Het Fonds Pascal Decroos heeftin de enkele jaren van zijnbestaan zijn plaats veroverd.Dat het aan een behoefte tege-moetkomt, valt af te leiden uithet toenemend aantal aanvragentot steun. Vlaamse (ook welNederlandse) journalisten wetenvan het bestaan van het Fonds afen weten dat het er voor hén is. De context waarin het Fondsopereert is jammer genoeg nietecht gunstig te noemen. Maar datmaakt de behoefte aan zo’n fondsalleen maar groter. Ik verklaarmij nader.

Het valt niet te ontkennen datmet name de schrijvende mediamoeilijke tijden doormaken endat de oplagecijfers in het bestegeval stagneren. Symptomatischis dat diverse kranten en week-bladen in de afgelopen jaren hunoudere, dus meer ervaren journa-listen al dan niet met een goudenhanddruk aan de deur hebbengezet. Als ze al werden vervan-gen, was het door jonge, kneed-bare, goedkopere collega’s. Ik heb de stellige indruk dat erover het algemeen, en in vergelij-

king met pakweg 10 of 20 jaargeleden, minder ruimte voorspecialisatie is in onze media; enlaat specialisatie nu uitgerekendhet voorportaal zijn tot de onder-zoeksjournalistiek. De meer gespecialiseerde vakman(of -vrouw) heeft een neus voor‘nieuws’, kan vergelijken, feiteninterpreteren, heeft zin voorsynthese. In dat opzicht verschilthij niet van zijn collega’s diedagelijks kopij toeleveren. Maarhij stelt daarbovenop ook deminder voor de hand liggendevragen, analyseert teksten tot ophet bot, speurt naar diepereachtergronden, kent de netwer-ken en middelen die hij moetgebruiken om mogelijk méér aande weet te komen. Hij neemt geengenoegen met het perscommuni-qué, of met het standaard-inter-view met de bewindsman. Deonderzoeksjournalist die zich inzijn onderwerp vastbijt, is eenoncollegiale lastpost. Hij is duuren zijn harde werk biedt niet perse uitzicht op hogere oplagecij-fers, zijn verhaal is bovendienzelden ‘leuk’ te noemen. In hetideale geval heeft hij zich op zijnredactie een aparte positieveroverd en hoeft hij zijn vakbe-kwaamheid niet meer te bewij-zen. Hij is jammer genoeg eenbedreigde soort geworden en métzijn verdwijning gaat ook veelknowhow verloren. De omstan-digheden zijn er niet naar om daarsnel verandering in te brengen. Neem bijvoorbeeld de Wetstraat-verslaggeving: journalisten vanalle media staan zowat in de rijom op uitnodiging deze of geneminister te vergezellen op zijn

dienstreizen. Waar is de tijd datzo’n invitatie met enig dédainwerd afgewezen? Wie zich van-daag niet naar de agenda van deexcellentie schikt en het spelletjeniet meespeelt, kan het welschudden. Kandidaten om bij eenvolgende gelegenheid in de plaatsvan deze Prinzipienreiter opkabinetskosten mee op stap tegaan zijn er genoeg. Allicht levertdergelijke ‘buitenkans’ een lekkerweglezend artikel op, nuttig voorhet imago van de gastvrije politi-cus. Voor de televisie zitten er welwat interviewtjes uit-de-losse-pols in en wat sfeerbeeld, metroutineus off screen-commentaartoe. En eigenlijk vinden de meestehoofdredacteuren dat allanggoed, of ze hebben zich bij diegang van zaken neergelegd. Hetis niet langer evident dat eenredactie omwille van haar onaf-hankelijkheid zélf de reis vanhaar journalist betaalt. In zo’n omstandigheden kanonderzoeksjournalistiek niet ofnauwelijks gedijen, en geeft dekrant haar functie van waakhondvan de democratie gewoon op.Kranten kunnen of willen zichgeen journalisten veroorloven diezich weken of maanden ingravenin één of ander onderwerp endaarbij nog het risico lopen datzo’n onderzoek niets oplevert.Elke dag moet er immers eenkrant zijn. Voor de elektronischemedia geldt eigenlijk hetzelfde.De informatie heeft ook daar, alsgevolg van de strijd om de kijkers-gunst, een steeds hoger infotain-ment-gehalte gekregen. Een nieu-we Maurice Dewilde is er in Vlaan-deren alsnog niet opgestaan. k

F O N D S PA S C A L D E C R O O SVO O R B I J Z O N D E R E J O U R N A L I S T I E K V Z W

Inhoud1 · Bekendmaking twee

aftredende jury-leden

· Werkbeurzen - Jury- Paul Muys

2 · Werkbeurzen - Jury- Prof. dr. Dirk Voorhoof

4 · Werkbeurs

- Martin Coenen

- Irene van der Linde

5 · Werkbeurs

- Rudi Rotthier

- Joost Loncin

- Han Soete

· Word lid van het Fonds

6 · Werkbeurs

- Michaël De Cock

- Patryk Wezowski

· VVOJ-conferentie

7 · Vlaamse Scriptieprijs

- Winnaar VlaamseScriptieprijs 2003

- Winnaar Klasseprijs 2003

8 · Vlaamse Scriptieprijs 2003

- ‘Adellijke Levensstijl’ doorKoen De Vlieger-De Wilde

· Colofon

NIEUWSBRIEFKolonel Bourgstraat 90, B-1030 Brussel TEL: +32 2 705 59 19 info@fondspascaldecroos.org fondspascaldecroos.orgN°9 FEBRUARI 2004

WERKBEURZEN - JURY - Paul Muys

Kan het Fonds deonderzoeksjournalistiek redden?

De deadline voor devolgende aanvragenis 23 april 2004

Alle vormen van bijzonde-re journalistieke projectenvoor de audiovisuele ofgeschreven pers komen inaanmerking: reportages,documentaires, reeksen,boeken, ...

2 juryleden stappen uit de anonimiteitHet reglement bepaalt dat twee van de vier juryleden van het Fonds Pascal Decroos om de tweejaar moeten worden vervangen. Dit is nu het geval met Paul Muys en Prof. dr. Dirk Voorhoof.Hier leest u hun bilan van werkzaamheden sinds de lancering van het Fonds Pascal Decroos inoktober 1999. Twee nieuwe anonieme juryleden hebben inmiddels hun plaats ingenomen.

© D

ick

Ver

bess

elt

‘De doelstelling van het FondsPascal Decroos is journalisten instaat stellen journalistieke pro-jecten van bijzondere aard enkwaliteit uit te voeren’, zo staathet in het reglement sinds deoprichting van het Fonds.En nog: ‘De projecten moetenuitstijgen boven de reguliereverslaggeving en de dagelijksejournalistiek’. Telkens moet menook aantonen dat het projectongebruikelijk hoge kosten metzich meebrengt of zo tijdrovend

is dat de ‘normale honoreringvan redactie of uitgeverij nietvoldoende is om het project tefinancieren’. Zo staat het er,zwart op wit. Misschien wathoog gegrepen, maar dat is dedoelstelling van het Fonds: ‘hetbevorderen van kwaliteits- enonderzoeksjournalistiek inVlaanderen’. Daartoe ontwikkelthet Fonds tal van initiatieven.Het toekennen van werkbeurzenaan journalistieke projecten isevenwel de core business van

het Fonds.

Om uit te maken of aan dezecriteria is voldaan werd vier jaargeleden een jury samengesteld diein volle onafhankelijkheid en dis-cretie de projecten beoordeelt. Ikvoelde mij toen allicht gevleid omsamen met drie éminences grises,drie titanen van de Vlaamse jour-nalistiek (Hugo de Ridder, KarelAnthierens en Paul Muys) deeluit te maken van deze (exclusiefmannelijke) ‘Vierschaere’. k

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 2 N°10 FEBRUARI 2004

En dan…, tja, is er het FondsPascal Decroos! In de voorbijejaren is het Fonds voor menigjournalist een reddingsboeigeweest, waaraan hij/zij zichdankbaar kon ophijsen. Het ver-haal is telkens weer hetzelfde: ‘Indit onderwerp zit veel méér danwat ik ooit in de krant waarvoorik werk zou kwijt kunnen. Ikcontacteer u om tijd te kopen,want in tegenstelling tot mijnredactie vind ik het thema beslistde moeite waard. Ik wil er graageen boek over schrijven en watméér is: x wil het boek graag uit-geven.’ De kans was groot dat dejury op zo’n verzoek inging. Hetaantal boeken over actueleonderwerpen, soms niet meerdan ééndagsvliegen, dat metsteun van het Fonds is uitgege-ven, groeit inderdaad gestaag aanen vult zo langzamerhand eenforse boekenplank. Om te wetenof deze non-fiction echt aan eenbehoefte beantwoordt, zoudenwe op zijn minst de oplagecijferservan moeten kennen. Voerallicht voor het eindwerk van eenstudent communicatieweten-schap. Maar met die boeken heb-ben we dan toch te maken metonderzoek waarvan de resultatenvoor iedereen beschikbaar zijn.Kunnen de sponsors van hetFonds redelijkerwijs méér ver-wachten?

Vaak ook hebben we in de afge-lopen jaren aanvragers van eentoelage moeten ontgoochelen,niet omdat we hen de werkbeursniet gunden, maar omdat hunaanvraag nauwelijks iets met ‘bij-zondere journalistiek’, laat staanmet ‘onderzoeksjournalistiek’ temaken had.

In het beste geval ging het overrecente geschiedschrijving, of eenmonografie over deze of geneauteur, waarbij journalistiekemethodes werden gebruikt. Somskonden deze aanvragers hun pro-ject toch met succes uitvoeren,zonder de steun dus van hetFonds. Dat is prima natuurlijk. Geregeld kwam het ook voor dater onder de aanvragen nauwelijksenkele waren die enige steunverdienden. Dikwijls waren ditverzoeken tot betoelaging vaneen project waarvoor veelvuldigmoest worden op en neer gevlo-gen naar een verre bestemming.Het was dan nog maar af tewachten of de journalistiekeoogst in verhouding zou zijn.

Ook deze aanvragers kwamen inveel gevallen van een ‘kale reis’thuis. Niet dat het gekozenonderwerp zich per se in de slag-schaduw van de plaatselijkekerktoren dient te situeren, maaraan een dure ondernemingbehoorden we ook hogere kwali-tatieve eisen te stellen. Voor sommige persbedrijven innauwe schoentjes (en ze zittenbijna allemaal krap bij kas) is hetFonds, dat overigens óók moetzaaien naar de zak, zoiets als eenmelkkoe. ‘We hebben geen geld

voor die reportage, probeer heteens bij het Fonds! ‘ Daarbij ver-geten ze gauw even dat het FondsPascal Decroos niet is opgerichtom het normale journalistiekewerk – zelfs maar gedeeltelijk – tefinancieren. De gemotiveerdeafwijzing van een aanvraag kanin dat opzicht leerzaam en nuttigzijn.

Kreeg ik de kans mijn jurytaakover te doen, dan zou ik nogselectiever te werk gaan bij deverdeling van de beschikbarefondsen. Door het grote aantalaanvragen wordt de spoelingimmers al gauw te dun. Het lijktme zinvoller een beperkt aantaléchte onderzoeksprojecten volopte steunen dan het beschikbaremanna over een te grote groepgegadigden te laten neerdwarre-len. Af en toe merken we dat eenproject dat misschien de moeitewaard was, niet doorgaat omdatde toegekende steun niet vol-stond. Vooral freelancers latenwel eens merken dat het sop dekool niet waard was en het is aleens gebeurd dat ze vriendelijkbedankten voor de als ontoerei-kend ervaren toelage. De jury zou, naar het mij voor-komt, de projecten nog strengermoeten selecteren, puur op hunonderzoeksjournalistieke kwa-liteiten, en hogere bedragen uit-keren voor een kleiner aantalprojecten. Zo stuurt ze een duide-lijk signaal uit én bewijst ze deonderzoeksjournalistiek een heusedienst. En daar is het toch eigen-lijk allemaal om begonnen? n

Paul Muys, ex-jurylidfondspascaldecroos.org/archief/knipsels/2004/paul_muys

Paul MuysPaul Muys (°1945) is licentiaatGermaanse Filologie (UG) enLicentiaat Pers- en communica-tiewetenschappen. Na een zestaljaar les Nederlands te hebbengegeven aan de Normaalschoolte Oostakker ging hij bij de toen-malige BRT (nu VRT) werken,achereenvolgens als journalisttelevisienieuws, medewerker enanchor van Panorama enredactiesecretaris. In 1995 hieldhij het bij de BRTN voorbekeken en werd ExternalRelations Officer bij de groepSolvay. Van 1999 tot 2001 wasPaul Communication ManagerEuropaBio (koepelorganisatiebio-industrie) en dan,tot 2002, redacteur bijwww.scientecmatrix.com(Engelstalige website overwetenschappelijke actualiteit).Inmiddels is hij zelfstandigconsultant.

(vervolg pagina 1)

WERKBEURZEN - JURY - Dirk Voorhoof

Vier jaar ondergronds

‘Ik heb de stelligeindruk dat er minderruimte voor speciali-satie is; en laat speci-

alisatie nu uitgere-kend het voorportaal

zijn tot de onder-zoeksjournalistiek.’

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 3 N°10 FEBRUARI 2004

Dirk VoorhoofDirk Voorhoof is gewoonhoogleraar aan de UniversiteitGent, waar hij o.a. de vakkenmediarecht, auteursrecht enjournalistieke deontologiedoceert. Hij werkt mee aanverschillende juridischepublicaties, waaronder‘Auteurs & Media’ (Larcier),‘Mediaforum’ (Otto Cramwinckel,Amsterdam) en‘De Juristenkrant’ (Kluwer).Sinds 1994 is hij lid van defederale Commissie voor deToegang tot Bestuursdocumenten.In 2002 en 2003 doceerde hijaan de universiteit van Oxford ineen programma ComparativeMedia Law and Policy (PCLMP).Sedert enkele jaren is hij actiefals expert voor de Raad vanEuropa, DirectoraatMensenrechten, voor de analyseen begeleiding van de mediawet-geving in de nieuwe lidstaten,waaronder Ukraïne,Azerbaijdzan, Georgië,Macedonië, Tsjechië, Slovenië,Slovakije en Roemenië. In 2003publiceerde hij bij Larcier een‘Handboek Mediarecht’.Meer informatie vind je op zijnwebstek.

www.psw.ugent.be/dv

(vervolg pagina 2)

‘Vaak heeft de jurymoeten vaststellendat er nauwelijks

projecten vooronderzoeks-journalistiek

werden ingediend.’

270 dossiers, 500.000 euro…Sedertdien zijn ongeveer 270dossiers beoordeeld tijdens een15-tal juryvergaderingen. Bijongeveer de helft van de dossiershebben wij het journalistiekenthousiasme van de aanvragersin de kiem gesmoord. De projec-ten die wèl gefinancierd werdenkregen vaak maar een fractie vanwat in de begroting als subsidie-bedrag was aangevraagd. Wehebben dus vooral veel enthousi-aste aanvragers ontgoocheld. Eris dus weinig risico dat ik mij,door de medewerking aan dejury van het Fonds, onsterfelijkpopulair zal gemaakt hebben injournalistiek Vlaanderen.

Wat kan er nu ontsluierd wordenover de vier jaar ondergrondsewerking in de anonimiteit?Hoe zijn wij te werk gegaan, watzijn de bevindingen, welke dos-siers werden uiteindelijk doorhet Fonds gesubsidieerd, zijn erlessen te trekken uit de eerstevier jaar?

Laten we beginnen bij het begin.Eind 1999 kende het Fonds deeerste werkbeurzen toe aan tweeVlaamse journalisten: Els deTemmerman voor haar boekover kindsoldaten in midden-Afrika, ‘De kinderen van Aboke’en Martin Coenen voor eenreportage over de drugmaffia inAntwerpen, ‘The AntwerpConnection’. Dit was de startvan het Fonds, sindsdien finan-cierde het Fonds tientallen pro-jecten, waaronder het boek vanChris de Stoop over Doel (‘DeBres’, De Bezige Bij), er was ‘Decrash van Sabena’ (VanHalewyck) , een samenwerkingtussen kranten- en TV-journa-listen Steven Decraene, GeertSciot en Peter Denruyter, ‘BubbleBusiness’ van Aart de Zitter over

hypes in de economie en ‘Van hetfront geen nieuws’ (Meulenhoff/Manteau) van Rudi Vranckx.Zeker niet onopgemerkt bleefhet boek van Marleen Teugels‘Met Stille Trom, de naweeënvan de nieuwe oorlog’ (Nijgh &Van Ditmar). Diezelfde MarleenTeugels kreeg overigens ook eenwerkbeurs om te onderzoekenhoe de tabaksindustrie proactiefinvloed uitoefent op tabakspre-ventie in België. Onder dreigingvan een proces publiceerdeKnack ondertussen het artikelover de Rodin-stichting. MarleenTeugels is ook de eerste journa-liste die naar de Raad van Stateis gestapt omdat zij van deMinister en de FOD Financiëngeen inzage kreeg in bepaaldebestuursdocumenten. Ook hier-rond voert het Fonds overigenscampagne: nog te weinig journa-listen in Vlaanderen doen eenberoep op de openbaarheidswet-geving.

Een opvallend hoge werkbeurswerd toegekend aan BartDemyttenaere voor zijn boekover de armoede in België (‘Invrije val. Armoede in België’,Manteau). Met de ruim 11.000euro die de journalist kreeg voorzijn project is hij er alvast ingeslaagd zichzelf boven dearmoedegrens te tillen. Het boekzelf heeft ongetwijfeld de thema-tiek van de sociale achterstellingen structurele armoede inVlaanderen meer dan ooit onderde aandacht gebracht. Aan nogenkele projecten werden bedra-gen toegekend rond of boven de10.000 euro, hetgeen bewijst dathet Fonds soms instaat voor eensubstantiële financiële onder-steuning van bepaalde journa-listieke projecten. De meesteprojecten kregen een subsidierond de 3.000 tot 5.000 euro,uitbetaald in schijven, telkens bijvoorlegging van een tussen-verslag.

In sommige gevallen ging hetengagement van de journalistsoms wel heel ver. Zo verbleefGuy van Gestel gedurende vijfweken tussen psychiatrischepatiënten. Zijn boek ‘Te Gek!’(Lannoo) brengt een indringendverslag van het leven in psychia-trische instellingen, anno 2001 inVlaanderen. Nog meer vermetelwas de maandenlange zwerf-tocht van De Morgen-journalistRudi Rotthier in de islamwereld.

Rudi Rotthier legde ongetwijfeldhet meeste kilometers af voorrekening van het Fonds, ook nogeens gevolgd door het diksteboek (R. Rotthier, De Koran-route, Uitgeverij Atlas, 573 p.).

Bekijkt men de periode 2000 totbegin 2004, dan komt menglobaal tot de volgende cijfers. In2000 kende het Fonds ca.110.000 euro toe aan 32 ver-schillende projecten. Het jaardaarop, in 2001, werd eensubsidiebedrag van 115.000euro toegewezen aan in totaal 27projecten, in 2002 werd 133.000euro toegekend aan 39 projectenen in 2003 werd nog eens onge-veer 133.000 euro toegewezenaan 45 projecten. Op vier jaarben ik dus als jurylid mee verant-woordelijk voor het over dejournalistieke balk gooien vanongeveer 500.000 euro, omgere-kend naar de oude Belgischemunt, 20 miljoen frank.

Nauwelijks projecten vanbeklijvende onderzoeksjour-nalistiekIs dit geld goed besteed? U kuntvan mij moeilijk enige neutra-liteit of onpartijdigheid verwach-ten bij het antwoorden op dezevraag. Wel kan ik mij perfectvinden in wat Karel Anthierens,al evenmin onbevooroordeeld,twee jaar geleden schreef toenhij, samen met Hugo de Ridder,terugblikte op de eerste jaren vanhet Fonds. Karel schreef toen:‘We hebben het aanschijn van deVlaamse pers niet veranderd, degeschiedschrijving niet beïn-vloed, we hebben geen wereld-schokkende revelaties in de handgewerkt, we hebben geen hemel-tergende toestanden laten bloot-leggen’ (Nieuwsbrief nr. 5,december 2001, p. 3). Talrijkeprojecten, ongeveer de helft,werden door de Jury naar deprullenmand verwezen. Een aan-tal andere projecten brachten k

© D

irk

Voo

rhoo

f

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 4 N°10 FEBRUARI 2004

Martin CoenenWerkbeurs Fonds PascalDecroos: 4.000 EUR,toegekend op 04/06/2003.

UITZENDING: ‘De grijze kolonne’,een reportage van MartinCoenen, werd op 30 november2003 uitgezonden in ‘Lichtpunt’(Canvas).

Martin Coenen is freelancejournalist en werkt ondermeervoor Humo.

Irene van der LindeWerkbeurs Fonds PascalDecroos: 5.000 EUR,toegekend op 18/10/2002.

Irene Van der Linde (°1963) isfreelance journalist voor diversedag-, week- en maandbladen,achtergrondreportages eninterviews voor onder andereIntermediair, Markant, WordtVervolgd, Vrij Nederland.

Nicole Segers (°1960) isfotograaf en heeft diverse foto-projecten – veelal over ZuidelijkAfrika – en tentoonstellingen inbinnen- en buitenland op haarnaam staan.

niet wat er van verwacht werd.Vaak heeft de jury moeten vast-stellen dat er nauwelijks projec-ten voor onderzoeksjournalistiekwerden ingediend. Meestal ginghet om ‘bijzondere journalistiekeprojecten’, op zich soms interes-sant, maar de echt beklijvendeprojecten van onderzoeksjourna-listiek zijn op één hand te tellen.De jury heeft het Fonds er ookvoor behoed een subsidiekraante worden of een soort reisbu-reau voor verre-afstand journa-listiek. Het is aandoenlijk omvast te stellen hoeveel aanvragentot het Fonds werden gerichtdoor journalisten die per se aanhet andere eind van de wereld,en dus vooral niet in Vlaanderen,aan onderzoeksjournalistiek wil-len gaan doen, diep in het oer-woud, in de woestijn, tot inAustralië, ergens op een archipel,tussen de moerasarabieren of inde streek van de Grote Meren…

Bekijkt men de projecten diedoor het Fonds gefinancierdwerden de voorbije vier jaar, danmag toch gesteld worden datdeze journalistieke reportageshet waard waren om hun wegnaar het publiek, de geïnteres-seerde lezer te vinden. Het Fondsheeft dus effectief bijgedragen

aan het tot stand komen van eenaantal journalistieke analyses dieer anders niet of niet op diemanier zouden gekomen zijn.

De Morgen, de krant diedurft!Om af te sluiten nog dit. De afge-lopen weken liep een radiospotvoor De Morgen waarin dezekrant een fiere borst opzetteomdat het journalist RudiRotthier voor een jaar naar deVS stuurt. Zeker een verdienstevoor De Morgen. Maar de rea-liteit is wel dat de journalist inkwestie eerst op zoek is moetengaan naar financiering voor zijnproject omdat De Morgen zich

hiervoor niet wou engageren.Het Fonds was bereid de helftvan het gevraagde budget tebetalen, op voorwaarde evenweldat De Morgen de andere helftzou financieren. Allicht is dit eenformule die in de nabije toe-komst verder moet uitgewerktworden, namelijk de formule vande medefinanciering door deredacties. Deze formule kan ver-hinderen dat het Fonds alsschaamlapje zou wordengebruikt, of nog erger, als ‘melk-koe’ (dixit P. Muys) voor deredacties die zelf niet wensen teinvesteren in interessante journa-listieke projecten van iets langereadem.

Door zijn bestaan zelf is hetFonds een duidelijk signaal, eenpermanente vingerwijzing datonderzoeksjournalistiek eensteviger plaats verdient, meeraandacht moet krijgen binnen deVlaamse mediaredacties. Vanuitde wetenschap dat ‘journalistiekmeer is dan het verkopen vanbedrukt papier’ (Yves Desmet,Nieuwsbrief, november 1999,p. 2). n

Dirk Voorhoof, ex-jurylidfondspascaldecroos.org/archief/knipsels/2004/dirk_voorhoof

‘Het is aandoenlijk omvast te stellen

hoeveel aanvragen tothet Fonds werden

gericht door journa-listen die per se aan

het andere eind van dewereld, en dus vooralniet in Vlaanderen,

aan onderzoeks-journalistiek willen

gaan doen.’

WERKBEURS - Martin Coenen - Lichtpunt (Canvas, VRT)

De grijze zoneZe zijn niet legaal maar ze zijnook geen sans-papiers... Ze zijnde grijze kolonne: migranten envluchtelingen die om louter eco-nomische redenen soelaas zoe-ken in ons land. Een werkver-gunning hebben ze niet en duswerken ze ‘in het zwart’. Maarverder leven ze ongeveer zoals demodale Belg: ze huren legaal een

appartement, rijden met een automet Belgische nummerplaten,zijn in orde met de mutualiteit enkunnen naar het ziekenhuis. Hunkinderen gaan hier naar school.Wettelijk kan dat niet. Alles wijstduidelijk op een gedoog- oftweesporenbeleid van vele over-heden.

De grijze kolonne’, een reportagevan Martin Coenen en met desteun van het Fonds PascalDecroos, werd op 30 november2003 uitgezonden in ‘Lichtpunt’(Canvas). n

Lees meer:fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/martin_coenen/

WERKBEURS - Irene van der Linde - Vrij Nederland / De Standaard

Finnen in de Wodkazone - Irene van der Linde / Nicole Segers

De 1400 kilometer lange Finseoostgrens – hét symbool voor‘s lands onafhankelijkheid – issinds 1995 ook Europa’s grens.‘We zijn eindelijk thuis’, verzuch-ten de Finnen uit het zuiden. Inhet noorden ligt dat anders.Daar dromen de Samen van eeneigen land, zonder grenzen.

Mede door subsidies uit Brusselnemen de spanningen tussenSamen en Finnen toe. Want wieis Samen en wie niet?

Deze reportage van Irene van derLinde, met fotografie van NicoleSegers, over de oostgrens vanFinland verscheen in Vrij Neder-

land (woensdag 10 december).Ze kwam tot stand met de steunvan het Fonds Pascal Decroos. n

Lees meer:fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/irene_van_der_linde/

(vervolg pagina 3)

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 5 N°10 FEBRUARI 2004

Rudi RotthierWerkbeurs Fonds PascalDecroos: 10.000 EUR,toegekend op 19/11/2003.

Rudi Rotthier (°1957) is tussen1980 en 1989 werkzaam bijDe Morgen op verschillenderedacties (nieuws, politiek,buitenland). Sindsdien maaktehij talloze reportageseries inDe Morgen, De StandaardMagazine, De Volkskrant,Wereldwijd, De Wereld Morgen.Meestal gaan de thema's overarbeid, uitbuiting, religie, ... .

Joost LoncinJoost Loncin (°1955) studeerdeGermaanse Filologie aan deK.U.Leuven. Hij was buitenland-redacteur bij Het Volk en is nueindredacteur bij HetNieuwsblad. Door Loncinsoproep in de krant vond JackyBorzykowski na zestig jaar zijnonderduikfamilie en zijn drievriendjes terug.

TITEL: ‘Rafle dans les Marolles’ UITGEVER: editions Versant SudDEPOT: D/2003/9445/16ISBN: 2-930358-15-7NUR: 683

Han SoeteWerkbeurs Fonds PascalDecroos: 12.394,68 EUR,toegekend op 06/06/2001.

PublicatieBOEK: Het media-activismehandboekSUBTITEL: Don't hate the media,become the mediaAUTEURS: Han Soete, Raf Custers,Bruno De BondtUITGEVER: EpoISBN: 90 6445 336 5PRIJS IN DE WINKEL: 22,50 euroVERSCHIJNINGSDATUM: april 2004UITVOERING PaperbackAFMETINGEN: 19,5 x 24 cmAANTAL PAGINA'S: ca. 360

AuteursHan Soete (°1968) is media-activist en stichter vanindymedia.be.Raf Custers (°1954) is journalisten media-activist bijindymedia.be. Hij schreef hetboek Blinde Cargo (EPO, 1996).Bruno De Bondt (°1980) is jour-nalist en media-activist bijindymedia.be.

WERKBEURS - Rudi Rotthier - De Morgen / Uitgeverij Atlas

De USA-route

Met zijn Koranroute hield RudiRotthier zijn lezers maandenlangin de ban. Nu onderneemt hij

een journalistieke tocht door deVerenigde Staten, met als simpe-le opdracht: wat weten we eigen-lijk van de Amerikanen? Tot depresidentsverkiezingen in novem-ber 2004 rapporteert RudiRotthier dagelijks en maande-lijks vanuit de Verenigde Staten,een land van, althans voor hem,stijgende verbazing. Vanaf zater-dag 10 januari 2004 in DeMorgen.

Deze serie kreeg ‘de keur vande hoofdredacteur’In een tijd dat grote kranten nau-welijks nog ruimte maken voorgrote journalistieke projecten isDe Morgen vastbesloten om van

de smaakmakende journalistiekzijn waarmerk te maken. DeMorgen presenteert deze ambi-tieuze projecten onder het motto‘DE KEUR VAN DE HOOFD-REDACTEUR’. Dit leest hetFonds Pascal Decroos met heelveel plezier. De Morgen kan ditrealiseren dankzij de steun vanhet Fonds Pascal Decroos. n

fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/rudi_rotthier/USA/

Vanaf 10 januari 2004 tot depresidentsverkiezingen in novem-ber 2004 in De Morgen, elke dagen elke maand.

© r

r

WERKBEURS - Joost Loncin - Editions Versant Sud

Boek van Loncin krijgt Franse vertalingHet boek ‘Geheime routes ennetwerken’ van Joost Loncinkrijgt een Franse vertaling ‘Rafledans les Marolles’ (editionsVersant Sud), dat met de steunvan het Fonds Pascal Decroos

werd gerealiseerd. Het boekwerd op vrijdag 9 januari 2004voorgesteld in de CentreCommunautaire Laic Juif, Ruede l’Hotel des Monnaies, 52 inBrussel. n

fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/joost_loncin/

www.cclj.be/regards/

WERKBEURS - Han Soete, e.a. - Epo

Het media-activisme handboekDon’t hate the media, become the mediaBecome the media: In het kielzogvan de andersglobalistischebeweging ontstond een interna-tionaal netwerk van jongemedia-activisten. Het zijn men-sen betrokken bij de gebeurtenis-sen op straat die van daaruit aanberichtgeving willen doen. Deauteurs van dit MAM-boekdeden 3 jaar lang een vivisectie

op hun eigen ervaring bij indy-media.be. Om een aanzet tegeven voor alle would be media-activisten. Hoe zelf verhalen uitje omgeving optekenen? Hoe eenreportage maken? Hoe mensenaan het woord laten? Hoe aaninformatie geraken? En welketechnologie heb je nodig voor jeeigen video-, foto-, audio- of

geschreven reportage? n

Het boek kwam er met de steunvan het Fonds Pascal Decroos enligt in april 2004 in de winkel.

fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/han_soete/

www.media-activism.be

Word lid van het Fonds Pascal Decroos en bouw mee aan dit uniek projectDe steun van zijn leden is essentieel in de werking van het Fonds Pascal Decroos. Immers, het Fonds werktvolkomen onafhankelijk. Alle extra activiteiten zoals debatten, conferenties, de Scriptieprijs en -bank wordenmet ledengeld betaald. Nieuwe initiatieven zoals de uitbouw van het Fonds tot een ‘infocentrum researchjour-nalistiek’ hangt van uw steun af. Als lid wordt u uitgenodigd op alle activiteiten (debat, lezing, conferentie ...)en u ontvangt twee keer per jaar de Nieuwsbrief van het Fonds en de e-brieven via e-mail.

PARTICULIEREN

GEWOON LID 25 euro STEUNEND LID 60 euroERELID 125 euroSTUDENT 12,5 euro

BEDRIJVEN

GEWOON LID 60 euroSTEUNEND LID 125 euroERELID 250 euro

Gelieve uw bijdrage te storten op rekeningnummer:

422-8004971-11 met vermelding 'lidgeld 2004'.(IBAN: BE30 4228 0049 7111 KBC Bank NV BIC: KREDBEBB)

Alvast bedankt!

CONFERENTIE

VVOJ-conferentie geslaagdDe conferentie onderzoeksjour-nalistiek die 7 en 8 november2003 in Antwerpen werd gehou-den, mag geslaagd wordengenoemd. Er waren 270 deelne-mers, twintig procent meer danvorig jaar. Een kleine tachtigsprekers, trainers en workshop-voorzitters zetten zich in om vande conferentie een succes te

maken. Met name de bijdragenvan de twee Amerikaanse spre-kers, David Boardman (SeattleTimes) en Clifford Levy (NewYork Times) vielen in de smaak.Boardman legde uit hoe eengoede organisatie van de redactiebijdraagt aan meer en betereonderzoeksjournalistiek. EnLevy schetste hoe hij door inte-

gratie van traditionele onder-zoeksmethoden én ComputerAssisted Reporting zijn Pulitzerprijswinnende verhalenserieschreef. Maar ook de computer-trainingen en vele workshopswerden gewaardeerd. n

Lees meer:www.vvoj.be

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 6 N°10 FEBRUARI 2004

Michaël De CockWerkbeurs Fonds PascalDecroos: 3.000 EUR,toegekend op 27/02/2003.

PublicatieBOEK: Titel Op een onzeker uurSUBTITEL: Verhalen van vluchtelin-genAUTEUR: Michaël De CockISBN: 9022318273PRIJS: 17,95 euro UITGEVER: Standaard UitgeverijVERSCHIJNINGSDATUM: 28/03/2004 UITVOERING: PaperbackAANTAL PAGINA'S: 225

Michaël De Cock (°1972) werktde laatste jaren voornamelijk alsregisseur en auteur voor hetPubliekstheater. Zo schreef hijeen paar jaar terug (2001) detheatertekst ‘Firenzee’, eenbijtende satire over onze omgangmet vluchtelingen. Sindsdienheeft de asielproblematiek hemniet meer losgelaten.Hij had veel gesprekken metvluchtelingen in asielcentra enwoonde interviews bij op hetcommissariaat-generaal voor devluchtelingen. Een aantal van devluchtelingen met wie hij sprak,is weer verdwenen, anderenhebben intussen asiel gekregen,of wonen illegaal in ons land.

Patryk WezowskiWerkbeurs Fonds PascalDecroos: 1.000 EUR,toegekend op 17/12/2004.

Publicatie- REPORTAGE: ‘Het feest gaat niet

door’ in MO* van februari 2004- GESPREK: De Wandelgangen

(Radio1) op 09/01/2004

Patryk Wezowski (°1977) werktals freelance fotograaf enjournalist. In 2003 reisde hij eenhalf jaar met Maja Wezowskadoor Azië voor het project ‘opgoed geluk’ met publicaties inMO* en De Tijd.

WERKBEURS - Patryk Wezowski - MO* / VRT

200 Jaar onafhankelijkheid van Haïti

Op 1 januari 2004 viert de eerstezwarte republiek ter wereld 200

jaar onafhankelijkheid. Dezeherdenking komt echter op eenogenblik waarop de Haïtianenmet een grote politieke crisis tekampen hebben. PresidentAristide maakt van 200 jaaronafhankelijkheid een persoon-lijke zaak om zijn gecontesteerdemacht te versterken. De straat-protesten tegen de presidentgroeien en worden met geweldde kop ingedrukt. De bevolkingvraagt zich af wat er metNieuwjaar 2004 te vieren valt? Ishet een reden om te feesten ofom in opstand te komen?

Men vergelijkt de actuele situatiemet de laatste maanden van deperiode van Duvalier in 1986.Aristide is soms samen metDessalines op een schilderij afge-beeld. Gaat de huidige presidentnet als de leider van de onafhan-kelijkheidsstrijd twee eeuwengeleden ook een onthoofdingtegemoet? Wie en hoe sterk iszijn oppositie? Waartoe geeft2004 aanleiding in Haïti? n

fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/patryk_wezowski/

© P

atry

k W

ezow

ski

WERKBEURS - Michaël De Cock - Standaard Uitgeverij / Knack

Op een onzeker uur

© C

arol

ine

Vin

cart

ProjectomschrijvingSinds zes maanden volgt MichaëlDe Cock - met de steun van hetFonds Pascal Decroos - het levenvan een vijftal asielzoekers op devoet. Hij volgt hun dossier, praatmet hen over hun verwachtin-gen, hun alledaagse beslomme-ringen, hun aanpassingsproble-men, hun dromen, hun stil ver-driet. Vanaf januari 2004 trekthij in de laadbak van een vracht-wagen met de monoloog ‘Saw iton television / DIDN’T UNDER-STAND’ van Tongeren naarDiksmuide om fragmenten uitzijn interviews en dagboekfrag-menten van vluchtelingen te ver-

tolken. Ondertussen werkt hijook aan een boek waarin hij zijnzoektocht beschrijft.Korte inhoud: ‘Op een onzekeruur’ is het literaire relaas vandeze intieme en intrigerende ken-nismaking met vluchtelingen,mensen op de dool die even eenthuishaven vinden in een asiel-centrum: ‘Op een onzeker uurwachten hier mensen op een nogminder zekere toekomst.’

Voor het schrij-ven van zijntheaters tuk‘Saw it on tele-vision / DID-N’T UNDER-STAND’ datin 2004 over-

al in Vlaanderen wordt opge-voerd interviewde de jonge thea-termaker Michaël De Cockjarenlang vluchtelingen. Aan-vankelijk had hij een clichébeeldvan deze mensen: ‘Het soort dat

je af en toe – dood of levend –ook op het journaal ziet. Eenechte vluchteling, daar was ikwel zeker van, is in de laadbakvan een vrachtwagen naar hiergekomen. Het vliegtuig is voorwatjes.’Maar gaandeweg wint hij hetvertrouwen van zijn gespreks-partners en ontdekt hij onthul-lende en onthutsende levensver-halen. Wat begint met een paarportretten wordt al gauw veelmeer. Intensief volgt Michaël‘zijn’ vluchtelingen in hun doenen laten: het leven in het asiel-centrum, op bezoek bij hunadvocaat, hun kleine problemen,hun groot verdriet… In het beginis hij een bevoorrechte getuige,op het eind wordt hij meer enmeer een metgezel, zelfs eenbondgenoot. n

fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/michaël_de_cock/

© I

sabe

l De

Vos

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 7 N°10 FEBRUARI 2004

Lees de Nieuwsbriefin pdf-versieU kunt de printversie van deNieuwsbrief van het FondsPascal Decroos nu met enigevertraging ook in pdf-versielezen.

fondspascaldecroos.org/fonds/nieuwsbrief.html

E-zines gearchiveerd U vindt sinds kort een overzichtvan de e-zines in het archief.

fondspascaldecroos.org/archief/ezine/2003/

Juryleden Vlaamsescriptieprijs 2003Piet Bulteel (Uitgeverij RoulartaBooks), Leo De Haes (UitgeverijHoutekiet), Rik Van Cauwelaert(Knack), Luc Van der Kelen (HetLaatste Nieuws), Prof. dr.Kristiaan Versluys (KoninklijkeVlaamse Academie van België).

(vervolg pagina 6)

VLAAMSE SCRIPTIEPRIJS

Stijn Seys wint KlasseprijsDe eerste Klasseprijs voor 2003gaat naar Stijn Seys voor zijn‘Schoolinterne leerlingenbegelei-ding in kaart gebracht’.

Motivatie: ‘Met zorgverbreding,of kortweg ‘zorg’ zoals het nuheet, kiest de auteur voor eenactueel thema dat in veel scholenleeft en waarbij elke school steedsmeer betrokken is. Zorg waar-maken blijkt echter geen sinecu-re. Een bevraging van de mensendie het moeten doen is dan ookbijzonder relevant. Hoewel een

Vlaams onderwijsblad altijdreikhalzend uitkijkt naar onder-zoeksgegevens voor heelVlaanderen, heeft de auteur zichwijselijk beperkt tot zijn eigenprovincie. We kunnen enkelhopen dat andere studenten indeze scriptie inspiratie vindenom in hun regio hetzelfde tedoen. Het samenvattende artikelverwerkt op een vlotte en over-zichtelijke manier een veelheidvan onderzoeksgegevens. Eenselectie van de belangrijkstecijfers gaat samen met duidelijke

conclusies, die leesbaar zijn vooreen breed publiek. Journalistiekgezien zou het artikel directeren met de sterkste conclusiesvoorop kunnen starten (en meteen bronverwijzing kunnen ein-digen voor wie meer wil weten),maar dat zijn aanbevelingenvoor een volgende gelegenheid.Proficiat’. n

www.scriptieprijs.be

VLAAMSE SCRIPTIEPRIJS

Koen De Vlieger-De Wilde wintde Vlaamse Scriptieprijs 2003

Op 13 december maakte hetFonds Pascal Decroos tijdens deAlgemene Vergadering van deKoninklijke Vlaamse Academievan België de winnaar bekendvan de prestigieuze VlaamseScriptieprijs 2003.

Koen De Vlieger-De Wildemocht de 2.500 euro in ont-vangst nemen dankzij een uit-muntende scriptie met als titel‘Adellijke levensstijl’. Koen DeVlieger-De Wilde studeerde ditjaar af als licentiaat Geschiedenisaan de KULeuven.

De Jury prees vooral de zeergoeie schrijfstijl en de manierwaarop hij een mooi beeldoptrekt van de familie van Livinade Beer (1656-1741), de gravinvan Bergeyck. Livina was deechtgenote van Jan vanBrouchoven (1644-1725), de

tweede graaf vanBergeyck en éénvan de meestvooraanstaandeZuid-Nederland-se politici op heteinde van deSpaanse periode. De huishoud-journalen van deadellijke damewaren zijn uitge-lezen bronnenom ‘te glurendoor de fluwelen

gordijnen en te luistervinken aande gesculpteerde deuren vanLivina de Beer en haar gezin’,zoals hij dit mooi formuleerde.

De Jury was verrast door het feitdat De Vlieger-De Wilde de kari-katuur van de adellijke con-sumptie corrigeert. Blijkbaarhadden edele lieden een strakfinancieel beheer. Het werd eenboeiende beschrijving. Hij heeftniet alleen het archief goedbestudeerd, maar ook analogecasestudies trokken zijn aan-dacht. Het eindwerk bewijst dater in die tijd heel wat socialewarmte bestond, meer dan nudurfde de Jury hieruit conclude-ren.

De vier andere genomineerdenkregen een aanmoedigingsprijsvan 250 euro elk: Julie Carlier(Universiteit Gent), Ann De

Craemer (Universiteit Gent),Curt Claeys (VUB Brussel) enIsabel De Rycke (Karel de GroteHogeschool).

25% meer inzendingenHet Fonds Pascal Decroos ont-ving 109 geldige inzendingen diein aanmerking konden komenvoor de scriptieprijs. Een veertig-tal trokken de aandacht en uit-eindelijk een 20-tal thesissenkwamen in aanmerking voor deeindspurt. De Jury was over hetalgemeen heel tevreden over dekwaliteit van de inzendingen.De Vlaamse Scriptieprijs is eeninitiatief van het Fonds PascalDecroos voor Bijzondere Journa-listiek vzw onder de auspiciënvan de Koninklijke VlaamseAcademie van België voorWetenschappen en Kunsten. n

Lees meer:p. 8: ‘Adellijke Levensstijl’

fondspascaldecroos.org/scriptieprijs/laureaat2003.html

fondspascaldecroos.org/scriptieprijs/klasse/

www.scriptieprijs.be

© K

rist

of C

leri

x

Koninklijke Vlaamse Academie vanBelgië voor Wetenschappen en Kunsten

ColofonFonds Pascal Decroos voorBijzondere Journalistiek vzw

Kolonel Bourgstraat 90,B-1030 Brussel - BelgiëT +32 2 705 59 19F +32 2 705 59 29E info@fondspascaldecroos.orgW www.fondspascaldecroos.org

Redactie: Ides DebruyneVoorzitter van deRaad van Bestuur: Paul DecroosVormgeving: Anne Van HootegemDruk: Printing Partners, EekloOplage: 3.000 exemplaren

Het Fonds Pascal Decroos voorbijzondere journalistiek is eenonafhankelijke vereniging zonderwinstoogmerk (vzw) en opgerichtmet als doel de herinnering aanPascal Decroos levendig te houdenen zijn levenswerk voort te zettendoor:· het bevorderen van kwaliteits-

en onderzoeksjournalistiek inVlaanderen en daarbuiten;

· het creëren van de mogelijkheidvoor jonge mensen om journa-listieke talenten in de praktijk teontwikkelen;

· het bijeenbrengen van mensenuit verschillende hoeken en lagenvan de maatschappij.

Website FondsDe website kwam tot stand met desteun van www.persberichten.been www.2mpact.be

Alle rechten voorbehouden. Uit deze Nieuws-brief noch de website mag niets wordenverveelvuldigd en/of openbaar gemaakt doormiddel van druk, fotokopie, microfilm, of opwelke andere wijze ook, zonder voorafgaan-delijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Ze waren met zes, allemaal lang ensmal, het ene al wat groter dan hetandere. Hun kalfsleren en perkamen-ten banden omarmden honderdenbladzijden gevuld met duizendenkorte zinnetjes. Eeuwen geleden hadLivina de Beer (1656-1741), de gra-vin van Bergeyck, ze één voor éénneergepend in zwierige, wat kinder-lijke letters. Van 1689 tot 1738 namde gravin elke paar dagen plichtsbe-wust de ganzeveer ter hand om alleuitgaven van haar huishouden tenoteren. Een eindeloze parade vanlevensmiddelen, stoffen, meubelen,brandstoffen, reizen, winkeliers,bedienden, ambachtslieden, maan-den, jaren, guldens en stuivers vuldejournaal na journaal. Na de doodvan de oude gravin werden haarboekjes bewaard op de zolders vanherenhuizen en kastelen en uiteinde-lijk – zeven generaties later – terbeschikking gesteld van het histo-risch onderzoek. Vanaf dat momentwerden ze ‘bronnen’, wormgatenwaardoor geschiedkundigen naar hetverleden kijken.

Huishoudjournalen zijn inderdaaduitgelezen bronnen om te glurendoor de fluwelen gordijnen en teluistervinken aan de gesculpteerdedeuren van Livina de Beer en haargezin. Livina was de echtgenote vanJan van Brouchoven (1644-1725), detweede graaf van Bergeyck en éénvan de meest vooraanstaande Zuid-Nederlandse politici op het einde vande Spaanse periode. De Bergeycksverkeerden in de hoogste adellijkekringen in binnen- en buitenland, zewaren rijk en genoten aanzien in deogen van hun tijdgenoten.Mijmeringen over de levensstijl vandergelijke aristocraten dwalen spon-taan af naar exclusieve interieurs,modieuze garderobes, opgedirktelakeien, somptueuze banketten, kla-tergoud, koetsen en kastelen. Vooreen deel is dat natuurlijk terecht: dehuishoudjournalen tonen dat deBergeycks zich permanent omring-den met het mooiste, het duurste, hetbeste, het nieuwste, het meeste, hetexclusiefste, het fijnste en het zeld-zaamste dat de wereld hen te biedenhad. Toch mogen gluurders zich nietlaten verblinden door de schitteringvan al dat fraais. Tussen de lijnenvan glitter en glamour zitten nog veelmeer en soms zelfs onvermoedeaspecten van de aristocratischelevensstijl verborgen.

De documenten uit het familiearchiefwerpen in de eerste plaats nieuwlicht op het personeel, dat een meer-voudige betekenis had voor dearistocraten die ze dienden. Zo wer-den de relaties tussen meesters en

bedienden – of tussen werkgevers enwerknemers – tegelijkertijd beïn-vloed door affectie, paternalisme encontractualisme. Bovendien warende taken van het personeel veelgecompliceerder dan schuren ensleuren, stoken en koken, wassen enplassen. Slechts een minderheid vande inwonende bedienden hield zichbezig met hard labeur en noestearbeid, omdat die systematisch werduitbesteed aan externe dagloners.Kameniers en gezelschapsdames metverfijnde manieren of smetteloosgeklede koetsiers, lakeien en postil-jons hadden een heel andere functie.Ze verzorgden de persoonlijke dienstaan de meesters en ze proclameerdende status van de familie. Deze warebedienden werden gekozen, gekleeden geoefend om in het publiek te ver-schijnen als levende emblemen vanstatus, macht en rijkdom.De betekenis van bedienden gingechter verder dan nut en prestige. Zebeschermden hun meesters tegenongewenste contacten met inferieu-ren, ze traden op als reisleiders en zehadden de dagelijkse voedselvoorzie-ning, de aanschaf van huishoudelijkebenodigdheden en de coördinatievan onderhoudswerken overgeno-men. De journalen onthullen eenfundamentele tweedeling in het adel-lijke consumptiepatroon, want deBergeycks investeerden ook zélf tijden moeite in belangrijke, identiteits-bepalende aankopen, zoals kleding,meubelen en decoratie. Ze ontvingenverkopers in het salon, flaneerdendoor de winkelstraten of correspon-deerden met leveranciers in Parijs.De persoonlijke aristocratische con-sumptie was geen één-op-één-relatie:tussen de edelman en de ambachts-man speelden zogenaamde ‘middelaars’een cruciale rol. Ondernemende win-keliers, vaklieden en bedienden advi-seerden en informeerden hun adel-lijke klanten en ze coördineerden hethele productieproces van kamer-schermen, jurken of ledikanten. Ineen vertrouwensrelatie en met kennisvan zaken gaven deze middelaarsmee vorm aan de adellijke levensstijl.

De journalen illustreren ook dat destatusconsumptie van edelliedencomplexer en gelaagder was danklassieke clichés van verspilling enoverdaad doen vermoeden. Jan vanBrouchoven en Livina de Beer had-den immers niet alleen een hoge,maar ook een adellijke en een oudestatus. Ze toonden hun hoge statusdoor te leven in luxe en zich teomringen met meer dan dertigbedienden. Hun adellijke statusonderstreepten ze door traditionele,middeleeuwse symbolen zoals kaste-len, wapendracht, blazoenen en por-

tretten in ere te houden. De ouder-dom van hun status werd bewezendoor het ‘patina’ van hun bezittin-gen, letterlijk een door ouderdomveroorzaakte verandering van hetoppervlak, maar figuurlijk een maat-staf voor de anciënniteit van eengeslacht, voor de tijd die ze reeds aande top van de maatschappij haddendoorgebracht.Naast de duidelijk aanwezige status-consumptie tonen de archiefbronnenook vormen van wat men ‘creatieveconsumptie’ zou kunnen noemen.Ten eerste gebeurden er in het huis-houden van de Bergeycks constantkleine reparaties aan het huisraad,van potten en pannen tot matrassenen manden. Koetsen en tuigage kre-gen een opknapbeurt, meubels wer-den gerestaureerd, kledingstukkenwerden verbreed of verkort, herverfdof herplooid, ondersteboven ofbinnenstebuiten gedraaid. Verderbegaven de Bergeycks zich regelma-tig op de tweedehandsmarkt. Ze lie-ten hun bedienden bieden op veilin-gen en boedelverkopen en verkoch-ten zelf hun overbodige spulletjes.Daarnaast huurden de graaf en degravin allerlei consumptiegoederen,van huizen, koetsen en paarden totbedden, kleding en tapijten. Tot slotwerden er rond het kasteel van defamilie een variëteit aan levens-middelen geproduceerd. Deze crea-tieve consumptie wijst in de richtingvan een bewust impression manage-ment, van schone schijn, van gierig-heid achter de schermen en ostenta-tie voor het oog van de buitenwereld.Toch zijn er ook alternatieve, mindermoraliserende verklaringen moge-lijk. Creatieve consumptie zat inge-bakken in de vroegmoderne tijd enbleek bovendien dikwijls het resul-taat van weloverwogen, rationelebeslissingen. De Bergeycks wildenniet louter de kosten van hun durelevensstijl drukken. Ze hadden ookgoede redenen om een kast te latenherstellen, om tweedehands porse-lein te kopen, om bedden te huren ofom groenten-uit-eigen-tuin te eten.

In de consumptie van de Bergeyckskwamen meerdere traditioneeltegengestelde begrippen tegelijkertijdaan bod. Ze sloopten de kunstmatigegrenzen (of sloegen de brug) tussenpaternalisme en contractualismetegenover hun personeel, tussen per-soonlijke bekommernis en afhanke-lijkheid van middelaars, tussen tradi-tie en moderniteit, tussen statuscon-sumptie en verstandig beheer. Of totwat een huishoudjournaal leidenkan.

www.scriptiebank.be

Ministerie van deVlaamse Gemeenschap

nieuwsbrief fonds pascal decroos voor bijzondere journalistiek 8 N°10 FEBRUARI 2004

SCRIPTIEPRIJS - LAUREAAT 2003 - Koen De Vlieger-De Wilde

Adellijke levensstijl