Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/2 Spring 2010

MUSTAFA KUTLUNUN HKYELERNDE TEMEL ZLEK OLARAK KY-KENT MESELES

Sezai COKUN

ZET

Mustafa Kutlu, 1970 sonras Trk hikyesinin

nde gelen isimlerinden biridir. Kutlu, bugne kadar yazd hikyelerde, gerek kulland dil, slup gerek iledii temalar itibariyle kendine mahsus bir hikye ekol kurmay baarmtr. Kutlunun hikyelerinin temel zelliklerinden biri, oklu anlam katmanlarna sahip olmasdr.

Mustafa Kutlunun hikyelerinde oka ilenen izleklerden biri, ky kent meselesidir. Kutlu, g merkeze alarak ncesi ve sonrasyla ky-kent konusunu iler. O, baz hikyelerinde kye ilikin meseleleri ne kartrken bazlarnda kente ilikin meseleleri ne kartr. Ama hemen her eserinde Trk toplumunun yaad deimenin nemli alanlarndan biri olan ky kent meselesi, hikyeyi idare eden temel bir izlek olarak varln devam ettirir.

Bu almada, Kutlunun hikyelerinde ve denemelerinde ky- kent meselesini nasl ele aldn, ky nasl tanmladn, kyl insana nasl baktn inceleyerek buradan hareketle yazarn modern kent algsn ortaya koymaya, bu izlein Kutlunun hikyelerine nasl kaynaklk ettiini tespit ve tahlil etmeye alacaz.

Anahtar Kelimeler: Trk Hikyesi, Trk Modernlemesi, Ky- Kent Meselesi, Mustafa Kutlu.

Yrd. Do. Dr., Fatih niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm,

scoskun@fatih.edu.tr

364 Sezai COKUN

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/2 Spring 2010

THE PROBLEM OF COUNTRYSIDE AND URBAN PLACES AS THE BASIC TOPIC IN MUSTAFA KUTLUS

STORIES

ABSTARCT

Mustafa Kutlu is one of the most important names in Turkish story after period of 1970s. Story language, style and topics of his stories are original. One of the basic charactristic of his stories is majority meaning world.

Village-city problematique is one of the basic topics in his stories. Kutlu write this problematique before and after the immigration. He think that this problematique is one of the important side of social change.

We study village-city problematique in Kutlus stories and essays in this article. Also we try to show this problematique as source of Kutlus stories.

Key Words: Turkish Story, Turkish Modernisation, Village-City Problematique, Mustafa Kutlu.

Giri

nsanln temel iki yerleim birimi olan ky ve kent,

sanayilemenin ardndan birbirinden olduka farkl hayat

biimlerini ieren iki sosyolojik olgu olarak ne kmtr. Ky,

tarma dayal retimin olduu, parann alt dzeyde bir ileve

sahip bulunduu, insanla tabiatn iie yaad ve insann gerek

yaam alanlarn gerek evresini kendince ve tabiatla uyumlu bir

biimde ekillendirebildii yaam biimini iaret ederken zellikle

kapitalist iktisadn ve buna bal olarak modern hayat grnn

ekillendirdii modern kent, insann, gerek gndelik hayatna

gerek yaam alanlarna etkisini en aza indirgeyen, belirlemeci,

dikte edici bir olgu olarak ne kmtr. ehir, ahlakn, sanatn

felsefe ve din dncenin gelitii evre olarak, insann bu

dnyadaki vazifesini, en st dzeyde varlnn anlamn

Mustafa Kutlunun Hikyelerinde:... 365

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/2 Spring 2010

tamamlad yer1 olmas gerekirken, Modernizmin getirdii kent

tasavvuru, geleneksel dnemlerde insanla bark olan ehri, bu

zelliklerinden koparmtr. Modernizmin etkisiyle kentler,

tabiattan kopuk, belirlenen erevenin dna klamayan, bu

bakmdan insan zelliklerin en aza indii yaam alanlar olarak

ekillenmitir.

Modernizm, belirlemeci zelliini sadece kentlerle snrl

brakmam, ulaabildii kyleri ve kasabalar da kentler gibi

yapmtr. Bu ynyle modernizmin ulat kyler, sosyolojik

olarak baz zellikleriyle ky vasfn tasalar da hayat biimi,

dnya algs gibi noktalarda modern zellikler gstermilerdir.

Modernitenin en byk, en sarsc etkisi ise hi kukusuz kyller

zerinde ol(mutur.)2 Bugn gelinen noktada ise modernizm

ideolojik aygtlar araclyla, en kk yaam alanlarn dahi

belirleme, kendi erevesine oturtma baarsn gstermitir.

Trk toplumuna bakldnda, 1950lere kadar Ana-

dolunun ok byk ksmnn ky zellii gsterdii, nfusun

ounluunun kyl olduu; ancak bu yllardan sonra artan sana-

yileme ve beraberinde gelen gler sebebiyle modern kent olgu-

sunun bir problematik olarak ortaya kt grlr. Ge sanayile-

en toplumlarda yzyln ikinci yarsna damgasn vuran gelime,

kylln zlmesi ve topraktan kopan insanlarn kentsel

alanlara gdr.3 Trk toplumunun modernleme macerasnn

takip edilebilecei alanlardan olan bu problematik, edebiyata da

nemli oranda kaynaklk etmitir.

Ky-kent meselesinin Tanzimat sonras Trk

edebiyatnda izlerini 1870lerden itibaren srmek mmkndr.

Tanzimat yllarnda Ahmet Midhat Efendi, Bahtiyarlk isimli

hikyesinde kyde yaamann, insan daha mutlu edeceini,

1 Turgut Cansever, Osmanl ehri, Tima Yaynlar, stanbul, 2010, s.

19 2 Asm Karamerliolu, Orada Bir Ky Var Uzakta-Erken Cumhuriyet

Dneminde Kyc Sylem-, letiim Yaynlar, stanbul, 2006, s. 11 3 Mbeccel Kray, Kentleme Yazlar, Balam Yaynlar, stanbul,

1998, s. 184

366 Sezai COKUN

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/2 Spring 2010

insann kyde daha fazla para kazanabileceini anlatr.4 Burada

ky ve kyn karsna konumlandrlan ehir, modern olgulardan

uzaktr. Daha ziyade ehir hayatnn insan megul eden,

elenceye sevk eden, kandran unsurlar barndrdna vurgu

yaplr. Devam eden yllarda ise Trk edebiyatnda pastoral olarak

adlandrlabilecek bir akm, varln hep devam ettirir. Bu dnem

yazarlarnn byk ounluunda, henz dorudan doruya

kylnn meselelerini ele alma dncesi domamtr< Kylerin

geri bir evre olduu dncesi, bu eserlerin hepsinde ortak

noktadr.5 Cumhuriyet dnemine gei srecinde ise aydnlarn ve

zel anlamda edebiyatlarn kye ynelmelerinde Ziya Gkalpin

halka doru dncesinin etkili olduu grlr.6 Gkalp, bir

yandan halktan milli kltrn alnmas iin, dier yandan halk

bat medeniyeti nda aydnlatmak maksadyla halka, kye,

gidilmesini ister.7 Bu dnce, II. Merutiyet sonras beliren kye

ynelmenin ana yolunu belirledii gibi Cumhuriyet ynetiminin

de ky politikalarnn tayin edici unsurlarndan olmutur.

Cumhuriyet yllarna gelindiindeyse ky, artk cumhuri-

yetle yorulmas gereken, cumhuriyet ideolojisi erevesinde e-

killendirilmeye allan bir alan olarak ne kar. Bu dnemde

gerek edebiyatta gerek politikada kyn ele alnnn, hayli ro-

mantik temellere dayanan bir cumhuriyet ky ina etme proje-

sini esas ald grlr.8 Yeni Cumhuriyet daha az ehirli, daha

ok kyl(dr.)< Cumhuriyet dneminin halklk sylemi ky-

4 Bu eserin, Trk edebiyatnda ky konusuyla ilikisini irdeleyen

bir alma iin bkz. Orhan Okay, Trk Romannda Ky Mevzuunun

Giriinde Unutulan Bir sim: Ahmet Midhat Efendi, Sanat ve Edebiyat

Yazlar, Dergh Yaynlar, stanbul, 1998, s. 110-115 5 Ramazan Kaplan, Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky, Aka

Yaynlar, Ankara, 1997, s. 63 6 Ziya Gkalp, Trkln Esaslar, (Haz. Mehmet Kaplan), MEB

Yaynlar, stanbul, 1970, s. 47 7 Ziya Gkalp, a.g.e., s. 51 8 Bu yndeki bak asn gsteren bir alma iin bkz. Afet nan,

Cumhuriyetin Ellinci Yl in Kylerimiz, Trk Tarih Kurumu Yaynlar,

Ankara, 1978; Cumhuriyetin ilk yllarnda yrtlen politikalara ilikin

bir alma iin bkz. Trkan etin, Cumhuriyet Dneminde Trkiyede Kyl

Politikas (1923-1950), Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap

Tarihi Enstits Yaynlanmam Doktora Tezi, zmir, 1997

Mustafa Kutlunun Hikyelerinde:... 367

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/2 Spring 2010

llk meselesine vurgusuyla anlam kazan(r.) Ky ve kylye ait

deerler halklk sylemi iinde yceltil(ir.)9 Ancak bu erken

dnemde gerek romanda gerek iirde sz konusu edilen ky, ol-

duka itibaridir. Cumhuriyet ynetiminin kye yaklamnda o

yllarda dnyada ne kan ideolojilere kar rejimi salam temel-

lere oturtma gayretinin izlerini bulmak da mmkndr: Halklk

ve kyclk, Kemalist rejime kar ynelen ideolojik tehditler ola-

rak grlen liberalizmle sosyalimze kar, onlarn nn kesme

amacyla kullanlmtr.10

1940larda ksmen, 1950lerden sonra ise daha belirgin

olarak ne kan toplumsal gereki edebiyatta ideolojinin

erevesine sktrlan ky, oka tartlan ky edebiyat ad

altnda eitli cephelerden ele alnmtr. Burada bir yandan kyc

sylem tenkit edilmi bir yandan esere hakim olan ideoloji

erevesinde ky ve kyl grlmtr. 1960lardan sonra ise bir

yandan ky, ideolojik bir bak asyla ele alnrken bir yandan da

kent, modern bir olgu olarak zellikle II. Yeni iiriyle beraber bir

mesele halinde edebiyatta da ilenir olmutur.

1970lerde iyice hzlanan i g sebebiyle ky nfusunun

nemli bir blm kentlere gelmi, ancak bu nfus kentlere ek-

lenmek suretiyle varln devam ettirmeye almtr. Nitekim bu

yllardan itibaren ge