungi ? fupponunt hxc portentofaraillam Scholafticorum opinionem , qux erexit thronum forma-rum fubftantialium , Entium merè fictitiorum , &r ignorantieafylorum. Sed quotufquifque eft, quem fugiat, nulla artè velincantatione , tametfi rem deftruere , quam gignere faciliusvideatur, aurum pofle corrumpi. Sic jam forma avulfa confer-vatur, citra materiam fuam fubfiftit & miraculofè, quippè mo-do in explicabili, fudat & operatur. Abfona hec funt & fuisinventoribus digna : nobis conftat ut fupra captum & fidem ,ita impoftibile efte; illam auri formam, quam animam illius vo-cant, momento temporis , tantam puritatem , tantas vues invafis'vitreis adipifci, ut in inftantiillocolorem, pondus, fub-ftantie firmitatem plumbo liquato impertiat. Clavus ille Cele­bris in magni Hetrurie Ducis Cimeliarchia aflervatus, ea par­te , qua a quopiaminliquoremlïbinotum imnierfus, in verum.aurum converfus creditur, impofture callidi Artificis debetur,qua auri partem cum altera ferrea, colorem ferri auro imper-tiendo, tdn apprimè adaptare potuit, ut tota clavi fubftantia fer­rum exiftimaretur; ciiin autem ignis & olei, in quo aliquam-diu clavum detinuit, bencfició adultératafpeciedenudaret, pars

'ante occultata veri auri qualitates exhibuit. Fundamentum au­tem illud inconcufllim, quo nixi, in hanc fucatam conficiendiauri potentiam coufentire vetamur, eft quod confiderem non-

dum

aüm eè rerum naturalium cognitionem efle prove«ftam , ut pro­be teneatur , & per certas evidentefque confequemias ex ipfisrerum principus compertiim habeatur ; cujus magnitudinis Scfieurx exadè efle debeant particul^ , quas ad verum aururaconftituendum oportet concurrere , imö licet non ignoremusqualia corpufculorum genera maflam auri in natura conftuuant,m ioni tarnen hoe non fenfui deferendum ell: , & manifeftuineft nos fenfibili tradatione ad hoe opus indigere , qux cüinimpotens fit ad fpeeies rerum pcrrautandas, & non aflequaturfaeultatein introdueendi particulis vifibilibus eainfubtilitatein &figurara, quse foli intelledui patet, eerti/Tunum eft penes eraf-fa artis exereitia fitum non efle, nedere ita diferiminata toto ge­nere individua, ut ununi alterius eflentiam , fua depofita & per-dita , induat, hoe eft ut metallum qualecunque ignqbile no-ftri, quod prte manibus habemus , dignitate & fublimitate ho-

”°Eft^ft>eeies quxdam Pifcis Marini que Fmbu nomen inde ae- VIII.cepifl'eputatur, quod eelerrimo motu, velut umbra , fugiat,in cujus ventrieulo & inteftinis obryzum mveniri nonnullorumcuriofitatis Diariareferunt. rtferiMur.

Videtur hoe fortè fuperare eorum fidem, qui nature am-biguitates, nifi evidentie teftimonium proprii fenfus adferant,averfanti animo audiunt ; verum fi hoe folum unicum confide-remus, pifcem hunc Vmbram dldum , terra , aqua , limo &cum arena, auri laminis vefci, facilè credemus aun filamma ficin ejus vifceribus intemerata remanere; ut occafione fecretio-nis ab alüs, potita, omnemalienammateriam, inppris, quoscafu perlabuntur, deponant, & in obveniente aliquo recepta-culo in raodum lapidis Bezoar, vel alterius cujufvis mcorpo-re animalis calculi, colligantur . & defpumati aun glebulam,nuclei vél mefpili raagnitudine reprsefentatam , offerant; uti-que tam manifeftè hxc explicandi ratio intelledui fecomnien-dat ut neutiquam eö ferar . ut exffimem iis hoe accenfen-dum efle, qui placent fibi de Gryphibus, eorumque adualiinrerum natura exiftentia , veiba ad credendum impellentia ful-cipere, narrantes eos auri cuftodes efle , & mdorum fuorum

. compofitionem ex ejus fegminibus adornare.Comminifcuntur etiam quidam ex Ihraionicis Chyrai- IX.

B CO'

’ jninUqu»- corum & Circulatoribus qui per fafcinationetn quamcunqueremfotabt- inopes lucrand» pecunijc inhiant > fe propinare aurum ve-

potabile redditum ad multorum morborum malis occurren-duin.

Acriter antiquorum Scholam hac difputatione: an duo durif-funa metalla aurum & argentum ita attenuari & emolliri pof-fmt, ut corporis fluidi propriam rationem & ftatum acqirant ?•reftuafle novimus. Sanè quod ad Aurum noftrum attinet , fiproceflus corum hominum qui fe hoe artificium non parvum >faéituros fpondent, examinentur j apparet incras e0e fallacias ,dicunt fe parare menftruum , illudque tamdiu cum O hoe eftauro digerere donee aurei coloris faitum > evadat quoque au­rum potabile; atque hoe & nihil aliud praeftantes audent illi-cö illud pro auro potabili venditare; fed cum fapientiorum ar-què ac accuratiorum experimentó nobis conftet, integrum au­rum in eo negotio manfifl'e > nee fui vel tantillum amififlè utinita de novo auri in fundo relidri extraftione vel minimum adobfervatam prius ingefti quantitatem defideretur, pro certoaf-feverandum patet , nihil auri in liquorem penetrafl'e ; poteftquidem illud (ut deinceps videbimus) non adeö difficulter cor-rodij fed quid hoc ad rem facit? cum fub eadem forma all’u-ini nequeat:. interim (i fubliftant in ea ratione aurum potulen-tum reddendi, ut illó , in liquore > lufpenfó, illud rurfüs in­de prscipitari poflit > non eft quod artificii gloriam ipfis invi-deamus.

Tametfi aurum hoe aut illó modó hauftum vel infum-^c^rTufTin P^um eodem pondere egeratur , non deftitui tarnen vi ftatumMuffin*. corporis noftri vegetiorem promovendi j imö & nonnunquam

certis morbis remedium prïcbendi pro perfuafo habendum pu-to & hic etiam Recentiorum quibufdam , quorum eruditio-ne n cjeteroquin leftimo, non polfum , quin cum aliis , altioris re-vera indaginis > contradicendum ftatuam.

Medicorum aliqui funt , qui laminas, aurique fegmentacarnibus elixis admifceri jubent ad vires fpiritufque vital es fta-biliendos: alii verb etiam non pauci inveniuntur, qui pro de-creto habent: fi qui ex venereo foedoque contaótu Jabem con-ceperunt, ac contagione inguinum infecfti funt ejus ufumani-feftè fubievari, per earn quoque Elephantiafim expurgati > aut

■ -

faltem raitigarii dentes labantes firmari, cor confortarij orisulcera ac puftulas c ompefci, virus elui atque exficcari. Deni-que h*c omnia utrinque quibufdam exiftimantur nulló inodóveris accenfenda , hoe foló propemodüm freti argumento,quod confiderent vim medicamentiineoeoiififterc, quodpar-ticulx» in quas medicamentum refolvitur, corporifeiiifinuent,& humores noxios expellant , aut aft'eöa membra expreflofuccó foveant ac corroborent; ac inquiunt, quomodö bxc abauro prxftantur, fi nullas partes fuppeditet, & femper in vio-latum per corpus deferatur ? quotidiè, addunt, experientiado-cetbraiteolas illas, quibuspildas fuas Pharmacopxi conteguntper ventriculum & vilcera intac3:a tranfire & cum fecibus emitti;illse nihilominüs tenuiffimx funt, & quse facile detererentur, ficalorenaturali minui poflent& digeri. Jnhiseftprsfidium, quoopinionem fuam tuentur; fed profedo fuam bic incircurnfpe-dionem in eo mihi , qui iis nituntur , notatam reliquille vi-dentur, quod quamvis ex fuis principiis, qu^ ut quam maxi­me veritati confona nobifcum ampleduntur, diredè fequi po-f-fit horum explicatio , ad ejus tarnen modum alium quam quieft in communicatione particularum medii , non attenderunt;€um fi rem proprius perpendamus , & curiofiüs qui hoe pera-gi poflet, quxramus , non coadè occurerè potefi: Cardiacisquibufdam auri auxiliuno planè analogumefle; cüm etiamfi pro­pria fubftantia in corporis bonum non cedat, ut vel Ipirituumcopiam per fefe augcat , vel in nuritionem aut fanguineraaptiorem reddendum convertatur , dicere tarnen rationi con-fentaneum fit, ejus fubftantiam talibus poris gaudere, ut ma­teria stheria, qu£c illis trajiciendis affiduó fe impendit noftra:iiaturali, qux univerfum corpus noftrum pervadit , qu^queper ingrefliim alterius peregrini fucci vel humoris minui &la-befadari incipiebat, fit admodum arnica , qux in jufta & no-ftrjE valetudini confervandie aut reftiruend^ propbrtionata quan­titate multiplicata , tum corporis vires majores experiamur,turn depulfionem mixture fanguinis & humorum , qu* prae-fentiflima malorum in corpore noftro procreatrix erat. Qua:plurimis fulciri polTent , nifi cancellos inftituti pr« me fer-rem. ■ o : ^ ■ . . . .

Nullum eoruin, qua: hadenus adcQgukioncm hommispcr-B 2 ve-

rndtfoMt-to i aart pen­dant.

XLPalntA eju!fenitrojita-tit cumpro-ferthne adUrram velflutnbunt.

venerc, corporum nominari poteft, quód ejuffJemmagnitudi-nis & figura: magis aut squc ac aurum fit folidum.' Per foliditatein non aliud eft quod intelligimus, quatn ma-te riï proprise qua: hic eft tertiteleinenri, quantitatem , ex quacorporis, quod folidum vocainus, partes componuntur , cumejus fuperficie & mole comparatam, quo ipfó clar'è ftatim in-nuitur & tantum non perfeólè cxplicatur cur auro plus quamulli alii fubftantiïE extenftc fpeciei foliditatis competat & tri-buatur ; videlicet quia copia materie tertii dementi, qu.-e adejus dfentiain conftituendam a natura deftinataeft, longèam-plius in eorefpedu fua: molis & fuperficiei eontineatur, quam inalio q^uolibet fervante eandcin magnitudinem & terminationisin extenficne moduin. Hinc inajoris etiam agitationis eft ca-pax, & majorem vim ad perfeverandum in fuo inotu retinet,ut fi fupponamus ex una parte globulmn auri, ex altera globu-Imn ligni ejufdem molis & figurte fada ipfis utrifquc tequaliseeleritatis hnpreftione diutius in ea perfiftet fphsrula maflse au-reae-, q. quantö protradius ftatum Imnc progrdlïbnis fux tue-bitur tantö folidior e ft, hoe eft cum ejus pori fint angufti &pauciores, minus materije fubtilis intervallis partium ejusinfi-nuatur ; atque adeb acr plurium particularum tertii elementiimpetum refiftentia fua debet rctardando impedire.

Ponderofiffimum eft aurum omnium corporum, adeb ut nul­lum fit tantx molis , in quo ac iii ipfo tantundein experiamurgravitatis , fécundüm libras Parifinas pes ejus cubicus pènditlibras 1368. cum pes tantus terra:, non nifi 72. & plumbigzS,prout TabelltE folertiorum exhibent.

Cum corpora in compofitione difcrepent & alia fint aliijquoad partes fuas , quibus conflantur , compadiora feu plujinateriae homogenen in fefe habentia , & fubtilioribus meati_.bus, qui non nifi tenuifiimte materisc primi dementi funtper.vii Sc paucis feciindi globulis, adorncntur; eadem rationealiaaliis tantb funt gravibra feu inatqualiter ponderofa; cum verboftenfum fit proximè auro inter alia hanc foliditatis & partiumcompadionis gloriam convenire, fpontaneum eft ejufdem efibprimarietatem in ponderis exceffu : Quippè fabrica ejus intimatanta fibrillarum fuarum coardatione confummata, hoc facitUt,, cum ex affidua terrs circa axem fuum circumgyratibnc

materia cceleftis a centre recedere conetur & recedat, & ea , •qu2E fibi, utpote ad motum talem ineptiora, in via obftaculofunt verfus medium deprimat « quod necefle eft tanto velie-mentius agere, quanto corpus, cui occurrendo incumbit con-ftriftius eft , ejus preffioni fit maxime omnium expofita , &fic excellentifUmum quoque corpus in fuo verfus terroefuper-ficicm defcenfu vincat j cum enim minimum materisc fubtilif-finiJe ob minimc patentes poros , in fe contineat , nihil fe­re in eo erit , quod afcenfum adipifcatur , plurimum ve­to , quod experiatur aótionem globulorum cocleftium ; & lo­co illis relidto , illorum propullioni obfequatur. Sic in noftrocafu, ft fumatur libra B squalium bracliiorum , qux fulcimen-tum habeat in punclo fixo C applicato unius bracliii extremi-tati corpore auri E pedis cubid , altera cxtremitas onereturplurabo diifts quantitatis , experientia docebit radium CA def-cenfurum verfus G attollendo alterum CB verfus F notatapro-portione, quod nobis manifeftum indicium eft auruin& plum­bum non habere particulas , qure prreditx fir.t ^qualibus poris,neque cas effe ejufdem configurationis > fed diverfum inter fefituin &: nexLim obtinere , nimirum particulas auri intervallismeatuum gaudcre minoribus & paucioribus , cafque inter feeffe copulatiores, & fic difpofitione differre, ut materia; fub-tilis tranfitui tanto magis fint impcdimento, quanto elevatio-nem alterius librilis promovent, eo ipfo enim infeimpingen-tes particula hujus materia deorfumtruduntur& majorem preftfionem patientes neceflario defcendent. Qiiibus puto fatis in-tdligibiliter propofitum effe quare aurum noftrum pr^ponde-rct, & reliquis corporibus gravius fit; neque enim prater dr-dam preffionem ullam in corporibus gravititem agnofco. x iIL

Videinus aurum fingubri colore a natura donatum; flavum Decaufacenim fe exhibet & bullata quadam palliditate omnes fcnfibiles lomawUfuas minutias reprifentat.

Novimus memoria; proditum effe: Socraticum quendam o-Jim interrogatum: Cur aurum palleat ? rcfpondifle : id palle-re , quod femper timeat, eo quod plurimos paffim habeat infi-diatores: quod utut ad facetias ingeniofas non infulfe retulc-ris ; de vera tarnen ratione Phyfica , nihil te ex eo edoceri,facile, nifi fallor, concefferis. Pro ea itaque cogitandum eft:-

■■ B na»

uaturam colorum in univcifum, qui pinguntur in fuperficiebu sobjedorum in eo confiftere , qaod particuls materis fubtilisaftionem luminis tranfmittentes diverfimodè a raajori aut mi­nor! corporum afperitate vel Isvitate recipiuntur > fortiuntur-que validiores aut rcmiffiores in refledionum modis agitatio-nes ; ut adeö vel impetus rotationis globulorum > qui radiosconftituunt > fuperet motuin , quo fecundum lineam redammoventur vel contrL Sic quia grumi , qui refultant ex con-gerie immediata partium aud funt tantce fcabritiei & foliditatis ,ut luminis reverberationem minus in gyrum adam pariant,qium rubicundum &: magis alteratam quam candidum , fit utejus fupeficies flavo colore tinda appareat ; eft enim flavuscolor ex candido & rubro, quafi conflatus & mcdius inter eospofitus; quod fads patet, fi liquorem album rubro vel è con­tra mifceas •, exurget enim afpedus fiavedinis. Hic ille colorflavus eft t qui in arborum foliis & fruftibus, diim ad maturi-tatem pervenére, vifui fe offert, quod non leve argumcntumpr*bere videtur, fucco in illis probe turn jam percolato, con-codo , fimile in auro , vifcerum terrx depuratiilimo frudu,inveniri , id quod, adhibito microfcopiiufu, quoad orbes &fphsrulas affurgentes , qua: magna interftitia inter fe rclinquen-te s , non parvam luminis reflexion! varietatem adferunt, con-firmari poteft.

XIV. Sicut nulla arte & ratione potulenti liquoris conditiones automlla corpt- conciliari poffe antea vifum eft; fic id ipfiim e ft, cujus nequitratjtucoh- gtiam tindura ulló modóelici.re ad claram & diftindam notionem extradionis .

tindurx caufa hujus phoenomeni in patent! ponitur ; ea igiturquandoquidem nihil aliud nobis obverfarifaciat, quamminifteriócertorumliquorumparticulas alicujus corporis ita imrninuere velita imminutas elicere, quje ejus evadant levitatis ac funt particu­lar ipfius liquoris , & qus adeb in eo fluore fufpenfx manenteseodem plane motu cuin ejus particulis circumvolvi poflint; ne-qiiepartes auri noftri, utpotèfirraiflima cohxfione interfeple-xum tenentes addidas iinininutionis leges revocari poflint, ina-nifcftum fatiseft, quare cujus libetignobilitatem fux flavedimiscomimmione in decentioris fpeciei gloriam pingere recufet.

XV. Experimur Aurum non adeó xgrc fe tradationis noftrs varie-

funt.

tati fubmitterc , utnonpauló promptiiis & minori ncgotio ccete- cur nnrumris metallis/ecari & flecSi poffit.

Quid illüd fit, ex quo hujus ratio petenda eft, nón difficileetiam eftadvertere, fitantüm perpendamus illam interruptionispeculiaritatem , quoe inter partes ejus reperitur ; eaenim in fuf-ficienti caufa & prscipua eft, cur fecantium inftrumentorum acicifaciliorem tantilló tranfitum p ribea t, & plus folutionem ejusmachinantisimperio, quam fi ea deeflet, aufcultet; confiftit eain eo ; quod dividentis medii extremitate tenui adacfta, qu£e pre-miturpars in profundumcedere poffit, coUateralibus hinc indeob fibrarum tenuitatem & delicatam quandam flexilitaem obfe-quentibus, cultelloquè , qui ad ftindendum adhibetur, locumprarbentibus. mollifts

llli metalloruni, quod ferrurn vocitamus, in fuprcmo gradu *duritiem competcre eó fatis oftenditur, quod nullum fit quodtamdifficulter fundatur, aut cui, intentioriigne, utliquefcat,opus fit-, aurumvero noftrumignis vehementicenon itapervica-citer refiftit, fed certo ejus regimine mox in liquidum fluidum-que corpus tranfmutatur.

Ex modo, quo illudgenerari fupra defcripfiraus, facile col-ligitur; prxter minimos particularum ejus poros, majufcula e-tiam nonnulla intervalla reperiri, perquGC, globulis fecundi e-lementi expulfis, qusedam ignis particulse notabiiiorem quanti-tatem & validiorem agitandi vim habentes, illabuntur, &■ qui-dera minori labore, quam per meatus ferri ramentortim fibiinvi-cem pertinaciusinfculptornm, undèfit, ut ejus partes in guttu-lasaut grumulos quofdam fic pervadentis materiximpetu diftin-suantur , ut ejus motu irrequieto concutiantur, illique innatan-tes disjundim quodammodó agitentur h. e. unaquxqueindepen-denter avicinis &feorfim, in quantum hoc nexus, qui adhucutcumque rctinetur, permittit; atque hoe pado ita fe hinc indécontorquent, ut unis fe aliis applicantibus & iinplicantibus , cin-genti roateriï igne* nonnihil morem gerant, & ad confumma-tamproximèaccedantfeparatronem. . . c,n-

Infigné hoe dfe inauro, quod adeo nulla lit inipium ignis clihan»omnia fere confumentis potentia, ut etiamfi poft multa fecula inmittatunfornaceexagitatum , exploretur , nullam fenfibilemram patiatur , nee quicquam de fuo pondere aut raolè amittat.

In

In promptu ejus caufa eft quod nempè’, nulla tanta cremandiferocia adhiberipoffit, qu.c intiiuo nexufirmatam ejuspartiutncoh^fionem fic turbet, ut earum fibrill^ vel grumuli a fe invi-cem penitus dirempti, ignis vi exbalari poffint; folvuntur qui-dem aut laxantur potius ejus particulae nimii caloris vehementiafacigatJE in tantum, ut a fluidocorpore non abludant; nequaquamtarnen fe ufqueteftui permittunt, utab ejus particulis avolanti-busarreptxcumiliis in auras evanefcant, duin mode, res fit cumperfedtiffimo purilTimoque, quale obryzum eft , cujus generis•nerramenta influminibusdefertur, non tantum ns, quorum mpra:cedentibus mentio fada eft-, fed etiam in Hebro Thracia:,Pado Italic & quod noftrte' notitie propms eft Ompoly & Ara-nyas TranfylvaniiE. ’

YVTT Qyi fenfibiis philofophantur , putant cum vulgo : Vas quod-y a i M dam fuam capacitatem auró abfolvens amplids continere materia:plits'capit dt extenfe, quara cum aqua vel pumice plenum eft j cum tan -,o,qukmd, fubftantix corpore.-e capere dicipoffit.pHmue.- p[rticulas in meatibus corporum terreftrium ex materia fubti-

li conftantes pliirimorum &: ut ita dicam intricatorum in naturafophifmatumprincipiaetTe negaverit nemo, qui riteexaminat ,quomodb etc in unoquoque corpora quiddam fingulare in copiavel ficTura habere poffint, quó difterant a reliquis quibufl.bet,qu2c aliis corporibus peculiares funt: Sic etiam pororum in cor-poribus cavitates, qux illorum amplitudinem autanguftiam in-L n i difcrimine variat, caufas efle folutionis non paucarumqux-ffibnura phyficarum non refragabitur, niff qui cum evidentira-tione pugnare volupè fibi ducit; hx ipfx enim funt qux etiaminprxfenti, quern fumpfimus cafu, inqmfitionem fade expe-diunt; pofitófiquidemquod puraicisfubftantia, ficutreveraresvel ad oculum patet, longe diftenfioribus ftateat hiatibus, & vi-ciffim quod particulx metalli hujus perfedi ita ftridim fe ofculen-tur, ut non nifi minutiffima in earum contiguitatibus intervalla lo-,cum habeant, perfpicuumeft illic fpatiolaab acre, qui inter po­ros ejus vagatur& plenitudinem finit, occupari, qux hicfoli-disparticularum ramentis opplentur.

XIX. Poteft noanunqukmcontingere ut obftrii^dio alvi fit tarn obfti-in obftru- natav. c.in morbis ardentibus, ubiomnc fere humidum exficca-

Ufiuliu rcmcdiis ufeati. ceda,. & nc,u,dem ,pfe c l,-fonderis.

ileribus vel'aliis purgantibus poros relaxamibus, quamvis fat!*maturè & commode in ufum vocentur , tolli qiieat , quo in•periculo fucceflu non caruifle globulüm auri aflumptum fcrirpif-teftatum reliqncre non infimi Mediconim. Hoe abfurditatemimplicate, adeóque impoffibile efle Philofophia noftra non cen-fet ; poteft enim mafla auri eas fibi in intellinis fua gravitatevias parare, fecumconfillentiislocofituquedeturbatis , perqua-rumduclus faiftacavitate, fequatur etiam conftipatorum, Iibe-rior evafio.

In Metallis, quod duólilia fint, non ignobile efl:, & hoe quo- XX.quein auro prx cxteris eft confpicuum, ejusenim unicum gra- Examinatufnuminfiladidu<aumquadringentis pedibuscoëxtendi poteft; at-que adeö uncia unica pedibus ducenties tricies mille &quadrin-gentis; adeö ut fi in braéteas diducatur decem jugera cooperirepofte, quidamfuntquireferant.

Hujus tanta: diffuiionis caufa in fummamejus compaftionemreferri folet, & partium, quibus conftat, tenuitatcm, nee nonintimum earum nexum. Necfanè explicandi alia ratio facile oc-currit; quomodö enim incomparabilis illa divifio dilatatioque pe-ragipoflfit; nififingularis illa mollities. partiumque e)us plexusefficeret, ut partescitra feparationem mallei, alteriufve alicu-jusinftrumentiattenuationi, cedant, & qus ante duram hanctribulationem, compaótse &fibiinvicem anftiftimè implicate e-rant, in longum protrahantur; imö etiam , qua: fibi mutuö fe-cundum fuperficiem incumbebant, dum preffionis impenfo duduifubjiciuntur ad latera in fe invicem, falva partium cohatfione,defluant, & latitudinis , decrefcente profunditate, incredibi-lemillatn produëlionemacquirant, novaquefitusoccupatione,admirationem pafcant. Non abfimile prorsüs phoenomenon in ar-gilla & pingui terra experiri licet, ubi quaquam minus, extenfio- ^nis tarnen amplitudinem exlaxa partium mollitie confpicari da- 'tur, accedente etiam denfitate& folidicatisconcurfu, qure co- . . .piam fubminiftrat, per quam materia in figurx capacitatem , re-dundet & excrefcar,

Tritum eft, 5c vixquicquam vel apud initia Alchymire pro-feftos vulgarius vi aqu.-e fortis ex nitro ut vitriolo confeda: Au-riaréern expugnari, ejufque copiarum fpiculishujus partium ne­xum dift'rahi. . < . ; ,

. , C In-

XXI.Siuomodoaurum aquiregii dijftUuatur.

xxn,Difflculta,gUéihiemt-veripolfet

Jtlvitur.

Inter ea j qu* fupra nos in aêrcgenerationem cxigunt • genusfulminis novimus, cujus compofitionem quoniam exhalationes ad

concipiendaro.idones abfolvunt, eajcümfatis mult^omnes in unum coëuat, in terratn ruentes incenduntur, inter-düm hoininum corpora non Isedendo > ipforum veftimenta com-burunt, aliquando offa j carnibus integris , confringunt, velctiam vagina illxfa gladiuin liquefaciunt. Tam ftupendo-rum effeduum caufa: > ex parte varise corporutn , quibus oc-currunt , contexturse debentur ; quamvis negatum nolimusprimariam rationem in particulis exhalationum inveniri ; èxenim cüm fulphurea: funt, & ut plurimüm non nifi oleorum na-turam participantes , levioris tantum flammz lambitione no-cent; & quidem corporibus facile uftilibus j cum verb funt adeöfubtiles& penetrantes> utfolam falis volatilisnaturam habeant,turn fine injuria cedentia corpora perlabentes, quicquid refiftit ,comminuunt ac diffringunt. Sed quorfum hxc ? Nempè non ali-ter innegotio aqus hujus fortisin fuocum auri noftri partibusconflidu cogitandum eft partes enim falis vitriolo & nitro ad'mixtat, erectïE & telorum inftar vibratse auri penetralia perva-dunt,poros ingrediuntur, & quoniam ipfum firmifiima fibrillarurafiiarum cohcefione, quam deeo jam demonftravimus> multümejusconatui refiftentise adferunt, tantb vehementius impreffio-uem fuam omnes liquoris hujus particulje intenduntj. donee auriplexu vidas manus porrigente, ejus ramentorum moleculas dis-jedas circa fe paffim inllituant; diverfum vero longè eft quodexperimur quando corpus cerx ejus impetui objicitur; flexili-bus enim& raollibus ejus partibus undiquaque cedentibus> vixquicquam eft» quodinillud, agere deprehendamus.

In hoe experimentofiillud ipfum, adverfusea, qiuefuperiusnotatafunt, difficultate militate cuipiamvideatur, quodingra-nis auri dcprehenditur, qus cum pari fortis aut regalis aqua quan­titate eomparata, ponderofiorafunt, irr ea nihilominus póft dif-folutionem natare&fuftentari obfervantur, is nubecula huic a-vertenda falinacorpufcula confideret; perpendendoenim quódea pertotum intimum hujus aqua tradum magna copia diftunda-tu r , & ab imoad fummum ufquequodam quafi vinculo, fuam.implieantiam fulciant» intelliget hocfuahac eohafione prafta-lepolTe, ut raaalli hujus granula, quamvis parem aquamo-

........ ’ km;

lem gravitate fuafuperantia, fufpenratencant.^Hujusveritatemfuffidenter perfuadet ejus curse adhibitio, qua priiis infufis inhujus fiuoris maflam olei tartarei guttis, aqua communis admif-cetur, invenietur enim illico natatilia quafi auri fragmenta imuraappetere, &adfundum, ruptis faliumretinaculis, delabi.

Aurum ignis vehementia ad ardorem ejus afcendit, & in ftatufufionis conftitutum » vel alio quovis modo calore imbutum,fortius non tantum flamma, a qua agitatur, & fervorem fuuinaccipit, urit ; fed etiam excellentiflimum quodquemetallorumin depafcendo vincit, & diutiuscalorem fervat.

Accidere hoc ex fumma partiu:n auri complicatione nimis quarapronum eft ration! credere , ciim enim denfitas & ardtapirgi ^vium grumulorum conncdio dilatationis progreftlim impcdiatj,etiamingeftiignis corpufculain cjuscomplexiiquodam modore-vindta tenentur, &nein totum lui juris fada libere, utinple-rifque combuftibilibus, difcurfent, exitusad emerfionem nonfine peculari arefto , prseduduntur; undè Ht, ut tenacius re-ceptas intra fe ardoris particulas cuftodiendo|, vim fuam illisjungant & hue ac illuc per exilientiam nondiifipata, unitoro-bore in omnia obvia corpora ita penetrent & atrociter agant, utmomento ilia corripiant, &ejus tyrannis , adraotam manum,nullo modo innoxiam relinquat.

Aurum malleo , aliove modo percuffum » obtufum fonumprocreat, & inftar argenti aeris commotione auriura tympananon immoderatè flagellat.

Tremuli aeris celeritatem fonum acutura efficere & ejufdemtarditatera fono gravi audiendo caufam prsebere in controverfianon eft; cum autem aurum ex raollitie in tantum participet, utin sequalem cum argento tenfionem confentire non pollit, tarnceleriter etiam reciproca vibratione progrcdi & recurrere, datoquod ad teftudinis fides revocetur , non valet; ac proindcacre quoque ad undulandum minus velociteritu & reditu perejus tremorem commoto, evenit ut fegnius & leniiis audito­rium ipfius concullio pulfet; pororum deinde paucitas hie quo­que non parum intervenit ; cum enim materia aè'rea iis con-tenta foni, corpore concitato, fit vehiculum , valde manife-ftum eft, ubi eorum amplitudo & copia minor, minorem etiamcxperiri ad aures delationera minori iropertito acri tremore.

C z Hare

xxiir;Aurum

kfaStum cti-teris metal-:Us aer'iHsurit.

xxiv:ft-

mm minusacutum edatqukmarien-turn.

XXV.'An ex ar I’ll •rumfelilsfiavefienti-hue eum ra-tione liwuminvejligetur.

XXVI.^ur aurumruhigine nm-quhu vitiit-

Hscc ratio in ventorum irrito murmure locum habet, qui licet,vehementiam flatus fui perfequatur , inepti tamen funt ftrepi-tui creando , qui cum cantus aut loquelx varietate , quam exaeris per laryngem impulfione & collifionis ejus partium modi-ficatione, haurimus, pollit comparari.

Non hie repetam, quibus indiciis latcntcs metallorum, au-rique venx deprehendi cxiftimentur; in montibus eas die fre-quentiores res clamat & ante a nobis pofitii r, efi ; qraminaveto folito tenuiora, pallentia arborum folia, ccrulei’ ihmm«calidiore potiffimum ccelo hiic & illuc difcuirentes totidemhabentur delitefcentis hujus thefauri argumenta.

Succus negligent! manu elaboratus arborum folds & grami-nibus virorem conciliat, ut in omnibus fere nafcéncibus & crcf-centibus plantis obfervare eft; accedit verb etiani ubertas hu-morum, ex quibus minus fubadis & dilutis mixtura eodem co-lore fe pingens exurgit; quod variis & facilibus experimentisimiotefcere poteft; quantum ad duétus & canales feminum au^rifieorum , notatur quod fupra eos omnium plantarum & impri­mis arborum adnafcentrum genera non nifi palliditate quadamoeeupentur, quod fundamento omni non carere facile flbiper-fuadebit, qui in memoriam fibi rev'Ocat ; prafpollentius eflccaloris dominium jin terrje regionibus mctalli feracibus , quamqu£E iis proferendis funt inepti j atque adeb etiam caiidiimlar-g-iiis & pr* humido plantarum meatibus fuppeditariiniis locis;quo fuppeditatb evenire, non inconvenienter judicatur, ut fuc-cus-ad frondes delatus eum codrronis fcrmentationifque gradumadipifcatur , exhalationis quaütate fuam infuper ad hoc operamconferente, ut luminis reflexio, quxflavedini excitandi fiiffi-cit , ab ocLiIis recipiatur. Reliqux detedionum fpecies plusfaperftkionis qudu probabilitatis in fe iavolvere videntur, utfurculus coryJi furfum eredus , eledruin ejus apici infertum ,fe, ft circumferatur, fponte deprimens &c.

Rubigo non eft adverfus aurum, quam fcntire pofllint omniaalia metalla, ut meritb eorum fubftantis deprtedatrix & virtu-turn inimica habeatur.

Corruptia metallorum ex hac rubiginis vitio non aliud eft,quam partium extra contexture ordinem emotio , orta ab a-dione validi cujufdamliquoris ftjlphureimultum agitati, & dti-

tif-

rHlimorum quoque corporum poros ttajicicntis ; cam enirn ejusparticulï fint quafi totidem p.irvi ciinei, in meatus, quigrumosinterjacent, feinfmuant, & minus nexas partes ad fiiperficiem e-diicendo, ibi ab externo adre fiftuntur, & orificia intcrftuiorum,per qu$ ea incidendo hoe contagium effloriiit, occiudunt. Qiiiaverópori ülianguftiores fiint in auto noftro, ejufque particulcefolidioresSc accuratius quam rudia ferri alteriufve metalli rameu-ta fociatK , ut vix c*teris corporum vel tenuiffimis effluviis ineo’aditus pateat, in propatulo eft , qua arte & virtute puritatisfui£ prxlidium inoppugnatum teneat: interim non inutsliter no-taripoteft, eóhic naturam ingenió niti , ut fi quid alienum autf iqu i fordcsfe mctallo hincforis adjiciant, ut ei adhxr^fcant,inlibus acutiiTi nis vel plumbó liquato elutio tentanda, cujus ra­tio ex prxmiffis obfcura non cü:, r n- n. J ' • YYVTT

Mercurium auró maxime affici in confeflo eft, unde qui ex XXV I J .lue venerea inunóti funt , fi aureum annulum oregeftent,is excorpore in eumdevolvitur. „ r n tmhutar-

Attraólioin fuo fchemate naüvoaftio organica eft, fpeftansad cxcqucndum animalium appetitum, qua ratione aurum, noneftquod dici poftit argentum vivum attrahere; led intra angu-ftias meatuum fuorum recipit, dam illius rigide figur^que tere-tis &: liïvesparticuls fe intrudere parant; quippe illis m corporecommotis fluida carum fubftantia exhalatur etiarn modico caloie,& fpeciem fumi aftumendo afcendit , undè fuligini, qu;E cumcxfpirationis reciprocatione ex folie pulmonum expellitur adm:x-ta furfum ad oris & palati traclum defertur, ubi annulo , iitpotedenfo & frigidiori corpori occurrens, fiftitur, & pnmum ejiisftiperficiei adhsrendo, mox fociatis vmbus m cjus intenora Ieinuerit, donee una cjus corpufcuh, cum aliis atqueahis mcom-politionem concedens, priftino coagulationis llatui I j quam pro- -xinic rcAituit. , vvxt’ttt

Odoremin tenuiftimis & ficcis corporum, qux ut odora no- XXVJU.bisfeexhibent, conliftere , ratio perfuadet, non qindem quibu- ^flibct ■ fed disjundis a fe mutuo & in acre, in forma halnus aut ^ ju ..vaporum manantium , volitantibiis , qux fatis fubtilcs li- {mtmul ut fatis vivid^c funt, ut cocleofas narium cavitates mgrcl-ix tenuilftmas fenforii olfaólorii fibras , pulfando , titillando,Y«Ilicando vel aliis aliquibus modis afficiendo , provocent & ex-

■ C 3 C1-.

XXIX.CnUimtumnon calcina-to leviusnon efi.

XXX.§t]tomoiS anaurum ad-mijinm ar-gmtum ha-beat, cogno-fcatur.

dtent. Ex quo agendi modo facile intelligitur, quarè corporj,quod nunc examinis noftri objedum eft, omnis vis odorem pro-crcandi detrahatur; nulla fiquidem effluvia, ex comprefla auri fub-ftaiuia proliciuntur, quse fulpluire aut fale potiffimmn contentaifingularitatem motus ex e jus paitibus acquirerent, quoad olfa-dum delati fragrantijc vel horroris caufse Herent. Sic infipidumquoqiieefle nemo mirabitur, qui confiderat ad lingiiain faporeimbuendam , requiri textiiram particularum corporis fapidiita re -folvendam , ute.-e a fe mutuodivife fimul cum falivain ore mi-fceantur, eique innatantes poros linguce &partium eivicinaruineó pado immeeiit & pervadant , ut movendis diverfimodèquefoliicitandis nervorum h'lainentis fufficianc. Non perfpicuum e-nim iüi ede non potefl: ha:c omnia hoc ritu & his legibus in mc-tallorum ledi/Timi foliditate, partium tenacifliino plexn & pii-litate a falinisj qute generalem oinnium faporum caufam conlb-.tuunt, defiderari, ac proindè id tam ftabili miniitiarum fuaruraconnubio confummatum efle, ut nulla ejufmodi corpufcula fub-miniftrarepoffit, quce humoris opera, liquefcendo, ad guftutnfublimandum ferviat.

Stannum calcinatum gravius non calcinato evadit, quod cumin aliis corporibus contrarium experiamur minim videri poflet >proprietatem veto hie quoque fingularem in metallo noftro no­tamus, quodlibi Temper fimile gravitatem in eadem mole nonmutat. Tribuendum hoc etiam effle fonti foJiditatis, & firm»irrefolubilique portiuncularum, five ad incudem tundantur , fiveinfila dcducantur, feudenique in piilvifculos comminuantur, infemutuo infertioni, ut null» extern» coadiones vel tantilluminiis ardius conftringendis poflint, tarn clarum eflejam hicvi-dctur, utplane non arbitrer locum efle, quo id explicatius ex-ponereopus habeam.

Secretorum natur» fcrutatores non obfcuri, quibus profpe-dionem de nobis teftatam voluere, lubent inter alia, ut partemargenti auro remiftam certam nobis reddamus, exaóliflim» fla­ter» vel lands comparationem, miflo in alteram earum auro in fuafpecie purillimo & exploratiffimo, in altera apponi debet tantun-dem ex eo , cujus finceritatem expendere animus eft, & cum lan­ces in acre »quilibres erant , e» in vafe aqu» pleno & fub a-quam circiter femipedem immerf», naturam variabunt & in»-

qiia-

qualesevadent j quantitas enïm auróremifta fumma petet, &id'quod fincerum eft iina. Quid fit quod rationem hujus experi-menti dilucidc repra:fentet verbó dicam : Nimirum quoniamquantöAuriim purius, &:omni afe diverfodefecatius eft, tan-tö etiam folidius efle debet, contumaciüs neceflariö particula-rum aqucé, qua: feafibilius in ipfum agendi facilitate pollet, pref-fionirefragatur, quógravius pendere, quam mafla altera argen-ti inixtione temerata, ex fuperiori deduótione liquido conftat,connotate c ó , quod etiam majoris aqua: molis vim fuftineat. XXXI,

Aurura in minutias pulveris refolutum , fi igni incendenti ^urifulm-committatur , ingenti ftrepitu aërem, & omnium fuppofitorumac obviorum corporum perrumpenti penetratione, fuam ftra- ’gem ulcifcitur.

Auri fufininanris improbitas non a:què intelleéfum Philofo-phi, quam aures percellit , & imaginationem ejus , qui ejujprseparationis ignarus , nihil tale ex parvis ipfius initiis me-tuit. Quippè prjeparatio ejus ea eft, qu ï diredc adtaleplioe-nomenum fenfibus objicienduin , ratiocinió utentem ducit &determinaf, cum enim ab aqua forti feu regia r coagmentataauri ram::nta difijiciuutur, tüm oleum tartari ei infunditur, &poftquam prjEcipitatum eft , fuccedit convetfio in pulverem,pulvis humoris madiditate liberatus, exficcatur , ut vel leviscaloris vi fuperveniente celerrimè ignem concipiat, ad modumpulveris tormentarii ex fulphure , nitro & carbone confedi;cüm autem omnia pulveris grana fimul & eodemtemporis mo-mento, admoto aüunftè igne infl'ainmantur & difl'olvuntur, eaviribiis alTumptis & ad gyros fuos abfolvendos majus fpaciumexigentibus, fubito diftiliunt, & impetum fuum per totum aë-fis vicini rraëfum difpergendo, occurrentium corporum meatuslaxant, & partium plexu folutó , quantum pofiunt dividunt,quod duin agunt tanto concuflu, tantoque fpiritu in fragoremerumpunt, ut circumquaque refonanris coeli ronitrua non nihilimitentur & fulminis delapfui nonabfimilem in imp etendo pra:-beant imaginera. Atqce hoe auri noftrifulminamis fragore ejusvarietati perfcquendx exercitioque noftro more militumfclope-torum exoncrationibus difccflum a fe capientiuni, valedicen-dom ptavi,. Tu L. C. plura de Regii hujus metalli ftemma-tibus , eorumque exegefibus adjicere cupidus, animi propcn-

fionem curioforum probatis, & certamine expcrimentorum in-ftitiiendoruin , quod pro hic & mine aliis relinquere noftra-rum rerum confilia monent, exple.

F I N I S.

Mifcclknea: Artium Subfcriptioncs,L. C. adjeéliE.

I. Prwcipium v U , qna ad cogn'tt'wnem rerum perver.itur , efl ad in ­natas veritates ferio fipm è a ttendere, u n ire ty quamdtu proliè m nperfpichur immorari , ntm m a reü'e tn te llig tr t, ideas quajdam v?«

-ras & generales y e x quibm fpeciales deduct pofiuut, m em ortam an-d a re , fem per d notiorihus ad obfcuriera procedere,

IJ . Ratiocinari ejl tdearum lonputum in ire , addenda velfubtrabendo.III. h l exiguo vita nofira curricula innumera [un t qua per nafmet-

jpfos non PoJJumus exp erir i\ hïnc Relationes aitorum jide d ignafunt,qutbm nifi fatis locupletati, latitudinem fcientia & perfeëtienisejmgradum pojübilem , non acquirenm ,

IV. Fabrica vera propofttionis non fit , nifi pradicatum eadem peni-tus res f i t cum fubjeUo.

V. Convenienter natura m jira operari ejl libere agere,VI. Foól'e afium itur triangtdum generart ex feUione conica > f i nem pl

ille conus plano aliquó per verticem feüus fuerit.VII. Omriem Angulum in feü ione , & non etiam incontacluefje fru -

jlrd contenditur.VIII. Motus ccclejles etfi ad centrum Terra re la tf, inaquales f in t y a~

quales tarnen ju u t in proptiü circulis.IX. Stellarv.m fixarum loca, quoai vifun ty tantum feruntur in con-

fequentia , quantum Rcdiptica & aquinociialis feüiones moventur inpracedeniia.

X . Terra d Sole illufirata , umbram conium projiciens , non poiefie p nifi corpus rotundum.

XI. Motm projeüorurn per primam legem natura non fa tis explicatur.XII- Antipodes noflri acjuè ac nos caput verjus ccelum elevatum g e -

r u n t} lüm verfus idem centrum aqualittr nobtfcum deprimantur.XIII. e e n -

XIII. Centrum g ravita tü i» bomine , nen efi idem cum centre n u -gnitudinis.

XIV. N im ia fanguinis per re n a fe ü m e m evacuatie potejl in periculumbjdropis injicere.XV. Mercur itts dulcis rarione a th e rü , qui ipftmi tr a jic it , potiiis p i-

tu ttam quant bilem vel alws liu m m s purgar,XVI. Paroxifmm febrilu ex v ttia tt bumoris cum [anguine com-m ixtione.XVII. Prim um virtutis fundamentum ejl [ m m effe ex duciu ratienU

confervare.XVIII. Homo liber mmquam dole male hoe ejl eo modo ut verbis[o-

lum mode convementia tefiata , reipfa cm rarie ta s fe r a tu r , fedfem per fide ag it.

XIX. Q uia id quod cupim us, amplelli conamur , unumquemque exfuo ingenio judteare quid bonum f i t , non fa lfb exiflim atur.

XX. Pïincipem u t fe tu e a tu r , debere p rav is , cum id occafio pofiu-l a t , confiliis uti-, reprebatur.

XXI. No» p o te f quis ob bonos arianes aque ac ob malos in odiumvenire.

XXII. Home falvis rerum fuarum circumjlantiis , ad matrimoniumineundum ebligatur, u t na ture , qu&accepit, reddat.

XXIII. Admifiio Conjugis, de eujm filentio conftare potefi, in fecre-torum confortium , multorum tn re fam ilta n bonorum caufa ejl.

XXIV. In vita cenjugali blanditiis aggred^ndum , quod je ve n ta teobtineri nequit.

XXV. llltgitim is jure aóiio cenceditar pre alimentis fibi preftandis.XXVI. Servus in rebus agendis ignavus non tantum a parte merce-

dis Dominum difpenfat-, fed etiam ejus coërcitioni fubjacet.XXVII. Ad univerfalem fctentta bumana cognitionem auxilium dif-

ciplinarum M atbsm atuarum efl adbibtndum , quorum guftus tamfuavis e ji, u t am phftm is mundi optbus meritb fic ant'eponeudus.

F I N I S .

*DdSHjJimo Jnyeni Fm D. M I C H A E L I W A R I E N S I ,

Do6tori Phil.digniflimo L. A. M. Clariflimo,Domino & Amico fyncero.

/^ o rp o r is & mentis cui fe fe Arcana recludunt,V>-^Dices Philofoplium dextra IcEvaqueparatumjH;s quia Scibilium currit complexio rerum,Qux rapit, & totum fapientis terminat adtum.In Fontis nuperTecognitione PriorisSoli Batavico clarum'Warine probalti,Nunc tibi Pofterius quid cedat, quóve lacerto,Se fubdat , patulo depr^dicat aurea coloMateries, tantó quara ludis acumlnis .-Eftró ,Maóle tuain meritó capiat nova laui'ea frontem,Et Patriï votis fpcratö redditus, acrcmSophias accende facem, fpartamque fiabito,Quam tibi cunctorum decernunt gaudia Fratrnm.

FRRANCISCUS ZEMBLENYI. W. T.^.Sic ï ip p la u d e b a t , L u g i . B a t.

A D E F 7 ^ D E M .Qiiincre fiimofo dudüm pendentia tignoivP leéira, fidéfque chelys ruptas renovare parantemUt tibi Palladio cingenti tempora fertoAccinerem, ó .paucos inter .niemorande fodales !.Muita morabuntur, facies trifti/Eina dulcisP.atrijE & inter tot Viciores prteda triumphiJam jam Pannonia: tellus , qqam Regibus olim.Atque armis infigncm late exhorruit Oibis:

Sed rupcre moram; tuus in me candor êcufuExplorata fades, mens ad fublimia nata,Judiciique gravi Gravium celebrata viroruin;lila tarnen lütripto, Duce quo mortalibus miaObfcurse referas telluris vifcera, fulvumUt doceas aurum quid fit, qua: caufa colon'stQua; gravhatis &: indomka; virtutis ab igne»E t qux de gcuere hoe aperis fecreta metallij

' ~ Ju4

Judicio meKus quovis exprefTa nitefcit.O Utinam fapiant mortales ! Téque MagiftroIncipiant ferro traftare nocentius aurum.,Definet infanJum ferro efle nocentius aurum.

Sed quoniam ingenii vim, curam, fedulitatemCüm fcriptó dederis, tum vivd voce relatas.Nil fupereft, meritos quam quod virrutrs honorcsAccipias, Ipfa fertum neclente Minerva.

Lihens ^gra tu labunduifcrip fit ftudiorttm & Per-grim tiom s per integrum fetm è triennium in A~CAdemiA Lejfdenfi foetus & individuus Contes

PAULUS D IM IEN, Tranfylvanus,

e^el inttgerrimum (fr BruditifftmumVirnm Itivenem

Dominum MiCHAELEM ^WARIENSEM'P 'f t iibiTurbaDei DEBRECEN Cognomine dida,JLH inc ut Trojano furgit proditque caballo.Miles W ARIENSIS, referans penetralia DivaAbdita nature, tetris caliginis umbrisEvocat, apricum Phocbeum mente metallumAuri, quod rarum ! trutinat ceu Myfta pctendumQuis nexus ? qiix.caufaforet foboIefqueParenfqiieNil dubii! 'peifpcda fonant, nuHumquetacebunt*Ore caiio patulo fadum laudefque manento,His fcelix fit Jóva tui moliminis Autlior.

Hicce paacuU f ï ^ g r m i vovebm ajficiuJOHANNES M AKO Dl, DcbrecinoHungarus,

In honorem CüriJftmi ac Dx>£iifJimiUvenh-rin '■Dom. MICH. WARIEN. gradu Dodoratus

in Philofophia cum honore fuo & immorrali mcmo-ria nominis omniumque bonorum applaufu ditati, italatti-

tiam "fuper hoe bonó leftatur.y .T ^ f i t in abfurdis altacaligine verbisJ t l O m n e decus.natura.tuuiu, quo teinporc lumen

Lucis

Lucis fyncera; longis erravit inorisPrincipiis falsó pofitis fuperaddita falfaJaftabant primi, quorum veftigia duxitC ïtusiners, itatota virilmfiibmerfafepulchroMorris turbafuit, Deus> & Mens, corpus, & omne^Et quicquid natura fuis cultoribus almaPandit, id obfcuris , ftultifque ambagibus ibatAft primo rerum Domino dum rumpere MortisInfidias hujus placuit bona forma medelxAdfuit, & rerum dulciffima germina fiirgunt,Dante Deo dedit unus homo ( quod defuit unum. )Myfta fagax cujus vultu periere tenebra:Hoe Duce conceptus reéli de rebus haberiPoftunt, fydusadeft, nee longis exulatorisQuod redtum. Laus ampla tibidocftiflime WARI(Quem labor affiduus cxlum contingere fecit.)Crede mihi danda eft , quia tu penetralia rerumPublica fic etiam natura: damna mederiN ofti, quod v h z eft porrus requiefque perennis.

M ICHAEL P. NANASI R IV U L IN O jH ungarus .

Suftentu Claro-, é" "virtute ExcellentiD O M I N O

D. MI C H A E L I WARI ENSI .

T n mediis curis fugit cminus hoftis ab hpfte.X Refpondesfpartac, Tu tarnen ipfa: tux.Rex Aurum infiftit: rapis J & fic rité medullam

Ingenió pandis, nomen honoris adis.Eja age, fip cctlis M ICHAEL peracute petttc

Evigiles: Bata,vipra:nii?prênde Chori.

Uec & e x ilt menumentutn facrum fec ifN I C O L A U S A P A T I de Debrecen.