nikolaos skoularikos - regional sustainable development and protected areas: case study paxoi &...

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

∆ΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ

ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΠΑΞΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΞΩΝ

ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Αγρίνιο, Ιανουάριος 2006

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

∆ΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ

ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Που υποβλήθηκε στο ∆ιαπανεπιστηµιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών Αειφορική ∆ιαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών

ως µέρος των απαιτήσεων για την απόκτηση ∆ιπλωµατικής Ειδίκευσης στην Αειφορική ∆ιαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΠΑΞΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΞΩΝ

ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Αγρίνιο, Ιανουάριος 2006

ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ

Τα µέλη της τριµελούς εξεταστικής επιτροπής

Ο Επιβλέπων Καθηγητής

Παντής Ιωάννης Γεωργιάδης Θεόδωρος Γκέκας Ράλλης

Ευχαριστίες

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του ∆ιαπανεπιστηµιακού-∆ιατµηµατικού

Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αειφορική ∆ιαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών» το

οποίο λειτουργεί στην Ζάκυνθο µε την συνεργασία του Τµήµατος ∆ιαχείρισης Περιβάλλοντος και

Φυσικών Πόρων της Πανεπιστηµιακής Σχολής Αγρινίου-Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, των τµηµάτων

Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και του Πανεπιστηµίου

Πατρών καθώς και του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (Ε.Θ.Π.Ζ.).

Η επιλογή του θέµατος, αν και άπτεται του στενού πυρήνα του αντικειµένου του συγκεκριµένου

κύκλου µεταπτυχιακών σπουδών επεκτείνει το επιστηµονικό του ενδιαφέρον πλέον του πυρήνα αυτού

σε γενικότερα και ειδικότερα θέµατα βιώσιµης ανάπτυξης, πραγµατοποιήθηκε µε γνώµονα το

προσωπικό ενδιαφέρον για ζητήµατα ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών-περιφερειών της Ελλάδας,

και δη των µικρών νησιών της, και πως αυτά συνδέονται µε την προστασία του φυσικού

περιβάλλοντος, και δη των Προστατευόµενων φυσικών Περιοχών που χρίζουν προστασίας και

διαχείρισης, στην προσπάθεια επίτευξης βιώσιµων πολιτικών και πρακτικών για τον ελληνικό

νησιωτικό χώρο.

Στην προσπάθεια αυτή εξαιρετικά σηµαντική υπήρξε η συµβολή του επιβλέποντα Αναπληρωτή

Καθηγητή του Α.Π.Θ. κ. Παντή Ιωάννη και ιδιαιτέρως του ∆ρ. Οικονοµολόγου κ. Γκέκα Ράλλη,

µέλος και της τριµελούς επιτροπής αξιολόγησης, ο οποίος µε τις οδηγίες και την πολύτιµη βοήθεια

του έδωσε λύσεις όχι µόνο σε δυσκολίες που ανέκυψαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας

αλλά αποτέλεσε και σηµαντικός καθοδηγητής στην προσπάθεια στόχευσης και επιστηµονικής

αποτύπωσης του θεµατικού αντικείµενου και περιεχόµενου της. Ευχαριστίες επίσης θα ήθελα να

εκφράσω και στον Καθηγητή κ. Γεωργιάδη Θεόδωρο, του Πανεπιστηµίου Πατρών, που συµµετείχε

και στην επιτροπή αξιολόγησης, για την παροχή επιστηµονικού υλικού που ευγενικά µου

παραχώρησε.

Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τους γονείς µου, τις συµφοιτήτριες µου Βαβαρούτα

Βασιλική, τεχνολόγο-ιχθυολόγο, και Μπίσα Χαρίκλεια, βιολόγο, για την βοήθεια τους κατά την

διενέργεια της επιτόπιας έρευνας µου στους νήσους Παξούς και Αντίπαξους καθώς και τον Πρόεδρο

του ∆ήµου Παξών, κ. Μπογδάνο Σπυρίδωνα για την ευγενική και πολύτιµη βοήθεια του, και τους

µόνιµους κατοίκους και επισκέπτες των νήσων.

Περίληψη

Στην Ελλάδα η προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας µέσα από µια ολοκληρωµένη και

συνεκτική πολιτική αποτελεί µια σχετικά πρόσφατη διαδικασία και ιστορία. Τα τελευταία, κυρίως,

χρόνια πραγµατοποιήθηκαν και βρίσκονται σε εξέλιξη προσπάθειες για την διαµόρφωση µιας τέτοιας

πολιτικής µε στόχο την ολοκληρωµένη προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού

περιβάλλοντος της χώρας. Από την άποψη αυτή ο ρόλος των Προστατευόµενων Περιοχών, και δη του

ευρωπαϊκού οικολογικού συνεκτικού ∆ικτύου Προστατευόµενων Περιοχών Natura 2000 (Φύση 2000)

ως εργαλείο σχεδιασµού, καθίσταται ιδιαίτερα σηµαντικός όχι µόνο για την προστασία και διατήρηση

του φυσικού κεφαλαίου, αλλά και για την βιώσιµη ανάπτυξη σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό

επίπεδο αναφοράς και πολιτικής χωρικής ανάπτυξης.

Η αρχή της βιώσιµης ανάπτυξης αποτελεί µια γενική αρχή που εξειδικεύεται σε κάθε

συγκεκριµένη περίπτωση. Ανάλογα µε το αντικείµενο της προσλαµβάνει ιδιαίτερο περιεχόµενο και

από την άποψη αυτή η βιώσιµη ανάπτυξη των νησιωτικών περιοχών αποτελεί ειδικότερη περίπτωση

και αναπτυξιακή όψη.

Στο επίκεντρο της εργασίας/ έρευνας βρίσκεται, όπως προκύπτει και από τον τίτλο της, µια

ειδικότερη όψη της βιώσιµης ανάπτυξης: εκείνη που αφορά τις νησιωτικές περιοχές, την νησιωτική

Περιφέρεια των Ιονίων Νήσων. Η βιώσιµη ανάπτυξη ιδιαίτερα των νησιωτικών Περιφερειών είναι µια

δυναµική έννοια και διαδικασία που στοχεύει στην πολύπλευρη και πολυεπίπεδη κοινωνική και

οικονοµική ανάπτυξη και πρόοδο και στην διασφάλιση υψηλού επιπέδου ποιότητα ζωής τόσο των

κατοίκων όσο και των επισκεπτών. Οι βιώσιµοι αναπτυξιακοί στόχοι θα πρέπει να επιδιωχθούν στα

πλαίσια µιας ενεργούς κοινωνίας των πολιτών µε την ενεργοποίηση θεσµών δηµοκρατικού

σχεδιασµού, και να υλοποιηθούν µε τον κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασµό του νησιωτικού χώρου ο

οποίος θα πρέπει να κατατείνει στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος.

Προϋπόθεση για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι η βιώσιµη διαχείριση του εύθραυστου

νησιωτικού φυσικού περιβάλλοντος και δη των θεσµοθετηµένων προστατευόµενων περιοχών.

Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία προς την κατεύθυνση επίτευξης του

στόχου της, κυρίως µέσω µιας «τεχνικής µελέτης ανάλυσης» των συστατικών στοιχείων της

ανάπτυξης (components of growth approach) σε άµεση συσχέτιση και αλληλεπίδραση µε το κρίσιµο

παράγοντα του φυσικού κεφαλαίου, προσθέτει σίγουρα κάτι νέο στην έως τώρα θεώρηση του

«αναπτυξιακού» χαρακτήρα του φυσικού περιβάλλοντος, και δη των Προστατευόµενων Περιοχών, σε

περιφερειακό και τοπικό νησιωτικό χωρικό επίπεδο αναφοράς, µελέτης και εντέλει χάραξης βιώσιµων

αναπτυξιακών, επιµέρους αλλά και συνολικών, πολιτικών και πρακτικών.

Στην εργασία αυτή δίνεται έµφαση στην βιώσιµη αναπτυξιακή προοπτική της Περιφέρειας

Ιονίων Νήσων, και των επιµέρους χωρικών ενοτήτων της όπως τα µικρά νησιά Παξοί και Αντίπαξοι

ως περίπτωση µελέτης, µε όρους περιβαλλοντικής, κατά βάση, βιώσιµης ανάπτυξης και µε την

περιβαλλοντική συνιστώσα ως τον κύριο µοχλό βιώσιµης ανάπτυξης της νησιωτικής Περιφέρειας. Για

αυτό καταβλήθηκε προσπάθεια να αναδειχθεί και να αποτυπωθεί ο κυρίαρχος ρόλος του

περιβάλλοντος στον αναπτυξιακό χαρακτήρα και την φύση των νησιωτικών περιφερειών, και

συγκεκριµένα ο ρόλος του φυσικού περιβάλλοντος διαµέσου του θεσµού των Προστατευόµενων

Περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000 που διαθέτει η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων στο σύνολο της.

Ακολούθως, προτάθηκε δέσµη µέτρων/ δράσεων και προτάσεων για την δηµιουργία πρότυπων

τοπικών νησιωτικών «κοινοτήτων» µε βιώσιµα χαρακτηριστικά, όπως στην περίπτωση µελέτης, των

νήσων Παξών και Αντίπαξων(Προστατευόµενη Περιοχή Natura 2000-GR2230004).

Οι αδιαµφισβήτητες δυσκολίες που υπάρχουν για την επίτευξη του στόχου της βιώσιµης

νησιωτικής ανάπτυξης, κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο εξ’ αιτίας του συνδυασµού των εξωτερικών

περιορισµών που αφορούν τόσο το αναπτυξιακό σκέλος όσο και το περιβαλλοντικό, δεν µεταβάλλουν

σε καµία περίπτωση τη θέση ότι το προς επίλυση πρόβληµα της βιώσιµης περιφερειακής αναπτύξεως

σε νησιωτικό επίπεδο αναφοράς αποτελεί κατ’ ουσία αντικείµενο σχεδιασµού ενδογενούς-τοπικής

αναπτυξιακής διαδικασίας.

Ο στόχος της βιώσιµης περιφερειακής ανάπτυξης των Ιονίων Νήσων διαµέσου του θεσµού των

Προστατευόµενων Περιοχών Natura 2000 είναι το ζητούµενο της ανάλυσης και οι προϋποθέσεις,

δυνατότητες και δυσκολίες προς αυτήν την κατεύθυνση διερευνώνται µε βάση το χωρικό επίπεδο

αναφοράς και µελέτης των µικρών νήσων Παξών και Αντίπαξων ως περίπτωση εφαρµογής αυτού του

µοντέλου βιώσιµης περιβαλλοντικά ανάπτυξης.

Τα αποτελέσµατα της έρευνας συνοψίστηκαν στην διαπίστωση ότι: ένα τέτοιο µοντέλο και µια

πορεία «εκ των κάτω» ανάπτυξης µε κυρίαρχα τα στοιχεία της βιωσιµότητας των ανθρώπινων

δραστηριοτήτων, κατάλληλα ενταγµένο στα ιδιόµορφα νησιωτικά πλαίσια και τις δοµές όπου η

προστασία και διαχείριση των περιοχών Natura 2000 είναι όχι µόνο προς όφελος της φύσης αλλά και

της ίδιας της τοπικής οικονοµίας και κοινωνίας, είναι αυτό που ουσιαστικά, και εν κατακλείδι,

προωθεί την βιώσιµη νησιωτική περιφερειακή ανάπτυξη.

Αυτές οι περιοχές, λοιπόν, που σήµερα ονοµάζονται περιοχές Natura 2000 διαπιστώσαµε ότι

διαθέτουν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για να φιλοξενήσουν δραστηριότητες που κατατάσσονται

στα πλαίσια και στην αρχή της βιώσιµης ανάπτυξης. Είναι σίγουρο ότι το συγκριτικό πλεονέκτηµα

είναι εκεί, υπάρχει, αλλά χρειάζονται µια σειρά πρωτοβουλιών και ρυθµίσεων που θα ευνοήσουν και

θα διευκολύνουν την στροφή προς τη βιώσιµη ανάπτυξη τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό

επίπεδο. Και πρώτα από όλα, απαραίτητη είναι η δηµιουργία του κατάλληλου περιφερειακού/ τοπικού

αναπτυξιακού νησιωτικού πλαισίου σχεδιασµού.

Αποδεικνύεται στην εποχή µας όλο και περισσότερο, ότι οι τόποι που διατηρούν σε καλή

κατάσταση το φυσικό τους πλούτο έχουν τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα για να ακολουθήσουν ένα

µοντέλο βιώσιµης οικονοµίας και ανάπτυξης συµβατό µε τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και την

υποχρέωση ολοκληρωµένης διαχείρισης, διατήρησης και ανάδειξης του φυσικού τους περιβάλλοντος

και για τις επόµενες γενεές.

Summary

The protection of Natural environment and Biodiversity through an integral and cohesive policy is

a relatively new, adopted process in Greece. It was mainly in the last few years that efforts towards the

development of such a policy aiming at an integral protection and conservation of the Natural

environment of Greece, took and are still taking place. In view of the above, the role of the Protected

natural Areas, and especially, that of the cohesive European ecological Network of Protected Areas

known as Natura 2000, as a “planning tool”, is highly important not only for the protection and

conservation of the natural heritage, but also for the sustainable development on national, regional and

local ground.

Sustainable development constitutes a general principle that is unique in each case. Depending on

its subject matter, its content varies and hence, the sustainable development of insular areas is a

remarkable case.

The main focus of this research lies in this special aspect: the sustainable development regarding

insular areas and the insular Greek region of the Ionian Islands, in particular. The sustainable

development of insular regions is a dynamic process that aims at a multifaceted/ multilevel social and

economical welfare and to the attainment of a high quality life, not only for the local population but

also, for visitors. Sustainable conservation of the fragile insular natural environment and especially,

the insular Protected natural Areas, is a prerequisite for the fulfilment of the above.

The methodology followed in this research towards the realization of its aims, is basically an

analysis of the regional components of growth approach in direct relation and interaction with the

crucial “developmental” factor of the natural heritage. This methodology proposes a new dimension as

far as the “developmental nature” of the Protected Areas is concerned, at both regional and local,

spatial insular scale.

This research examines the perspective of sustainable development for the region of the Ionian

Islands, and its small islands of Paxoi and Antipaxoi as a case study, in particular. It seeks to analyze

the aim of the Regional Sustainable Development (RSD) of the Ionian Islands through the institution

of Natura 2000 Protected Areas Network. The analysis is based on the case study of the small islands,

Paxoi and Antipaxoi, as an ideal model of “environmental” sustainable development at local spatial

scale [Paxoi and Antipaxoi islands- Site of Community Interest (SCI) of the Natura 2000 Network).

Findings are that, if such a “bottom up” development model with prevailing elements of

economical and social sustainability is applied to insular regions, through the institution of Natura

2000 Protected Area Network, it will undoubtedly not only benefit the local communities but also,

enhance the protection and conservation of nature. This development process is in fact what promotes

the aim of the Regional Sustainable Development (RSD).

Hence, we came to the realization that all the areas under the Natura 2000 Network can definitely

fulfill all the prerequisites needed to host activities in the context of sustainable development.

However, special measures that would be in favor of this turn towards the sustainable development,

both at regional and local spatial ground, should be taken. First of all, the need to establish a proper

and functional developmental framework, at both local and regional insular ground, emerges.

It is a common phenomenon, nowadays, that all areas which sustain their natural heritage, have

the developmental advantage of following a model of sustainable development compatible with the

needs of their local society and economy. This “natural advantage” further stresses the obligation to

preserve these natural resources and bequeath them to generations to come.

Βιώσιµη Περιφερειακή ανάπτυξη και Προστατευόµενες Περιοχές: η περίπτωση των νήσων Παξών και Αντίπαξων της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή…………………………………………………………………………………………….....7

ΜΕΡΟΣ Α: ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ…………………………….…..…...12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ…………………………………......13

1.1 Εισαγωγή…………………………………………………..………………...……………………13

1.2 Βιοποικιλότητα-µια εισαγωγή στην έννοια…………………………………....………………..15

1.3 Η βιοποικιλότητα της Ελλάδας.

Γνωρίσµατα της χλωρίδας και πανίδας του ελληνικού χώρου………………………………...17

Η Ελληνική χλωρίδα-βλάστηση……………………..……….……………………………………17

Η Ελληνική πανίδα…………………………………...……………………………………………18

Τα Φυσικά οικοσυστήµατα της Ελλάδας.........................................................................................20

ΜΕΡΟΣ Β : ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ……....………………….23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ……………...…………………………….24

1.1 Η αναγκαιότητα προστασίας της φύσης και η καθιέρωση του θεσµού των

Προστατευόµενων Περιοχών………………………………………...…..……………………....24

1.2 Ορισµός-σηµασία και διευρυµένη αντίληψη και εξέλιξη της έννοιας του θεσµού

των Προστατευόµενων Περιοχών. …...………………………………………………………….26

Σχέση των Προστατευόµενων Περιοχών µε την διατήρηση της φυσικής

κληρονοµιάς και της βιοποικιλότητας …………………………………………………………….29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ..……………….30

2.1 Προστασία Προστατευόµενων Φυσικών Περιοχών και κατηγοριοποίηση τους.…………….30

2.1.1.Παγκόσµιο επίπεδο σύµφωνα µε την ∆ιεθνής νοµοθεσία

(συµβάσεις-συνθήκες- διεθνείς υποχρεώσεις)………………………………..…………………32

2.1.2. Ευρωπαϊκό (Κοινοτικό) επίπεδο σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή νοµοθεσία

(οδηγίες-κανονισµοί στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης………………..…………………..33

-Οδηγία 79/409/ΕΟΚ ……….…………………………………………………………………..33

-Οδηγία 92/43/ΕΟΚ……………………………………………………….…………………….34

2.1.3. Εθνικό επίπεδο σύµφωνα µε την Εθνική νοµοθεσία………………...…………………………38

-∆ασική νοµοθεσία………………………………………….…………………………………..38


2

-Περιβαλλοντική νοµοθεσία……………………………………..……………………………..40

-Χωροταξική νοµοθεσία…………………………………….……………………………….....41

2.2. Κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών στην Ελλάδα……………......................................42

2.3. Το Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Natura 2000 και η εφαρµογή του στην Ελλάδα..…………………...44

2.4. Οι Φορείς ∆ιαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών………....………………………...45

ΜΕΡΟΣ Γ. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ……………………..…………………...47

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, ∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ………..48

1.1 Γεωγραφική θέση Ιονίων Νήσων-Τα Ιόνια Νησιά στην νέα εποχή (21ος αιώνας)………….48

1.2 Γεωγραφική και διοικητική διάρθρωση και συγκρότηση της Περιφέρειας

Ιονίων Νήσων, γενικά χαρακτηριστικά………………………………………………………..48

1.4 Πληθυσµός της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. ∆ηµογραφική εξέλιξη,

συγκριτικά στοιχεία-τάσεις…………………………………………………………………….52

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ………55

2.1 Περιφερειακό ΑΕΠ……………………………………………………………………………..55

2.2. Οι τοµείς παραγωγής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων……………………………………...57

-Πρωτογενής τοµέας……………………………………………………………………………..57

-∆ευτερογενής τοµέας…………………………………………………………………………...61

-Τριτογενής τοµέας………………………………………..……………………………………..62

2.3 Αγορά εργασίας-Περιφερειακή απασχόληση και ανεργία.

Επίπεδο εκπαίδευσης…….……………………………………………………………………..67

-Περιφερειακή απασχόληση και αγορά εργασίας………………………………………………..68

-Τοµεακή κατανοµή απασχόλησης………………………………………………………………69

-Περιφερειακή ανεργία…………………………………………………………………………...70

-Επίπεδο εκπαίδευσης………………………………………………............................................71

2.4. Στοιχεία Ποιότητας ζωής……………………………………………………………………...72

2.4.1 Περιφερειακές υποδοµές………………………………………................................................72

2.4.2 Αστική ανάπτυξη-Ανάπτυξη της υπαίθρου και ειδικές περιοχές

της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων………………………………………………………………..78

2.4.3 Πολιτισµός και Περιβάλλον της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων…………………..……………..81


3

ΜΕΡΟΣ ∆. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ-ΠΡΟΣ ΜΙΑ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ, ΙΣΟΡΡΟΠΗ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ………84

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΤΟ

ΕΘΝΙΚΟ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ∆ΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ……………………84

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ-ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ………….87

2.1 Η έννοια της ανάπτυξης- θεωρίες περί ανάπτυξης……………………....................................87

2.2-Η έννοια της περιφερειακής ανάπτυξης…………………....………………………………….89

2.2.1-Περιφερειακή πολιτική και Περιφερειακός προγραµµατισµός…………….………………….91

2.2.2. Η θεωρία της βιώσιµης ανάπτυξης.

Μια νέα προσέγγιση στρατηγικής για την περιφερειακή ανάπτυξη…..………………………96

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ……………………..99

3.1 Η διαχρονική εξέλιξη της Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής………………………….100

3.1.2 Οι λόγοι καθιέρωσης, τα όργανα και οι άξονες της

Κοινοτικής Περιφερειακής πολιτικής.......................................................................................101

3.1.3.Το χρηµατοδοτικό πλαίσιο της Περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία και οι περιοχές παρέµβασης τους…………………………………..102

3.2 Λοιπές τοµεακές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε περιφερειακό αντίκτυπο

στην βιώσιµη ανάπτυξη………………………………………………………………………..105

-Η περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε.- Προς την βιώσιµη ανάπτυξη……………………...........105

-Η κοινοτική χωροταξική πολιτική……………………..……………………………………….109

-Η νησιωτική πολιτική της Ε.Ε…………………………..……………………………………...111

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Η ∆ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ

ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α……………………………..115

4.1 Η διαµόρφωση της περιφερειακής πολιτικής και του προγραµµατισµού µετά το 1981-

Προγράµµατα οικονοµικής και περιφερειακής ανάπτυξης……….………………………...117

4.2 Το τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 2000-2006 (Γ’ ΚΠΣ).................................................120

4.2.1-Γ’ ΚΠΣ και Περιβάλλον………………………………………………………………………124

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ…………………………………………….128


4

5.1 Περιφερειακή πολιτική-στρατηγική ανάπτυξης……………………………………………..128

5.2 Αναπτυξιακό πλαίσιο και πολιτική της Περιφέρεια Ιονίων Νήσων…..……………………129

5.2.1-Βασικά πλεονεκτήµατα και ευκαιρίες …………………..……………………………………130

5.2.2 Βασικά µειονεκτήµατα και απειλές ………………..………………………………………...132

5.2.3 Ανάλυση Πλεονεκτηµάτων-Αδυναµιών- Ευκαιριών-Απειλών(Π.Α.Ε.Α.)-

SWOT Analysis της Π.Ι.Ν…………………………………………………………………….133

5.3 Η αναπτυξιακή πολιτική έως σήµερα

(στα πλαίσια της Κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής)……………………………………135

5.3.1-Τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (ΜΟΠ 1986-1992)…………………………135

5.3.2 Το Α’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1989-1993…………………..……………………………………136

5.3.3 Το Β’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1994-1999…………………………..……………………………136

5.4 Το Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006.

Η νέα στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης ……………………………………………….138

5.4.1 Αναµενόµενες επιπτώσεις της νέας αναπτυξιακής πολιτικής………………………………...145

5.4.2 ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 και περιβάλλον……………………………………………..145

5.4.3 ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 και τα µικρά νησιά

της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων………………........................................................................149

ΜΕΡΟΣ Ε. ΝΗΣΟΙ ΠΑΞΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΞΟΙ-

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ………………….........................................................152

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ………………..……………………………..153

1.1. Γεωγραφικά και διοικητικά στοιχεία………………….……………………………………...153

1.2. Ιστορικά στοιχεία………………………………………..……………………………………...155

Ονοµασία-ετυµολογία- Μυθολογία…………………..………………………………………….155

Ιστορία-νεότερα χρόνια……………………………….................................................................155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ…………….................................................157

2.1. Πληθυσµιακά και δηµογραφικά στοιχεία καιτάσεις………………........................................157

2.2. Οικονοµικά στοιχεία………………………...………………………………………………….160

2.2.1 Παξοί-οικονοµικά στοιχεία……………………………………………………………………..160

2.2.2 Τοµεακή τοπική απασχόληση…………………...……….……………………………………..161

2.2.3 Κατανοµή εκτάσεων και χρήσεις γης……………………..........................................................162

2.2.4 Τοµείς τοπικής παραγωγής…………………………..................................................................163


5

-Πρωτογενής τοµέας…………………………..…….………………………………………….163

-∆ευτερογενής τοµέας..................................................................................................................168

-Τριτογενής τοµέας………………………………..………........................................................169

2.2.5 Τουρισµός- ανάλυση………………………..……..….………………………………………...170

-Τουριστική ζήτηση Παξών…………………………….............................................................170

-Τουριστική ανάπτυξη Παξών: προβλήµατα και προοπτικές…..................................................176

2.2.6 Σχέσεις-δεσµοί των παραγωγικών τοµέων της τοπικής οικονοµίας των Παξών…....................180

2.3. Κοινωνικά στοιχεία………………………….…….....................................................................181

2.3.1 Απασχόληση-ανεργία……………………………………….….................................................181

2.3.2 Επίπεδο εκπαίδευσης……………………………..…………………………………………….183

2.4 Ποιότητα ζωής..............................................................................................................................186

2.4.1. Υποδοµές……………………….………….…………………………………………………..186

2.4.2. ∆ηµόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες και εξοπλισµός (διοικητικός-κοινωνικός)………………...197

2.4.3. Χωροταξικός σχεδιασµός και χωρική οργάνωση…………………...........................................198

2.4.4. Ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου και της τοπικής οικιστικής δοµής……..............................203

2.4.5. Πολιτιστικά στοιχεία-πολιτισµός και πολιτιστική κληρονοµιά………….................................207

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ…………………..........................................................214

3.1. Αβιοτικό περιβάλλον………………..………………………………………………………….214

3.1.1. Κλίµα και βιοκλίµα…………………………….………………………………………………214

3.1.2. Γεωµορφολογία- Γεωλογία- Ορυκτός πλούτος………..……....................................................215

3.2. Βιοτικό περιβάλλον. Παρουσίαση της προστατευόµενης περιοχής των νήσων

Παξών και Αντίπαξων (GR2230004) του δικτύου Natura 2000……………………………218

3.2.1. Αναγνώριση της περιοχής µελέτης-γενικά στοιχεία………..….................................................219

3.2.2. Οικολογικές πληροφορίες της προστατευόµενης περιοχής………………..…………………..220

-Φυσικά οικοσυστήµατα…………………..................................................................................220

-Πανίδα (ορνιθοπανίδα, ερπετοπανίδα, θηλαστικά)…………………........................................224

-Χλωρίδα. Χλωριδικά και βλαστητικά στοιχεία……………………..........................................229

3.2.3 Το τρωτόν………………………………....................................................................................232

3.2.4 Τοπίο…………………………………………………………………………………………....233

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ….…………………..237

4.1. SWOT Analysis για την βιώσιµη ανάπτυξη των νήσων Παξών και Αντίπαξων……….......237

4.2. Ειδικοί στόχοι και προτεινόµενες δράσεις/ µέτρα βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης…………..243


6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ…..................259

Παράρτηµα ………………………………………………………………….….…………………265

Βιβλιογραφία-Πηγές …………………………………….………….……………………………..274


7

Εισαγωγή

Η αναπτυξιακή διαδικασία αποτελεί χωρίς αµφιβολία ένα σύνθετο κοινωνικοοικονοµικό,

περιβαλλοντικό και πολιτιστικό φαινόµενο το οποίο συντελείται σε περισσότερα του ενός επίπεδα,

κυρίως σε αυτά των παραγωγικών δυνάµεων και σχέσεων της οικονοµίας, της κοινωνίας και των

θεσµών της, αλλά και του φυσικού κεφαλαίου-φυσικών πόρων της. Ο συσχετισµός της αναπτυξιακής

διαδικασίας µε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θεωρείται ως απαραίτητη προϋπόθεση για

να ενισχυθεί η δηµιουργικότητα των ανθρώπινων κοινωνιών, να αναχαιτιστεί η τυποποίηση σε όλες

τις κοινωνικοοικονοµικές εκφάνσεις της και να ενθαρρυνθεί η έκφραση των αναπτυξιακών

ιδιαιτεροτήτων των τοπικών κοινωνιών.

Συνεπώς, η προσοχή στις διαδικασίες ευρωπαϊκής, εθνικής, περιφερειακής και τοπικής

ανάπτυξης είναι στραµµένη στο µέλλον µε βάση την αρχή της βιωσιµότητας, της βιώσιµης ανάπτυξης

δηλαδή, µέσα από µέτρα που πρέπει να ληφθούν στο παρόν, ώστε ο σύγχρονος κόσµος να είναι

βιώσιµος. Η βιώσιµη ανάπτυξη αποτελεί µια σύγχρονη αναπτυξιακή θεώρηση και πολιτική που

περικλείει στο νοηµατικό της περιεχόµενο µια θεµελιώδη σύνθεση µεταξύ τριών παραµέτρων-

διαστάσεων: την οικονοµική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και ευηµερία και την περιβαλλοντική

προστασία. Η λογική του συγκερασµού των διαστάσεων αυτών συµπυκνώνεται στην αρχή της

βιώσιµης ανάπτυξης και έγκειται κυρίως στην θεώρηση ότι η οικονοµική ανάπτυξη δεν µπορεί να

νοηθεί αποκοµµένη από την κοινωνική και περιβαλλοντική της διάσταση. Η έννοια συνεπώς της

ανάπτυξης δεν µπορεί παρά να ταυτίζεται εν προκειµένω µε την έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης.

Στο επίκεντρο της εργασίας αυτής βρίσκεται, όπως προκύπτει από τον τίτλο της, µια ειδικότερη

όψη της βιώσιµης ανάπτυξης: της βιώσιµης ανάπτυξης σε επίπεδο διοικητικής περιφέρειας, της

Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, µιας αµιγώς νησιωτικής περιφέρειας της ελληνικής επικράτειας. Τελική

επιδίωξη της παρούσας µελέτης αποτελεί η διαδικασία βιώσιµης περιφερειακής ανάπτυξης διαµέσου

της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, και πιο συγκεκριµένα της εγκαθίδρυσης του θεσµού των

Προστατευόµενων Περιοχών του ευρωπαϊκού οικολογικού ∆ικτύου Natura 2000 και των

πλεονεκτηµάτων ανάπτυξης αλλά και των περιορισµών που απορρέουν από την ένταξη σηµαντικών

εκτάσεων των νησιών της Περιφέρειας, σηµαντικής οικολογικής και βιολογικής αξίας, κοινοτικής και

εθνικής σπουδαιότητας, στο οικολογικό αυτό δίκτυο.

Μια προσπάθεια, δηλαδή, ανάδειξης των προϋποθέσεων και δυνατοτήτων βιώσιµης

περιφερειακής ανάπτυξης σε επίπεδο πολιτικής διαµέσου του θεσµού των Προστατευόµενων

Περιοχών που διερευνάται και διαµορφώνεται σε πιο περιορισµένη χωρική µονάδα αναφοράς και


8

µελέτης από αυτή της Περιφέρειας, σε τοπικό επίπεδο, στην περίπτωση µελέτης των µικρών της

νησιών, των Παξών και Αντίπαξων.

Υπό το πρίσµα αυτό, η διάρθρωση της παρούσας εργασίας αποτέλεσε και µια σταδιακή

προσπάθεια επίτευξης των στόχων-σκοπών της, καθώς ξεκινώντας από την περιφερειακή χωρική

θεώρηση του ζητήµατος της βιώσιµης ανάπτυξης εξειδικεύεται, εν τέλει, σε ένα χωρικό επίπεδο πιο

κάτω, δηλαδή στο τοπικό, και µιας πολιτικής ανάπτυξης «εκ των κάτω», ενδογενούς ανάπτυξης.

Σύµφωνα, τέλος, µε την περίπτωση µελέτης σε τοπικό επίπεδο αναφοράς, διαπιστώθηκε ότι δύναται

να προκληθούν φαινόµενα διάχυσης αυτού του τύπου της περιβαλλοντικά βιώσιµης ανάπτυξης και

στο σύνολο της Περιφέρειας και πιο συγκεκριµένα σε αντίστοιχες χωρικές ενότητες, όπως τα

υπόλοιπα µικρά νησιά της, αλλά και όχι µόνο.

Το πρώτο µέρος και δεύτερο µέρος αποτελούν εισαγωγικές ενότητες καθώς γίνεται η απαραίτητη

αρχική προσέγγιση σε γενικότερα στοιχεία και έννοιες. Το Α’ µέρος αποτελεί µια ενότητα συνοπτικής

περιγραφής και αξιολόγησης του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος (αβιοτικά και βιοτικά

γνωρίσµατα) και εισαγωγής στην έννοια της βιοποικιλότητας και των επιπέδων που αυτή διακρίνεται,

όπως και στα γνωρίσµατα της στον ελληνικό χώρο (πανίδα, χλωρίδα, φυσικά οικοσυστήµατα). Στο Β’

µέρος ακολουθεί η προσέγγιση στο θεσµό των Προστατευόµενων Περιοχών και στην ιστορική

εξέλιξη του καθώς και στην κατηγοριοποίηση των περιοχών αυτών µε βάση το θεσµικό πλαίσιο

εφαρµογής σε ∆ιεθνές, Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. Έµφαση δίνεται κυρίως στο Κοινοτικό

επίπεδο, λόγω της εφαρµογής της Οδηγίας για τους οικοτόπους και την άγρια πανίδα και χλωρίδα,

92/43/ΕΟΚ, και στην Ελλάδα µε την µορφή του ∆ικτύου Natura 2000.

Στο Γ’ µέρος ακολουθεί µια περιγραφή των γενικών χαρακτηριστικών και της αναπτυξιακής

ταυτότητας της διοικητικής Περιφέρειας των Ιονίων Νήσων συµπεριλαµβανοµένων ποσοτικών και

ποιοτικών δεδοµένων για την γεωγραφία, την οικονοµία, την κοινωνία, το γεωπολιτικό καθεστώς, τον

πολιτισµό, το περιβάλλον της κλπ. Η ανάλυση της κατάστασης της Περιφέρειας δεν περιορίστηκε

απλώς σε µια καταγραφή της υφιστάµενης αναπτυξιακής πραγµατικότητας καθώς καταβλήθηκε

προσπάθεια περαιτέρω ανάλυσης και κριτικής των συστατικών στοιχείων της περιφερειακής

ανάπτυξης καθώς και διατύπωσης συµπερασµάτων.

Το ∆’ µέρος αποτέλεσε ένα πολυσύνθετο πλαίσιο αναφοράς καθώς σε αυτό συµπυκνώνονται

πολλές έννοιες και αναπτυξιακές θεωρήσεις ώστε να διαµορφωθεί το συνολικό επίπεδο πραγµάτωσης

της αναπτυξιακής πολιτικής και στρατηγικής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων προς την προσπάθεια

επίτευξης µιας ολοκληρωµένης, ισόρροπης και βιώσιµης ανάπτυξης. Αφού αρχικά επιχειρήθηκε µια

γεωπολιτική θεώρηση της γεωγραφικής θέσης της Περιφέρειας σε ∆ιεθνή, Ευρωπαϊκή και Εθνική


9

χωρική κλίµακα, έπειτα εισερχόµαστε στις έννοιες της περιφερειακής ανάπτυξης, της πολιτικής

περιφερειακού προγραµµατισµού και της βιώσιµης ανάπτυξης που καθορίζουν και σχεδιάζουν την

αναπτυξιακή πορεία και στρατηγική της.

Η συνοπτική αναφορά, στην συνέχεια, στην Κοινοτική και Εθνική πολιτική περιφερειακής

ανάπτυξης εξυπηρετεί ένα διττό σκοπό στα πλαίσια της παρούσας εργασίας-έρευνας και των στόχων

της. Αφενός καθορίζει το πλαίσιο µέσα στο οποίο διαµορφώνονται και εφαρµόζονται οι αναπτυξιακές

πολιτικές, καθώς εθνική και κοινοτική περιφερειακή πολιτική πλέον αποτελούν κατ’ ουσία µια κοινή

πολιτική, και αφετέρου, γίνεται αναφορά σε επιµέρους τοµεακές πολιτικές, κυρίως σε ευρωπαϊκό

επίπεδο, που επηρεάζουν άµεσα και έµµεσα τους επιδιωκόµενους σκοπούς και στόχους. Αυτές οι

πολιτικές αφορούν την περιβαλλοντική, χωροταξική και νησιωτική πολιτική, πολιτικές µε σαφή

χωρική διάσταση που διαµορφώνουν τις αναπτυξιακές βιώσιµες πολιτικές σε εθνικό και

περιφερειακό/ τοπικό επίπεδο.

Τέλος, το 5ο κεφάλαιο του ∆ Μέρους αναφέρεται στην αναπτυξιακή στρατηγική της Περιφέρειας

και στο προγραµµατικό πλαίσιο αναπτυξιακού σχεδιασµού της. Αρχικά παρατίθενται τα βασικά

Πλεονεκτήµατα- Ευκαιρίες-Μειονεκτήµατα- Απειλές ανάπτυξης της, µε την χρήση της µεθόδου

SWOT Analysis. Στην συνέχεια παρουσιάζεται η ανασκόπηση της αναπτυξιακής πορείας της(από το

1986 έως σήµερα στα πλαίσια της Κοινοτικής Περιφερειακής πολιτικής) µέσω των Ευρωπαϊκών

αναπτυξιακών προγραµµάτων (Μ.Ο.Π., Α’, Β’ και Γ’ ΚΠΣ). Τέλος, πραγµατοποιείται εκτενή

αναφορά και ανάλυση για την τρέχουσα προγραµµατική περίοδο, 2000-2006, την νέα στρατηγική

ανάπτυξης και πολιτικής της Περιφέρειας. Επιπροσθέτως, εξετάζονται οι αναµενόµενες επιπτώσεις

της παραπάνω πολιτικής και συγκεκριµένα, οι γενικοί και ειδικοί στόχοι της ως προς την βιώσιµη

ανάπτυξη, µέσω ειδικής προσέγγισης της συσχέτισης των µέτρων/ δράσεων του Γ’ Περιφερειακού

Επιχειρησιακού Προγράµµατος (ΠΕΠ) Ιονίων Νήσων 2000-2006, µε την προστασία του

περιβάλλοντος και τα µικρά νησιά της Περιφέρειας (Μικρά Ιόνια).

Το Ε’ µέρος, τέλος, αποτελεί και το συνολικό αποτέλεσµα του ερευνητικού στόχου της παρούσας

εργασίας, καθώς αναφέρεται στην περίπτωση µελέτης των νήσων Παξών και Αντίπαξων.

Αντικείµενος σκοπός της περίπτωσης µελέτης, στα πλαίσια της εκπόνησης της παρούσας

διπλωµατικής εργασίας και του γενικού θέµατος της: την Βιώσιµη Περιφερειακή Ανάπτυξη και τις

Προστατευόµενες Περιοχές στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, είναι η προσπάθεια αναγνώρισης/

εύρεσης και διατύπωσης των δεσµών µεταξύ του σχεδιασµού πολιτικής βιώσιµης περιφερειακής/

τοπικής ανάπτυξης, µε επίπεδο χωρικής αναφοράς τους νήσους Παξούς και Αντίπαξους, και της


10

προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος (Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι-Προστατευόµενη Περιοχή

Natura GR2230004).

Η σχετική αναφορά στο δίκτυο Natura 2000 έχει προηγηθεί τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και

εφαρµογής του στον ελληνικό χώρο όπως και η περιγραφή της ταυτότητας της Περιφέρειας Ιονίων

Νήσων και της αναπτυξιακής της πορεία έως σήµερα προς την βιώσιµη ανάπτυξη. Οι νήσοι Παξοί και

Αντίπαξοι εξετάζονται (Ε’ Μέρος) έτσι ως το χωρικό πεδίο άσκησης τοπικών-µεµονωµένων βιώσιµων

αναπτυξιακών ενεργειών και πολιτικών, σε αντιδιαστολή µε την περίπτωση της Περιφέρειας Ιονίων

Νήσων (Β’ Μέρος) που εξετάστηκε ως πεδίο άσκησης πολιτικής ολοκληρωµένης περιφερειακής

ανάπτυξης.

Σε πρώτο στάδιο η προσπάθεια µας επικεντρώθηκε στην αναλυτική περιγραφή της γενικής

ταυτότητας και του συνολικού προφίλ της εξεταζόµενης περιοχής όπως και της υφιστάµενης

αναπτυξιακής κατάστασης. Η αξιολόγηση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος των νήσων

στα πλαίσια της αναλυτικής περιγραφής της «ταυτότητας» τους, ενσωµάτωσε και τις επισηµάνσεις,

εκτιµήσεις/ συµπεράσµατα µας.

Στόχος αποτέλεσε, αφού πραγµατοποιήθηκε µια πολύπλευρη προσέγγιση των φυσικών και

κοινωνικοοικονοµικών χαρακτηριστικών των νήσων, η δηµιουργία µιας συνθετικής αναπτυξιακής

εικόνας. Η εικόνα αυτή αλλά και τα συµπεράσµατα που διατυπώνονται στο κείµενο αναφέρονται στο

µοντέλο τοπικής ανάπτυξης που έχει ακολουθηθεί έως σήµερα αλλά και σε αυτό που δύναται να

προωθηθεί µελλοντικά, αυτό της βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης µε κύριο άξονα εφαρµογής την

προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και δη της Προστατευόµενης

Περιοχής Natura των Παξών. Τέλος, η συνθετική αναπτυξιακή εικόνα αυτή θα µπορούσε ίσως να

αποτελέσει χρήσιµο βοήθηµα στους πολιτειακούς παράγοντες αλλά και σε κάθε ενδιαφερόµενο για

τον σχεδιασµό µιας αναπτυξιακής πολιτικής κατάλληλα προσαρµοσµένης στις ιδιοµορφίες και τα

τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα των νήσων σε σχέση µε το φυσικό τους περιβάλλον.

Καταβλήθηκε προσπάθεια να δοθεί µε αρκετά λεπτοµερειακό χαρακτήρα η εικόνα τόσο του

ανθρωπογενούς όσο και του φυσικού περιβάλλοντος των νήσων, των προβληµάτων και δυνατοτήτων

ανάπτυξης καθώς και η περιγραφή των συγκρούσεων τοπικών/ περιφερειακών συµφερόντων µιας και

κατά την γνώµη µας οι διαδικασίες των πολιτικών αντιπαραθέσεων και ζυµώσεων είναι ιδιαίτερα

σηµαντικές, για την συνολική διαδικασία της τοπικής και περιφερειακής βιώσιµης αναπτύξεως.

Σε δεύτερο και τελευταίο στάδιο, έχοντας σκιαγραφήσει την φυσική και κοινωνικοοικονοµική

πραγµατικότητα των νήσων, προβαίνουµε στην συνέχεια, µε κάθε επιφύλαξη και λαµβανοµένου

υπόψη των περιορισµών που θέτει η έλλειψη ακόµα πιο επαρκών στοιχείων, στην χρησιµοποίηση της


11

µεθόδου SWOT Analysis για την βιώσιµη τοπική ανάπτυξη και την εξαγωγή γενικών και ειδικών

συµπερασµάτων µε την τελική µορφή διατύπωσης γενικών και ειδικών προτάσεων-δράσεων/ µέτρων

πολιτικής για την δυνατότητα προώθησης και εφαρµογής ενός βιώσιµου αναπτυξιακού τοπικού

µοντέλου.

Οι προτάσεις αυτές λαµβανοµένου υπόψη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των νήσων Παξών και

Αντίπαξων ακολουθούν την προοπτική της ολοκληρωµένης ανάπτυξης1 και διατυπώνονται στα

πλαίσια της επίτευξης του στόχου της παρούσας εργασίας, την διατύπωση δηλαδή συµπερασµάτων,

διαπιστώσεων και εναλλακτικών προτάσεων ανάπτυξης ώστε να αναγνωριστεί ο βαθµός δυνατότητας

χάραξης και εφαρµογής πολιτικών βιώσιµης τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης διαµέσου του

θεσµού των Προστατευόµενων Περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000.

Για την αποτελεσµατικότερη και πιο τεκµηριωµένη απόδοση της όλης προσπάθειας,

διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα στα νησιά Παξοί και Αντίπαξοι την καλοκαιρινή περίοδο. Μέσω

προσωπικών επαφών µε τους αρµόδιους τοπικούς φορείς (Πρόεδρος ∆ήµου κ. Μπογδάνος Σπυρίδων

κ.ά.), τους µόνιµους κατοίκους αλλά και επισκέπτες των νήσων, και την διενέργεια προσωπικών

ανοικτών συζητήσεων/ συνεντεύξεων, δηµιουργήθηκε και αναπτύχθηκε το µεγαλύτερο κοµµάτι της

πρωτογενούς και δευτερογενούς βάσεως της έρευνας και της τελικής αποτύπωσης των

αποτελεσµάτων της. Τέλος, το Ε’ µέρος περιλαµβάνει στο τελευταίο κεφάλαιο του και τη γενικότερη

αξιολόγηση-τελική συζήτηση µε τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από το όλο εγχείρηµα.

1 Όπως ο Παπαδασκαλόπουλος (1990) αναφέρει «Ολοκληρωµένη ανάπτυξη είναι η διαδικασία ανάπτυξης µε την οποία επιδιώκεται η προώθηση όλων των οικονοµικών δραστηριοτήτων στις οποίες µια περιφέρεια παρουσιάζει τοπικά πλεονεκτήµατα καθώς και η εκµετάλλευση και αξιοποίηση όλων των πλουτοπαραγωγικών πηγών της».


12

ΜΕΡΟΣ Α. ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ


13

ΜΕΡΟΣ Α: ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

1.1 Εισαγωγή.

Η Ελλάδα γεωγραφικά ανήκει στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης, αποτελώντας στην ουσία

προέκταση της Βαλκανικής χερσονήσου καταλαµβάνοντας το νοτιότερο άκρο της. Αποτελεί

ταυτόχρονα µια Ευρωπαϊκή, Μεσογειακή και Βαλκανική χώρα στο σταυροδρόµι τριών ηπείρων

(Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής). Συνορεύει βόρεια µε την Αλβανία, την πρώην Γιουγκοσλαβία και την

Βουλγαρία, ανατολικά µε την ευρωπαϊκή Τουρκία ενώ οι ακτές της υπόλοιπης χώρας και των νησιών

της περιβάλλονται από το Αιγαίο, το Λιβυκό και το Ιόνιο Πέλαγος. Ο συνολικός πληθυσµός της

ανέρχεται σε 10.964.020 κατοίκους(2001) ενώ µε συνολική έκταση 131.957 τετρ. χλµ. η

γεωµορφολογία του ελληνικού χώρου παρουσιάζει µια ιδιαίτερη ποικιλοµορφία, µε ποσοστό 28,7%

πεδινής έκτασης και ποσοστά 29% και 42,3% ηµιορεινής και ορεινής έκτασης αντίστοιχα.

Σχεδόν το 70% της χώρας είναι λοφώδες ή ορεινό µε απότοµες κλίσεις και πολλές κορυφές

(πάνω από το 40% έχει υψόµετρο άνω των 500 µέτρων). Περισσότερο από το 1/3 του εδάφους

καλλιεργείται, τα 2/5 καλύπτονται από µόνιµη χαµηλή βλάστηση και το 1/5 από δάση. Θα µπορούσε

κάνεις να πει ότι η Ελλάδα αποτελεί µία ορεινή κατ’ εξοχήν χώρα όπως και το αντίθετο.

∆ηλαδή ότι θεωρείται εξίσου ως µια νησιωτική χώρα, λόγω κυρίως της γεωγραφικής της θέσης

και της γεωµορφολογίας του εδάφους της. Βρίσκεται στην διασταύρωση των θαλάσσιων διαδρόµων

µεταξύ Ανατολής και ∆ύσης και διαθέτει εκτενείς ακτές, πολυάριθµες χερσονήσους και νησιά µε

µεγάλη διαφοροποίηση µεταξύ τους ως προς την έκταση, τα φυσικά χαρακτηριστικά τους κ.ά. Η

ακτογραµµή της χώρας συνολικού µήκους 15.021 χιλιόµετρων (το 5% περίπου ανήκει σε οικολογικά

ευαίσθητες περιοχές), είναι η µεγαλύτερη στην Ευρώπη (µεγαλύτερη από την περίµετρο της Γαλλίας)

αλλά και στη Μεσόγειο (της αναλογεί το 1/3 περίπου της συνολικής µεσογειακής ακτογραµµής). Η

παράκτια ζώνη µοιράζεται σχεδόν εξίσου µεταξύ της ηπειρωτικής και της νησιωτικής χώρας, µε τα

7.700 χλµ της ακτογραµµής να αντιστοιχούν σε 3.053 νησιά (µόλις τα 112 περίπου κατοικούνται

σήµερα) στο Αρχιπέλαγος του Αιγαίου και το Ιόνιο πέλαγος. Το ελληνικό νησιωτικό σύνολο

περιλαµβάνει µια µεγάλη ποικιλία νησιών και νησιωτικών συµπλεγµάτων, που καλύπτουν το 19%

περίπου του εδάφους της χώρας (24.739,4 τ.χλµ.). Το βασικό χαρακτηριστικό της Ελλάδας είναι τα

αναρίθµητα νησιά, νησίδες, βραχονησίδες, ερηµονήσια (υπολογίζονται συνολικά σε 9.837) γεγονός


14

που την κατατάσσει στις πρώτες θέσεις µεταξύ των νησιωτικών χωρών του κόσµου (Οικονοµικός

Ταχυδρόµος & ΙΠΑ,2000).

Επίσης, η Ελλάδα καλύπτεται κατά το 0,5% της έκτασης της από περισσότερες από 40 λίµνες

συνολικής επιφάνειας 60.000 εκταρίων περίπου και έχει σήµερα περισσότερους από 400 µικρούς και

µεγάλους υγροτόπους συνολικού εµβαδού πάνω από 2 εκ. στρέµµατα. Πολλοί από αυτούς είναι

σύνθετοι και σχηµατίζουν µωσαϊκό υγροτόπων ή υγροτοπικά συµπλέγµατα. Τέλος, πολλά από τα

µεγαλύτερα ποτάµια της (Νέστος, Έβρος κλπ) πηγάζουν σε άλλες γειτονικές χώρες (Αλβανία, ΠΓ∆Μ,

Βουλγαρία) καθώς και το 30% των επιφανειακών της υδάτων.

Συµπεραίνουµε εποµένως ότι το γεωγραφικό και γεωµορφολογικό ανάγλυφο της Ελλάδας είναι

πολυσχιδές και έντονο. Από γεωλογική άποψη παρουσιάζει µεγάλη ποικιλία γεωλογικών

σχηµατισµών και πετρωµάτων λόγω κυρίως της πλούσιας γεωλογικής/ τεκτονικής της ιστορίας. Το

κλίµα της επηρεάζεται από την έντονη γεωµορφολογία του ελληνικού χώρου και παρουσιάζει 29

διαφορετικές κλιµατικές ζώνες (Thornwaite classification). Θεωρείται ως µεσογειακού τύπου, µε

ζεστά, ξηρά καλοκαίρια και ήπιους, υγρούς χειµώνες. Μέσα σε αυτό διαµορφώνονται ειδικά

επιµέρους βιοκλίµατα, τα οποία διατηρούν άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο τον µεσογειακό αυτό

χαρακτήρα. Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από µια ποικιλοµορφία κλιµατικών τύπων, οι οποίοι

εκτείνονται από τον καθαρά µεσογειακό µέχρι τον µεταβατικό µεσοευρωπαικό και ηπειρωτικό. Στο

δυτικό τµήµα της χώρας η ετήσια βροχόπτωση αγγίζει τα 1200mm, τρεις φορές υψηλότερη από το

ανατολικό, σχηµατίζοντας τύπους βιοτόπων µε µεγάλη βλάστηση, κυρίως δασική.

Όλοι αυτά τα χαρακτηριστικά που επικρατούν στον ελληνικό χώρο διαµόρφωσαν και

διαµορφώνουν το εξαιρετικά πλούσιο φυσικό περιβάλλον της χώρας το οποίο χαρακτηρίζεται από µια

ιδιαίτερη ποικιλότητα, σε είδη χλωρίδας και πανίδας, τύπους οικοτόπων, οικοσυστήµατα και τοπία. Η

γεωγραφική θέση της Ελλάδας ανάµεσα σε τρεις ηπείρους, η γεωλογική της ιστορία ανά τις χιλιετίες

που είχε ως αποτέλεσµα την διαµόρφωση ενός εδαφικού ανάγλυφου εξαιρετικά τεµαχισµένου, τραχύ

και ποικίλου, οι κλιµατικές συνθήκες που κυµαίνονται από τόπο σε τόπο αλλά και οι ήπιες

ανθρώπινες επεµβάσεις ανά τους αιώνες έχουν διαµορφώσει ένα πλούσιο «µωσαϊκό» φύσης µε

ξεχωριστή σηµασία. ∆άση και δασικές εκτάσεις, κοιλάδες, ποτάµια, λίµνες, λιµνοθάλασσες και άλλοι

υγρότοποι, αγροτικές πεδινές και ορεινές περιοχές, ακτές και νησιά συγκροτούν ένα πλέγµα τόπων µε

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ένα πλέγµα χώρων ανάπτυξης χαρακτηριστικών φυσικών οικοσυστηµάτων.

Γενικά η Ελλάδα διαθέτει καλή ποιότητα φυσικού περιβάλλοντος µε σχετικά µη-υποβαθµισµένο

φυσικό τοπίο και υψηλή βιοποικιλότητα.


15

1.2 Βιοποικιλότητα-µια εισαγωγή στην έννοια.

Η βιοποικιλότητα (σύντµηση του όρου ‘’ βιολογική ποικιλότητα’’) της Ελλάδας είναι από τις

µεγαλύτερες στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Ως «Βιολογική ποικιλότητα ορίζεται/ εννοείται η

ποικιλοµορφία που εµφανίζεται ανάµεσα στους ζωντανούς οργανισµούς όλων των ειδών, των

χερσαίων, θαλάσσιων και άλλων υδάτινων οικοσυστηµάτων και οικολογικών συµπλεγµάτων στα

οποία οι οργανισµοί αυτοί ανήκουν. Ο ορισµός περιλαµβάνει την ποικιλότητα µέσα σε ένα είδος όπως

και εκείνη, µεταξύ διαφορετικών ειδών και µεταξύ των οικοσυστηµάτων»2. Αυτός είναι ο ορισµός

που περιελήφθη στην Σύµβαση του Ρίο (1992) για την Βιολογική Ποικιλότητα (Άρθρο 2).

Πιο απλά, η βιοποικιλότητα είναι η ποικιλοµορφία της ζωής, σε όλες τις εκφάνσεις της ή και

ακόµα πιο απλά ότι ο όρος βιοποικιλότητα είναι η ‘’ ποικιλότητα’’ του ‘’ βίου’’, δηλαδή η

ποικιλοµορφία της ζωής πάνω στην Γη. Στην ευρύτερη της διάσταση η βιοποικιλότητα ενσωµατώνει

όλους τους τύπους, τα επίπεδα και τους συνδυασµούς της διαφοροποίησης των έµβιων όντων στην

φύση.3

Αυτό πού τείνει να γίνει σχεδόν παγκόσµια αντίληψη είναι το γεγονός ότι η βιοποικιλότητα εκτός

από εγγενή αξία έχει και ανθρωποκεντρική και συνάµα χρηστική (άµεση και έµµεση) αξία, που

αναλύεται στα οφέλη της για το ανθρώπινο είδος όπως τα οικονοµικά, τα αισθητικά, τα επιστηµονικά

κλπ. Η βιοποικιλότητα είναι αναντικατάστατη από την σύγχρονη ανθρώπινη τεχνολογία. Όπως

αναφέρεται και στον ορισµό της βιοποικιλότητας, η ποικιλοµορφία της ζωής εκφράζεται µε πολλούς

τρόπους.

Βασική προϋπόθεση για την κατανόηση της ποικιλοµορφίας αυτής αποτελεί η διάκριση των

τριών βασικών δοµικών επιπέδων που την συγκροτούν:

α) η γενετική ποικιλότητα,

β) η οργανισµική ποικιλότητα (η ποικιλότητα των ειδών) και

γ) η οικολογική ποικιλότητα (η ποικιλότητα οικοσυστηµάτων, βιοκοινωνιών ή ενδιαιτηµάτων

όπως και η ποικιλότητα των τοπίων). Τα επίπεδα αυτά είναι δυνατόν να εµφανίζονται µε διακριτούς

2 Σηµειώνεται δε ότι στον ορισµό αυτό εµπερικλείουµε σαφώς και την ποικιλοµορφία όλων των οργανισµών που έχουν ζήσει στο παρελθόν όπως και αναγνωρίζουµε ότι η βιοποικιλότητα ως έννοια εµπεριέχει πολλές παραµέτρους από όσες τις αποδίδει ο επίσηµος αυτός ορισµός και συνεπώς η χρήση του όρου συχνά αφορά µόνον τις όποιες επιµέρους αξίες του προσδίδει εκείνος που τον χρησιµοποιεί. 3 ∆ιαπιστώνουµε ότι πέρα από την σχετική σαφήνεια και απλότητα του όρου βιοποικιλότητα, ότι το περιεχόµενο του αποτελεί ίσως την πλέον αµφιλεγόµενη και αφηρηµένη έννοια της επιστήµης της οικολογίας και αυτό οφείλεται πολύ απλά στο ότι δεν υπάρχει µία αλλά πολλές ‘’ βιοποικιλότητες’’ στα διάφορα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και ότι ο τρόπος έκφρασης ή καλύτερα θα λέγαµε εκτίµησης της δεν είναι ενιαίος.


16

ρόλους, µολονότι υπάρχουν µεταξύ τους πολλά σηµεία σύγκλισης (π.χ. ο πληθυσµός που αποτελεί

στοιχείο και των τριών επιπέδων).

Συνοπτικά τα επίπεδα της βιοποικιλότητας και τα συστατικά που τις συγκροτούν :

Πίνακας 1.1-Επίπεδα βιοποικιλότητας και τα συστατικά που τις συγκροτούν

Οικολογική ποικιλότητα Γενετική ποικιλότητα Οργανισµική ποικιλότητα Βιοχώροι Βασίλεια Βιοπεριοχές Φύλα Τοπία Οικογένειες Οικοσυστήµατα Γένη Ενδιαιτήµατα Είδη Θώκοι Υποείδη Πληθυσµοί Πληθυσµοί Πληθυσµοί Άτοµα Άτοµα Χρωµοσώµατα Γονίδια Νουκλεοτίδια

Πηγή: Gaston, Kevin J. & Spicer, John I.,2002

Η γενετική ποικιλότητα αναφέρεται στο σύνολο του γενετικού υλικού που υπάρχει σε ένα

είδος, είτε αυτό αφορά τα άτοµα ενός διακριτού πληθυσµού είτε άτοµα του ίδιου είδους που

βρίσκονται όµως σε πληθυσµούς που είναι γεωγραφικά διακριτοί. Η γενετική ποικιλότητα στην ουσία

εκφράζει το εύρος των κληρονοµήσιµων χαρακτηριστικών ενός συγκεκριµένου είδους.

Η οργανισµική ποικιλότητα, ή ποικιλότητα των ειδών, περιλαµβάνει όλα τα είδη του πλανήτη

(µαζί µε τους µονοκύτταρους οργανισµούς) και εκφράζεται µε τον αριθµό (πλήθος) των ειδών φυτών

και ζώων που απατώνται σε µια συγκεκριµένη περιοχή.

Τέλος, το τρίτο επίπεδο βιοποικιλότητας, η οικολογική ποικιλότητα, γνωστό ως ποικιλότητα

οικοσυστηµάτων, βιοκοινώνιων ή ενδιαιτηµάτων (habitats), εκφράζεται µε το αριθµό (πλήθος) των

συνδυασµών ειδών φυτών και ζώων και των σχετικών αβιοτικών παραγόντων (που όλα µαζί

αποτελούν τα οικοσυστήµατα) που συναντώνται σε µια συγκεκριµένη περιοχή. Επίσης ένα άλλο

συστατικό της, αυτό της ποικιλότητας των τοπίων, εκφράζεται µε τον αριθµό των τύπων τοπίων που

εµφανίζονται σε µια περιοχή ή σε µια χώρα.4 Έτσι πρακτικά τα επίπεδα αυτά συνιστούν ένα ενιαίο

σύνολο και µία έννοια, αυτή της βιοποικιλότητας της Γης.

4 Η ποικιλότητα του τοπίου συχνά εµφανίζεται ως ξεχωριστό επίπεδο και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθότι στην σύνθεση ενός τοπίου δεν µετέχουν µόνο τα φυσικά οικοσυστήµατα αλλά και τα ανθρωπογενή όπως οι διαφορετικού είδους γεωργικές καλλιέργειες, οι τύποι οικισµών κλπ. Το πλήθος των τύπων οικοσυστηµάτων, φυσικών και τεχνητών, η κατανοµή τους στον χώρο όπως και η αναλογία συµµετοχής τους καθορίζουν και προσδιορίζουν την φυσιογνωµία και τον χαρακτήρα του τοπίου. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν οι γεωλογικοί/ γεωµορφολογικοί σχηµατισµοί ανεξαρτήτως των ειδών της χλωρίδας ή της πανίδας που δύναται να συναρτώνται µε αυτούς.


17

1.3 Η βιοποικιλότητα της Ελλάδας. Γνωρίσµατα της χλωρίδας και πανίδας του ελληνικού

χώρου.

Η Ελλάδα όπως προαναφέρθηκε χαρακτηρίζεται από µια ιδιαίτερη ποικιλία που ξεκινά από το

αβιοτικό σκέλος (γεωγραφία, κλίµα, γεωλογία) και αντανακλάται στο βιοτικό σκέλος της (είδη και

οικοσυστήµατα). Η βιοποικιλότητα του ελληνικού χώρου είναι µια από τις µεγαλύτερες στην Ευρώπη

και στην Μεσόγειο ως αποτέλεσµα της γεωγραφικής θέσης, της γεωλογικής ιστορίας και της

ποικιλότητας του ελληνικού τοπίου. Επιπροσθέτως, οι ήπιες ανθρώπινες παρεµβάσεις είχαν ιδιαίτερης

σηµασίας συµβολή στην ικανοποιητική διατήρηση των στοιχείων της βιοποικιλότητας δια µέσου των

αιώνων.

Στο επίπεδο της γενετικής βιοποικιλότητας: η ορογραφική διαµόρφωση, η γεωλογική ιστορία της

Ελλάδας καθώς και η ποικιλία των κλιµατικών της τύπων όπως και η γεωγραφική της θέση

συνέβαλαν καθοριστικά στο να υπάρχει πολύ µεγάλη γενετική ποικιλοµορφία ανάµεσα στα διάφορα

είδη φυτών, ειδικότερα στα δένδρα5.

Στο επίπεδο της οργανισµικής και οικολογικής ποικιλότητας η Ελλάδα εµφανίζει ένα πολύ υψηλό

αριθµό ειδών φυτών και ζώων6 αναλογικά µε την έκτασή της, εξ’ αιτίας των λόγων που έχουν

αναφερθεί(γεωγραφία, κλίµα κλπ), κάτι που συνεπάγεται και µια πολύ µεγάλη ποικιλότητα φυσικών

οικοσυστηµάτων και τοπίων.

Η Ελληνική χλωρίδα-βλάστηση

O πλούτος της Ελληνικής χλωρίδας είναι άµεσα συνυφασµένος µε την γεωιστορία του

Ελλαδικού χώρου. Έτσι από χλωριδική άποψη στην Ελλάδα απαντώνται τρεις βασικές χλωριδικές

µονάδες: η µεσογειακή, η ευρωπαϊκή (ευρασιατική) και η ιρανοκασπική (ποντιακή) µε συνέπεια η

ελληνική χλωρίδα να αποτελείται κυρίως από µεσογειακά, µεσευρωπαϊκά και ιρανοκασπικά στοιχεία.

Η Ελλάδα χωρίζεται σε 13 φυτογεωγραφικές περιοχές, όπως αυτές ορίζονται στο Red Data Book of

Rare and Threatened Plants of Greece (1995), και κάθε περιοχή από αυτές χαρακτηρίζεται από έναν ή

5 Πιο συγκεκριµένα, κατά την διάρκεια των µεγάλων παγετώνων πολλά είδη της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης µετανάστευσαν νοτιότερα και έφθασαν µέχρι την Ελλάδα, η οποία δεν καλύφθηκε από τους πάγους και λειτούργησε ως ένα καταφύγιο για αυτά τα είδη, δηµιουργώντας µε αυτό τον τρόπο είτε ετερογενείς πληθυσµούς, είτε υβρίδια µε τα είδη που προϋπήρχαν διευρύνοντας έτσι το εύρος των κληρονοµικών τους καταβολών. Το γεγονός αυτό, συνεπικουρούµενο ενός µεγάλου πλεονεκτήµατος που έχει η Ελλάδα, το ότι δηλαδή η διατήρηση της φυσικότητας των οικοσυστηµάτων της, όσο αφορά την ποιοτική τους σύνθεση και παρά την έντονη υποβάθµιση τους είναι αρκετά καλή, της προσδίδει πολύ µεγάλη σηµασία ως τράπεζα γενετικού υλικού. 6 Σε επίπεδα χλωρίδας και πανίδας η Ελλάδα έχει να επιδείξει έναν πολύ σηµαντικό πλούτο και ποικιλία µε τον αριθµό των ειδών που απαντώνται να φθάνει περίπου στο 45% επί του συνόλου των καταγεγραµµένων ειδών στην Ε.Ε. των 15 χωρών-µελών. Εκτιµάται επίσης ότι η ποικιλότητα των ειδών δεν έχει παρουσιάσει αξιόλογη µεταβολή τα τελευταία χρόνια παρά το ότι επιµέρους είδη αντιµετωπίζουν οξυµένα προβλήµατα πιέσεων στους πληθυσµούς ή τα ενδιαιτήµατα τους.


18

και περισσότερους τύπους χλωρίδας. Η χλωρίδα της Ελλάδας υπολογίζεται ότι αποτελείται από

περίπου 6.038 τάξα (είδη και υποείδη)7, 159 οικογένειες και 1.063 γένη, σύµφωνα µε τα έως στοιχεία

της βάσης δεδοµένων της ‘’Flora Hellenica’’, ενώ ο αριθµός των ειδών υπολογίζεται ότι κυµαίνεται

µεταξύ 4.900-5.5008. Το σπουδαιότερο όµως στοιχείο είναι ο µεγάλος αριθµός των ελληνικών

ενδηµικών ειδών. Ο ενδηµισµός αυτός οφείλεται κυρίως στο ορεινό χαρακτήρα της χώρας και στο

πλήθους των ελληνικών νησιών που δηµιουργούν συνθήκες αποµόνωσης, µε αποτέλεσµα o αριθµός

των ενδηµικών ειδών να ανέρχεται σε 742, να αντιπροσωπεύει, δηλαδή, το 15% περίπου της

ελληνικής χλωρίδας9. Σηµαντικό επίσης είναι ότι 263 είδη της ελληνικής χλωρίδας θεωρούνται ως

σπάνια και απειλούµενα (Phitos & al.,1995), ποσοστό περίπου 4% επί του συνόλου. Τέλος, όσον

αφορά την βλάστηση διαµορφώνονται στον ελλαδικό χώρο πέντε κυρίως ζώνες βλάστησης οι οποίες

αν και διακρίνονται σαφώς οικολογικά, φυσιογνωµικά, χλωριδικά και ιστορικά τα όρια τους πολλές

φορές αλληλοσυγχέονται. Συνοπτικά οι ζώνες βλάστησης στην Ελλάδα, κατά Ντάφη, είναι οι εξής:

1)Παραλιακή, λοφώδης και υποορεινή περιοχή µε ευµεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis).

2)Υποµεσογειακή-Παραµεσογειακή ζώνη βλάστησης, λοφώδης υποορεινή, ορεινή (Quercetalia

pubescentis-petraeae (dalechampii).

3)Ζώνη δασών οξυάς, οξυάς-ελάτης και ορεινών παραµεσόγειων κωνοφόρων (Fagetalia),ορεινή-

υποαλπική.

4)Ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio-Picetalia),ορεινή-υποαλπική και

5)Εξωδασική ζώνη υψηλών όρεων ορο-µεσογειακή, υποαλπική και αλπική (Astragalo-

Acantholimonetalia, Daphno-Festucetalia).

Η Ελληνική πανίδα

H Ελληνική πανίδα χαρακτηρίζεται από έναν σηµαντικό συνολικό πλούτο που απαρτίζεται από

30.000-50.000 περίπου είδη. Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας πανίδας οφείλεται στους λόγους που

έχουν ήδη αναφερθεί και για αυτό η σύνθεση της αποτελείται από ένα πλούσιο µείγµα ευρωπαϊκών,

ασιατικών και αφρικάνικων ειδών και περιλαµβάνει έναν αξιόλογο αριθµό ενδηµικών ειδών. Η

Ελλάδα φιλοξενεί πολλά ενδηµικά, σπάνια και απειλούµενα είδη ζώων όπως η θαλάσσια χελώνα

7 Στον αριθµό αυτό συµπεριλαµβάνονται και ξενικά είδη (επιγενή), οπότε ένας πιο αντιπροσωπευτικός αριθµός αυτοχθόνων ειδών της Ελλάδας είναι περίπου 5.800 είδη και υποείδη. 8 Αυτός είναι και ο µεγαλύτερος αριθµός τάξεων που έχει αναφερθεί µεταξύ όλων των άλλων ευρωπαϊκών χωρών µε παρόµοια ή και ακόµα µεγαλύτερη έκταση (π.χ. η Ιταλία µε περίπου 5600 τάξεις φυτικών ειδών). Έτσι η Ελλάδα βρίσκεται στην 2η θέση µεταξύ των 15 κρατών-µελών της Ε.Ε. σε ότι αφορά την ποικιλότητα των ανώτερων φυτών. 9 Αυτός είναι και ο µεγαλύτερος αριθµός για οποιαδήποτε χώρα ή περιοχή συγκρίσιµου µεγέθους στην Ευρώπη (π.χ. η ηπειρωτική Ισπανία έχει περίπου 500 ενδηµικά είδη).


19

caretta caretta, η µεσογειακή φώκια monachus monachus,η οχιά της Μήλου macrovipera schweizeri,

η καφέ αρκούδα ursus arctos κ.ά.

Πιο συγκεκριµένα και σχετικά µε την ορνιθοπανίδα στην Ελλάδα έχουν παρατηρηθεί περί τα 422

είδη πουλιών10 (συν 85 υποείδη από τα οποία τα 4 είναι ενδηµικά) τα οποία κατανέµονται σε 21

τάξεις σε περίπου 196 περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται ως σηµαντικές περιοχές για τα πουλιά

(ΣΠΠΕ-Important Bird Areas, Birdlife International). Σε σχέση τώρα µε τον πλούτο των θηλαστικών,

η χώρα µας καταλαµβάνει την 3η θέση µετά την Ιταλία και την Ρωσία στα ευρύτερα γεωγραφικά όρια

της Ευρώπης περιλαµβάνοντας συνολικά 116 είδη (από τα οποία περίπου τα 40 αποτελούν ενδηµικά

είδη και υποείδη) τα οποία από συστηµατική άποψη κατανέµονται σε 31 οικογένειες που ανήκουν σε

8 τάξεις. Από τα θηλαστικά της Ελλάδας τα 57 είδη ανήκουν σε µια από τις κατηγορίες κινδύνου

σύµφωνα µε την Παγκόσµια Ένωση για την ∆ιατήρηση της Φύσης (IUCN) αλλά και του Κόκκινου

Βιβλίου των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (1992)11. Η ερπετοπανίδα είναι πολύ

πλούσια µε τουλάχιστον 18 είδη αµφιβίων και 59 είδη ερπετών (9 περίπου ενδηµικών), 60% των

οποίων απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή των ελληνικών υγροτόπων12. Τέλος, όσο αφορά την

κατηγορία των σπονδυλωτών και των ασπόνδυλων στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί περίπου 1.200

είδη και υποείδη σπονδυλωτών µε τον αντίστοιχο αριθµό για τα ασπόνδυλα να ανέρχεται κάπου στις

25.000 µε περίπου τα 2.000 να είναι ενδηµικά, αριθµός εξαιρετικά υψηλός σχετικά µε το µικρό

µέγεθος της Ελλάδας. Ορισµένα από αυτά τα 2.000 ενδηµικά, είναι πολύ στενά ενδηµικά στον

ελληνικό χώρο, δηλαδή έχουν αναφερθεί σε µία µόνο τοποθεσία13.

Κλείνοντας, θα πρέπει να αναφερθούµε και στον πλούτο της θαλάσσιας βιοποικιλότητας των

ελληνικών θαλασσών. Σε ολόκληρη την Μεσόγειο14 υπάρχουν περί τα 580 είδη ψαριών και από αυτά

τα 450 περίπου έχουν παρουσία στις ελληνικές θάλασσες. Η βιοποικιλότητα των ελληνικών

θαλασσών εκτιµάται σε 2.500 περίπου ζωικά και 450 φυτικά είδη του βένθους ενώ στο πλαγκτόν

10 Από αυτά τα 243 είναι τα τακτικώς αναπαραγόµενα είδη στον ελληνικό χώρο, στοιχείο που δίνει στην Ελλάδα το προνόµιο να διατηρεί µια από τις πλουσιότερες ορνιθοπανίδες αναπαραγόµενων ειδών στην Ευρώπη, λαµβανοµένου υπόψη και του µικρού της µεγέθους (π.χ. στην Ιταλία αναπαράγονται περί τα 240 είδη). Μερικά είδη µάλιστα όπως ο Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus) δεν φωλιάζουν σε καµία άλλη χώρα της Ε.Ε. ενώ 28 από τα 38 Ευρωπαϊκά είδη αετών και άλλων αρπακτικών έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα, µε τον µαυρόγυπα (Aegypius monachus) να αποτελεί ένα από τα πλέον απειλούµενα είδη στην Ευρώπη. 11 Πιο χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι αυτά της καφέ αρκούδας (ursus arctos), της µεσογειακής φώκιας (monachus monachus), του τσακαλιού (canis aureus), του αγριόγιδου (rupicapra rupricapra), µε τους πληθυσµούς της καφέ αρκούδας και της µεσογειακής φώκιας να συνιστούν τους µοναδικούς ευρωπαϊκούς πληθυσµούς. 12 Από τα πιο γνωστά είδη ερπετών είναι η οχιά της Μήλου (macrovipera schweizeri). 13 Να σηµειώσουµε ότι λόγω του ότι ακόµη και σήµερα υπάρχουν αρκετά κενά στην µελέτη της ελληνικής πανίδας τα ασπόνδυλα αποτελούν την λιγότερο µελετηµένη οµάδα ζώων και δεν έχει συνταχθεί πλήρης κατάλογος τους για την χώρα µας. 14 Περιοχή που περιλαµβάνεται στις 25 πλουσιότερες εστίες αυξηµένης βιοποικιλότητας (biodiversity hotspots) του πλανήτη µας.


20

έχουν αναφερθεί 350 περίπου είδη ζώων και 335 φυτών. Επίσης η ιχθυοπανίδα των εσωτερικών

υδάτων αποτελεί µια από τις πιο πλούσιες της Ευρώπης µε συνολικά περίπου 107 είδη από τα οποία

τα 37 είναι ενδηµικά.

Γεγονός αποτελεί ότι η Ελλάδα αποτελεί µια ‘’hot-spot’’ περιοχή για την Ευρώπη, όχι µόνο λόγο

των υψηλών ποσοστών ενδηµισµού των ειδών της αλλά και για την µοναδικότητα της σύνθεση της

χλωρίδας-πανίδας της (ΥΠΕΧΩ∆Ε,1998).

Συµπερασµατικά, ο αριθµός των ειδών που απαντώνται στην Ελλάδα φθάνει στο 45% επί του

συνόλου των καταγεγραµµένων ειδών στην Ε.Ε. των 15, µε τον αριθµό των ενδηµικών ειδών στο

σύνολο χλωρίδας και πανίδας να υπερβαίνει το 15% και το ποσοστό των απειλούµενων ειδών της

πανίδας της να είναι στο 22%, πολύ κοντά σε αυτό της Ε.Ε.(25%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό ειδών

της χλωρίδας να είναι πολύ χαµηλότερο,4% (Ε.Κ.Π.Α.Α,2003).

Πίνακας 1.2-Βιοποικιλότητα: η κατάσταση στην Ελλάδα

Πηγή: Ε.Κ.Π.Α.Α.,2001

Τα Φυσικά Οικοσυστήµατα της Ελλάδας

Τα φυσικά οικοσυστήµατα και τοπία στον ελλαδικό χώρο ποικίλλουν καθώς το πλήθος των

συνδυασµών φυτών και ζώων δηµιουργεί θαλάσσια, παράκτια, υγροτοπικά και χερσαία

οικοσυστήµατα τα οποία καλύπτουν τις διαβαθµίσεις από τα κεντροευρωπαϊκά στα µεσογειακά και

υποτροπικά οικοσυστήµατα. Η ποικιλία της βλάστησης, της χλωρίδας και της πανίδας

αντικατοπτρίζεται επίσης στην ποικιλία των ελληνικών οικοσυστηµάτων. Η Ελλάδα φιλοξενεί, όσο


21

αφορά τα χερσαία οικοσυστήµατα, από τα ηµιερηµικά της ΝΑ Κρήτης, µε µεµονωµένες συστάδες

από τροπικά δένδρα (φοινικόδασος στο Βάϊ), µέχρι τα ψυχρόβια κωνοφόρα δάση της συµήδας, της

δασικής πεύκης και της ερυθρελάτης στην Ροδόπη και τα αλπικά του Ολύµπου, του Σµόλικα και του

Βόρα.15 Συνολικά τα δασικά οικοσυστήµατα καλύπτουν περίπου το µισό της έκτασης της Ελλάδας16

µε τα περισσότερα από αυτά να χαρακτηρίζονται ως µεσογειακά οικοσυστήµατα, δηλαδή συστήµατα

που είναι προσαρµοσµένα σε ξηρά, ζεστά καλοκαίρια και σε ψυχρούς χειµώνες.

Οι κύριοι τύποι χερσαίων συστηµάτων στην Ελλάδα συνοπτικά και µε σειρά που σε αδρές

γραµµές αντιστοιχεί σε αύξηση του υψοµέτρου αλλά και σε µετάβαση από το Μεσογειακό κλίµα προς

ψυχρότερα κλίµατα (Βώκου,1999) είναι οι εξής: Φρύγανα, Αείφυλλες-σκληρόφυλλες

διαπλάσεις(µακκία βλάστηση), Μεσογειακά δάση κωνοφόρων χαµηλών υψοµέτρων, Φυλλοβόλα

δάση χαµηλών υψοµέτρων, Ορεινά Μεσογειακά δάση κωνοφόρων, ∆άση Οξιάς, ∆άση ψυχρόβιων

κωνοφόρων, Αλπικά λιβάδια, Παρόχθια ∆άση και Υποτροπική Βλάστηση. Έτσι συνοψίζοντας την

συνοπτική παρουσίαση των µεγαδιαπλάσεων της Ελλάδας µπορούµε να τις οµαδοποιήσουµε σε τρεις

αδρές κατηγορίες. Στο ένα άκρο, χαµηλά, µέσα στα όρια του Μεσογειακού κλίµατος(µε την στενή

έννοια) θα εντάξουµε τα φρύγανα, τα αείφυλλα-σκληρόφυλλα και τα δάση µε µεσογειακά κωνοφόρα.

Στο άλλο άκρο, ψηλά, εκτός των ορίων του µεσογειακού κλίµατος, τα δάση οξιάς και τα δάση των

ψυχρόβιων κωνοφόρων. Ενδιάµεσα, τα µικτά φυλλοβόλα δάση-περισσότερο ή λιγότερο θερµόφιλα-

και τα ορεινά Μεσογειακά κωνοφόρα. Χρειάζεται όµως να τονίσουµε ότι οι καταστάσεις στην φύση

πολύ σπάνια µεταβάλλονται απότοµα. Έτσι δεν θα βρεθούµε ξαφνικά από την καρδιά ενός

συστήµατος στην καρδιά του άλλου (Βώκου,2002).

Όσο αφορά τώρα τα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήµατα αυτά διακρίνονται κυρίως µε βάση

βαθυµετρικά και γεωµορφολογικά στοιχεία καθώς και από τον τύπο του βυθού (βραχώδης, αµµώδης,

µε ιλυώδη υποστρώµατα)17. Τα κύρια παράκτια και θαλάσσια οικοσυστήµατα που απατώνται έτσι

στον ελληνικό χώρο είναι (Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε.,2002β): α)Αµµώδεις παραλίες µε αµµοθίνες, β)Βραχώδεις

ακτές, γ)Λιβάδια Ποσειδωνίας, δ)Παράκτιοι υγρότοποι.

15 Στην Β. Ελλάδα υπάρχουν εύκρατα δάση από εκείνα που είναι κοινά στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Χαρακτηριστικό της ποικιλότητας των ελληνικών φυσικών οικοσυστηµάτων είναι ότι αυτή εµφανίζεται συχνά και σε µικρή σχετικά επιφάνεια. Σε µία απόσταση περίπου 150 χλµ από την Καβάλα έως την Κεντρική Ροδόπη διασχίζει κανείς όλους τους τύπους της µεσογειακής, µεσευρωπαϊκής και βόρειας (σκανδιναβικής) ζώνης βλάστησης. 16 Γενικά, το 25,4% της συνολικής έκτασης της χώρας αποτελείται από δάση που στην πλειοψηφία τους είναι φυσικά και χαρακτηρίζονται από υψηλή βιοποικιλότητα προνόµιο που έχουν λόγω της γεωγραφικής θέσης και του ανάγλυφου της Ελλάδας. Άλλο ένα 23,9% της ελληνικής επικράτειας καλύπτεται από δασικές εκτάσεις, οι οποίες όµως είναι υποβαθµισµένες καθώς βρίσκονται κοντά σε αστικά και τουριστικά κέντρα. 17 Έτσι αναφέρονται τα οικοσυστήµατα των αβαθών κόλπων, οι αµµοσύρτεις, οι εκβολές ποταµών και οι ύφαλοι. Ιδιαίτερης σηµασίας είναι τα λιβάδια Ποσειδωνίας, που απατώνται κυρίως σε µαλακό και σε σκληρό υπόστρωµα.


22

Τέλος, οι ελληνικοί υγρότοποι που συνιστούν µια ετερογενή οµάδα αποτελούµενη από επιµέρους

συστήµατα όπου το ενοποιητικό τους στοιχείο είναι το αβαθές του νερού. ∆ιακρίνονται σε

θαλάσσιους, παράκτιους και εσωτερικούς, είναι µόνιµοι ή εποχικοί, φυσικοί ή τεχνητοί, ρέοντος ή

στάσιµου νερού, γλυκού, αλµυρού ή υφάλµυρου18. ∆έλτα, ρηχές λίµνες (φυσικές ή τεχνητές), ρηχά

ποτάµια, έλη, αλυκές, λιµνοθάλασσες, υγρά λιβάδια, ταµιευτήρες, πηγές, τυρφώνες συνιστούν

υγρότοπους (φυσικούς και µη). Η απογραφή των ελληνικών υγροτόπων (ΕΚΒΥ-1994) περιλαµβάνει

378 υγρότοπους και συµπλέγµατα υγροτόπων µεταξύ των οποίων οι 11 είναι διεθνούς σηµασίας

(Ramsar)19.

18 Επίσης ως υγρότοποι χαρακτηρίζονται και οι περιοχές που δεν καλύπτονται ποτέ από νερά αλλά που το υπόστρωµα τους είναι υγρό για µεγάλα διαστήµατα του έτους. 19 Αξίζει να αναφέρουµε ότι υπάρχουν τουλάχιστον 138 είδη πουλιών που εξαρτώνται µε κάποιον τρόπο από τους υγρότοπους.


23

ΜΕΡΟΣ Β. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ


24

ΜΕΡΟΣ Β: ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

1.1 Η αναγκαιότητα προστασίας της φύσης και η καθιέρωση του θεσµού των Προστατευόµενων

Περιοχών.

Οι πρώτες σχέσεις ανθρώπου-φύσης, όπως αυτές διαµορφώθηκαν από την στιγµή που

εµφανίστηκε στην γη ο άνθρωπος πριν από ένα εκατοµµύριο χρόνια περίπου, υπήρξαν σχέσεις

επιβίωσης χωρίς όµως να δηµιουργούνται προβλήµατα. Ο πρωτόγονος άνθρωπος ζούσε σε απόλυτη

αρµονία µε τα υπόλοιπα δηµιουργήµατα της φύσης και αποτελούσε ενιαίο στοιχείο του φυσικού

περιβάλλοντος, αφού αντιµετώπιζε την φύση γύρω του µε σεβασµό και αγάπη διατηρώντας την

ισορροπία στην σχέση ανθρώπου και φύσης. Με την ανάπτυξη όµως της νοηµοσύνης του και των

εµπειριών του η καθοριστική ‘’ φυσική ισορροπία’’ ανετράπη οριστικά και ο άνθρωπος αποσπάστηκε

βαθµιαία από το φυσικό περιβάλλον αποκτώντας την δυνατότητα να επηρεάζει σκόπιµα και εντατικά

σηµαντικές επιφάνειες της γης µε δυσµενή αποτελέσµατα στην βιολογική και οικολογική ισορροπία

του περιβάλλοντος, έως την σύγχρονη σχεδόν πλήρη επικράτηση του στην φύση.

Στην διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων η ανεξέλεγκτη πληθυσµιακή αύξηση, η επικράτηση

της βιοµηχανικής επανάστασης και η εξέλιξη της επιστηµονικής προόδου σε συνδυασµό µε την

ακανόνιστη και συνεχώς εντεινόµενη επέµβαση του ανθρώπου στην φύση και την αδιάκοπη

εκµετάλλευση των φυσικών πόρων είχε ως επακόλουθο την υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος

και την διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας µε δυσάρεστες συνέπειες ακόµα και στην ίδια την

επιβίωση του ανθρώπου. Σε µια εποχή ραγδαίας αύξησης του ανθρώπινου πληθυσµού, ταυτόχρονα µε

αποδεδειγµένη παγκόσµια οικολογική κρίση (ενδεικτικά αναφέρουµε ρυθµούς εξαφάνισης ειδών 100

έως 1.000 φορές ταχύτερους από τους φυσιολογικούς ρυθµούς εξαφάνισης του εξελικτικού

παρελθόντος λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως υπερεκµετάλλευση πόρων, καταστροφή

και αλλοίωση οικοσυστηµάτων κλπ.) η προστασία της φύσης και η διατήρηση της βιοποικιλότητας

δεν αποτελούν µόνο ηθικό χρέος της ανθρωπότητας αλλά και µονόδροµο επιβίωσης. Έτσι κάπως

γεννήθηκε και η ιδέα της διατήρησης και προστασίας τουλάχιστον κάποιων εκτάσεων για την

εξασφάλιση αρχικώς της επιβίωσης της άγριας ζωής και γενικότερα του φυσικού πλούτου. Η

προσπάθεια προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος άρχισε σχεδόν µαζί µε την καταστροφή του.


25

Η θέσπιση Προστατευόµενων Περιοχών σε παγκόσµιο επίπεδο έχει µια σηµαντική προϊστορία.

Ιστορικά όλες σχεδόν οι ανθρώπινες κοινωνίες θέτουν συγκεκριµένες περιοχές σε καθεστώς

προστασίας, εφαρµόζοντας στα όρια αυτών περιορισµούς στην πρόσβαση και στις χρήσεις γης.

Ιστορικοί κάνουν αναφορά σε ειδικές περιοχές στην Ινδία, πριν από 2000 χρόνια, στις οποίες δεν

επιτρεπόταν οποιαδήποτε εκµετάλλευση µε στόχο την προστασία των φυσικών πόρων. Στην Ευρώπη

εδώ και περισσότερα από 1000 χρόνια υπήρχαν περιοχές που προστατεύονταν ως κυνηγότοποι ή ως

περιοχές απόλαυσης της φύσης από τους βασιλιάδες. Τέλος, υπήρχε εποχιακή απαγόρευση

(προστασία) του κυνηγιού, του ψαρέµατος κλπ όπως και περιοδική προστασία από την βόσκηση

κάποιων περιοχών, κυρίως των νησιών.

Η συνειδητοποίηση από ολοένα και περισσότερους ανθρώπους της συνεχιζόµενης υποβάθµισης

του φυσικού περιβάλλοντος και της διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας, οδήγησε πριν από πάνω

από έναν αιώνα στην καθιέρωση του θεσµού των ‘’ Εθνικών ∆ρυµών και Προστατευόµενων

Περιοχών’’ σαν µια συνειδητή προσπάθεια της ανθρωπότητας να εξασφαλίσει την διατήρηση των

ζώντων οργανισµών και των ιδιαίτερων αξιών της φύσης.

Σαν η πρώτη συστηµατική προσπάθεια για την κατοχύρωση του θεσµού θεωρείται η ανακήρυξη

του Εθνικού Πάρκου Yellowstone στις Η.Π.Α. το 1872. Με πράξη του Κογκρέσου µια αρκετά µεγάλη

έκταση χαρακτηρίστηκε ως «δηµόσιο πάρκο ή περιοχή αναψυχής προς όφελος και απόλαυση των

ανθρώπων» µε το κράτος να αναλαµβάνει τον αποκλειστικό έλεγχο και προστασία της περιοχής. Η

ενέργεια αυτή ήταν πρωτοπόρος όχι µοναχά για την ίδια την έννοια των Προστατευόµενων Περιοχών

αλλά και την ανάγκη διατήρησης της φύσης και των αξιών της. Υπήρξε επίσης ένα ορόσηµο στην

εξέλιξη της έννοιας και του θεσµού των Προστατευόµενων Περιοχών µε την εισαγωγή της αντίληψης

ότι η διατήρηση της φύσης αποτελεί κοινωνική απαίτηση, γίνεται δηλαδή ‘’ για τον λαό’’ ( και όχι για

κάποιες οµάδες ατόµων µε ειδικά συµφέροντα) και είναι το Κράτος (πολιτεία) που αναλαµβάνει την

κατοχύρωση της (Κασιούµης,1993).

Βασικό στοιχείο διατήρησης του πάρκου ήταν η απαγόρευση της µόνιµης διαµονής των

ανθρώπων στα όρια του, ένα µοντέλο δηλαδή ‘’ απόλυτης προστασίας’’. Το µοντέλο αυτό υιοθέτησαν

στην συνέχεια πολλές χώρες, όπως ο Καναδάς, η Ν. Αφρική, αραιοκατοικηµένες µε αχανείς παρθένες

εκτάσεις. Στις ευρωπαϊκές όµως χώρες, οι Π.Π. ήσαν µικρότερης έκτασης και ήταν περισσότερο

εµφανής η συνύπαρξη τους µε τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Κάπως έτσι άρχισε να γίνεται

αντιληπτή από όλους η κατανόηση των Προστατευόµενων Περιοχών ως αναγκαίου θεσµού για την

διατήρηση των ιδιαίτερων αξιών του φυσικού περιβάλλοντος και η καθιέρωση του παγκοσµίως.


26

1.2 Ορισµός-σηµασία και διευρυµένη αντίληψη και εξέλιξη της έννοιας του θεσµού των

Προστατευόµενων Περιοχών.

Προστατευόµενη περιοχή σύµφωνα µε τον ορισµό που δίνεται από την ∆ιεθνή Ένωση για την

Προστασία της Φύσης (IUCN,1994) είναι: «Μία χερσαία ή/ και θαλάσσια έκταση αφιερωµένη στην

προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών και συναφών πολιτιστικών

πόρων, η οποία υπόκειται σε διαχείριση µε νοµικά µέσα ή άλλους αποτελεσµατικούς τρόπους».

Αντίστοιχα, αν και όχι µε τόση σαφήνεια, στη Σύµβαση για την Βιοποικιλότητα (1992)

αναφέρεται ότι ως προστατευόµενη περιοχή ορίζεται ως µια: «Γεωγραφικά διακριτή περιοχή η οποία

θεσµοθετείται ή ρυθµίζεται και γίνεται αντικείµενο διαχείρισης µε σκοπό την επίτευξη συγκεκριµένων

στόχων διατήρησης» (Καράβελλας κ.ά.,2003).

Γενικότερα τα συνοπτικά χαρακτηριστικά τα οποία και προσδίδουν τον προσδιορισµό µιας

περιοχής ως προστατευόµενης µας δίνουν και ένα άλλο, διαφορετικό, ορισµό: «Οι Προστατευόµενες

Περιοχές είναι εκτάσεις χερσαίες ή και υδάτινες µε ιδιαίτερα φυσικά, οικολογικά, βιολογικά,

πολιτιστικά ή τοπιακά χαρακτηριστικά πολύτιµα για την διατήρηση της φυσικής κληρονοµιάς µιας

χώρας, που έχουν ειδική νοµοθετική προστασία και κατάλληλη διαχείριση κατοχυρωµένη από την

Πολιτεία, µε κύριο σκοπό την διατήρηση ιδιαίτερων οικολογικών αξιών και γενικότερα την

διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και την κατάλληλη αξιοποίησης τους για την

εξυπηρέτηση ευρύτερων κοινωνικών, οικονοµικών, οικολογικών και πολιτιστικών αξιών, ως ένα

κοινό (δηµόσιο) αγαθό που υπάρχει για όλη την ανθρώπινη κοινωνία, και την παράλληλη ανάδειξή

τους προς όφελος της παρούσας αλλά και των µελλοντικών γενεών» (Κασιούµης,1993).

Μέσα από αυτούς τους ορισµούς φαίνεται ότι ως βασικός στόχος της θεσµοθέτησης και

διαχείρισης µιας προστατευόµενης περιοχής είναι πρωτίστως η διατήρηση της βιοποικιλότητας, της

αναγνωρισµένης οικολογικής της αξίας και της φυσικής της κληρονοµιάς, αλλά όχι µόνο. Βέβαια η

προστασία και η διατήρηση των στοιχείων που συνιστούν την φυσική κληρονοµιά κάθε χώρας

απετέλεσε ανέκαθεν το βασικό κριτήριο και την κύρια επιδίωξη της δηµιουργίας του θεσµού των

Προστατευόµενων Περιοχών. Για να φθάσουµε όµως σε αυτούς τους σύγχρονούς ορισµούς η έννοια

του θεσµού είχε και αυτή την εξελικτική της πορεία.

Η προσέγγιση που ακολουθήθηκε στα πρώτα στάδια του θεσµού ήταν η απόλυτη προστασία

φυσικών περιοχών και ο αποκλεισµός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η αρχική θεώρηση των

Προστατευόµενων Περιοχών, αντιλαµβάνονταν τις περιοχές αυτές ως χώρους ‘’ απόλυτης

προστασίας’’ αποκλείοντας έτσι, κάθε ανθρώπινη παρέµβαση και προωθούσε την ‘’ αποµόνωση’’ των


27

Εθνικών Πάρκων σαν το απόλυτο µέσο προστασίας της φύσης. Στην πορεία, η προσέγγιση αυτή

εγκαταλείπεται και δίνει τη θέση της στην αντίληψη της ενσωµάτωσης της Προστατευόµενης

Περιοχής στον περιβάλλοντα χώρο και της στενής σύνδεσης της προστασίας µε την αειφορική χρήση

των φυσικών πόρων. Έγινε φανερό δηλαδή ότι η αποµόνωση των Προστατευόµενων Περιοχών όχι

µόνο δεν εξασφαλίζει τη διατήρηση του προστατευτέου αντικειµένου αλλά µπορεί να έχει και τα

αντίθετα αποτελέσµατα. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε σταδιακά στην εγκατάλειψη της ιδέας της

απόλυτης προστασίας και στην ανάγκη ενσωµάτωσης στον ευρύτερο χωρικό περίγυρο ώστε αυτές να

µπορούν να θεσµοθετούνται-λειτουργούν στα πλαίσια της ευρύτερης προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος και της βιώσιµη ανάπτυξης.

Έτσι σύµφωνα µε τις πλέον σύγχρονες αντιλήψεις που διέπουν την προστασία, καλούµαστε να

διαχειριστούµε τις Προστατευόµενες Περιοχές µε τρόπο αειφορικό, που να εξασφαλίζει αφενός τη

διατήρηση της βιοποικιλότητας και των οικοτόπων και αφετέρου τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις

περιοχές αυτές. Προωθείται λοιπόν η ‘’ ενεργός διαχείριση’’ των Π.Π. για την εξυπηρέτηση όλων των

αξιών, λειτουργιών και δραστηριοτήτων που έχουν αυτές οι περιοχές, χωρίς βεβαίως να

παραγνωρίζεται ο πρωταρχικός τους ρόλος στη διατήρηση του φυσικού τους περιβάλλοντος

(Γκαίτλιχ,2001).

Με αυτό τον τρόπο η µάλλον ‘’ εγωκεντρική’’ αντίληψη που ήθελε τις προστατευόµενες περιοχές

αποµονωµένες και έξω από την κοινωνική και οικονοµική πραγµατικότητα της ευρύτερης περιφέρειας

δεν µπορεί πλέον να διατηρηθεί στην σύγχρονη εποχή µας (Κασιούµης,1993). Άλλωστε, στην

Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, ιστορικά οι ανθρώπινες δραστηριότητες είχαν για εκατοντάδες

χρόνια συνυπάρξει µε το φυσικό περιβάλλον, συµβάλλοντας στην διαµόρφωση του. Συµπερασµατικά,

η εξέλιξη των βασικών αντιλήψεων για την κατανόηση της έννοιας και των σκοπών της κήρυξης µιας

φυσικής περιοχής ως προστατευόµενη µπορεί συνοπτικά να παρουσιαστεί ως εξής:

Βασικές αντιλήψεις στην κατανόηση των Προστατευόµενων Περιοχών:

α) ως αποµονωµένες εκτάσεις απόλυτης προστασίας,

β) ως εκτάσεις που τις σεβόµαστε περισσότερο σε σχέση µε το υπόλοιπο φυσικό περιβάλλον,

γ) ως εκτάσεις µε ευρύτερες κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτιστικές αξίες και

δ) ως πρότυπα σύγχρονης ολοκληρωµένης αειφορικής διαχείρισης.

Μια ανάλυση των αλλαγών αυτών, που παρουσιάσθηκε στο 5ο Παγκόσµιο Συνέδριο της IUCN

για τα Πάρκα που διεξήχθη το 2003 στο Durban της Νότιας Αφρικής, παρουσιάζεται συνοπτικά στον

ακόλουθο πίνακα που µας δείχνει συγκριτικά τις παλιές και νέες αντιλήψεις για τις προστατευόµενες

περιοχές:


28

Πίνακας 1.1 -Παλιές και νέες αντιλήψεις για τις προστατευόµενες περιοχές Θέµα Παλιά

Οι προστατευόµενες περιοχές… Σήµερα Οι προστατευόµενες περιοχές…

Αποσκοπούσαν κυρίως στην διατήρηση και κηρύσσονταν κυρίως για την προστασία της θεαµατικής άγριας πανίδας και του τοπίου.

Αποσκοπούν και στην κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη. Κηρύσσονται συχνά και για άλλες αξίες (επιστηµονική, οικονοµική, πολιτιστική).

Υφίσταντο διαχείριση κυρίως για τη ρύθµιση των επισκεπτών.

Θεωρούνται ως χώροι για την ανάπτυξη του τουρισµού ώστε να βοηθηθούν οι τοπικές κοινωνίες

Θεωρούνταν πρωτίστως πολύτιµες για την άγρια φύση τους

Θεωρούνται πολύτιµες για τη σηµασία που έχει η λεγόµενη ‘’ άγρια φύση’’ για τον πολιτισµό.

Σκοποί

Απλώς προστατεύονταν. Προστατεύονται αλλά και αποκαθίστανται. ∆ιοίκηση ∆ιοικούνταν από τις κεντρικές κρατικές

υπηρεσίες. ∆ιοικούνται από πολλούς εταίρους.

Σχεδιάζονταν και υφίσταντο διαχείριση χωρίς τη γνώµη των τοπικών κοινωνιών.

Υφίστανται διαχείριση µε τη συµµετοχή των τοπικών κοινωνιών.

Κάτοικοι των περιοχών Κατά τη διαχείριση τους αγνοούνταν οι

ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Κατά τη διαχείριση τους λαµβάνονται υπόψη οι ανάγκες των τοπικών κοινωνιών.

∆ηµιουργούνταν η κάθε µια χωριστή. Σχεδιάζονται και χωροθετούνται ως τµήµα ευρύτερων περιφερειακών, εθνικών και διεθνών συστηµάτων

Χωρική θεώρηση Υφίσταντο διαχείριση ως ‘’ νησιά’’. Αναπτύσσονται ως ‘’ δίκτυα’’

(αυστηρά προστατευόµενοι πυρήνες, ρυθµιστικές ζώνες, διάδροµοι).

Γενικές γνώµες Θεωρούνταν κυρίως ως εθνικό κεφάλαιο. Θεωρούνται επίσης και τοπικό κεφάλαιο. Θεωρούνταν µόνο ως εθνικής σηµασίας και φροντίδας περιοχές.

Θεωρούνται επίσης ως διεθνούς σηµασίας και φροντίδας

Τεχνικές διαχείρισης

Υφίσταντο διαχείριση που αποσκοπούσε να λύσει επιµέρους προβλήµατα σε βραχυπρόθεσµη προοπτική.

Υφίστανται ολοκληρωµένη, προσαρµοστική διαχείριση σε µακροπρόθεσµη προοπτική.

Υφίσταντο διαχείριση µε τεχνοκρατικούς µόνο τρόπους.

Υφίστανται διαχείριση και µε πολιτική ευαισθησία.

Υφίσταντο διαχείριση µόνο από εξειδικευµένους επιστήµονες λίγων ειδικοτήτων.

Υφίστανται διαχείριση από ευρύτερες διεπιστηµονικές οµάδες επιστηµόνων καθώς και άτοµα µε ειδικές δεξιότητες.

∆εξιότητες διαχείρισης

Υπάρχει η τάση να αξιοποιείται περισσότερο η τοπική γνώση και πείρα.

Χρηµατοδότηση Αντλούσαν πιστώσεις µόνο από τους φόρους. Αντλούν πιστώσεις από ποικίλες πηγές. Πηγή: Κακούρος κ.ά.,2004

Η προστασία της φυσικής κληρονοµιάς και η δηµιουργία προστατευόµενων περιοχών αποτελεί

στην ουσία µια αυτονόητη ηθική υποχρέωση του ανθρώπου, όπως αντίστοιχα αυτός θεωρεί σαν πολύ

σηµαντική του υποχρέωση να προστατεύει την πολιτιστική του κληρονοµιά, τα δικά του δηλαδή

‘’ δηµιουργήµατα’’. Οι οικολογικές, κοινωνικές, οικονοµικές και πάνω από όλα οι ηθικές αξίες της

προστασίας της φύσης και των πιο σηµαντικών εκτάσεων του πλανήτη µας καθώς και οι λειτουργίες-

σκοποί που εξυπηρετούνται µέσου του θεσµού των Προστατευόµενων Περιοχών είναι ακριβώς αυτά

τα στοιχεία που καταδεικνύουν την αναγκαιότητα προστασίας και διαχείρισης.

Τα κριτήρια που σε γενικές γραµµές κοινώς χρησιµοποιούνται για την επιλογή των περιοχών που

χρίζουν προστασίας συνίστανται σε αυτά που έχουν ιδιαίτερη αξία από την άποψη της διατήρησης


29

ιδιαίτερων οικολογικών αξιών λαµβανοµένου όµως υπόψη και των γενικότερων γεωγραφικών,

διοικητικών, κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών που επικρατούν στην ευρύτερη περιφερειακή χωρική

κλίµακα.

Σχέση των Προστατευόµενων Περιοχών µε την διατήρηση της φυσικής κληρονοµιάς και της

βιοποικιλότητας

Η σχέση αυτή χαρακτηρίζεται ως ‘’ µονόδροµος’’ στην εποχή µας. Όλα τα συστατικά που

συνιστούν την φυσική κληρονοµιά, πολύτιµα είδη άγριας πανίδας και χλωρίδας, βιότοποι ιδιαίτερης

οικολογικής αξίας, σηµαντικοί φυσικοί σχηµατισµοί και µοναδικά (φυσικά) τοπία, θα πρέπει να

τίθενται υπό ειδικό καθεστώς προστασίας και διαχείρισης. Το καθεστώς αυτό έχει να κάνει είτε

αποκλειστικά µε την προστασία των ειδών είτε µε την προστασία των βιοτόπων και τοπίων. Και οι

δύο όµως αυτές διαφοροποιήσεις στην προστασία του συνόλου της φύσης έχουν κοινή συνισταµένη

την καθιέρωση και οριοθέτηση Προστατευόµενων Περιοχών ως µέτρο ολοκληρωµένης προστασίας

του φυσικού περιβάλλοντος µε διαδικασίες συµµετοχής και των ανθρώπινων κοινωνιών ώστε αυτές

να εναρµονίζονται αρµονικά και στην ευρύτερη περιφερειακή, εθνική και παγκόσµια χωρική κλίµακα

και να µην αποτελούν απλώς ‘’ νησίδες όασης’’ της φύσης αλλά αναπόσπαστο και λειτουργικό

κοµµάτι της σύγχρονης πραγµατικότητας των ανθρώπινων κοινωνιών.


30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

2.1 Προστασία Προστατευόµενων Φυσικών Περιοχών και κατηγοριοποίηση τους.

Το θεσµικό πλαίσιο για την κήρυξη οικολογικά σηµαντικών περιοχών µε στόχο την προστασία,

διατήρηση, διαχείριση και ανάδειξη τους, είναι µία διεργασία που λαµβάνει χώρα κυρίως σε τρία

επίπεδα: στο παγκόσµιο, στο ευρωπαϊκό και στο εθνικό επίπεδο. Η θεσµοθέτηση και η

κατηγοριοποίηση Προστατευόµενων Περιοχών µεταξύ των τριών αυτών επιπέδων, η ονοµατολογία

των κατηγοριών αυτών όπως και το καθεστώς προστασίας τους διαφέρει ανάλογα µε τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά και τους σκοπούς που εξυπηρετούνται σε κάθε περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση όµως

όσο και αν το θεσµικό πλαίσιο διαφοροποιείται, αυτό είναι που ουσιαστικά παρέχει την δυνατότητα

προσφοράς σηµαντικών εργαλείων σε όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη για την επίτευξη του στόχου της

προστασίας περιοχών µε µοναδικά ή σπάνια φυσικά χαρακτηριστικά.

Το προσφορότερο µέσο για την επίτευξη του σκοπού της διατήρησης και προστασίας του

φυσικού περιβάλλοντος και της φυσικής κληρονοµιάς, της βιοποικιλότητας δηλαδή του πλανήτη µας,

αποτελεί για την διεθνή κοινότητα ο θεσµός της ίδρυσης Προστατευόµενων φυσικών Περιοχών,

περιοχών δηλαδή οριοθετηµένων µε σαφήνεια στην έκταση των οποίων οι ανθρώπινες

δραστηριότητες απαγορεύονται ή ασκούνται µε περιορισµούς σε όφελος της προστασίας της φύσης

(Λαζαρέτου & Καρέτσος,2002).

Τα µέτρα που λαµβάνονται πλέον παγκοσµίως για την προστασία και διατήρηση των φυσικών

χώρων, των φυσικών πόρων και των ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας, και εν γένει

της βιοποικιλότητας, η ποικιλοµορφία της οποίας είναι σηµαντικότατη για την ισορροπία των

οικοσυστηµάτων µέρος των οποίων είναι και ο άνθρωπος, είναι προς αυτήν την κατεύθυνση. Η

διεθνής άποψη και πρακτική σχετικά µε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της

βιοποικιλότητας έχει µεταβληθεί διαχρονικά, κάτι που σαφέστατα αντικατοπτρίζεται και στα διεθνή

νοµικά κείµενα που αφορούν θέµατα προστασίας της φύσης γενικότερα αλλά και πιο συγκεκριµένα

την θεσµοθέτηση και οριοθέτηση Προστατευόµενων Περιοχών καθώς και το είδος και την ένταση της

ανθρώπινης δραστηριότητας εντός των ορίων τους.

Εµφανίζονται τρεις τρόποι θεώρησης του προβλήµατος της προστασίας σχετικά:

α) µε την προστασία και διατήρηση ενός είδους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η Σύµβαση για

το κυνήγι της φάλαινας (Ουάσιγκτον 2/12/1946). Αυτού του τύπου η προστασία αποτελεί την αρχική


31

νοµοθετική προσέγγιση και δεν λαµβάνει υπόψη της το οικοσύστηµα µέσα στο οποίο αναπτύσσεται

και ζει το υπό προστασία είδος. Συµβάσεις όµως σαν και αυτήν είναι σηµαντικές για πληθυσµούς υπό

εξαφάνιση.

β) µε την παγκόσµια προσέγγιση της προστασίας στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου. Με αφετηρία τον

ΟΗΕ αναγνωρίζεται ότι η προστασία των ειδών, συνδέεται µε το φυσικό τους ενδιαίτηµα, τον χώρο

δηλαδή που αναπαράγονται, τρέφονται και αναπτύσσονται , χώρος στον οποίον η διαχείριση δεν

µπορεί να περιοριστεί στα γεωγραφικά σύνορα ενός κράτους. Τυπικό παράδειγµα θεσµοθέτησης της

αποτελεί η Σύµβαση Ramsar για την προστασία των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων, ως χώρων

απαραίτητων για την διατήρηση των πληθυσµών των µεταναστευτικών πτηνών παγκοσµίως. Ένα

τέτοιο παράδειγµα αποτελεί η ∆ιασυνοριακή λίµνη της Πρέσπας (Ελλάδα, Αλβανία, ΠΓ∆Μ).

γ) µε την προστασία των ειδών µέσω της προστασίας των οικοσυστηµάτων, η οποία και την πλέον

σύγχρονη προσέγγιση. Η Σύµβαση της Βέρνης για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού

περιβάλλοντος (1979) είναι ένα καλό παράδειγµα.

Η σύγχρονη διεθνής νοµοθεσία επεκτείνει το πεδίο ελέγχου της από το είδος, στο ενδιαίτηµα που

περιλαµβάνει ένα σύνολο ειδών, στο δίκτυο των ενδιαιτηµάτων ορίζοντας ταυτόχρονα την

διαβάθµιση της έντασης της ανθρώπινης δραστηριότητας εντός των ορίων µιας Προστατευόµενης

Περιοχής αναγνωρίζοντας όµως ότι η ανθρώπινη παρουσία αποτελεί βασικό και απαραίτητο

συστατικό της ισορροπίας των φυσικών οικοσυστηµάτων εφόσον ελεγχθεί το είδος και ο βαθµός

παρέµβασης της. Έτσι λοιπόν το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον χαρακτηρισµό, την χωροθέτηση

και την διαχείριση των Π.Π. αλλά και την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας

διαρθρώνεται και πραγµατοποιείται σε τρία επίπεδα:

Στo Παγκόσµιο, που περιλαµβάνει ∆ιεθνείς Συµβάσεις & Συνθήκες πού έχουν κυρωθεί από την

ενδιαφερόµενη χώρα. Αυτές έχουν συνήθως µεγαλύτερη ισχύ από κάθε άλλη αντίθετη εθνική διάταξη

µε κύριο σκοπό τους να δώσουν τις κατευθυντήριες γραµµές ανάπτυξης των εθνικών πολιτικών

προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Συµπεριλαµβάνονται και τα προγράµµατα που έχουν

εκπονηθεί από οργανισµούς, όπως π.χ. η IUCN µε παγκόσµια εµβέλεια και οι διάφοροι θεσµοί και

δίκτυα του Συµβουλίου της Ευρώπης.

Στο Ευρωπαϊκό (κράτη-µέλη της Ε.Ε.), το οποίο περιλαµβάνει Οδηγίες & κανονισµούς, πράξεις

δηλαδή του Κοινοτικού ∆ικαίου που υπερισχύουν της εθνικής νοµοθεσίας, και ισχύουν από την

ηµεροµηνία εφαρµογής τους χωρίς να απαιτείται για την ισχύ τους πράξη κύρωσης µε δεσµευτικό

χαρακτήρα για τις χώρες-µέλη.


32

Στο Εθνικό επίπεδο, µε νοµοθετικές πράξεις του Εθνικού ∆ικαίου (Νόµοι, Προεδρικά ∆ιατάγµατα,

Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις, Υπουργικές Αποφάσεις, διοικητικές πράξεις κλπ)

2.1.1 Παγκόσµιο επίπεδο σύµφωνα µε την ∆ιεθνή νοµοθεσία (Συµβάσεις-Συνθήκες- ∆ιεθνείς

υποχρεώσεις).

1)Η Σύµβαση Ramsar, για την προστασία υγροτόπων διεθνούς σηµασίας (Ραµσάρ, Ιράν 1971)20.

2)H Σύµβαση της Βόννης, για την διατήρηση των αποδηµητικών πτηνών της άγριας πανίδας (Βόννη,

1979). 3)Η Σύµβαση της Βέρνης, για την εξασφάλιση της διατήρησης της άγριας ζωής και του

φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (Βέρνη, Ελβετία-Συµβούλιο της Ευρώπης 1979)21.

4)Η Σύµβαση Cites, για το διεθνές εµπόριο άγριων ειδών της πανίδας και της χλωρίδας που

απειλούνται µε εξαφάνιση (Ουάσιγκτον, Αµερική 1973).

5)Η Σύµβαση της Βαρκελώνης, πρωτόκολλο 4 ‘’Περί των ειδικά Προστατευόµενων Περιοχών της

Μεσογείου’’ µε σκοπό την προστασία της Μεσογειακής φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς καθώς

και των φυσικών πόρων της Μεσογείου (Γενεύη, Ελβετία 1982).

6)Η Σύµβαση για την προστασία της Παγκόσµιας Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονοµιάς από τον

Ο.Η.Ε υπό την αιγίδα της UNESCO που χαρακτηρίζει περιοχές ως Μνηµεία Παγκόσµιας

Κληρονοµιάς για το φυσικό περιβάλλον (Παρίσι, Γαλλία 1972).

7)Η Σύµβαση του Ρίο, για την διατήρηση και προστασία της βιολογικής ποικιλότητας στα πλαίσια της

Συνδιάσκεψης των Ηνωµένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Ρίο ντε Τζανέιρο,

Βραζιλία 1992). Γνωστή και ως CBD (Convention on Biological Diversity).

8)Πρόγραµµα Άνθρωπος και Βιόσφαιρα (Man and Biosphere-MAB), για την προστασία των πλέον

αντιπροσωπευτικών οικοσυστηµάτων µε την µορφή ενός παγκόσµιου δικτύου καταφυγίων

βιόσφαιρας, τα ‘’ Αποθέµατα Βιόσφαιρας’’(Biosphere Reserves), υπό την αιγίδα της UNESCO (1971).

9)Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Βιογενετικών Αποθεµάτων, υπό την αιγίδα του Συµβουλίου της Ευρώπης, το

οποίο αποσκοπεί στην διατήρηση των πιο αντιπροσωπευτικών δειγµάτων χλωρίδας, πανίδας και

φυσικών περιοχών της Ευρώπης (1976) όπως και περιοχές στις οποίες έχει απονεµηθεί

‘’ Ευρωδίπλωµα’’, περιοχές δηλαδή που αναγνωρίζονται ως περιοχές φυσικής κληρονοµιάς

ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και προστατεύονται κατάλληλα, θεσµός του Συµβουλίου της Ευρώπης

(1965).

20 Τροποποιήσεις διαδικαστικού χαρακτήρα έγιναν στην σύµβαση το 1991 αφού οι περιοχές Ramsar σε κοινοτικό επίπεδο εντάχθηκαν το 1989 στο καθεστώς των περιοχών SPA (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ). 21 Οι επιταγές και οι επισηµάνσεις της σύµβασης αυτής ενσωµατώθηκαν στην σχετική νοµοθεσία της Ε.Ε. (92/43/ΕΟΚ).


33

10)Σύµβαση για την καταπολέµηση της Απερήµωσης, η οποία σχετίζεται έµµεσα µε την διατήρηση

των συστατικών της βιοποικιλότητας ιδιαίτερα µέσω της λήψης µέτρων που προωθούν την προστασία

των ενδιαιτηµάτων και των οικοσυστηµάτων από τις επιπτώσεις της διάβρωσης του εδάφους και της

υποβάθµισης της βλάστησης (Παρίσι, Γαλλία 1994) κλπ.

Σε αυτό το σηµείο θα πρέπει να κάνουµε και µια ειδική αναφορά στην I.U.C.N η οποία έχει

παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην προώθηση και εγκαθίδρυση Προστατευόµενων Περιοχών σε όλο

τον κόσµο. Από το 1948, έτος ίδρυσης της, έως και σήµερα έχει αναπτύξει και συντάξει

κατευθυντήριες οδηγίες για την διαχείριση Π.Π., τις οποίες τις έχει κατηγοριοποιήσει22 µε δικά της

κριτήρια σε κατηγορίες διεθνούς ενδιαφέροντος δίνοντας µε αυτό τον τρόπο την γραµµή σε όλα τα

κράτη για την κατάλληλη οριοθέτηση τους και πάνω από όλα την ολοκληρωµένη και βιώσιµη

διαχείριση τους.

2.1.2 Κοινοτικό επίπεδο σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή νοµοθεσία (οδηγίες-κανονισµοί στα πλαίσια της

Ευρωπαϊκής Ένωσης).

-Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 «Περί της διατηρήσεως των άγριων

πτηνών».

Η οδηγία για τα Πουλιά που υιοθετήθηκε τον Απρίλιο του 1979 αλλά τέθηκε ουσιαστικά σε ισχύ

τον Απρίλιο του 1981 αποτέλεσε την πρώτη σηµαντική οδηγία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας

για την θεσµοθέτηση περιοχών µε στόχο την προστασία της πανίδας αλλά και την διατήρηση του

φυσικού περιβάλλοντος.

Στην Ελλάδα η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ τέθηκε σε ισχύ µε την Υπουργική Απόφαση (Υ.Α.)

414985/1985 (ΦΕΚ 757/Β/1985). Η 79/409/ΕΟΚ έχει ως σκοπό της, την λήψη µέτρων από τα κράτη-

µέλη ώστε να διατηρηθούν και να διαφυλαχθούν οι πληθυσµοί των άγριων πτηνών που ζουν φυσικά

και σε άγρια κατάσταση στο ευρωπαϊκό έδαφος ιδιαίτερα εκείνων που απειλούνται µε εξαφάνιση,

είναι ευπαθή στις µεταβολές των οικοτόπων τους ή χρίζουν ιδιαίτερης προστασίας λόγω της

ιδιοµορφίας των οικοτόπων τους. Η οδηγία αυτή επιβάλλει αυστηρές νοµικές υποχρεώσεις στα κράτη-

22 Οι κατηγορίες Π.Π. σύµφωνα µε την I.U.C.N. ( I.U.C.N.,1994) είναι οι εξής: α) Αυστηρά Φυσικά Καταφύγια/ Περιοχές Άγριας Ζωής (Strict Nature Reserve/Wilderness Area), β) Εθνικά Πάρκα (National Parks), γ) Φυσικά Μνηµεία (Natural Monuments), δ)Περιοχές ∆ιαχείρισης Ειδών/ Βιοτόπων (Habitat/Species Management Areas), ε) Προστατευόµενα Χερσαία και Θαλάσσια Τοπία (Protected Lands/Seascapes) και στ) Προστατευόµενες Περιοχές ∆ιαχειριζόµενων Φυσικών Πόρων (Managed Resource Protected Area)


34

µέλη και η Γενική ∆ιεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι υπεύθυνη για την

συνεχή επίβλεψη της εφαρµογής της23.

Περιλαµβάνει 19 άρθρα, στα οποία ορίζονται οι υποχρεώσεις των κρατών µελών προκειµένου να

επιτευχθεί ο σκοπός της, και πέντε παραρτήµατα. Στα παραρτήµατα της αναφέρονται τα είδη πτηνών

για τα οποία επιβάλλονται ειδικοί όροι προστασίας. Το πιο σηµαντικό όµως σηµείο της 79/409/ΕΟΚ

είναι τα άρθρα 4.1-4.2 στα οποία αναφέρεται η υποχρέωση κάθε κράτους-µέλους να χαρακτηρίζει ως

«Ζώνες Ειδικής Προστασίας» (Special Protected Areas(SPA)-ΖΕΠ) τις πιο κατάλληλες περιοχές που

φιλοξενούν πληθυσµούς και οικοτόπους των πουλιών αυτών και άλλων µεταναστευτικών ειδών. Έτσι

όλα τα κράτη-µέλη οφείλουν να πάρουν τα κατάλληλα µέτρα ώστε να διασφαλίσουν την προστασία

των ΖΕΠ από κάθε είδους υποβάθµιση. Τα µέτρα προστασίας και αποκατάστασης των οικοτόπων και

βιοτόπων περιλαµβάνουν κυρίως την οριοθέτηση και θέσπιση Π.Π., την διαχείριση των βιοτόπων

εντός και εκτός των εκτάσεων αυτών όπως και την ανασύσταση των καταστραµµένων οικοτόπων.

Στον ελληνικό χώρο οι ΖΕΠ (SPA) ανέρχονται σε 151 περιοχές, ενώ σύµφωνα µε την Οδηγία

92/43ΕΟΚ όλες οι περιοχές οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ή θα χαρακτηριστούν στο µέλλον ως ΖΕΠ,

κατ’ εφαρµογή του άρθ.4 της 79/409/ΕΟΚ, ενσωµατώνονται αυτόµατα στο ∆ίκτυο Natura 2000. Το

πεδίο εφαρµογής της 79/409/ΕΟΚ διαπιστώνουµε δηλαδή πως είναι αρκετά ευρύ και εκτείνεται πέρα

από τα όρια προστασίας αποκλειστικά και µόνο των ειδών των άγριων πτηνών και αναµφισβήτητα

εισαγάγει θεσµικά για πρώτη φορά τον θεσµό των Προστατευόµενων Περιοχών στην Κοινότητα αφού

τέθηκε σε ισχύ πολύ πριν την υπογραφή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (1987) που καθιέρωσε την

αρµοδιότητα της Κοινότητας σε θέµατα περιβάλλοντος.

-Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 «Περί της διατήρησης των φυσικών

οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας».

Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ως ανταπόκριση στην διακήρυξη

της Συνδιάσκεψης των Ηνωµένων Εθνών του Ρίο, του άµεσου κινδύνου εξαφάνισης πολλών ειδών και

της συνεχούς υποβάθµισης και αλλοίωσης της σύνθεσης των οικοσυστηµάτων και στην ουσία

αποτελεί µαζί µε την οδηγία 79/409/ΕΟΚ, την οποία και ενσωµατώνει, την Κοινοτική συµβολή στην

Σύµβαση για την διατήρηση της Βιοποικιλότητας του πλανήτη (Ρίο 1992).

Στην Ελλάδα εναρµονίσθηκε στο εθνικό δίκαιο µε την Κοινή Υπουργική Απόφαση

33318/3028/1998 (ΦΕΚ Β’1289). Συνίσταται ως µια οδηγία-κορµό για την προστασία της φύσης και

είναι ίσως η πιο σηµαντική κίνηση για την διατήρηση της βιοποικιλότητας και της φύσης γενικότερα

23 Στην Ελλάδα την εφαρµογή της 79/409/ΕΟΚ παρακολουθεί το Υπουργείο Γεωργίας, κυρίως ως προς τα µέτρα προστασίας των πτηνών και ειδικότερα ως προς τα θέµατα ρύθµισης του κυνηγιού.


35

στην ιστορία της Ευρώπης. Με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ σηµειώνεται µια αποφασιστική στροφή στην

κοινοτική περιβαλλοντική πολιτική υπέρ της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος,

επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον της σύµφωνα µε τις σύγχρονες αντιλήψεις και για πρώτη φορά σε ένα

διεθνές εργαλείο, στην διατήρηση των φυσικών οικοτόπων που απειλούνται (Νικολόπουλος,1997), σε

µια ολιστική δηλαδή προστατευτική προσέγγιση, όχι πλέον για τα είδη καθαυτά αλλά επέκταση της

προστασία τους και στους βιοτόπους (ενδιαιτήµατα)που αυτά καταλαµβάνουν.

Η οδηγία αυτή σκοπό έχει «να συµβάλλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλοµορφίας, µέσω

της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό

έδαφος των κρατών-µελών όπου εφαρµόζεται η συνθήκη» (Άρθρο 2, παρ.1 της Οδηγίας). Η

διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας θα πραγµατοποιείται µέσω της προστασίας ορισµένων

φυσικών οικοτόπων (habitats) κοινοτικού ενδιαφέροντος όπως και ορισµένων ειδών φυτών και ζώων

κοινοτικού ενδιαφέροντος (οι τύποι φυσικών οικοτόπων και τα είδη φυτών και ζώων αναφέρονται στα

παραρτήµατα I και ΙΙ αντίστοιχα). Ως το πιο κατάλληλο µέσο για την επίτευξη του σκοπού της η

Οδηγία 92/43/ΕΟΚ εισηγείται την δηµιουργία ενός συνεκτικού δικτύου προστατευόµενων περιοχών,

ενός ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου αποτελούµενου από περιοχές µε την ονοµασία «Ειδικές Ζώνες

∆ιατήρησης-ΕΖ∆» (Special Areas of Conservation-SAC) και από τις ΖΕΠ που έχουν ταξινοµηθεί από

τα κράτη-µέλη σύµφωνα µε τις διατάξεις της 79/409/ΕΟΚ, µε την ονοµασία δίκτυο προστατευόµενων

περιοχών NATURA 2000 (Άρθρο 3). Αυτό είναι και το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα της Οδηγίας, το ότι

δηλαδή προβλέπει την προστασία ειδών και φυσικών τύπων οικοτόπων µέσω ενός δικτύου

προστατευόµενων περιοχών (sites) και µε αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ολοκληρωµένη προστασία

της βιοποικιλότητας που είναι και ο βασικός σκοπός της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και του δικτύου Φύση

2000.

Για την σύσταση του δικτύου, κάθε κράτος-µέλος συµµετέχει ανάλογα µε τους τύπους των

φυσικών οικοτόπων και τα είδη κοινοτικής σηµασίας που απαντώνται στην επικράτεια του.

Συντάσσεται καταρχήν ένας κατάλογος περιοχών ο οποίος θα πρέπει να καλύπτει ικανοποιητικά τα

είδη και τους τύπους οικοτόπων που αναφέρονται στα παραρτήµατα της οδηγίας και να τα

υποδεικνύει εκεί που βρίσκονται. Σε δεύτερη φάση δηµιουργείται ένας κατάλογος προτεινόµενων

Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας (List of proposed Sites of Community Importance-pSci) µε την

συνεργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και µιας διαδικασίας επιστηµονικής αξιολόγησης µέσω

βιογεωγραφικών σεµιναρίων και µε επιστηµονικά κριτήρια ώστε στην συνέχεια να καταρτιστεί ο

τελικός κατάλογος περιοχών του δικτύου Natura 2000 που θα περιλαµβάνει τους εθνικούς καταλόγους

των περιοχών κάθε κράτους-µέλους οι οποίες θα χαρακτηρίζονται ως ΕΖ∆ (Άρθρο 4). Οι περιοχές


36

αυτές του δικτύου θα τεθούν υπό καθεστώς ειδικής διαχείρισης που θα καθορίσει κάθε κράτος-µέλος

λαµβάνοντας υπόψη του τις κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτιστικές του ιδιαιτερότητες (Άρθρο 2)

και µε αυτόν τον τρόπο το ∆ίκτυο Natura 2000 θα αποτελέσει µελλοντικά την σπονδυλική στήλη όχι

µόνο για την διατήρηση της βιοποικιλότητας αλλά και της γενικότερης προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος στην Ευρώπη. Επίσης µε σκοπό την χρηµατοδότηση επιλεγµένων δράσεων για την

υλοποίηση του ∆ικτύου Natura 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει σχεδιάσει το χρηµατοδοτικό µέσο

Life-Φύση.

Σχετικά µε την ίδρυση Προστατευόµενων Φυσικών Περιοχών το Άρθρο 6 της Οδηγίας ορίζει ότι

τα κράτη-µέλη α) λαµβάνουν κάθε µέτρο που κρίνεται ως πρόσφορο για την προστασία και αειφορική

διαχείριση των περιοχών µε ιδιαίτερη φυσική αξία και β) προβαίνουν στην εκπόνηση διαχειριστικών

σχεδίων για όποιες περιοχές κάτι τέτοιο κρίνεται αναγκαίο (Λαζαρέτου & Καρέτσος,2002). Το

Άρθρο 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τα ενδιαιτήµατα έχει καίρια σηµασία για την διαχείριση των

περιοχών που απαρτίζουν το δίκτυο Natura 2000. Στο πνεύµα της ενσωµάτωσης του περιβάλλοντος

στις άλλες πολιτικές, αναφέρει τις διάφορες διαδικασίες που προβλέπονται, ώστε να διασφαλίζεται η

σηµασία των περιοχών αυτών από πλευράς διατήρησης της φύσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2000).

Η Οδηγία καθορίζει ότι κάθε κράτος µέλος της Ε.Ε. επιφορτίζεται µε τη διατήρηση των φυσικών

τύπων οικοτόπων και των ειδών µετά των ενδιαιτηµάτων τους που αναφέρονται στα παραρτήµατα Ι

και ΙΙ, σε µια ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης. Για να το επιτύχει αυτό το κράτος καταφεύγει

στη θέσπιση ειδικών µέτρων εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο. Για κάθε περιοχή, διερευνώνται οι

οικολογικές απαιτήσεις και µετά από διαβουλεύσεις µε τους τοπικούς φορείς καθορίζονται οι σκοποί

διαχείρισης της περιοχής και προσδιορίζονται τα µέτρα και τα µέσα τα οποία θα ισχύσουν ώστε να

επιτευχθούν οι σκοποί αυτοί, δηλαδή η διατήρηση των συγκεκριµένων τύπων οικοτόπων και των

ειδών που απαιτούνται στην περιοχή.

Η κύρια πρόβλεψη της Οδηγίας, που έχει γενική ισχύ, είναι ότι το κράτος εξετάζει κάθε

δραστηριότητα και έργο που ενδέχεται να επιφέρει αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην

κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών εντός των ζωνών που θα ορισθούν ως

ΕΖ∆ οικοτόπων και των ειδών που απαιτούνται στην περιοχή. Τέλος, η οδηγία υποδηλώνει ότι η

προστασία δεν µπορεί να επιτευχθεί µόνο µε την κήρυξη «προστατευόµενων-απαγορευµένων

περιοχών».

Για αυτό και το ∆ίκτυο Natura 2000 έχει ως βασικό στόχο την διατήρηση της βιοποικιλότητας

µέσω της αειφόρου (βιώσιµης) ανάπτυξης λαµβάνοντας υπόψη τις οικονοµικές, κοινωνικές,

πολιτιστικές και τοπικές συνθήκες και απαιτήσεις. Εποµένως η εφαρµογή της οδηγίας δεν αποτελεί


37

εµπόδιο σε µία βιώσιµη ανάπτυξη αντιθέτως αντιπροσωπεύει το λογικό αποτέλεσµα µιας ενιαίας

πολιτικής της ΕΕ προς την προστασία του περιβάλλοντος που εγκαινιάσθηκε στην ουσία µε το 5ο

Κοινοτικό πρόγραµµα δράσης για το περιβάλλον, «Με στόχο την Αειφορία» (1992-1999), και

ακολουθήθηκε από το 6ο Κοινοτικό πρόγραµµα δράσης «Το µέλλον µας, η επιλογή µας» (2001-

2010)24. Στις περιοχές του ∆ικτύου Natura 2000 δεν θα εµποδίζονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες

αλλά θα επιδοτούνται εκείνες που είναι συµβατές µε το περιβάλλον δηλ. σύµφωνες µε την αειφόρο

(βιώσιµη) ανάπτυξη25.

Ο συνδυασµός της προστασίας µε την ανάπτυξη, µπορεί να επιτευχθεί µε τη ολοκληρωµένη

διαχείριση των Προστατευόµενων Περιοχών. Με τον όρο διαχείριση, εννοούµε το σύνολο των

ενεργειών-µέτρων που είναι απαραίτητα για την προστασία, οργάνωση και λειτουργίας τους µε στόχο

την ανάδειξη όλων των αξιών (οικολογικών, πολιτιστικών, οικονοµικών κλπ.) χωρίς να

παραγνωρίζεται ο κύριος στόχος της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της

βιοποικιλότητας.

Την πορεία εφαρµογής της 92/43/ΕΟΚ επιβλέπει η Γενική ∆ιεύθυνση Περιβάλλοντος της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνεπικουρούµενη από την Επιτροπή για τους Οικοτόπους (Habitats

Committee). Αρµόδιος εθνικός φορέας είναι το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. (Τµήµα ∆ιαχείρισης Φυσικού

Περιβάλλοντος) µε σηµαντικό όµως ρόλο στην αξιολόγηση και τον συντονισµό των δράσεων να

διαδραµατίζει η Επιτροπή Φύση 2000.

Τέλος, αξίζει να αναφέρουµε ότι για την δηµιουργία του ∆ικτύου Natura 2000 έχει σηµειωθεί

σηµαντική πρόοδος από τα κράτη-µέλη της Ε.Ε., των 25 χωρών πλέον µετά και την προσχώρηση στην

Ε.Ε. 10 νέων ισότιµων µελών από την 1η Μαΐου 2004, µε τον χαρακτηρισµό πλέον των 20.000

περιοχών ως προτεινόµενων τόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος (pSCI). Σύµφωνα µε το Natura

Barometer, έως 20/6/2005 το ∆ίκτυο περιελάµβανε pSCI συνολικής έκτασης περίπου 546.000 τετρ.

χλµ., και Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) για τα πουλιά πάνω από 4.000 περιοχές συνολικής

έκτασης 387.000 περίπου τετρ. χλµ. Οι εκτάσεις δεν αθροίζονται διότι πολλές περιοχές

αλληλοκαλύπτονται και δεν µπορεί να εξαχθεί ποσοστό επί της συνολικής επιφάνειας, διότι έχουν

24 Αυτά τα Κοινοτικά προγράµµατα αναγνωρίζουν την ανάγκη για την προστασία και ορθολογική διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης και την ενσωµάτωση περιβαλλοντικών ζητηµάτων σε όλους τους τοµείς στους οποίους η Ε.Ε. έχει πρωταρχικό ρόλο: µεταφορές, γεωργία, αλιεία, τουρισµό κλπ. 25 «Αειφόρος Ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη η οποία ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των µελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». Ορισµός που δόθηκε για την ορθολογική ή αλλιώς βιώσιµη ανάπτυξη και δηµοσιεύθηκε στην αναφορά της Παγκόσµιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη «Το Κοινό µας Μέλλον» (Our Common Future) 1987, γνωστή επίσης ως Αναφορά Βrundtland. Η αναφορά αυτή τόνιζε την ανάγκη για οικονοµική ανάπτυξη που θα βοηθούσε τις προσπάθειες για την προστασία του περιβάλλοντος µε τον απαραίτητο σεβασµό στις οικολογικές ανάγκες αλλά και την εισαγωγή της έννοιας της αειφορίας (βιωσιµότητας) σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και οικονοµικής παγκόσµιας πραγµατικότητας.


38

δηλωθεί και θαλάσσιες εκτάσεις. Το ποσοστό πάντως της χερσαίας έκτασης των περιοχών αυτών

συνολικά ανέρχεται πάνω από το 10% της συνολικής χερσαίας έκτασης της Ε.Ε.

2.1.3 Εθνικό επίπεδο σύµφωνα µε την Εθνική νοµοθεσία.

Η βασική Εθνική νοµοθεσία εµπίπτει σε τρεις διαφορετικούς τοµείς άσκησης της δηµόσιας

πολιτικής: την δασική πολιτική, την περιβαλλοντική πολιτική και την χωροταξική πολιτική. Οι

ρυθµίσεις που υλοποιούν αυτές τις πολιτικές διαµορφώθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και

µε διαφορετική φιλοσοφία επηρεαζόµενες από το διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον. Ισχύουν όµως

και λειτουργούν παράλληλα αν και µε τρόπο όχι συµπληρωµατικό αλλά κυρίως ανταγωνιστικό.

Σηµειώνεται πάντως ότι η αρχή της προστασίας του περιβάλλοντος εντάχθηκε στο Σύνταγµα της

Ελλάδας το 1975. Το σχετικό Άρθρο 24 του Συντάγµατος, ορίζει ως βασική υποχρέωση του κράτους

την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της χώρας, όπου διατυπώνεται µεταξύ

άλλων η υποχρεωτική λήψη από την πλευρά του κράτους «ιδιαίτερων προληπτικών και

κατασταλτικών µέτρων για την διαφύλαξη του». Στα προληπτικά µέτρα εντάσσονται και οι

Προστατευόµενες Περιοχές. Το άρθρο αυτό τροποποιήθηκε κατά την Ζ’ αναθεώρηση του

Συντάγµατος, ορίζοντας ότι τα µέτρα αυτά λαµβάνονται στα πλαίσια της αειφορίας υιοθετώντας µε

αυτόν τον τρόπο τις αρχές της Συνδιάσκεψης του Ρίο.26

∆ασική νοµοθεσία

Οι πρώτες συστηµατικές προσπάθειες νοµοθετικών µέτρων για την διατήρηση της φυσικής

κληρονοµιάς της χώρας διαµορφώνονται στα πλαίσια συγκροτηµένης ‘’ νοµοθεσίας περί δασών’’ στις

αρχές του αιώνα. Στην πρώτη κωδικοποίηση της δασικής νοµοθεσίας που έγινε το 1929 µε τον

Ν.4173/1929 περιλαµβάνεται µια σηµαντική διάταξη για την προστασία της φύσης που εξακολουθεί

να ισχύει έως και σήµερα, ο θεσµός των «προστατευτικών δασών». Ένας άλλος Νόµος που εκδόθηκε

την ίδια εποχή και αναγνωρίζει το προστατευτικό καθεστώς ορισµένων εκτάσεων στη χώρα µας(αν

και δεν εντάσσεται στα πλαίσια της δασικής νοµοθεσίας), είναι ο Νόµος «Περί αρχαιοτήτων» (Ν.

5351/1932)27.

26 Με την ∆ιακήρυξη της Σύµβασης για την Βιολογική Ποικιλότητα να αποτελεί το 1ο κείµενο παγκόσµιας εµβέλειας µε αντικείµενο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η Σύµβαση στοχεύει µε µέτρα υποχρεωτικού χαρακτήρα στην προστασία των ειδών της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας όπως και των φυσικών οικοτόπων. 27 Ο Αρχαιολογικός αυτός νόµος, που ισχύει έως και σήµερα, συνέβαλε στην διαφύλαξη της φυσικής κληρονοµιάς ιδίως µε την επέκταση του αργότερα και στα «Μνηµεία της σύγχρονης εποχής» µε τον συµπληρωµατικό του Ν. 1465/1950 και την δυνατότητα ανακήρυξης ορισµένων περιοχών ως «Τοπίων Φυσικού Κάλλους» (Κασιούµης,1994). Βάσει του νόµου αυτού χαρακτηρίστηκαν ως προστατευόµενες περισσότερες από 300 περιοχές, που όµως δεν έτυχαν ποτέ ουσιαστικής προστασίας.


39

Η σηµαντικότερη όµως καµπή στα θέµατα προστασίας της φυσικής µας κληρονοµιάς και η

πρώτη ουσιαστική προσπάθεια θεσµοθέτησης Π.Π. στην Ελλάδα γίνεται στα 1937 µε τον

Αναγκαστικό Νόµο (Α. Ν.) 856/1937. Αυτός προέβλεπε την ίδρυση σε ολόκληρη την ελληνική

επικράτεια (εκτός των νησιών) έως και 5 Εθνικών ∆ρυµών28 ως περιοχών µε ειδικό καθεστώς

προστασίας που αποσκοπούν στην «προστασία της χλωρίδας, βελτίωση και αύξηση της πανίδας,

διατήρηση των γεωµορφολογικών περιοχών, προστασία των φυσικών καλλονών, ανάπτυξη του

τουρισµού και διενέργεια επιστηµονικών και δασικών ερευνών». Ως πρώτος Εθνικός ∆ρυµός

κηρύχθηκε το 1938 το µυθικό βουνό Όλυµπος και λίγο αργότερα µέσα στον ίδιο χρόνο

θεσµοθετήθηκε και ο Εθνικός ∆ρυµός Παρνασσού. Εφαρµόζεται δηλαδή και στην Ελλάδα για πρώτη

φορά ο θεσµός των Προστατευόµενων Περιοχών που αποτελεί από τότε το σπουδαιότερο µέσο

προστασίας και διατήρησης της φύσης (Κασιούµης,1994).

Το 1969 ο Ν. 856/1937 ενσωµατώθηκε στον ∆ασικό Κώδικα (Ν.∆. 86/1969, άρθρα 79-81) και

όπως τροποποιήθηκε αργότερα µε το Ν.∆. 996/1971, και ισχύει έως και σήµερα, προβλέπει εκτός των

«Εθνικών ∆ρυµών»29, την δυνατότητα θέσπισης δυο ακόµη κατηγοριών Προστατευόµενων Περιοχών:

των «Αισθητικών ∆ασών» και των «∆ιατηρητέων Μνηµείων της Φύσης». Εκτός από τις παραπάνω

περιοχές ο ∆ασικός Κώδικας παρείχε επίσης την δυνατότητα χαρακτηρισµού ορισµένων περιοχών ως

«Καταφύγια Θηραµάτων» (αργότερα αντικαταστάθηκε µε τον όρο «Καταφύγια Άγριας Ζωής»),

«Ελεγχόµενες Κυνηγετικές Περιοχές» και «Εκτροφεία Θηραµάτων». Σύµφωνα, τέλος, µε έναν άλλο

ειδικό δασικό νόµο ο οποίος εκδόθηκε κατ’ επιταγή του Άρθρου 24 του Συντάγµατος του 1975, τον

Ν. 998/1979 «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εκτάσεων της χώρας», προβλέπεται

εκτός των άλλων ότι οι Προστατευόµενες Περιοχές, συµπεριλαµβανόµενων και των υγροβιότοπων,

τίθενται κάτω από ειδικό προστατευτικό καθεστώς που ισχύει για τα δάση και τις δασικές εκτάσεις

(Άρθ.4, παρ.1). Επίσης το ίδιο ισχύει (Άρθ.19) και για την «εντός των δασών και των δασικών

28 Χρησιµοποιήθηκε ο όρος «Εθνικός ∆ρυµός» αντί του όρου «Εθνικό Πάρκο» (National Park) που είχε επικρατήσει σε άλλες χώρες. Και αυτό γιατί θεωρήθηκε ότι οι αξίες της φύσης που έχουν ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας βρίσκονται κυρίως στον ορεινό χώρο, σε αποµονωµένες περιοχές ‘’ παρθένας φύσης’’. Ο όρος ‘’∆ρυµός’’ που περιέχει εκτός από την κύρια έννοια-δάσος δρυών-και την έννοια ‘’ συνδεδρος τόπος, περιοχή µε άγρια βλάστηση’’ περιέβαλε τις εκτάσεις αυτές µε την απαραίτητη αίγλη και µεγαλοπρέπεια που τόνιζαν περισσότερο την ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας της (Κασσιούµης,1995). 29 Ειδικότερα σε ότι αφορά τους Εθνικούς ∆ρυµούς και σύµφωνα µε το Άρθρο 5παρ.1 του Ν∆ 996/1971 κάθε Εθνικός ∆ρυµός αποτελείται από τον πυρήνα του και την περιφερειακή του ζώνη γύρω από αυτόν. Η περιφερειακή ζώνη έχει έκταση τουλάχιστον ίση µε τον πυρήνα και η εκµετάλλευση της οργανώνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να συµβάλλει στην εκπλήρωση των σκοπών του πυρήνα. Στις περιφερειακές ζώνες των ∆ρυµών δεν επιβάλλονται ειδικές δεσµεύσεις ή απαγορεύσεις εκτός εάν τµήµατα (ή ολόκληρη η έκταση) των ζωνών αυτών έχουν ενταχθεί σε κάποιο καθεστώς προστασίας (π.χ. Καταφύγια Θηραµάτων) οπότε και ισχύουν οι σχετικές ρυθµίσεις που ορίζονται στην σχετική νοµοθεσία.


40

εκτάσεων άγριαν πανίδα έως και την λοιπή χλωρίδα»30. Σηµειώνεται επίσης ότι τα δάση και οι

δασικές εκτάσεις µόνο σε ειδικές περιπτώσεις επιτρέπεται να αλλάξουν χαρακτήρα.

Περιβαλλοντική νοµοθεσία

Εκτός από το Σύνταγµα του 1975 ένας σηµαντικός νόµος που αναφέρεται στην προστασία της

φύσης είναι ο Ν. 360/1976 «Περί Χωροταξίας και Περιβάλλοντος» στον οποίο δίνεται ο ορισµός του

«φυσικού περιβάλλοντος» ως «ο περιβάλλον τον άνθρωπο χερσαίος, θαλάσσιος και εναέριος χώρος,

µετά των εν αυτώ χλωρίδος, πανίδος και των φυσικών πόρων». Το 1986 η εθνική περιβαλλοντική

νοµοθεσία εξελίχθηκε µε την ψήφιση του ειδικού Νόµου-πλαίσιο Ν. 1650/1986 «Για την προστασία

του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ Α’160). Έκτοτε, ο Ν. 1650/1986 είναι ο κύριος ελληνικός νόµος που διέπει

την θεσµοθέτηση Προστατευόµενων Περιοχών (Άρθρα 18-22). Χωρίζεται σε 7 κεφάλαια από τα

οποία το πιο σηµαντικό είναι το ∆’ (Άρθρα 18-22) περί «Προστασίας της Φύσης και του Τοπίου». Στο

κεφάλαιο αυτό περιλαµβάνονται ρυθµίσεις µε τις οποίες καθορίζονται οι νέες κατηγορίες

Προστατευόµενων Περιοχών, τα κριτήρια και οι προϋποθέσεις χαρακτηρισµού, η διαδικασία

χαρακτηρισµού και τα αντισταθµιστικά µέτρα. Βάσει του Ν.1650/86 (Άρθρα 18 και 19) οι κατηγορίες

Προστατευόµενων Περιοχών είναι οι εξής: 1) Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, 2) Περιοχές

προστασίας της φύσης, 3) Εθνικά Πάρκα, 4) Προστατευόµενοι φυσικοί σχηµατισµοί, προστατευόµενα

τοπία και στοιχεία του τοπίου και 5) Περιοχές Οικοανάπτυξης.

Ο χαρακτηρισµός περιοχών, στοιχείων ή συνόλων της φύσης και του τοπίου και ο καθορισµός

των ορίων τους και των ζωνών προστασίας τους γίνεται µε Προεδρικό ∆ιάταγµα. Σύµφωνα µε τον Ν.

1650/86 για να χαρακτηριστεί µια περιοχή ως προστατευόµενη απαιτείται να τεκµηριωθεί

επιστηµονικά η σηµαντικότητα ή/ και µοναδικότητα του φυσικού χώρου και των ειδών που διαβιούν

σε αυτήν και να προταθούν συγκεκριµένα µέτρα προστασίας. Η τεκµηρίωση των παραπάνω απαιτεί

την σύνταξη και έγκριση µελέτης που ονοµάζεται Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ). Η ΕΠΜ

προσδιορίζει, αξιολογεί και οριοθετεί το προστατευτέο αντικείµενο, τις επιτρεπόµενες δραστηριότητες

και χρήσεις γης, διατυπώνει προτάσεις διαχείρισης και σύστασης Ειδικής Υπηρεσίας (Τοπικός

Φορέας ∆ιαχείρισης) και προετοιµάζει την ανακοίνωση και δηµοσιοποίηση σχεδίου Π.∆. Η σύνταξη

της ΕΠΜ γίνεται σύµφωνα µε τις προδιαγραφές της Κ.Υ.Α. 69269/5387/1990 (ΦΕΚ 678 Β)31 και

30 Αργότερα θα εκδοθεί και ειδικό διάταγµα που αναφέρεται στους όρους των διεξαγόµενων ερευνών, συλλογών κλπ, το Π.∆. 67/1981 (ΦΕΚ 23Α ΚΑΙ 43Α ) «περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και ελέγχου επ’ αυτών», το οποίο εφαρµόζεται ακόµη και σήµερα. 31 «Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόµενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων(Μ.Π.Ε.), καθορισµός περιεχοµένου Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών(Ε.Π.Μ.) και λοιπές συναφείς διατάξεις σύµφωνα µε τον Ν.1650/1986». Η Απόφαση αυτή έγινε κυρίως για την προσαρµογή προς τις αντίστοιχες Οδηγίες της ΕΟΚ για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εκτέλεση διαφόρων έργων(Οδηγίες 84/360/ΕΟΚ και 85/337/ΕΟΚ) (Κασιούµης,1994).


41

συγκεκριµένα µε το Κεφάλαιο Ε’ το οποίο αναφέρεται στις Π.Π. και καθορίζει το περιεχόµενο για τις

ΕΠΜ, που προβλέπονται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδρυση νέων περιοχών σύµφωνα µε τον

Ν. 1650/1986( Άρθρο 21, παρ.1).

Συµπερασµατικά ο Ν.1650/86 αποτέλεσε ένα πολύ σηµαντικό βήµα για τον θεσµό των

Προστατευόµενων Περιοχών καθώς περιλαµβάνει ρυθµίσεις που αφορούν α) στην κατηγοριοποίηση

τους σε 5 νέες επιµέρους κατηγορίες και β) στο καθορισµό ειδικής διαδικασίας κήρυξης και

διαχείρισης των νέων Π.Π. και στον καθορισµό των µέτρων προστασίας των ειδών χλωρίδας και

πανίδας.

Χωροταξική νοµοθεσία

Το 1999 εκδόθηκε ο Νόµος 2742/1999 «Χωροταξικός σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη και

άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α’207) ο οποίος και αποσαφηνίζει την κατάσταση όσον αφορά την λειτουργία

και διαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών συµπληρώνοντας στην ουσία τον Ν. 1650/1986.

Σκοπός του νόµου αυτού είναι η θέσπιση θεµελιωδών αρχών και η θεσµοθέτηση σύγχρονων

οργάνων, διαδικασιών και µέσων άσκησης χωροταξικού σχεδιασµού που προωθούν την βιώσιµη και

ισόρροπη ανάπτυξη, κατοχυρώνουν την παραγωγική και κοινωνική συνοχή, διασφαλίζουν την

προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολο του εθνικού χώρου και στις επιµέρους ενότητες του και

ενισχύουν την θέση της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ο Ν. 2742/1999 και πιο

συγκεκριµένα το κεφάλαιο Ε’ «∆ιοίκηση και διαχείριση Π.Π.» (άρθρα 15-17) αφορά την διαχείριση

και διοίκηση «περιοχών, στοιχείων και συνόλων της φύσης και του τοπίου», βάσει των κατηγοριών

Π.Π. που αναφέρονται στον Ν. 1650/1986. Αφορά επίσης και στις ΕΖ∆, δηλαδή στις περιοχές του

Εθνικού καταλόγου περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000 που συστήνεται βάσει της 92/43/ΕΟΚ. Στο

Άρθρο 15 «Φορείς ∆ιαχείρισης», του 2742/1999 συγκεκριµενοποιείται η νοµική µορφή των Φορέων

∆ιαχείρισης των Π.Π. ως νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (παρ.1)

καθώς και οι αρµοδιότητες τους και ο τρόπος λειτουργίας τους32. Στο Άρθρο 16 τροποποιούνται και

συµπληρώνονται οι διατάξεις του Ν.1650/1986 (αρθ.18 και 21), οπότε και αποσαφηνίζεται το

περιεχόµενο και η διαδικασία κατάρτισης, παρακολούθησης και αξιολόγησης των κανονισµών

διοίκησης και λειτουργίας των σχεδίων διαχείρισης των προστατευόµενων αντικειµένων όπως και

32 Έτσι οι Φ.∆. ορίζονται ως οι αρµόδιοι για την εφαρµογή κατάλληλων προγραµµάτων, µέτρων και ενεργειών που αφορούν την διοίκηση και λειτουργία των περιοχών ευθύνης τους (παρ.2). Οι Φ.∆. εξουσιοδοτούνται µε διάφορες αρµοδιότητες και ευθύνες που περιλαµβάνουν την εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων και κανονισµών λειτουργίας, παρακολούθηση και εκτίµηση της εφαρµογής των κανονισµών, έλεγχο των παρεµβάσεων στις προστατευόµενες περιοχές, γνωµοδότηση για την προέγκριση χωροθέτησης και θέσπιση περιβαλλοντικών όρων, εκπόνηση µελετών, εφαρµογή έργων και διεξαγωγή έρευνας, καθώς και την ευαισθητοποίηση του κοινού. Επίσης δίνεται η δυνατότητα (παρ.5) αυτοχρηµατοδότησης των Φ.∆. αυτών µέσω ήπιων αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και αναδιανοµής των πόρων αναµεταξύ τους.


42

εξασφαλίζεται η ρητή υπαγωγή των «Εθνικών ∆ρυµών», «Αισθητικών ∆ασών» και «Μνηµείων της

Φύσης» στο ενιαίο καθεστώς προστασίας του Ν. 1650/1986 µε στόχο την πληρέστερη προστασία των

περιοχών αυτών.

Να σηµειώσουµε τέλος, ότι η ιδέα των Φορέων ∆ιαχείρισης Προστατευόµενων Περιοχών

εµπεριέχεται σε πρωτόλεια µορφή και στον Ν. 1650/86 (άρθρο 21,παρ.2) όπου προβλέπεται η

σύσταση «ειδικών υπηρεσιών για την διαχείριση των Π.Π.». Τέλος µε τον µετέπειτα,

συµπληρωµατικό του Ν. 2742/199, Ν.3044/2002 «Μεταφορά του συντελεστή δόµησης και ρυθµίσεις

άλλων θεµάτων που αφορούν το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε» (Άρθρο 13) ιδρύονται 25 Φορείς ∆ιαχείρισης για

ισάριθµες Προστατευόµενες Περιοχές σε όλη την ελληνική επικράτεια. Σηµαντική πρόβλεψη του

είναι ότι τα όρια των Π.Π., οι ζώνες προστασίας και άλλες σχετικές χωρικές ρυθµίσεις µπορούν να

τροποποιούνται µε Υ.Α. και όχι µε Π.∆. (Ν.1650/1986), ρύθµιση λιγότερο χρονοβόρα λόγω

µικρότερης κανονιστικής ισχύς.

2.2 Κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών στην Ελλάδα.

Η Ελλάδα είναι µια από τις πλουσιότερες χώρες, από άποψη βιοποικιλότητας, της Ευρωπαϊκής

Ένωσης. Η ανάγκη για προστασία και ανάδειξη της χλωρίδας και πανίδας όπως επίσης των φυσικών

οικοτόπων οδήγησε στη δηµιουργία των προστατευόµενων φυσικών περιοχών και στη λήψη

πολιτικών, νοµοθετικών, οργανωτικών, χρηµατοδοτικών µέτρων για την αποτελεσµατική διαχείριση

τους (Γκέκας,2003).

Σύµφωνα λοιπόν µε την υφιστάµενη Εθνική νοµοθεσία, τις ειδικές υποχρεώσεις για την

προστασία της φύσης που απορρέουν από τις σχετικές ∆ιεθνείς Συµβάσεις, συνθήκες, πρωτοβουλίες

κλπ όπως και την διαµόρφωση µιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής για την φύση (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ)

τις οποίες η Ελλάδα έχει κυρώσει και ενσωµατώσει στο κορµό της εθνικής της νοµοθεσία, οι

κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών άρχισαν να διαµορφώνονται ως κρατική πολιτική από το

1938, χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα άρχισε να αναγνωρίζει περιοχές και εκτάσεις µε ειδικό

οικολογικό ενδιαφέρον και να τις θέτει υπό ειδικό καθεστώς προστασίας. Έτσι έπειτα από την σχετική

συσχέτιση της νοµοθεσίας σε όλα τα επίπεδα της, προκύπτουν οι εξής κατηγορίες Προστατευόµενων

Περιοχών στην Ελλάδα:


43

Κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών σε διεθνές επίπεδο 33:

Υγρότοποι ∆ιεθνούς σηµασίας σύµφωνα µε την Σύµβαση Ramsar,

Ειδικά Π.Π. σύµφωνα µε την Σύµβαση της Βαρκελώνης (Πρωτόκολλο 4),

Βιογενετικά Αποθέµατα,

Αποθέµατα Βιόσφαιρας,

Περιοχές Παγκόσµιας Κληρονοµιάς,

Περιοχές στις οποίες έχει απονεµηθεί το Ευρωδίπλωµα,

Σηµαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (Important Bird Areas-IBA).

Κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών σε Ευρωπαϊκό (Κοινοτικό) επίπεδο 34:

Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ-SPA) (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ),

Τόποι Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (SCI), οι οποίοι έχουν προταθεί για ένταξη στο ευρωπαϊκό

οικολογικό δίκτυο Natura 2000 και θα χαρακτηριστούν ως Ειδικές Ζώνες ∆ιατήρησης (Οδηγία

92/43/ΕΟΚ).

Κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών σε Εθνικό επίπεδο 35:

Εθνικοί ∆ρυµοί (Ν. 996/71),

Αισθητικά ∆άση (Ν. 996/71),

∆ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης (Ν. 996/71),

Καταφύγια Άγριας Ζωής(Ελεγχόµενες κυνηγετικές περιοχές, Εκτροφεία θηραµάτων-Ν. 177/75,

όπως τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98),

Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (Ν. 5351/32 όπως τροποποιήθηκε από τον Ν. 1465/50),

Εθνικά Πάρκα-∆ρυµοί (Ν. 1650/86),

Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86),

Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86),

Προστατευόµενοι Φυσικοί Σχηµατισµοί και Τοπία (Ν. 1650/86),

Περιοχές Οικοανάπτυξης (Ν. 1650/86).

Οι διεθνώς αυτές χαρακτηρισµένες περιοχές όπως και το σύνολο των εθνικών περιοχών

αποτελούν τµήµα, ταυτίζονται ή έχουν και ευρύτερα όρια από τις προτεινόµενες προς ένταξη στο

∆ίκτυο Natura 2000.36

33 Βλέπε σχετικούς πίνακες από www.minenv.gr- Ειδική ενότητα-Βιότοποι της Ελλάδας. 34 Βλέπε όπως παραπάνω σηµείωση 14. 35 Βλέπε όπως παραπάνω σηµείωση 14. 36 Βλέπε όπως παραπάνω σηµείωση 14.


44

2.3 Το Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Natura 2000 και η εφαρµογή του στην Ελλάδα.

Στα πλαίσια της εφαρµογής της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την δηµιουργία του δικτύου Natura

2000 και κατά την διάρκεια της πρώτης φάσης του (1994-1996), η Ελλάδα, όπως και τα άλλα κράτη-

µέλη της Ε.Ε. είχε την υποχρέωση να απογράψει τους τύπους οικοτόπων και τα είδη χλωρίδας και

πανίδας που αναφέρονται στα παραρτήµατα Ι& ΙΙ της Οδηγίας και να αποστείλει στην Ευρωπαϊκή

Επιτροπή έναν κατάλογο προτεινόµενων περιοχών. Έτσι ανατέθηκε και εκτελέσθηκε από το Μουσείο

Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας µέσω του ΕΚΒΥ και των συνεργαζόµενων Πανεπιστηµίων το

πρόγραµµα Life «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίµηση και Χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων και

των ειδών χλωρίδας και πανίδας στην Ελλάδα» µε τίτλο «Οδηγία 92/43/ΕΟΚ-Το Έργο Οικοτόπων

στην Ελλάδα-∆ίκτυο Φύση 2000». ∆ηµιουργήθηκε µε αυτήν την διαδικασία ο Επιστηµονικός

Κατάλογος των προτεινόµενων προς ένταξη περιοχών µε συµπληρωµένα τα Τυποποιηµένα ∆ελτία

∆εδοµένων για κάθε περιοχή ο οποίος αποτέλεσε και την επιστηµονική βάση αναφοράς για τον

Εθνικό Κατάλογο των προτεινόµενων προς ένταξη στο ∆ίκτυο Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας.37

Στα πλαίσια του έργου επιλέχθηκαν 296 περιοχές και µελετήθηκαν κυρίως σε ό,τι αφορά τους

τύπους οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι και τα είδη φυτών και ζώων του Παραρτήµατος ΙΙ της

92/43/ΕΟΚ. Αναγνωρίστηκε και καταγράφηκε επίσης µεγάλος αριθµός «Άλλων Σηµαντικών Ειδών»

που εµφανίζονται στην Ελλάδα και δεν περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα ΙΙ, κυρίως κινδυνεύοντα,

σπάνια, ενδηµικά και/ ή προστατευόµενα από διεθνείς συµβάσεις είδη. Από τους 255 τύπους

οικοτόπων που περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα Ι της Οδηγίας, οι 110 (43%), εµφανίζονται στην

Ελλάδα όπως και επιπλέον, 76 είδη ζώων (38,2%) και 39 είδη φυτών (9%) που αναφέρονται στην

Οδηγία. Είναι φανερό, ότι σχετικά µε τον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας, η Οδηγία δεν αντανακλά

τη βιοποικιλότητα και την ανάγκη διατήρησης των ειδών που απατώνται στη χώρα.38

Οι περισσότερες από τις 300 περίπου περιοχές που περιλήφθησαν στο έργο ήταv

προστατευόµενες σε εθνικό/ περιφερειακό αλλά και διεθνές επίπεδο συνολικής έκτασης περίπου

30.000.000 στρεµµάτων (χερσαίων, θαλασσίων και εσωτερικών υδάτων) ποσοστό που εκτιµάται περί

του 20% της συνολικής επιφάνειας της χώρας. Το 2,5% της ελληνικής επικράτειας καλύπτεται από

Προστατευόµενες Περιοχές σύµφωνα µε την εθνική νοµοθεσία, ενώ οι περιοχές που έχουν δηλωθεί

προς ένταξη στο δίκτυο Natura 2000 αντιπροσωπεύουν συνολικό ποσοστό περίπου 16,6% επί της

χερσαίας έκτασης της χώρας (Ε.Κ.Π.Α.Α.,2002).

37 Βλέπε όπως παραπάνω σηµείωση 14. 38 Βλέπε όπως παραπάνω σηµείωση 14.


45

Σε δεύτερη φάση τώρα, η οποία δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί, δηµιουργείται ένας κατάλογος

προτεινόµενων Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας (pSci), ώστε να καταρτιστεί ο τελικός κατάλογος των

περιοχών του δικτύου. Στην παρούσα φάση έχει σχεδόν οριστικοποιηθεί ο Εθνικός Κατάλογος µε

συνολικά 151 περιοχές ΖΕΠ-SPA να έχουν κοινοποιηθεί στην ΕΕ από την Ελλάδα και να έχουν

ενταχθεί αυτόµατα στην Οδηγία για τους Οικοτόπους συνολικής έκτασης περίπου 13.703 τετρ.χλµ και

239 περιοχές ως pSci (ορισµένες από τις οποίες να είναι εν όλο ή εν µέρει και περιοχές SPA)

συνολικής έκτασης 27.641 τετρ.χλµ (Natura Barometer June,2005).

2.4 Οι Φορείς ∆ιαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών.

Σύµφωνα µε τον Ν. 3044/2002 (Άρθρο 13) ιδρύθηκαν οι εξής Φορείς ∆ιαχείρισης

Προστατευόµενων Περιοχών µε Κ.Υ.Α. των Υπουργών Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε., Γεωργίας, Ανάπτυξης και του

κατά περίπτωση αρµοδίου υπουργού:

1) Φ∆ ∆έλτα Έβρου (Εθνικό Πάρκο ∆έλτα Έβρου) 39

2) Φ∆ ∆άσους ∆αδιάς (Εθνικό Πάρκο ∆άσους ∆αδιάς- Λευκίµµης- Σουφλίου)

3) Φ∆ Λίµνης Κερκίνης (Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης)

4) Φ∆ Λιµνοθάλασσας Μεσολογγίου (Εθνικό Πάρκο Λιµνοθάλασσας Μεσολογγίου)

5) Φ∆ ∆έλτα Αξιού- Λουδία-Αλιάκµονα (Εθνικό Πάρκο ∆έλτα Αξιού- Λουδία-Αλιάκµονα)

6) Φ∆ Λιµνών Κορώνειας-Βόλβης (Εθνικό Πάρκο Λιµνών Κορώνειας-Βόλβης )

7) Φ∆ Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου - Β. Σποράδων (Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο)

8) Φ∆ ∆έλτα Νέστου-Βιστωνίδας- Ισµαρίδας (Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης)

9) Φ∆ Όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού (Περιοχή οικοανάπτυξης Όρους Πάρνωνα και

υγροτόπου Μουστού)

10) Φ∆ Λίµνης Παµβώτιδος Ιωαννίνων (Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίµνης Παµβώτιδας)

11) Φ∆ Υγροτόπων Αµβρακικού (Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αµβρακικού)

12) Φ∆ Υγροτόπων Κοτυχίου-Στροφυλιάς (Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου-Στροφυλιάς)

13) Φ∆ Εθνικών ∆ρυµών Βίκου-Αώου και Πίνδου (Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου)

14) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Πρεσπών (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµού Πρεσπών)

39 Στις παρενθέσεις το καθεστώς-νοµικό πλαίσιο της προστατευόµενης περιοχής και του αντίστοιχου Φορέα ∆ιαχείρισης της όπως ισχύει µέχρι 28/06/2005 (Νοµικό πλαίσιο για τους 27 Φορείς ∆ιαχείρισης Προστατευόµενων Περιοχών, Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε.,2005α)


46

15) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Αίνου (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµού Αίνου)

16) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Ολύµπου (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµού Ολύµπου)

17) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Σαµάρια (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµών Σαµαριάς και Λευκών Ορέων)

18) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµού Παρνασσού)

19) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµού Πάρνηθας)

20) Φ∆ Εθνικού ∆ρυµού Οίτης (Εθνικό Πάρκο ∆ρυµού Οίτης)

21) Φ∆ Στενών και εκβολών Καλαµά (Πάρκο Προστασίας της Φύσης Στενών και εκβολών των

ποταµών Αχέροντα και Καλαµά)

22) Φ∆ Χελµού-Βουραϊκού (Εθνικό Πάρκο Χελµού-Βουραϊκού)

23) Φ∆ Οροσειράς Ροδόπης (Περιοχή οικοανάπτυξης Οροσειράς Ροδόπης)

24) Φ∆ Καρπάθου-Σαρίας (Περιοχή οικοανάπτυξης Ολύµπου(Καρπάθου-Σαρίας)

25) Φ∆ Κάρλας-Μαυροβουνίου- Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου (Περιοχή Οικοανάπτυξης Κάρλας-

Μαυροβουνίου- Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου).

Επίσης υπάρχουν ήδη δύο Φορείς ∆ιαχείρισης, του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (Π.∆.

ΦΕΚ 906/Α/22-12-1999, τροποποίηση ΦΕΚ 1272/∆/27-11-03) και του Εθνικού Πάρκου Σχοινιά-

Μαραθώνα (Π.∆. ΦΕΚ 395/∆/3-07-2000) που έχουν ιδρυθεί µε Προεδρικά ∆ιατάγµατα.


47

ΜΕΡΟΣ Γ. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ


48

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, ∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ

1.1 Γεωγραφική θέση Ιονίων Νήσων -Τα Ιόνια Νησιά στην νέα εποχή (21ος αιώνας).

Στην προσπάθεια µας να επιχειρήσουµε µια συνολική και σφαιρική προσέγγιση του γεωγραφικού

χώρου του Ιονίου και να τον εντάξουµε στα διάφορα γεωγραφικά και γεωπολιτικά χωρικά σύνολα που

αυτός ανήκει, µπορούµε να διακρίνουµε τρία διαφορετικά και συνάµα διαδοχικά επίπεδα τα οποία

διαχρονικά υπήρξαν το πεδίο σηµαντικών ιστορικών, κοινωνικών και οικονοµικών ανακατατάξεων.

Ως 1ο επίπεδο, θεωρούµε το νησιωτικό σύµπλεγµα των Ιονίων Νήσων, ως αυτό καθεαυτό, το

γεωγραφικό σύνολο νησιωτικών εδαφών που αποτελεί σήµερα ιδιαίτερη διοικητική περιφέρεια στα

πλαίσια συγκρότησης του ελληνικού Κράτους, την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (Π.Ι.Ν.).

Ως 2ο επίπεδο, µπορούµε να θεωρήσουµε τον ευρύτερο Ιόνιο χώρο που εκτός από την Περιφέρεια

Ιονίων Νήσων και τα υπόλοιπα Επτάνησα (Κύθηρα, Αντικύθηρα), περιλαµβάνει την παράκτια ζώνη

της ∆υτικής Ελλάδας, και ακόµα τις ανατολικές ακτές της Νότιας Ιταλίας µε τον ενδιάµεσο θαλάσσιο

χώρο.

Ως 3ο χωρικό επίπεδο, αναφοράς των Ιονίων Νήσων θεωρείται η ευρύτερη γεωγραφική ενότητα του

εγκάρσιου θαλάσσιου άξονα που εκτείνεται από την Αδριατική θάλασσα µέχρι το Ιόνιο Πέλαγος που

βρίσκεται στο γεωγραφικό κέντρο της ευρύτερης Μεσογειακής λεκάνης.

1.2 Γεωγραφική και διοικητική διάρθρωση και συγκρότηση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων-

γενικά χαρακτηριστικά.

Τα Ιόνια Νησιά συγκροτούν µια αµιγώς νησιωτική και συνάµα ακριτική Περιφέρεια, την

Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, και αποτελούν στην ουσία το ‘’ Ιόνιο Αρχιπέλαγος’’ το οποίο εκτείνεται

κατά µήκος των δυτικών παράλιων της Ελλάδας. Τα νησιωτικά εδάφη της Περιφέρειας βρίσκονται

εξολοκλήρου στον θαλάσσιο χώρο της Κεντρικής Μεσογείου, γειτνιάζουν προς βορρά µε την

Βαλκανική και προς δυτικά µε την Ιταλία, και αποτελούν τα δυτικότερα γεωγραφικά όρια της

επικράτειας του Ελληνικού Κράτους.


49

Σε κάθε περίπτωση, το αρχιπέλαγος του Ιονίου αποτελεί την ‘’ δυτικό-ευρωπαϊκή περιφέρεια’’

της Ελλάδας και όχι µόνον γεωγραφικά. Είναι ίσως συµβολικό το γεγονός ότι τρία µικρά νησάκια του

Ιονίου, και µάλιστα κατοικηµένα, (Οθωνοί, Ερεικούσα και Μαθράκι), οριοθετούν την έκταση της

ελληνικής επικράτειας από δυτικά (Μπεριάτος,2003). Η Π.Ι.Ν. συνιστά έτσι συνοριακή περιοχή της

χώρας, σε αντίθεση µε τις λοιπές νησιωτικές περιφέρειες της χώρας που αποτελούν συνοριακές

περιοχές των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Περιφέρεια αποτελεί µια γεωπολιτική περιοχή ιδιαίτερης σηµασίας για την Ελλάδα λόγω της

εγγύτητας της µε την υπόλοιπη Ευρώπη και τα Βαλκάνια µε σηµαντικότατη συνεισφορά στον

ιστορικό, πολιτιστικό, κοινωνικοοικονοµικό και αναπτυξιακό κοµµάτι της ελληνικής

πραγµατικότητας. Η Π.Ι.Ν. θεωρείται, και είναι, µία περιφέρεια µε σηµαντική συµβολή στην

συνολική ανάπτυξη της Ελλάδας. Τα Ιόνια Νησιά έχουν µια κοινή πορεία 3.000 περίπου χρόνων όπου

το ‘’ χθες’’, όπως αυτό εκφράστηκε στις κοινές ιστορικές τύχες και µνήµες, στους κοινούς αγώνες,

αποτέλεσε και αποτελεί τον συνεκτικό κρίκο µεταξύ τους. Έτσι το 1986 µε την συγκρότηση και

δηµιουργία της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων από το Ελληνικό κράτος σηµατοδοτείται ουσιαστικά η

επανασύνδεση των Ιονίων Νήσων µετά το ιστορικό 1864.

Ιδρυτικό νοµοθέτηµα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων θεωρείται ο Ν. 1622/1986 (ΦΕΚ Α’ 92/14-

07-1986)µε τίτλο «Τοπική Αυτοδιοίκηση, Περιφερειακή Ανάπτυξη και ∆ηµοκρατικός

Προγραµµατισµός». Με βάση τις ρυθµίσεις του Άρθ.71, του Ν. 1622/1986 εξεδόθη το υπ’ αριθµ.51

Π.∆. της 06/03/1987 µε το οποίο η Χώρα έχει διαιρεθεί σε 13 Περιφέρειες (Αθανασόπουλος, 1999).

Έτσι η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων αποτελεί µία από τις 4 αποκλειστικά νησιωτικές Περιφέρειες της

Ελλάδας, η οποία συγκροτήθηκε µε βάση κυρίως το κοινό ιστορικό και πολιτισµικό της παρελθόν, και

δευτερευόντως από τα κοινά κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των αµιγώς νησιωτικών της

εδαφών που απορρέουν από την δοµή και την διάταξη του νησιωτικού χώρου στον οποίον

εντάσσονται, κατά µήκος των δυτικών ακτών της χώρας.

Ως νησιωτική περιφέρεια ορίζεται η γεωγραφική περιοχή που περιλαµβάνει οµάδα νησιών40 ή

ένα µεγάλο νησί και τα χαρακτηριστικά της, κυρίως κοινωνικό-οικονοµικά, την διαφοροποιούν από

τις υπόλοιπες ηπειρωτικές περιφέρειες(Σοφούλης, 1991).

40 Γενικά, νησί µπορεί να θεωρηθεί κάθε τµήµα γης που δεν έχει χερσαία σύνορα.. Ένας στατιστικός κυρίως ορισµός για το νησιωτικό χώρο, που περιλαµβάνει ωστόσο και κοινωνικοοικονοµικές διαστάσεις, θεωρείται αυτός που έχει δώσει η Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUROSTAT), σύµφωνα µε τον οποίο, νησί είναι κάθε τµήµα γης µε έκταση τουλάχιστον 1 km2 , που διαθέτει επιπλέον τα εξής χαρακτηριστικά: α) απέχει τουλάχιστον 1km από την ξηρά, ενώ δεν έχει σταθερή σύνδεση µε αυτήν, β) έχει δηµιουργηθεί µε φυσικό τρόπο, γ) είναι µικρότερο από ήπειρο, δ) έχει ένα µόνιµο πληθυσµό στατιστικά σηµαντικό(η EUROSTAT θέτει ως ενδεικτικό όριο τους 50 κατοίκους) και ε) δεν περιλαµβάνει πρωτεύουσα κράτους(Ακαδηµία Αθηνών, 2004).


50

Στην Ε.Ε. σε νησιωτική περιφέρεια µπορεί να ενταχθεί τµήµα της χώρας-µέλους που

περιβάλλεται από θάλασσα, δεν έχει σταθερή σύνδεση µε την ηπειρωτική χώρα και δεν αποτελεί την

έδρα πρωτεύουσας της χώρας.41 Για αυτό το λόγο θα χαρακτηρίζαµε την Π.Ι.Ν. ως µια από τις πλέον

‘’ περιφερειακές’’ γεωγραφικές ενότητες της Ελλάδας λόγω της γεωγραφικής της θέσης και του

νησιωτικού της χαρακτήρα.

Το χωρικό πρότυπο των Ιονίων Νήσων είναι ανάλογο µε εκείνο της Μεσογείου όπου σε αντίθεση

µε το Αιγαίο πέλαγος και των νησιωτικών του εδαφών, εδώ δεν υπάρχει µεγάλη διαβάθµιση µεγεθών.

Κατά κανόνα υπάρχουν µερικά µεγάλα σε έκταση νησιά όπως η Κέρκυρα και η Κεφαλονιά και

αρκετά µικρά νησιά και νησίδες. Τα Ιόνια νησιά είναι ‘’ ηπειρωτικού τύπου’’ επειδή αφενός

αποτελούν συµπλήρωµα και φυσική προέκταση (γεωλογική) της απέναντι στεριάς της ελληνικής

χερσονήσου και αφετέρου, κοινό χαρακτηριστικό τους αποτελεί η αρκετά µεγάλη λειτουργική

εξάρτηση τους από το εθνικό ηπειρωτικό έδαφος, καθώς η µεγάλη χωρική εγγύτητα και γειτνίαση µε

τον ηπειρωτικό κορµό της χώρας οξύνει τις εξαρτήσεις και δηµιουργεί προβλήµατα στην αυτόνοµη

υπόσταση και λειτουργία τους ως ενιαίων χωρικών συστηµάτων.

Η Περιφέρεια αποτελείται από τέσσερις νοµούς: Κέρκυρας, Λευκάδος, Κεφαλληνίας& Ιθάκης

και Ζακύνθου, που είναι και τα 4 µεγαλύτερα νησιά της. Ο κάθε νοµός στο Ιόνιο έχει α) το δικό του

επίπεδο και ίσως την δική του πολιτική ανάπτυξης, β) την δική του ξεχωριστή σύνδεση µε την

ηπειρωτική χώρα και άλλες περιοχές, γ) την δική του εξάρτηση από την ηπειρωτική

χώρα(Καραθανάση & Μαραβέγια, 2003).

Εκτός από τα 4 µεγαλύτερα νησιά που συνιστούν και τους νοµούς της, η Περιφέρεια Ιονίων

Νήσων περιλαµβάνει 8 µικρότερα κατοικηµένα νησιά. Αυτά είναι οι Οθωνοί, η Ερεικούσα, το

Μαθράκι και οι Παξοί και Αντίπαξοι που υπάγονται διοικητικά στον Ν. Κέρκυρας, το νησί της

Ιθάκης στο Ν. Κεφαλλονιάς και τέλος το Μεγανήσι, ο Κάλαµος και η Καστός στον Ν. Λευκάδος. Tα

υπόλοιπα 300 νησάκια και νησίδες, διάσπαρτα σε όλο το Ιόνιο, είναι ακατοίκητα.

Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων έχει συνολική έκταση 2.307 τετρ.χιλιόµετρα και καλύπτει ποσοστό

µόλις 1,8% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας (η µικρότερη σε έκταση περιφέρεια της Ελλάδας), µε

συνολικό πληθυσµό για το 2001, 212.984 κατοίκους. Ο µεγαλύτερος σε έκταση Νοµός της είναι αυτός

της Κεφαλλονιάς& Ιθάκης, ο οποίος καταλαµβάνει περίπου το 40% της συνολικής έκτασης της µε

41 Ο ορισµός αυτός δόθηκε από το: Parlement Européen, Résolution sur les problèmes des régions insulaires de l’ Union Européenne, A4-0118/1998 όπως και οι ορισµοί για το νησιωτικό σύµπλεγµα και το αρχιπέλαγος. Το Νησιωτικό σύµπλεγµα περιλαµβάνει οµάδα νησιών που έχουν µεταξύ τους λειτουργικές αλληλεξαρτήσεις και είναι χώρος ευαίσθητος σε επιρροές από ηπειρωτικές περιοχές, ενώ το αρχιπελάγους αναφέρεται σε αποµονωµένη οµάδα νησιών µε έντονες εσωτερικές λειτουργικές διασυνδέσεις (Ακαδηµία Αθηνών, 2004).


51

904 τ.χλµ. και έπονται ο Ν. Κέρκυρας (641 τετρ. χλµ., ποσοστό 28%), ο Ν. Ζακύνθου (406 τετρ. χλµ.,

ποσοστό 18%) και τέλος ο Ν. Λευκάδος(356 τετρ. χλµ., ποσοστό 15%).

Από τις Περιφέρειες της χώρας, σχετικά µε τον αριθµό των νησιωτικών εδαφών, η Π.Ι.Ν.

βρίσκεται στην 4η θέση στην σχετική κατάταξη µε σύνολο 949 νησιωτικών εδαφών που αποτελούν το

9,7% των νησιωτικών εδαφών της Ελλάδας (Konsolas & al., 2002). Επίσης, σε ότι αφορά την

κατάταξη των Περιφερειών σε όρους που αναφέρονται σε ορεινές εκτάσεις σε αναλογία µε το σύνολο

των ορεινών εδαφών της χώρας, η Π.Ι.Ν. καταλαµβάνει την 12η θέση, µε ποσοστό µόλις 1%.

Σύµφωνα µε την νέα διοικητική διαίρεση της Ελλάδας, «Σχέδιο Καποδίστρια», η Π.Ι.Ν.

αποτελείται από 33 νέους ∆ήµους και 6 Κοινότητες οι οποίες παρέµειναν για εθνικούς ή οικονοµικούς

λόγους. Η έδρα της Περιφέρειας ευρίσκεται στο νησί της Κέρκυρας. Συνολικά η Περιφέρεια αριθµεί

32 νησιά (µικρά και µεγάλα) εκ των οποίων κατοικούνται µόνο τα 13. Περιλαµβάνει από τα βόρεια

προς τα νότια τα νησιά: Οθωνοί, Ερεικούσα, Μαθράκι, Κέρκυρα, Παξοί& Αντίπαξοι, Λευκάδα,

Μεγανήσι, Κάλαµος, Καστός, Ιθάκη, Κεφαλληνία και Ζάκυνθο.42

Βασικά γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας είναι οι ορεινοί όγκοι µε µεγάλο

υψόµετρο, οι λιµνοθάλασσες, τα ποτάµια, οι καταπράσινες πεδιάδες και κυρίως η εκτενέστατη

αµµώδης ακτογραµµή η οποία διακόπτεται από βραχώδεις ακτές που δηµιουργούν πολυάριθµα

θαλάσσια σπήλαια και σπηλιές. Τα υψηλότερα όρη είναι ο Αίνος στην Κεφαλλονιά, η Ελάτη στην

Λευκάδα, ο Παντοκράτορας στην Κέρκυρα και ο Βραχίονας στην Ζάκυνθο. Το ποσοστό των ορεινών

εκτάσεων καλύπτει το 23,7% της συνολικής έκτασης της Περιφέρειας, των ηµιορεινών το 35,8% ενώ

το 35,9% καλύπτουν οι πεδινές εκτάσεις(Konsolas & al.,2002).

Η Κεφαλλονιά και η Ζάκυνθος έχουν εκτεταµένες ζώνες ηµιορεινών εκτάσεων (ποσοστά 42%

και 55%), η Λευκάδα µεγάλο τµήµα ορεινών ζωνών (ποσοστό 62%) ενώ µεγάλα τµήµατα πεδινών

εκτάσεων διαθέτει η Κέρκυρα (ποσοστό 69%).Η µεγαλύτερη έκταση της Π.Ι.Ν. είναι ηµιορεινή, µε

την Ζάκυνθο και τη Λευκάδα να έχουν υψηλό ποσοστό δασικής κάλυψης (µέσος όρος 17%).

Το σύµπλεγµα των Ιονίων Νήσων χαρακτηρίζεται αφενός από µια κλιµατική οµοιοµορφία, µε

υψηλό δείκτη βροχοπτώσεων και γενικότερα ήπιο κλίµα µε θερµά καλοκαίρια και υγρούς χειµώνες,

και αφετέρου από µια µεγάλη ποικιλία τοπίου στο οποίο κυρίαρχο ρόλο παίζουν τόσο τα

ανθρωπογενή όσο και τα φυσικά στοιχεία, ιδιαίτερα η βλάστηση και η γεωµορφολογία των ακτών.

42 Στο Ιόνιο πέλαγος δεν υπάρχουν µόνο τα γνωστά τέσσερα ή επτά µεγαλύτερα, ούτε ακόµη τα 12 κατοικηµένα, όπως συνήθως πιστεύεται, αλλά πολύ περισσότερα. Αν λογαριάσουµε και τις νησίδες ο αριθµός τους ξεπερνάει τα 300! Τα 32 είναι σχεδόν πάντα ‘’ ορατά’’ και παρόντα στους ευρείας χρήσης χάρτες (συνήθως µικρής κλίµακας, πάνω από 1:200.000). Τα υπόλοιπα εµφανίζονται στους ειδικούς χάρτες της Υδρογραφικής Υπηρεσίας (Μπεριάτος, 2003).


52

Ειδικά οι ακτές της έχουν συνολικό µήκος που αντιπροσωπεύει το 8% περίπου της συνολικής

ακτογραµµής της χώρας43 µε κατάφυτους κόλπους, φυσικά λιµάνια, µεγάλες αµµώδεις παραλίες αλλά

και βραχώδεις ακτές µε σπήλαια να συνθέτουν την παράκτια ζώνη, δηµιουργώντας τοπία σε

ανθρώπινη κλίµακα που σε συνδυασµό µε το ήπιο κλίµα που επικρατεί σε όλα τα νησιά της Π.Ι.Ν. να

δηµιουργούν πολύ καλές συνθήκες διαµονής και κυρίως τουρισµού και αναψυχής.

Τέλος η Π.Ι.Ν. χαρακτηρίζεται από µια έντονη σεισµικότητα, κυρίως η Ζάκυνθος και η

Κεφαλλονιά οι οποίες βρίσκονται ανάµεσα από διάφορους γεωτεκτονικούς σχηµατισµούς, σε µια

έντονα σεισµική περιοχή.44

1.3 Πληθυσµός της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. ∆ηµογραφική εξέλιξη και συγκριτικά στοιχεία-

τάσεις.

Ο πραγµατικός πληθυσµός ανέρχεται σε 212.984 κατοίκους για το 2001 (Απογραφή ΕΣΥΕ), και

για αυτό η Π.Ι.Ν. καταλαµβάνει την 12η θέση µεταξύ των 13 περιφερειών της χώρας, και την 3η

µεταξύ των αντίστοιχων νησιωτικών περιφερειών της. Η κατανοµή του πληθυσµού ενδοπεριφερειακά,

η πυκνότητα του πληθυσµού και τα πληθυσµιακά ποσοστά αναλογίας της Π.Ι.Ν. δίνονται στον

παρακάτω πίνακα:

Πίνακας 1.1-Πληθυσµιακά στοιχεία της Ελλάδας και της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, 2001 Συνολικός

πληθυσµός Συνολική επιφάνεια (τετρ. χλµ.)

Πυκνότητα πληθυσµού (κάτοικοι/ τετρ.χλµ.)

Ποσοστό % επί του συνολικού πληθυσµού της Π.Ι.Ν.

Ποσοστό % επί του συνολικού πληθυσµού της Ελλάδας

Ελλάδα 10.964.020 131.957 83,1 - 100,00% Π.Ι.Ν. 212.984 2.307 92,3 100,00% 1,94% Ν.Κέρκυρας 111.975 641 174,7 52,6% 1,02% Ν.Κεφαλλονιάς 39.488 904 43,7 18,5% 0,36% Ν.Ζακύνθου 39.015 406 96,1 18,3% 0,35% Ν.Λευκάδος 22.506 356 63,2 10,6% 0,21%

Πηγή: Επιλογή, Οι Νοµοί της Ελλάδας,2004

Σύµφωνα µε τα στοιχεία του πίνακα, ο Ν. Κέρκυρας συγκεντρώνει περισσότερο από το µισό

πληθυσµό της Π.Ι.Ν. (53%) και ακολουθούν η Κεφαλονιά και η Ζάκυνθος. Σε Εθνικό επίπεδο

43 Από τα 15.021 τ.χλµ. περίπου της συνολικής ακτογραµµής της Ελλάδας (το 40% της οποίας ανήκει στα νησιά) τα 1.200 τ.χλµ. περίπου ανήκουν διοικητικά στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Το συνολικό µήκος ακτογραµµής που αντιστοιχεί σε κάθε νησί της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων σε τετρ. χλµ είναι: Κεφαλλονιά 254, Κέρκυρα 217, Ζάκυνθος 123, Λευκάδα 117, Ιθάκη 101, Παξοί 46, Μεγανήσι 46, Κάλαµος 30,Οθωνοί 17 κτλ.(Beriatos, 2002b). 44 Μια περιοχή η οποία κατά το πρόσφατο παρελθόν(1953)έχει δώσει καταστροφικούς σεισµούς µε θύµατα και καταστροφικές συνέπειες για τα νησιά (απώλεια οικιστικού, οικονοµικού, πολιτιστικού πλούτου, µετανάστευση κλπ.).


53

αντίστοιχα ο Ν. Κέρκυρας, συγκεντρώνει το 1% του συνολικού πληθυσµού της χώρας µε τον Ν.

Λευκάδας να συγκεντρώνει µόλις το 0,2% (µικρότερος πληθυσµιακός νοµός της χώρας). Η

πυκνότητα του πληθυσµού κινείται σε υψηλά επίπεδα ενώ ενδοπεριφερειακά την υψηλότερη

πληθυσµιακή κατανοµή την συναντάµε στον Ν. Κέρκυρας.

Συµπερασµατικά θα παρατηρήσουµε ότι η ποσοστιαία συµµετοχή του πληθυσµού της Π.Ι.Ν. στο

συνολικό πληθυσµό της Ελλάδας (µε ποσοστό 1,94%) είναι µεγαλύτερη από την ποσοστιαία

συµµετοχή της έκτασης της (µε ποσοστό 1,75%) στην συνολική έκταση της χώρας. Αναφορικά,

επίσης, µε την αστικότητα του πληθυσµού το 2001 ο αστικός και ηµιαστικός πληθυσµός αποτελούσαν

το 1/3 περίπου του συνολικού πληθυσµού. Η διαχρονική εξέλιξη των ποσοστών του αστικού,

ηµιαστικού και αγροτικού πληθυσµού παρουσιάζει µια εικόνα σχεδόν ταυτόσηµη µε την εξέλιξη του

πληθυσµού κατά υψοµετρική ζώνη. Όσον αφορά την απόλυτη και ποσοστιαία µεταβολή του

συνολικού πληθυσµού της Π.Ι.Ν., αρχίζοντας την ανάλυση µας από το 1951 έως και την απογραφή

του 2001 και σύµφωνα µε τον παρακάτω πίνακα:

Πίνακας1.2-Απόλυτη και ποσοστιαία µεταβολή του πληθυσµού της Π.Ι.Ν. και της Ελλάδας Έτη % Μεταβολή πληθυσµού Συνο-

λικός Πλη- θυσµός

1951 1961 1971 1981 1991 2001 1951- 1961

1961- 1971

1971- 1981

1981- 1991

1991- 2001

1971-2001

Ιόνια Νησιά

228.597 212.573 188.443 182.651 193.734 212.984 -7,0% -11,4% -0,97% 6,06% 9,93% 15,47%

Ελλάδα 8.768.1289.740.417 10.259.90010.964.020 11,09% 5,33% 6,86% 25,04%Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφές πληθυσµού

Όπως παρατηρούµε ο πληθυσµός της Π.Ι.Ν. παρουσίαζε συνεχής µείωση την µεταπολεµική

περίοδο όµως από την δεκαετία του 1980 και µετά εµφάνισε αντιστροφή της πτωτικής του πορείας.

Την περίοδο1961-1981 η Π.Ι.Ν. παρουσίασε αρνητική τάση µείωσης του συνολικού της πληθυσµού

γεγονός που ερµηνεύεται από το υψηλό ποσοστό εξωτερικής µετανάστευσης την περίοδο αυτή καθώς

και από τους ισχυρούς σεισµούς του 1953. Με το ίδιο σκεπτικό, η πληθυσµιακή αύξηση τα τελευταία

20 χρόνια οφείλεται στην αυξανόµενη οικονοµική ευηµερία αλλά και στην αύξηση του αριθµού των

αλλοδαπών και την παλιννόστηση. Η αυξητική τάση λοιπόν ξεκινά από την δεκαετία 1981-1991, για

να συνεχισθεί εντονότερα την επόµενη δεκαετία µε ρυθµούς υψηλότερους από αυτούς της χώρας,

χωρίς ωστόσο να καλύπτονται οι απώλειες των προηγούµενων δεκαετιών. Συνολικά την περίοδο

1951-2001 ο πληθυσµός των Ιονίων Νήσων µειώθηκε κατά 6,83%.

Όσον αφορά τη διαφοροποίηση στην πληθυσµιακή εξέλιξη των νοµών της Π.Ι.Ν. και µε

κριτήριο την µεταβολή του πραγµατικού πληθυσµού την περίοδο 1991-2001, η Κεφαλλονιά

κατατάσσεται 2η, η Ζάκυνθος 3η, η Λευκάδα 23η, η Κέρκυρα 26η ,και η Π.Ι.Ν. 3η πανελλαδικά (µετά


54

την Στερεά Ελλάδα και Κρήτη). Η γενική τάση της Π.Ι.Ν., σε σχέση µε τα πληθυσµιακά της µεγέθη,

εµφανίζεται στους Ν. Λευκάδος, Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου. Αντιθέτως ο Ν. Κέρκυρας ακολουθεί

πιο σταθερή θετική πορεία καθόλη την εξεταζόµενη περίοδο. Αξιοσηµείωτο επίσης είναι το γεγονός

ότι στα µικρά νησιά παρατηρείται σε γενικές γραµµές συγκράτηση του πληθυσµού, γεγονός το οποίο

αποτέλεσε και αποτελεί βασικό στόχο της αναπτυξιακής πολιτικής της Π.Ι.Ν µέσω των

Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων (Π.Ε.Π.).

Γενικά, η εξέλιξη του πληθυσµού στα Ιόνια Νησιά εµφανίζει υψηλότερη αύξηση από την

αντίστοιχη της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες, γεγονός το οποίο δεν οφείλεται σε φυσική αύξηση του

πληθυσµού (υπεροχή γεννήσεων εναντίων θανάτων) αλλά κυρίως στην εγκατάσταση οικονοµικών

µεταναστών. Η φυσική αύξηση του πληθυσµού (γεννήσεις έναντι θανάτων) η οποία ήταν σηµαντική

τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες, εξελίχθηκε σε µηδενική στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και

στην συνέχεια αρνητική (-2,95 για το 2000 και -1,78 για το 2001), αν και µε επιβραδυνόµενο ρυθµό.

Για αυτό το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού υποχωρεί, από 3 άτοµα ανά 1.000 κατοίκους

το 1999 σε 1,8 το 2001.Συµπεραίνουµε λοιπόν ότι οι πληθυσµιακές εξελίξεις στην Π.Ι.Ν. είναι

σύµµετρες µε εκείνες σε εθνικό επίπεδο. Η κατά 6,9% αύξηση µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001

σε εθνικό επίπεδο οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην εισροή οικονοµικών µεταναστών και την

καταγραφή µεγάλου µέρους των παράνοµων αλλογενών µεταναστών45.Τέλος, η εξέλιξη καθ’ οµάδες

ηλικιών παραµένει ανησυχητική και θα µπορούσαµε να πούµε ότι η δηµογραφική κατάσταση της

Π.Ι.Ν. βρίσκεται κοντά σε αυτήν της χώρας. Το ποσοστό του γηρασµένου πληθυσµού (< 65 ετών) σε

σύγκριση µε το αντίστοιχο της χώρας είναι υψηλότερο για την περίοδο 1997-2000, αντιθέτως µε τον

συνολικό πληθυσµό ηλικίας κάτω των 15 ετών ο οποίος παρουσιάζει σταδιακή µείωση46.

Πίνακας1.3-∆ηµογραφική εξέλιξη πληθυσµού της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων-Ελλάδας

1997 1999 2000 < 15 15-65 65 < < 15 15-65 65 < < 15 15-65 65 <

Ελλάδα 16,15% 67,69% 16,16% 15,43% 67,65% 16,92% 15,20% 67,00% 17,30% Π.Ι.Ν. 15,95% 64,24% 19,80% 15,20% 64,44% 20,36% 14,80% 64,70% 20,50%

Πηγή: ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 Ενδιάµεση αξιολόγηση, 2003

45 Η Π.Ι.Ν. το 2001 είχε υψηλότερο ποσοστό συµµετοχής αλλοδαπών στον πληθυσµό της από τον Ε.Μ.Ο.(10% έναντι 7,3%). 46 Αξίζει να σηµειώσουµε ότι αυτή η προϊούσα δηµογραφική γήρανση του ελλαδικού πληθυσµού γενικά αλλά και της Π.Ι.Ν. ειδικά, αποτελεί προϊόν αύξησης της µέσης προσδοκώµενης ζωής και της χαµηλής γεννητικότητας και χειροτερεύει τον δείκτη εξάρτησης προστατευόµενων ατόµων-άτοµα ηλικίας 0-14 ετών- όπως και τον δείκτη εξάρτησης ηλικιωµένων-ποσοστό ατόµων άνω των 65 ετών στο σύνολο του πληθυσµού.


55

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Κάθε εργασία/ έρευνα σχετική µε τις Περιφέρειες Προγραµµατισµού (όπως αποτελεί και η

Περιφέρεια Ιονίων Νήσων) και τις περιφερειακές ανισότητες, ξεκινά από µια συνοπτική ανάλυση των

κύριων χαρακτηριστικών της περιφερειακής οικονοµίας µε δεδοµένα που αφορούν κυρίως το µέγεθος,

την εξέλιξη και την κατανοµή του ΑΕΠ κατά χωρική µονάδα και κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας,

την παραγωγικότητα, το κατά κεφαλή ΑΕΠ, τα παραγόµενα προϊόντα κατά τοµέα παραγωγής, την

εξέλιξη και το ποσοστό συµµετοχής κάθε τοµέα παραγωγής στο σύνολο της περιφερειακής και

εθνικής οικονοµίας κλπ. Πολύ σηµαντικό είναι ότι δείκτες όπως το ΑΕΠ λειτουργούν και ως απόλυτο

βαρόµετρο για την κατανοµή των κονδυλίων των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων της Ε.Ε. σε κάθε χώρα-

µέλος και τις Περιφέρειες Προγραµµατισµού της.

Το ΑΕΠ ως γνωστό µετρά σε χρηµατικές µονάδες το σύνολο των τελικών προϊόντων και

υπηρεσιών που παράγονται ετήσια σε µια οικονοµία και διακινούνται µέσω της αγοράς

(Ρέππας,1991). Από την προσέγγιση λοιπόν ορισµένων δεικτών, όπως η αύξηση του πληθυσµού της

Π.Ι.Ν. αλλά και των οικονοµικών δεικτών της όπως το Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν (ΑΠΠ),

φαίνεται η σηµαντική άνθηση της οικονοµίας της τα τελευταία χρόνια µε µια παράλληλη αύξηση και

των προσεγγιστικών δεικτών ποιότητας ζωής και οικονοµικής ευηµερίας. Από την άλλη µεριά οι ίδιοι

δείκτες φανερώνουν και την ολοένα αυξανόµενη εξάρτηση της οικονοµίας της από τον 3ογενή τοµέα,

κυρίως τον τουρισµό, όπως επίσης και την διαφοροποίηση πλούτου µεταξύ των νησιών της.

∆ιαχρονικά παρατηρείται µια στροφή της οικονοµίας των Ιονίων Νήσων προς τον 3ογενή τοµέα

µε σηµαντική αύξηση της συµµετοχής του στο συνολικό Περιφερειακό ΑΕΠ, σε ποσοστό πάνω από

τα ¾ του συνολικού , ενώ έχει µειωθεί η συµµετοχή των άλλων δύο τοµέων. Γενικά υπάρχουν

αποκλίσεις των οικονοµικών µεγεθών µεταξύ των επιµέρους νοµών (νησιών) της Π.Ι.Ν.

2.1 Περιφερειακό ΑΕΠ.

Συνολικά, η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων παράγει το 1,7% του συνολικού Ακαθάριστου Εγχώριου

Προϊόντος της Ελλάδας, ποσοστό συµµετοχής αυξηµένο την τελευταία εικοσαετία και σταθερό τα

τελευταία χρόνια. Σύµφωνα µε τους τελευταίους Περιφερειακούς λογαριασµούς της ΕΣΥΕ


56

(Περιφερειακοί λογαριασµοί 1999-2001 και 2001-2003,προσωρινά στοιχεία) το ποσοστό αυτό

παραµένει σταθερό και την κατατάσσει στις τελευταίες θέσεις µεταξύ των 13 περιφερειών της χώρας.

Ενδοπεριφερειακά, επίσης η εικόνα δεν διαφοροποιείται διαχρονικά, µε τον Ν.Κέρκυρας το 2001 να

παράγει το 1% του ΑΕΠ της χώρας (25ος µεταξύ των νοµών της Ελλάδας) και τους υπόλοιπους

νοµούς να κινούνται στα ίδια περίπου επίπεδα µεταξύ τους.

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας κινείται και αυτό σε σταθερά επίπεδα τα τελευταία

χρόνια, αυξανόµενο διαχρονικά, παραµένοντας όµως σχετικά στάσιµο ως ποσοστό του κ.κ. ΑΕΠ της

χώρας, στο επίπεδο του 90% περίπου. Με κ.κ. προϊόν 11,5 χιλ. ευρώ το 2002 η Π.Ι.Ν. κατατάσσεται

9η µε βάση το κριτήριο αυτό µε 90% του µ. ο. της χώρας.

Το κ.κ. ΑΕΠ είναι ένας σηµαντικός περιφερειακός δείκτης, γιατί είναι σταθµισµένος µε τον

πληθυσµό και µπορεί να προσδιορίσει σε ικανοποιητικό επίπεδο τις χωρικές τάσεις. Θα πρέπει να

σηµειωθεί επίσης ότι ο δείκτης αυτός χρησιµοποιείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τον

προσδιορισµό της σύγκλισης µεταξύ των περιφερειών των κρατών-µελών της.

Με το κ.κ. ΑΕΠ της Ελλάδας να αντιστοιχεί σε 73,7% του µέσου της Ε.Ε. των 25 χωρών το 2001

σύµφωνα µε την Eurostat, στην Π.Ι.Ν. αναλογεί ΑΕΠ ανά κάτοικο ίσο µε 66% του µέσου όρου της

Ε.Ε.-25. Απέχει όµως ακόµα από τον ‘’ στόχο’’ των περιοχών του Στόχου 1 των ∆ιαρθρωτικών

Ταµείων της Ε.Ε. (κ.κ. ΑΕΠ ίσο τουλάχιστον µε το 75% του µ. ο. της Ε.Ε.). Μεταξύ των Νοµών της

Π.Ι.Ν. το 2001, µεγάλη αύξηση του κ.κ. προϊόντος παρουσίασε ο Ν. Λευκάδας µε 4 εκ. δρχ το 2001

(το 1995 ήταν µόλις 2 εκ. δρχ) καταλαµβάνοντας µε βάση το κριτήριο αυτό την 15η θέση στην

Ελλάδα, µε 99% του µέσου όρου της χώρας για το ίδιο έτος(73% του µέσου όρου της Ε.Ε.-25). Το

δηλωθέν περιφερειακό εισόδηµα ανά φορολογούµενο ανήλθε σε 10,2 χιλ. ευρώ το 2003 έναντι 12,5

χιλ. ευρώ του µέσου όρου. της χώρας ( Π.Ι.Ν. στην 9η θέση) και οι αποταµιευτικές καταθέσεις ανά

κάτοικο για το 2000 ήταν 1,79 εκ. δρχ (Π.Ι.Ν. στην 4η θέση).

Η παραγωγικότητα της εργασίας(ΑΕΠ/ Απασχολούµενοι), αποτελεί επίσης έναν βασικό δείκτη

της επίδοσης ενός τοµέα παραγωγής ή µιας χωρικής µονάδας και µας δείχνει ακόµα και την

αποτελεσµατικότητα της εκµετάλλευσης των παραγωγικών δυνατοτήτων και πόρων µιας χωρικής

µονάδας (Κόνσολας,1997). Η παραγωγικότητα στην Π.Ι.Ν. υστερεί σε σχέση τόσο µε την Ελλάδα όσο

και µε την Ε.Ε. Το 1996 η παραγωγικότητα της Π.Ι.Ν. ανήρχετο στο 63% του µέσου όρου της Ε.Ε.,

παρουσιάζοντας µικρή βελτίωση σε σχέση µε το 1993 (62%), ενώ της Ελλάδας στο 72%.


57

2.2 Οι τοµείς παραγωγής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Η συνολική έκταση της Περιφέρειας ανέρχεται σε 2.307 τετρ. χλµ. και στην µεγαλύτερη της

έκταση είναι ηµιορεινή. Όσον αφορά στην κατανοµή των βασικών κατηγοριών χρήσεων γης, το 47%

περίπου της συνολικής έκτασης είναι βοσκότοποι (κτηνοτροφική γη), µε το σύνολο των

καλλιεργούµενων εκτάσεων να ανέρχεται στο 34% της συνολικής έκτασης της Π.Ι.Ν. και των

δασικών εκτάσεων στο 9%. Τέλος, οι εκτάσεις που προορίζονται για οικιστική χρήση ανέρχονται στο

6,5% του συνόλου.

Η χωρική και η κλαδική κατανοµή των οικονοµικών δραστηριοτήτων της Π.Ι.Ν. καθώς και το

µοντέλο ανάπτυξης της, ξεχωριστά για κάθε νησί αλλά και στο σύνολο, έχει ως κύρια βάση και µοχλό

ανάπτυξης τον 1ο γενή και κυριότερα τον 3ο γενή τοµέα. Η οικονοµία των τεσσάρων κυρίων Ιονίων

Νήσων είναι βασισµένη κατά κύριο λόγο στον 3ο γενή τοµέα, όµως δεν έπαψε να είναι βασικά

επίµονη και στον 1ο γενή τοµέα και σχεδόν ανύπαρκτη βιοµηχανικά και µεταποιητικά. Το

επτανησιακό υπόδειγµα επηρεάστηκε και επηρεάζεται από αυτό της Κέρκυρας, το οποίο βασίστηκε

στην ραγδαία αύξηση του τουρισµού εγκαταλείποντας σταδιακά την γεωργική εκµετάλλευση.

Πρωτογενής τοµέας

Η γεωργική γη καταλαµβάνει σχετικά µικρό ποσοστό της έκτασης των νησιών λόγω της

γεωµορφολογίας του νησιωτικού εδάφους της Π.Ι.Ν. και της µεταβολής των χρήσεων γης λόγω της

έντονης τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων.

Το µεγαλύτερο ποσοστό γεωργικής γης κατέχει ο Ν. Κέρκυρας µε 54,3% και ακολουθεί ο Ν.

Ζακύνθου(µε µακρά παράδοση στην εκµετάλλευση της γεωργικής γης) µε 40,4%. Η συνολική

καλλιεργήσιµη έκταση της Περιφέρειας το 2002 ανήλθε σε 713.018 στρέµµατα, µε τον Ν. Κέρκυρας

να κατέχει περίπου το 50% της συνολικής καλλιεργήσιµής γης της, µειωµένη όµως λόγω της πίεσης

που δέχεται η γεωργική γη για άλλες χρήσεις, κυρίως επέκτασης των τουριστικών υποδοµών. Όσον

αφορά τις αρδεύσεις, το ποσοστό της αρδευόµενης γης στο σύνολο της Περιφέρειας είναι µόνο 6%

περίπου, 1/5 του ΕΜΟ(33% περίπου). Το 60% των αρδευόµενων εκτάσεων ευρίσκεται στον

Ν.Κέρκυρας.

Η διάρθρωση του πρωτογενούς τοµέα της Περιφέρειας χαρακτηρίζεται από την επικράτηση της

φυτικής παραγωγής έναντι της ζωικής και την κυριαρχία της ελαιοκαλλιέργειας στο σύνολο της

φυτικής παραγωγής. Η ελαιοκαλλιέργεια είναι η κυρίαρχη µορφή γεωργικής εκµετάλλευσης στην

Π.Ι.Ν και της αναλογεί για αυτό το 8% της συνολικής παραγωγής ελαιόλαδου της χώρας (4η

παραγωγός Περιφέρεια, περίπου 31.000 τόνοι το 2002, 21.000 εξ’ αυτών στον Ν. Κέρκυρας) και


58

ακολουθούν σε µικρότερα ποσοστά τα αµπέλια, τα εσπεριδοειδή κλπ. Περισσότερο από το ήµισυ του

συνόλου της γεωργικής γης της Π.Ι.Ν. καλύπτεται από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 95% αφορά

ελαιώνες. Το 23% της αγροτικής γης αφορά αρότριαιες καλλιέργειες, το 8% αµπελοκαλλιέργειες, το

2,5% κηπευτική γη και το υπόλοιπο αγρανάπαυση. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σταδιακή

εγκατάλειψη των αροτριαίων καλλιεργειών και αύξηση στις δενδρώδεις.

Τα δάση, της Π.Ι.Ν. εντάσσονται κυρίως στην κατηγορία των αισθητικών δασών µε ελάχιστες

ποσότητες παραγωγής, κυρίως στρογγυλής ξυλείας. Η κτηνοτροφία, δεν αποτελεί σηµαντικό

οικονοµικό πόρο στα περισσότερα νησιά της Π.Ι.Ν., εξαιτίας κυρίως των οικογενειακών µικρών

µονάδων που λειτουργούν συµπληρωµατικά µε τη γεωργία. Οργανωµένες κτηνοτροφικές ζώνες

υπάρχουν µόνο στο Ν. Ζακύνθου σε όλο σχεδόν το βορειοδυτικό τµήµα του νησιού. Γενικά η

κτηνοτροφία και η παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων παρουσιάζει περιορισµένο δυναµισµό, αν

ληφθεί υπόψη και ο κατακερµατισµός της Περιφέρειας σε πολλά νησιά. Η αλιεία, παρόλο το

νησιωτικό χαρακτήρα της Περιφέρειας, δεν εµφανίζει ιδιαίτερο δυναµισµό και δεν ασκείται εντατικά

στα Ιόνια Νησιά αλλά µάλλον ερασιτεχνικά, µε εξαίρεση τον Ν.Κεφαλλονιάς όπου λειτουργούν οι

περισσότερες σε αριθµό και δυναµικότητα ιχθυοτροφικές µονάδες και ιχθυογεννητικοί σταθµοί.

Συνολικά στην Κεφαλλονιά λειτουργούν 10 ιχθυογεννητικοί σταθµοί αλλά µόνο 3 έχουν

παραγωγικότητα πάνω από 200 τόνους το χρόνο. Στην Λευκάδα λειτουργούν επίσης εντατικά

ιχθυοτροφεία µικρής παραγωγικότητας. Τα βασικά παραγόµενα είδη είναι η τσιπούρα και το λαβράκι.

Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ανοιχτής θάλασσας του Ιονίου είναι περιορισµένη. Τέλος, όσον

αφορά την εξορυκτική δραστηριότητα, υπάρχουν διάσπαρτα λατοµεία αδρανών υλικών και µαρµάρου

σε Λευκάδα και Ζάκυνθο.

Συνολικά η συµµετοχή της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στην αγροτική παραγωγή της χώρας είναι

σχετικά υψηλή όπως και το ποσοστό των απασχολουµένων στον 1ο γενή τοµέα, όµως συνεχώς

µειωµένη σε σχέση µε τα προηγούµενα χρόνια όπως και το ΑΠΠ που προέρχεται από τον πρωτογενή

τοµέα. Το 1989 το 20% του ΑΠΠ προερχόταν από τον 1ο γενή τοµέα, το 1998 το ποσοστό µειώθηκε

στο 12%, ενώ σύµφωνα µε πιο πρόσφατα στοιχεία της Επιλογής, το 2002 µόνο το 8% του ΑΠΠ

προερχόταν από τον τοµέα της γεωργίας.

Ενδοπεριφερειακά, ο Ν. Κέρκυρας συµβάλλει µε το µεγαλύτερο ποσοστό στην αγροτική

παραγωγή της χώρας µε ποσοστό 0,71% το 2001 και έπεται ο Ν. Ζακύνθου µε 0,46%. Στην

Περιφέρεια παράγεται το 1,8% της αγροτικής παραγωγής της χώρας (2001), µειωµένη σε σχέση µε το

2,5% του 1996. Ο 1ο γενής τοµέας διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην συνολική απασχόληση σε

επίπεδο Περιφέρειας µε ποσοστό 29% του συνόλου των απασχολουµένων το 2001 παρουσιάζοντας


59

όµως διαχρονικά µείωση. Αν και η περιφερειακή απασχόληση του 1ο γενούς τοµέα συνεχίζει την

πτωτική της τάση µε βάση την καθολική αρνητική συσχέτιση µεταξύ οικονοµικής ανάπτυξης και

ζήτησης για αγροτικές εργασίες, η απασχόληση στον αγροτικό τοµέα βρίσκεται πάνω από τον ΕΜΟ.

Γενικά όµως ο αριθµός των απασχολουµένων στον 1ογενή τοµέα της Π.Ι.Ν. µειώνεται συνεχώς και η

αγροτική δραστηριότητα είναι πλέον µια δεύτερη απασχόληση.

Συµπερασµατικά, οι σηµαντικότερες αλλαγές που παρατηρήθηκαν στο καλλιεργητικό σύστηµα

της Π.Ι.Ν. κατά τα τελευταία χρόνια ήταν η σταδιακή εγκατάλειψη ορισµένων µειονεκτικών ορεινών

εκτάσεων, η σταδιακή παραχώρηση της γεωργικής γης για την επέκταση των τουριστικών υποδοµών

αλλά και η σηµαντική ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών, κυρίως στην Κεφαλλονιά. Η στασιµότητα

της ανάπτυξης του πρωτογενούς τοµέα στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων οφείλεται σε πολλούς

ανασταλτικούς παράγοντες που ακυρώνουν και εµποδίζουν την δυναµικότητα που θα µπορούσε να

εµφανίσει.

Ενδεικτικά θα αναφέρουµε τα εξής προβληµατικά σηµεία: 1) έλλειψη εύφορων πεδινών εδαφών

(εδάφη κυρίως επικλινή, χαµηλής απόδοσης) καθώς και υδάτινων πόρων για αρδεύσεις, 2)

πολυτεµαχισµός του αγροτικού κλήρου και καθυστέρηση στην αναδιάρθρωση της παραγωγής της

ελιάς, 3) µεγάλες ανταγωνιστικές πιέσεις από την τουριστική ανάπτυξη (απορρόφηση εργατικού

δυναµικού και επέκταση των τουριστικών µονάδων εις βάρος της αγροτικής γης), 4) ελλειµµατική σε

αρκετά προϊόντα παραγωγή εκτός του ελαιολάδου, στο οποίο όµως παρατηρούνται δυσχέρειες ως

προς την τυποποίηση και διάθεση, 5) αδυναµία της παραγωγής να προσαρµοσθεί στις δυνατότητες και

απαιτήσεις που δηµιουργεί η τουριστική ανάπτυξη και να ανταποκριθεί στην αυξανόµενη ζήτηση της

τουριστικής δραστηριότητας, 6) δοµικής φύσης προβλήµατα όπως η πολυδιάσπαση του νησιωτικού

χώρου που δηµιουργεί προβλήµατα στην γεωργική παραγωγή και στην αποτελεσµατική µεταποίηση,

αξιοποίηση και εµπορία των προϊόντων της και 7) οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις συνεχίζουν να

λειτουργούν µε τον παραδοσιακό τρόπο, γεγονός που οδηγεί σε χαµηλή παραγωγικότητα κλπ.

Ο αγροτικός χώρος της Π.Ι.Ν. σύµφωνα µε το πρότυπο της βιώσιµης ανάπτυξης θα πρέπει να

αρχίσει να αποτελεί χώρο άσκησης πολλαπλών παραγωγικών και πολιτισµικών δραστηριοτήτων που

θα είναι ζωτικές γενικότερα για το κοινωνικό σύνολο. Η βιωσιµότητα των αγροτικών περιοχών της

Περιφέρειας απαιτεί µια διευρυµένη παραγωγική βάση στηριγµένη στην ενδογενή τοπική ανάπτυξη,

στην αξιοποίηση των τοπικών φυσικών και ανθρωπίνων πόρων, στην βελτίωση των σχετικών

υφιστάµενων υποδοµών ώστε να ενθαρρύνονται οι συµπληρωµατικές και εναλλακτικές ως προς τον

1ο γενή τοµέα δραστηριότητες µε απώτερο στόχο όχι µόνο την συγκράτηση του πληθυσµού στις

µειονεκτικές περιοχές, όπως τα µικρά νησιά και η αγροτική ενδοχώρα των µεγαλύτερων, αλλά και την


60

δυνατότητα συγκρότησης µιας βιώσιµης τοπικής /περιφερειακής κοινωνίας και οικονοµίας που θα

θέτει ως πρωταρχικό της στόχο την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού της περιβάλλοντος στις

πολιτικές ανάπτυξης της.

Πιο συγκεκριµένα, η περιβαλλοντική παράµετρος στον αγροτικό χώρο µπορεί να χαρακτηρισθεί

ως συγκριτικό πλεονέκτηµα για το νέο πρότυπο ανάπτυξης του αγροτικού χώρου κάτι που συνιστά

µια βιώσιµη γεωργία, µια γεωργία δηλαδή χωρίς την εξάντληση των φυσικών πόρων (Υπουργείο

Γεωργίας, 1999).

Στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, οι δυσκολίες σε ότι αφορά τον γεωργικό τοµέα µπορούν έχοντας

ως πρότυπο την βιωσιµότητα του αγροτικού χώρου να ξεπεραστούν. Θα χρειαστεί όµως η προαγωγή

και προώθηση µιας νέου τύπου ανάπτυξης, που θα έχει ως κύριους στόχους και επιδιωκόµενους

σκοπούς της την βιωσιµότητα της γεωργίας µέσω των εξής πυλώνων ανάδειξης της:

Την δηµιουργία και ανάδειξη των εναλλακτικών-φιλικών προς το περιβάλλον, µορφών

καλλιέργειας µε τα κατάλληλα οικονοµικά κίνητρα και την σταδιακή µετατροπή της συµβατικής

γεωργίας σε ήπιες µορφές καλλιέργειας, όπως η βιολογική γεωργία. Η δηµιουργία ζωνών βιολογικής

παραγωγής βασικών γεωργικών προϊόντων της Περιφέρειας όπως η ελιά, τα αµπέλια, η µελισσοκοµία,

η ιχθυοκαλλιέργεια κλπ µπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή επώνυµων τοπικών προϊόντων ποιότητας,

προϊόντων δηλαδή µε Προστατευόµενη Ονοµασία Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόµενη

Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ) τα οποία αφενός θα καλύπτουν την εσωτερική περιφερειακή αγορά και

αφετέρου, αξιοποιώντας τον τουρισµό να µπορούν να εξαχθούν. Επίσης η βιολογική γεωργία έχει ως

αποτέλεσµα µακροχρόνια οικονοµικότερες αποδόσεις για τον µικρό πολυτεµαχισµένο κλήρο αν

δοθούν βέβαια και τα απαραίτητα κίνητρα και οικονοµική στήριξη για την ανάπτυξη µονάδων

µεταποίησης και εµπορίας βιολογικών προϊόντων.

Η αντικατάσταση της συµβατικής γεωργίας µε την βιολογική καλλιέργεια θα µπορεί επιπλέον να

αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά και τα προβλήµατα που δηµιουργεί η πρώτη στο φυσικό περιβάλλον,

και σε επέκταση και στην πλούσια βιοποικιλότητα της Περιφέρειας, αλλά και στην υγεία και την

ποιότητα ζωής των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών της. Μερικά από τα προβλήµατα αυτά είναι η

αλόγιστη χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων, οι ψεκασµοί, τα απόβλητα των ελαιοτριβείων κλπ.

Στα πλαίσια αυτά η βιολογική γεωργία είναι σίγουρα το πιο αποτελεσµατικό µέτρο προστασίας του

φυσικού περιβάλλοντος, και κατ’ επέκταση της βιοποικιλότητας, και θα πρέπει να αναπτυχθεί κυρίως

στις προστατευόµενες περιοχές της Π.Ι.Ν., τις περιοχές Natura, ως το καταλληλότερο παράδειγµα

εφαρµογής νέων, φιλικών ως προς το περιβάλλον, µορφών γεωργίας και κτηνοτροφίας αλλά και

ταυτόχρονα οικονοµικά βιώσιµων αγροτικών πρακτικών παραγωγής. Ήδη οι χερσαίες περιοχές του


61

Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου της Ζακύνθου και ιδιαίτερα οι ζώνες προστασίας, αλλά και η

περιφερειακή ζώνη, προβλέπεται ότι θα πρέπει να καλλιεργούνται µε ήπιες µεθόδους. Οι περιοχές

αυτές καλύπτουν 24.500 περίπου στρέµµατα ή το 1/6 του συνόλου των καλλιεργειών της Ζακύνθου.

Την σύνδεση της αγροτικής οικονοµίας της Π.Ι.Ν. µε τον τουρισµό στα πλαίσια δικτύων διανοµής

που θα προβάλλουν και θα προωθούν τα τοπικά προϊόντα στο τοµέα του τουρισµού. Επίσης

απαραίτητη κρίνεται η προσαρµογή της γεωργικής παραγωγής ώστε να καλύπτει τη αυξηµένη ζήτηση

του 3ο γενούς τοµέα.

Τον αλιευτικό τοµέα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων ο οποίος µπορεί να ενισχυθεί µε τον

εκσυγχρονισµό των υφιστάµενων ιχθυοτροφείων, την υποστήριξη των αλιέων και την βελτίωση των

συνθηκών εργασίας τους, την εξασφάλιση γνώσης στο αντικείµενο, την αξιοποίηση σύγχρονων

µεθόδων και την προσέλκυση νέων επαγγελµατιών στον κλάδο. Μεγάλης σηµασίας για την

προώθηση της βιώσιµης αλιείας κρίνεται η ανάγκη νέας χωροθέτησης των αλιευτικών καταφυγίων

και δηµιουργίας προστατευόµενων περιοχών αλιευτικής δραστηριότητας.

Την σύνδεση του πρωτογενούς τοµέα µε τον αγροτουρισµό και την αγροτική βιοτεχνία. Αυτή είναι

άλλωστε η πραγµατική έννοια του αγροτουρισµού, η συµµετοχή δηλαδή στη παραγωγική διαδικασία

της γεωργό-κτηνοτροφικής οικογένειας στο σύνολό της.

∆ευτερογενής τοµέας

Η ανάπτυξη του 2ο γενούς τοµέα στα Ιόνια Νησιά είναι περιορισµένη και η εξέλιξη του τα

τελευταία χρόνια φθίνουσα. Η πορεία της µεταποίησης γενικά επηρεάζεται από την εξέλιξη των

αναγκών της τουριστικής βιοµηχανίας και από τους διαθέσιµους φυσικούς πόρους της Περιφέρειας,

γι’ αυτό και επικεντρώνεται κυρίως στους κλάδους τροφίµων και ποτών, επίπλων, χηµικών ουσιών

και προϊόντων από µη µεταλλικά ορυκτά.

Η βιοµηχανία είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ενώ η βιοτεχνία είναι περιορισµένη σε µικρές µονάδες

κυρίως σε περιαστικές ζώνες (οινοποιεία, ελαιουργεία, τυροκοµεία, βιοτεχνίες παρασκευής τοπικών

τουριστικών προϊόντων διατροφής και αρωµατοποιίας). Ο τοµέας της µεταποίησης είναι

προσανατολισµένος στην παραγωγή οικοδοµικών υλικών και επίπλων, ενώ αρκετά ενισχυµένος είναι

και ο κλάδος πώλησης, συντήρησης και επισκευών αυτοκινήτων-µοτοσικλετών. Κύριο

χαρακτηριστικό των τελευταίων ετών είναι η µείωση του αριθµού των µεταποιητικών µονάδων µε

παράλληλη όµως αύξηση των επενδύσεων για τον εκσυγχρονισµό τους.

Ο δευτερογενής τοµέας είναι αρκετά µειωµένης σηµασίας για την οικονοµία της Π.Ι.Ν.,

αντιπροσωπεύοντας χαµηλά ποσοστά του ΑΠΠ της σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. Το 1988 το

20% του ΑΠΠ της προερχόταν από τον 2ο γενή τοµέα ενώ το 1998 µειώθηκε στο 16%, µε το


62

αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας στο 24%. Στην Περιφέρεια παράγεται το 0,1% της

µεταποιητικής παραγωγής της χώρας για το 2001, µε τον Ν. Κέρκυρας να έχει το υψηλότερο ποσοστό

συµµετοχής στην µεταποιητική παραγωγή σε σχέση µε το σύνολο της χώρας (0,06%). Η συνολική

απασχόληση στον 2ο γενή τοµέα είναι και αυτή φθίνουσα µε το σύνολο των απασχολουµένων το 1991

να αποτελεί το 19% περίπου ενώ το 2001 µόλις το 6% (η µείωση της απασχόλησης στον 2ο γενή

τοµέα το 1993-1995 στα Ιόνια Νησιά ήταν 63% έναντι 6,8% για την χώρα).

Ο δευτερογενής τοµέας έχει περιορισµένες δυνατότητες µεγάλης ανάπτυξης στην Περιφέρεια

λόγω κυρίως δοµικών προβληµάτων όπως η αποµόνωση από τις κύριες αγορές (γεωγραφική

ασυνέχεια Ιόνιου χώρου), οι περιορισµένοι φυσικοί πόροι αλλά και προβλήµατα συγκυριακής και

διαρθρωτικής φύσης όπως η περιορισµένη υφιστάµενη υποδοµή και η αδυναµία εξεύρεσης

ειδικευµένου προσωπικού. Μοιραία η περαιτέρω εξέλιξη του 2ο γενούς τοµέα εντοπίζεται σε

δραστηριότητες εξαρτώµενες από τον τουρισµό και την γεωργική παραγωγή.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο δευτερογενής τοµέας έχει περαιτέρω δυνατότητες ανάπτυξης και τα

Ιόνια Νησιά µπορούν να αποτελέσουν ένα επιτυχηµένο παράδειγµα συνεργασίας και των τριών

παραγωγικών τοµέων όπου θα είναι εφικτή η εφαρµογή µιας στρατηγικής βιώσιµης περιφερειακής

ανάπτυξης του 2ο γενούς τοµέα µέσα από την διασύνδεση της µεταποίησης µε την αγροτική παραγωγή

και τον τουρισµό και την δηµιουργία της κατάλληλης υποδοµής για την προώθηση των ΜΜΕ. Η

στήριξη της βιωσιµότητας της οικογενειακής βιοτεχνίας, η διασφάλιση υποδοµών εγκατάστασης

µεταποιητικών επιχειρήσεων, η ανάπτυξη µονάδων τυποποίησης-συσκευασίας αποτελούν τις βασικές

προϋποθέσεις ανάπτυξης του 2ο γενούς τοµέα και προώθησης των στόχων του 1ο γενούς. Έτσι ο 2ο

γενής τοµέας, µπορεί να συνδεθεί παραγωγικά µε τους άλλους παραγωγικούς τοµείς, κυρίως δε µε τον

τουριστικό κλάδο. Κάτι τέτοιο θα έδινε µια ισόρροπη δυναµική πνοή στην οικονοµία των Ιονίων

Νήσων και ταυτόχρονα θα συνέβαλλε αποφασιστικά στην οικολογική ισορροπία και συνοχή

προστατεύοντας κατ’ ουσία τους τοπικούς και περιφερειακούς διαθέσιµους φυσικούς πόρους δίνοντας

την δυνατότητα στον 2ο γενή τοµέα να συνεχίσει να υφίσταται και να αναπτύσσεται δυναµικά στην

Περιφέρεια.

Τριτογενής τοµέας

Η Περιφέρεια κατέχει εξέχουσα θέση στην τουριστική ανάπτυξη τόσο σε επίπεδο χώρας, όσο και

σε επίπεδο Ε.Ε. Γενικά, ο τουρισµός αποτελεί τη σηµαντικότερη και δυναµικότερη δραστηριότητα της

οικονοµίας της και έχει επιτύχει έως τώρα να γίνει ένας µόνιµος και δυναµικός πόλος έλξης του

τουρισµού καθώς συγκεντρώνει περιφερειακά συγκριτικά πλεονεκτήµατα από απόψεως φυσικού και

πολιτιστικού περιβάλλοντος µε εµφανείς όµως τάσεις και διαστάσεις ‘’ µονοειδίκευσης’’.


63

Ο 3ογενής τοµέας, και δη ο τουρισµός, αποτελεί το πλέον σηµαντικό πεδίο δραστηριότητας το

οποίο χαρακτηρίζει και σηµατοδοτεί την οικονοµία της Π.Ι.Ν. και κυρίως των Νοµών Κέρκυρας και

Ζακύνθου. Η Περιφέρεια χαρακτηρίζεται όµως από µεγάλες ενδοπεριφερειακές αντιθέσεις ανάµεσα

αφενός στις τουριστικά αναπτυγµένες περιοχές και αφετέρου στις προβληµατικές περιοχές της

ενδοχώρας καθώς και στα µικρά νησιά. Η τουριστική ανάπτυξη (σε όρους καθαρά επισκεψιµότητας)

που δέχεται η Π.Ι.Ν., κυρίως η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος, αφενός µεν τονίζει την τοπική οικονοµία,

αφετέρου συµβάλλει ώστε το τουριστικό προϊόν να ακολουθεί τον κλασσικό κύκλο ζωής του

(ανάκαµψη, κάµψη, κλπ), υπάρχει δε η πιθανότητα αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα να οδηγηθεί

το παραγωγικό σύστηµα σε αδιέξοδο.

Η τουριστική δραστηριότητα για την οικονοµία της Π.Ι.Ν. αποτελεί ουσιαστικά το πιο σηµαντικό

της εξαγωγικό κλάδο στο µέτρο που πωλεί τις τουριστικές της υπηρεσίες κατά κύριο λόγο σε

αλλοδαπούς τουρίστες. Αύξηση, περίπου 50% στις κλίνες των ξενοδοχείων παρατηρήθηκε µεταξύ

1991-2001 και 9% περίπου στις κλίνες σε ενοικιαζόµενα δωµάτια/ διαµερίσµατα µεταξύ 1996-2001.

Αυξήσεις παρατηρήθηκαν σε όλους τους νοµούς, πέραν του Ν. Κέρκυρας που παρουσιάζει µία

στασιµότητα.

Τα βασικά χαρακτηριστικά και ταυτόχρονα προβλήµατα της Περιφέρειας στον τουριστικό τοµέα,

που αναπόφευκτα προσδιορίζουν και την κατεύθυνση και το περιεχόµενο της αναπτυξιακής της

στρατηγικής, είναι: 1) η ανισοκατανοµή του τουριστικού τοµέα ενδοπεριφερειακά, 2) ο µεγάλος

αριθµός διάσπαρτων χωρικά ενοικιαζόµενων δωµατίων, 3) ο µικρός αριθµός διανυκτερεύσεων

συγκρινόµενος µε τις αφίξεις και η χαµηλή µέση πληρότητα των ξενοδοχείων, 4) οι χαµηλές δαπάνες

ανά τουρίστα, 5) η µεγάλη εποχικότητα, 6) η εξάρτηση του τουρισµού από δυο ευρωπαϊκές

χώρες(Αγγλία-Γερµανία) και 7) η ανεπάρκεια υποδοµών για εναλλακτικές µορφές τουρισµού,

ειδικότερα του οικοτουρισµού. Οι παράγοντες αυτοί καθίστανται ανασχετικοί για την ποιοτική

αναβάθµιση του τουριστικού περιφερειακού προϊόντος και την προσπάθεια επίτευξης βιώσιµης

τουριστικής ανάπτυξης.

Ωστόσο και το εµπόριο (χονδρικό και λιανικό), είναι αρκετά ανεπτυγµένο τα τελευταία χρόνια

κυρίως στην Κέρκυρα και την Ζάκυνθο, η δε περαιτέρω ανάπτυξή του είναι συνάρτηση της

δηµιουργίας κατάλληλων χωρικών υποδοµών. Το εµπόριο αποτελεί την πλέον αναπτυγµένη

δραστηριότητα για τα Ιόνια Νησιά, ακόµη και σε σύγκριση µε τον τουρισµό, παρουσιάζοντας τζίρο

που προσεγγίζει τα 2/3 του συνόλου του τζίρου στον τριτογενή τοµέα. Η σηµασία αυτού του κλάδου

φαίνεται και από τη Μέση Ετήσια Απασχόληση στο εµπόριο που αποτελεί το 63% περίπου της

συνολικής απασχόλησης στον τριτογενή τοµέα. Παράλληλα µε τους τοµείς αυτούς η Π.Ι.Ν., και


64

κυρίως η Κέρκυρα, παρουσιάζει ανάπτυξη στους τοµείς των υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης καθώς

και των παραγωγικών υπηρεσιών. Στις λοιπές υπηρεσίες, άλλοι ανεπτυγµένοι κλάδοι άµεσα

επηρεαζόµενοι και συνδεδεµένοι µε τον τουρισµό, είναι οι µεταφορές (τα ταξιδιωτικά πρακτορεία

είναι οι πιο κερδοφόρες από τις επιχειρήσεις του κλάδου), οι κατασκευές κλπ.

Στην Περιφέρεια συνολικά, το 2001 ο τριτογενής τοµέας παρήγαγε το 2% του συνόλου της

χώρας, µε τα 4/5 του προϊόντος της να προέρχονται από τις υπηρεσίες, µε σηµαντικότατη την

συµβολή του τουρισµού, αφού το 19% του ΑΠΠ προέρχεται από υπηρεσίες ξενοδοχείων και

εστιατορίων, η 2η υψηλότερη αναλογία στην χώρα. Ενδοπεριφερειακά, η κατάσταση παρουσιάζει την

εξής εικόνα: Στον Ν. Κέρκυρας, ο κύριος όγκος του προϊόντος του προέρχεται από τον 3ο γενή τοµέα

και πιο συγκεκριµένα από τις υπηρεσίες σε ποσοστό περίπου 87%, µε καθοριστική την συµβολή του

τουρισµού µε 25% από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, του αναλογούν δε 3,3% της

συνολικής παραγωγής των ξενοδοχείων και εστιατορίων της χώρας (5η υψηλότερη συµµετοχή). Από

κοντά ακολουθεί ο Ν. Ζακύνθου, µε το 82% του προϊόντος του να προέρχεται από τον 3ο γενή τοµέα

µε το 14% από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων (6η υψηλότερη στην χώρα) και ο Ν.

Κεφαλλονιάς µε το 83% του συνολικού προϊόντος του να προέρχεται από τον 3ο γενή τοµέα, αναλογία

αυξανόµενη µε σηµαντική συµβολή από τον τουρισµό (13% από υπηρεσίες ξενοδοχείων και

εστιατορίων). Τέλος, στον Ν. Λευκάδος το ¼ σχεδόν του προϊόντος της προέρχεται από τον τοµέα των

κατασκευών την τελευταία διετία.

Η συµµετοχή του τριτογενή τοµέα στην διαµόρφωση του ΑΠΠ των Ιονίων Νήσων τα τελευταία

χρόνια είναι πολύ υψηλή και αυξανόµενη, εις βάρος βέβαια των άλλων τοµέων παραγωγής, και συχνά

υψηλότερη από αυτής του συνόλου της χώρας. Η κατάσταση δεν έχει αλλάξει µε την Π.Ι.Ν. σταθερά

να έχει υψηλό ποσοστό συµµετοχής του τριτογενή τοµέα στο ΑΠΠ της. Η συµµετοχή αυτή αυξάνεται

συνεχώς, κυµαινόµενη σε επίπεδα πάνω από το 75%. Συγκεκριµένα από 64% το 1988 ανήλθε σε 72%

το 1998 (έναντι 60% και 70% αντίστοιχα για την Ελλάδα). Επίσης αναµενόµενο κρίνεται το γεγονός

ότι ο 3ο γενής τοµέας απορροφά το µεγαλύτερο ποσοστό των απασχολουµένων σε επίπεδο

Περιφέρειας, µε την απασχόληση στο τοµέα αυτόν να αυξάνεται συνεχώς διαχρονικά από 36% το

1981 και 53% το 1991, σε 65% το 2001. Το µεγαλύτερο ποσοστό απασχολουµένων στον 3ογενή

τοµέα, και κυρίως στον τουρισµό, κατέχει ο Ν.Κέρκυρας.

∆ιαπιστώνουµε δηλαδή από την σύγκριση των ποσοστών µεταξύ του αριθµού των συνολικά

απασχοληµένων στον 3ο γενή τοµέα µε αυτά της συµµετοχής του στο σχηµατισµό του ΑΕΠ σε

επίπεδο Περιφέρειας και συνόλου της χώρας, την σαφέστατα καλύτερη «απόδοση-παραγωγικότητα»


65

του εργατικού δυναµικού της Π.Ι.Ν. σε αυτόν τον τοµέα, λόγω κυρίως της ενασχόλησης του, έστω και

εποχιακά, µε τον τουρισµό.

Οι όποιες αλλοιώσεις προκληθούν από την απόλυτη εξάρτηση της νησιωτικής οικονοµίας από

τον τουρισµό θα έχουν ως πιθανό αποτέλεσµα να εκτεθεί αυτή σε διακυµάνσεις ζήτησης, σε έντονη

εποχικότητα, σε αδυναµία αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων και θα δηµιουργηθούν

προβλήµατα κοινωνικής και πολιτισµικής συνοχής τα οποία θα µπορούν να αναστραφούν µόνο µε

έγκαιρη λήψη των κατάλληλων µέτρων. ∆εν πρέπει επίσης να παραβλέψουµε το γεγονός ότι αρκετά

συχνά η αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης στον τουριστικό τοµέα οδήγησε και οδηγεί σε

άναρχες παρεµβάσεις, µε αποτέλεσµα περιοχές ολόκληρες να βρίσκονται σε αδιέξοδο. Το κυνήγι του

γρήγορου, του άµεσου κέρδους, χωρίς σχεδιασµό, εξωθεί στην κατάχρηση µοναδικών και

αναντικατάστατων παραγωγικών συντελεστών όπως είναι το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον.

∆ηµιουργείται έτσι, ένας φαύλος κύκλος που υποβαθµίζει και τον ίδιο τον τοµέα της τουριστικής

ανάπτυξης.

Η υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος µε την κατάχρηση αξιοποίησής του, οι ελλιπείς

υποδοµές εναλλακτικών µορφών τουρισµού και η άναρχη και ανεξέλεγκτη, σε ποσότητα και

ποιότητα, ανάπτυξη των τουριστικών δραστηριοτήτων στην Π.Ι.Ν. οδήγησε πολύ γρήγορα στην

δηµιουργία ενός φαύλου κύκλου: χαµηλή ελκυστικότητα και ζήτηση του τουριστικού προϊόντος,

πτώση των τιµών, άφιξη πολλών τουριστών χαµηλού εισοδήµατος χωρίς πολιτιστικά και

φυσιολατρικά ενδιαφέροντα, προσπάθεια ανάκαµψης του κλίµατος αυτού που οδήγησε σε νέα

επιβάρυνση του περιβάλλοντος, σε εκ νέου πτώση των τιµών κοκ.

Γεγονός όµως είναι ότι αυτή η ιδιαίτερα ταχεία ανάπτυξη του τουρισµού στην Π.Ι.Ν., αύξησε το

βιοτικό επίπεδο µεγάλο ποσοστού των µόνιµων κατοίκων της και βελτίωσε την οικονοµίας της. Είναι

ιδιαίτερα σηµαντικό να αναφερθεί στο σηµείο αυτό ότι η τουριστική ανάπτυξη της Περιφέρειας

(κυρίως την δεκαετία του 1980) βοήθησε στη συγκράτηση του κοινωνικού ιστού της αποτρέποντας σε

µεγάλο βαθµό την µετανάστευση του πληθυσµού σε περιόδους µαζικής φυγής προς τα µεγάλα αστικά

κέντρα της Ελλάδας και το εξωτερικό. Από την άλλη πλευρά όµως αυτή η απότοµη ανάπτυξη του

τουρισµού λόγω της µη ετοιµότητας της οικονοµίας των νησιών της οδήγησε σε αναπτυξιακές

µονοµέρειες και υπερβολές.

Για τον τουριστικό τοµέα της Περιφέρειας κρίνεται ως απαραίτητη η βελτίωση της ποιότητας του

τουριστικού προϊόντος αλλά και όλων των παραγόντων του τουριστικού κυκλώµατος και των

παραγωγικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών του, έχοντας ως παραγωγικός τοµέας πρωταρχική

σηµασία για την βιώσιµη οικονοµική περιφερειακή ανάπτυξη. Η έλλειψη µακροχρόνιας


66

περιβαλλοντικής, χωροταξικής και οικιστικής πολιτικής οδήγησαν σε χωρική συσσώρευση των

τουριστικών καταλυµάτων και των χώρων εξυπηρέτησης των τουριστών, προσβάλλοντας έτσι την

αισθητική και την φυσιογνωµία τους και ήδη διαφαίνονται σηµάδια κόπωσης και κορεσµού στο

σύστηµα και δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης του µοντέλου συµβατικού

τουρισµού. Οι τρόποι µε τους οποίους µπορεί να πραγµατοποιηθεί µια άλλης µορφής βιώσιµη

τουριστική ανάπτυξη κρίνεται ότι είναι οι εξής παρακάτω, επιγραµµατικά και συνοπτικά:

µε την αποκατάσταση και ανάδειξη της περιβαλλοντικής-οικολογικής, πολιτιστικής-πολιτισµικής,

χωροταξικής-πολεοδοµικής, οικιστικής-αρχιτεκτονικής αξίας και αισθητικής του τοπίου ισορροπίας

στα κέντρα άναρχης και υπερβολικής τουριστικής ανάπτυξης(κυρίως στην παράκτια ζώνη των νησιών

της Π.Ι.Ν.)

µε την βελτίωση και οργάνωση των υφιστάµενων αλλά και των νέων περιφερειακών τουριστικών

υποδοµών. Ποιοτική και όχι ποσοτική αναβάθµιση και εκσυγχρονισµός των τουριστικών

καταλυµάτων. Επειδή σε παγκόσµιο και ευρωπαϊκό επίπεδο το µοντέλο ‘’ µεγάλων διακοπών στον

ήλιο και την θάλασσα’’ διαφοροποιείται, η ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού κρίνεται ως

παραπάνω από αναγκαία για την βιώσιµη προοπτική ανάπτυξης του τουρισµού της Π.Ι.Ν., που µπορεί

να εκµεταλλευτεί ο γεγονός ότι διαθέτει πλούσιο φυσικό περιβάλλον, και κυρίως θεσµοθετηµένες

προστατευόµενες περιοχές.

µε την βελτίωση των παρεχοµένων υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τοµέα παροχής τουριστικών

υπηρεσιών.

µε έµφαση και προσοχή στην προστασία και ανάδειξη του ιδιαίτερου φυσικού και πολιτιστικού

περιβάλλοντος της Π.Ι.Ν. και κυρίως του ακόµα πιο εύθραυστου οικοσυστήµατος των µικρότερων

νησιών. Η µελέτη της οικολογικής, κοινωνικής και οικονοµικής ‘’ φέρουσας ικανότητας’’ των νησιών

θα πρέπει να αποτελέσει τον βασικό άξονα χάραξης και άσκησης πολιτικής βιώσιµης τουριστικής

ανάπτυξης.

Τέλος, η αναβάθµιση, ανάδειξη και προβολή των πολιτιστικών υποδοµών και µνηµείων όπως και

της πολιτιστικής παράδοσης θα συµβάλλουν στην ολοκληρωµένη προσέγγιση της τουριστικής

ανάπτυξης µε την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς σε πόλο έλξης του τουριστικού ρεύµατος

και προσέλκυσης τουρισµού ‘’ υψηλότερου εισοδήµατος’’ µε ενδιαφέροντα για την ιστορία και τον

πολιτισµό της Περιφέρειας.

Συµπερασµατικά, θα µπορούσαµε να εκφράσουµε την άποψη ότι η οικονοµία της Περιφέρειας

Ιονίων Νήσων απέτυχε να αναπτύξει την µεταποίηση και την βιοµηχανία της, έµεινε κατά βάση

γεωργική µε ταυτόχρονη, και όχι δυστυχώς παράλληλη και συµπληρωµατική για την οικονοµική της


67

βιωσιµότητα και αποτελεσµατικότητα, ραγδαία ανάπτυξη των υπηρεσιών του τριτογενούς τοµέα

σχετιζόµενων άµεσα και έµµεσα µε τον τουρισµό, τον πλέον παραγωγικό κλάδο της νησιωτικής

οικονοµίας της Π.Ι.Ν. Κάτι που φανερώνεται και από την αξιολόγηση και ανάλυση βασικών

µακροοικονοµικών µεγεθών, όπως είναι η κατανοµή του ΑΕΠ της Περιφέρειας κατά κλάδο

οικονοµικής δραστηριότητας και η κατανοµή της απασχόλησης (αριθµός απασχολουµένων) της

Περιφέρειας κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας.

2.3 Αγορά εργασίας-Περιφερειακή απασχόληση και ανεργία. Επίπεδο εκπαίδευσης.

Η Π.Ι.Ν. συγκαταλέγεται µεταξύ των ελληνικών περιφερειών που εµφανίζουν σε γενικές

γραµµές χαρακτηριστικά οικονοµικής ανάπτυξης την τελευταία 20ετία: σχετικά και συγκριτικά

χαµηλά ποσοστά ανεργίας, αυξανόµενο επίπεδο διαβίωσης, βελτιωµένη οικονοµική διάρθρωση κλπ.

Από την άλλη όµως συνεχίζουν να υπάρχουν έντονα µερικά αρνητικά χαρακτηριστικά µε κρισιµότερά

από όλα την εποχική ανεργία47 αλλά και τον κατακερµατισµό της αγοράς εργασίας λόγω της

γεωγραφικής ασυνέχειας της Π.Ι.Ν.

Παράµετροι όπως το ποσοστό των συνολικά απασχολούµενων, το ποσοστό που βρίσκεται σε

παραγωγική ηλικία κ.ά. επηρεάζουν την αποδοτικότητα και την ανταγωνιστικότητα µιας

περιφερειακής οικονοµίας, και δη µιας αµιγώς νησιωτικής περιφέρειας όπως η Π.Ι.Ν. που

συγκεντρώνει σχεδόν το σύνολο των αρνητικών χαρακτηριστικών ενός νησιωτικού χώρου,

χαρακτηριστικών που ενεργοποιούν στον µέγιστο βαθµό τους αίτια που δηµιουργούν και συντηρούν

το περιφερειακό πρόβληµα.48

Επίσης, η νησιωτικότητα49 της Π.Ι.Ν. δεν δηµιουργεί προβλήµατα συγκυριακής φύσης στην

αγορά εργασίας, όπως είναι το φαινόµενο της διαρθρωτικής ανεργίας, αλλά δοµικά προβλήµατα που

47 Σύµφωνα µε τον ορισµό που δίνουν οι Sapsford& Tzannatos,1993 «εποχική ανεργία είναι εκείνη που οφείλεται στο χαµηλότερο επίπεδο οικονοµικής δραστηριότητας που συµβαίνει σε ορισµένους κλάδους της οικονοµίας συγκεκριµένες εποχές του χρόνου» (∆εδουσόπουλος, 2000). 48 Ειδικότερα στην περίπτωση του νησιωτικού χώρου, ενεργοποιούνται στο µέγιστο βαθµό οι παράγοντες-αιτία που δηµιουργούν και συντηρούν το περιφερειακό πρόβληµα. Τα αίτια του περιφερειακού προβλήµατος που µεγιστοποιούνται είναι: α) Οι γεωγραφικοί παράγοντες και συγκεκριµένα: ο κατακερµατισµός των αγορών, η αποµόνωση των νησιωτικών χωρικών µονάδων, η ασυνέχεια του χώρου, η ορεινότητα που οφείλεται σε γεωλογικούς παράγοντες, β) Η ατελής κινητικότητα κεφαλαίου και εργασίας που οφείλεται στην ασυνέχεια του χώρου γ) Οι αρνητικές εξωτερικές οικονοµίες στις µικρές νησιωτικές γεωγραφικές ενότητες (Κόνσολας, 1997). 49 Ο όρος «νησιωτικότητα» χρησιµοποιείται ευρύτατα στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία (στην αγγλική γλώσσα ο όρος αποδίδεται ως insularity), για να περιγράψει µε ολοκληρωµένο και συνεκτικό τρόπο τα ιδιαίτερα φυσικά και κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου, που προσδιορίζονται από το µόνιµο φαινόµενο της γεωγραφικής ασυνέχειας.


68

έχουν ως βάση τους το φαινόµενο της γεωγραφικής ασυνέχειας το οποίο είναι δεδοµένο και σχετίζεται

µε το φαινόµενο της εποχικής απασχόλησης και ανεργίας. Χαρακτηριστικό παραγωγικός/

επαγγελµατικός κλάδος που εµφανίζει έντονη εποχική ανεργία στην Π.Ι.Ν. είναι ο τουριστικός τοµέας

προσφοράς υπηρεσιών και προϊόντων.

Περιφερειακή απασχόληση και αγορά εργασίας

Η συνολική απασχόληση στην Π.Ι.Ν., παρουσιάζει σταθεροποιητική τάση τα τελευταία χρόνια

µε στοιχεία αύξησης τόσο στις ποσοτικές παραµέτρους όσο και στις ποιοτικές παραµέτρους του

δείκτη οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, απασχόληση-εργασία. Το σύνολο των

απασχολούµενων και του εργατικού δυναµικού στην Π.Ι.Ν. δεν έχει παρουσιάσει σηµαντικές

διαφοροποιήσεις τα τελευταία 30 έτη, έχοντας όµως αυξητική τάση.

Στα νεότερα χρόνια σηµειώθηκαν σηµαντικές µεταβολές στην οικονοµία της περιφέρειας, µε την

ραγδαία άνθηση του τουριστικού τοµέα και την ενσωµάτωση µεγάλου αριθµού οικονοµικών

µεταναστών στην εργασιακή κοινότητα των Ιονίων Νήσων µε αποτέλεσµα να παρατηρηθεί µια

αντιστροφή της κατάστασης στον τοµέα της απασχόληση. Το 2000 το σύνολο των απασχολουµένων

στην Π.Ι.Ν. προσέγγιζε τα 75.500 άτοµα, αριθµός που αντιστοιχούσε στο 1,9% του συνολικού

αριθµού απασχολουµένων στην χώρα. Μάλιστα η µεταβολή της απασχόλησης µεταξύ της περιόδου

1991-2000 στην Περιφέρεια την κατατάσσει στην 2η κατηγορία υψηλής µεταβολής πανελλαδικά, το

1991 και 1997 µε 2% συµµετοχή και το 2000 µε 1,9% (1ηκατηγορία µεταβολής-άνω του 6,00%,

2ηκατηγορία-µεταξύ 0,00% και 6,00% κοκ) (Ακαδηµία Αθηνών,2004). Σύµφωνα µε στοιχεία της

ΕΣΥΕ, η απασχόληση και ανεργία στην Π.Ι.Ν. το οικονοµικό έτος 2001 παρουσίαζε την εξής εικόνα:

Πίνακας2.1-Απασχόληση και ανεργία στην Π.Ι.Ν. 2001(χιλιάδες άτοµα) ΤΡΙΜΗΝΑ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ(1) ΑΝΕΡΓΟΙ(2) %2/1 ΕΠΤΑΝΗΣΑ %2/1 ΕΘΝΙΚΟΣ Μ.Ο. Α 66,8 10,1 13,1% 10,9% Β 74,2 5,3 6,7% 10,2% Γ 71,8 4,5 5,9% 10,0% ∆ 64,1 11,4 17,9% 10,9%

Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα εργατικού δυναµικού 2001

Εξαιτίας της έµφασης στη γεωργική παραγωγή και του πρωταρχικού ρόλου του καλοκαιρινού

τουρισµού, η απασχόληση έχει προσλάβει έντονο εποχιακό χαρακτήρα που προκαλεί υψηλή ανεργία

στο Α’ και ∆’ τρίµηνο του έτους. Οι άνεργοι π.χ. ήταν 2,5 φορές περισσότεροι το ∆’ τρίµηνο από ότι

το Γ’ τρίµηνο του ίδιου έτους. Αντίθετα, τα υπόλοιπα δύο τρίµηνα, Β’ και Γ’, είναι ιδιαίτερα αισθητή

η δυσχέρεια στην εξεύρεση ατόµων για ανειδίκευτες και ηµιειδικευµένες εργασίες, παρά τη µεγάλη

απασχόληση αλλοδαπών (Φακιολάς,2003). Οι εποχικές αυτές διακυµάνσεις παρατηρούνται κάθε

χρόνο.


69

Τοµεακή κατανοµή απασχόλησης

Σε σχέση µε την τοµεακή κατανοµή της απασχόλησης στην Περιφέρεια, αυτή χαρακτηρίζεται

από έντονα στοιχεία εποχικότητας, µε το µεγαλύτερο τµήµα των απασχολούµενων να εντάσσεται

στον 3ο γενή τοµέα και ιδιαίτερα στον τουρισµό, κατά τους καλοκαιρινούς µήνες. Η εποχικότητα της

αγοράς εργασίας στην Π.Ι.Ν. δηµιουργεί αυξηµένη ανεργία κατά τους χειµερινούς µήνες, ανάλογη µε

το βαθµό τουριστικής ανάπτυξης των νησιών της. Η απασχόληση ανά τοµέα παραγωγής την

τελευταία 25ετία έχει µεταβληθεί σηµαντικά εις βάρος του 1ο γενή τοµέα και εις όφελος αντίστοιχα

του 3ο γενή τοµέα. Αναλυτικά:

Πίνακας2.2-Τοµεακή απασχόληση στην Π.Ι.Ν.(1981,1991,1999-2001)

Απασχόληση ανά παραγωγικό τοµέα της οικονοµίας της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Έτη Πρωτογενής Τοµέας ∆ευτερογενής Τοµέας Τριτογενής Τοµέας 1981 47,54% 16,76% 35,70% 1991 28,60% 18,60% 52,80% 1999 28,18% 6,54% 65,27% 2000 29,56% 5,64% 64,80% 2001 29,21% 5,98% 64,81%

Πηγές: Παπαδασκαλόπουλος ,1995 & Ακαδηµία Αθηνών,2004 & ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 00-06-Ενδιάµεση Έκθεση

Αξιολόγησης,2003

Το ποσοστό εργαζοµένων που απασχολεί ο 1ο γενής τοµέας µειώθηκε σχεδόν στο ήµισυ την

δεκαετία 1981-1991, έκτοτε όµως καταφέρνει να διατηρήσει την δυναµική του (περιορισµένη πλέον),

µε ποσοστό σχετικά σταθερό, στα επίπεδα του 29% του συνόλου. Αντιστρόφως ανάλογα, ο 3ο γενής

τοµέας παρουσίασε αλµατώδη αύξηση τα τελευταία 20 χρόνια και τα ποσοστά του καταδεικνύουν την

µετακίνηση ενός πολύ µεγάλου µέρους του συνόλου του εργατικού δυναµικού από τα παραδοσιακά

επαγγέλµατα της αγροτικής υπαίθρου στις υπηρεσίες του τουρισµού. Η µείωση των ποσοστών

απασχόλησης του 1ογενή και 2ογενή τοµέα λειτούργησε εις όφελος του 3ογενή, και δη του

τουριστικού τοµέα.

Συµπερασµατικά, θα λέγαµε ότι η πορεία που άρχισε να χαράσσεται από το 1981 και έπειτα έχει

ως κύρια χαρακτηριστικά για την κατανοµή της περιφερειακής απασχόλησης: από την µια την

φθίνουσα πορεία της απασχόλησης στον 1ο γενή και 2ο γενή τοµέα, όχι ως αποτέλεσµα

αναδιαρθρώσεων ή εκσυγχρονισµού της παραγωγής αλλά τάσεων οπισθοχώρησης και εγκατάλειψης,

µε σχετική σταθεροποίηση των ποσοστών τα τελευταία χρόνια, και από την άλλη την µεγάλη αύξηση

της απασχόλησης στον 3ο γενή τοµέα, µε εµφανή όµως πλέον τα σηµάδια κορεσµού του τουριστικού

τοµέα που συνεχίζει όµως να συµβάλλει στην δηµιουργία και συντήρηση θέσεων εργασίας είτε µε

άµεσο είτε µε έµµεσο τρόπο.

Εξετάζοντας, τέλος, την περιφερειακή κλαδική κατανοµή της απασχόλησης τα τελευταία χρόνια,

διαπιστώνουµε ότι άνοδο εµφανίζει το χονδρικό και λιανικό εµπόριο, ενώ απρόβλεπτη υπήρξε η


70

µείωση της απασχόλησης στα εστιατόρια και ξενοδοχεία, η οποία όµως µπορεί να εξηγηθεί από την

κάµψη του τουρισµού. Αυτή η κλαδική κατανοµή της απασχόλησης µπορεί στην ουσία να µην είναι

πλήρως διαφωτιστική της κατάστασης γιατί ως περιοχή µε υψηλό τουρισµό, γεωργία και εµπόριο,

δηµιουργεί ευκαιρίες εκτεταµένης πολυαπασχόλησης µεταξύ των κύριων τοµέων παραγωγής της,

γεωργία-τουρισµός.

Περιφερειακή ανεργία

Όσον αφορά τα περιφερειακά δεδοµένα για το µέγεθος, την εξέλιξη και την κατανοµή της

ανεργίας, θα πρέπει να τα χειριστούµε µε προσοχή διότι στην περίπτωση των νησιωτικών

περιφερειών ειδικά, κρύβονται δυο πολύ σηµαντικοί διαρθρωτικοί παράγοντες, η σηµασία των οποίων

κυµαίνεται ανάλογα µε τον τύπο του νησιού και της οικονοµίας του κάθε φορά: η βαρύτητα της

εποχικής απασχόλησης και η απασχόληση στην ‘’ παραοικονοµία’’.

Η διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας στην Π.Ι.Ν. εµφανίζει έως και σήµερα σταθερή

τάση, και συνήθως κυµαίνεται χαµηλότερα από αυτό της χώρας. Σύµφωνα µε τον παρακάτω πίνακα:

Πίνακας2.3-Κατάσταση απασχόλησης-ανεργίας στην Π.Ι.Ν. -σύγκριση µε το σύνολο της χώρας Τα ποσοστά του πίνακα αποτελούν τον µέσο όρο των ποσοστών των τεσσάρων τριµήνων του κάθε έτους, ώστε να

εξαλειφθούν τυχόν διακυµάνσεις, οι οποίες στην Π.Ι.Ν. κρίνονται σηµαντικές εξαιτίας της εποχικής απασχόλησης κατά την τουριστική περίοδο.

1999 2001 2002 Ποσοστό εργατικού

δυναµικού στο σύνολο του πληθυσµού

Ποσοστό ανέργων στο σύνολο του εργατικού δυναµικού

Ποσοστό εργατικού δυναµικού στο σύνολο του πληθυσµού


Ποσοστό εργατικού δυναµικού στο σύνολο του πληθυσµού


Ελλάδα 50,7% 11,9% 48,6% 10,5% 48,7% 10,0% Π.Ι.Ν. 53,9% 8,6% 49,9% 10,2% 45,5% 9,0%

Πηγή:ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 00-06 Ενδιάµεση Έκθεση Αξιολόγησης,2003

Παρατηρείται κατά πρώτον, το χαµηλότερο ποσοστό ανεργίας της Π.Ι.Ν. σε σύγκριση µε το

σύνολο της χώρας (το 3ο χαµηλότερο για το σύνολο των Περιφερειών το 2001 )και κατά δεύτερον η

µείωση του ποσοστού του εργατικού δυναµικού της Περιφέρειας. Σηµειώνεται όµως ότι η ανεργία

αλλά και η απασχόληση στην Π.Ι.Ν., παρουσιάζει σηµαντικές διακυµάνσεις εξαιτίας της αυξηµένης

εποχικής απασχόλησης και ενδοπεριφερειακά διαφοροποιείται ανάλογα µε το βαθµό τουριστικής

ανάπτυξης κάθε νησιού. Η εποχικότητα της εγγεγραµµένης ανεργίας πλήττει περισσότερο τους νέους

(προερχόµενους κυρίως από αγροτικές οικογένειες) και οφείλεται στην αυξηµένη τουριστική

δραστηριότητα κατά τους θερινούς µήνες (εποχιακή ζήτηση εργατικού δυναµικού) και στην

κατακόρυφη κάµψη της το χειµώνα.

Η συγκράτηση του σχετικά χαµηλού ποσοστού ανεργίας στην Π.Ι.Ν. οφείλεται κατά κύριο λόγο

στην διάρθρωση της παραγωγής. Οι µικρές οικογενειακές εκµεταλλεύσεις που κυριαρχούν σε όλους


71

τους κλάδους της περιφερειακής οικονοµίας, και στον τουριστικό κλάδο, χαρακτηρίζονται από

σχετική σταθερότητα στην απασχόληση. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι συνεπές µε τις

παρατηρούµενες στην ανεργία διαχρονικές εξελίξεις όπως και µε ότι τα κυµαινόµενα ποσοστά

ανεργίας και απασχόλησης ανά τρίµηνο προέρχονται κυρίως από την εποχική ζήτηση που δηµιουργεί

ο χαρακτήρας και η διάρθρωση της τουριστικής οικονοµίας ενδοπεριφερειακά. Τέλος, για την

πρόσφατη περίοδο (Γ’ τρίµηνο του 2004 έως και το Β’ του 2005) το ποσοστό ανεργίας στην Π.Ι.Ν.

(ως µέσος όρος τριµήνων) κυµαίνεται στο 9,3% και της Ελλάδας στο 10,1%.

Επίπεδο εκπαίδευσης

Το επίπεδο εκπαίδευσης τόσο του πληθυσµού όσο και του εργατικού δυναµικού της Π.Ι.Ν.,

εµφανίζεται ότι υστερεί υπολογίσιµα σε σχέση µε τον ΕΜΟ παρά την βελτίωση που παρουσιάστηκε

την τελευταία δεκαετία. Αναλυτικά, το εκπαιδευτικό επίπεδο του πληθυσµού της Π.Ι.Ν. συγκριτικά µε

αυτό της Ελλάδας :

Πίνακας2.4-Εκπαιδευτικό επίπεδο πληθυσµού Περιφέρειας Ιονίων Νήσων-Ελλάδας- Επίπεδο Εκπαίδευσης Ιόνια Νησιά Σύνολο:197.573

% Σύνολο Ελλάδας Σύνολο:10.296.798

%

Πτυχιούχοι Ανώτερης& Ανώτατης εκπαίδευσης

16.271 8,2% 1.265.168 12,2%

Απόφοιτοι Β’βάθµιας& Μετά-Β’βάθµιας εκπαίδευσης

69.516 35,2% 4.221.255 41%

Απόφοιτοι Υποχρεωτικής εκπαίδευσης (∆ηµοτικό)

74.064 37,5% 3.139.901 30,5%

Φοιτούν στο ∆ηµοτικό 12.682 6,4% 654.322 6,4% Εγκαταλείπουν το ∆ηµοτικό αλλά γνωρίζουν γραφή & ανάγνωση

13.651 6,9% 644.699 6,3%

∆εν γνωρίζουν γραφή& ανάγνωση 11.389 5,8% 371.453 3,6% Πηγή: ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 00-06 Ενδιάµεση Έκθεση Αξιολόγησης,2003

Επιπλέον, σύµφωνα µε στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ (1998), το µεγαλύτερο ποσοστό του εν

δυνάµει εργατικού δυναµικού έχει προσλάβει εκπαίδευση επιπέδου πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης σε

ποσοστό πάνω από το µισό του συνόλου (53%).Αναµενόµενο οπότε κρίνεται το γεγονός ότι το

µεγαλύτερο µέρος του συνόλου των ανέργων στην Π.Ι.Ν. προέρχεται από τους απόφοιτους

∆ηµοτικού (33%) και Γυµνασίου-Λυκείου (50%), ενώ το µικρό ποσοστό των αποφοίτων τριτοβάθµιας

εκπαίδευσης δεν δυσκολεύεται να βρει εργασία και µόλις ένα µικρό ποσοστό της τάξης του 17%

περίπου αντιµετωπίζει το φάσµα της ανεργίας.


72

2.4 Στοιχεία ποιότητας ζωής.

2.4.1 Περιφερειακές υποδοµές.

Ακολουθώντας ένα συνθετότερο ορισµό, αποδεσµευµένο από το δίληµµα ‘’ δηµόσιο ή

ιδιωτικό’’, κάτι σαν ορισµό εργασίας που θα αφορά κυρίως τις συµβατικές υποδοµές θα λέγαµε ότι

‘’ Υποδοµή είναι κάθε επένδυση εκφρασµένη σε φυσικό κεφάλαιο σταθερό στο έδαφος και σχετικά

µεγάλης κλίµακας, που στοχεύει στην εξυπηρέτηση διαφόρων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων’’. Για

παράδειγµα, υποδοµή είναι οι δρόµοι, τα λιµάνια, τα αεροδρόµια, το σιδηροδροµικό δίκτυο κλπ που

εξυπηρετούν την οικονοµική δραστηριότητα που λέγεται ‘’ µεταφορές’’. Αντίστοιχα υποδοµές είναι οι

νοσοκοµειακές εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν την δραστηριότητα που λέγεται ‘’ υγεία και

περίθαλψη’’, ή το σύστηµα των σχολικών κτιρίων που εξυπηρετούν την δραστηριότητα που λέγεται

‘’ εκπαίδευση’’. Οι δείκτες που συνήθως χρησιµοποιούνται στην περίπτωση της υποδοµής εκφράζουν

αναλογίες του βασικού µεγέθους του υλικού αντικειµένου προς τον πληθυσµό ή την έκταση µιας

γεωγραφικής περιοχής ή κάποιο ποσοστό (π.χ. τηλέφωνα ανά κάτοικο, ή µήκος δρόµων ανά τετρ.χλµ)

(Σκαγιάννης,1994).

Στην Π.Ι.Ν. το επίπεδο των βασικών περιφερειακών υποδοµών, αναπτυξιακών (π.χ. δίκτυα

µεταφορών και επικοινωνιών) και κοινωνικών (υγεία-περίθαλψη, εκπαίδευση-κατάρτιση κλπ),

θεωρείται σχετικά επαρκές και εκτιµάται ότι σε γενικές γραµµές είναι υψηλότερο και από τον

αντίστοιχο µέσο όρο της χώρας. Ωστόσο λόγω της πολύ µεγάλης προσέλευσης τουριστών σχεδόν

αποκλειστικά και µόνο το καλοκαίρι, στην περίοδο αυτή εµφανίζονται ανεπάρκειες και προβλήµατα

σε συγκεκριµένες υποδοµές µε χαρακτηριστικότερο παράδειγµα τα προβλήµατα που δηµιουργούνται

µε την ύδρευση-αποχέτευση µε δυσµενείς επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής

των κατοίκων των νησιών της Περιφέρειας αλλά και των ίδιων των επισκεπτών.

Η κατάσταση βέβαια των υποδοµών στις νησιωτικές Περιφέρειες ποικίλλει ανάλογα µε το

µέγεθος του κάθε νησιού, την ύπαρξη ή µη σηµαντικών αστικών κέντρων, τα γεωµορφολογικά και

αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του κλπ. Το στοιχείο της νησιωτικότητας της Π.Ι.Ν. όµως, ως διαρκές

φαινόµενο, δεν δηµιουργεί προβλήµατα συγκυριακής φύσεως, αλλά σοβαρά διαρθρωτικά προβλήµατα

µόνιµου χαρακτήρα. Τα προβλήµατα αυτά διαµορφώνουν υψηλό κόστος µεταφοράς, ελλείψεις στην

επάρκεια και ποιότητα των υποδοµών, µεταφορών κλπ καθώς και των υπηρεσιών εκπαιδεύσεως,

υγείας αλλά και πίεση στα συστήµατα υδρεύσεως και αποχετεύσεως.

Συνοπτικά η περιγραφή των κύριων υποδοµών της Π.Ι.Ν. συνίσταται στα εξής βασικά

χαρακτηριστικά: Στον τοµέα των µεταφορών, το οδικό δίκτυο που συνδέει τους διάφορους οικισµούς


73

των νησιών της Π.Ι.Ν. χαρακτηρίζεται κυρίως από δευτερεύον επαρχιακό δίκτυο συνολικού µήκους

1.471 χιλιοµέτρων µε πυκνότητα που συνίσταται σε 1,0 χιλ. ανά τετρ.χλµ (ανώτερη από τον ΕΜΟ).

Γενικά χαρακτηρίζεται ως ένα πυκνό οδικό δίκτυο µε κακή όµως χάραξη και εµφανή την ανάγκη

ποιοτικών βελτιώσεων.

Ο αριθµός των λιµανιών κρίνεται ως επαρκής τόσο ως προς το σύνολο τους, όσο και ως προς την

χωροθέτηση τους. Λιµάνια διαθέτουν, εκτός από τις πρωτεύουσες των νοµών και άλλες µικρότερες

πόλεις, επιτρέποντας την σύνδεση των νησιών µεταξύ τους αλλά και µε την ηπειρωτική Ελλάδα. Το

µεγαλύτερο αριθµό λιµένων διαθέτει ο Ν. Κεφαλλονιάς µε 7 λιµάνια και το µικρότερο ο Ν. Ζακύνθου

µε µόλις 2. Η Π.Ι.Ν., παράλληλα µε τα λιµάνια και λόγω του τουριστικού της χαρακτήρα, διαθέτει και

αρκετές µαρίνες ή αλλιώς λιµένες σκαφών αναψυχής (περίπου 40).Ο συνολικός αριθµός τους ναι µεν

να είναι µεγάλος αλλά αυτές δεν είναι κατάλληλα εξοπλισµένες. Το σηµαντικότερο πρόβληµα, όσον

αφορά τα λιµάνια, είναι η ανεπάρκεια συµπληρωµατικών χερσαίων εγκαταστάσεων και χώρων

υποδοχής, απαραίτητες για την παροχή υπηρεσιών ποιότητας, αναφορικά τόσο µε τις µετακινήσεις

επιβατών όσο και µε τις µεταφορές εµπορευµάτων.

Στην Περιφέρεια τέλος λειτουργούν τρεις αερολιµένες, οι οποίοι είναι χωροθετηµένοι στην

Κέρκυρα, Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο ενώ πολύ κοντά στην Λευκάδα µέσω οδικής σύνδεσης βρίσκεται

το αεροδρόµιο του Ακτίου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Σύνδεση µε το εξωτερικό υπάρχει µόνο κατά την

διάρκεια του καλοκαιριού µε οργανωµένες πτήσεις charter από τα τουριστικά γραφεία του

εξωτερικού. Επίσης, ελικοδρόµια υπάρχουν στην Κέρκυρα, Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο όπως και σε

άλλα 4 αποµονωµένα, λόγω της γεωγραφικής θέσης τους, µικρά νησιά της Περιφέρειας (Παξοί,

Ιθάκη, Οθωνοί και Ερεικούσα).

Πρέπει εδώ να επισηµανθεί το γεγονός της ανεπαρκής σύνδεσης των νησιών της Π.Ι.Ν. µεταξύ

τους ιδίως το χειµώνα, µε αποτέλεσµα την αναίρεση του χαρακτήρα της ως οργανική και λειτουργική

Περιφέρεια. Η ανάπτυξη των θαλάσσιων και εναέριων συγκοινωνιών αποτελεί βασικό κλειδί

ανάπτυξης της. Η ανάπτυξη ενός οργανικού συστήµατος θαλάσσιων, χερσαίων και αεροπορικών

µεταφορών που θα εξυπηρετούσε τους κατοίκους και τους τουρίστες των νησιών κρίνεται ως

επιτακτική ανάγκη για την ουσιαστική άρση των προβληµάτων ενδοπεριφερειακής διασύνδεσης. Το

πρόβληµα εντοπίζεται και στην χαλαρή οικονοµική συνεργασία µεταξύ των νησιών, κάτι που δεν

εξυπηρετεί τους σκοπούς της πλήρης σύνδεσης.

Στον τοµέα της υγείας, η γενική εικόνα που παρουσιάζει ο χώρος της υγείας και περίθαλψης στα

Ιόνια Νησιά είναι σαφώς πολύ καλύτερη από άλλες περιφέρειες. Σύµφωνα µε στατιστικά στοιχεία

(Επιλογή,2004) που αφορούν την λειτουργία του συστήµατος υγείας στην Π.Ι.Ν. οι κλίνες των


74

θεραπευτηρίων συνολικά παραµένουν στα ίδια επίπεδα τα τελευταία 25 χρόνια (περίπου 950) µε τον

αριθµό όµως των ιατρών και των φαρµακείων να αυξάνεται. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι η

αναλογία γιατρών/ 1.000 κατοίκους συνεχώς βελτιώνεται και κυµαίνεται στα επίπεδα των 3 ιατρών/

1.000 κατοίκους της Περιφέρειας (2001). Και ενδοπεριφερειακά όµως τα ποσοστά αναλογίας

κρίνονται ως ικανοποιητικά. Συµπερασµατικά, το βασικότερο µειονέκτηµα των υποδοµών υγείας και

πρόνοιας είναι ότι δεν είναι οργανικά ενταγµένες σε ένα πλήρες πρόγραµµα 1ο βάθµιας και 2ο βάθµιας

φροντίδας για την υγεία το οποίο θα είχε την δυνατότητα να καλύπτει επαρκώς τις αυξηµένες ανάγκες

του ιδιόµορφου νησιωτικού χώρου και τους θερινούς µήνες, λόγω της µεγάλης τουριστικής κίνησης.

Η κάλυψη της υστέρησης που διαπιστώνεται στον τοµέα αυτό κρίνεται ως απαραίτητη προϋπόθεση

για την βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Ο εκσυγχρονισµός των νοσοκοµείων και των κέντρων υγείας καθώς και οι εφαρµογές της

τηλεϊατρικής για αποµονωµένες περιοχές και κυρίως για τα µικρά νησιά της Π.Ι.Ν., θα συµβάλουν

άµεσα και ουσιαστικά στην κάλυψη των αναγκών των µόνιµων κατοίκων αλλά και των επισκεπτών. Η

ανάπτυξη κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας, θα συµβάλλουν στην

πρόληψη και την βελτίωση της ποιότητας ζωής του συνόλου των κατοίκων.

Αναφορικά µε τις υποδοµές εκπαίδευσης, και αυτές κρίνονται ως ικανοποιητικές. Σε ότι αφορά

τις κτιριακές υποδοµές συνολικά στην Περιφέρεια το 2002 λειτουργούσαν 229 σχολικές µονάδες και

το 98% περίπου αυτών λειτουργούσε σε µία βάρδια. Ο συνολικός αριθµός των µαθητών ανερχόταν σε

27.930, διαχρονικά όµως παρατηρείται µείωση του µαθητικού πληθυσµού. Οι µαθητές ∆ηµοτικού/

1000 κατοίκους στην Π.Ι.Ν. το 2002 ανήλθαν σε 61 (έναντι 59 του ΕΜΟ) και οι µαθητές Β’ βάθµιας

εκπαίδευσης σε 66 (ΕΜΟ 66). Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι ο Ν. Ζακύνθου το 2002 παρουσίασε

την 3η υψηλότερη αναλογία µαθητών ∆ηµοτικού/ 1000 κατοίκους µε 72 µαθητές έναντι 59 σύµφωνα

µε τον ΕΜΟ, απόρροια µάλλον του µεγάλου ποσοστού αλλοδαπών. Τα προβλήµατα τέλος που

εµφανίζονται στον χώρο της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης στην Π.Ι.Ν. δεν

κρίνονται άµεσης αναγκαιότητας. Ωστόσο, επισηµαίνεται η ανάγκη για νέα χωρική κατανοµή και

ποιοτική βελτίωση των κτιρίων, τόσο λόγω παλαιότητας αυτών, όσο και λόγω ανάγκης νέων

αιθουσών για εργαστήρια, βιβλιοθήκες, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων κλπ.

Επίσης στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης, έρευνας& τεχνολογίας, στην Π.Ι.Ν. λειτουργεί

από το 1984 στην πόλη της Κέρκυρας το Ιόνιο Πανεπιστήµιο µε τµήµατα προπτυχιακών και

µεταπτυχιακών σπουδών. Στην Π.Ι.Ν. λειτουργεί και το Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων στα τρία υπόλοιπα

νησιά της (Κεφαλλονιά, Ζάκυνθο, Λευκάδα) µε 6 τµήµατα. Στην Ζάκυνθο επιπροσθέτως, από το

ακαδηµαϊκό έτος 2003-2004 λειτουργεί το ∆ιατµηµατικό-∆ιαπανεπιστηµιακό Πρόγραµµα


75

Μεταπτυχιακών Σπουδών µε τίτλο ‘’ Αειφορική ∆ιαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών’’, µε την

συνεργασία τριών Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων και του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, στα

πλαίσια του οποίου εκπονείται η παρούσα διπλωµατική εργασία.

Με την µακροχρόνια παρουσία εύρυθµης λειτουργίας του Ιονίου Πανεπιστηµίου και την

ελπιδοφόρα ίδρυση και λειτουργία διοικητικά αυτοτελούς ΤΕΙ Ιονίων Νήσων συµπληρώνεται

ουσιαστικά το µοντέλο της διπολικής περιφερειακής οργάνωσης της ανώτατης εκπαίδευσης στην

Π.Ι.Ν.. Το πιο σηµαντικό θα είναι η ενίσχυση του τοµέα της έρευνας και τεχνολογίας, τοµέας ο οποίος

στην Περιφέρεια είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος. Τα ερευνητικά κέντρα της καλύπτον µόλις το 1% του

συνόλου της χώρας. Ρεαλιστική προοπτική θεωρείται η ενίσχυση του τοµέα µε την παρουσία του

Τ.Ε.Ι., του Ιόνιου Πανεπιστηµίου, του ΕΘΠΖ, του ΕΘΙΑΓΕ και την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών

όπως η τηλέ-εκπαίδευση.

Βασική και µοναδική βιοµηχανική υποδοµή της Περιφέρειας αποτελεί η ΒΙ.ΠΕ. στον Ν.

Κεφαλλονιάς. Ο συνολικός αριθµός µεταποιητικών επιχειρήσεων(απασχ.> 10 άτοµα) στην Π.Ι.Ν. για

το 2002 ήταν µόλις 17, µειωµένος σε σχέση µε το 1994 όπου ο αριθµός των µεταποιητικών

επιχειρήσεων έφθανε τις 24.

Οι υποδοµές επικοινωνιών και τηλεπικοινωνιών, κρίνονται επίσης ως ικανοποιητικές. Η

υστέρηση που υπήρχε έχει αρχίσει να εξαλείφεται µε τα έργα που πραγµατοποιούνται, αλλά οι

προκλήσεις εξακολουθούν να είναι σηµαντικές. Ο δείκτης αριθµός τηλεφωνικών συνδέσεων/ 1.000

κατοίκους το 2000 για την Π.Ι.Ν. ήταν υψηλότερος από τον ΕΜΟ (57 έναντι 54). Ο περαιτέρω

εκσυγχρονισµός της τηλεπικοινωνιακής υποδοµής της Π.Ι.Ν. θεωρείται ως απαραίτητος, καθώς και η

λειτουργική αξιοποίηση της Κοινωνίας της Πληροφορίας (ΚτΠ), επειδή σε αυτήν στηρίζεται η

ηλεκτρονική διοικητική διαδικτύωση της Π.Ι.Ν. και όλες οι εξειδικευµένες διαδικτυώσεις που θα

εξυπηρετήσουν τους παραγωγικούς τοµείς της οικονοµίας και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των

κατοίκων και επισκεπτών, όπως η τηλέ-ιατρική, τηλέ-εκπαίδευση, τηλεδιάσκεψη κλπ που

συµβάλλουν στην µείωση της περιφερειακότητας.

Η οικοδοµική δραστηριότητα, στην Περιφέρεια την τελευταία 20ετία είναι πολύ έντονη. Με

συνολικό αριθµό 131.057 κατοικιών για το 2001 και 3.370 νέες κατοικίες, η αναλογία αριθµός νέων

κατοικιών/ 100 κατοίκους ανήλθε σε 1,6 µε το αντίστοιχο δείκτη για το σύνολο της χώρας στο 0,98.

Στον τοµέα της ενέργειας, στην Π.Ι.Ν. η µεγαλύτερη κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύµατος γίνεται

για οικιακή χρήση. Ενδεικτικά το 1997 η συνολική κατανάλωση ανήλθε σε 546.000 MWh (222.800

για οικιακή χρήση και µόλις 45.000 για βιοµηχανική). Μάλιστα η κ.κ. οικιακή χρήση ηλεκτρικού

ρεύµατος στα Ιόνια Νησιά από 0,52 MWh το 1983 έφθασε τις 1,1 MWh το 1997, γεγονός που


76

µαρτυρά την µεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας στα νησιά της Π.Ι.Ν. λόγω της τουριστικής

ανάπτυξης τους και των µεγαλύτερων απαιτήσεων τους σε ενέργεια. Γενικά όσο αφορά την

ενεργειακή υποδοµή, τα Ιόνια Νησιά εξαρτώνται από την Ηπειρωτική Ελλάδα και δεν αντιµετωπίζουν

προβλήµατα επάρκειας. Παρόλα αυτά η ανάπτυξη ήπιων µορφών ενέργειας όπως η αιολική, ηλιακή

κλπ είναι συµβατή µε τους αναπτυξιακούς στόχους της Π.Ι.Ν. όπως και η διερεύνηση της

δυνατότητας σύνδεσης της Π.Ι.Ν. µε το δίκτυο φυσικού αερίου.

Οι περιβαλλοντικές υποδοµές καθώς και οι δοµές λειτουργίας-διαχείρισης τους για την

αντιµετώπιση φαινοµένων ρύπανσης, υποβάθµισης και επιβάρυνσης του περιβάλλοντος πέρα των

ορίων αντοχής του, θα πρέπει σαφώς να επανεξεταστούν καθώς το πρόβληµα κρίνεται ως έντονο. Η

παλαίωση των δικτύων ύδρευσης, η καθυστέρηση λειτουργίας ολοκληρωµένων έργων αποχέτευσης-

εναπόθεσης απορριµµάτων λόγω κακού προγραµµατισµού και αδυναµίας συνεργασίας των

ενδιαφερόµενων µερών όπως και η κακή λειτουργία των υφιστάµενων λόγω υπερβολικής

επιβάρυνσης από την αύξηση των τουριστικών υποδοµών αποτελούν τους µεγαλύτερους κινδύνους

για το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της Π.Ι.Ν. και ιδίως των µικρών νησιών όπου

ο τουρισµός αναπτύσσεται και εκεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια.

Το πρόβληµα της αποχέτευσης παραµένει έντονο στα αστικά κέντρα της Περιφέρειας (Κέρκυρα,

Ζάκυνθο, Αργοστόλι, Λευκάδα) αν και τα τελευταία χρόνια τα έργα που έχουν πραγµατοποιηθεί

έχουν αµβλύνει σηµαντικά το πρόβληµα και ήδη έχουν δηµιουργηθεί εγκαταστάσεις βιολογικών

καθαρισµών λυµάτων στις πρωτεύουσες των νοµών. Η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος είναι οι πιο

οργανωµένες περιοχές από άποψη αποχετευτικών δικτύων.

Επίσης µε δεδοµένο ότι στην Π.Ι.Ν. η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ταυτίζεται µε την

βιώσιµη ανάπτυξη του τουρισµού, θα πρέπει να δοθεί ειδική προτεραιότητα στην κατασκευή

βιολογικών καθαρισµών στους παραλιακούς τουριστικούς οικισµούς όπου παρουσιάζεται µεγάλη

πληθυσµιακή πυκνότητα τις περιόδους αιχµής.

Όσον αφορά τις υποδοχές διαχείρισης απορριµµάτων, ο τρόπος αντιµετώπισης έχει ήδη θετική

έκβαση µε περιορισµένα όµως δείγµατα εφαρµογής, κυρίως λόγο της αδυναµίας υιοθέτησης των

υφιστάµενων προτάσεων χωροθέτησης των ΧΥΤΑ λόγω της σύγκρουσης µε τις τουριστικές

δραστηριότητες. Η διαχείριση των απορριµµάτων θα πρέπει να προωθηθεί µε πιο ολοκληρωµένο

τρόπο και µε µορφές προσαρµοσµένες στην νησιωτική χωρική κλίµακα που διαθέτει περιορισµένο

αριθµό περιοχών που πληρούν τις προϋποθέσεις υποδοχής ΧΥΤΑ.

Επίσης η ανακύκλωση που συµπεριλαµβάνεται στην ολοκληρωµένη διαχείριση απορριµµάτων

στην περίπτωση της Ζακύνθου θα έπρεπε να υιοθετηθεί και από τους υπόλοιπους νοµούς.


77

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα απόβλητα των ελαιοτριβείων και άµεσα να ληφθούν

µέτρα προστασίας των χειµάρρων, ρεµάτων που συχνά αποτελούν τους αγωγούς λυµάτων των

ελαιοτριβείων και άλλων ρύπων µε σχετικές υποδοµές υποδοχής.

Στο τοµέα ύδρευσης, και παρότι το σχετικά ικανοποιητικό υφιστάµενο δίκτυο και τον υψηλό

δείκτη βροχοπτώσεων, παρουσιάζεται σοβαρή ανεπάρκεια σε υδάτινους πόρους, η οποία οφείλεται σε

γεωλογικά κυρίως αίτια. Τέλος, το πρόβληµα της άρδευσης εξελίσσεται σε µείζον πρόβλήµα για τον

πρωτογενή τοµέα της Π.Ι.Ν.

Όσον αφορά τέλος, τις υποδοµές τουρισµού-αναψυχής, η Π.Ι.Ν. έχει επιτύχει έως τώρα να γίνει

ένας µόνιµος και δυναµικός πόλος έλξης του τουρισµού, καθώς συγκεντρώνει συγκριτικά

πλεονεκτήµατα, από απόψεως φυσικού, πολιτιστικού αλλά και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Για

αυτό το λόγο οι υποδοµές τουρισµού, και κυρίως ο αριθµός κλινών ξενοδοχειακού καταλύµατος,

τριπλασιάστηκαν την τελευταία εικοσαετία. Συγκεκριµένα, από 23.380 το 1981 αυξήθηκαν σε 75.971

το 2003. Η ύπαρξη όµως µεγάλης ανισοκατανοµής του τουρισµού ενδοπεριφερειακά υποδηλώνει και

το βαθµό υπερφόρτωσης των υποδοµών τουρισµού, και προκαλεί σηµαντικά προβλήµατα όχι µόνο

στην κοινωνικοοικονοµική ζωή των νήσων αλλά κυρίως επιβαρύνει το φυσικό περιβάλλον

δηµιουργώντας ελλείψεις σε φυσικούς πόρους.

Ενδοπεριφερειακά ο Ν. Κέρκυρας διαθέτει µε διαφορά τις περισσότερες ξενοδοχειακές µονάδες

και διαθέσιµες κλίνες (402 ξενοδοχειακές µονάδες και 44.413 ξενοδοχειακές κλίνες), µε τον Ν.

Ζακύνθου να ακολουθεί µε αυξανόµενους ρυθµούς. Σε ότι αφορά επίσης τον αριθµό των

διανυκτερεύσεων, αλλοδαπών και ηµεδαπών τουριστών καθώς και την αναλογία, ή την

‘’ επιβάρυνση’’ 50, διανυκτερεύσεων αλλοδαπών ανά κάτοικο ενδοπεριφερειακά:

50 Σηµαντικότατος δείκτης, ο οποίος εµπεριέχει σηµαντικές έννοιες όπως το κατά πόσο π.χ. επιβαρύνεται ο µόνιµος κάτοικος των νησιών και η ποιότητα ζωής του από την παρουσία και δραστηριοποίηση των επισκεπτών σε σχέση µε τις υφιστάµενες και διαθέσιµες υποδοµές, παροχές και υπηρεσίες (π.χ. ύδρευση-αποχέτευση, µεταφορές κλπ).


78

Πίνακας 2.5-∆ιανυκτερεύσεις Αλλοδαπών και Ηµεδαπών Τουριστών στην Π.Ι.Ν., στους νοµούς της Π.Ι.Ν. και στην Χώρα 1994,1998,200

1994 1998 2000 Ν.Κέρκυρας 3.080.405 3.268.562 3.342.511 Ν.Ζακύνθου 523.664 1.546.969 1.964.716 Ν.Κεφαλλονιάς 315.769 272.379 427.109 Ν.Λευκάδας 83.956 117.871 140.424 Π.Ι.Ν. 4.003.794 5.205.781 5.874.760

∆ιανυκτερεύσεις αλλοδαπών

Ελλάδα 41.424.870 42.988.904 47.396.181 Ν.Κέρκυρας 421.174 446.933 423.995 Ν.Ζακύνθου 135.672 196.779 199.613 Ν.Κεφαλλονιάς 101.068 137.998 156.534 Ν.Λευκάδας 82.585 110.973 107.299 Π.Ι.Ν. 740.499 892.683 887.441

∆ιανυκτερεύσεις ηµεδαπών

Ελλάδα 12.782.310 14.422.580 15.166.756 Ν.Κέρκυρας 28,41 28,58 28,5 Ν.Ζακύνθου 15,67 45,45 56,65 Ν.Κεφαλλονιάς 9,48 8,20 12,85 Ν.Λευκάδας 3,90 5,55 6,63 Π.Ι.Ν. 20,37 25,67 28,47

∆ιανυκτερεύσεις αλλοδαπών Ανά κάτοικο

Ελλάδα - - - Πηγή: Επιλογή, Οι Νοµοί της Ελλάδας, 2004

Συνολικά η Περιφέρεια προσελκύει το 12% (2000) των διανυκτερεύσεων αλλοδαπών, έχει δε την

2η υψηλότερη αναλογία διανυκτερεύσεων ανά κάτοικο, (29 διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο µε 1η την

Περιφέρεια Ν. Αιγαίου µε 58). Ενδοπεριφερειακά στον Ν. Κέρκυρας συναντάµε τον µεγαλύτερο

αριθµό διανυκτερεύσεων µε περίπου 3,3 εκ. διανυκτερεύσεις αλλοδαπών. Έτσι σε κάθε κάτοικο του

νοµού αναλογούν 29 διανυκτερεύσεις (28 το 1999), 3ος στην σχετική κατάταξη πανελλαδικά. Ο Ν.

Ζακύνθου κατέχει το 2ο µεγαλύτερο µερίδιο ενδοπεριφερειακά σε διαµονές αλλοδαπών και

ηµεδαπών. Προσέλκυσε το 4% των διανυκτερεύσεων των αλλοδαπών στο σύνολο της χώρας το 2000,

περίπου 2 εκ. Με αναλογία 57 διανυκτερεύσεων ανά κάτοικο το 2000 (50 το 1999), κατείχε την 2η

υψηλότερη αναλογία πανελλαδικά.

2.4.2 Αστική ανάπτυξη-Ανάπτυξη της υπαίθρου και ειδικές περιοχές της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Το σηµαντικότερο αστικό κέντρο της Περιφέρειας είναι η Κέρκυρα. Άλλα σηµαντικά αστικά

κέντρα και πόλοι συγκέντρωσης πληθυσµού και δραστηριοτήτων, είναι η πόλη της Ζακύνθου, η

Λευκάδα και το Αργοστόλι, οι πρωτεύουσες των νοµών δηλαδή της Π.Ι.Ν. Λόγω του νησιωτικού

χαρακτήρα της Περιφέρειας τα αστικά κέντρα της έχουν µειωµένες αστικές λειτουργίες και µόνο η

πόλη της Κέρκυρας κατέχει τα βασικά χαρακτηριστικά ενός αστικού χώρου. Λόγω των ελλείψεων σε

αστικές λειτουργίες όλοι οι νοµοί της Π.Ι.Ν. εξαρτώνται από τα γειτνιάζοντα µεγαλύτερα ηπειρωτικά

αστικά κέντρα. Να σηµειώσουµε εδώ ότι τα αστικά κέντρα της Π.Ι.Ν. (πληθυσµός άνω των 10.000

κατοίκων) είναι 5 µε τον ∆ήµο Κερκυραίων να αποτελεί το µοναδικό αστικό κέντρο 1ου επιπέδου και


79

τους υπόλοιπους 3 µεγάλους ∆ήµους της Π.Ι.Ν. (Ζακυνθίων, Αργοστολίου, Λευκάδος) να αποτελούν

οικιστικά-πληθυσµιακά αστικά κέντρα 2ου επιπέδου.

Για την αξιοποίηση των υφιστάµενων αστικών κέντρων κατά την αναπτυξιακή διαδικασία,

απαιτείται η εξειδίκευση του αναπτυξιακού ρόλου τους µε την δηµιουργία κατάλληλων υποδοµών και

τον προσδιορισµό των προωθητικών δραστηριοτήτων που αναµένεται να αποτελέσουν το µοχλό της

αναπτυξιακής διαδικασίας:

Πίνακας2.6-Αστικά Κέντρα Π.Ι.Ν. και αναπτυξιακοί ρόλοι Αστικό Κέντρο

Αναπτυξιακός ρόλος Επιχειρηµατικές και αναπτυξιακές υποδοµές

Προωθητικές ∆ραστηριότητες

Κέρκυρα -Περιφερειακός και νοµαρχιακός πόλος ανάπτυξης -Πολιτιστικός και τουριστικός πόλος Ευρωπαϊκής εµβέλειας

Λιµένας, Αεροδρόµιο, Πανεπιστήµιο Γειτνίαση µε Ιόνια οδό-∆υτικό Άξονα, Λιµάνι Ηγουµενίτσας και Εγνατία οδό

∆ραστηριότητες, Ε&ΤΑ, Εµπόριο- Μεταφορές, Εκπαίδευση Πολιτισµός, Τουρισµός

Ζάκυνθος Νοµαρχιακό κέντρο ανάπτυξης

Γειτνίαση µε Ιόνια οδό-∆υτικό Άξονα

Πολιτισµός, Τουρισµός, Υπηρεσίες προς αγροτικές δραστηριότητες

Λοιπά Κέντρα Αργοστόλι Νοµαρχιακό κέντρο

ανάπτυξης Λιµένας, Αεροδρόµιο

Πολιτισµός, Τουρισµός, Υπηρεσίες προς αγροτικές δραστηριότητες

Λευκάδα Νοµαρχιακό κέντρο ανάπτυξης

Οδική σύνδεση µε Αιτωλοακαρνανία Τουρισµός

Πηγή-Οικονοµικός ταχυδρόµος& ΙΠΑ,2000

Το 2001 το σύνολο των κατοίκων που συγκροτούσαν τον αστικό και ηµιαστικό πληθυσµό

ανερχόταν σε 74.000 περίπου, ποσοστό 35% του συνόλου. ∆ιαχρονικά το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί

όµως η µεταβολή αυτή κρίνεται ως µικρή καθώς ο αγροτικός πληθυσµός παρά τα καίρια πλήγµατα

που δέχεται ‘’ κρατάει’’ σχετικά τις πληθυσµιακές δυνάµεις του. Την ίδια εικόνα παρουσίασαν σε

µεγάλο βαθµό όλοι οι νοµοί της µε την Κέρκυρα και Ζάκυνθο να έχουν αστικό πληθυσµό, ενώ η

Κεφαλλονιά και η Λευκάδα µόνο ηµιαστικό πληθυσµό.

Η επέκταση της αστικοποίησης σε όλη την Περιφέρεια οφείλεται στην ραγδαία τουριστική

ανάπτυξη η οποία συνέβαλλε σε µια εκτεταµένη υποχώρηση του αγροτικού χαρακτήρα του χώρου. Ο

τουρισµός έχει πλέον σφραγίσει το χαρακτήρα ανάπτυξης της Π.Ι.Ν. καθώς δηµιούργησε απασχόληση

και εισοδήµατα. Ο ίδιος δηλαδή πληθυσµός, εγκαταλείποντας τα παραδοσιακά επαγγέλµατα,

αγροτικού και µεταποιητικού χαρακτήρα, περνάει σε άλλου τύπου απασχόληση µε αποτέλεσµα την

µετεξέλιξη της παραγωγικής διαδικασίας που µε την σειρά της χαρακτηρίζει και τον χώρο µέσα στον

οποίο πραγµατώνεται.

Έτσι αρχίζει να σχηµατίζεται µε την χωροθέτηση και οργάνωση µικρών οικιστικών αστικού

τύπου κέντρων στον περιαστικό χώρο, ως χωρικοί υποδοχείς του τουρισµού, ένα φαινόµενο σύµφυτο


80

µε αυτό της αστικοποίησης, η δηµιουργία κατά µήκος των παράκτιας ζώνης και των οδικών αξόνων

που οδηγούν στην αγροτική ενδοχώρα οικιστικών πόλών-κέντρών συγκέντρωσης πληθυσµού και

οικονοµικών δραστηριοτήτων, µε στοιχεία αστικού και ηµιαστικού χαρακτήρα, που αλλοιώνουν όµως

το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο όπως και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των Επτανήσων. Ένας

επιπρόσθετος λόγος για αυτό είναι και η έλλειψη πλούσιας αγροτικής ενδοχώρας που δεν επιτρέπει

την τόνωση ή και ακόµη την δηµιουργία νέων οικιστικών κέντρων µε ηµιαστικό πληθυσµό, κάτι που

στην υπόλοιπη χώρα συµβαίνει µέσω της ανάπτυξης του αγροτικού χώρου. Από την άλλη όσον αφορά

τον αγροτικό πληθυσµό και την ανάπτυξη της υπαίθρου, όλοι οι Νοµοί έχουν µεγάλη συµµετοχή του

αγροτικού πληθυσµού, υπερδιπλάσια του ποσοστού της χώρας (65% έναντι 28%,2001). Η αγροτική

ύπαιθρος όµως παρουσιάζει εµφανέστατα σηµάδια εγκατάλειψης όχι µόνο των καλλιεργήσιµών

εκτάσεων της αλλά και του οικιστικού της δικτύου, αφού το φαινόµενο της εσωτερικής

µετανάστευσης κυρίως προς τους παραλιακούς οικισµούς είναι έντονο.

Στο πλαίσιο αυτό των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων που καταγράφονται στην Π.Ι.Ν. και

καθιστούν προβληµατικές κάποιες περιοχές, θα πρέπει να κάνουµε και µια ιδιαίτερη αναφορά στα

µικρά νησιά που αντιµετωπίζουν αρκετά προβλήµατα µε κρισιµότερο από όλα την σταδιακή

εγκατάλειψη τους λόγω της έλλειψης γενικότερης κοινωνικοοικονοµικής αλλά και πολιτιστικής

υποδοµής. Όλα αυτά έχουν ως επακόλουθο την όξυνση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων και την

αποτροπή από κάθε είδους επενδυτικής διάθεσης για την καλυτέρευση των γενικότερων συνθηκών

στις ειδικές αυτές περιοχές. Στις µειονεκτούσες περιοχές της Περιφέρειας θα πρέπει να προωθηθεί και

να εφαρµοστεί εντέλει, µε τις κατάλληλες ρυθµίσεις και προϋποθέσεις που αρµόζουν στις

ιδιαιτερότητες τους, ένα µοντέλο ολοκληρωµένης ανάπτυξης που να δίνει έµφαση στην ανάδειξη των

κατάλληλων ιµάντων σύνδεσης των µεγάλων νησιών της µε τα µικρότερα, και των παραλιακά

ανεπτυγµένων περιοχών µε τις υποβαθµισµένες περιοχές της αγροτικής ενδοχώρας.

Ειδικά για τα µικρά νησιά προτείνεται η ανάδειξη των τοπικών συγκριτικών τους

πλεονεκτηµάτων(φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον), και η αξιοποίηση τους µε την προώθηση

µορφών εναλλακτικού τουρισµού βάσει των δεικτών οικολογικής, κοινωνικής και οικονοµικής

‘’ φέρουσας ικανότητας’’ 51, διαφοροποιηµένων από το τουρισµό του τρίπτυχου των τριών «S» (Sea,

51 Τον όρο ‘’ φέρουσα ικανότητα’’ δανείστηκε η οικολογική επιστήµη από την χωροταξία για να προσδιορισθεί θεωρητικά ‘’ η δυνατότητα µιας περιοχής να διατηρεί πληθυσµούς και δραστηριότητες συγκεκριµένων ειδών χωρίς να υποβαθµίζει τα τοπικά οικοσυστήµατα µακροχρόνια’’. Σε σχέση µε τον τουριστικό τοµέα, ως φέρουσα ικανότητα νοείται η οριοθέτηση του αριθµού των χρηστών που µπορεί να ‘’ ανεχθεί’’ µια συγκεκριµένη περιοχή χωρίς να αλλοιώνεται το κοινωνικό οικοσύστηµα, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται στο µέγιστο βαθµό η δυνατότητα µέθεξης των επισκεπτών στην εµπειρία αναψυχής (Κοψίδα & Βλάχου,2003).


81

Sun and Sand)που έχει πάρει διαστάσεις µονοκαλλιέργειας στην Π.Ι.Ν., µε έµφαση και σεβασµό στην

προστασία του ευαίσθητου και εύθραυστου οικοσυστήµατος τους.

Το κρίσιµο όµως κριτήριο είναι η χρήση και διαχείριση του χώρου από τους ανθρώπους, τόσο

από ποιοτική όσο από ποσοτική άποψη(ένταση και κατηγορίες δραστηριοτήτων). Για αυτό για την

βιώσιµη ανάπτυξη του τουρισµού στα µικρά νησιά, όπως στα µεγάλα, θα πρέπει και οι

δραστηριότητες του 1ο γενούς και 2ο γενούς τοµέα να αναβαθµιστούν στα πλαίσια της αρχής της

βιωσιµότητας και να εφαρµοστούν µέθοδοι βιολογικής γεωργίας, µεταποίησης-προώθησης των

τοπικών προϊόντων κλπ.

Απαιτείται τέλος η σκιαγράφηση του ρόλου των αστικών πόλων και των τοπικών κέντρων

ανάπτυξης για την ισόρροπη ανάπτυξη του οικιστικού δικτύου και τη διάχυση της ανάπτυξης σε

ευρύτερες περιοχές και κυρίως στα µικρά νησιά. Και η εξήγηση είναι απλή, όσο ο µέσος όρος

ανάπτυξης των περιοχών αυτών παραµένει χαµηλός τόσο κατεβαίνει και αυτός των µεγάλων νησιών

της Π.Ι.Ν.

4.3.3 Πολιτισµός και Περιβάλλον της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Ως προς το πολιτιστικό περιβάλλον, τα Ιόνια Νησιά διακρίνονται για την πληθώρα στο πέρας των

χρόνων. Η κοινή πολιτιστική και ιστορική ταυτότητα τους αποτελεί την αφετηρία σχεδιασµού για την

προστασία του πολιτισµού των νησιών αυτών στα πλαίσια της βιώσιµης ανάπτυξης της Περιφέρειας.

Η προβολή του Ιόνιου διάπλου από βορρά προς νότο µε κοµβικούς σταθµούς το πολιτιστικό

απόθεµα κάθε νησιού, την προστασία και ταυτόχρονη ανάδειξη της ιστορίας τους σε συνδυασµό µε το

φυσικό τους πλούτο θα πρέπει να ιεραρχηθούν ως βασικοί και στρατηγικοί µοχλοί βιώσιµης

ανάπτυξης. Απώτερος στόχος είναι να προαχθεί η ποιότητα στον τουριστικό τοµέα της Περιφέρειας

παράλληλα µε την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και την ταυτόχρονη

αναβάθµιση, ανάδειξη και προβολή των πολιτιστικών µνηµείων και της πολιτιστικής παράδοσης κάθε

νησιού της.

Η Π.Ι.Ν. είναι παντού διάσπαρτη από ενετικά φρούρια και κάστρα, ιστορικά κέντρα και µνηµεία,

µουσεία, βυζαντινά µνηµεία και µοναστήρια, παραδοσιακούς οικισµούς, αρχαιολογικούς χώρους κλπ

µε εθνική ή και υπερεθνική σηµασία που διακρίνονται κυρίως για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους.

Τέλος, διατηρούνται ακόµα θρησκευτικές, µουσικές και γαστρονοµικές παραδόσεις, η ποίηση και οι

‘’ οµιλίες’’ καθώς και πλήθος ηθών, εθίµων και µύθων. Αυτοί όµως οι αξιόλογοι πολιτιστικοί πόροι

δεν έχουν αξιοποιηθεί ακόµη σε µεγάλο βαθµό.


82

Η αντίληψη της διάσωσης, ανάδειξης και ένταξης της µνηµειακής κληρονοµιάς κάθε µορφής

στην σηµερινή πραγµατικότητα θα πρέπει να βασίζεται στις παρακάτω εκδοχές: α) Τη συµβολή των

µνηµείων στην παιδεία, β) Τη συµβολή των µνηµείων στην ιστορική ταυτότητα του τόπου, γ) Την

συµβολή των µνηµείων στη διατήρηση του περιβάλλοντος. Τα µνηµεία και οι αρχαιολογικοί χώροι

συµβάλλουν έµµεσα και στην διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος µε την θέσπιση κανόνων

προστασίας του ευρύτερου χώρου, δ) Τη συµβολή των µνηµείων ως χώρων υποδοχής για την

ψυχαγωγία και την σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση ε) Τη συµβολή των πολυάριθµων θρησκευτικών

µνηµείων που υπάρχουν σε κάθε οικισµό των νησιών της Π.Ι.Ν. ως τόπων θρησκευτικής ανάτασης

και ψυχικής γαλήνης (Κεφαλλωνίτου,2003).

Όλα τα νησιά που συγκροτούν την Π.Ι.Ν. διαθέτουν αξιόλογο φυσικό περιβάλλον µε πλούσια

χλωρίδα και πανίδα, διακεκριµένους οικοτόπους και φυσικά οικοσυστήµατα µεγάλης

βιοποικιλότητας, σπήλαια, γεωλογικούς σχηµατισµούς και φυσικά τοπία. Τα νησιά του Ιόνιου

φιλοξενούν από τα πιο σηµαντικά φυσικά οικοσυστήµατα και οικοτόπους οργανισµών της άγριας

πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας µεσογειακής, ευρωπαϊκής αλλά και αφρικανικής, ασιατικής. Η

θαλάσσια χελώνα carreta-carreta και η µεσογειακή φώκια monachus monachus αποτελούν τα

σπουδαιότερα είδη της πανίδας της Περιφέρειας και αποτελούν τα flag species της προστασίας των

ειδών της. Επίσης περισσότερα από 350 από τα 433 είδη πτηνών της Ευρώπης απατώνται στους

οικοτόπους και τα φυσικά ενδιαιτήµατα της Π.Ι.Ν. όπως και πάνω από 700 είδη και υποείδη της

χλωρίδας.

Η προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος θα πρέπει να έχει προεξέχουσα θέση σε επίπεδο

πολιτικής στο χώρο της Π.Ι.Ν. Η κήρυξη προστασίας κάποιων περιοχών δεν αρκεί, αν δεν

συνοδεύεται από την ορθολογική διαχείριση τους η οποία απαιτεί πρωτοβουλίες περιφερειακής και

τοπικής εµβέλειας. Στην Περιφέρεια έχουν προταθεί και θα ενταχθούν στο ∆ίκτυο Natura 2000 οι

εξής περιοχές:

Νοµός Ζακύνθου(GR221):

GR2210001-∆υτικές και βορειοανατολικές ακτές Ζακύνθου (pSCI/ SPA),

GR2210002-Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου(Ακρωτήρι Γέρακα-Κερί)& νησίδες Μαραθονήσι-Πελούζο

(pSCI),

GR2210003-Νήσοι Στροφάδες (pSCI),

GR2210004-Νησίδες Σταµφανι& Αρπυια (Στροφάδες) (SPA),

Νοµός Κεφαλλονιάς(GR222):

GR2220001-Καλόν Όρος (pSCI),


83

GR2220002-Εθνικός ∆ρυµός Αίνου (pSCI/ SPA),

GR2220003-Εσωτερικό Αρχιπέλαγος Ιονίου (θαλάσσια περιοχή Μεγανησίου, Καλάµου, Καστού,

Αρκουδίου, Ατόκου και Εχινάδων Νήσων) (pSCI),

GR2220004-Παράκτια θαλάσσια ζώνη από Αργοστόλι έως Βλαχάτα και Όρµος Μούντα (pSCI),

GR2220005-∆υτικές ακτές Κεφαλληνίας-Στενό Κεφαλληνίας Ιθάκης-Βόρεια Ιθάκη (Ακρωτήριο

Γέρο Γκόµπος-∆ράκου Πήδηµα-Κεντρί- Αγ. Ιωάννης) (pSCI),

Νοµός Κέρκυρας(GR223):

GR2230001-Λιµνοθάλασσα Αντινιώτη (pSCI/ SPA),

GR2230002-Λιµνοθάλασσα Κορισσίων (pSCI),

GR2230003-Αλυκή Λευκίµµης (pSCI/ SPA),

GR2230004- Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι (pSCI),

GR2230005-Παράκτια θαλάσσια ζώνη από Κανόνι έως Μεσόγγη (pSCI),

GR2230006-Παράκτια θαλάσσια ζώνη από Παλαιοκαστρίτσα έως Γλυφάδα (pSCI),

GR2230007- Λιµνοθάλασσα Κορισσίων& νήσος Λαγούδια (SPA),

Νοµός Λευκάδας(GR224):

GR2240001-Λιµνοθάλασσα στενών Λευκάδας(Παλιώνης-Αβλίµων) και Αλυκές Λευκάδας (pSCI/

SPA),

GR2240002-Περιοχή Χορτάτων Λευκάδας (pSCI)

Τέλος, έχει συσταθεί και λειτουργεί Φορέας ∆ιαχείρισης στον Εθνικό ∆ρυµό Αίνου (Ν.

3044/2002, ΦΕΚ 197Α' 27/08/2002) και στο ΕΘΠΖ (έχει χαρακτηριστεί ως Προστατευόµενη Περιοχή

βάσει του άρθρου 21 του Ν. 1650/1986 µε το Π.∆. της 01.12.99, ΦΕΚ 906∆).


84

ΜΕΡΟΣ ∆. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ-ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ,

ΙΣΟΡΡΟΠΗ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Προτού προχωρήσουµε στην περιγραφή και ανάλυση των θεµάτων που άπτονται της

αναπτυξιακής πολιτικής και στρατηγικής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και σχετίζονται µε την

προσπάθεια δηµιουργίας των προϋποθέσεων βιώσιµης και ισόρροπης ανάπτυξη της, µε κύριο άξονα

εφαρµογής την περιβαλλοντική συνιστώσα της αναπτυξιακής διαδικασίας, σκόπιµο κρίνεται να

περιγράψουµε µε συνοπτικό τρόπο αφενός, τα πλαίσια µέσα στα οποία σχεδιάζεται και υλοποιείται η

πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, και

αφετέρου την αναπτυξιακή πορεία της Περιφέρειας έως σήµερα. Αρχικά όµως θα επιχειρήσουµε µια

γεωγραφική θεώρηση της θέσης της Π.Ι.Ν. σε ∆ιεθνές, Ευρωπαϊκό και Εθνικό χωρικό πλαίσιο, όπως

και µια προσέγγιση σε έννοιες ανάπτυξης, όπως της περιφερειακής ανάπτυξης και της βιώσιµης

ανάπτυξης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ Π.I.N. ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ

∆ΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μια θεώρηση της χωρικής ενότητας που καταλαµβάνει η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων σε εθνικό,

ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο κρίνεται ως χρήσιµη, ώστε να δοθεί σε πρώτη φάση, η αρχική εικόνα

και η προσπάθεια ερµηνείας των αναπτυξιακών σχεδίων και προγραµµάτων που υλοποιούνται και

υλοποιήθηκαν στο παρελθόν στα νησιωτικά της εδάφη. Ανάλογα µε την χωρική κλίµακα, που

εξετάζει κανείς την θέση των Ιονίων Νήσων στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, προκύπτει η σχέση

και κατά συνέπεια ο δυνητικός ρόλος της Π.Ι.Ν., κάτω βέβαια από τις εκάστοτε διαµορφούµενες

πολιτικό-οικονοµικές συνθήκες.

Στην κλίµακα ∆ιεθνούς-Μεσογειακού περιβάλλοντος: Ο ρόλος της Π.Ι.Ν. σε διεθνές-

µεσογειακό επίπεδο προσδιορίζεται και προωθείται στα πλαίσια µιας Νέας Μεσογειακής Πολιτικής,

από το 1995, που θέτει σε νέες βάσεις την Ευρώ-Μεσογειακή συνεργασία των ενδιαφερόµενων

κρατών µε απώτερο στόχο την δηµιουργία µιας Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών έως το 2010. Η

πολιτική αυτή έχει ως σκοπό της να ενισχύσει την συνεργασία στους τοµείς πολιτικής και ασφάλειας,

την οικονοµική συνεργασία µε έµφαση σε ζητήµατα µεταφορών, βιώσιµου τουρισµού, προστασίας


85

του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος καθώς και συνεργασίας σε κοινωνικά-πολιτισµικά

θέµατα. Η προώθηση της συνεργασίας αυτής θα συµβάλλει αναµφισβήτητα στην µείωση των

πολιτικών εντάσεων στον ευρύτερο αυτό χώρο και στον έλεγχο των µεταναστευτικών ροών και πιο

σηµαντικό από όλα θα δηµιουργήσει πρόσθετες ευκαιρίες ανάπτυξης στον µεσογειακό χώρο που

εντάσσεται γεωγραφικά η περιφέρεια. Η Π.Ι.Ν. έχει µόνο οφέλη να αποκοµίσει από την συνεργασία

αυτή διότι αφενός, η νησιωτική οικονοµία της επηρεάζεται σηµαντικά από εξωγενείς παράγοντες και

αφετέρου η ευρύτερη αυτή συνεργασία και ανταλλαγή προφανώς θα βελτιώσει σηµαντικούς τοµείς

της όπως οι θαλάσσιες µεταφορές, η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού της πλούτου κλπ.

Στην Ευρωπαϊκή κλίµακα: Με την τοποθέτηση των Ιονίων Νήσων στο νότιο τµήµα του

θαλάσσιου Άξονα «Αδριατικής-Ιονίου» αυτά αποκτούν ιδιαίτερη γεωπολιτική σηµασία. Η σηµασία

αυτή έχει να κάνει µε το γεγονός ότι η περιοχή που καταλαµβάνει αυτός ο Άξονας αποτελεί τον χώρο

σύνδεσης Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης και ταυτόχρονα δέχεται τα προβλήµατα της στρατηγικής της

ολοκλήρωσης της Ε.Ε. προς τα νοτιοανατολικά. Πρόκειται για µια περιοχή περιφερειακής

οικονοµικής συνεργασίας 8 κρατών µε συνολικό πληθυσµό περίπου 50 εκ. κατοίκων που δέχεται

ετησίως περί τους 170 εκ. επισκέπτες, και όπου εκεί διασταυρώνονται µεγάλοι άξονες επικοινωνίας

και ανταλλαγών του βορρά-νότου και της ανατολής-δύσης. Στα πλαίσια αυτά η υπογραφή το 2000 της

Πρωτοβουλίας του Άξονα Αδριατικής-Ιονίου52 θα διευκολύνει αφενός την πορεία της Ευρωπαϊκής

Ολοκλήρωσης σε ποικίλους τοµείς, µεταξύ αυτών και του περιβάλλοντος, και αφετέρου θα αποφέρει

άµεσα και έµµεσα οφέλη στην Π.Ι.Ν. µε την προαγωγή κοινών σκοπών σε τοµείς όπως του

τουρισµού, του περιβάλλοντος και του πολιτισµού κ.ά. µε τις παράκτιες περιοχές που γειτνιάζει.

Επίσης η Π.Ι.Ν. εντάσσεται σε επίπεδα Ε.Ε. στον Ευρωπαϊκό Νησιωτικό Χώρο στον οποίο

περιλαµβάνονται περίπου 440 νησιωτικά εδάφη που καλύπτουν το 5% περίπου της συνολικής της

έκτασης (120.000 τ.χλµ.) µε συνολικό πληθυσµό που αγγίζει το 4% του συνολικού της Ε.Ε. (περίπου

13,3 εκ. κάτοικοι) (Χριστοφάκης,2001).

Σε Εθνικό επίπεδο: Η ζώνη της Αδριατικό-Ιόνιας συνεργασίας καλείται να λειτουργήσει

ταυτόχρονα και σε στενή σχέση µε τους νέους και υπό διαµόρφωση κύριους αναπτυξιακούς άξονες

της Ελλάδας. Τα Ιόνια µπορούν να εξελιχθούν σε πόλο ανάπτυξης στην διαµόρφωση ενός γενικού

άξονα ανάπτυξης, και όχι ενός απλά άξονα µεταφορών, ο οποίος αναµένεται να επιδράσει σηµαντικά

και δραστικά στην βελτίωση των παραγωγικών-οικονοµικών, και όχι µόνο, δοµών της ευρύτερης

περιοχής της. Για να είναι όµως η Π.Ι.Ν. σε θέση να ανταποκριθεί σε έναν πολύ-επίπεδο αναπτυξιακό

52 Βλέπε περισσότερα Beriatos, E. 2002: “Adrionian Space: Perspectives for Cooperation and Development in Mediterranean.”


86

ρόλο θα πρέπει προηγουµένως να επιτύχει την δική της εσωτερική συνοχή και την επίλυση ή έστω

άµβλυνση των ενδοπεριφερειακών της προβληµάτων που δρουν περιοριστικά όσον αφορά στην

ανάπτυξη ενιαίας µακροπρόθεσµης βιώσιµης στρατηγικής ανάπτυξης. Γίνεται αντιληπτό ότι η Π.Ι.Ν.

ως ενιαίο σύνολο, αξιοποιώντας την κεντρική της θέση, δηµιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις

ώστε να οδηγηθεί µέσω διαπεριφερειακών-διασυνοριακών συνεργασιών και δικτυώσεων στην

διεκδίκηση ενός κεντρικού για τα µεγέθη της ρόλου, εκµεταλλευόµενη τα πλεονεκτήµατα του

φυσικού «µειονεκτήµατος» του νησιωτικού της χαρακτήρα και της νησιωτικότητας της.


87

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ- ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

2.1 Η έννοια της ανάπτυξης- θεωρίες περί ανάπτυξης…

Η έννοια της ανάπτυξης, αν και θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε πως η σηµασία της είναι

πασίγνωστη, είναι αµφίβολο αν µπορεί να τύχει ακριβούς ορισµού. Όταν οι πολίτες, σε οποιοδήποτε

επίπεδο, συζητούν, επιχειρηµατολογούν, απαιτούν, διεκδικούν, παλεύουν, αντιδικούν, ή και

ανταγωνίζονται-ακόµη και µε τις καλύτερες των προθέσεων- για την «ανάπτυξη» (τοπική,

περιφερειακή, εθνική, πλανητική, ή θεµατική/ κλαδική), είναι απολύτως βέβαιο ότι έχουν-οι

συντριπτικά περισσότεροι-εντελώς διαφορετική αντίληψη για το τι είναι «ανάπτυξη» και πως µπορεί

αυτή να επιτευχθεί (Ρόκος,1999).

Είναι πλέον αποδεκτό στους περισσότερους τουλάχιστον ανθρώπους και επιστήµονες, πως δεν

υπάρχει ένας και µοναδικός ορισµός ο οποίος να καλύπτει πλήρως και επιστηµονικά, αλλά και

πρακτικά, την πολύπλευρη φύση της ανάπτυξης και να τυχαίνει γενικής αποδοχής. Κάτι όµως που

µπορεί να διατυπωθεί στις µέρες µας, µε λιγότερους τουλάχιστον ενδοιασµούς από ότι παλαιότερα,

είναι ότι η εποχή που ο όρος «ανάπτυξη» ταυτιζόταν σχεδόν αποκλειστικά µε τις θεωρίες περί

οικονοµικής ανάπτυξης και µόνον53 έχει σχεδόν ξεπεραστεί.

Στην σύγχρονη εποχή, η χρησιµοποίηση του όρου «ανάπτυξη» υπερβαίνει κατά πολύ τα στενά

όρια της οικονοµικής σφαίρας, και προσπαθεί, τουλάχιστον, να εκφράσει τις µεταβολές των

δραστηριοτήτων που αφορούν το ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό, οικονοµικό, οικολογικό και

πολιτιστικό περιβάλλον µε ευρύτερους εννοιολογικούς προσδιορισµούς του όρου ανάπτυξη όπως

«βιώσιµη ή αειφόρος ανάπτυξη», «οικοανάπτυξη», «ήπια ανάπτυξη», «ολοκληρωµένη ή αξιοβίωτη

ανάπτυξη» κλπ.

Η διεύρυνση της έννοιας µπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι, αφενός οφείλεται στην εξάντληση

των ορίων των παραδοσιακών αναπτυξιακών πολιτικών και αφετέρου στα πολυδιάστατα προβλήµατα

που συνεχώς προκύπτουν στην σύγχρονη εποχή. Και αυτό γιατί η ανάπτυξη, είναι µια κατ’ εξοχήν

53 Ο όρος «ανάπτυξη» παλαιότερα ήταν γνωστός κυρίως από την επιστήµη της βιολογίας που περιέγραφε την εξέλιξη των ζώντων οργανισµών. Για ένα πολύ µεγάλο χρονικό διάστηµα η παγκόσµια αναπτυξιακή διαδικασία και προσπάθεια επικεντρώθηκε µονοµερώς και αποκλειστικά στην αύξηση µακροοικονοµικών µεγεθών όπως το ΑΕΠ, δηλαδή στην επίτευξη υψηλών ρυθµών µεγέθυνσης του παραγόµενου προϊόντος. Όπως ήταν αναµενόµενο, την περίοδο αυτή ο όρος ανάπτυξη ταυτίστηκε περισσότερο µε την οικονοµική ανάπτυξη.


88

πολυδιάστατη κοινωνική διαδικασία, που επιφέρει διαρθρωτικές αλλαγές σε ένα κοινωνικό

σχηµατισµό. Οι διαρθρωτικές αυτές αλλαγές είναι οικονοµικού, κοινωνικού, πολιτικού,

περιβαλλοντικού και πολιτισµικού χαρακτήρα και τα θετικά ή αρνητικά αποτελέσµατα τους σε µία

ταξική κοινωνία, κατανέµονται άνισα µεταξύ των διαφόρων τάξεων, των φύλων, των στρωµάτων των

διαφόρων ηλικιών, των περιφερειών ή άλλων γεωγραφικών ενοτήτων. Σε αυτά τα πλαίσια µια εξόχως

κοντόφθαλµη πολιτική που στερεί από τις µελλοντικές γενεές τους απαραίτητους παραγωγικούς

πόρους και τις δυνατότητες, δεν µπορεί να νοείται ως αναπτυξιακή πολιτική.

Σύµφωνα µε ένα πρόγραµµα της UNESCO της δεκαετίας του ‘80, χαρακτηριστικός είναι ο

ορισµός που δόθηκε ότι «η ανάπτυξη κατ’ αρχήν είναι ολοκληρωµένη, δηλαδή αποτελεί µια οργανική

διαδικασία η οποία εµπλέκει έναν αριθµό οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων

που επικαλύπτονται και συνεχώς επηρεάζουν ο ένας τον άλλο. Είναι ενδογενής, που σηµαίνει ότι κάθε

χώρα αναλαµβάνει την ανάπτυξη της σύµφωνα µε δικές της επιλογές και σε αναλογία µε τις

πραγµατικές επιδιώξεις του λαού της. Τέλος είναι παγκόσµια, δηλαδή οι στόχοι και τα προβλήµατα

της καθορίζονται σε σχέση µε τα παγκόσµια προβλήµατα, τα οποία αντικατοπτρίζουν την γενική

φύση της ανάπτυξης». Η κοινωνία στην οποία επιτελείται η ανάπτυξη δεν είναι αποµονωµένη, αλλά

αποτελεί µέρος του δικτύου των σχέσεων και δυνάµεων που καλύπτει ολόκληρο τον κόσµο,

συµπεριλαµβανοµένων των οικονοµικά πιο αναπτυγµένων κοινωνιών καθώς επίσης και εκείνων οι

οποίες, από οικονοµική άποψη, είναι πιο υποβαθµισµένες (Ρέππας,1991).

Παρόλο αυτά µέχρι σήµερα δεν έχει συγκροτηθεί µια συνεκτική εναλλακτική θεωρία για την

«ανάπτυξη» και έτσι προκύπτει ως εκ των ων ουκ άνευ προτεραιότητα, η ανάγκη διαµόρφωσης, µιας

κοινά αποδεκτής διεπιστηµονικής και ολοκληρωµένης θεωρίας για την «ανάπτυξη», η οποία να

εναρµονίζεται µε την πολυδιάστατη και ολοκληρωµένη φύση της φυσικής και της

κοινωνικοοικονοµικής πραγµατικότητας την οποία η «ανάπτυξη» καλείται µε ανάλογο τρόπο να

επηρεάσει «θετικά» σε όλα τα επίπεδα (Ρόκος,1995).54

Τέλος, µέχρι και πρόσφατα η προστασία περιβάλλοντος είχε θεωρηθεί ότι έχει αντιθετική σχέση

µε την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Η συνειδητοποίηση της ανάγκης ένταξης µιας

µακροχρόνιας προοπτικής στα θέµατα ανάπτυξης επέβαλε την αναθεώρηση στην άποψη αυτή και

έδειξε την ανάγκη µιας ευρύτερης θεώρησης που να περιλαµβάνει την οικονοµική

αποτελεσµατικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και την προστασία του περιβάλλοντος σε ίση βάση

προς µια πολιτική «βιώσιµης ανάπτυξης». Ο γενικότερος προβληµατισµός για την σχέση οικονοµικής

54 Η ανάπτυξη δεν αποτελεί έννοια χωρίς ιδεολογικό περιεχόµενο που µένει αναλλοίωτη στο πέρασµα του χρόνου. Αποτελεί µάλλον ένα σύστηµα αξιών που αντικατοπτρίζει την κυρίαρχη αντίληψη.


89

ανάπτυξης και προστασίας περιβάλλοντος επηρέασε και τον προβληµατισµό και στα θέµατα

περιφερειακής ανάπτυξης (Κοκκώσης,1994).

2.2 Η έννοια της περιφερειακής ανάπτυξης.

Στο σηµείο αυτό, θα ήταν χρήσιµο να ορίσουµε την έννοια της περιφέρειας καθότι ο

προσδιορισµός του περιεχοµένου και της οριοθέτησης των οικονοµικών περιφερειών, αποτελεί

ουσιαστική προϋπόθεση για το σχεδιασµό και προγραµµατισµό µιας αποτελεσµατικής και βιώσιµης

στρατηγικής περιφερειακής ανάπτυξης. Ένας ορισµός που θα µπορούσε να θεωρηθεί ότι

ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες της Περιφερειακής Ανάλυσης και περιλαµβάνει τα κύρια

χαρακτηριστικά της Οικονοµικής Περιφέρειας σύµφωνα µε τον Κόνσολα (1997) είναι ο παρακάτω:

«Οικονοµική Περιφέρεια είναι µια δυναµική γεωγραφική ενότητα που τα όρια της επηρεάζονται από τις

διαχρονικές µεταβολές των κοινών ή συµπληρωµατικών χαρακτηριστικών των χωρικών µονάδων από

τις οποίες συντίθεται».

Από τον παραπάνω γενικό ορισµό προκύπτει ότι:

α) η έννοια της περιφέρειας είναι δυναµική και όχι στατική,

β) σηµαντικό ρόλο για τον προσδιορισµό της παίζουν τα κοινά χαρακτηριστικά που επιλέγονται,

γ) τα χαρακτηριστικά αυτά αλλάζουν µε αποτέλεσµα να διαφοροποιούν την συνολική εικόνα, τα όρια

και το περιεχόµενο της, και

δ) η περιφέρεια είναι µια έκταση συνεχής και γεωγραφικά προσδιορισµένη γεγονός που την

διαφοροποιεί από την έννοια του γεωγραφικού χώρου. Η έννοια της περιφέρειας προσεγγίζεται και

προσδιορίζεται διαφορετικά από κάθε επιστηµονικό κλάδο (Γκέκας & Χατζηµιχάλης,2001).55

Επιπροσθέτως, θα πρέπει να επισηµάνουµε για τους σκοπούς της έρευνας, ότι µε βάση τους

δεκατρείς ορισµούς του Isard (1975) που δόθηκαν για την Περιφερειακή Επιστήµη και την συζήτηση

που ακολούθησε, ως ένα από τα βασικά γνωστικά αντικείµενα της Περιφερειακής Επιστήµης που

προσδιορίσθηκε ήταν και η πρόταση µέτρων προστασίας του περιβάλλοντος, ως ζωτικού στοιχείου

για την διατήρηση της ίδιας της ζωής.

55 Η γεωγραφία, η κοινωνιολογία, η οικονοµική, η πολιτική επιστήµη θα επιλέξουν διαφορετικά κριτήρια ταξινόµησης που θα αντλούν από τα επιστηµονικά τους εργαλεία και ενδιαφέροντα. Στην σύγχρονη βιβλιογραφία παρουσιάζονται πολλών ειδών περιφέρειες. Φυσικές, ανθρωπογενείς, οικονοµικές, διοικητικές, πολιτικές, οµοιογενείς, πολικές, προγραµµατισµού, αναπτυγµένες, φθίνουσες ή αναπτυσσόµενες περιφέρειες. Κάθε µια από αυτές καλείται να καλύψει µε τον καλύτερο τρόπο τις ανάγκες για τις οποίες δηµιουργήθηκε και σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις τα όρια τους ταυτίζονται (Γκέκας & Χατζηµιχάλης,2001).


90

Συγκεκριµένα, ο Isard στο ερώτηµα «Τι είναι η Περιφερειακή επιστήµη;» µεταξύ των άλλων

αναφέρει ότι «Η Περιφερειακή επιστήµη είναι η µελέτη της συνδυασµένης αλληλεπίδρασης των

κοινωνικών, πολιτικών, και οικονοµικών λειτουργικών µονάδων και του φυσικού περιβάλλοντος, µέσα

σε συγκεκριµένες περιφέρειες και συστήµατα περιφερειών» (Χατζηµιχάλης,1992).

Όπως και στην περίπτωση της οικονοµικής ανάπτυξης έτσι και για την περιφερειακή ανάπτυξη

δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί επακριβώς και να υπάρξει ένας και αποκλειστικός ορισµός,

ολοκληρωµένος και γενικά αποδεκτός. Όπως προαναφέρθηκε, και η περιφερειακή ανάπτυξη και

πολιτική αποτελεί έννοια πολυδιάστατη και καλύπτει ένα ευρύτατο φάσµα αναφοράς. Η ίδια όµως η

έννοια της περιφέρειας η οποία αποτελεί «µια δυναµική γεωγραφική ενότητα, της οποίας τα όρια

προσδιορίζονται από τις διαχρονικές µεταβολές των κοινωνικοοικονοµικών χαρακτηριστικών, τις ροές

και τις αλληλεξαρτήσεις των χωρικών µονάδων από τις οποίες συντίθεται» προσδιορίζει και το

περιεχόµενο της περιφερειακής ανάπτυξης.

Η «αναπτυξιακή» περιφέρεια αποτελεί έναν «ζωντανό οργανισµό» που αντιδρά στις διάφορες

παρεµβάσεις (Παπαδασκαλόπουλος,1995).

Συνεπώς, πρέπει να γίνει απόλυτα κατανοητό ότι η έννοια της περιφέρειας και στην συνέχεια της

περιφερειακής ανάπτυξης, προσδιορίζεται και αναφέρεται σε µια καθ’ όλα αντικειµενική-

αναπτυξιακή πραγµατικότητα στα πλαίσια µιας αναπτυξιακής περιφέρειας και όχι σε ένα ενδιάµεσο

διοικητικό επίπεδο µεταξύ κεντρικού-εθνικού και τοπικού επιπέδου. Η περιφερειακή ανάπτυξη

αποτελεί αποτέλεσµα κρατικού περιφερειακού προγραµµατισµού (κεντρικού ή αποκεντρωµένου) και

λιγότερο αποτέλεσµα της ελεύθερης λειτουργίας της αγοράς. Τα προβλήµατα που δηµιουργούνται

από τις κοινωνικές και οικονοµικές µεταβολές επηρεάζουν άµεσα την οργάνωση του χώρου και

αντίστροφα επηρεάζονται από αυτή56. Η αντιµετώπιση των προβληµάτων αυτών, αποτελεί βασική

επιδίωξη της περιφερειακής οικονοµικής πολιτικής, η οποία προσπαθεί να διορθώσει τις χωρικές

ασυµµετρίες και να επιτύχει την οικονοµική ανάπτυξη, παράλληλα µε την ενίσχυση της κοινωνικής

συνοχής και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος σε µια περιφέρεια.

Με άλλα λόγια η περιφερειακή πολιτική για την ανάπτυξη περιλαµβάνει όλες εκείνες τις

παρεµβάσεις του κράτους, αναγνωρίζοντας την αδυναµία της ελεύθερης αγοράς να προσεγγίσει τους

κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτιστικούς κ.ά. στόχους της περιφερειακής ανάπτυξης, που

αποσκοπούν στην βελτίωση κυρίως της γεωγραφικής κατανοµής των πάσης φύσης ανθρωπίνων

δραστηριοτήτων. Η περιφερειακή πολιτική στην ουσία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα πεδίο πολιτικής,

56 ∆ιαφορετικά επίπεδα ανεργίας από περιοχή σε περιοχή, διαπεριφερειακές ανισότητες στα εισοδήµατα, παρακµή κλάδων ορισµένων περιφερειών, ρύπανση του περιβάλλοντος κ.ά. δηµιουργούν εντάσεις στο κοινωνικό, οικονοµικό και πολιτικό πεδίο.


91

µε διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις διαχρονικά της διαδικασίας ανάπτυξης, το οποίο

περιλαµβάνει όλες εκείνες τις διαρθρωτικές παρεµβάσεις, κυρίως από την πλευρά της Κεντρικής

∆ιοίκησης, που πραγµατοποιούνται στις περιφέρειες µε στόχο την µείωση των περιφερειακών

ανισοτήτων και εν τέλει την ανάπτυξη των λιγότερο ανεπτυγµένων περιφερειών.

Να προσθέσουµε στο σηµείο αυτό, ότι στην περιφερειακή και αστική θεωρία η πλέον

ολοκληρωµένη ένταξη του περιβάλλοντος ως παράγοντα στην δοµή και δυναµική ανάπτυξης µιας

περιοχής εκφράζεται στη «θεωρία οικολογικής ισορροπίας» που αποδίδεται στον πρωτοπόρο του

σχεδιασµού, Patrick Geddes57. Η βασική θέση της θεωρίας είναι ότι σε µια γεωγραφική περιοχή

υπάρχει µια δυναµική ισορροπία µεταξύ τεσσάρων βασικών παραγόντων: του πληθυσµού, των πόρων,

της τεχνολογίας και των θεσµών. Οποιαδήποτε µεταβολή σε κάποιον από τους παράγοντες έχει ως

συνέπεια την αλλαγή σε όλους τους άλλους και στην δυναµική του συστήµατος που τείνει προς µια

δυναµική ισορροπία (Κοκκώσης,1994).

Συµπερασµατικά λοιπόν θα λέγαµε ότι η διαχρονική µεταβολή της διαπεριφερειακής διάρθρωσης

της οικονοµίας µε τον κατάλληλο συνδυασµό σκοπών, µέσων και φορέων, που επιδιώκει η

περιφερειακή οικονοµική πολιτική ανάπτυξης προκαλεί την διαδικασία της περιφερειακής ανάπτυξης.

Με την διαδικασία αυτή επιτυγχάνεται εν τέλει η ολοκληρωµένη ανάπτυξη όλων των περιφερειών

µιας χώρας, γιατί αυξάνεται και διαφοροποιείται η παραγωγική τους ικανότητα και εξελίσσεται η

κοινωνική, θεσµική και χωροταξική τους οργάνωση.

2.2.1 Περιφερειακή πολιτική και Περιφερειακός προγραµµατισµός.

Για την συγκεκριµενοποίηση της έννοιας της περιφερειακής πολιτικής, προκειµένου να

συνδεθεί λειτουργικά µε τον περιφερειακό προγραµµατισµό, αυτή ορίζεται ως «ένα σύστηµα σκοπών,

µέσων και φορέων που συνδυάζονται σε ένα πρόγραµµα για να επιτύχουν την ισόρροπη µεταβολή της

διαπεριφερειακής διάρθρωση της οικονοµίας».

Η περιφερειακή πολιτική δηµιουργεί το χωροταξικό υπόβαθρο για την επίτευξη των επιδιώξεων

της εθνικής αναπτυξιακής πολιτικής και περιλαµβάνει το σύνολο των µέτρων που εφαρµόζονται για

την οικονοµική ανάπτυξη όλων των περιφερειών µιας χώρας. Τα µέτρα αυτά εξασφαλίζουν την

κατανοµή των αγαθών της οικονοµικής ανάπτυξης στο χώρο, µε βάση ένα συνδυασµό κριτηρίων

ισότητας, ισορροπίας και αποτελεσµατικότητας. Για κάθε περιφέρεια διαµορφώνεται ειδική

57 Ο Geddes, ως βιολόγος ακολούθησε µια ‘’ οργανική’’ θεώρηση και αναγνώρισε την αλληλεξάρτηση µεταξύ οργανισµών, λειτουργιών και περιβάλλοντος.


92

αναπτυξιακή πολιτική, που το περιεχόµενο της εναρµονίζεται µε την συγκεκριµένη µορφή που έχει το

περιφερειακό πρόβληµα σε αυτή. Η σύνθεση που προκύπτει από το σύνολο συγκροτεί κατά βάση την

Εθνική Περιφερειακή Πολιτική. Συνεπώς το βασικό εργαλείο άσκηση της Εθνικής περιφερειακής

πολιτικής είναι ο περιφερειακός προγραµµατισµός. Ο περιφερειακός προγραµµατισµός σχετίζεται

άµεσα µε αυτό που είναι γνωστό ως δηµόσιος προγραµµατισµός. Ωστόσο αν και είναι ορθός ο

ορισµός του περιφερειακού προγραµµατισµού ως ένας τύπος ή µια έκφραση του δηµόσιου

προγραµµατισµού, δεν προσδιορίζει το ακριβές περιεχόµενο του.

Έτσι ο ορισµός που δόθηκε από τον Παπαδασκαλόπουλο (2002) είναι: «Ως Περιφερειακός

Προγραµµατισµός νοείται ο τύπος της δηµόσιας δράσης, που σχετίζεται άµεσα µε τον έλεγχο της

αναπτυξιακής πραγµατικότητας, µέσω µιας συστηµατικής προσπάθειας προσδιορισµού και

προσανατολισµού των δράσεων σε µια δεδοµένη κλίµακα χώρου, η οποία είναι κατά κανόνα µεγαλύτερη

από την τοπική και µικρότερη από την εθνική και ονοµάζεται περιφέρεια προγραµµατισµού, µε σκοπό

τον εκ των προτέρων έλεγχο µιας µελλοντικής, σαφώς προσδιορισµένης χρονικά, αναπτυξιακής

κατάστασης».

Υπάρχουν 3 διακρίσεις του Περιφερειακού Προγραµµατισµού: α)∆ιαπεριφερειακός

προγραµµατισµός ή περιφερειακός προγραµµατισµός σε εθνικό επίπεδο ή εθνικός προγραµµατισµός

για περιφερειακή ανάπτυξη, β)Περιφερειακός Προγραµµατισµός σε περιφερειακό επίπεδο ή

διατοπικός προγραµµατισµός και γ)Προγραµµατισµός χωροθέτησης των οικονοµικών

δραστηριοτήτων ή χωροταξικός προγραµµατισµός(Σκούντζος,1993).

Επίσης, η διαδικασία του Περιφερειακού Προγραµµατισµού πρέπει να ακολουθεί τρία στάδια,

τα οποία είναι εξίσου σηµαντικά για την τελική επιδίωξη της προγραµµατικής προσπάθειας, που είναι

η Περιφερειακή Ανάπτυξη. Το πρώτο στάδιο έχει να κάνει µε την διαµόρφωση της Στρατηγικής

Περιφερειακής Ανάπτυξης(ΣΠΑ), το δεύτερο αφορά την διαµόρφωση του Περιφερειακού

Προγράµµατος και το τελευταίο αφορά την τελική εφαρµογή του58. Τέλος, όσο αφορά τους φορείς

που εµπλέκονται στη διαδικασία του περιφερειακού προγραµµατισµού, κατατάσσονται στις εξής

κατηγορίες: 1) Φορείς ∆ηµοσίου και Ευρύτερου ∆ηµόσιου Τοµέα, 2) Πανεπιστήµια-φορείς Έρευνας

και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, 3) Φορείς Ιδιωτικού Τοµέα και 4) Κοινωνικοί Φορείς. Η κεντρική

πολιτική περιφερειακής οικονοµικής ανάπτυξης εντάσσεται, συνήθως, στην αρµοδιότητα των

58 Στην Ελλάδα πριν την έναρξη των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ) η έµφαση δινόταν κυρίως στο 2ο στάδιο. Με τα ΚΠΣ και ιδίως µετά από τις απαιτητικές διαδικασίες του Γ’ ΚΠΣ (2000-2006) δόθηκε έµφαση και στο 3ο στάδιο, όµως παρά την σχετική πρόοδο που έχει συντελεσθεί µένει αρκετός δρόµος ακόµα στην διαµόρφωση της στρατηγικής περιφερειακής ανάπτυξης και των αναπτυξιακών προτύπων των περιφερειών.


93

Υπουργείων και υπηρεσιών, ενώ η χωροταξική πολιτική ή ο φυσικός σχεδιασµός σε αστικό ή

περιφερειακό επίπεδο, βρίσκεται υπό την ευθύνη άλλων φορέων, ακόµα και τοπικού επιπέδου.

Στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων, ο περιφερειακός προγραµµατισµός ξεκινώντας από την

ανάλυση των περιφερειακών δοµών, καθορίζει τους βασικούς περιφερειακούς αναπτυξιακούς

σκοπούς και προσδιορίζει τις απαραίτητες κατευθύνσεις δράσεων για την επίτευξη των βασικών

σκοπών. Αυτός ο προγραµµατισµός διαµορφώνεται σε δύο συµπληρωµατικά επίπεδα: α) Σε κεντρικό

επίπεδο µε την κατάρτιση και εφαρµογή προγραµµάτων περιφερειακής ανάπτυξης, που είναι τα

Προγράµµατα Οικονοµικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης χωρικής διάστασης που στοχεύουν στην

ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη, στην ενίσχυση της συνοχής των περιφερειών, στην αξιοποίηση των

αστικών κέντρων και στη διαµόρφωση της στρατηγικής περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας και β)

Σε περιφερειακό επίπεδο µε την κατάρτιση και εφαρµογή περιφερειακών προγραµµάτων, που στόχο

έχουν την ενίσχυση της περιφερειακής αναπτυξιακής διαδικασίας και την λειτουργική αντιµετώπιση

και άµβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων. Μια από τις βασικές αρχές, που διέπουν την

διαµόρφωση ενός περιφερειακού προγράµµατος όπως αυτές προκύπτουν από την έως τώρα εµπειρία

σε Κοινοτικό και εθνικό επίπεδο, είναι και η προστασία του περιβάλλοντος. Τα βασικά συστήµατα

προγραµµατισµού είναι δύο: το συγκεντρωτικό και το αποκεντρωτικό59.

Στην Ελλάδα, η παραδοσιακά ισχυρή συγκεντρωτική δοµή του κράτους τα προηγούµενα χρόνια

αντικαθίσταται σταδιακά µε πιο αποκεντρωµένες διαδικασίες προγραµµατισµού και διοικητικές

δοµές, αφενός λόγω της ένταξης της στην ΕΟΚ και αφετέρου και εν συνέχεια στην ΟΝΕ, σε

συνδυασµό µε τις γενικότερες τάσεις στον εθνικό και περιφερειακό αναπτυξιακό σχεδιασµό σε

επίπεδο Ε.Ε. που έδωσαν εν κατακλείδι νέα ώθηση για την δροµολόγηση και τον προγραµµατισµό

ολοκληρωµένων και αποκεντρωµένων µορφών διοικητικής διάρθρωσης και προγραµµατισµού. Η Ε.Ε.

γενικά έχει λειτουργήσει σαν οµογενοποιητικός παράγοντας στον τοµέα του περιφερειακού

προγραµµατισµού για τα κράτη-µέλη της. Ειδικότερα, η ενίσχυση της αποκέντρωσης στην χώρα µας

κινήθηκε σε δύο αλληλένδετες κατευθύνσεις, σαν σε µια προσπάθεια ζεύξης και συνδυασµού του

παραδοσιακού «εκ των άνω» ή αλλιώς «από την κορυφή» (κεντρικού) και του νέου «εκ των κάτω» ή

αλλιώς «από την βάση» (αποκεντρωτικού) µοντέλου αναπτυξιακής ρύθµισης. Οι δύο αυτές µορφές-

59 Για το µεν συγκεντρωτικό σύστηµα το βασικό διαφοροποιητικό του χαρακτηριστικό είναι η κατάρτιση, οριστικοποίηση και εφαρµογή ενός προγράµµατος περιφερειακής ανάπτυξης από τα κρατικά κεντρικά όργανα ενώ για το δε αποκεντρωτικό σύστηµα η ουσιώδης συµµετοχή περιφερειακών και τοπικών φορέων στην προγραµµατική διαδικασία αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό του. Στην πράξη όµως κανένα από τα δύο αυτά συστήµατα προγραµµατισµού δεν συναντάται και εφαρµόζεται κατά αποκλειστικότητα, αλλά αυτό που συνήθως επικρατεί είναι ένας συνδυασµός τους µε πολλές και διάφορες παραλλαγές.


94

συστήµατα προγραµµατισµού συνδυάζονται λειτουργικά µέσω ενός µικτού πλαισίου

προγραµµατισµού µε την µορφή του εθνικού Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ).

Εδώ, πρέπει να αποσαφηνισθεί η διαφοροποίηση του Περιφερειακού Προγραµµατισµού από τον

Περιφερειακό Σχεδιασµό, δεδοµένου ότι στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαµορφώνονται τόσο

Σχέδια Περιφερειακής Ανάπτυξης, όσο και Περιφερειακά Προγράµµατα. Ο Σχεδιασµός αφορά τη

διαµόρφωση της αναπτυξιακής στρατηγικής, την επιλογή του προτύπου ανάπτυξης, τον προσδιορισµό

των κύριων αναπτυξιακών επιλογών και την επιλογή των βασικών µέσων πολιτικής. Ο

Προγραµµατισµός αφορά την εφαρµογή του Αναπτυξιακού Σχεδιασµού και περιλαµβάνει την

ποσοτική και χρονική εξειδίκευση σκοπών και µέσων, σε στόχους, µέτρα και δράσεις

(Παπαδασκαλόπουλος & Χριστοφάκης,2002).

Το εθνικό πρόγραµµα περιφερειακής ανάπτυξης εξυπηρετεί τους βασικούς αναπτυξιακούς

σκοπούς µιας χώρας, τον εθνικό χωροταξικό της σχεδιασµό, µέρος του οποίου αποτελεί πλέον και η

χωροθέτηση των προστατευόµενων περιοχών περιβάλλοντος του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου

Natura 2000, την ανάπτυξη των δικτύων υποδοµών και γενικότερα την ενίσχυση της συνοχής του

εθνικού χώρου. Παράλληλα ο περιφερειακός προγραµµατισµός αποτελεί βασικό µέσο του εθνικού

αναπτυξιακού προγραµµατισµού και βοηθά στην αποτελεσµατικότητα του. Σήµερα όµως και στα

πλαίσια της Ε.Ε. γίνεται πιο συγκεκριµένος και αυστηρός, στο περιεχόµενο, στο θεσµικό πλαίσιο που

τον διέπει, στις πηγές χρηµατοδότησης του, στα χρονοδιαγράµµατα, στην παρακολούθηση, στη

διαχείριση και στην αξιολόγηση του.

Εκτός όµως από την οικονοµική διάσταση του προγραµµατισµού στο χώρο, περιφερειακός

προγραµµατισµός ή περιφερειακός οικονοµικός προγραµµατισµός, υπάρχει και η φυσική διάσταση,

φυσικός ή χωροταξικός προγραµµατισµός, που σε γενικές γραµµές αφορά το σχεδιασµό της φυσικής

οργάνωσης του χώρου60. Οι δύο αυτές διαστάσεις του προγραµµατισµού στο χώρο βρίσκονται σε

στενή µεταξύ τους αλληλεξάρτηση και έχουν συµπληρωµατικές σχέσεις καθώς ο χωροταξικός

σχεδιασµός αποτελεί το σπουδαιότατο µέσο πραγµάτωσης των επιµέρους στόχων του περιφερειακού

προγραµµατισµού και αντίστροφα. Επιπλέον ένα από τα κυριότερα θέµατα της πολιτικής προστασίας

του περιβάλλοντος είναι η εξεύρεση της κατάλληλης χωρικής κλίµακας για την επίτευξη των στόχων

της ολοκληρωµένης δράσης προς µια βιώσιµη ανάπτυξη. Ένα βασικό θέµα που προκύπτει από την

υιοθέτηση της προσέγγισης προς µια πολιτική βιώσιµης ανάπτυξης είναι το επιχειρηµατικό επίπεδο

στο οποίο ανάγεται η έννοια της ανάπτυξης.

60 Συγκεκριµένα, ο χωροταξικός ή φυσικός σχεδιασµός εστιάζει το ενδιαφέρον του στον σχεδιασµό της φυσικής διάρθρωσης του χώρου µε την εφαρµογή συστηµάτων ελέγχου (χρήσεις γης), αξιοποιήσεων (µεταβολή της κοίτης ενός ποταµού π.χ.), αναπλάσεων(σε οικιστικά και πολεοδοµικά κυρίως επίπεδα) και εξοπλισµού (κατασκευή υποδοµών).


95

Πολλά περιβαλλοντικά προβλήµατα που έχουν παγκόσµιο ή ευρύτερο χαρακτήρα προέρχονται

από τοπικές δράσεις όπως είναι π.χ. η καταστροφή ενός σηµαντικού βιότοπου, και το αντίθετο πολλά

τοπικά περιβαλλοντικά προβλήµατα είναι αποτέλεσµα ευρύτερων τάσεων ή προβληµάτων όπως

αποτελεί το φαινόµενο της ερηµοποίησης. Η δράση σε παγκόσµιο επίπεδο έχει την επιχειρηµατική

δυσχέρεια ότι απαιτεί ταυτόχρονη δράση σε όλα τα σηµεία. Αντίστοιχα, η δράση σε τοπικό επίπεδο

έχει τον περιορισµό της κλίµακας δράσης σε σχέση µε την κλίµακα των φαινοµένων

(Κοκκώσης,1994).

Στην προοπτική αυτή έχει θεωρηθεί ότι το θέµα της πολιτικής (οικολογικά) βιώσιµης

(οικονοµικής) ανάπτυξης ίσως θα έπρεπε να αντιµετωπιστεί σε ένα µέσο επίπεδο: της περιφέρειας,

όπου θα µπορούσε να συσχετισθεί πιο αποτελεσµατικά η χρήση των πόρων µε την χρήση της γης,

δηλαδή η σύγκλιση φυσικού σχεδιασµού και πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης (Nijkamp &

al.,1991). Η πρωτοποριακή εργασία «Regional Sustainable Development and Natural Resource Use»

(Nijkamp & al.,1991) ερευνά την βιώσιµη ανάπτυξη σε ένα πρακτικό πλαίσιο προγραµµατισµού µε

την εισαγωγή και την περιγραφή της έννοιας της περιφερειακής βιώσιµης ανάπτυξης και την

λειτουργικότητα της βιώσιµης ανάπτυξης σε µία περιφερειακή κλίµακα.61 Όλα τα θέµατα προστασίας

του περιβάλλοντος62 έχουν αποκτήσει πρώτη προτεραιότητα στην πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης

και υπογραµµίζουν την ανάγκη σύζευξης των πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος µε αυτές της

περιφερειακής οικονοµικής ανάπτυξης, όπως και προϋποθέτουν την απαραίτητη για την επίτευξη των

αντικειµενικών στόχων και σκοπών της ανάπτυξης, επανασύνδεση του φυσικού σχεδιασµού µε τον

κοινωνικό-οικονοµικό προγραµµατισµό. Αυτό, ωστόσο, που έµελλε να αλλάξει εκ βάθρων την

αντίληψη για τις θεωρίες και µεθόδους ανάπτυξης και την σύνδεση τους µε το περιβάλλον ήταν η νέα

ιδέα της βιωσιµότητας ( θεώρηση της βιώσιµης ανάπτυξης).

61 Υπονοείται µέσω αυτής της θεώρησης της ανάπτυξης ότι η Περιφερειακή Βιώσιµη Ανάπτυξη θα πρέπει να είναι πάντοτε συµβατή µε την «παγκόσµια βιωσιµότητα» και ότι αυτή η Περιφερειακή Βιώσιµη Ανάπτυξη όλων των περιοχών ενός χωρικού συστήµατος συνεπάγεται και υπονοεί την βιώσιµη ανάπτυξη για όλο το σύστηµα συνολικά. Βλέπε περισσότερα: Nijkamp P.-Van Den Bergh, C.J.M.-Soeteman, F.J., 1991: ‘’Regional Sustainable Development and Natural Resource Use’’, Proceedings of the World Bank Conference on Development Economics 1990, IBRD/WB, Washington, D.C. σελ. 153-188 62 Τα κυριότερα από αυτά τα θέµατα αυτά έχουν να κάνουν µε: 1) το διαχειριστικό ή παρεµβατικό ρόλο στα θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος, 2) τον προσδιορισµό της ποιότητας του περιβάλλοντος, 3) την συνεκτίµηση του περιβαλλοντικού κόστους και οφέλους µε τα οικονοµικά και κοινωνικά κόστη και οφέλη, 4) Την εκτίµηση των επιπτώσεων από προγράµµατα και σχέδια στο περιβάλλον (Αυτό αποτελεί ένα καίριο θέµα στο πλαίσιο της προσπάθειας αξιολόγησης της περιφερειακής ανάπτυξης), 5) Τον προσδιορισµό της ‘’ φέρουσας ικανότητας’’ για την ανάπτυξη µιας περιοχής, 6) Την αντιµετώπιση των σωρευτικών επιπτώσεων από πολλές, µικρής κλίµακας, δράσεις, 7)Την κατάλληλη χωρική κλίµακα για την επίτευξη των στόχων της ολοκληρωµένης δράσης προς µια βιώσιµη ανάπτυξη (Κοκκώσης,1994).


96

2.2.2 Η θεωρία της βιώσιµης ανάπτυξης. Μια νέα προσέγγιση στρατηγικής για την περιφερειακή

ανάπτυξη.

Η βιώσιµη ανάπτυξη αποτελεί µια καινούρια θεώρηση µιας αναπτυξιακής διαδικασίας που

συντελείται και αποτελεί πλέον, ως πραγµατικότητα, και αυτή ένα από τους σηµαντικούς λόγους που

δηµιουργούν την ανάγκη αντιµετώπισης του περιφερειακού προβλήµατος.

Η επίτευξη του αντικειµενικού σκοπού της κοινωνικής ευηµερίας επιβάλλει και το σχεδιασµό της

κατάλληλης πολιτικής διαχείρισης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, ώστε να µπορεί και

αυτό να συµβάλλει στην βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη στο χώρο. Η πολιτική αυτή διαµορφώνεται

στις επιµέρους χωρικές µονάδες(εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο) και συνδέεται µε την

αναπτυξιακή διαδικασία. ∆εν είναι εποµένως βιώσιµη και δυνατή η εφαρµογή της χωρίς την

αντιµετώπιση του περιφερειακού προβλήµατος, όπως αυτό εµφανίζεται στις διάφορες περιοχές.

Η ανακάλυψη της οικολογίας και των αρχών της ως καθοριστικού περιοριστικού παράγοντα για

τις προοπτικές της οικονοµικής ανάπτυξης δεν µπορούσε παρά να οδηγήσει µε την σειρά της στην νέα

αντίληψη που θα διεπόταν από τους όρους βιωσιµότητα και βιώσιµη ανάπτυξη. Η βιώσιµη ή αειφόρος

οικονοµική ανάπτυξη, στην περιφερειακή της διάσταση περιλαµβάνει τη βιολογική βιωσιµότητα και

την επάρκεια διαθέσιµων φυσικών πόρων. Η λειτουργία της βιολογικής βιωσιµότητας εξασφαλίζει τη

διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ύπαρξης, σε µακροχρόνια προοπτική. Ο

συνδυασµός δηλαδή ανθρώπου και φύσης αποτελεί την προϋπόθεση ύπαρξης του οικονοµικού

συστήµατος, στην εθνική και την περιφερειακή του διάσταση (Κόνσολας,1997).

Στο σηµείο αυτό, θα ήταν χρήσιµο να ορίσουµε την αειφόρο ή βιώσιµη ανάπτυξη. Σύµφωνα µε

την έκθεση της Παγκόσµιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (W.C.E.D.)το 1987,

γνωστή και ως έκθεση Brundtland,63 αειφόρος ανάπτυξη καλείται: «η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις

ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των µελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν

τις δικές τους ανάγκες». Σαν «ανάγκες» δε ορίζονται οι βασικές ανάγκες των φτωχών κατοίκων του

πλανήτη µας.

Ο ορισµός αυτός προκαλεί πολλά και τεράστια, βάσιµα και θεµιτά ερωτηµατικά, σε επίπεδο

θεωρίας και πράξης, τόσο για τους επιστήµονες οι οποίοι ασχολούνται µε τα θέµατα «ανάπτυξης» και

για τους πολιτικούς που τα διαχειρίζονται, όσο όµως και για όλους τους σκεπτόµενους πολίτες του

πλανήτη µας. Η «αειφόρος(βιώσιµη) ανάπτυξη» , θα αφορά όλους τους ανθρώπους σε κάθε χώρα και

63 Βλέπε περισσότερα: World Commission on Environment and Development, “Our Common Future’’, 1987.


97

κάθε περιφέρεια της και όλες τις ανάγκες τους;64 Αυτός είναι και ο αντίλογος, θα λέγαµε σε αυτήν την

θεώρηση της ανάπτυξης. Παρόλα αυτά η θεωρία της βιώσιµης ανάπτυξης κατάφερε να

επανατοποθετήσει τις σχέσεις µεταξύ Οικονοµίας και Περιβάλλοντος και να προτείνει νέες

κατευθύνσεις/ προτεραιότητες για την περιβαλλοντική διαχείριση65.

Η προσπάθεια εφαρµογής των αρχών της βιωσιµότητας και στην Περιφερειακή Επιστήµη

βρίσκει πρόσφορο έδαφος, όπως άλλωστε και στην πλειονότητα των άλλων επιστηµών λόγω της

παγκόσµιας και σηµασίας της. Τρία ήταν τα βασικά θέµατα που οδήγησαν τις περιφερειακές και

τοπικές πολιτικές και θεωρίες προς την βιώσιµη ανάπτυξη:

1) Η ανάγκη εξεύρεσης οικονοµικών και επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων οι οποίες λαµβάνουν σε

µεγάλο βαθµό υπόψη τους την περιβαλλοντική ισορροπία,

2) Η επιθυµία χωρικών και κοινωνικών οργανισµών να ελαχιστοποιήσουν την µη αναγκαία και

«ακριβή» ανεξέλεγκτη χρήση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και

3) Τα κέρδη που προκύπτουν από την συνεργασία επιχειρήσεων, κοινωνικών θεσµών και χωρικών

στοιχείων που σαν σκοπό έχουν να προάγουν και να συνδυάσουν την περιβαλλοντική ευθύνη µε τον

κοινωνικό προγραµµατισµό και την τοπική ανάπτυξη (Γκέκας & Χατζηµιχάλης,2001).

Όπως προκύπτει άλλωστε και από την έκθεση Brundtland η διαφύλαξη του περιβάλλοντος, των

φυσικών πόρων, της ενέργειας και ο περιορισµός της ρύπανσης ιεραρχούνται σαν στόχοι

προτεραιότητας στα πλαίσια της βιώσιµης ανάπτυξης66, µιας αύξησης της οικονοµικής

δραστηριότητας δηλαδή που σέβεται το περιβάλλον και χρησιµοποιεί τους φυσικούς πόρους

αρµονικά, έτσι ώστε να µην θίγεται η ικανότητα των µελλοντικών γενεών να ανταποκριθεί στις

ανάγκες της.

Τέλος, δυο προειδοποιητικά σήµατα σε σχέση µε την έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης µπορούν να

διατυπωθούν (Καυκάλας,2004):

64 Σύµφωνα µε τον Ρόκο (1995): «η ανάπτυξη, είτε θα είναι ολοκληρωµένη, δηλαδή ταυτόχρονα οικονοµική, κοινωνική, τεχνική/ τεχνολογική, πολιτική και πολιτισµική, σε διαλεκτική αρµονία και µε σεβασµό στο συγκεκριµένο φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον, του οποίου µέρος είναι ο άνθρωπος, η δεν θα υπάρχει καθόλου». 65 Μάλιστα στην έκθεση Brundtland αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι υπάρχουν πολυάριθµες ενδείξεις ότι η συνεχής απώλεια ειδών και φυσικών οικοσυστηµάτων αποτελεί ένα φαινόµενο που πρέπει να αντιµετωπιστεί ρεαλιστικά διότι επιφέρει πρακτικές επιπτώσεις για όλους τους ανθρώπους, στην σηµερινή εποχή αλλά και στις µελλοντικές γενεές τους (W.C.D.E.,1987). 66 Η άποψη που απορρέει από την θεώρηση της βιώσιµης ανάπτυξης, σύµφωνα µε την οποία η προστασία του περιβάλλοντος είναι προϋπόθεση για την µακρόχρονη οικονοµική ανάπτυξη, απέκτησε ευρύτερη πολιτική και κοινωνική απήχηση µε την Συνδιάσκεψη για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, (Ρίο 1992) και αποτέλεσε σταθµό και ουσιαστική αφετηρία παρέµβασης της διεθνούς κοινότητας σχετικά µε την προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιµη ανάπτυξη. Η υιοθέτηση της AGENDA 21, ενός περιεκτικού και δυναµικού κειµένου δεσµευτικών αρχών, και η υπογραφή των δύο Συµβάσεων ( για την βιοποικιλότητα και την αλλαγή του κλίµατος) άνοιξαν το δρόµο που ακολουθεί µέχρι σήµερα η ανθρωπότητα προς την κατεύθυνση της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιώσιµης ανάπτυξης.


98

1) Η βιώσιµη ανάπτυξη µπορεί να οδηγήσει σε πλήρη διάχυση και εξαφάνιση της περιβαλλοντικής

συνιστώσας, εάν ερµηνευτεί ως στοιχείο, που απλώς συνοδεύει τις υπόλοιπες τοµεακές πολιτικές. Η

σφαιρική διαµόρφωση µιας συνολικής πολιτικής, όπου η βιώσιµη ανάπτυξη αποτελεί τον κοινό τόπο-

πλαίσιο για την ολοκλήρωση των τοµεακών πολιτικών, προστατεύει από αυτόν τον κίνδυνο.

2) Επίσης, η βιώσιµη ανάπτυξη µπορεί να υποστεί µετάλλαξη προς δογµατικού τύπου εκδοχές, εάν η

περιβαλλοντική συνιστώσα θεωρηθεί αξιωµατικά ότι θα πρέπει να κυριαρχεί σε όλες τις διαστάσεις

και πολιτικές χωρίς περαιτέρω επιχειρήµατα ή επεξηγήσεις. Η συνολική θεώρηση της βιώσιµης

ανάπτυξης µπορεί και εδώ να προστατεύσει τη θεωρία και την πράξη από τέτοιες αδικαιολόγητες

απαιτήσεις.

Το πεδίο εφαρµογής της περιφερειακής πολιτικής, όπως αυτή ορίστηκε πιο πάνω, είναι είτε ένα

σύνολο χωρών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε µια χώρα όπως η Ελλάδα είτε µια διοικητική

περιφέρεια όπως η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Γι’ αυτό προσδιορίζεται αντίστοιχα ως Κοινοτική ή

Ευρωπαϊκή και Εθνική ή Ειδική Περιφερειακή Πολιτική. Η τελευταία µπορεί να αναφέρεται όχι µόνο

σε επίπεδα περιφέρειας αλλά και σε µικρότερη χωρική µονάδα και να προσδιορίζεται και ως

ενδοπεριφερειακή ή ενδογενής ή τοπική.


99

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟ

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Τα πρώτα ουσιώδη δείγµατα Κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής εµφανίζονται το 1975,έτος

ίδρυσης του Ευρωπαϊκού Ταµείου Περιφερειακής Ανάπτυξης. Μέσω κυρίως του ΕΤΠΑ άρχισε να

υλοποιείται ο κύριος αντικειµενικός σκοπός της, η µείωση δηλαδή των υπαρχουσών περιφερειακών

ανισοτήτων και η πρόληψη της δηµιουργίας νέων µε την µεταβίβαση κοινοτικών πόρων προς τις

προβληµατικές περιοχές. Η Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική κάνει έτσι τα πρώτα της βήµατα και

διαµορφώνεται σταδιακά, τόσο ως προς το χρηµατοδοτικό της σκέλος όσο και ως προς τους στόχους

και προτεραιότητες της. Επιπλέον η σηµασία της µεγάλωσε από τότε που η Συνθήκη την έκανε κύριο

εργαλείο για την «οικονοµική και κοινωνική συνοχή» και την ΟΝΕ, η οποία απαιτεί την σύγκλιση

των οικονοµιών των κρατών-µελών της Ε.Ε.

Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η περιφερειακή πολιτική της Ε.Ε. δεν επιδιώκει να

αντικαταστήσει τις εθνικές περιφερειακές πολιτικές. Τα κράτη-µέλη είναι εκείνα που, κατά πρώτο

λόγο, πρέπει να λύσουν τα περιφερειακά τους προβλήµατα. Η ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική έχει

ως κύριο ρόλο της να συντονίζει τις εθνικές περιφερειακές πολιτικές µε τον ορισµό των γενικών

κατευθύνσεων και την διατύπωση ορισµένων αρχών που πρέπει να τηρούνται για να αποφεύγεται ο

συναγωνισµός για κάλυψη ενισχύσεων του ενός από τα άλλα κράτη-µέλη. Πρέπει επίσης να

συντονίζει τις διάφορες πολιτικές και τα χρηµατοδοτικά µέσα της Ε.Ε. για να τους δίνει µια

‘’ περιφερειακή διάσταση’’ και να αυξάνει έτσι την επίδραση τους στις περιοχές που έχουν την

µεγαλύτερη ανάγκη ενίσχυσης (Μούσης,1999).

Επίσης, η Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική, αν και ουσιαστικά θέτει σχεδόν τους ίδιους

στόχους µείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων σε κοινοτικό επίπεδο, παρουσιάζει ορισµένες

ιδιοµορφίες σε σχέση µε την κλασσική έννοια της εθνικής περιφερειακής πολιτικής. Για αυτό και

θεωρείται σε µεγάλο βαθµό συµπληρωµατική της εθνικής γιατί πολύ απλά η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν

είναι, ακόµη τουλάχιστον, αντίστοιχο µιας κρατικής οντότητας και οι σχέσεις που αναπτύσσονται

µεταξύ των χωρών-µελών της και µεταξύ των εθνικών οικονοµιών τους δεν είναι οι κλασσικές

σχέσεις µεταξύ περιφερειών στο εσωτερικό ενός εθνικού χώρου. Σε ότι αφορά τώρα την Ελλάδα,


100

αυτή αντιµετωπίζεται µέχρι και την προγραµµατική περίοδο 2000-2006 στο σύνολο της ως περιφέρεια

της Κοινότητας, επιλέξιµη εξ ολοκλήρου του στόχου 1 των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων της Ε.Ε.67

3.1 Η διαχρονική εξέλιξη της Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής.

Συνοπτικά, από την ίδρυση της ΕΟΚ µέχρι σήµερα, µπορούµε να διακρίνουµε τρεις βασικές

περιόδους στην πορεία και καθιέρωση της περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας:

1) Ίδρυση της ΕΟΚ έως το 1974, περίοδος ουσιαστικά ανύπαρκτη για την Περιφερειακή Πολιτική,

2) Έτος 1975, έτος ίδρυσης του ΕΤΠΑ έως το 1984, περίοδος που συναντάµε τα πρώτα βήµατα της

Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής και

3) Έτος 1985, κατά το οποίο δροµολογήθηκαν για πρώτη φορά τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα

Προγράµµατα (ΜΟΠ) και έπειτα ακολούθησαν τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ), έως και

σήµερα.

Την τελευταία αυτή περίοδο η περιφερειακή πολιτική αρχίζει να παίρνει διαφορετικές διαστάσεις

µε την εφαρµογή ολοκληρωµένων πολυετών και πολυταµειακών τοµεακών και περιφερειακών

επιχειρησιακών προγραµµάτων. Με την εξέλιξη της εφαρµογής της ευρωπαϊκής πολιτικής για την

περιφερειακή ανάπτυξη68, αναπτύσσονται τα χαρακτηριστικά µιας ολοκληρωµένης πολιτικής, δίνεται

έµφαση στην προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιώσιµης ανάπτυξης και τονίζεται

η ανάγκη για σχεδιασµό δράσεων που να στοχεύουν στην «ποιοτική» οικονοµική ανάπτυξη και

λιγότερο στην οικονοµική µεγέθυνση.

Συγκεκριµένα, οι τάσεις που χαρακτηρίζουν το πνεύµα του Κανονισµού 1260/1999 για τα

∆ιαρθρωτικά Ταµεία της Ε.Ε.69, αφορούν και την ανάγκη ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής

διάστασης σε όλες τις πολιτικές (µέσω της επέκτασης των απαιτήσεων για Μελέτες Περιβαλλοντικών

Επιπτώσεων Μ.Π.Ε.) και την απαίτηση για εναρµόνιση όλων των πολιτικών µε το σχετικό κοινοτικό

κεκτηµένο. Οι τάσεις αυτές φανερώνουν τον χαρακτήρα που αναλαµβάνεται από την περιφερειακή

67 Ο στόχος 1 αφορά την ανάπτυξη και διαρθρωτική προσαρµογή των αναπτυξιακά καθυστερηµένων περιφερειών της Ε.Ε. µε κριτήριο ένταξης οι Περιφέρειες επιπέδου NUTS II, να έχουν κ.κ. ΑΕΠ που να µην υπερβαίνει το 75% του Κοινοτικού µέσου όρου µε βάση τα στοιχεία των 3 τελευταίων ετών (µε ορισµένες παρεκκλίσεις). 68 Οι ευρωπαϊκές πολιτικές οµαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται οι διαρθρωτικές πολιτικές ή ‘’ πολιτικές συνοχής’’ οι οποίες υλοποιούνται µέσω των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις οποίες εντάσσεται το φάσµα των παρεµβάσεων που συγκροτούν ουσιαστικά την Περιφερειακή Πολιτική της Ε.Ε. Στην δεύτερη κατηγορία εντάσσονται οι λοιπές εσωτερικές (µη-διαρθρωτικές) πολιτικές (Καυκάλας,κ.ά.,1997). Σε αυτές συγκαταλέγεται και η πολιτική Περιβάλλοντος ως ένα από τα κυριότερα πεδία πολιτικής µε σηµαντικές άµεσες και έµµεσες χωρικές επιπτώσεις. 69 Κανονισµός που διέπει και την εφαρµογή της Κοινοτικής Περιφερειακής πολιτικής για την προγραµµατική περίοδο 2000-2006.


101

πολιτική της Ε.Ε. ως µιας ολοκληρωµένης πολιτικής για την βιώσιµη ανάπτυξη. Οι τάσεις

επηρεάζονται από τις νέες θεωρητικές απόψεις που θίγουν τον αναπτυξιακό σχεδιασµό και

αναφέρονται στον κυρίαρχο ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στην αναπτυξιακή διαδικασία, στην

ενίσχυση του ρόλου του ενδογενούς δυναµικού, στην χωροθέτηση των δραστηριοτήτων, στην

προστασία του περιβάλλοντος και στον αειφόρο χαρακτήρα της ανάπτυξης (Ακαδηµία Αθηνών,2004).

3.1.2 Οι λόγοι καθιέρωσης, τα όργανα και οι άξονες της Κοινοτικής Περιφερειακής πολιτικής.

Αν και η περιφερειακή πολιτική αποτελεί παραδοσιακά βασική πολιτική κάθε κράτους-µέλους

της Ε.Ε., η αναγκαιότητα της Κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής µπορεί να θεωρηθεί δεδοµένη. Τον

ισχυρισµό αυτό, επιβεβαιώνει και µια σειρά από λόγους70, οι οποίοι οδήγησαν όχι µόνο στην

καθιέρωση της αλλά παράλληλα και στην βελτίωση και ενίσχυση αυτής µε ένα ευρύ φάσµα

προγραµµάτων, µέτρων και εργαλείων εφαρµογής.

Έχουν εκφραστεί όµως κατά καιρούς απόψεις και επιχειρήµατα που υποστηρίζουν ότι το

περιφερειακό πρόβληµα πρέπει να αντιµετωπίζεται σε εθνικό επίπεδο από κάθε χώρα χωριστά και

συνεπώς δεν κρίνεται απαραίτητη η συγκρότηση ενός συστήµατος στόχων και µέσων περιφερειακής

πολιτικής σε υπερεθνικό επίπεδο. Παρά την λογική βάση όµως των απόψεων αυτών, τα επιχειρήµατα

υπέρ της καθιέρωσης της Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής είναι σαφώς ισχυρότερα και

ανταποκρίνονται πλήρως στην ρεαλιστική αντίληψη για τον ρόλο της Κοινότητας στην διαδικασία της

Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης (Κόνσολας,1997).

Εκτός από το ΕΤΠΑ που ιδρύθηκε ειδικά για να στηρίξει την Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική,

και άλλα όργανα της Ένωσης επιδρούν µε την δράση τους στην διαµόρφωση των εξελισσόµενων

στόχων της περιφερειακής πολιτικής και των µέτρων εφαρµογής τους όπως: το Ταµείο Συνοχής, το

Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (ΕΚΤ), η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ),η Ευρωπαϊκή

Επιτροπή, κλπ.

Τέλος, οι άξονες της Κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής εξειδικεύουν τους λόγους άσκησης της

σε επίπεδο Ε.Ε. µε την µορφή κατευθύνσεων, που υποχρεούνται να ακολουθούν τα Κοινοτικά όργανα

και οι χώρες-µέλη που συνοπτικά είναι οι εξής: α) Συντονισµός των περιφερειακών πολιτικών σε

εθνικό επίπεδο, β) Ενιαίο πλαίσιο περιφερειακού προγραµµατισµού, γ) Εκτίµηση των επιπτώσεων

70 Βλέπε περισσότερα Οικονοµικός Ταχυδρόµος & Ι.Π.Α., 2000: Η οικονοµία των Ελληνικών Περιφερειών.


102

των άλλων Κοινοτικών πολιτικών στην περιφερειακή πολιτική, δ) Καθορισµός προτεραιοτήτων και ε)

Χρηµατοδοτήσεις προγραµµάτων.71

3.1.3 Το χρηµατοδοτικό πλαίσιο της Περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης-

Τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία και οι περιοχές παρέµβασης τους.

Η διάθεση των πόρων από τον Προϋπολογισµό της Ε.Ε. για την υλοποίηση της Κοινοτικής

Περιφερειακής Πολιτικής, στο πλαίσιο της χρηµατοοικονοµικής αλληλεγγύης, γίνεται βασικά µέσω

των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων της Ε.Ε. Τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία δεν χρηµατοδοτούν οποιαδήποτε

µεµονωµένα έργα και δράσεις, αλλά τα πολυετή προγράµµατα περιφερειακής ανάπτυξης που

καθορίζονται από κοινού µεταξύ των περιφερειακών και εθνικών αρχών και της Ευρωπαϊκής

Επιτροπής στο πλαίσιο της εκάστοτε περιόδου προγραµµατισµού. ∆εν αποτελούν επίσης ενιαίο

ταµείο στο πλαίσιο του Κοινοτικού Προϋπολογισµού, αλλά το καθένα από αυτά διατηρεί ένα ειδικό

πεδίο παρεµβάσεων.

Κατά την κοινοτική ορολογία ∆ιαρθρωτικά Ταµεία είναι το: Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής

Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο

Προσανατολισµού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ-Π)-τµήµα προσανατολισµού και το Χρηµατοδοτικό Μέσο

Προσανατολισµού της Αλιείας (ΧΜΠΑ)72. Η αποστολή των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων καθορίζεται

αρχικά από τον Κανονισµό-Πλαίσιο (π.χ. Γ’ ΚΠΣ) και εξειδικεύεται µε τις διατάξεις των υπόλοιπων

Κανονισµών (π.χ. 1260/1999)73. Οι ενισχύσεις που παρέχονται από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία στο

πλαίσιο της Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής κατευθύνονται σε δυο βασικές κατηγορίες

προγραµµάτων:

1. Σε Προγράµµατα Εθνικής Πρωτοβουλίας στο πλαίσιο των στόχων της ∆ιαρθρωτικής Πολιτικής της

Ε.Ε.: Τα προγράµµατα Εθνικής Πρωτοβουλίας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) Κοινοτικά Πλαίσια

Στήριξης (ΚΠΣ) και β) Ενιαία Έγγραφα Προγραµµατισµού (ΕΕΠ).Το ΚΠΣ προϋποθέτει την ύπαρξη

Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης που καταρτίζει το κράτος-µέλος, τη διαπραγµάτευση του µε την

Επιτροπή και την έγκριση του από αυτή ώστε να λάβει την µορφή του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης,

και υλοποιείται µέσω της εκπόνησης και εφαρµογής ενός ή περισσοτέρων Επιχειρησιακών

71 Βλέπε περισσότερα Κόνσολας, Ν. 1997: Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονοµική Πολιτική. 72 Στα παραπάνω Ταµεία µπορεί να προστεθεί και το Ταµείο Συνοχής το οποίο, αν και δεν θεωρείται ∆ιαρθρωτικό Ταµείο, συµβάλλει σε µεγάλο βαθµό στην ενίσχυση της συνοχής και στη µείωση του χάσµατος µεταξύ των πλουσιοτέρων και των φτωχότερων χωρών και περιφερειών της Ένωσης. 73 Βλέπε περισσότερα για τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία Παπαδασκαλόπουλος& Χριστοφάκης, 2002: Περιφερειακός Προγραµµατισµός.


103

Προγραµµάτων (ΕΠ). Τα Επιχειρησιακά Προγράµµατα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στα Τοµεακά

Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΤΕΠ) και στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ).74

2. Σε Προγράµµατα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας, που περιλαµβάνουν: α) τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες

και β) τις Καινοτόµες Ενέργειες. Πέρα από τα ΚΠΣ και τα ΕΕΠ, που βασίζονται σε εθνικά

αναπτυξιακά προγράµµατα η Κοινότητα προωθεί µε δική της πρωτοβουλία και προγράµµατα, πολλά

από τα οποία απευθύνονται σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, είναι

διεθνικά προγράµµατα(κυρίως τοµεακά), τα οποία προτείνει η Επιτροπή στα κράτη-µέλη, για να

υποστηρίξει ενέργειες που συµβάλλουν στην επίλυση προβληµάτων µε ιδιαίτερες επιπτώσεις σε

ευρωπαϊκό επίπεδο. Για την προγραµµατική περίοδο 2000-2006, οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες έχουν

περιοριστεί πλέον σε 4 από 13 την προηγούµενη περίοδο, 1994-1999, και είναι οι εξής: 1) Leader

plus, 2) Interreg III, 3) Urban II και 4) Equal75.

Επίσης, εκτός από τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία χρηµατοδοτούν και

Καινοτόµες Ενέργειες σε περιφερειακό επίπεδο (NUTS 2), που αφορούν κατά κύριο λόγο µελέτες,

πιλοτικά σχέδια και ανταλλαγές εµπειριών. Πρέπει να τονισθεί ότι η ενίσχυση των

περιφερειών(ιδιαίτερα των λιγότερο ανεπτυγµένων) µέσω των προγραµµάτων αυτών, αποτελεί ένα

πολύτιµο συµπλήρωµα στις προσπάθειες που πραγµατοποιούνται µέσω των ΚΠΣ και των ΕΕΠ,

γεγονός που οδηγεί στην µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα της διαρθρωτικής πολιτικής της Ε.Ε.

(Χριστοφάκης,2001). Στην περιφερειακή πολιτικής της Ε.Ε. για τη επιδίωξη των στόχων των

∆ιαρθρωτικών Ταµείων και την δράση τους ισχύουν οι αρχές:της επικουρικότητας, του

προγραµµατισµού, της προσθετικότητας και της εταιρικής σχέσης.

Τέλος, σε ότι αφορά τις περιοχές παρέµβασης των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων και εξαιτίας της

ανάγκης συλλογής στοιχείων για την ενιαία και οµοιόµορφη διαίρεση των εδαφικών µονάδων της

Ε.Ε. προκειµένου να καταγραφούν περιφερειακά στατιστικά στοιχεία, η στατιστική υπηρεσία της

(Eurostat) προχώρησε σε µια υποδιαίρεση µε διοικητικά κριτήρια, στην δηµιουργία δηλαδή των

74 Ένα ΤΕΠ αναφέρεται σε έναν τοµέα κοινωνικοοικονοµικής δραστηριότητας ή µε άλλα λόγια σε έναν τοµέα πολιτικής προς ενίσχυση (υγεία, παιδεία, πολιτισµός, περιβάλλον, γεωργία κλπ), έχει θεµατικό, οριζόντιο χωρικά χαρακτήρα, εφαρµόζεται σε πολλές περιφέρειες (ή και σε όλη την επικράτεια ανάλογα µε την επιλεξιµότητα) του κράτους-µέλους και η αρµοδιότητα διαχείρισης του ανήκει στο κεντρικό επίπεδο, κατά κανόνα σε κάποιο υπουργείο. Έχει δηλαδή πρωταρχικά θεµατική διάσταση και κατ’ επέκταση χωρική-περιφερειακή. Ένα ΠΕΠ τώρα, αναφέρεται στη διαµόρφωση και εφαρµογή µιας ολοκληρωµένης αναπτυξιακής παρέµβασης (µέσω πολλαπλών και συνεκτικών, διατοµεακού χαρακτήρα, χωρικών δράσεων) σε µια και µόνο περιφέρεια, που εµπίπτει βέβαια στις περιοχές επιλεξιµότητας στις οποίες καλείται να παρέµβει προς ενίσχυση το ΚΠΣ και η αρµοδιότητα διαχείρισης του ανήκει βασικά στους αντίστοιχους φορείς σε περιφερειακό επίπεδο. Έχει πρωταρχικά περιφερειακή διάσταση, ενώ λειτουργεί συµπληρωµατικά µε τις οριζόντιες δράσεις που υλοποιούνται µέσω των ΤΕΠ στην περιφέρεια. 75 Οι νέες Κοινοτικές Πρωτοβουλίες καταλαµβάνουν το 5,35% των χρηµατοδοτήσεων των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων για την περίοδο 2000-2006. Σε αντίθεση µε τις προηγούµενες περιόδους, στην περίοδο αυτή, η κάθε Κοινοτική Πρωτοβουλία χρηµατοδοτείται πλέον από ένα ∆ιαρθρωτικό Ταµείο.(Παπαδασκαλόπουλος& Χριστοφάκης, 2002 βλέπε περισσότερα).


104

NUTS76. Οι λόγοι που οδήγησαν στην υποδιαίρεση της Ε.Ε. σε περιφέρειες µε βάση διοικητικά

κριτήρια ήσαν δυο: 1)ότι η περιφερειακή πολιτική εφαρµόζεται από εθνικά και περιφερειακά όργανα

και ότι 2)τα περιφερειακά στατιστικά στοιχεία συλλέγονται κυρίως σε επίπεδο διάφορων διοικητικών

υποδιαιρέσεων των κρατών-µελών (Σκούντζος,1996).

Στα πλαίσια της αναφοράς στην περιφερειακή πολιτική της Ε.Ε., σκόπιµο κρίνεται και για τους

σκοπούς της παρούσας εργασίας-έρευνας, να αναφερθούµε και σε λοιπές θεµατικές-τοµεακές

κοινοτικές πολιτικές που αποτελούν σηµαντικό κοµµάτι της ευρύτερης διαρθρωτικής περιφερειακής

κοινοτικής πολιτικής προς την βιώσιµη ανάπτυξη.

Και αυτό γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει ως στόχο την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και

Ολοκλήρωση, µια αµφιλεγόµενη επιδίωξη από πολλές έννοιες, ότι δηλαδή οι αποσπασµατικές

πολιτικές που διαθέτει µπορούν να αποτελέσουν ένα ενιαίο και συνεκτικό πλαίσιο το οποίο θα

επιτρέψει την ολοκλήρωση των πολιτικών µε βάση την αρχή της επικουρικότητας. Το πλαίσιο αυτό

στην συνέχεια θα µπορέσει να οδηγήσει στην υπέρβαση των ανισοτήτων και στην εξασφάλιση της

οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής. Αυτή η ελπίδα βρίσκεται στην βάση της διαρθρωτικής

περιφερειακής πολιτικής καθώς και της προσπάθειας ολοκλήρωσης (συνδυασµένης

ενσωµάτωσης)όλων των υπολοίπων πολιτικών. Ο βασικός άξονας γύρω από τον οποίο επιδιώκεται

αυτή η ολοκλήρωση των πολιτικών είναι η βιώσιµη ανάπτυξη, π.χ. η πολιτική περιβάλλοντος ή οποία

σχεδιάζεται µε κεντρικό στόχο τη βιωσιµότητα της ανάπτυξης δεν µπορεί να είναι αποτελεσµατική αν

άλλες πολιτικές, (η γεωργική, η χωροταξική κ.ά.)προκαλούν αναδιαρθρώσεις αντίθετες προς τις αρχές

της βιωσιµότητας αλλά και αντίστροφα (Καυκάλας κ.ά.,1997).

Σε ότι αφορά την στόχευση της παρούσας εργασίας, η προώθηση της περιφερειακής βιώσιµης

ανάπτυξης, από ένα τοπικό επίπεδο αναφοράς, όπως η περίπτωση των νήσων Παξών και Αντίπαξων

(περιοχή Natura-GR 2230004), σε ένα ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο όπως αυτό της Π.Ι.Ν.,

διαµέσου του θεσµού των Προστατευόµενων Περιοχών του δικτύου NATURA 2000, αφορά πολλές

κοινοτικές και εθνικές πολιτικές συνδυασµένες και ενσωµατωµένες σε µία έννοια, αυτής της, κατά

βάση, περιβαλλοντικά βιώσιµης ανάπτυξης. Η πολιτική περιβάλλοντος, η χωροταξική πολιτική και η

νησιωτική πολιτική ανάπτυξης είναι τοµείς που θα αποτελέσουν συν τοις άλλοις πολύτιµα εργαλεία

για την προσπάθεια επίτευξης του σκοπού αυτής της εργασίας, της σύζευξης δηλαδή της πολιτικής

περιφερειακής ανάπτυξης (κοινοτικό-εθνικό επίπεδο) και ειδικότερα της τοπικής-ενδογενής

ανάπτυξης, σε νησιωτικό χωρικό επίπεδο αναφοράς και πολιτικής (Π.Ι.Ν.), µε τις δυνατότητες αλλά

και τους αναπτυξιακούς περιορισµούς που προέρχονται από την πολιτική προστασίας, διαχείρισης και

76 Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) ή Ονοµατολογία Εδαφικών Στατιστικών Ενοτήτων.


105

ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος, µε την χωροταξική µορφή του ∆ικτύου NATURA 2000,

ιδωµένη από την σκοπιά των αρχών της βιώσιµης ανάπτυξης.

3.2 Λοιπές τοµεακές πολιτικές της Ε.Ε. µε περιφερειακό αντίκτυπο στην βιώσιµη ανάπτυξη.

Η περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε.- Προς την βιώσιµη ανάπτυξη

Η προστασία του περιβάλλοντος αναδεικνύεται πλέον σε ένα από τα κυριότερα προβλήµατα που

καλείται η Ε.Ε. να αντιµετωπίσει στα πλαίσια της ευρύτερης διαρθρωτικής περιφερειακής πολιτικής

της.

Η Κοινότητα αποτέλεσε τον στόχο έντονης κριτικής επειδή ευνόησε την ανάπτυξη της

οικονοµίας, αποδίδοντας µικρότερη σηµασία στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τα παρελθόντα έτη.

Σήµερα όµως αναγνωρίζεται ότι το ευρωπαϊκό µοντέλο ανάπτυξης δεν είναι δυνατόν να στηρίζεται

στην εξάντληση των φυσικών πόρων και την υποβάθµιση του περιβάλλοντος και για αυτό η

περιβαλλοντική πολιτικής της Ε.Ε. και τα προγράµµατα για την προστασία του περιβάλλοντος

αποβλέπουν πλέον στην ανάπτυξη διαρκείας (sustainable development, έννοια που έχει επικρατήσει

να αποδίδεται στα ελληνικά µε τον αδόκιµο όρο αειφόρος ανάπτυξη).

Πάνω από όλα σε κάθε πεδίο πολιτικής, η Ένωση θα πρέπει να τηρεί µε συνέπεια την αρχή της

βιώσιµης ανάπτυξης:την επίτευξη δηλαδή της λεπτής ισορροπίας ανάµεσα στην προστασία του

περιβάλλοντος και την εξασφάλισης οικονοµικής προόδου και κοινωνικής ανάπτυξης. Ο γενικός

στόχος αποτελεί, η προστασία του περιβάλλοντος να έχει καθοριστική σηµασία για την ποιότητα ζωής

των σηµερινών αλλά και των µελλοντικών γενεών.

Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τοµέα του περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της

προφύλαξης και της προληπτικής δράσης, της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος

κατά προτεραιότητα στην πηγή, καθώς και στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» (Άρθρο 174 Συνθήκη

Ευρωπαϊκής Κοινότητας). Επίσης η Ε.Ε. προσανατολίζεται στον τοµέα του περιβάλλοντος προς µια

ολοκληρωµένη και προληπτική προσέγγιση στην οποία λαµβάνονται υπόψη οι δραστηριότητες του

ανθρώπου και οι συνολικές επιπτώσεις τους επί του περιβάλλοντος.

Το Κοινοτικό δίκαιο του περιβάλλοντος διακρίνεται σε πρωτογενές και παράγωγο. Όταν

αναφερόµαστε στο πρωτογενές δίκαιο του περιβάλλοντος εννοούµε φυσικά τις διατάξεις εκείνες που

προστέθηκαν στα ιδρυτικά κοινοτικά νοµικά κείµενα µέσω των αναθεωρητικών διαδικασιών της

Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (1987) και της Συνθήκης για την Ε.Ε. (1992) και αφορούν άµεσα πλέον


106

στην προστασία του περιβάλλοντος. Ειδικότερα οι παραπάνω διατάξεις(Άρθρα 130 Π-Σ ΕΕΠ, Άρθρα

130 P-T Συνθήκης για την Ε.Ε.) προσδιορίζουν τους στόχους της κοινοτικής πολιτικής για το

περιβάλλον που είναι: 1) Πρόληψη, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του φυσικού

περιβάλλοντος,77 2) Προστασία της υγείας των πολιτών και 3) Συνετή χρησιµοποίηση των φυσικών

πόρων. Το παράγωγο τώρα κοινοτικό δίκαιο του περιβάλλοντος συντίθεται από κοινοτικές

νοµοθετικές πράξεις, π.χ. Οδηγίες, κανονισµούς, καθώς επίσης από βοηθητικά νοµικά µέσα όπως τα

Κοινοτικά Προγράµµατα ∆ράσης για το Περιβάλλον. Η κοινοτική πολιτική για το περιβάλλον

διαµορφώνεται κυρίως µέσω της εκχώρησης συγκεκριµένων αρµοδιοτήτων στα κοινοτικά όργανα

(Επιτροπή, Συµβούλιο, Κοινοβούλιο), της καθιέρωσης συγκεκριµένων κοινοτικών χρηµατοδοτήσεων

για το περιβάλλον (κοινοτικές δράσεις για το περιβάλλον, διαρθρωτικές δράσεις), της σύνδεσης της

µε τις άλλες κοινοτικές πολιτικές(µεταφορών, γεωργίας, αλιείας κλπ) καθώς και της ενεργοποίησης

µιας κοινοτικής διοικητικής δύναµης(Ευρωπαϊκός Οργανισµός Περιβάλλοντος) (Τσάλτας κ.ά.,1994).

Η ένταξη της περιβαλλοντικής διάστασης στα προγράµµατα περιφερειακής ανάπτυξης

εδραιώνεται επιχειρησιακά σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας µε τα πρώτα Κοινοτικά Πλαίσια

Στήριξης και τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (1989-1993) που υιοθετούν έργα και

µέτρα για το περιβάλλον78. Σηµείο αναφοράς της σύγχρονης δράσης και πολιτικής της Ε.Ε. στο τοµέα

του περιβάλλοντος είναι το 6ο Πρόγραµµα ∆ράσης για το Περιβάλλον, το οποίο φέρει το τίτλο

«Περιβάλλον 2010: Το µέλλον µας, η επιλογή µας»79 και το οποίο θέτει κατά τρόπο αποτελεσµατικό

τους περιβαλλοντικούς στόχους και τις προτεραιότητες που θα αποτελέσουν αναπόσπαστο τµήµα της

στρατηγικής της Ε.Ε. για την αειφόρο ανάπτυξη.

77 Βεβαίως το φυσικό περιβάλλον έχει δύο βασικές πλευρές: την άµεσα ορατή πλευρά ως φυσικό τοπίο ή φορέας φυσικών πόρων και την λιγότερο ορατή (ή και συχνά αόρατη) πλευρά των σχέσεων και ανταλλαγών ανάµεσα στην πανίδα, τη χλωρίδα και τις ανόργανες χηµικές ουσίες που συνθέτουν το φυσικό κόσµο. Το βάρος που αποδίδεται στο φυσικό περιβάλλον πρέπει να καλύπτει ικανοποιητικά και τις δύο αυτές πλευρές. Οι πιέσεις των οικονοµικών δραστηριοτήτων ανατρέπουν συχνά την ακόµα αδύναµη ή και συχνά ανύπαρκτη ασπίδα προστασίας που συνθέτουν οι περιβαλλοντικές δράσεις (Καυκάλας κ.ά.,1997). 78 Βέβαια, η συνάφεια και συνοχή των στόχων και µέτρων και η συνέργεια των µέτρων υπήρξε ιδιαίτερα χαλαρή, ενώ τα µέτρα για το περιβάλλον εστιάζονταν σε ορισµένου τύπου έργα αντιµετώπισης των επιπτώσεων κυρίως της ρύπανσης, τουλάχιστον στην Ελλάδα, αντανακλώντας γενικότερες αδυναµίες προγραµµατισµού και χάραξης πολιτικής. Όµως τουλάχιστον εδραιώνουν την προστασία του περιβάλλοντος στις προτεραιότητες περιφερειακής ανάπτυξης (Κοκκώσης,1994). 79 Το πρόγραµµα αυτό, αποτελεί την συνέχεια των Κοινοτικών Προγραµµάτων ∆ράσης για το Περιβάλλον. Το 6ο Πρόγραµµα ∆ράσης έχει τις εξής προτεραιότητες: α) Αντιµετώπιση της αλλαγής του κλίµατος, β) Αντιµετώπιση των προβληµάτων που συνδέονται µε το περιβάλλον και την υγεία, γ) Αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων και διαχείριση των αποβλήτων και δ) Προστασία των φυσικών ενδιαιτηµάτων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας µε αντικειµενικό στόχο να προστατευθεί και να αποκατασταθεί η λειτουργία των φυσικών οικοσυστηµάτων και να σταµατήσει η απώλεια βιοποικιλότητας στην Ε.Ε. και παγκοσµίως καθώς και να προστατευτούν τα εδάφη από τη διάβρωση, την ερηµοποίηση και τη ρύπανση.


107

Και αυτό γιατί η αειφόρος ανάπτυξη αποτελεί σήµερα θεµελιώδη αρχή της πολιτικής της Ε.Ε.

Στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο Γκέτεµποργκ (Ιούνιος 2001), οι πολιτικοί ηγέτες ενέκριναν την

ευρωπαϊκή στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη και πάνω από όλα αναγνωρίστηκε ότι η οικονοµική

ανάπτυξη πρέπει να συµβαδίζει µε την κοινωνική συνοχή αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η προσέγγιση της προστασίας της φύσης και της βιοποικιλότητας στην Κοινότητα ακολουθεί µια

πολυκάναλη προσέγγιση και µπορεί να στηριχθεί σε υπάρχουσες πολιτικές και µέτρα όπως η

εγκαθίδρυση του δικτύου NATURA 2000, η Στρατηγική Βιοποικιλότητας της Κοινότητας

(υιοθετήθηκε το 1998)80, η συµβολή των έργων για τη φύση του χρηµατοδοτικού προγράµµατος Life

κ.ά. Η Κοινοτική πολιτική προσέγγιση της προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας µέσω του

δικτύου NATURA 2000 καθώς και η πλήρη εφαρµογή του δικτύου αποτελεί τον κεντρικό µοχλό της

ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής για την προστασία της βιοποικιλότητας και των φυσικών

οικοσυστηµάτων που την συντηρούν. Η οδηγία 92/43/ΕΟΚ επιβάλλει σε κάθε χώρα-µέλος της Ε.Ε. να

χαρακτηρίσει τόπους ευρωπαϊκής σηµασίας και να καταρτίσει για αυτούς διαχειριστικά σχέδια, τα

οποία πρέπει να συνδυάζουν την διατήρηση της άγριας πανίδας και χλωρίδας µε τις οικονοµικές και

κοινωνικές δραστηριότητες σε τοπικό/ περιφερειακό χωρικό επίπεδο, ενταγµένα στην στρατηγική

βιώσιµης ανάπτυξης. Οι τοποθεσίες αυτές σχηµατίζουν το δίκτυο NATURA 2000, ακρογωνιαίο λίθο

της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διατήρηση της φύσης.

Έτσι από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80, και αφού είχε εγγραφεί στις προτεραιότητες του 4ου

προγράµµατος δράσης (1987-1992), άρχισε να δροµολογείται σε κοινοτικό επίπεδο η άµεση

προστασία του συνόλου της άγριας ζωής, µε σχέδιο οδηγίας που επεξεργάσθηκε η Επιτροπή για την

προστασία των φυσικών και ηµι-φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας που

οδήγησε τελικά στην έκδοση της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.81 Αν και η αρµοδιότητα της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας στο τοµέα του φυσικού περιβάλλοντος συζητήθηκε εν όψει την αρχής της

επικουρικότητας, η υιοθέτηση της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ εγγράφεται στην γενικότερη πολιτική

διατήρησης της βιοποικιλότητας στην Ευρώπη ως τµήµα της κοινοτικής φυσικής κληρονοµιάς, η

οποία µε την σειρά της αποτελεί τµήµα της βιοσφαιρικής βιοποικιλότητας. Τούτο προβλέπεται ρητά

ως σκοπός της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Νικολόπουλος,1997).

Η οδηγία 92/43/ΕΟΚ, παρότι αποτέλεσε µάλλον µια βραδεία αντίδραση σε σχέση µε το εύρος και

την σοβαρότητα της απειλής για την κοινοτική φυσική κληρονοµιά, φιλοδοξεί να γίνει το

80 Ως απόρροια της Σύµβασης για την ∆ιατήρηση της ποικιλοµορφίας των βιοτόπων η οποία καταρτίστηκε υπό την αιγίδα του προγράµµατος των Ηνωµένων Εθνών για το περιβάλλον (UNEP) και στην οποία συµµετείχε και η Ε.Ε. 81 Μέχρι την έκδοση όµως της 92/43/ΕΟΚ, οι δράσεις της Κοινότητας στο τοµέα του φυσικού περιβάλλοντος είχαν κυρίως περιορισθεί στην προστασία της άγριας πανίδας µε την έκδοση της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και την προσυπογραφή των Συµβάσεων της Βόννης, της Βέρνης και την Σύµβαση CITES κ.ά.


108

καταλληλότερο εργαλείο της κοινοτικής πολιτικής περιβάλλοντος σε ότι αφορά την αποτελεσµατική,

άµεση και συνολική προστασία της βιοποικιλότητας, µέσω της σύστασης του δικτύου NATURA

2000, το οποίο θα αποτελείται από τόπους που θα καλύπτουν τα κάθε είδους φυσικά ενδιαιτήµατα και

ενδιαιτήµατα ειδών, µε το βάρος της προστασίας να επικεντρώνεται στην προστασία των φυσικών

ενδιαιτηµάτων µέσω λεπτοµερειακών και περίπλοκων διαδικασιών.

Η πολυπλοκότητα των διαδικασιών αυτών έγκειται στο γεγονός ότι η οδηγία 92/43/ΕΟΚ δεν θα

µπορέσει να υλοποιήσει τους στόχους της όσο η σταδιακή υλοποίηση της δεν συνοδεύεται από

προσπάθειες και σε άλλους τοµείς πολιτικής της Ε.Ε. όπως της κοινής αγροτικής πολιτικής, της

αλιείας, του τουρισµού κλπ και των αναπτυξιακών οικονοµικών πολιτικών, όπως της περιφερειακής

ανάπτυξης82.

Η χρηµατοδότηση της µέριµνας για το περιβάλλον και της προώθησης της αειφόρου ανάπτυξης

προέρχεται από ποικίλες πηγές της Ε.Ε. όπως τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία και το Ταµείο Συνοχής. Η

κοινοτική χρηµατοδότηση των µέτρων διατήρησης, προστασίας και ανάδειξης της φύσης γίνεται

κυρίως από το χρηµατοδοτικό εργαλείο για το περιβάλλον Life. Το Life έχει ως αποκλειστικό πεδίο

εφαρµογής την εξυπηρέτηση της περιβαλλοντικής πολιτικής και χωρίζεται σε τρία σκέλη:Life-

Περιβάλλον, Life-Τρίτες χώρες και Life-Φύση που χρηµατοδοτεί δράσεις που αποσκοπούν στην

διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.

Οι δράσεις αυτές υποστηρίζουν την διατήρηση και διαχείριση της φύσης κυρίως στο ∆ίκτυο

NATURA 2000.

Συµπερασµατικά, τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία, το Ταµείο Συνοχής και οι κοινοτικές πρωτοβουλίες

τύπου Life, όχι µόνον περιλαµβάνουν το περιβάλλον στις δραστηριότητες περιφερειακής ανάπτυξης,

αλλά δίνουν µεγάλη σηµασία και στην υλοποίηση των περιβαλλοντικών π.χ. υποδοµών που

χρειάζονται για την εφαρµογή των βασικών οδηγιών της Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος

γενικότερα. Οι συγκεκριµένοι τρόποι χρηµατοδότησης συνάγουν µε την γενικότερη φιλοσοφία της

Κοινότητας στον τοµέα της πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος83.

82 Η Ε.Ε. θεωρεί ότι οι δραστηριότητες που αποφέρουν οικονοµικά οφέλη: γεωργία, τουρισµός κ.ά. δεν έρχονται κατ’ ανάγκη σε αντίθεση µε την προστασία της φύσης, εφόσον υλοποιούνται σύµφωνα µε τις αρχές της αειφορίας. Κατά την διαδικασία χάραξης λοιπόν όλων των κοινοτικών πολιτικών θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικοί στόχοι. 83 Π.χ. το Πρόγραµµα Life III που ο γενικός στόχος του αποτελεί η συµβολή του στην εξέλιξη της κοινοτικής πολιτικής στον τοµέα του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ενσωµάτωση του περιβάλλοντος στις υπόλοιπες πολιτικές, καθώς και στην εφαρµογή και τον εκσυγχρονισµό της νοµοθεσίας για το περιβάλλον και την βιώσιµη ανάπτυξη. Η κοινοτική περιφερειακή πολιτική και η πολιτική περιβάλλοντος αλληλοσυµπληρώνονται, γιατί οι περιφερειακές ενισχύσεις µπορούν να συµβάλλουν στην αναστολή της υπέρµετρης αστικοποίησης η οποία δηµιουργεί οικολογικά προβλήµατα, ενώ τα µέτρα εναντίον των ρυπάνσεων µπορούν να έχουν ανασταλτική επίδραση στην εγκατάσταση επιχειρήσεων στις περιοχές της Ε.Ε. που πάσχουν από οικονοµική συµφόρηση (Μούσης,1999).


109

Η κοινοτική χωροταξική πολιτική

Τα έγγραφα «Ευρώπη 2000» και κυρίως το «Ευρώπη 2000+», στο οποίο περιγράφεται η

Κοινοτική χωροταξική πολιτική µε υπότιτλο «Συνεργασία για την χωροταξία στην Ευρώπη», έδωσαν

την αποφασιστική ώθηση για την εγκαθίδρυση µιας συνεννοηµένης χωροταξικής πολιτικής µε την

µορφή ενός, µη δεσµευτικού χαρακτήρα, εγγράφου:του Σχεδίου Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου

(ΣΑΚΧ)- «Προς µια βιώσιµη και ισόρροπη χωροταξική οργάνωση του εδάφους της Ε.Ε.» Εξάλλου το

Άρθρο 130Σ της Συνθήκης του Μάαστριχ (1992) ανέφερε για πρώτη φορά ρητά την χωροταξία ως

έναν από τους καίριους τοµείς για την διατήρηση, προστασία και βελτίωσης της ποιότητας του

περιβάλλοντος και την συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων όπως και το 5ο πρόγραµµα

µε τίτλο «Προς µια αειφόρο ανάπτυξη» που αναφερόταν στο τοµεακό σχεδιασµό και στην χωροταξία.

Στόχος του ΣΑΚΧ είναι να προσδιορισθούν, στην κλίµακα της Ε.Ε., πολιτικοί στόχοι και γενικές

αρχές ανάπτυξης του χώρου µε στόχο την διασφάλιση µιας διαρκούς και ισόρροπης ανάπτυξης του

εδάφους της Ε.Ε. σε συµφωνία µε τους θεµελιώδεις στόχους της κοινοτικής πολιτικής, ήτοι: την

οικονοµική και κοινωνική συνοχή, την ισόρροπη ανταγωνιστική ανάπτυξη συνάδουσα µε τις αρχές

της αειφορίας, και την αειφόρο ανάπτυξη µε την συνετή διαχείριση και προστασία της ποικιλότητας

των φυσικών και πολιτιστικών πόρων.84

Στα πλαίσια του ΣΑΚΧ επισηµαίνονται τέσσερα πεδία τα οποία αλληλεπιδρούν µεταξύ τους και

ασκούν σηµαντικές πιέσεις στη χωροταξική ανάπτυξη της Ε.Ε. Αυτά είναι: 1) η εξέλιξη των αστικών

περιοχών, 2) η εξέλιξη των αγροτικών ζωνών, 3) οι µεταφορές και 4) η φυσική και πολιτιστική

κληρονοµιά του Ευρώπης. Η ποικιλοµορφία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς αποτελεί µια

µεγάλη πηγή πλούτου για την Ευρώπη και κάθε χώρα-µέλος ξεχωριστά. Η πανίδα, η χλωρίδα, τα

εδάφη, τα νερά, τα παραδοσιακά τοπία όµως αντιµετωπίζουν τους αποσταθεροποιητικούς παράγοντες

που προέκυψαν από την υπερεκµετάλλευση του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Στο πλαίσιο µιας

αειφόρου ανάπτυξης, η πολιτική χωροταξίας αποσκοπεί στην επιβράδυνση των παραγόντων αυτών

και στην προώθηση µιας λογικής χρήσης των φυσικών πόρων και προστασίας της βιοποικιλότητας.

84 Το Σχέδιο αυτό δεν αποσκοπεί στην θεσµοθέτηση µιας νέας, ξεχωριστής κοινοτικής πολιτικής, αλλά αντιθέτως αποτελεί καρπό της γενικότερης τάσης να εµφιλοχωρήσει η έννοια του χωροταξικού παράγοντα στην υλοποίηση όλων των κοινοτικών πολιτικών. Εποµένως σύµφωνα µε το ΣΑΚΧ η έννοια της χωροταξίας θα πρέπει στο µέλλον να αποτελεί κοινό σηµείο αναφοράς για το σχεδιασµό και την εφαρµογή όλων των τοµεακών κοινοτικών πολιτικών. Επίσης µια βασική επιδίωξη του ΣΑΚΧ είναι τα Ευρωπαϊκά ∆ιαρθρωτικά Ταµεία ως φορείς χρηµατοδότησης των κοινοτικών πολιτικών να υιοθετήσουν και χωροταξικούς δείκτες επιλεξιµότητας , έτσι ώστε η χωρική διάσταση να µετατραπεί σε ουσιαστική συνισταµένη για την επιλεξιµότητα των προγραµµάτων. Τέτοιοι δείκτες ενδεικτικά θα µπορούσαν να είναι και οι δείκτες νησιωτικότητας, οι χρήσεις γης, οι περιβαλλοντικές ιδιότητες όπως η βιοποικιλότητα µεταξύ άλλων. Οι δείκτες αυτοί θα µπορούσαν σε συνδυασµό µε τους κλασικούς µακροοικονοµικούς (ΑΕΠ, ποσοστό ανεργίας-απασχόληση κλπ)να προσδώσουν µια πιο ολοκληρωµένη δυναµικότητα στις κοινοτικές πολιτικές και να αυξήσουν την αποτελεσµατικότητα τους.


110

Στις τοµεακές πολιτικές της Ε.Ε. µε χωροταξική επίπτωση συµπεριλαµβάνεται και η περιβαλλοντική

πολιτική. Η επίπτωση αφορά και τον προσδιορισµό των προστατευόµενων περιοχών (NATURA

2000) όσον αφορά την προστασία της βιοποικιλότητας της Ευρώπης.

Στην Ελλάδα τα παραπάνω αποδεικνύονται επί του πρακτέως µε την ψήφιση του Ν.2742/1999

«Χωροταξικός Σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη» και την δηµοσιοποίηση του Εθνικού Πλαισίου

Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε., Νοέµβριος 2002α) στα πλαίσια

της προσπάθειας αναζήτησης και προώθησης ενός προτύπου αειφόρου ανάπτυξης ως κεντρική εθνική

αναπτυξιακή επιλογή. Το πρότυπο αυτό θεωρείται ότι θα πρέπει να συνδυάζει την ποιότητα

περιβάλλοντος, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ανταγωνιστικότητα του παραγωγικού συστήµατος.

Εν ολίγοις το τρίπτυχο της αειφόρου χωρικής ανάπτυξης να αποτελείται από τρεις πυλώνες: κοινωνία,

οικονοµία, περιβάλλον. Το τρίπτυχο αυτό διέπει τόσο το σύνολο όσο και τα µέρη της χωροταξικής

προσέγγισης που υιοθετείται από τον Νόµο 2742/1999 και ο εν λόγω νόµος όπως και το Εθνικό

Πλαίσιο απηχούν την συστηµατική προσπάθεια συµπόρευσης του ελληνικού χωροταξικού

σχεδιασµού µε τις πολιτικές επιλογές του ΣΑΚΧ.

Η έλλειψη επίσηµης και µη δεσµευτικής κοινοτικής χωροταξικής πολιτικής έχει µετατοπίσει στα

κράτη µέλη το βάρος της ευθύνης της αναδιάρθρωσης των εθνικών χωροταξικών πολιτικών µε

συνέπεια την τελευταία δεκαετία, την αναθεώρηση των αντίστοιχων συστηµάτων και θεσµών

σχεδιασµού, στην προοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Παράλληλα, άτυπη είναι η επιρροή του

ΣΑΚΧ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην αναπτυξιακή στρατηγική των κρατών µελών στην προοπτική

λειτουργίας του Γ’ ΚΠΣ (Σταµατίου,2002).

Συµπερασµατικά η χωροταξική ανάπτυξη είναι σε θέση να διαδραµατίσει κινητήριο ρόλο για την

διατήρηση και την βιώσιµη χρήση της βιοποικιλότητας σε τοπικό/ περιφερειακό επίπεδο. Εάν και

µερικές φορές δικαιολογείται η λήψη αυστηρών προστατευτικών µέτρων, συχνά είναι πιο

ενδεδειγµένο να συµπεριλαµβάνεται η διαχείριση των απειλούµενων τοποθεσιών (sites) σε

χωροταξικές στρατηγικές που αφορούν ευρύτερες περιφερειακές ζώνες. Ο φυσικός και πολιτιστικός

πλούτος, όταν αξιοποιούνται κατάλληλα και γίνονται αντικείµενα προστασίας, αποτελούν έναν

σηµαντικότατο παράγοντα βιώσιµης περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης. Για αυτό πρέπει να

προσδιορισθούν ολοκληρωµένες χωροταξικές στρατηγικές διαφύλαξης και αποκατάστασης, οι οποίες

να αφορούν τις προστατευόµενες περιοχές και τα πολιτιστικά µνηµεία και τοπία όπως και να υπάρξει

παράλληλα µια προσπάθεια ευαισθητοποίησης του κοινού.

Τέλος, στα πλαίσια της Ε.Ε., η διαφύλαξη και ανάπτυξη των φυσικών πόρων βασίζεται επίσης

στην επεξεργασία ολοκληρωµένων στρατηγικών που εξασφαλίζουν βιώσιµη πολιτική διαχείρισης των


111

περιβαλλοντικών παραγόντων (ατµόσφαιρα, ύδατα, έδαφος) καθώς και στοχοθετηµένη προστασία

των ειδικών ζωνών µε την δηµιουργία του οικολογικού ∆ικτύου NATURA 2000 που αποτελεί µια

πολύ συγκεκριµένη περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονοµική προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης.

Ευαίσθητες κυρίως οικολογικά περιοχές όπως τα νησιά, οι ορεινοί όγκοι, οι υγρότοποι κ.ά.

καταµαρτυρούν την µεγάλη συγκέντρωση βιοποικιλότητας η οποία µέσω µιας ολοκληρωµένης

στρατηγικής, µπορεί να προσφέρει προοπτικές βιώσιµης ανάπτυξης σε εθνικό, περιφερειακό και

τοπικό επίπεδο αναφοράς και πολιτικής. Επίσης µια ολοκληρωµένη χωροταξική προσέγγιση των

παράκτιων ζωνών, όπως αποτελεί η Ολοκληρωµένη ∆ιαχείριση των Παράκτιων Ζωνών (Ο∆ΠΖ), θα

πρέπει να ανταποκρίνεται στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιµετωπίζουν ήδη τα 90.000 περίπου

χιλιόµετρα ακτών της Ε.Ε. και τα 15.000 περίπου της Ελλάδας.

Η νησιωτική πολιτική της Ε.Ε.

Τα τελευταία 25-30 χρόνια εντείνεται σε επίπεδο Ε.Ε. το ενδιαφέρον χάραξης «ειδικής»

πολιτικής για τα νησιά και µάλιστα τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον γίνεται πιο έντονο µε την

διατύπωση της ανάγκης χάραξης και εφαρµογής ειδικής κοινοτικής πολιτικής για τον Ευρωπαϊκό

νησιωτικό χώρο που θα στηρίζεται κυρίως στην ενδογενή ανάπτυξη.

Και αυτό γιατί οι φυσικές, γεωµορφολογικές και κοινωνικοοικονοµικές ιδιαιτερότητες των

νησιωτικών περιοχών τις διακρίνουν σαφώς από τις άλλες συνήθως αναφερόµενες ως προβληµατικές

περιοχές του Κοινοτικού και εθνικού χώρου, όπως είναι οι αγροτικές, οι παράκτιες κλπ. Τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά των νησιών µπορούν να οµαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες (Σπιλάνης,1993):

α) το µικρό µέγεθος τόσο σχετικά µε την έκταση, όσο και µε το πληθυσµό: Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα

µικρά νησιά, αλλά και για τα µεγαλύτερα. Με βάση το χαρακτηριστικό αυτό τα νησιά έχουν: i)

περιορισµένη ποικιλία και ποσότητα πρώτων υλών µειώνοντας έτσι τις δυνατότητες για παραγωγικές

δραστηριότητες ιδιαίτερα µεγάλης κλίµακας και ii) περιορισµένη φέρουσα ικανότητα από φυσική,

οικονοµική και κοινωνική πλευρά, «αποζητώντας» δραστηριότητες µικρής κλίµακας µε µεγάλη

διαφοροποίηση στην προσπάθεια για την διατήρηση της ισορροπίας,

β) η περιφερειακότητα και η αποµόνωση: Στο στοιχείο της περιφερειακότητας που χαρακτηρίζει την

µεγάλη πλειοψηφία των νησιών, προστίθεται και εκείνο της φυσικής τους αποµόνωσης εξ αιτίας της

ασυνέχειας του χώρου. Στην περίπτωση των νησιωτικών συµπλεγµάτων παρατηρείται το φαινόµενο

της ‘’ διπλής νησιωτικότητας’’ των µικρότερων νησιών που κινούνται ως δορυφόροι των µεγαλύτερων

των ευρωπαϊκών αρχιπελάγων (π.χ. Canaria, Κυκλάδες). Ο συνδυασµός των παραπάνω συνεπάγεται

αυξηµένο κόστος που εκφράζεται ως: α) κόστος χρηµατικό σε ότι αφορά την λειτουργία των

επιχειρήσεων και την διαβίωση των κατοίκων β) κόστος απόκτησης έργων και υπηρεσιών υποδοµής


112

εξαιτίας των αρνητικών οικονοµιών κλίµακας που δηµιουργούνται γ) κόστος ευκαιριών και δ) κόστος

ενηµέρωσης.

γ) οι ιδιαίτερες, πλούσιες και εύθραυστες φυσικές και πολιτιστικές αξίες και η βιωµατική ταυτότητα που

έχει επηρεαστεί από την ιδιαιτερότητα του νησιωτικού χώρου-η νησιωτικότητα (insularity).

Η Ε.Ε. δεν έχει αναπτύξει µια συγκροτηµένη αναπτυξιακή νησιωτική πολιτική, κυρίως στα

πλαίσια µιας χωροταξικής πολιτικής προσέγγισης, και έτσι οι νησιωτικές της περιφέρειες

χαρακτηρίζονται στα επίσηµα κείµενα της:

ως περιφερειακές-εξ αιτίας της µεγάλης απόστασης τους από τα µεγάλα οικονοµικά κέντρα της

ηπειρωτικής Ευρώπης,

ως περιθωριακές-εξ αιτίας του δευτερεύοντος ρόλου που διαδραµατίζουν σήµερα στις

οικονοµικές, πολιτικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές εξελίξεις, και

τέλος ως µειονεκτικές θεωρώντας ότι αυτές ακριβώς οι ‘’ νησιωτικές’’ ιδιαιτερότητες τους

αποτελούν το πλέον καθοριστικό και ανυπέρβλητο εµπόδιο για την αναπτυξιακή τους εξέλιξη και

διαδικασία (Σπιλάνης,1996).

Όµως οι «νησιωτικές» ιδιαιτερότητες έρχονται σε αντίθεση µε τα βασικά χαρακτηριστικά του

κυρίαρχου µοντέλου ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται από οικονοµίες κλίµακας (παραγωγή µεγάλης

κλίµακας και χαµηλού κόστους) οικονοµίες συγκέντρωσης (αστικοποίηση) και οικονοµική

αποτελεσµατικότητα. Το µοντέλο αυτό τι ρόλο µπορεί να διαδραµατίσει στην προσπάθεια χάραξης

πολιτικής βιώσιµης ανάπτυξης για τις νησιωτικές περιφέρειες;

Και αυτό γιατί τα νησιά και οι νησιωτικές περιφέρειες, ως ξεχωριστά οικονοµικά, κοινωνικά και

φυσικά συστήµατα παρουσιάζουν ιδιαίτερη ευαισθησία η οποία έχει διάφορες διαστάσεις

(Κοκκώσης,2000):

α) την οικολογική ευαισθησία, όπου λόγω του µικρού του µικρού µεγέθους και της αυξηµένης

βιοποικιλότητας, υπάρχει κίνδυνος από ενδεχόµενες διαταραχές της οικολογικής ισορροπίας85,

β) την πολιτισµική ευαισθησία, λόγω του ανοίγµατος των µικρών νησιωτικών κοινωνιών σε έντονες

εξωτερικές επιδράσεις και

γ) την οικονοµική ευαισθησία, λόγω των περιορισµένων δυνατοτήτων τοπικής ανάπτυξης, αδυναµίας

ανταγωνισµού πολλών παραγωγικών δραστηριοτήτων και διαταραχών στο οικονοµικό σύστηµα.

85 Τα νησιωτικά οικοσυστήµατα παρουσιάζουν ορισµένα χαρακτηριστικά, λόγω µικρού µεγέθους του χώρου, που τα διαφοροποιούν από τα ηπειρωτικά οικοσυστήµατα (ανταγωνισµός ειδών, ευαισθησία σε εξωτερικές επιδράσεις, αρχαϊκές µορφές και γενετική ποικιλία). Σηµαντικό χαρακτηριστικό διάκρισης των νησιών είναι ότι το νερό το οποίο συχνά αποτελεί και τον κύριο περιοριστικό παράγοντα (Σοφούλης,1991).


113

Συµπεραίνουµε ότι µόνο µια νησιωτική πολιτική ανάπτυξης η οποία θα επιχειρεί να συνδυάσει

αφενός την κάλυψη των σύγχρονων κοινωνικοοικονοµικών αναγκών των κατοίκων και αφετέρου να

διατηρεί ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας φυσικού περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής µπορεί να

προωθηθεί και να εφαρµοστεί. Αυτή η πολιτική είναι αναµφισβήτητα η βιώσιµη ανάπτυξη των

νησιωτικών περιοχών που περιλαµβάνει ιδίως µια ήπια και ισόρροπη οικονοµική και κοινωνική

ανάπτυξη, που σέβεται τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιών και δεν καταστρέφει το φυσικό και

πολιτιστικό τους περιβάλλον αλλά αντιθέτως το προστατεύει, το διαχειρίζεται κατάλληλα και το

αναδεικνύει ως το κατεξοχήν συγκριτικό τους πλεονέκτηµα.

Η Περιφερειακή Πολιτική στο επίπεδο της Ε.Ε. δεν εξειδικεύεται ως προς τα ειδικά προβλήµατα

περιοχών όπως οι νησιωτικές. Η αναπτυξιακή πολιτική των νησιών περιλαµβάνεται στην ευρύτερη

κοινοτική περιφερειακή πολιτική για τις λιγότερο αναπτυγµένες περιοχές και µε αυτό τον τρόπο δεν

λαµβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αναπτυξιακά πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα, των

νησιωτικών περιοχών-περιφερειών της. ∆εδοµένου ότι πολύ λίγες χώρες έχουν νησιωτικές περιοχές,

είναι κατανοητό ότι δεν υπάρχουν ειδικά µέτρα για τα νησιά στην ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική,

τα οποία άλλωστε παρουσιάζουν µεγάλες διαφοροποιήσεις. Εποµένως, η ανάγκη για την διατύπωση

µιας πολιτικής για τις νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας θα πρέπει να αντιµετωπισθεί στο πλαίσιο της

χώρας, αλλά συµπληρωµατικά µε τους στόχους της περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. και

λαµβάνοντας υπόψη τις νέες χωρικές δοµές που προκύπτουν στην Ευρώπη, κάνοντας βέβαια χρήση

των µέσων τα οποία παρέχει η ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική. Ένα ποσοστό όµως σχεδόν 95%

του νησιωτικού πληθυσµού της Ε.Ε. είναι επιλέξιµο για ενίσχυση στο πλαίσιο των στόχων 1 και 2 των

∆ιαρθρωτικών Ταµείων και του Ταµείου Συνοχής, ενώ η Π.Ι.Ν., όπως και όλες οι νησιωτικές

Περιφέρειες της Ελλάδας, ανήκει εξ ολοκλήρου στο στόχο 1.86

Οι συνθήκες όµως που προσδιορίζουν την πορεία ανάπτυξης των ελληνικών νησιών είναι τελείως

διαφορετικές από εκείνες των άλλων περιφερειών της Ε.Ε. και ως εκ τούτου τα ελληνικά νησιά

αποτελούν µια ιδιαιτερότητα στο περιφερειακό πρόβληµα της Ε.Ε. και πρέπει να εξετασθούν

διαφορετικά.

Το ελληνικό νησιωτικό σύνολο περιλαµβάνει πληθώρα νησιών και νησιωτικών συµπλεγµάτων,

τα οποία χαρακτηρίζονται από µεγάλη διαφοροποίηση µεταξύ τους ως προς την έκταση, τα φυσικά

86 Άλλωστε στο πρωτογενές κοινοτικό δίκαιο, µε την Συνθήκη του Άµστερνταµ το 1997, αναγνωρίζονται τα ειδικά προβλήµατα των νησιωτικών περιοχών της Ε.Ε. και µάλιστα στο Άρθρο 158α περιλαµβάνεται ειδική δήλωση για τις νησιωτικές περιοχές και τα ειδικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν, ενώ το 1998 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε την έκθεση για τα προβλήµατα των νησιωτικών περιοχών της Ε.Ε. του V.Viola (Το ζήτηµα της νησιωτικότητας τοποθετήθηκε στην ατζέντα της Ε.E. από την Ελληνική Κυβέρνηση στο Συµβούλιο Κορυφής στην Ρόδο το 1998).


114

χαρακτηριστικά, το πληθυσµιακό τους µέγεθος, την οικονοµική τους διάρθρωση κλπ.87 Τα

προβλήµατα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι κοινά, συνεχίζουν να υφίστανται παρά τις

προσπάθειες που κατεβλήθησαν και έτσι παραµένουν ως εµπόδια στην πορεία του ελληνικού

νησιωτικού χώρου προς την βιώσιµη χωρική ανάπτυξη του. Τα παραπάνω διαφοροποιούν την Ελλάδα

από τις υπόλοιπες χώρες-µέλη της Ε.Ε.-15, οι οποίες αν και περιλαµβάνουν στο γεωγραφικό τους

χώρο 21 νησιωτικές Περιφέρειες, δεν αντιµετωπίζουν το φαινόµενο της νησιωτικότητας µε τόση

ένταση όσο αυτή. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα κατοικηµένα νησιά της Ε.Ε.(εξαιρούνται τα πολύ

µικρά µε λιγότερο από 10 κατοίκους) ανέρχονται περίπου σε 300, τα περισσότερα από τα οποία είναι

ελληνικά (Ακαδηµία Αθηνών,2004).88 Από αυτά τα 81 έχουν διοικητική αυτοτέλεια και αποτελούν

έδρα ενός τουλάχιστον ΟΤΑ. Καθίσταται έτσι σαφές ότι ειδικά για την Ελλάδα η αναπτυξιακή

προοπτική του νησιωτικού χώρου επηρεάζει άµεσα τη γενικότερη αναπτυξιακή προοπτική της χώρας

στο σύνολο της. Ως τώρα όµως δεν έχει θεσµοθετηθεί ειδική εθνική νησιωτική πολιτική89.

Η εθνική πολιτική για τις νησιωτικές περιοχές θα πρέπει να στηρίζεται στις ιδιαιτερότητες του

χώρου αυτού, χωρίς να τον αποµονώνει από τις ηπειρωτικές περιοχές της χώρας, αλλά ούτε να

προωθεί την εξάρτηση του από αυτές. Την περίοδο που διανύουµε το ζήτηµα της αναπτυξιακής

πολιτικής των νησιών αποτελεί θέµα που απασχολεί τους αρµόδιους φορείς σε όλα τα επίπεδα της

διοίκησης, αντανακλώντας µια συγκεκριµένη πραγµατικότητα η οποία συνίσταται στο γεγονός ότι τα

νησιά, κατά κανόνα, αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήµατα στο θέµα αυτό. Η συζήτηση διεξάγεται,

ταυτόχρονα, σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και συνδέεται άµεσα τόσο µε την βελτίωση και την

εξειδίκευση της αναπτυξιακής περιφερειακής πολιτικής όσο και µε τον σχεδιασµό των αναπτυξιακών

πολιτικών του µέλλοντος (∆εµαθάς,2003).

87 Μια πρώτη απόπειρα καταγραφής της τυπολογίας της νησιωτικότητας που παρουσιάζουν τα ελληνικά νησιά θα µας έδινε τα εξής χαρακτηριστικά: α) Χωρικός κατακερµατισµός σε πολλές µικρού µεγέθους χωρικές ενότητες, β) Γεωγραφική αποµόνωση καθώς τα ελληνικά νησιά συνιστούν και τα όρια της Ε.Ε., γ) Εντονότατη ποικιλοµορφία µε το κάθε νησί να αποτελεί µια ξεχωριστή ενότητα όπου όµως παρουσιάζονται προβλήµατα συνήθως κοινά µε τα υπόλοιπα νησιά-χωρικές ενότητες. Επίσης κύριο χαρακτηριστικό των ελληνικών νησιών είναι ότι αποτελούν µεγάλο τµήµα του ελληνικού χώρου και ότι έχουν µακρά ιστορική παράδοση(π.χ. τα Επτάνησα) µε προσφορά στην οικονοµικοκοινωνική εξέλιξη της Ελλάδας. 88 Η Ε.Ε.-15 στο σύνολο της έχει-σύµφωνα µε τον ορισµό της Eurostat-περίπου 440 νησιά που καλύπτουν το 5% του εδάφους της (120.000 τετρ. χλµ.) και στα οποία κατοικεί µόνιµα το 3,5% του πληθυσµού της(περίπου 13,3 εκατ.), ενώ στην Ελλάδα το 19% της έκτασης της (24.739,4 τ. χλµ.) και το 15% του πληθυσµού της(περίπου 1.489.190 άτοµα, απογραφή 1991) αφορά νησιωτικά εδάφη (Χριστοφάκης,2001). Επίσης πριν την διεύρυνση µόλις 3 χώρες δεν διέθεταν νησιά ενώ στην νέα διευρυµένη Ε.Ε. των 25 κρατών-µελών οι χώρες αυτές είναι 10 (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Λιθουανία, Λετονία µαζί µε τις Αυστρία, Βέλγιο, Λουξεµβούργο) ενώ οι 4 από αυτές δεν έχουν καν έξοδο στην θάλασσα. 89 Μάλιστα, η διαµόρφωση του ΣΑ του Νησιωτικού Χώρου 2000-2006 (1999) στα πλαίσια του εθνικού ΣΑ 2000-2006, δεν υιοθετήθηκε τελικά ώστε να δηµιουργηθεί ξεχωριστό Ε.Π. για τον νησιωτικό χώρο στα πλαίσια του Γ’ ΚΠΣ. Έτσι, αν και οι κατευθύνσεις και οι στόχοι της εθνικής και περιφερειακής πολιτικής που αποτυπώνονται στα διάφορα ΤΕΠ και ΠΕΠ του Γ’ ΚΠΣ 2000-2006, περιλαµβάνουν ειδικά διαρθρωτικά µέτρα που αφορούν και τις νησιωτικές περιοχές και περιφέρειες λείπει ουσιαστικά όµως µια θεσµοθετηµένη και συγκροτηµένη εθνική στρατηγική ανάπτυξης και πολιτικής του ελληνικού νησιωτικού χώρου.


115

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Η ∆ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

Η εµφάνιση και θεµελίωση της περιφερειακής πολιτικής και του περιφερειακού

προγραµµατισµού στην χώρα µας αρχίζει στο τέλος της δεκαετίας του ’50, παράλληλα µε τις πρώτες

προσπάθειες οικονοµικής ανάπτυξης και συµπληρώθηκε µε διάφορα νοµοθετήµατα για την ενίσχυση

της όπως και µε την σταδιακή βελτίωση του πλαισίου προγραµµατισµού και διοικητικής

αποκέντρωσης της χώρας. Ωστόσο για αρκετό καιρό ακολουθήθηκε η πρακτική της χρηµατοδότησης

µεµονωµένων έργων εκτός ειδικού προγραµµατικού πλαισίου περιφερειακής ανάπτυξης. Αυτό

αλλάζει ουσιαστικά µε την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και συγκεκριµένα µε την έναρξη

εφαρµογής των Μεσογειακών Ολοκληρωµένων Προγραµµάτων ΜΟΠ) το 1986, όπου για πρώτη φορά

τίθεται σε εφαρµογή η διαδικασία εκπόνησης και υλοποίησης πολυταµειακών περιφερειακών(και

τοµεακών, µε σαφή χωρική διάσταση) επιχειρησιακών προγραµµάτων.

Η ελληνική περιφερειακή πολιτική συνδέεται πλέον άρρηκτα τα νεότερα χρόνια, από την ένταξη

δηλαδή της χώρας µας στην τότε ΕΟΚ (1981) και έπειτα, µε την Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική.

Θα µπορούσε λοιπόν κανείς αδιαµφισβήτητα να υποστηρίξει ότι η περιφερειακή πολιτική ανάπτυξης

της Ελλάδας ακολουθεί πιστότατα τις επιταγές και τις κατευθύνσεις που τίθενται από την Ε.Ε.

Και αυτό γιατί οι βασικές πηγές χρηµατοδότησης για την υλοποίηση των εθνικών, περιφερειακών

και τοπικών αναπτυξιακών προγραµµάτων, δράσεων και έργων αποτελούν τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία

της κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής καθώς και οι άλλοι χρηµατοδοτικοί µηχανισµοί της Ε.Ε.

Αυτή η στενή εξάρτηση και σχέση της Ελληνικής µε την Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική

ενισχύεται διαχρονικά στην πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, µε αποτέλεσµα η εθνική

πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης και ο προγραµµατισµός να εντάσσεται και να λειτουργεί σχεδόν

αποκλειστικά µέσα στο γενικότερο προγραµµατισµό πλαίσιο της Ε.Ε.

Μάλιστα, η πορεία της περιφερειακής πολιτικής και του αναπτυξιακού προγραµµατισµού στην

Ε.Ε., και κατ’ επέκταση στην Ελληνική επικράτεια, φανερώνει και την σταδιακή µετάβαση από το

πρότυπο της πολικής ή «εκ των άνω» ανάπτυξης σε αυτό της ολοκληρωµένης ενδογενούς ή «εκ των

κάτω» ανάπτυξης, για να καταλήξουµε στην σηµερινή εποχή στον συνδυασµό των δυο αυτών

προτύπων.

Σε αντίθεση µε τις απόψεις που επικρατούσαν την περίοδο πριν από το 1981, ότι η έντονη

διασπορά στο χώρο δεν προάγει την περιφερειακή ανάπτυξη κατά έναν αποτελεσµατικό τρόπο και


116

άρα είναι αναγκαία η ενίσχυση των τάσεων προς την συγκέντρωση, η επικρατούσα άποψη µετά το

1981 ήταν αυτής της ανάπτυξης «από τα κάτω» και της σταδιακής στροφής προς την ολοκληρωµένη

ανάπτυξη του χώρου. Στο τέλος της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του νέου αιώνα, στο πλαίσιο

της εφαρµογής του Γ’ ΚΠΣ, επιχειρείται ο συνδυασµός των δυο αναπτυξιακών προτύπων

(Χριστοφάκης,2001).

Η ελληνική περιφερειακή πολιτική µπορεί να διακριθεί στην ουσία σε δύο περιόδους: στην

περίοδο αυτή πριν την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ και σε αυτή που ακολούθησε µετά την ένταξη.

Ειδικότερα, η πορεία θεµελίωσης του περιφερειακού προγραµµατισµού στην Ελλάδα αποτυπώνεται

σε τέσσερις περιόδους, οι οποίες είναι (Οικονοµικός Ταχυδρόµος & ΙΠΑ,2000):

1η Περίοδος(1948-1964): Αφορά την 1η µεταπολεµική περίοδο και την αρχική προσπάθεια

ανασυγκρότησης της χώρας,

2η Περίοδος(1964-1979): Η περίοδος αυτή µπορεί να χωριστεί σε δύο υποπεριόδους. Η πρώτη αφορά

την περίοδο 1964-1974, στην οποία επιδιώχθηκε από πλευράς ελληνικού κράτους η άσκηση µιας

πολιτικής στο πλαίσιο των πόλων ανάπτυξης και την υπό-περίοδο 1975-1979 όπου δόθηκε κυρίως

έµφαση στην παροχή κινήτρων ανάπτυξης και προγραµµάτων υποδοµών,

3η Περίοδος(1980-1986): Η περίοδος αυτή αρχίζει µε την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ και την

προσπάθεια σταδιακής σύνδεσης της ελληνικής µε την κοινοτική περιφερειακή πολιτική µε σχετικούς

νόµους(Ν.1116/1981, Ν.1262/1982) και εκπόνηση εθνικών προγραµµάτων περιφερειακής

ανάπτυξης(1981-1985, 1983-1987) και

4η περίοδος(1986-2006): Η τελευταία περίοδος αρχίζει µε την εφαρµογή των Μ.Ο.Π.(1986-1992), και

συνεχίζεται µε τα τρία Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης(ΚΠΣ) έως σήµερα, τα οποία µαζί µε τα άλλα

Ευρωπαϊκά Προγράµµατα και τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες σηµατοδοτούν την οριστική πλέον

λειτουργική ένταξη της ελληνικής Περιφερειακής Πολιτικής στις διαδικασίες της Κοινοτικής

πολιτικής. Την περίοδο αυτή κυρίως ο Ν.1622/1986 για την συγκρότηση των περιφερειών της χώρας

διαµορφώνει το θεσµικό πλαίσιο της εθνικής περιφερειακής πολιτικής. Το τελευταίο αναπτυξιακό

εθνικό πρόγραµµα που τέθηκε σε εφαρµογή ήταν αυτό της περιόδου 1983-1987. Από τότε και έπειτα

τα αναπτυξιακά προγράµµατα που εφαρµόζονται στην Ελλάδα είναι τα ΚΠΣ, τα οποία αναφέρονται

όχι µόνο στην ανάπτυξη των επιµέρους περιφερειών αλλά του συνόλου της εθνικής οικονοµίας.

Καµία άλλη αναπτυξιακή πολιτική δεν ασκείται πλέον ανεξάρτητα από τα ΚΠΣ.

Συνολικά από την έναρξη εφαρµογής των Μ.Ο.Π. έως και το τέλος της προγραµµατικής περιόδου

του Γ’ ΚΠΣ, η Ε.Ε. και το Ελληνικό ∆ηµόσιο θα έχουν καταρτίσει 45 προγράµµατα περιφερειακής

ανάπτυξης.


117

4.1 Η διαµόρφωση της περιφερειακής πολιτικής και του προγραµµατισµού µετά το 1981-

Προγράµµατα οικονοµικής και περιφερειακής ανάπτυξης.

Μετά την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, ακολουθείται µια µεταβατική περίοδος προσαρµογής της

ελληνικής περιφερειακής πολιτικής και του συστήµατος προγραµµατισµού στα κοινοτικά δεδοµένα,

µέχρι την πλήρη ένταξη στην Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική, που δροµολογείται για την χώρα µας

µέσω των ΚΠΣ. Τα προγράµµατα οικονοµικής και περιφερειακής ανάπτυξης της Ελλάδας µετά την

ένταξη έως σήµερα:

Το πρόγραµµα Περιφερειακής Ανάπτυξης 1981-1985: Την περίοδο αυτή η νέα παράµετρος που

έρχεται να προστεθεί και που παίζει πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη και στον προγραµµατισµό είναι

η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Το πρόγραµµα αυτό είναι το πρώτο αυτοτελές πρόγραµµα

περιφερειακής ανάπτυξης στην Ελλάδα και σε αυτό παρατηρούνται οι πρώτες προσπάθειες για την

ενίσχυση της ενδογενούς ανάπτυξης.

Το Πενταετές Πρόγραµµα Οικονοµικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης 1983-1987: Το πρόγραµµα

αυτό είναι το τελευταίο εθνικό αναπτυξιακό πρόγραµµα που εφάρµοσε η Ελλάδα. Αποτελεί

σηµαντική συνεισφορά στο προγραµµατικό πλαίσιο της χώρας διότι εισάγει την διαδικασία του

∆ηµοκρατικού Προγραµµατισµού. Στο πλαίσιο του ∆ηµοκρατικού Προγραµµατισµού συγκροτούνται

νέα προγραµµατικά όργανα σε κάθε χωρικό επίπεδο(εθνικό, περιφερειακό, νοµαρχιακό, τοπικό) και

σε κάθε χωρική βαθµίδα προβλέπονται αντίστοιχα αναπτυξιακά προγράµµατα, µεσοπρόθεσµα και

ετήσια, τα οποία συντάσσονται µε την συµµετοχή- των αντίστοιχων φορέων, συνδεδεµένα και

συντονισµένα µεταξύ τους.

Τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα 1986-1992: Τα Μ.Ο.Π. αποτέλεσαν τον

«πρόδροµο» των ΚΠΣ. Τα προγράµµατα αυτά σηµατοδότησαν και την µεγάλη στροφή στις µεθόδους

άσκησης περιφερειακής πολιτικής µε κύρια χαρακτηριστικά: την σύνταξη ολοκληρωµένων πολυετών

και πολυταµειακών επιχειρησιακών προγραµµάτων που στηρίζονταν σε µια αναλυτική αποτύπωση

της υφιστάµενης κατάστασης σε κάθε περιφέρεια και σε µια διατυπωµένη ιεράρχηση στόχων, στην

οµαδοποίηση των έργων σε συγκεκριµένα µέτρα ανά στόχο και µε προκαθορισµένους πόρους για

κάθε έτος εφαρµογής, και τέλος στην δηµιουργία θεσµών παρακολούθησης των προγραµµάτων και

αξιολόγησης των αποτελεσµάτων τους.

Το γεωγραφικό πεδίο εφαρµογής των Μ.Ο.Π. περιελάµβανε το σύνολο της ελληνικής

επικράτειας και τα προγράµµατα αυτά αφορούσαν µέτρα/ δράσεις για το σύνολο των τοµέων της

οικονοµικής δραστηριότητας στην χώρα µας. Τα ελληνικά Μ.Ο.Π. αποτελούσαν 7 προγράµµατα, 6 µε


118

χωρική διάσταση και 1 µε κλαδική: Μ.Ο.Π.1) Αττικής, 2) Μακεδονίας-Θράκης, 3 )Ανατολικής-

Κεντρικής Ελλάδας, 4 )Αιγαίου, 5) ∆υτικής Ελλάδας-Πελοποννήσου, 6) Κρήτης και 7) Μ.Ο.Π.

Πληροφορικής. Τα Μ.Ο.Π. κατόρθωσαν και ενεργοποίησαν από κοινού τον δηµόσιο και ιδιωτικό

τοµέα, ενώ στηρίζονταν στην δηµοκρατική συµµετοχή των τοπικών φορέων κατά την φάση

κατάρτισης καθώς και στην αποκέντρωση της εφαρµογής τους.

Το Πενταετές Πρόγραµµα οικονοµικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης 1988-92: Το Πρόγραµµα

αυτό δεν προωθήθηκε τελικά για έγκριση στην Βουλή αλλά τροποποιήθηκε και υποβλήθηκε ως

Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) 1989-1993 στην Κοινότητα, στην βάση του οποίου

εγκρίθηκε το Α’ ΚΠΣ 1989-1993.

Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης: Τα ΚΠΣ αποτελούν ένα σύνολο παρεµβάσεων που εξυπηρετούν

συγκεκριµένους στόχους και έχουν προβλέψιµες επιπτώσεις, µε προσδιορισµένο κόστος και πηγές

κάλυψης τους, καθώς και χρονικά όρια εφαρµογής. Το σύνολο είναι το αποτέλεσµα της σύζευξης της

περιφερειακής πολιτικής της Κοινότητας και εκείνης του κράτους-µέλους. Η καθιέρωση των ΚΠΣ

έδωσε πιο ουσιαστικό περιεχόµενο στην περιφερειακή πολιτική της Κοινότητας και αύξησε την

αποτελεσµατικότητα της. Τα ΚΠΣ ήταν αποτέλεσµα της µεταρρύθµισης των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων

της Κοινότητας προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής. Η

επίτευξη της συνοχής είναι αδύνατη όταν υπάρχουν έντονες περιφερειακές ανισότητες. Στην

κατεύθυνση της µείωσης των ανισοτήτων και της προώθησης της ανάπτυξης και της διαρθρωτικής

προσαρµογής των αναπτυξιακά καθυστερηµένων περιφερειών συµβάλλουν τα ΚΠΣ, µέσω της

πολυταµειακής(παρεµβαίνουν όλα τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία), πολυτοµεακής(αναφέρονται σε όλους

του τοµείς δραστηριοτήτων) και πολυπεριφερειακής προσέγγισης του προγραµµατισµού.

Το πρώτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης,1989-1993 (Α’ ΚΠΣ): Το Α’ ΚΠΣ έλαβε υπόψη τα

διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής οικονοµίας, σε κλαδικό και περιφερειακό επίπεδο, για

τον προσδιορισµό των σκοπών του. Για την επίτευξη των στόχων αυτών καταρτίστηκαν 12 τοµεακά

και 13 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ), για τους βασικούς τοµείς της ελληνικής

οικονοµίας και για τις 13 περιφέρειες της χώρας αντίστοιχα. Το περιφερειακό σκέλος του ΚΠΣ (6ος

άξονας) κάλυπτε παρεµβάσεις σε περιφερειακό επίπεδο για την ανάπτυξη των ελληνικών

περιφερειών, πρόκειται δηλαδή για µέτρα περιφερειακής εµβέλειας για τα οποία οι αποφάσεις

λαµβάνονταν σε εθνικό και κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά η εφαρµογή, παρακολούθηση και

διαχείριση τους γίνεται σε περιφερειακό/ τοπικό επίπεδο.

Το συνολικό ποσό που διατέθηκε για την εφαρµογή του Α’ ΚΠΣ ήταν 15,5 δις ECU (τιµές 1989).

Το µεγαλύτερο µέρος των πόρων απορρόφησε ο άξονας Περιφερειακή-Τοπική Ανάπτυξη, το


119

περιφερειακό σκέλος του άξονα και τα Ειδικά Αναπτυξιακά Προγράµµατα της Τοπικής

Αυτοδιοίκησης (ΕΑΠΤΑ). Τα ΕΑΠΤΑ που ενσωµατώθηκαν στα 13 ΠΕΠ και αποτέλεσαν ξεχωριστά

υποπρογράµµατα, περιλάµβαναν µέτρα εκτός των άλλων και για την προστασία του περιβάλλοντος σε

τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Η κύρια συµβολή του Α’ ΚΠΣ είναι συνυφασµένη µε την έναρξη

κατασκευής µεγάλων έργων υποδοµής εθνικής σηµασίας.

Το δεύτερο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης,1994-1999 (Β’ ΚΠΣ): Στη διαµόρφωση της

αναπτυξιακής στρατηγικής του Β’ ΚΠΣ φανερό ήταν ότι ελήφθησαν υπόψη οι συνιστώσες του

ελληνικού ΣΠΑ 1994-1999 και οι επιδιώξεις της περιφερειακής πολιτικής της Κοινότητας. Η

στρατηγική αυτή µορφοποιήθηκε σε τρεις οµάδες συγκεκριµένων στόχων. Στην 1η οµάδα

περιλαµβάνονταν οι βασικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη και τη σύγκλιση της ελληνικής

οικονοµίας, στη 2η τα στοιχεία της ποσοτικής εκτίµησης των επιπτώσεων του Β’ ΚΠΣ και στην 3η οι

παρεµβάσεις για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσµού. Η τρίτη αυτή οµάδα στόχων

περιελάµβανε έργα, µεταξύ άλλων, και στο τοµέα του περιβάλλοντος και του χωροταξικού

σχεδιασµού.

Το Β’ ΚΠΣ, συνοδευόταν από ορισµένα νέα στοιχεία όπως η αύξηση των χορηγούµενων πόρων,

η δηµιουργία του Ταµείου Συνοχής, η επιµήκυνση της προγραµµατικής περιόδου, η επιπλέον

προώθηση της αποκέντρωσης κ.ά. Οι άξονες παρέµβασης του Β’ ΚΠΣ, για την Ελλάδα ήταν πέντε και

τα τοµεακά και κλαδικά προγράµµατα του εντάσσονται στους 4 πρώτους αναπτυξιακούς άξονες ενώ

τα περιφερειακά στον τελευταίο. Ο τελευταίος αυτός άξονας αφορούσε το περιφερειακό σκέλος του

Β’ ΚΠΣ και υλοποιήθηκε µέσω των 13 ΠΕΠ.

Το συνολικό ποσό που διατέθηκε ήταν 29,72 δις ECU (ενώ επιπλέον 3,061 δις ECU διατέθηκαν

από το Ταµείο Συνοχής) και η µεγαλύτερη χρηµατοδοτική βαρύτητα δόθηκε στις βασικές

υποδοµές(κυρίως στα µεγάλα έργα) ενώ το περιφερειακό σκέλος, τα 13 ΠΕΠ, απορρόφησε το 25%

των πόρων. Παρά την σηµαντική απόλυτη αύξηση των πόρων του Β’ ΚΠΣ, το ποσοστό των πόρων

που διατέθηκε για την περιφερειακή ανάπτυξη και την άρση της αποµόνωσης των νησιωτικών

περιοχών, που αφορούν τα ΠΕΠ, ήταν µικρότερο σε σχέση µε το προηγούµενο ΚΠΣ. Ωστόσο,

σηµαντική καινοτοµία στο νέο αυτό ΚΠΣ αποτέλεσε η βαρύτητα που δόθηκε στην ανάπτυξη

ορισµένων περιοχών µε σηµαντικά αναπτυξιακά προβλήµατα, όπως ο νησιωτικός χώρος. Βασική

προϋπόθεση για την άρση της αποµόνωσης των περιοχών αυτών θεωρείται η ενδογενής ανάπτυξη

(Χριστοφάκης,2001).

Ειδικά για τους σκοπούς της µείωσης των διαπεριφερειακών ανισοτήτων και της ισόρροπης

ανάπτυξης, η ενίσχυση της υποδοµής της Ελλάδας µε τις παρεµβάσεις του Β’ ΚΠΣ υπήρξε


120

ουσιαστικής σηµασίας. Αυτό όµως που ουσιαστικά φανερώθηκε από τα αποτελέσµατα του Α’ και Β’

ΚΠΣ, ήταν µάλλον η προσπάθεια αξιοποίησης των Κοινοτικών ενισχύσεων προς όφελος της

γενικότερης ανάπτυξης του συνόλου της χώρας και όχι αυστηρά για την προσπάθεια εξοµάλυνσης

των περιφερειακών ανισοτήτων και των επιµέρους αναπτυξιακών τους προβληµάτων.

Στον 2ο Άξονα προτεραιότητας ‘’ Βελτίωση Ποιότητα Ζωής’’, εντασσόταν, µεταξύ άλλων, και το

πρόγραµµα για την προστασία του περιβάλλοντος, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον (ΕΠΠΕΡ)

1994-1999 µε συνολικό κόστος συµµετοχής 502,3 εκ. ECU όπου η προστασία των οικοσυστηµάτων,

το Εθνικό κτηµατολόγιο και ο πολεοδοµικός σχεδιασµός αποτέλεσαν ενέργειες που συµπλήρωναν την

πολιτική περιβάλλοντος του Β’ ΚΠΣ. Το ΕΠΠΕΡ 1994-1999 περιελάµβανε έργα και δράσεις σχετικά

µε την διατήρηση, προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας της Ελλάδας.90 Η

πολιτική για την προστασία του περιβάλλοντος συµπληρώνεται και από τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες,

που αποτελούν σηµαντικό συµπλήρωµα της διαρθρωτικής πολιτικής και η ιδιάζουσα σηµασίας τους

σε σχέση µε την προστασία του περιβάλλοντος έχει να κάνει µε την «εκ των κάτω» προσέγγιση,

µέσω δηλαδή της ενίσχυσης των πρωτοβουλιών και της ανάπτυξης από το κατώτερο χωρικό επίπεδο,

το τοπικό.

Σε ότι αφορά την περιβαλλοντική διάσταση των υλοποιηθέντων προγραµµάτων, κατά το Α’ και

Β’ ΚΠΣ, οι χρηµατοδοτήσεις που διοχετεύθηκαν στην προστασία του περιβάλλοντος ήταν πολύ

µικρές και στην πλειοψηφία τους αφορούσαν µέτρα και δράσεις διαχείρισης φυσικών πόρων για την

οικονοµική παραγωγή και όχι µέτρα αµιγούς προστασίας του περιβάλλοντος(Λιαρίκος,2004).

4.2 Το τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 2000-2006 (Γ’ ΚΠΣ).

Η προγραµµατική περίοδος 2000-2006 για την χώρα µας, εγκαινιάζεται µε την κατάρτιση του

Σχεδίου Ανάπτυξης (ΣΑ) 2000-2006 για την εφαρµογή του Γ’ ΚΠΣ, που αποτελεί το βασικό

προγραµµατισµό και το αναπτυξιακό πλαίσιο της Ελλάδας για όλη σχεδόν την πρώτη δεκαετία της

νέας χιλιετίας. Το Σχέδιο Ανάπτυξης, µέσω του οποίου διαµορφώνεται και δροµολογείται η εθνική

και περιφερειακή αναπτυξιακή στρατηγική της Ελλάδας περιλαµβάνει την αναπτυξιακή στρατηγική

90 Συγκεκριµένα στο µέτρο 3 του ΕΠΠΕΡ περιλαµβάνονταν τα εξής µέτρα: Μέτρο 3.1:-∆ηµιουργία υποδοµής για την προστασία και διαχείριση ειδών οικοσυστηµάτων και Βιοποικιλότητας, Μέτρο 3.2:-∆ηµιουργία υποδοµής για την προστασία και διαχείριση σηµαντικών βιοτόπων της Χώρας, Μέτρο 3.3:-∆ηµιουργία υποδοµής για την προστασία και διαχείριση οικοτόπων καθώς και φυσικών σχηµατισµών και εδαφών. Εφαρµογές αειφόρου ανάπτυξης. Επίσης στο µέτρο 5, τον σχετικό µε την κατάρτιση του Κτηµατολογίου υπήρχε το υποµέτρο 5.1-Κτηµατολόγιο περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών.


121

των επιµέρους τοµέων της ελληνικής οικονοµίας (οριζόντιων δηλ. θεµατικών πολιτικών για όλη την

ελληνική επικράτεια) και των επιµέρους περιφερειών (των 13 διοικητικών περιφερειών).

Το Σχέδιο Ανάπτυξης 2000-2006 εισήγαγε σηµαντικές καινοτοµίες στον αναπτυξιακό σχεδιασµό

καθώς αποτελείται από τρία µέρη, το Γενικό, το Τοµεακό και το Περιφερειακό Μέρος. Στο Γενικό

µέρος αναλύεται το µακροοικονοµικό πλαίσιο και το κοινωνικοοικονοµικό περιβάλλον µέσα στο

οποίο θα εφαρµοσθεί το Σχέδιο και θα πραγµατωθεί η αναπτυξιακή στρατηγική της χώρας. Το

Τοµεακό Σκέλος, επικεντρώνεται στους τοµείς κοινωνικοοικονοµικής δραστηριότητας, που ανήκουν

στην αρµοδιότητα της πολιτικής των διαφόρων υπουργείων. Οι τοµείς αυτοί αφορούν πολιτικές µε

θεµατικό (οριζόντιο χωρικά) χαρακτήρα, που υλοποιούνται σε όλη τη χώρα συνολικά. Τέλος, το 3ο

µέρος έχει αποκλειστικά χωρική διάσταση και αναφέρεται στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας.

Πρόκειται για το Περιφερειακό σκέλος του ΣΑ και έχει ανάλογη δοµή µε τις τοµεακές αναλύσεις,

λαµβάνει όµως υπόψη τις σχετικές χωρικές ιδιαιτερότητες.

Σε µια τελευταία ενότητα του Περιφερειακού Σκέλους του ΣΑ 2000-2006 εισάγονται για πρώτη

φορά τρία ειδικά αναπτυξιακά σχέδια, που αναφέρονται στις Ορεινές Περιοχές, στις Νησιωτικές

Περιοχές και στα Μητροπολιτικά Κέντρα, οι δράσεις των οποίων ενσωµατώνονται στα αντίστοιχα

τοµεακά και περιφερειακά επιχειρησιακά προγράµµατα (Παπαδασκαλόπουλος & Χριστοφάκης,2002).

Με το ΣΑ 2000-2006 στο πλαίσιο του Γ’ ΚΠΣ διαπιστώνεται ότι υπάρχει µια συνέχεια στους

κύριους επιδιωκόµενους στόχους της περιφερειακής ανάπτυξης, αλλά είναι ορατές και ορισµένες νέες

συνιστώσες. Μια από αυτές είναι η επιλεκτικότητα των µέτρων όσον αφορά την αντιµετώπιση

προβληµάτων περιφερειακής υστέρησης. Οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες αντιµετωπίζονται µε

ιδιαίτερη προσοχή, κυρίως αυτές που σχετίζονται µε τον ορεινό και νησιωτικό χώρο. Η κατάρτιση του

ΣΑ 2000-2006 ακολούθησε µικτή στρατηγική, δηλαδή ένα συνδυασµό των διαδικασιών της «εκ των

κάτω ανάπτυξης» (bottom up) και της «εκ των άνω ανάπτυξης» (top down) (Κόνσολας,2000). Κατ’

επέκταση, η εθνική και περιφερειακή στρατηγική ανάπτυξη στην Ελλάδα διαµορφώνεται και

δροµολογείται µέσα από το Σχέδιο Ανάπτυξης 2000-2006 ενώ εξειδικεύεται και υλοποιείται µέσω των

ΕΠ του Γ’ ΚΠΣ, σε εθνικό-τοµεακό και περιφερειακό επίπεδο.

Μετά από σχετική διαπραγµάτευση επί του Σχεδίου Ανάπτυξης, οι έξι προτεινόµενοι άξονες στο

Σχέδιο Ανάπτυξης έγιναν επτά στο Γ’ ΚΠΣ. Το ΚΠΣ 2000-2006 έχει πλέον 7ετή διάρκεια και η

αναπτυξιακή του στρατηγική αποτυπώνεται σε επτά άξονες προτεραιότητας: 1) Ανθρώπινοι Πόροι, 2)

Μεταφορές, 3) Ανταγωνιστικότητα, 4) Ανάπτυξη της Υπαίθρου και Αλιεία, 5) Ποιότητα ζωής, 6)

Κοινωνία της Πληροφορίας και 7) Περιφερειακή ανάπτυξη91. Ο 7ος άξονας αφορά το περιφερειακό

91 Βλέπε Πίνακα 1 του Παραρτήµατος.


122

σκέλος του Γ’ ΚΠΣ και αναφέρεται στις παρεµβάσεις που σχεδιάζονται και υλοποιούνται σε

περιφερειακό επίπεδο, άµεσα, από τις περιφέρειες της χώρας, µέσω των 13 ΠΕΠ. Η αναπτυξιακή

στρατηγική του ΚΠΣ υλοποιείται συνολικά µέσω 24 συνολικά ΕΠ (στα 13 Περιφερειακά

προστίθενται και 11ΤΕΠ, που αφορούν εθνικές-τοµεακές πολιτικές αρµοδιότητας των αντίστοιχων

Υπουργείων). Τα προγράµµατα αυτά συµβάλλουν εξίσου στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας.

Στο σηµείο αυτό πρέπει να επισηµάνουµε το γεγονός, ότι από τις θεµελιώδεις αρχές που

καθορίζουν και πρέπει να διαπνέουν το περιεχόµενο των ΠΕΠ ανάπτυξης, ξεχωριστή σηµασία έχει

πλέον η έννοια της βιωσιµότητας, όπως και η παράλληλη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Η

έννοια της βιωσιµότητας θα πρέπει να διαπνέει κάθε προβλεπόµενη δράση και παρέµβαση του ΠΕΠ

και να διαχέεται ως βασική επιδίωξη σε όλους τους άξονες προτεραιότητας του, τόσο στους κύριους

στρατηγικούς του όσο και στους ειδικούς. Επίσης, η προστασία του περιβάλλοντος θα πρέπει να

αποτελεί βασικό γνώµονα του αναπτυξιακού προτύπου που αποτελεί το περιεχόµενο του εκάστοτε

Περιφερειακού Προγράµµατος.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Γ’ ΚΠΣ, το συνολικό ποσό της δηµόσιας δαπάνης που θα

κινητοποιηθεί για την πραγµατοποίηση των παρεµβάσεων στην Ελλάδα την περίοδο 2000-2006 (µέσω

ΚΠΣ και Ταµείου Συνοχής) ανέρχεται περίπου στα 39.200 εκ. ευρώ σε τρέχουσες τιµές. Στο πόσο

αυτό θα πρέπει φυσικά να προστεθεί και η ιδιωτική χρηµατοδότηση, που εκτιµάται στα 11.500 εκ.

ευρώ περίπου. Έτσι ένα συνολικό ποσό που ξεπερνάει τα 50.000 εκ. ευρώ, χωρίς να λαµβάνονται

υπόψη οι χρηµατοδοτήσεις των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών, κινητοποιείται για την επίτευξη της

αναπτυξιακής στρατηγικής του ΚΠΣ 2000-2006 στην Ελλάδα. Η µεγαλύτερη χρηµατοδοτική

βαρύτητα δίνεται στις υποδοµές µεταφορών (28% των πόρων) και στην περιφερειακή ανάπτυξη, η

οποία απορροφά το 26% των πόρων (µέσω των ΠΕΠ). Το γεγονός αυτό δείχνει την ιδιαίτερη

βαρύτητα που έχει και στην τρέχουσα προγραµµατική περίοδο η περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη

στην Ελλάδα, αφού οι πόροι που διατίθενται είναι υψηλότεροι τόσο σε απόλυτα, όσο και σε

ποσοστιαία µεγέθη, από τους αντίστοιχους της περιόδου του Β’ ΚΠΣ (Χριστοφάκης,2001)92.

Όπως και στο προηγούµενο, έτσι και στο Γ’ ΚΠΣ οι πόροι που κατευθύνονται άµεσα στην

ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα παρεµβάσεων. Τα ΠΕΠ

περιλαµβάνουν ολοκληρωµένες προτεραιότητες για την περιφερειακή/ τοπική ανάπτυξη, οι οποίες

είναι εξειδικευµένες για κάθε περιφέρεια, και αντιπροσωπεύουν ένα σύνολο ολοκληρωµένων

92 Όµως περίπου το 70% των διαθέσιµων πόρων διοχετεύεται µέσω των Τοµεακών προγραµµάτων και µόλις ένα 30% µέσω των Περιφερειακών. Η κατανοµή των πόρων αυτή έρχεται να επιβεβαιώσει και πάλι την έµφαση που αποδίδεται στην συνολική ανάπτυξη της χώρας και την αυξηµένη χρηµατοδότηση για δράσεις στα µεγάλα κέντρα, παρά την αυξηµένη χρηµατοδότηση για την περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη της χώρας µέσω του Γ’ ΚΠΣ.


123

αναπτυξιακών δράσεων που προβλέπεται να πραγµατοποιηθούν σε κάθε µια από τις 13 Περιφέρειες.

Τα ΠΕΠ συγκροτούν ένα σύστηµα πολυτοµεακών διαρθρωτικών παρεµβάσεων, που επιδιώκουν

κυρίως την αναβάθµιση της ποιότητας της ζωής και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της

περιφερειακής οικονοµίας. Τα προγράµµατα αυτά περιλαµβάνουν δραστηριότητες του 1ογενούς,

2ογενούς και 3ογενούς τοµέα για την κατασκευή έργων βασικής υποδοµής, αξιοποίηση του

ανθρώπινου δυναµικού, προστασία του περιβάλλοντος κλπ93.

Το Γ’ ΚΠΣ σχεδιάστηκε έτσι ώστε να είναι περισσότερο προσανατολισµένο σε ποιοτικούς

στόχους και προέβλεπε στενότερη συνεργασία των περιφερειών. Προσαρµοσµένη πλέον η ελληνική

περιφερειακή πολιτική στην αντίστοιχη κοινοτική, η Ελλάδα προσπαθεί µέσω του Γ’ ΚΠΣ να

προετοιµαστεί όσο καλύτερα µπορεί για να αντιµετωπίσει το «περιφερειακό πρόβληµα» όπως αυτό

διαµορφώνεται σε τέσσερα επίπεδα σε ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό χώρο και κατά συνέπεια και στην

χώρα µας.

Στο 1ο επίπεδο προβάλλουν οι µεταβολές στην αγορά εργασίας, που προέρχονται από την

τεχνολογική εξέλιξη και κυρίως από την ταχύτατη πρόοδο της πληροφορικής και των πρακτικών

εφαρµογών της στην παραγωγή και την διοίκηση.

Το 2ο επίπεδο µορφοποιείται από τις εξελίξεις στο διεθνές εµπόριο και στην οικονοµική

ολοκλήρωση της Ευρώπης.

Το 3ο επίπεδο ταυτίζεται µε την κινητικότητα του πληθυσµού και τις επιπτώσεις της στην

αναδιάρθρωση των οικιστικών συγκεντρώσεων στο χώρο.

Τέλος, το 4ο επίπεδο στο οποίο αναδεικνύονται τα ζητήµατα που συνδέονται µε το περιβάλλον και

τη διαχείριση και προστασία του. Τα ζητήµατα αυτά ενεργοποιούν µια νέα δυναµική, που στο πλαίσιο

της βιώσιµης ανάπτυξης, δίνει την οικολογική διάσταση στο περιφερειακό πρόβληµα, ως ένα

αποδεκτό και αναµφισβήτητο περιορισµό στη διαδικασία της περιφερειακής ανάπτυξης.

Η εφαρµογή του Γ’ ΚΠΣ έθεσε το πλαίσιο για µια καλύτερη και πιο ολοκληρωµένη εφαρµογή

περιφερειακής πολιτικής, µέσω του κανονισµού 1260/1999 που ενισχύει την διαφάνεια, τον

συντονισµό, τον ολοκληρωµένο σχεδιασµό, την συµµετοχικότητα κ.ά. Βάση του κανονισµού αυτού

είναι η βιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη και ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην ενσωµάτωση της

περιβαλλοντικής διάστασης στα τοµεακά και χωρικά προγράµµατα. Παρόλα αυτά, ο σχεδιασµός και η

93 Συγκεκριµένα: α) προωθούνται δράσεις, που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια των περιφερειακών οικονοµιών, εντοπίζουν και αξιοποιούν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα, εξειδικεύουν τον αναπτυξιακό ρόλο των αστικών κέντρων και αναπτύσσουν την ύπαιθρο µέσω ολοκληρωµένων παρεµβάσεων, β) διαµορφώνονται και υλοποιούνται περιφερειακές στρατηγικές για την ανάπτυξη και διάδοση των καινοτοµιών, την πρόσβαση στην έρευνα& τεχνολογία κλπ, γ) προωθούνται παρεµβάσεις για τη µείωση της αποµόνωσης, τον παραγωγικό εµπλουτισµό των ορεινών, νησιωτικών και παραµεθόριων περιοχών κλπ και δ) ενισχύονται δράσεις για την προστασία και αξιοποίηση των πολιτισµικών και περιβαλλοντικών πόρων κάθε περιφέρειας.


124

έως σήµερα εφαρµογή του Γ’ ΚΠΣ δεν διαφοροποιείται από τις συνήθεις αναπτυξιακές πρακτικές των

προηγούµενων ετών, κάτι που σηµαίνει ότι πολύ µεγάλο µέρος των διαθέσιµων πόρων διοχετεύεται

σε έργα υποδοµών στις ανεπτυγµένες περιφέρειες της χώρας και οι πόροι που επενδύονται στην

προστασία του περιβάλλοντος είναι πραγµατικά ελάχιστοι94.

4.2.1 Γ’ ΚΠΣ και Περιβάλλον.

Οι χρηµατοδοτικοί πόροι, που µε βάση τον σχεδιασµού του Γ’ ΚΠΣ κατανέµονται για την

προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του περιβάλλοντος στην Ελλάδα προέρχονται κυρίως από το

ΕΠΠΕΡ και κατά δεύτερο λόγο από τους σχετικούς άξονες των ΠΕΠ και τις Κοινοτικές

Πρωτοβουλίες της περιόδου 2000-2006 ( LEADER+, INTERREG III κ.ά.) Κάποια κονδύλια επίσης

για επικεντρωµένες όµως περιβαλλοντικές δράσεις(άµεσες ή έµµεσες) προέρχονται και από άλλα

ΤΕΠ, κυρίως µε βάση την ανάγκη ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης σε όλες τις τοµεακές

πολιτικές. Το εν λόγω πρόγραµµα (ΕΠΠΕΡ) περιλαµβάνει κοινοτική ενίσχυση για όλες τις ελληνικές

περιφέρειες εντός του πλαισίου του Στόχου 1 υπό τον άξονα προτεραιότητας 5 «Ποιότητα Ζωής» του

Γ’ ΚΠΣ. Οι βασικοί στόχοι του ΕΠΠΕΡ είναι: η υποστήριξη της αειφόρου ανάπτυξης µέσω της

περιβαλλοντικής προστασίας στο πλαίσιο µιας οικονοµίας της αγοράς, η αναβάθµιση της ποιότητας

ζωής και ο σεβασµός των περιβαλλοντικών δεσµεύσεων της χώρας. Από την άποψη αυτή, η

σηµαντικότερη πρόκληση είναι η ενσωµάτωση του περιβάλλοντος στις τοµεακές πολιτικές.

Σχετικά µε το αντικείµενο έρευνας της παρούσας εργασίας να επισηµάνουµε ότι στο ΕΠΠΕΡ

έχουν προτεραιότητα δράσεις, ενέργειες και παρεµβάσεις, έκτος των άλλων, διαπεριφερειακού

χαρακτήρα, όπως οι ολοκληρωµένες δράσεις για τις περιοχές NATURA 2000 ή άλλες

υποβαθµισµένες φυσικές περιοχές καθώς και έργα, δράσεις και παρεµβάσεις σε εφαρµογή Κοινοτικών

Οδηγιών ή ∆ιεθνών Συµβάσεων.

Η δυναµικότητα του τοµέα του φυσικού περιβάλλοντος βασίζεται στον µοναδικό φυσικό πλούτο

στην χώρα µας και στο γεγονός ότι οι δράσεις προστασίας αναλογούν και κατανέµονται σε

σηµαντικό, επί του συνόλου της επιφάνειας της χώρας, ποσοστό έκτασης95. Η διατήρηση του φυσικού

94 Φαίνεται ότι η σχέση επενδύσεων για προστασία του περιβάλλοντος προς τις επενδύσεις που ‘’ καταναλώνουν’’ φυσικούς πόρους ή που επιφυλάσσουν σηµαντικές επιπτώσεις είναι της τάξης του ένα προς επτά και ένα προς έξι, αντίστοιχα. Μεγάλο ποσοστό των πόρων κατευθύνεται επίσης σε έργα διαχείρισης φυσικών πόρων τα οποία παρουσιάζονται αξιωµατικά σαν θετικά για το περιβάλλον, παρόλο που επιφυλάσσουν σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (Λιαρίκος,2004). 95 Οι περιοχές NATURA 2000 του Εθνικού Καταλόγου, χερσαίες (µε στοιχεία υγροτοπικά ή µη), παράκτιες και θαλάσσιες, καλύπτουν ποσοστό µεταξύ 16% και 20% της χερσαίας έκτασης της χώρας.


125

περιβάλλοντος στην Ελλάδα, έχει ως σηµαντικότερη παράµετρο την προσήκουσα διαχείριση µεγάλου

αριθµού περιοχών στις οποίες βρίσκονται προστατευόµενα, απειλούµενα, ενδηµικά κλπ είδη χλωρίδας

και πανίδας και σηµαντικός αριθµός οικοτόπων. Οι εν λόγω περιοχές έχουν ήδη, ή είναι δυνατόν µε

κατάλληλη διαχείριση να έχουν, σηµαντική συνεισφορά στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη µε

ένα σύνολο ήπιων παραγωγικών δραστηριοτήτων που θα διασφαλίζουν την οικολογική συνοχή και

συνέχεια µακροπρόθεσµα εις όφελος των τοπικών κοινωνιών.

Το ΕΠΠΕΡ αποτελεί για την περίοδο 2000-2006 τον κορµό µιας συνολικής παρέµβασης µε στόχο

την περιβαλλοντική αναβάθµιση της χώρας και την δηµιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για

την υλοποίηση και εφαρµογή των αρχών της βιώσιµης ανάπτυξης. Η διάρθρωση του σε άξονες

προτεραιότητας βασίστηκε ναι µεν στην ανάλυση του ΣΑ 2000-2006, ακολούθησε όµως την

διάρθρωση του Γ’ ΚΠΣ, σε ότι αφορά τους βασικούς στόχους στον τοµέα του περιβάλλοντος.

Βασικοί στόχοι του Σχεδίου Ανάπτυξης 2000-2006 στον τοµέα του περιβάλλοντος είναι: α) η

προστασία, διαχείριση, αναβάθµιση και ανάδειξη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος,

αυτονόητη και συνταγµατική υποχρέωση της χώρας αλλά και βασικός παράγων βελτίωσης της

ποιότητας ζωής των πολιτών και β) η εναρµόνιση µε την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική και τις

διεθνείς κατευθύνσεις και δεσµεύσεις, και η τήρηση και εφαρµογή των υποχρεώσεων που απορρέουν

από αυτές, όσο αφορά το περιβάλλον και την ανάπτυξη. Οι παραπάνω βασικοί στόχοι αναλύονται σε

γενικούς και ειδικούς στόχους για την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του περιβάλλοντος ανά

άξονα προτεραιότητας στην προγραµµατική περίοδο µέσω του ΕΠΠΕΡ. Το ΕΠ «Περιβάλλον» µε

συνολικό προϋπολογισµό 677,85 εκ. ευρώ αποτελείται από τους εξής άξονες προτεραιότητας και

επιµέρους µέτρα:


126

Πίνακας 4.1-ΕΠΠΕΡ και Άξονες Προτεραιότητας-Μέτρα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΠΠΕΡ 2000-2006 Μέτρο 1.1 Παρακολούθηση ποιότητας νερών 1ος Άξονας προτεραιότητας:

Υδατικό περιβάλλον

Μέτρο 1.2 Ειδικές παρεµβάσεις στον τοµέα της αποχέτευσης και ειδικά µέτρα Μέτρο 2.1 ∆ιαχείριση µη επικίνδυνων αποβλήτων 2ος Άξονας προτεραιότητας:

Στερεά απόβλητα Μέτρο 2.2 ∆ιαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων Μέτρο 3.1 Πολιτική προστασία Μέτρο 3.2 Προστασία και αποκατάσταση τοπιών

3ος Άξονας προτεραιότητας: Πολιτική προστασία, προστασία τόπων και θαλάσσιου περιβάλλοντος Μέτρο 3.3 Καταπολέµηση θαλάσσιας ρύπανσης

Μέτρο 4.1 Μείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης 4ος Άξονας προτεραιότητας: Ατµοσφαιρικό περιβάλλον-θόρυβος Μέτρο 4.2 Μείωση της ηχορύπανσης

Μέτρο 5.1 Θεσµοί 5ος Άξονας προτεραιότητας: Θεσµοί-Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση Μέτρο 5.2 Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση

Μέτρο 6.1 Προστασία και αναβάθµιση εδαφικών και υδατικών πόρων 6ος Άξονας προτεραιότητας: Άλλες περιβαλλοντικές δράσεις Μέτρο 6.2 Βασικά έργα υποδοµής στο τοµέα της διαχείρισης των υδάτων

Μέτρο 7.1 Χωροταξία-πολεοδοµία 7ος Άξονας προτεραιότητας: Χωροταξία-πολεοδοµία, αναπλάσεις Μέτρο 7.2 Αναπλάσεις στο δοµηµένο περιβάλλον µε καινοτόµο

χαρακτήρα ή εθνική σηµασία Μέτρο 8.1 Προστασία και διαχείριση βιοτόπων-οικοτόπων, προστασία ειδών, Περιοχές ιδιαίτερου Φυσικού κάλλους

8ος Άξονας προτεραιότητας: ∆ιαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών, Βιότοποι Μέτρο 8.2 Επαναδηµιουργία Λίµνης Κάρλας 9ος Άξονας προτεραιότητας: Έργα περιβάλλοντος µε τη Συµµετοχή του Ιδιωτικού τοµέα

Μέτρο 9.1 Έργα περιβάλλοντος µε τη Συµµετοχή του Ιδιωτικού τοµέα

10ος Άξονας προτεραιότητας: Τεχνική βοήθεια

Πηγή: ΥΠΕΧΩ∆Ε,2001α

Ο 8ος Άξονας προτεραιότητας, και πιο συγκεκριµένα το Μέτρο 8.1 έχει ως περιοχή εφαρµογής

του ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, υπεύθυνους φορείς για την υλοποίηση του το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε.

και την Α/βάθµια και Β/βάθµια Τοπική Αυτοδιοίκηση και συνολικό κόστος 54,88 εκ. ευρώ (∆ηµόσια

δαπάνη 54,88 εκ. ευρώ, συµµετοχή ΕΤΠΑ 41,16 εκ. ευρώ). Στόχος του µέτρου είναι να δοθεί απόλυτη

προτεραιότητα στην προστασία των περιοχών NATURA 2000 και ιδίως των ΖΕΠ (79/409/ΕΟΚ)

συµπεριλαµβανοµένων και των περιοχών Ramsar κλπ, µε προτεραιότητα στις Π.Π. όπου ήδη έχουν

εκπονηθεί ΕΠΜ στα πλαίσια του Β’ ΚΠΣ και του προγράµµατος LIFE ώστε να εγκαθιδρυθεί ένα

ολοκληρωµένο θεσµικό καθεστώς και οργανωτικό πλαίσιο προστασίας και διαχείρισης σε

τουλάχιστον 25 σηµαντικές προστατευόµενες περιοχές-βιοτόπους σε πρώτη φάση, µε την θεσµική και

οργανωτική µορφή των Φορέων ∆ιαχείρισης Π.Π.96 Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε. µέσω της διαχειριστικής αρχής

96 Επίσης περιλαµβάνονται επιµέρους και συµπληρωµατικές δράσεις όπως: προστασία ειδών χλωρίδας και πανίδας και δράσεις διαχείρισης τους, προστασία και διαχείριση οικοτόπων και Περιοχών Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, ΕΠΜ, σχέδια διαχείρισης, µελέτες οργάνωσης Φορέων ∆ιαχείρισης Π.Π. και εξοπλισµός εγκατάστασης τους, απεικόνιση κατανοµής ειδών και πληθυσµών(χαρτογράφηση), δράσεις προστασίας και αποκατάστασης, οργάνωση και λειτουργία ενιαίου Εθνικού συστήµατος ∆ιαχείρισης και ∆ιοίκησης καθώς και παρακολούθησης/ επόπτευσης Π.Π., ανάδειξη-προσέλκυση επισκεπτών, διατήρηση της ποικιλότητας τοπίων και της βιολογικής ποικιλότητας σε επίπεδο οικοσυστηµάτων εκτός εθνικού καταλόγου κ.ά.


127

του θα πρέπει να αναλάβει αποτελεσµατική δράση συντονισµού σε σχέση µε τις δράσεις προστασίας

βιοτόπων που θα γίνει στα ΠΕΠ, στο LIFE, στα ΕΠ Γεωργίας-Αλιείας κλπ.

Στο σύνολο τους τώρα και τα 13 ΠΕΠ περιλαµβάνουν περιβαλλοντικές δράσεις97 (άµεσου ή

έµµεσου χαρακτήρα). Το σύνολο των 13 ΠΕΠ, συνολικής δαπάνης 9.364 εκ. ευρώ περιλαµβάνει

περιβαλλοντικές δράσεις δηµόσιας δαπάνης περίπου 1.289 εκ. ευρώ δηλαδή κατά µέσο όρο το 14%

της συνολικής δηµόσιας δαπάνης τους.98 Με βάση τέλος την ανάγκη ενσωµάτωσης της

περιβαλλοντικής διάστασης σε όλες τις τοµεακές πολιτικές, περιβαλλοντικές δράσεις έχουν

περιληφθεί στα περισσότερα από τα υπόλοιπα 10 ΤΕΠ του Γ’ ΚΠΣ. Το σύνολο των 11 ΤΕΠ (και του

ΕΠΠΕΡ) περιλαµβάνουν περιβαλλοντικές δράσεις δηµόσιας δαπάνης 1.271 εκ. ευρώ (κατά µέσο όρο

το 5,7% της συνολικής δηµόσιας δαπάνης που διατίθεται για τα ΤΕΠ του Γ’ ΚΠΣ).99

Η διαδικασία υλοποίησης του Γ’ ΚΠΣ σε σχέση µε την περιβαλλοντική του διάσταση και

προέκταση έως και σήµερα δεν συµβαδίζει µε την διατυπωµένη και κοινή ανάγκη εφαρµογής µιας

ολοκληρωµένης και βιώσιµης αναπτυξιακής (περιφερειακής) πολιτικής η οποία περιλαµβάνει και

ενσωµατώνει καταλλήλως την ανάγκη προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης του φυσικού

περιβάλλοντος και των Π.Π.. Οι λιγοστοί πόροι που διατίθενται, σε σχέση µε αυτούς που

διοχετεύονται σε έργα µε αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, δηµιουργούν ένα έντονα αρνητικό

περιβαλλοντικό ισοζύγιο.

Οι κακές σχέσεις, όµως, του 3ου ΚΠΣ µε το περιβάλλον δεν εξαντλούνται στο επίπεδο των πόρων

και του περιβαλλοντικού ισοζυγίου των χρηµατοδοτήσεων. Η παντελής έλλειψη χωροταξικού

σχεδιασµού, η απουσία στρατηγικών σχεδίων για την βιώσιµη ανάπτυξη και η σε µεγάλο βαθµό

ανεπαρκής εφαρµογή των εκτιµήσεων των συνολικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όλα µαζί

συνεισφέρουν στο να µην ελέγχονται και να µην προγραµµατίζονται ορθολογικά οι

χρηµατοδοτούµενες δραστηριότητες, µε αποτέλεσµα να υποθηκεύεται η σε βάθος χρόνου

βιωσιµότητα του περιβάλλοντος (Λιαρίκος,2004).

97 Υπάρχουν οι δράσεις που στοχεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και αυτές που στοχεύουν στην διαχείριση των φυσικών πόρων. Η διάκριση µεταξύ των δυο κατηγοριών στόχων είναι ιδιαιτέρως σηµαντική καθώς ξεχωρίζει τα έργα που έχουν µια σαφή κατεύθυνση περιβαλλοντικής προστασίας από εκείνα τα οποία στοχεύουν αποκλειστικά στην διαχείριση φυσικών πόρων. Βλέπε περισσότερα για Γ’ ΚΠΣ και ανάλυση των σχέσεων του µε το περιβάλλον στο: Λιαρίκος Κ., 2004. 98 Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η µόχλευση (κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων) που δηµιουργούν οι περιβαλλοντικές δράσεις στο πλαίσιο των ΠΕΠ είναι ασήµαντη. Βλέπε περισσότερα στο: Υ∆ΕΠΠΕΡ., 2002: Περιβαλλοντικές δράσεις των ΠΕΠ του ΚΠΣ 2000-2006, Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2002. 99 Αξίζει να σηµειωθεί επίσης ότι η µόχλευση για περιβαλλοντικά ζητήµατα δηµιουργούν ουσιαστικά µόνο το ΤΕΠ Ανταγωνιστικότητα και το ΤΕΠ Αγροτική Ανάπτυξη και Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου. Βλέπε περισσότερα στο: Υ∆ΕΠΠΕΡ., 2002: Περιβαλλοντικές δράσεις των ΤΕΠ του ΚΠΣ 2000-2006, Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε. 2002.


128

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ

ΝΗΣΩΝ

5.1 Περιφερειακή πολιτική-στρατηγική ανάπτυξης.

Όταν µιλάµε γενικά για διαµόρφωση στρατηγικής εννοούµε τη χάραξη (το σχεδιασµό)µιας

πορείας, η οποία πρέπει να ακολουθηθεί προκειµένου να επιτευχθούν κάποιοι σαφώς προσδιορισµένοι

στόχοι που έχουν τεθεί, οι οποίοι στηρίζονται σε ορισµένες επιλογές, τις λεγόµενες κατ’ επέκταση

στρατηγικές επιλογές, µέσω της χρήσης των διαθέσιµων µέσων. Τι είναι δηλαδή «η στρατηγική της

περιφερειακής ανάπτυξης» ;… «Η πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί για την πραγµάτωση των

αντικειµενικών σκοπών µε την ενίσχυση των διαθέσιµων µέσων», αυτή είναι µια καλή απάντηση

(Κόνσολας,1997).

Ένας αντιπροσωπευτικός ορισµός της στρατηγικής περιφερειακής ανάπτυξης είναι και ο εξής: «Η

στρατηγική της Περιφερειακής Ανάπτυξης είναι η ακολουθητέα πορεία για την προσέγγιση των στόχων

της περιφερειακής πολιτικής µε την αξιοποίηση των διαθέσιµων µέσων» (Παπαδασκαλόπουλος,1995).

Στο πλαίσιο ενός επιλεγµένου προτύπου περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης, η περιφερειακή

πολιτική καθορίζει και εξειδικεύει τους στόχους, τα µέσα, τα µέτρα, τους µηχανισµούς και τους

θεσµούς για την προσέγγιση του. Η στρατηγική της περιφερειακής ανάπτυξης υποδεικνύει ή/ και

καθορίζει τον τρόπο εφαρµογής της περιφερειακής πολιτικής µέσο-µακροπρόθεσµα. Τα κύρια σηµεία

της στρατηγικής της περιφερειακής ανάπτυξης είναι: 1) η διαµόρφωση του προτύπου της

περιφερειακής ανάπτυξης, 2) ο προσδιορισµός του ρόλου των αστικών κέντρων και η επιλογή αυτών

που θα λειτουργήσουν ως κέντρα διάχυσης της ανάπτυξη, 3) η προώθηση της ενδογενούς ανάπτυξης,

4) οι χωρικές προτεραιότητες παρέµβασης, 5) η κατάρτιση των προγραµµάτων περιφερειακής

ανάπτυξης, 6) ο προσδιορισµός των κλαδικών προτεραιοτήτων και 7) η ενίσχυση των αρµοδιοτήτων

των περιφερειών και ο προσδιορισµός του ρόλου των υπηρεσιών περιφερειακής ανάπτυξης

(Λουκάκης,2003).

Στην πράξη σύµφωνα µε το παρόν πλαίσιο προγραµµατισµού (Γ’ ΚΠΣ), η αναπτυξιακή

στρατηγική περιλαµβάνει τον προσδιορισµό κάποιων γενικών και ειδικών στρατηγικών στόχων, τις

προτεραιότητες των παρεµβάσεων (άξονες προτεραιότητας), τις κατηγορίες δράσεων και των µέσων

για την επίτευξη των στόχων. Η υφιστάµενη κατάσταση της Περιφέρειας έχει ήδη περιγραφεί και µε

βάση την ανάλυση αυτή µπορούµε να προχωρήσουµε στην διατύπωση γενικότερων συµπερασµάτων


129

σχετικά µε τις δυνατότητες, τις προοπτικές, τα πλεονεκτήµατα και τις ευκαιρίες αλλά και τους

περιορισµούς, τα προβλήµατα, τα µειονεκτήµατα και τις αδυναµίες της αναπτυξιακής πολιτικής της

όπως αυτή διαµορφώνεται µέσα από τα πλαίσια της περιφερειακής πολιτικής της Ελλάδας που

συµπορεύεται πλέον (1986 και έπειτα) µε την Κοινοτική περιφερειακή πολιτική.

5.2 Αναπτυξιακό πλαίσιο και πολιτική της Περιφέρεια Ιονίων Νήσων.

Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων είναι µια από τις πλέον «περιφερειακές» ενότητες της Ελλάδας,

λόγω της γεωγραφικής της θέσης και του νησιωτικού της χαρακτήρα της, που καθιστά έως ένα σηµείο

προβληµατική την επικοινωνία των νησιών ενδοπεριφερειακά αλλά και µε την γειτονική ηπειρωτική

Ελλάδα, µε χαρακτηριστικά όµως αναπτυσσόµενης δυναµικής οικονοµίας χάρις κυρίως στην

ανάπτυξη του τουρισµού που παρουσιάζει τάσεις διάχυσης και έκτος του Νοµού Κέρκυρας, ιδίως δε

στον Νοµό Ζακύνθου.

Έως σήµερα η οικονοµία της Περιφέρειας έχει αποφύγει την εικόνα της ‘’ µονοκαλλιέργειας’’ του

τουρισµού, η εξέλιξη όµως του πρωτογενούς και δευτερογενούς τοµέα εµφανίζει τάσεις συρρίκνωσης

και απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια για την δηµιουργία συνθηκών «ισόρροπης» ανάπτυξης καθώς

υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης του αγροτικό τοµέα ως εναλλακτικού τοµέα παραγωγικής

δραστηριότητας. Η Π.Ι.Ν. αποτελεί έναν ισχυρό πόλο τουριστικής ανάπτυξης, µαζί µε την Περιφέρεια

Κρήτης και Ν. Αιγαίου, και ο οποίος αντισταθµίζει και εξισορροπεί αυτούς τους άλλους δυο

σηµαντικούς νησιωτικούς πόλους και λειτουργεί παράλληλα και συµπληρωµατικά µε την λιγότερο

τουριστική ακτή της Περιφέρειας Ηπείρου και µε την δυτική ακτή της Πελοποννήσου.

Ο τουρισµός λοιπόν αποτελεί την κύρια οικονοµική δραστηριότητα της Περιφέρειας,

αναπτύχθηκε µε ταχείς ρυθµούς κατά την τελευταία 20ετία και αποτέλεσε αδιαµφισβήτητα τη βασική

δύναµη αναστροφής των δυσµενών εξελίξεων (πληθυσµιακών, οικονοµικών κλπ) της µεταπολεµικής

και «µετασεισµικής» περιόδου. Οι µεγάλες δυνατότητες και το συγκριτικό πλεονέκτηµα, λόγω του

µοναδικού και πλούσιου φυσικού, πολιτιστικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, του τουριστικού

τοµέα δικαιολογούν την επιλογή του ως την βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη της οικονοµίας της

Π.Ι.Ν. Αυτό όµως οδηγεί βαθµιαία, στην όλο και µεγαλύτερη εξάρτηση της οικονοµίας της

περιφέρειας αλλά και της µακροπρόθεσµης ανάπτυξης της, από τον τουρισµό µε τους προφανείς και

διαφαινόµενους ήδη κινδύνους.


130

Από την µελέτη που προηγήθηκε, των δηµογραφικών-µακροοικονοµικών µεγεθών και των

δεικτών ευηµερίας αλλά και από την αξιολόγηση των προοπτικών της Περιφέρειας, και αυτή που θα

ακολουθήσει, προκύπτει ότι υπάρχουν θετικές αποκλίσεις από τα αντίστοιχα µεγέθη που ισχύουν για

το σύνολο της χώρας, πολύ καλές προοπτικές οικονοµικής µεγέθυνσης και συνολικά µεγάλες

δυνατότητες προώθησης και δηµιουργίας προϋποθέσεων ισόρροπης-βιώσιµης περιφερειακής

ανάπτυξης. Η Π.Ι.Ν. διαθέτει σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα, αλλά και περιορισµούς.

Ειδικότερα, τα βασικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα είναι: α) η γεωγραφική θέση, β) η τουριστική

ανάπτυξη και η παράδοση στον τουρισµό, γ) Η πολιτιστική παράδοση, η ιστορία και η κουλτούρα, δ) Το

φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και ε) Η υλοποίηση και αποπεράτωση µεγάλων έργων που

επηρεάζουν έµµεσα την Π.Ι.Ν.(Εγνατία Οδός, ∆υτικός Άξονας, λιµάνι Ηγουµενίτσα.).

Παράλληλα, υπάρχουν και ανασταλτικοί παράγοντες, που αποτελούν εµπόδιο στην αναπτυξιακή

εξέλιξη της Περιφέρειας, οι κυριότεροι των οποίων είναι: 1) ο νησιωτικός χαρακτήρας-η

πολυδιάσπαση του νησιωτικού χώρου, 2) το πρόβληµα της ενδοπεριφερειακής διασύνδεσης, λόγω

νησιωτικού χαρακτήρα, 3) η έντονη ανάπτυξη του τουρισµού µε τάσεις µονοειδίκευσης και η

συνεπαγόµενη περιβαλλοντική επιβάρυνση στις ανεπτυγµένες τουριστικές περιοχές, 4) η ισχνή

µεταποιητική βιοµηχανία, 5) το µικρό µέγεθος της τοπικής αγοράς, 6) η ανεπάρκεια των υδάτινων

πόρων, 7) η τάση συγκέντρωσης του πληθυσµού στα µεγάλα περιφερειακά ή και εξωπεριφερειακά

αστικά κέντρα και 8) η αποµόνωση των µικρών νησιών.

5.2.1 Βασικά πλεονεκτήµατα και ευκαιρίες.

Συνοπτικά, επειδή ακριβώς µια σχετική αναφορά και ανάλυση έχει ήδη προηγηθεί, η Π.Ι.Ν.

παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήµατα και ευκαιρίες:

Η γεωγραφική θέση της Π.Ι.Ν., ως βορειοδυτικό σύνορο της χώρας, αποτελεί αυτή καθεαυτή

πλεονέκτηµα αλλά και ταυτόχρονα και ευκαιρία, δεδοµένου ότι συνδέει την Ελλάδα από τα δυτικά µε

την υπόλοιπη Ευρώπη. Τα Ιόνια Νησιά έχουν την δυνατότητα να διαδραµατίσουν ένα στρατηγικό

ρόλο στην διασυνοριακή συνεργασία ανάµεσα στην Ελλάδα και τις χώρες της Ανατολικής, Κεντρικής

και ∆υτικής Ευρώπης. Αρχικά η Περιφέρεια συγκροτήθηκε ως οντότητα µε βάση κυρίως το κοινό

ιστορικό και πολιτισµικό παρελθόν των περιοχών που περιελήφθησαν. Τα νησιά της Περιφέρειας

(µεγάλα και µικρά) διαθέτουν εκτός των άλλων αξιόλογους πολιτιστικούς πόρους που δεν έχουν

αξιοποιηθεί πλήρως και κατάλληλα όπως και πλούσιο και µοναδικής αξίας(βιολογικής, οικολογικής,

αισθητικής ακόµα και οικονοµικής) φυσικό περιβάλλον που πρέπει να τύχει καλύτερης προστασίας,


131

διαχείρισης και ανάδειξης. Αυτά τα δυο συγκριτικά πλεονεκτήµατα της Π.Ι.Ν.(πολιτισµός και

φυσικό περιβάλλον) µπορούν να αποτελέσουν(και ήδη αποτελούν σε µεγάλο βαθµό) τον ισχυρότερο

πόλο έλξης για τον τουρισµό που είναι ίσως το σηµαντικότερο πλεονέκτηµα της περιφέρειας, µε βάση

κυρίως την ήδη διαµορφωµένη κατάσταση. Ο τουριστικός τοµέας αποτελεί για την πλειονότητα των

νησιών του Ιονίου την σηµαντικότερη και δυναµικότερη δραστηριότητα της τοπικής τους οικονοµίας.

Επιπλέον έχει παρατηρηθεί η αυξηµένη ζήτηση τοπικών προϊόντων από τους ξένους αλλά και έλληνες

τουρίστες, γεγονός που µπορεί να αποτελέσει την βάση για την περαιτέρω ενίσχυση του πρωτογενούς

τοµέα και την διασύνδεση του µε τους άλλους δύο τοµείς παραγωγής. Συγκεκριµένα, η Περιφέρεια

µπορεί να αποτελέσει ένα άκρως επιτυχηµένο και οικονοµικά βιώσιµο παράδειγµα συνεργασίας των

παραγωγικών της τοµέων µε βάση την µεγάλη τουριστική κίνηση που παρουσιάζει. Ο 2ο γενής

τοµέας, παρόλο που είναι µειωµένης σχετικά σηµασίας για την οικονοµική δραστηριότητα της

Περιφέρειας, µπορεί να συνδεθεί παραγωγικά µε τον 1ο γενή αλλά και τον 3ο γενή τοµέα, κυρίως δε µε

τον τουριστικό κλάδο. Επιπλέον σε κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο η Π.Ι.Ν., παρά το γεγονός ότι

ιδιαίτερα κατά την χειµερινή περίοδο χαρακτηρίζεται από σχετικά υψηλό ποσοστό ανεργίας εξαιτίας

της εποχικότητας που διακρίνει την περιφερειακή/ τοπική αγορά εργασίας, εµφανίζει κατά µέσο όρο

διαχρονικά σχετικά χαµηλά ποσοστά ανεργίας και υποαπασχόλησης σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες

περιφέρειες αλλά και την χώρα. Το επίπεδο των βασικών υποδοµών επίσης στα Ιόνια Νησιά

θεωρείται σχετικά επαρκές και σε γενικές γραµµές στα ίδια ή και υψηλότερα επίπεδα από το µέσο όρο

της χώρας.

Πέρα από τα προαναφερθέντα πλεονεκτήµατα της Π.Ι.Ν. υπάρχουν και κάποιες εξωτερικές

συγκυρίες-ευκαιρίες που ενδεχοµένως να επηρεάσουν θετικά την ανάπτυξη της.

Σηµαντική επίπτωση στην ανάπτυξη της περιοχής µπορούν να έχουν τα µεγάλα έργα υποδοµής

µεταφορών που υλοποιούνται σε γειτονικές περιοχές εκτός της Περιφέρειας (Ήπειρος, ∆υτική

Ελλάδα), αλλά παρέχουν την δυνατότητα διασύνδεσης της και µε άλλες Περιφέρειες της χώρας. Οι

εναλλακτικές µορφές τουρισµού οι οποίες εµφανίζουν τάσεις ανάπτυξης ιδιαίτερα κατά τα

τελευταία χρόνια µπορούν να αποτελέσουν ίσως την µοναδική ποιοτική ευκαιρία για την περαιτέρω

αναβάθµιση του τουριστικού προϊόντος. Η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος είναι εφικτή, µε

την µορφή της ανάπτυξης εναλλακτικών µορφών τουρισµού µε στόχο την αξιοποίηση του πλούτου

του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς των Ιονίων Νήσων στα πλαίσια µιας

βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης. Στις ειδικές µορφές τουρισµού περιλαµβάνονται ενδεικτικά ο

θαλάσσιος τουρισµός, ο οικολογικός τουρισµός (περιπατητικός, καταδυτικός, επίσκεψης σε

Προστατευόµενες Περιοχές NATURA), ο πολιτιστικός τουρισµός, ο αγροτουρισµός, κλπ. Επίσης η


132

δηµιουργία σχέσεων συνεργασίας και συµπληρωµατικότητας µε τους τουριστικούς προορισµούς των

απέναντι ακτών και της ενδοχώρας της ηπειρωτικής Ελλάδας θα βοηθούσε στην ανάπτυξη των

ειδικών αυτών µορφών τουρισµού µε περιηγήσεις θεµατικού περιεχοµένου(π.χ. κάστρα, µοναστήρια,

οικότοποι) σε σηµαντικούς πολιτιστικούς πόρους κλπ. Τέλος, µετά από την πραγµατοποίηση των

Ολυµπιακών Αγώνων, το 2004, η ήδη ανεπτυγµένη τουριστική δραστηριότητα είναι πιθανό να

ενισχυθεί περισσότερο όπως και µε την φιλελευθεροποίηση των αγορών της Κεντρικής και

Ανατολικής Ευρώπης δεδοµένου της µικρής απόστασης της Π.Ι.Ν. από τις χώρες αυτές.

5.2.2 Βασικά µειονεκτήµατα και απειλές.

Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, όντας µια αµιγώς νησιωτική περιφέρεια µε ένα σύνολο 32 νησιών,

13 εξ αυτών κατοικηµένα, αντιµετωπίζει τα µειονεκτήµατα και τις απειλές που χαρακτηρίζουν τις

νησιωτικές περιοχές και εδάφη, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις είναι µόνιµου-δοµικού χαρακτήρα

και φύσεως και σωρευτικά εµποδίζουν την ανάπτυξη της.

Έτσι όσο και να αναπτυχθούν οι µεταφορές (εναέριες-θαλάσσιες) τα νησιά της Π.Ι.Ν. δεν θα

αποκτήσουν ποτέ γεωγραφική συνέχεια µε την ηπειρωτική χώρα, γεγονός που συνεπάγεται αρκετές

δυσκολίες όπως το αυξηµένο κόστος εφοδιασµού των νησιών, η διαρκής συντήρηση και βελτίωση

των υποδοµών κλπ. Η σύνδεση µάλιστα των µικρών νησιών της περιφέρειας µε τα µεγαλύτερα

κρίνεται αρκετά προβληµατική. Αυτή η γεωγραφική ασυνέχεια αποκλείει πολλές ευκαιρίες

ανάπτυξης συµπληρωµατικών και υποστηρικτικών υπηρεσιών από άλλες Περιφέρειες. Συνεπώς, οι

παραγωγικές δραστηριότητες στο σύνολο τους δεν µπορούν να επωφεληθούν από εξωτερικές

οικονοµίες και οικονοµίες κλίµακας.

Επιπρόσθετα, η µικρή συνήθως έκταση των νησιών (εκτός από λίγες περιπτώσεις) δηµιουργεί

προβλήµατα συν τοις άλλοις:

α) στην γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα και παραγωγή,

β) στην διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των ευαίσθητων κλειστών

νησιωτικών οικοσυστηµάτων και της µοναδικής και σπάνιας βιοποικιλότητας τους από την

ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα και

γ) στην σωστή εκµετάλλευση των διαθέσιµων φυσικών πόρων, όπου λόγω του µεγάλου

τουριστικού ρεύµατος το περιβάλλον επιβαρύνεται σε µη ανεκτό βαθµό, πέρα των ορίων της

φέρουσας ικανότητας, κάτι που οδηγεί στην υπερεκµετάλλευση των φυσικών πόρων.


133

Η αυξηµένη τουριστική κίνηση τους θερινούς µήνες δηµιουργεί αυξηµένες απαιτήσεις για

διαχείριση των αποβλήτων κλπ. µε έλλειψη όµως των σχετικών περιβαλλοντικών υποδοµών στην

πλειονότητα των νησιών. Η Π.Ι.Ν. εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τον καλοκαιρινό τουρισµό

γεγονός που δηµιουργεί µια ευκαιριακή και εποχική οικονοµία µε κυκλικές διακυµάνσεις ζήτησης

και προσφοράς και ότι αρνητικό για την βιωσιµότητα του τουριστικού τοµέα της αυτό συνεπάγεται.

Αρκετές αδυναµίες παρουσιάζονται αναφορικά µε τον τουριστικό κλάδο, οι οποίες ενδέχεται, αν δεν

αντιµετωπιστούν έγκαιρα να αναχαιτίσουν την περαιτέρω ανάπτυξη του και παράλληλα την εν

δυνάµει ανάπτυξη της περιφέρειας. Το επίπεδο εκπαίδευσης όπως και ο τοµέας της έρευνας και

τεχνολογίας υστερεί σε µεγάλο βαθµό σε σχέση µε την υπόλοιπη χώρα παρόλο την σχετική βελτίωση

των τελευταίων χρόνων. Αναφορικά µε τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά, πρέπει να επισηµανθεί ότι ο

δείκτης γήρανσης του πληθυσµού είναι σηµαντικά µεγαλύτερος από τον αντίστοιχο για το σύνολο

της χώρας. Τέλος, σηµαντικό πρόβλήµα αποτελεί η παραγωγικότητα της Περιφέρειας που υστερεί σε

σχέση µε το ΕΜΟ αλλά και σε σχέση µε την υπόλοιπη Ευρώπη, όπως και το κ.κ. ΑΠΠ της που

κινείται και αυτό σε σχετικά χαµηλά.

5.2.3 Ανάλυση Πλεονεκτηµάτων-Αδυναµιών- Ευκαιριών-Απειλών (Π.Α.Ε.Α.)- SWOT Analysis της

Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Η S.W.O.T. Analysis (Strengths-Weaknesses-Opportunities-Threats) είναι µια ποιοτική µέθοδος,

η οποία χρησιµοποιείται για την αξιολόγηση πολιτικών ή γενικότερα για την ολοκληρωµένη

προσέγγιση στο παρόν και στο µέλλον των βασικών ζητηµάτων της περιφερειακής ανάπτυξης όπως: η

οικονοµία των περιφερειών, η χωροταξική οργάνωση, η οργάνωση των υποδοµών, η πολιτιστική

δραστηριότητα κλπ. Είναι µια τεχνική για την παρουσίαση της υπάρχουσας κατάστασης και των

προοπτικών µιας περιφέρειας και όχι µόνο. Η ανάλυση Π.Α.Ε.Α. παρουσιάζεται στο σχήµα:

Πίνακας 5.1-Ανάλυση Π.Α.Ε.Α. (SWOT Analysis) Ανάλυση Π.Α.Ε.Α. (S.W.O.T. Analysis) ∆ιευρυµένη περίπτωση Στο Παρόν Στο Μέλλον Πλεονεκτήµατα Ευκαιρίες Αδυναµίες Απειλές

Πηγή: Παπαδασκαλόπουλος,2000

Όπως φαίνεται η ανάλυση σε πρώτο στάδιο επικεντρώνεται στη διερεύνηση και αποτύπωση των

Πλεονεκτηµάτων και των Αδυναµιών, που παρουσιάζονται σχετικά µε την διευρυµένη περίπτωση,

στο παρόν. Στο δεύτερο στάδιο διερευνώνται και αποτυπώνονται οι Ευκαιρίες και οι Απειλές που


134

είναι πιθανόν να εµφανιστούν στο µέλλον. Η εφαρµογή της S.W.O.T. Analysis προαπαιτεί την

ολοκληρωµένη διερεύνηση του εξεταζόµενου θέµατος. Ζητήµατα όπως η αποτύπωση της παρούσας

κατάστασης, ο προσδιορισµός των απαιτούµενων ή σχεδιαζόµενων παρεµβάσεων, καθώς και µια

εκτίµηση των επιπτώσεων των παρεµβάσεων, είναι στοιχεία απαραίτητα για την προσέγγιση των

πλεονεκτηµάτων, των αδυναµιών, των ευκαιριών και κινδύνων. Τέλος, έχει και ισχυρά και ασθενή

σηµεία. Μπορεί να δώσει µια ολοκληρωµένη και ρεαλιστική εικόνα τόσο του αναπτυξιακού

περιβάλλοντος των επιµέρους πολιτικών, όσο και της πορείας των σχεδιαζόµενων παρεµβάσεων.

Ενέχει όµως και τον κίνδυνο να στηριχθεί σε απλοϊκές ή υποκειµενικές εκτιµήσεις που µπορούν να

µειώσουν την αξία και τη χρησιµότητα της (Παπαδασκαλόπουλος,2000)100.

Πίνακας 5.2 - SWOT Ανάλυση Περιφέρειας Ιονίων Νήσων ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΙΣΧΥΡΑ ΣΗΜΕΙΑ Α∆ΥΝΑΜΙΕΣ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Πολιτιστικός πλούτος-φυσικό περιβάλλον Γεωγραφική θέση Καλή συνεργασιά παραγωγικών τοµέων καλό δίκτυο βασικών υποδοµών(επαρκή λιµάνια, υποδοµές υγείας και εκπαίδευσης) Χαµηλότερο από άλλες Περιφέρειες ποσοστό ανεργίας, ιδιαίτερα κατά τους µήνες της τουριστικής περιόδου Ανεπτυγµένος τουρισµός

Γεωγραφική ασυνέχεια Χαµηλό ΑΕΠ Χαµηλή παραγωγικότητα Γερασµένος πληθυσµός Χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης Περιβαλλοντική επιβάρυνση λόγω τουρισµού Ευκαιριακή και εποχική οικονοµία Αυξηµένη ανεργία κατά τους χειµερινούς µήνες λόγω εποχικότητας της αγοράς εργασίας Χαρακτηριστικά τουρισµού(ανισοκατανοµή ενδοπεριφερειακά, µικρή πληρότητα, χαµηλές δαπάνες ανά τουρίστα) Ανυπαρξία διαφοροποιηµένου τουριστικού προϊόντος(εναλλακτικός τουρισµός) Ανάγκη βελτίωσης των βασικών υποδοµών

Πηγή: Ενδιάµεση έκθεση αξιολόγησης ΠΕΠ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 00-06, 2003

Πίνακας 5.2 - SWOT Ανάλυση Περιφέρειας Ιονίων Νήσων ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ Μεγάλα µεταφορικά έργα σε γειτονικές περιφέρειες(Εγνατία Οδός, Λιµάνι Ηγουµενίτσας, Ιόνια Οδός) Τουρισµός: αυξηµένη ζήτηση για τοπικά(αγροτικά) προϊόντα Εναλλακτικές µορφές τουρισµού Φιλελευθεροποίηση των αγορών Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης Ολυµπιακοί Αγώνες 2004-Η κληρονοµιά

Νέες τουριστικές αγορές(χώρες τρίτου κόσµου) Εξάρτηση όσον αφορά τον τουριστικό τοµέα από 2 ευρωπαϊκές χώρες(Μ. Βρετανία, Γερµανία) Χαµηλό µεταφορικό επίπεδο µεταφορικών συνδέσεων µεταξύ των µεγάλων νησιών

Πηγή: Ενδιάµεση έκθεση αξιολόγησης ΠΕΠ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 00-06, 2003

100 Βλέπε περισσότερα στο Παπαδασκαλόπουλος, Α. 2000: Μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης.


135

5.3 Η αναπτυξιακή πολιτική έως σήµερα (στα πλαίσια της Κοινοτικής περιφερειακής

πολιτικής).

5.3.1 Τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (ΜΟΠ 1986-1992).

Τα ΜΟΠ αφορούσαν χωρικές ενότητες ευρύτερες των σηµερινών διοικητικών περιφερειών της

Ελλάδας καθώς οι Περιφέρειες του Ν.1622/1986 δεν είχαν συγκροτηθεί στη φάση έγκρισης των

κοινοτικών αυτών προγραµµάτων. Στην ίδια ενότητα περιελάµβαναν τα Ιόνια Νησιά, την Ήπειρο, την

Αιτωλοακαρνανία και την Πελοπόννησο, περιοχή µε πολλές εσωτερικές διαφορές.

Λογικά, αυτό είχε αντίκτυπο στη στοχοθέτηση τους, η οποία προσδιοριζόταν από τους εξής

άξονες στρατηγικής:

1) Παγιοποίηση και προσαρµογή των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων του γεωργικού τοµέα στις

απαιτήσεις της αγοράς (αρδευτικά δίκτυα, τεχνική βοήθεια, κατάρτιση, υποδοµές),

2) Ολοκληρωµένη ανάπτυξη εσωτερικών περιοχών και νησιών (µε τεχνική βοήθεια, αρδευτικά&

δασικά έργα, αγροτική οδοποιία, ύδρευση, αγροτουρισµό-βιοτεχνία, ενίσχυση ΜΜΕ, κατάρτιση),

3) Προστασία και ανάπτυξη θαλάσσιων πόρων και πόρων αλιείας (αλιευτικά καταφύγια,

υδατοκαλλιέργειες, κατάρτιση),

4) Ενθάρρυνση της ανάπτυξης του τουρισµού (αύξηση δυναµικότητας στις λιγότερο αναπτυγµένες

περιοχές, αξιοποίηση πολιτιστικών πόρων, κατάρτιση, περιβαλλοντικές δράσεις),

5) Ενίσχυση-εκσυγχρονισµός της βιοµηχανίας και του ενεργειακού τοµέα (βελτίωση της διαχείρισης

και του τεχνολογικού επιπέδου των επιχειρήσεων, παραγωγή, µεταφορά, διανοµή ενέργειας) και

6) Βελτίωση υποδοµών (εκσυγχρονισµό λιµένων, αεροδροµίων και οδικού δικτύου, υποδοµές

ύδρευσης-αποχέτευσης κλπ).

Παρά τον ολοκληρωµένο χαρακτήρα των ΜΟΠ και τη συµπλήρωση του τότε νοµαρχιακού

προγραµµατισµού υποδοµών µε νέου τύπου δράσεις, η ευρύτατη περιοχή κάλυψης σε συνδυασµό µε

τους διατιθέµενους πόρους, η έντονη εσωτερική διαφοροποίηση στα επίπεδα ανάπτυξης και η

απουσία έως τότε διανοµαρχιακής συνεργασίας σε θέµατα ανάπτυξης, οδήγησαν τουλάχιστον όσον

αφορά το χώρο της σηµερινής Π.Ι.Ν. σε «σηµειακές» παρεµβάσεις, περιορισµένης σχετικά εµβέλειας

που αντικειµενικά δεν εξυπηρέτησαν ικανοποιητικά τους στρατηγικούς στόχους , παρότι άφησαν

ορισµένα σηµαντικά έργα.


136

5.3.2 Το Α’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1989-1993.

Το Α’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1989-1993, για την προώθηση των στρατηγικών στόχων ανάπτυξης

του διαρθρωνόταν σε 4 Άξονες προτεραιότητας που αφορούσαν:

1) τις υποδοµές του ΕΤΠΑ (µεταφορές, τουρισµός, αλιεία, πολιτισµός, υγεία, εκπαίδευση, περιβάλλον

κλπ.),

2) το Γεωργικό τοµέα (αποκατάσταση ζηµιών από πυρκαγιές, δασικά έργα, αγροτική οδοποιία,

µετεγκαταστάσεις),

3) την Επαγγελµατική κατάρτιση (στους 3 τοµείς παραγωγής και την τοπική ανάπτυξη) και

4) το Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραµµα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (οδοποιία, περιβάλλον, κοινωνικές

υποδοµές, τουρισµός).

Η στοχοθέτηση του Α’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1989-1993 ουσιαστικά ήταν προσαρµοσµένη στους

οριζόντιους σκοπούς τω ∆ιαρθρωτικών Ταµείων που το χρηµατοδοτούσαν, ενώ δευτερευόντως

καταβαλλόταν προσπάθεια εξυπηρέτησης µιας καθαρά περιφερειακής στρατηγικής. Η εφαρµογή του

οδήγησε στην υλοποίηση πλήθους µικρής εµβέλειας έργων προσαρµοσµένων σε τοπικές ανάγκες,

πολλά από τα οποία ολοκληρώθηκαν λειτουργικά µέσω του Β’ ΠΕΠ και κατά συνέπεια αµφισβητείται

η συµβολή τους στην επίτευξη κάποιων προσδιορισµένων κεντρικών στόχων.

5.3.3 Το Β’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1994-1999.

Η αναπτυξιακή στρατηγική της προγραµµατικής περιόδου του Β’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 1994-

1999 έθετε ως βασικούς στόχους της:

1) Τη βελτίωση του περιβάλλοντος και την τουριστική ανάπτυξη συνδεδεµένη µε την ανάδειξη της

ιστορικής και µνηµειακής κληρονοµιάς, προκειµένου να επιτευχθεί η ποιοτική ανάπτυξη του

τουρισµού,

2) Την ενθάρρυνση µικρού αριθµού επιλεγµένων παρεµβάσεων στον γεωργικό τοµέα, προκειµένου να

αποτελέσει εναλλακτικό και συµπληρωµατικό παράγοντα ανάπτυξης του τουρισµού και

3) Τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και των επικοινωνιών των νησιών της περιφέρειας και την

διατήρηση του πληθυσµού στα µικρότερα νησιά της Π.Ι.Ν.

Προκειµένου να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι, προβλέπονταν οι ακόλουθοι βασικοί άξονες

προτεραιότητας:

1.Ορθολογική ανάπτυξη του τουρισµού,


137

2.Ανάπτυξη παραγωγικού ιστού και αγροτικών περιοχών,

3.Ποιότητα ζωής,

4.Αξιοποίηση ανθρώπινου δυναµικού,

5.ΕΑΠΤΑ, 6.Ολοκλήρωση Α’ ΠΕΠ και

7.Εφαρµογή.

Η εγκεκριµένη δηµόσια δαπάνη, την περίοδο 1994-1999 προωθήθηκε µε διπλάσιους πόρους σε

σχέση µε το Α’ ΠΕΠ και ανήλθε στα 274,4 εκ. ECU.

Παρά όµως τον διπλασιασµό των πόρων και τις ορθές στρατηγικές-στοχεύσεις, γενική

διαπίστωση είναι ότι η εφαρµογή του Προγράµµατος δεν επηρέασε σηµαντικά και προς την

επιθυµητή κατεύθυνση και βαθµό, βασικά χαρακτηριστικά της φυσιογνωµίας της Περιφέρειας Ιονίων

Νήσων. Η ανισοβαρής κατανοµή των πόρων υπέρ των κλασσικών υποδοµών και σε βάρος δράσεων

στήριξης του παραγωγικού ιστού, κάλυψε µεν υπαρκτές ανάγκες, αλλά δεν αποτέλεσε ικανή συνθήκη

για την επίτευξη σηµαντικού και κυρίως βιώσιµου και ανταγωνιστικού αναπτυξιακού αποτελέσµατος.

Συνολικά στην Περιφέρεια κατά τις πρώτες περιόδους των Κοινοτικών προγραµµάτων, ΜΟΠ, Α’

και Β’ ΚΠΣ αλλά και του ταµείου Συνοχής και των INTERREG II και LEADER II, οι βασικές

θεµατικές ενότητες έργων που απορρόφησαν µεγάλα ποσοστά χρηµατοδότησης ήταν οι αναπτυξιακές

υποδοµές, το περιβάλλον, οι ανθρώπινοι πόροι, η αγροτική ανάπτυξη, η τοπική ανάπτυξη, και

αφορούσαν κυρίως προγράµµατα επενδύσεων που επεδίωκαν να επιλύσουν ζητήµατα βασικών

υποδοµών.

Το ΜΟΠ αλλά και τα δύο επόµενα ΠΕΠ δεν είχαν άµεσα παραγωγικό επενδυτικό χαρακτήρα.

Αποτέλεσαν προγράµµατα επενδύσεων µη άµεσα παραγωγικών υποδοµών και όφειλαν να επιλύσουν

σοβαρά ζητήµατα στον τοµέα έργων υποδοµής. Τα έργα και οι οµάδες οµοειδών έργων, που

απορρόφησαν µεγάλα ποσοστά επί του συνόλου των δεσµεύσεων είχαν θετικές επιπτώσεις.

∆ιαπιστώνεται επίσης ότι οι αναπτυξιακές υποδοµές που χρηµατοδοτήθηκαν επέφεραν θετικές

επιπτώσεις στην ανάσχεση της δηµογραφικής αποψίλωσης και στην άµβλυνση των

ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων µεταξύ των νησιών. Ωστόσο η χωρική συγκέντρωση των έργων στις

κορεσµένες παράκτιες ζώνες επέβαλλε την άµεση αντιµετώπιση των αρνητικών περιβαλλοντικών

επιπτώσεων, που µακροπρόθεσµα θα επηρέαζαν δυσµενώς την βιώσιµη ανάπτυξη των νησιών.

Γενικά όµως, υπήρξε ουσιαστική βελτίωση στον τοµέα του περιβάλλοντος κυρίως µέσω του Β’

ΠΕΠ, τόσο όσον αφορά την προληπτική φροντίδα µέσω των µελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων,

όσο και στα περιβαλλοντικά γενικά έργα. Βέβαια, τα Περιφερειακά Προγράµµατα της Π.Ι.Ν. δεν

χαρακτηρίσθηκαν από µια κεντρική ιδέα ανάπτυξης, από στρατηγικές ανάπτυξης και συνακόλουθες


138

στρατηγικές στο χώρο. Από τον σχεδιασµό των προγραµµάτων έλλειπε η συνεκτίµηση των τριών

συνιστωσών: των αναπτυξιακών, χωροταξικών και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που από κοινού

συνθέτουν τις χωρικές επιπτώσεις, όµως υπήρξαν σε ορισµένες περιπτώσεις θετικές αναπτυξιακές

επιδράσεις, ενώ σε άλλες έντονα αρνητικές.

5.4 Το Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006. Η νέα στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης.

Ως γενικός Αναπτυξιακός Στόχος για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, στο πλαίσιο της

προγραµµατικής περιόδου 2000-2006 και του ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, τίθεται:

«Η ενίσχυση των συγκριτικών της πλεονεκτηµάτων µε έµφαση στην προστασία του

περιβάλλοντος και στη συνοχή του νησιωτικού χώρου».

Όσον αφορά τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, αυτά έχουν ήδη

αναλυθεί παραπάνω στο κείµενο, κατά την προσέγγιση του αναπτυξιακού προφίλ της Περιφέρειας. Ο

γενικός Αναπτυξιακός Στόχος αναλύεται σε µια σειρά από κύριους στρατηγικούς στόχους, οι οποίοι

αποτελούν τις βασικές παραµέτρους του γενικότερου σχεδιασµού για την ανάπτυξη της Περιφέρειας

κατά την προγραµµατική περίοδο 2000-2006, όπως και σε ειδικούς στόχους κατά τοµέα παραγωγής.

Τα πλεονεκτήµατα της αναπτυξιακής φυσιογνωµίας της Περιφέρειας γίνονται οι βάσεις πάνω στις

οποίες θα στηριχθεί µια στρατηγική περαιτέρω ανάπτυξης της Π.Ι.Ν. και ταυτόχρονα άµβλυνσης των

αδύνατων και προβληµατικών τοµέων της περιφερειακής της οικονοµίας.

Έτσι ο γενικός Αναπτυξιακός Στόχος αναλύεται στους εξής κύριους στρατηγικούς στόχους:

1) Ποιοτική αναβάθµιση και διαφοροποίηση των τουριστικών υπηρεσιών και των λοιπών παραγωγικών

δραστηριοτήτων,

2) Αναβάθµιση και προστασία του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος (αστικό-ηµιαστικό

περιβάλλον και στην ύπαιθρο,

3) Μείωση της περιφερειακότητας-του περιµετρικού χαρακτήρα, και του ελλείµµατος υποδοµής,

4) Αειφόρο ανάπτυξη της Υπαίθρου,

5) Ενίσχυση του ανθρώπινου δυναµικού και

6) Ειδικές ∆ράσεις για την ανάπτυξη και προστασία των Μικρών Νησιών.

Οι άξονες παρέµβασης ανά στρατηγικό στόχο, που διαµορφώνουν την Στρατηγική

Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 περιγράφονται

παρακάτω:


139

Α. Ποιοτική αναβάθµιση και διαφοροποίηση των τουριστικών υπηρεσιών και των λοιπών

παραγωγικών δραστηριοτήτων µε έµφαση στους ακόλουθους τοµείς:

Μεταφορές-Επικοινωνίες. Στο πλαίσιο του στόχου αυτού, ο τοµέας των µεταφορών-επικοινωνιών

αφορά την βελτίωση των κύριων και υποστηρικτικών υποδοµών των αεροδροµίων και την ανάπτυξη

υποδοµών δικτύων και πληροφορικής για παροχή υπηρεσιών τηλεδιάσκεψης και τηλέ-εργασίας.

Αστικές υποδοµές. Αυτή η κατηγορία δράσεων αφορά την βελτίωση της κυκλοφορίας στις

πρωτεύουσες των νοµών, ολοκληρωµένες δράσεις που αφορούν τα ιστορικά κέντρα των πόλεων και

τα κτιριακά σύνολα ειδικού ενδιαφέροντος.

Πολιτισµός. Οι σχετικές δράσεις αναφέρονται στην αποκατάσταση και ανάδειξη της ιστορικής και

µνηµειακής κληρονοµιάς, στην διασύνδεση των µνηµείων και των πολιτιστικών χώρων, στις

υποδοµές και στον εξοπλισµό για την ανάδειξη του αρχειακού υλικού της Περιφέρειας και στη

στήριξη της θεατρικής, µουσικής και συγγενούς πολιτιστικής παράδοσης.

Περιβάλλον. Οι δράσεις για το περιβάλλον, στο πλαίσιο του στόχου αυτού, αφορούν έργα προστασίας

του φυσικού περιβάλλοντος των παράκτιων τουριστικών ζωνών, την ανάπλαση και αναβάθµιση

τµηµάτων υποβαθµισµένων τουριστικά περιοχών, ολοκληρωµένες παρεµβάσεις σε παραδοσιακούς

οικισµούς.

Κίνητρα, υπηρεσίες, υποδοµές για τις επιχειρήσεις. Οι δράσεις της κατηγορίας αυτής αποσκοπούν

στην εφαρµογή των κινήτρων του αναπτυξιακού νόµου για τουριστικές επενδύσεις, στην ανάπτυξη

συστήµατος διασφάλισης της ποιότητας των υπηρεσιών, στην δηµιουργία υποδοµών και στην

ανάπτυξη δράσεων για εναλλακτικές µορφές τουρισµού, στην προώθηση καινοτόµων προγραµµάτων

θεµατικού τουρισµού, στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών στον τουριστικό τοµέα, στην εισαγωγή

δικτυώσεων των επιχειρήσεων για την σύνδεση του τουρισµού µε τους άλλους τοµείς της τοπικής

οικονοµίας και στην προώθηση της συνεκµετάλλευσης µικρών τουριστικών καταλυµάτων.

Γενικά η βελτίωση της ποιότητας όλων των παραγόντων του τουριστικού κυκλώµατος, η

αποκατάσταση της ισορροπίας στους πόλους άναρχης και υπερβολικής τουριστικής συγκέντρωσης, η

προώθηση εναλλακτικών µορφών τουρισµού µε έµφαση στο ιδιαίτερο φυσικό και ανθρωπογενές

περιβάλλον και στην πολιτιστική κληρονοµιά των Επτανήσων αποτελούν τις προβλεπόµενες δράσεις

αυτού του κύριου στρατηγικού στόχου.

Β. Προστασία του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος µε έµφαση στους εξής τοµείς:

Αστικές υποδοµές. Οι σχετικές δράσεις αφορούν τα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης και µονάδες

επεξεργασίας λυµάτων, την ανάπτυξη συστήµατος συγκέντρωσης, επεξεργασίας και υγειονοµικής

ταφής απορριµµάτων και αποβλήτων και την ολοκλήρωση-εφαρµογή των πολεοδοµικών και


140

χωροταξικών σχεδίων. Φυσικό περιβάλλον. Οι δράσεις του τοµέα αυτού αφορούν υποδοµές ελέγχου

και παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτινων πόρων, την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης για την

ολοκληρωµένη διαχείριση λυµάτων-αποβλήτων, την αποκατάσταση από την ρύπανση στερεών

απορριµµάτων, υποδοµές προστασίας-ανάδειξης των δασών, την ενηµέρωση-ευαισθητοποίηση του

κοινού για την προστασία του περιβάλλοντος, την οροθέτηση κτηνοτροφικών ζωνών µε παράλληλη

µετεγκατάσταση ή επέκταση υποδοµών, τον καθορισµό ζωνών για τις ιχθυοκαλλιέργειες, µε στόχο

την αποφυγή σύγκρουσης µε τον τουρισµό και την προστασία του περιβάλλοντος.

Ενέργεια. Πιλοτικές δράσεις διάδοσης νέων τεχνολογιών στον ενεργειακό τοµέα και στις

Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας, πιλοτικές δράσεις βιοκλιµατικού σχεδιασµού, δίκτυα µεταφοράς και

διανοµής ηλεκτρικής ενέργειας.

Γενικά η συντήρηση των αγροτικών δραστηριοτήτων ως αντίβαρο στην τουριστική µονοειδίκευση, η

αυστηρή εφαρµογή χωροταξικών σχεδίων και πολεοδοµικών κανόνων, η διαχείριση των

απορριµµάτων, η προστασία των δασών, των υδάτινων πόρων και των ακτών, όπως επίσης η ανάδειξη

των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών των παραδοσιακών κέντρων για την ενίσχυση της συµβολής

της Π.Ι.Ν. στην παγκόσµια πολιτιστική κληρονοµιά αποτελούν τις προβλεπόµενες δράσεις αυτού του

στρατηγικού στόχου.

Γ. Μείωση της περιφερειακότητας και του ελλείµµατος υποδοµής µε έµφαση στους

ακόλουθους τοµείς:

Μεταφορές-Επικοινωνίες. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, οι κύριες δράσεις στις µεταφορές και

επικοινωνίες σχετίζονται µε την βελτίωση των λιµένων διαπεριφερειακής και ενδοπεριφερειακής

σύνδεσης, τη βελτίωση του κύριου διαµήκους άξονα κάθε νοµού και των συνδετήριων οδών, την

κατασκευή ή βελτίωση των ελικοδροµίων στα µικρά νησιά και την επέκταση και τον εκσυγχρονισµό

της τηλεπικοινωνιακής υποδοµής.

Υγεία-πρόνοια. Οι σχετικές δράσεις αναφέρονται στην ολοκλήρωση των υποδοµών και στον

εκσυγχρονισµό της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας περίθαλψης, στην οργάνωση του συστήµατος

διαχείρισης των κέντρων υγείας, στις εφαρµογές τηλέ-ιατρικής, στην βελτίωση των υποδοµών για

µειονεκτούντα άτοµα και κοινωνικές οµάδες.

Εκπαίδευση. Η ολοκλήρωση και ο εκσυγχρονισµός των υποδοµών και του εξοπλισµού όλων των

βαθµίδων εκπαίδευσης, καθώς και η εισαγωγή συστηµάτων τηλέ-εκπαίδευσης, αποτελούν τις βασικές

δράσεις.

Υποδοµές για επιχειρήσεις και τον αγροτικό τοµέα. Οι δράσεις του τοµέα αυτού αφορούν την

ολοκλήρωση των υπαρχουσών και τη δηµιουργία νέων ΒΙΟΠΑ, ΒΕΠΕ κτλ, τη διασφάλιση της


141

πρόσβασης των επιχειρήσεων σε υπηρεσίες τεκµηρίωσης, τη βασική αγροτική υποδοµή, τις δοµές

προώθησης του συστήµατος «ονοµασία προέλευσης», τις δοµές στήριξης θερµοκηπιακών

καλλιεργειών, βιοκαλλιεργειών κλπ και τις υποδοµές παράκτιας αλιείας και ιχθυοκαλλιεργειών.

Γενικά η αύξηση της συχνότητας και κανονικότητας των ενδοπεριφερειακών ακτοπλοϊκών

συνδέσεων και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα νέα λιµενικά έργα στην ∆υτική

Ελλάδα, η κάλυψη της υστέρησης που διαπιστώνεται στις υποδοµές υγείας-εκπαίδευσης, η οριστική

επίλυση του προβλήµατος ύδρευσης των περιοχών µε υψηλή τουριστική συγκέντρωση, η βελτίωση

της προσβασιµότητας και η ελεγχόµενη διάχυση της τουριστικής ανάπτυξης στα πολύ µικρά νησιά

αποτελούν τις προβλεπόµενες δράσεις αυτού του κύριου στρατηγικού στόχου.

Οι ειδικοί στόχοι κατά τοµέα παραγωγής, διαµορφώνονται ως εξής:

Ολοκληρωµένη Αγροτική Ανάπτυξη. Η τόνωση της αγροτικής δραστηριότητας µε στόχο την

περιβαλλοντική και οικονοµική ισορροπία της Περιφέρειας. Αξιοποίηση της τουριστικής

κατανάλωσης για τα παραδοσιακά τοπικά προϊόντα µε την δηµιουργία κατάλληλων δοµών εµπορίας

και διεπαγγελµατικών συνδέσεων. Προσανατολισµός προς προϊόντα ονοµασίας προέλευσης.

Ενίσχυση της αλιευτικής δραστηριότητας.

∆ευτερογενής τοµέας. Στήριξη της βιωσιµότητας της οικογενειακής βιοτεχνίας, διασφάλιση

ζωτικού χώρου και υποδοµών εγκατάστασης επιχειρήσεων, διευκόλυνση πρόσβασης προς

συµβουλευτικές και χρηµατοοικονοµικές υπηρεσίες. Η ανάπτυξη µονάδων τυποποίησης-συσκευασίας

αποτελεί προϋπόθεση για την προώθηση των στόχων του πρωτογενούς τοµέα.

Τριτογενής τοµέας. Εκτός των δράσεων που στοχεύουν στην ποιοτική αναβάθµιση και

διαφοροποίηση των υπηρεσιών στο τοµέα του τουρισµού, η µείωση της περιφερειακότητας, αποτελεί,

εκτός των άλλων, βασικό στόχο της αναπτυξιακής στρατηγικής. Προς την επίτευξη αυτού του στόχου

αποβλέπει η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και η διάδοση τους, στον ιδιωτικό& δηµόσιο τοµέα.

Το ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως το πρόγραµµα

για την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων για την περίοδο

προγραµµατισµού 2000-2006 στα πλαίσια του Γ’ ΚΠΣ, για την περίοδο από 1ης Ιανουαρίου 2000 έως

31ης ∆εκεµβρίου 2006.

Το ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 00-06 προέβλεπε ένα σύνολο χρηµατοοικονοµικής ενίσχυσης ύψους

375,14 εκ. ευρώ. Από το ποσό αυτό, 244,68 εκ. ευρώ(65% του συνολικού προϋπολογισµού) θα

διοχετευτούν από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία της Ε.Ε. ∆ηµόσια κονδύλια θα καλύψουν 81,56 εκ. ευρώ

του προγράµµατος, ενώ ο ιδιωτικός τοµέας θα συµβάλλει για τα περαιτέρω 48,9 εκ. ευρώ.


142

Έτσι ως µέρος της στρατηγικής της Ε.Ε. για τις λιγότερο ανεπτυγµένες περιφέρειες της, το ΠΕΠ

Ιονίων Νήσων 2000-2006 προτίθεται να ενισχύσει την µακροχρόνια ανάπτυξη στα Ιόνια Νησιά,

παγιώνοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα τους και επικεντρωµένο στην περιβαλλοντική προστασία

και τον περιορισµό των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων. Τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία της Ε.Ε. θα

προσφέρουν ενίσχυση για την στρατηγική ανάπτυξης της Περιφέρειας, η οποία σχεδιάστηκε βάσει

εταιρικής σχέσης των περιφερειακών συµφερόντων. Επίσης, η εκτέλεση και η παρακολούθηση του

προγράµµατος θα βασίζεται στην εταιρική σχέση µεταξύ των περιφερειακών αρχών και των τοπικών

οργανώσεων, των κοινωνικών-οικονοµικών εταίρων, καθώς και οργανώσεων για το περιβάλλον.

Με βάση λοιπόν τους παραπάνω στρατηγικούς αναπτυξιακούς στόχους και έχοντας πρόσθετα

υπόψη µας τις γενικότερες απαραίτητες παρεµβάσεις για κάλυψη των άµεσων αναγκών της

Περιφέρειας, τα διαθέσιµα χρηµατοδοτικά µέσα, τις εναλλακτικές δυνατότητες χρηµατοδότησης και

ορισµένους γενικότερους στόχους της ευρωπαϊκής πολιτικής, το ΠΕΠ Ιονίων Νήσων διαφαίνεται ότι

επιχειρεί την επίτευξη κάθε στρατηγικού στόχου του µέσα από έναν αντίστοιχο άξονα

προτεραιότητας. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται σε δράσεις καινοτοµικού χαρακτήρα, στην οργάνωση και

ανάπτυξη των αστικών και ηµιαστικών περιοχών και σε ολοκληρωµένες προσεγγίσεις όσον αφορά

την ανάπτυξη της υπαίθρου.

Έτσι στο ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 διαµορφώθηκαν 7 «Άξονες Προτεραιότητας», οι

οποίοι εξειδικεύονται περαιτέρω σε επιµέρους «Μέτρα». Τα µέτρα αυτά στο σύνολο τους

αποβλέπουν στην πραγµάτωση των κεντρικών στόχων και κινούνται εντός των πλαισίων της

στρατηγικής εναρµόνισης του σχεδιασµού περιφερειακής ανάπτυξης (και των επιλεγµένων

παρεµβάσεων) µε τις Εθνικές και Κοινοτικές πολιτικές. Το ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, λοιπόν,

διαρθρώνεται σύµφωνα µε τους κατωτέρω 6 Βασικούς Άξονες Προτεραιότητας, πλέον του άξονα

της Τεχνικής Βοήθειας, µε συγκεκριµένα Μέτρα µέσα στα οποία θα ενταχθούν τα αντίστοιχα έργα

και ενέργειες ώστε να δοµηθεί ένα συνεκτικό Αναπτυξιακό Πρόγραµµα για την επίτευξη των στόχων

κάθε Άξονα προτεραιότητας του ΠΕΠ.


143

Πίνακας 5.3-Άξονες προτεραιότητας και µέτρα του ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 Α/Α Άξονα Προτε- ραιότητας

Τίτλος του Άξονα προτεραιότητας

Α/Α Μέτρου

Τίτλος του Μέτρου

1.1 Τουριστικές υποδοµές 1.2 Ιδιωτικές τουριστικές υποδοµές και αύξηση της

ανταγωνιστικότητας τουριστικών ΜΜΕ 1.3 Τουριστική προβολή 1.4 Πολιτιστικές υποδοµές και υπηρεσίες 1.5 Καλλιέργεια καινοτοµίας-Έρευνα& τεχνολογία-

Κοινωνία της Πληροφορίας

1

Ποιοτική αναβάθµιση και αξιοποίηση των τουριστικών υπηρεσιών και των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων

1.6 ∆ιεύρυνση και εκσυγχρονισµός του µεταποιητικού τοµέα 2.1 Μεταφορές-επικοινωνίες 2.2 Υγεία-πρόνοια

2

Μείωση της περιφερειακότητας και του ελλείµµατος υποδοµής

2.3 Εκπαίδευση

3.1 ∆ράσεις οργάνωσης και διαχείρισης του αστικού και ηµιαστικού χώρου

3.2 Υποδοµές για την προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος 3.3 Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις αστικής και ηµιαστικής

Ανάπτυξης σε τοπικές ζώνες µικρής κλίµακας ΕΤΠΑ

3

Αναβάθµιση και προστασία του αστικού και ηµιαστικού περιβάλλοντος

3.4 Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις αστικής και ηµιαστικής Ανάπτυξης σε τοπικές ζώνες µικρής κλίµακας ΕΚΤ

4.1 Βασικές υποδοµές περιοχών ενδοχώρας 4.2 Αποκατάσταση του δασικού δυναµικού που έχει πληγεί από

καταστροφές. Πρόληψη και προστασία από φυσικές καταστροφές 4.3 Προστασία του περιβάλλοντος σε συνδυασµό µε την

∆ασοκοµία, τη γεωργία και τη διατήρηση του τοπίου. Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ζώων

4.4 Ανάπτυξη και βελτίωση της υποδοµής που σχετίζεται µε την ανάπτυξη της γεωργίας

4.5 Επενδύσεις στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις 4.6 Ανακαίνιση-αποκατάσταση των οικισµών 4.7 ∆ιαχείριση των υδάτινων πόρων της γεωργίας 4.8 Έγγειες βελτιώσεις 4.9 Βασικές υποδοµές στην αγροτική οικονοµία (soft ενέργειες) 4.10 Ενθάρρυνση των τουριστικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων 4.11 Βελτίωση της µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων 4.12 Υποδοµές/ ενέργειες οργάνωσης και εκσυγχρονισµού του

αλιευτικού τοµέα 4.13 Ολοκληρωµένες δράσεις αγροτικής ανάπτυξης ΕΤΠΑ

4

Αειφόρος ανάπτυξη της Υπαίθρου

4.14 Ολοκληρωµένες δράσεις αγροτικής ανάπτυξης ΕΓΤΠΕ 5.1 Ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων 5.2 Τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης (Τ.Π.Α.) 5.3 Ανάπτυξη της γυναικείας απασχόλησης-Προώθηση της ισότητας

των δυο φύλλων

5

Ενίσχυση του ανθρώπινου δυναµικού

5.4 Ολοκληρωµένες δράσεις αγροτικής ανάπτυξης ΕΚΤ 6.1 Υποδοµές µεταφορών 6.2 Βελτίωση της ποιότητας ζωής και προστασίας του περιβάλλοντος 6.3 Υποδοµές αλιείας

6

Ειδικές δράσεις για την Ανάπτυξη και προστασία των µικρών νησιών 6.4 Υποδοµές τουρισµού

7.1 Τεχνική βοήθεια ΕΤΠΑ 7.2 Τεχνική βοήθεια ΕΚΤ

7

Τεχνική βοήθεια και Εφαρµογή του ΠΕΠ 7.3 Τεχνική βοήθεια ΕΓΤΠΕ Πηγή: ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006-Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού 7η τροποποίηση, 2004


144

Ειδικότερα:

Ο Άξονας 1 στοχεύει στην συνολική βελτίωση της ποιότητας όλων των παραγόντων του

τουριστικού κυκλώµατος και των παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Ο Άξονας 2 στην ισόρροπη ανάπτυξη µέσω της διατήρησης και την κατά το δυνατόν αύξηση του

µόνιµου πληθυσµού της Περιφέρειας.

Ο Άξονας 3 στην ανάπτυξη του αστικού, περιαστικού και ηµιαστικού περιβάλλοντος παράλληλα

µε την αυστηρή εφαρµογή χωροταξικών σχεδίων και πολεοδοµικών κανονισµών και στη ανάπτυξη

των Νοµών και της Περιφέρειας.

Ο Άξονας 4 αποσκοπεί στην βιώσιµη ανάπτυξη της υπαίθρου της Π.Ι.Ν.

Ο Άξονας 5 στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού της Π.Ι.Ν. και στην προώθηση µιας αγοράς

εργασίας ανοικτής σε όλους.

Τέλος, ο Άξονας 6 προβλέπει Ειδικές ∆ράσεις για την Ανάπτυξη και Προστασία των Μικρών

Νησιών της Π.Ι.Ν., µε γνώµονα την µείωση της περιφερειακότητας και την παραµονή του πληθυσµού

στα νησιά αυτά.101

Βασικά χαρακτηριστικά του προγραµµατισµού της περιόδου 2000-2006, είναι πέραν των

σηµαντικά αυξηµένων χρηµατοδοτικών πόρων, η περισσότερο εξειδικευµένη ανά τοµέα παραγωγής

και ανά εδαφική περιοχή στόχευση, η µεγαλύτερη εµπλοκή του ιδιωτικού τοµέα και οι πολλές ‘’ νέου

τύπου’’ δράσεις.

Από την έως σήµερα πορεία υλοποίησης του επιβεβαιώνεται η ανταπόκριση του ιδιωτικού τοµέα,

ενώ δυσκολίες ή καθυστερήσεις παρατηρούνται στην υλοποίηση δράσεων όπως η καινοτοµία, οι νέες

τεχνολογίες και οι ολοκληρωµένες δράσεις. Πέρα του Περιφερειακού Προγράµµατος έχουν

υλοποιηθεί και υλοποιούνται δράσεις στα πλαίσια και άλλων Τοµεακών Προγραµµάτων, Κοινοτικών

Πρωτοβουλιών (INTERREG III, LEADER+, LIFE ΦΥΣΗ 2000 κ.ά.), του Ταµείου Συνοχής (έργα

περιβάλλοντος) καθώς και από εθνικούς πόρους.

Τέλος, για την εκτίµηση του βαθµού συνάφειας µεταξύ των στρατηγικών στόχων του ΠΕΠ

Ιονίων Νήσων και των Μέτρων χρησιµοποιήθηκε στην παρούσα έρευνα µια µήτρα συνάφειας

διπλής εισόδου.102

101 Βλέπε περισσότερα στο Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων, 2000-2006. 102 Βλέπε Πίνακα 2 του Παραρτήµατος.


145

5.4.1 Αναµενόµενες επιπτώσεις της νέας αναπτυξιακής πολιτικής.

Ενώ, κατά την προηγούµενη προγραµµατική περίοδο 1994-1999 η στοχοθεσία του

Περιφερειακού Προγραµµατισµού στρέφεται κυρίως προς την συνολική οικονοµική ανάπτυξη της

χώρας, µε το ΣΑ 2000-2006 δίνεται, µεταξύ άλλων, και ιδιαίτερο βάρος στα προβλήµατα που

αντιµετωπίζει η εκάστοτε Περιφέρεια µε έµφαση στις ειδικές περιοχές-νησιωτικές και ορεινές-λόγω

της συνθετότητας και της πολυπλοκότητας των προβληµάτων που πρέπει να αντιµετωπισθούν σε

αυτές τις περιπτώσεις.

Συγκεκριµένα, µε το ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 προτίθενται νέοι επιλέξιµοι άξονες

δράσεων, χωρίς να εγκαταλείπονται και οι βασικοί επιδιωκόµενοι στόχοι της περιόδου 1994-1999. Οι

ενδοπεριφερειακές/ ενδονοµαρχιακές ανισότητες και η δυναµική καταπολέµηση τους γίνεται

επίκεντρο πολλών µέτρων-δράσεων, βάσει των οποίων αναµένεται να αναβαθµιστεί η ποιότητα ζωής

των κατοίκων της Π.Ι.Ν. αλλά και να δηµιουργηθούν οι συνθήκες ολοκληρωµένης και βιώσιµης

ανάπτυξης, µέσω της παράλληλης-ισόρροπης αξιοποίησης και ενεργοποίησης των δυνατοτήτων όλων

των παραγωγικών τοµέων. Στην πράξη, οι νέες προοπτικές και συνθήκες, οι οποίες εκτιµάται ότι θα

διαµορφωθούν σταδιακά µε την υλοποίηση των προβλεπόµενων µέτρων του Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων

σχετίζονται µε την άρση του υψηλού βαθµού µονοειδίκευσης που αφορά την τουριστική ανάπτυξη,

την εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα της περιφερειακής οικονοµίας, την βελτίωση των υποδοµών

υγείας, εκπαίδευσης, µεταφορών και περιβάλλοντος, την προώθηση καινοτόµων δράσεων στην

αναπτυξιακή διαδικασία γενικότερα, την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των µικρών

νησιών της Π.Ι.Ν. κλπ.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της Περιφέρειας αναµένεται ότι θα αξιοποιηθούν κατάλληλα και

παράλληλα µέσω των συγκεκριµένων αξόνων προτεραιότητας του ΠΕΠ και των επιλέξιµων τοµέων

παρέµβασης θα οδηγήσουν στην βιώσιµη ανάπτυξη της, δηλαδή στην συνετή και βιώσιµη διαχείριση,

βάσει της συστηµικής φιλοσοφίας, και στην προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος

της.

5.4.2 ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 και περιβάλλον.

Ο τοµέας του περιβάλλοντος εµφανίζει δύο όψεις: της ανάδειξης και αξιοποίησης, αλλά και της

προστασίας και άρσης των συνεπειών από τις πιέσεις της οικονοµικής κυρίως δραστηριότητας.


146

Από το Β’ ΠΕΠ και µετά, ο τοµέας του περιβάλλοντος συνολικά σε στρατηγικό επίπεδο

Περιφέρειας συνδέεται ορθώς µε την τουριστική ανάπτυξη. Στην πράξη αυτό έχει ως αποτέλεσµα την

προώθηση έργων αιχµής στις τουριστικές περιοχές (αποχετευτικά δίκτυα και ΒΙΟ.ΚΑ., καθώς και οι

ΧΥΤΑ που έχουν µια συνολικότερη εµβέλεια). Στον τοµέα αυτό σηµαντικότατη είναι η αρωγή του

Ταµείου Συνοχής. Άλλου είδους δράσεις επίσης σχετίζονται µε την προστασία του δασικού δυναµικού

από τον κίνδυνο πυρκαγιών.

Εξίσου όµως σηµαντικές για την ανάπτυξη της Περιφέρειας κρίνονται οι παρεµβάσεις που θα

πρέπει να προωθηθούν σε σχέση µε την προστασία και ανάδειξη των οικοσυστηµάτων.

Προτεραιότητα που συνδέεται άµεσα µε την τοπική οικονοµία είναι η αναβάθµιση και ήπια

αξιοποίηση των περιβαλλοντικών πόρων (οικοσυστήµατα κλπ). Βασική προτεραιότητα στον τοµέα

του περιβάλλοντος για την περίοδο 2000-2006 είναι να εναρµονισθεί η Περιφέρεια, όπως και η χώρα,

µε την Κοινοτική νοµοθεσία και τις διεθνείς υποχρεώσεις όσον αφορά την αειφόρο ανάπτυξη. Η

σχετική παρέµβαση αφορά τόσο την φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά, όσο και το δοµηµένο

περιβάλλον, ιδιαίτερα στα αστικά συγκροτήµατα. Οι επενδύσεις στον τοµέα των υποδοµών θα

στηρίζονται σε µια ολοκληρωµένη εθνική περιβαλλοντική πολιτική, η οποία θα έχει σαν πρακτική

εφαρµογή την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η αρχή αυτή εφαρµόζεται κατ’ εξοχήν στις

περιβαλλοντικές υποδοµές και τις υποδοµές µεταφορών και ενέργειας.

Ως προς την εφαρµογή των οδηγιών 79/409/ΕΟΚ (πτηνά) και 92/43/ΕΟΚ (οικότοποι) ειδικότερα

δε, σε ότι αφορά τα έργα που θα µπορούσαν να επηρεάσουν σηµαντικά περιοχές που ενδέχεται να

ενταχθούν στο δίκτυο NATURA 2000 δεδοµένου ότι ο σχετικός κατάλογος των περιοχών αυτών έχει

ήδη κοινοποιηθεί στην Επιτροπή, οι εθνικές και περιφερειακές αρχές δεσµεύονται να µη επιτρέψουν

την υποβάθµιση της κατάστασης των εν λόγω περιοχών στο πλαίσιο της υλοποίησης των

παρεµβάσεων των διαρθρωτικών Ταµείων. Επίσης, οι διαχειριστικές αρχές υποβάλλουν στην

Επιτροπή πληροφορίες για τα µέτρα που έχουν λάβει ώστε να αποφευχθεί η υποβάθµιση των

περιοχών πού χρήζουν προστασίας κατά την ένταξη και εκτέλεση των σχετικών έργων.

Οι δράσεις και οι επεµβάσεις για την ανάδειξη των περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000 της

Περιφέρειας θα πρέπει να είναι συντονισµένες ανάµεσα στα διάφορα µέτρα και τα ταµεία ΕΤΠΑ και

ΕΓΤΠΕ. Επιπλέον θα πρέπει να υπάρχει συντονισµός µε τις αντίστοιχες δράσεις στο ΕΠΠΕΡ και στο

κοινοτικό πρόγραµµα Life-ΦΥΣΗ. Η Περιφέρεια επίσης δεσµεύεται να εφαρµόσει τις διατάξεις της

οδηγίας 60/2000/ΕΚ σε όλες τις δράσεις που αφορούν στην διαχείριση των υδατικών πόρων. Πριν

αποφασισθεί το είδος της υποδοµής που θα επιλεγεί για την ύδρευση των νήσων, θα γίνουν οι


147

κατάλληλες µελέτες που θα επιτρέψουν την αποτελεσµατικότερη και πλέον περιβαλλοντική λύση του

προβλήµατος. Οι απαιτήσεις της οδηγίας 60/2000/ΕΚ θα πρέπει να εφαρµοσθούν σε αυτόν τον τοµέα.

Στο ΠΕΠ Ιονίων Νήσων ειδικότερα, περιλαµβάνονται δράσεις που σχετίζονται άµεσα µε το

περιβάλλον και έχουν ∆ηµόσια ∆απάνη περίπου 31,15 εκ. ευρώ. Οι δράσεις που σχετίζονται άµεσα µε

το περιβάλλον, βρίσκονται κυρίως στους Άξονες Προτεραιότητας 3, 4 και 6 και σε όρους ∆ηµόσιας

∆απάνης αποτελούν περίπου το 9,5% του ΠΕΠ Ιονίων Νήσων. Οι πόροι του ΕΤΠΑ που, µέσω του

ΠΕΠ Ιονίων Νήσων, θα διατεθούν στον τοµέα του περιβάλλοντος, ανέρχονται σε περίπου 25,5 εκ.

ευρώ και αντλούνται κυρίως από τα Μέτρα 3.2, 3.3, 4.1 και 6.2. Για δράσεις στον τοµέα του

Περιβάλλοντος διατίθενται πόροι και µέσω του ΕΓΤΠΕ (Μέτρα 4.3 και 4.7 – 5,65 εκ. ευρώ) καθώς

και του ΕΚΤ (Μέτρο 5.1).

Επίσης, σε ότι αφορά το φυσικό περιβάλλον της Π.Ι.Ν. και τους µοναδικούς οικότοπους και την

βιοποικιλότητα που διαθέτουν όλα τα νησιά της Περιφέρειας, η πλειονότητα των αξόνων

προτεραιότητας του Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων περιλαµβάνει ως σηµαντική αναπτυξιακή παράµετρο, την

σηµασία και προσοχή που πρέπει να δοθεί στην φέρουσα ικανότητα των υπό τουριστική, οικιστική

κλπ ανάπτυξη περιοχών που βρίσκονται εντός, επικαλύπτονται µερικώς ή γειτνιάζουν µε περιοχές του

∆ικτύου Natura 2000 (Άξονας 1ος και 3ος). Πολιτικές που σχετίζονται µε τη βιώσιµη ανάπτυξη και το

περιβάλλον προωθούνται κυρίως από τον Άξονα Προτεραιότητας 4, ο οποίος σχετίζεται µε την

Αειφόρο Ανάπτυξη της Υπαίθρου. Στόχος είναι η προστασία και ανάδειξη των ορεινών όγκων, των

περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, των φυσικών οικοσυστηµάτων και των δασών για την

διατήρηση και αξιοποίηση του µοναδικού φυσικού τοπίου των Ιόνιων Νησιών.

Τέλος, ο 6ος Άξονας «Για τα Μικρά Νησιά της Περιφέρειας» περιλαµβάνει δράσεις και µέτρα

που έχουν ως στόχο την επίλυση ζωτικών προβληµάτων των κατοίκων των µικρών νησιών στους

τοµείς περιβάλλοντος, ύδρευσης, αποχέτευσης για την συγκράτηση του πληθυσµού στα νησιά αυτά,

τη διατήρηση του περιβάλλοντος και για την βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών προς τους

κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες τους. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και ελκυστικότητας

των µικρών νησιών, ως τόπος διαµονής αλλά και ως τουριστικών περιοχών, συµβάλλει στην τόνωση

της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και προϋποθέτει την αναβάθµιση και έως ένα βαθµό

διαφοροποίηση των λειτουργιών τους µέσω της προστασίας και ανάδειξης του φυσικού τους

περιβάλλοντος. Στα µικρά νησιά της Περιφέρειας το φυσικό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα πλούσιο,

χαρακτηριστικό είναι δε το γεγονός ότι οι Παξοί, οι Αντίπαξοι, η Ιθάκη και το εσωτερικό αρχιπέλαγος

του Ιονίου που περιλαµβάνει τα νησιά Μεγανήσι, Κάλαµος και Καστός, κ.ά. είναι περιοχές που

εντάσσονται στο ∆ικτύου Natura 2000.


148

Αναφορικά, λοιπόν µε την Περιφέρεια οι ανάγκες ορθολογικής διαχείρισης του φυσικού

περιβάλλοντος πηγάζουν από την ύπαρξη οικολογικά ευαίσθητων περιοχών (κόλπος Λαγανά, Εθνικός

∆ρυµός Αίνου, κ.ά.) και από το γεγονός ότι το ελκυστικό φυσικό περιβάλλον αποτελεί παράγοντα

ανάπτυξης του τουρισµού. Οι πιέσεις στο περιβάλλον οφείλονται κυρίως στην τουριστική ανάπτυξη

συγκεκριµένων οικιστικών κέντρων όπου δηµιουργούνται αυξηµένες απαιτήσεις στη διαχείριση

αποβλήτων. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και η ορθολογική διαχείριση των

φυσικών πόρων µε ήπιες µορφές παρέµβασης και ειδικό νοµικό καθεστώς διαχείρισης αποτελούν

στρατηγικούς στόχους βιώσιµης ανάπτυξης της Π.Ι.Ν. όχι µόνο για το παρόν αλλά και για το µέλλον.

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί έναν από τους κυριότερους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της

Π.Ι.Ν. και δεν είναι τυχαίο ότι ένας µεγάλος αριθµός Μέτρων του Γ’ ΠΕΠ σχετίζεται άµεσα ή έµµεσα

µε την προστασία, την ανάδειξη και την αναπτυξιακή του αξιοποίηση. Η Κοινοτική πολιτική που

εστιάζει στην προστασία του περιβάλλοντος συσχετίζεται µε 22 Μέτρα του ΠΕΠ (60% της συνολικής

δηµόσιας δαπάνης). Εκτιµάται, µάλιστα, ότι 19 από τα 22 Μέτρα που σχετίζονται µε την πολιτική της

Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος παρουσιάζουν άµεση συνάφεια.

Ειδικότερα, κατά την εκτίµηση της συµβατότητας του ΠΕΠ Ιονίων Νήσων µε την

περιβαλλοντική πολιτική αξιολογούνται οι ενδεχόµενες θετικές και αρνητικές περιβαλλοντικές

επιπτώσεις κάθε Μέτρου του Προγράµµατος (βάσει ενταγµένων και προγραµµατισµένων έργων) µε

τη χρήση γενικών περιβαλλοντικών κριτηρίων τα οποία κατατάσσονται σε τρεις γενικές κατηγορίες:

α) Αειφορία: (περιλαµβάνονται ειδικότερα κριτήρια σχετικά µε τις κλιµατικές αλλαγές και τη

βιοποικιλότητα),

β) Φυσικοί Πόροι: (περιλαµβάνονται ειδικότερα κριτήρια που αφορούν στην ορθολογική διαχείριση

και προστασία των φυσικών πόρων όπως: υδάτινοι πόροι, αέρας, έδαφος, κλπ.) και

γ) Ποιότητα τοπικού περιβάλλοντος:(αφορά στη διατήρηση της ποιότητας του τοπικού περιβάλλοντος

και ειδικότερα στην προστασία, βελτίωση παραµέτρων- χαρακτηριστικών και συστηµάτων του

τοπικού περιβάλλοντος όπως το τοπίο, η αρχιτεκτονική κληρονοµιά, κλπ.)

Τα κυριότερα Μέτρα που παρουσιάζουν συνάφεια µε τα ανωτέρω κριτήρια παρουσιάζονται µε

σχετικό πίνακα στο παράρτηµα όπου µια λεπτοµερέστερη συνολική εκτίµηση της περιβαλλοντικής

διάστασης του ΠΕΠ Ιονίων Νήσων σε επίπεδο Μέτρου παρουσιάζεται σε ειδική µήτρα συνάφειας.103

Τέλος, σε σχέση µε τις πολιτικές για την Βιώσιµη Ανάπτυξη (Βιώσιµη χρήση και διαχείριση πόρων

κλπ) το Γ ΠΕΠ παρουσιάζει µεγάλο βαθµό συσχέτισης (16 από τα 33 Μέτρα προβλέπουν σχετικές

δράσεις).



149

5.4.3 ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006 και τα µικρά νησιά της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Παρά τα γενικά προβλήµατα τα οποία είναι κοινά για όλα σχεδόν τα νησιά της Περιφέρειας, τα

µικρά νησιά της έχουν και κάποια πιο ειδικά προβλήµατα. Τα ειδικά αυτά προβλήµατα µε την σειρά

τους είναι κοινά σχεδόν για όλο το σύνολο των µικρών νησιωτικών εδαφών της νησιωτικής Ελλάδας.

Γενικά τα µικρά νησιά έχουν και ειδικά προβλήµατα τα οποία είναι:

1) Η διαφορετική εδαφική µορφολογία,

2) Η συνεχής συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσµού,

3) Οι ειδικές κλιµατολογικές συνθήκες,

4) Η υψηλή εξάρτηση από άλλες περιοχές,

5) Η δύσκολη πρόσβαση στα ιδρύµατα της ανώτατης εκπαίδευσης,

6) Η διάρθρωση των τοµέων παραγωγής (που χαρακτηρίζεται συνήθως από µονοκαλλιέργεια),

7) Το χαµηλό επίπεδο και οι ελλείψεις σε κοινωνικές και τεχνικές υποδοµές,

8) Οι ανάγκες συµβατότητας της οικονοµικής ανάπτυξης µε την προστασία της πολιτιστικής τους

ταυτότητας και του πολιτιστικού τους πλούτου και

9) Η αποµόνωση και η δυσκολία πρόσβασης στις υπόλοιπες νησιωτικές περιοχές και στην ηπειρωτική

χώρα. Η χάραξη µιας ειδικά διαµορφωµένης αναπτυξιακής στρατηγικής, που θα βασίζεται στην

ολοκληρωµένη ανάπτυξη και στην αξιοποίηση του ενδογενούς δυναµικού αποτελεί πρώτη

προτεραιότητα για να αντιµετωπισθούν αποτελεσµατικά τα παραπάνω προβλήµατα. Η επίτευξη µιας

σταθερής και βιώσιµης ενδογενούς ανάπτυξης, µε βασικές συνιστώσες την άρση της αποµόνωσης, τη

συγκράτηση και αύξηση του τοπικού πληθυσµού, την αύξηση του εισοδήµατος και τη βελτίωση της

ποιότητας ζωής των κατοίκων, µε παράλληλη προστασία-αναβάθµιση του περιβάλλοντος, αποτελεί

τον πρωταρχικό στόχο (Χριστοφάκης,2001).

Προς την κατεύθυνση αυτού του στόχου κινούνται και τα προβλεπόµενα Μέτρα του 6ου Άξονα

Προτεραιότητας του Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων «Ειδικές ∆ράσεις για την Ανάπτυξη και την Προστασία

των Μικρών Νησιών», από τα οποία προβλέπεται να επωφεληθεί το σύνολο των µόνιµων κατοίκων

των Μικρών Ιόνιων αλλά και οι επισκέπτες τους. Η προστασία των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των

κοινωνιών των µικρών νησιών της Περιφέρειας, σε συνδυασµό µε την λελογισµένη ανάπτυξη τους

στον χώρο απαιτούν µια ιδιαίτερη πολιτική παρέµβασης στους τοµείς ανάπτυξης µε γνώµονα την

µείωση της περιφερειακότητας και την παραµονή του πληθυσµού στα νησιά αυτά.

Για τον σκοπό αυτό προβλέπεται ότι ποσοστό τουλάχιστον 7% του Προγράµµατος θα αφορά

δράσεις για τα Μικρά Νησιά, συµπεριλαµβανοµένων και των τοµέων που δεν αναφέρονται στα µέτρα


150

του 6ου Άξονα Προτεραιότητας (Πολιτισµός, Υγεία/ Πρόνοια, Εκπαίδευση, Ανθρώπινο ∆υναµικό,

Καινοτοµία, Περιβάλλον κλπ). Η βελτίωση των υποδοµών και η επίλυση βασικών προβληµάτων που

αφορούν στην ποιότητα ζωής είναι αναγκαία προϋπόθεση της βιωσιµότητας τους. Η βελτίωση της

προσβασιµότητας προς/ από τα νησιά αλλά και µέσα σε αυτά αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για

την άρση της αποµόνωσης και την καλύτερη εξυπηρέτηση των κατοίκων τους. Πρόσθετα συνεισφέρει

στην ευκολότερη πρόσβαση των τουριστών. Παρεµβάσεις στα µικρά λιµάνια των νησιών και στην

οδοποιία προβλέπονται στον τοµέα των µεταφορών. Η βελτίωση της ποιότητας της ζωής των

κατοίκων και η προστασία του περιβάλλοντος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την παραµονή του

πληθυσµού, και θα εξυπηρετηθεί δε µε δράσεις επίλυσης των προβληµάτων ύδρευσης και µε

παρεµβάσεις στην διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων.

Επιπλέον, η ποιότητα και το περιβάλλον λειτουργούν αναδιαρθρωτικά και εισάγουν συστήµατα

τοπικά και λειτουργικά που τονώνουν την τοπική παραγωγή και ζήτηση, ενώ συµβάλουν στην άρση

των ενδοπεριφερειακών και διαπεριφερειακών ανισοτήτων (Ζήσης,2003).

Χωροταξικά-πολεοδοµικά σχέδια δεν έχουν εκπονηθεί και εφαρµοστεί και είναι ήδη φανερή η

έλλειψη τους ιδιαίτερα στις περιοχές που αναπτύσσονται τουριστικά. Στα µικρά νησιά της

Περιφέρειας το φυσικό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα πλούσιο, χαρακτηριστικό είναι δε το γεγονός οι

Παξοί, οι Αντίπαξοι, η Ιθάκη και το εσωτερικό αρχιπέλαγος του Ιονίου που περιλαµβάνει τα νησιά

Μεγανήσι, Κάλαµος, Καστός, κ.ά. είναι περιοχές που εντάσσονται στο ευρωπαϊκό οικολογικό ∆ίκτυο

Προστατευόµενων Περιοχών Natura 2000.

Οι δράσεις που αφορούν τις υποδοµές στους τοµείς γεωργίας και αλιείας που αποτελούν,

παράλληλα µε τον τουρισµό, τους βασικούς τοµείς απασχόλησης των κατοίκων αποβλέπουν στην

βελτίωση των συνθηκών παραγωγής του παραγοµένου προϊόντος και στον εκσυγχρονισµό των

δραστηριοτήτων. Ο δράσεις του τοµέα της γεωργίας στα µικρά νησιά θα χρηµατοδοτηθούν µέσα από

τον άξονα προτεραιότητας για την «Ανάπτυξη της Υπαίθρου», από τον οποίο ποσοστό 7% περίπου θα

αναφέρεται σε δράσεις για τα µικρά νησιά. Στον τοµέα της αλιείας επιδιώκεται η στήριξη του

παραγωγικού δυναµικού µε δράσεις που κυρίως αναφέρονται στην βελτίωση των υποδοµών(αλιευτικά

καταφύγια). Η περαιτέρω ανάπτυξη του τοµέα της αλιείας, που λόγω της νησιωτικής δοµής της

Περιφέρειας είναι δυνατή, θα συµβάλει σηµαντικά στην βελτίωση των δεικτών στον τοµέα της

απασχόλησης και της οικονοµίας της. Η ήπια ανάπτυξη του τουρισµού µε ανάδειξη και αξιοποίηση

των πολιτιστικών µνηµείων θα προσδώσει πρόσθετες ευκαιρίες απασχόλησης και πρόσθετους πόρους

στο εισόδηµα των κατοίκων. Ο τουρισµός αποτελεί για την Περιφέρεια τη σηµαντικότερη και

δυναµικότερη δραστηριότητα της οικονοµίας της. Η γενικότητα αυτή εξειδικεύεται και για τα µικρά


151

νησιά της όπου εξαιτίας της φυσικής τους οµορφιάς αποτελούν πόλο έλξης των τουριστών. Επειδή

όµως η ανάπτυξη του τουρισµού καθυστέρησε στα µικρά νησιά σε σχέση µε τα µεγαλύτερα, η

έλλειψη τουριστικών υποδοµών είναι εµφανής. Συγκεκριµένα, επειδή η ανάπτυξη συντελέστηκε χωρίς

προηγουµένως να έχουν εκπονηθεί χωροταξικά σχέδια και γενικότερα χωρίς στρατηγικό σχεδιασµό

υπάρχει έλλειψη ολοκληρωµένων παρεµβάσεων.

Το πλούσιο φυσικό περιβάλλον των µικρών νησιών παραµένει σε µεγάλο βαθµό αναξιοποίητο

τουριστικά λόγω έλλειψης υποδοµών εναλλακτικού τουρισµού (δίκτυο µονοπατιών, σταθµοί

ενηµέρωσης-πληροφόρησης κλπ). Πολύ µικρή επίσης µπορεί να χαρακτηριστεί η συνεισφορά των

ιδιωτικών επενδύσεων στην ανάπτυξη του τουριστικού τοµέα. Στην πλειοψηφία τους οι επιχειρήσεις

που ασχολούνται µε τον τουρισµό είναι οικογενειακές (ενοικιαζόµενα δωµάτια, εστιατόρια,

πρακτορεία), ενώ στα µεγαλύτερα νησιά (Παξοί και Ιθάκη) υπάρχουν και µερικές ξενοδοχειακές

µονάδες. Οι παραπάνω ελλείψεις είναι βέβαια ανασχετικός παράγοντας ποιοτικής αναβάθµισης του

τουρισµού και διεύρυνσης της τουριστικής περιόδου µε την παράλληλη ανάπτυξη και εναλλακτικών

µορφών τουρισµού, όπως οικοτουρισµός, φυσιολατρικός, περιπατητικός, καταδυτικός, πολιτιστικός,

θρησκευτικός, χειµερινός τουρισµός κλπ.


152

ΜΕΡΟΣ Ε. ΝΗΣΟΙ ΠΑΞΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΞΟΙ-ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ


153

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

1.1 Γεωγραφικά και διοικητικά στοιχεία.

Οι Παξοί, το µικρότερο από τα 7 πιο γνωστά και κύρια νησιά του Ιονίου πελάγους, είναι µια

συστάδα µικρών νησιών, νησίδων και βραχονησίδων, τα µεγαλύτερα από τα οποία είναι οι Παξοί και

οι Αντίπαξοι. Το σύµπλεγµα των νήσων Παξών, αποτελούµενο και από τα πολύ µικρά νησάκια της

Παναγιάς, του Αγίου Νικολάου, το Μογγονήσι, το Καλτσονήσι, την ∆ασκάλια κ.ά., εκτείνεται στην

θαλάσσια περιοχή του Ιονίου πελάγους στο βορειοδυτικό άκρο της Ελληνικής επικράτειας, νότια της

νήσου Κέρκυρας και δυτικά των ακτών της ηπειρωτικής Ελλάδας, και πιο συγκεκριµένα της

Περιφέρειας Ηπείρου και των παραλιακών νοµών της, Θεσπρωτίας και Πρεβέζης. Στα

νοτιοανατολικά και σε πολύ µικρή απόσταση από την νήσο των Παξών, περίπου στα 2 ναυτικά µίλια,

βρίσκεται η νήσος των Αντίπαξων. Οι Παξοί έτσι γεωγραφικά εκτείνονται από 39ο 7΄ µέχρι 39ο 5΄

γεωγραφικού πλάτους και από 20ο 8 µέχρι 20ο 17 γεωγραφικού µήκους ανατολικά του Γκρήνουιτς

και βρίσκονται 7 µίλια νότια της Κέρκυρας, σε απόσταση 8 µιλίων από τις Ηπειρωτικές ακτές και 12

µιλίων από την παραθαλάσσια πόλη της Πάργας. Στην πραγµατικότητα η απόσταση που χωρίζει τους

Παξούς από το νοτιότερο σηµείο της Κέρκυρας είναι το θαλάσσιο κανάλι της Λευκίµµης (Κέρκυρα).

Εικόνα 1.1-Χάρτης των Νήσων Παξών και Αντίπαξων


154

Με συνολική έκταση µόλις 30,1 τετρ. χλµ., µε το νησί των Παξών να καταλαµβάνει περίπου τα

26 τετρ. χλµ. και των Αντιπαξών περίπου τα 3 τετρ. χλµ. αντίστοιχα, η περιοχή µελέτης µας-οι νήσοι

Παξοί-αντιπροσωπεύουν το 4,7% της συνολικής επιφάνειας του Ν. Κέρκυρας (641,1 τετρ. χλµ.) και

το 1,3% της Π.Ι.Ν (2.306,9 τετρ. χλµ.) Το µήκος των Παξών αγγίζει τα 10 χλµ. και το µήκος τους δεν

ξεπερνάει τα 4 χλµ. Το σχήµα και των δύο µεγαλύτερων νησιών, των Παξών και Αντίπαξων είναι

ελλειψοειδές, µακρόστενο δηλαδή, και λέγεται ότι µοιάζει µε σαύρα. Η τοπογραφία των νήσων

Παξών είναι αρκετά ενδιαφέρουσα, καθώς περιλαµβάνει µια οµάδα ασβεστολιθικών νησιών και

νησίδων µε συνολικό µήκος ακτογραµµής περίπου 46 χιλιοµέτρων µε µεγάλες ιδιοµορφίες και

αντιθέσεις στο ανάγλυφό και την κλίση της. Όσον αφορά το εσωτερικό των νήσων Παξών, την

ηπειρωτική χώρα δηλαδή, αυτή παρουσιάζει ένα σχετικά χαµηλό ανάγλυφο µε µέγιστο υψόµετρο τα

231 µέτρα. Τέλος, κάλλιστα θα µπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει αυτά τα καταπράσινα νησάκια, ως

ένα απέραντο ελαιώνα τους Παξούς και ως ένα µεγάλο αµπελώνα τους Αντίπαξους.

∆ιοικητικώς οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι ανήκουν στον Νοµό Κέρκυρας, ο οποίος µαζί µε

τους Νοµούς Λευκάδος, Κεφαλληνίας& Ιθάκης και Ζακύνθου συγκροτούν την Περιφέρεια Ιονίων

Νήσων. Ο ∆ήµος Παξών (Καποδιστριακός ∆ήµος από το 1999) αποτελείται από 4 ∆ηµοτικά

∆ιαµερίσµατα (του Γάϊου, της Λάκκας, του Λογγού και των Μαγαζιών), µε 30 οικισµούς διάσπαρτους

σε όλη την γεωγραφική έκταση των νήσων και συνολικό πληθυσµό που φθάνει τους 2.438 µόνιµους

κατοίκους σύµφωνα µε την απογραφή του 2001. Αξίζει να σηµειώσουµε ότι ο µόνιµος πληθυσµός της

νήσου των Αντίπαξων δεν ξεπερνά τους 20 κατοίκους το χειµώνα.

Πρωτεύουσα του ∆ήµου Παξών είναι ο µεγαλύτερος οικισµός του νησιού, ο γραφικός Γάϊος,

εµπορικό και πολιτιστικό κέντρο των Παξών, κτισµένος στο µεγαλύτερο φυσικό λιµάνι τους, αυτό του

Γάϊου, που προστατεύεται από δύο καταπράσινα νησάκια, τον Άγιο Νικόλαο και την Παναγιά που

βρίσκονται ακριβώς απέναντι του. Η πρόσβαση στους Παξούς γίνεται σχεδόν κατά αποκλειστικότητα

µέσω θαλάσσης, καθώς στο νησί δεν υπάρχει αεροδρόµιο, µε το λιµάνι της Κέρκυρας κυρίως αλλά

και της Ηγουµενίτσας, Πάργας περισσότερο την καλοκαιρινή περίοδο, να εξυπηρετούν τις

µετακινήσεις προς και από τους Παξούς, ενώ τα τελευταία δυο χρόνια υπάρχει σύνδεση, αρχικά µόνο

µε την Κέρκυρα, και µέσω υδροπλάνου.


155

1.2 Ιστορικά στοιχεία.

Ονοµασία-Ετυµολογία- Μυθολογία

Για την προέλευση και την ετυµολογία της ονοµασίας Παξοί οι εκδοχές είναι πολλές. Ίσως αυτή

που φαίνεται ως επικρατέστερη είναι η εκδοχή του Ιωάννη ∆όικα, πρώην ∆ιευθυντή του Ιστορικού

Αρχείου της Κέρκυρας και των Παξών και σηµαντικότερου ερευνητή της ιστορίας των Παξών, ότι η

ονοµασία Παξοί προέρχεται από το λατινικό pax (παξ=ειρήνη) κυρίως λόγω του ότι λέξη ειρήνη είναι

αυτή που θα ταίριαζε στο ειρηνικό νησί των Παξών, µε πλήθος άλλων εκδοχών και ερµηνειών να

ακολουθούν.

Σύµφωνα µε την µυθολογία, το νησί γεννήθηκε όταν ο Ποσειδώνας αναζητώντας ένα ήσυχο

µέρος µακριά από τους άλλους θεούς και τους ανθρώπους για να κατοικήσει µαζί µε την ερωµένη του

Νηρίηδα Αµφιτρίτη, χτύπησε µε την τρίαινα του την Κέρκυρα αποκόπτοντας το νότιο άκρο της,

σχηµατίζοντας έτσι τους Παξούς για να στεγάσει τον ερωτά του. Με το χτύπηµα όµως έχασε την

τρίαινα του που την βρήκαν οι Παξινοί και την έκαναν έµβληµά τους. Ως σύµβολο τους οι Παξοί θα

µπορούσαν να έχουν εναλλακτικά και τον αυλό του Πάνα, του τραγοπόδαρου θεού, για τον οποίον οι

Ρωµαίοι πίστευαν ότι πέθανε στους Παξούς.

Ιστορία-Νεότερα χρόνια

Κατοικηµένοι από την αρχαιότητα οι Παξοί υπήρξαν πάντοτε άρρηκτα συνδεδεµένοι µε την

Κέρκυρα. Η πορεία του νησιού µέσα στην ιστορία υπήρξε παράλληλη µε εκείνη της Κέρκυρας, καθώς

στο πλευρό της αγωνίστηκαν ενάντια όλων των κατακτητών, και παρόλο το µικρό τους µέγεθος η

παρουσία του ανθρώπου στους Παξούς χρονολογείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Πρώτος ο Όµηρος

αναφέρει τους Παξούς µε τους κάτοικους τους να είναι ελληνόφωνες, ηπειρώτικης καταγωγής. Ως

πρώτοι όµως έποικοι φέρονται να ήταν οι Φοίνικες, που είχαν αποικία τους την Κεφαλλονιά. Οι

Παξοί όπως και όλα τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου έχουν µακρά ιστορία κατοχής από ξένες δυνάµεις.

Η γεωστρατηγική θέση των Παξών τους έκανε πάντα µια ‘’ περιζήτητη’’ στρατιωτική βάση για

τους εισβολείς είτε στην ηπειρωτική Ελλάδα είτε στην γειτονική Ιταλία ή και ακόµα στην υπόλοιπη

Ευρώπη. Όντας ένα πολύ µικρό νησί, οι Παξοί ουσιαστικά δεν υπήρξαν ποτέ ο βασικός στόχος για

τους κατακτητές όµως πάντα η ιστορική τους µοίρα διαµορφωνόταν από τους στενούς δεσµούς τους

µε την µεγαλύτερη Κέρκυρα.

Ξεκινώντας από το 229 π.Χ. και φθάνοντας έως τα νεότερα χρόνια, η ιστορία των νήσων Παξών,

µε απλή αναφορά στους κυριότερους σταθµούς της, συνοπτικά µπορεί να παρουσιαστεί ως εξής:


156

229 π.Χ.-733 µ.Χ. Ρωµαϊκή κατοχή,

733 µ.Χ.-1204 µ.Χ. Βυζαντινή Αυτοκρατορία,

1214 µ.Χ.-1267 µ.Χ. ∆εσποτάτο της Ηπείρου,

1267 µ.Χ.-1386 µ.Χ. Κυριαρχία των Ανδηγαυών,

1386 µ.Χ.-1797 µ.Χ. Ενετική κυριαρχία,

1797 µ.Χ.-1799 µ.Χ. ∆ηµοκρατικοί Γάλλοι,

1799 µ.Χ.-1807 µ.Χ. Ρωσσοτούρκοι,

1807 µ.Χ.-1814 µ.Χ. Αυτοκρατορικοί Γάλλοι και

1814 µ.Χ.-1864 µ.Χ. Αγγλική κυριαρχία.

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι Παξοί όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα δοκιµάστηκε από νέους

πολέµους. Την περίοδο των Βαλκανικών πολέµων (1912-1913) οι Παξοί έδωσαν και πάλι προσφορά

σε ζωές καθώς και στην Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή του 1922. Οι Παξινοί µε ανοιχτή

αγκαλιά υποδέχτηκαν όσους η προσφυγιά οδήγησε στην γη τους και αυτόµατα τους ενσωµάτωσε στο

ντόπιο στοιχείο. Ο 1ος Παγκόσµιος πόλεµος δεν άγγιξε ουσιαστικά το νησί και τέλος, την περίοδο από

το 1940 έως και το τέλος του ελληνικού εµφυλίου, ο φόρος αίµατος συνεχίστηκε στον πόλεµο

εναντίον των Ιταλών κατακτητών στην διάρκεια της γερµανικής κατοχής και έκλεισε οριστικά µε το

τέλος του εµφυλίου.


157

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

2.1 Πληθυσµιακά και δηµογραφικά στοιχεία και τάσεις.

Ο πραγµατικός πληθυσµός του ∆ήµου Παξών (Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι), σύµφωνα µε την

απογραφή του 2001 (ΕΣΥΕ) ανέρχεται σε 2.438 κατοίκους, αριθµός που αντιστοιχεί στο 2,2% του

συνολικού πληθυσµού του Ν.Κέρκυρας (111.975 κάτοικοι) και στο 1,1% της Π.Ι.Ν. (212.984

κάτοικοι). Επίσης η πληθυσµιακή πυκνότητα των Παξών το 2001 ανερχόταν σε 81 κατοίκους ανά

τετρ. χλµ. αυξηµένη σε σχέση µε το έτος 1991. Αντίστοιχα το έτος 1991 (ΕΣΥΕ) ο πραγµατικός

πληθυσµός των Παξών ανερχόταν σε λίγο χαµηλότερο επίπεδα, 2.236 κάτοικοι, αριθµός που

αντιστοιχούσε στο 2,1% του συνολικού πληθυσµού του Ν.Κέρκυρας (107.592 κάτοικοι) και στο 1,2%

της Π.Ι.Ν. (193.734 κάτοικοι), µε την πυκνότητα πληθυσµού στους 74 κατοίκους/ τετρ. χλµ.

Πίνακας 2.1-Πραγµατικός πληθυσµός ∆ήµου Παξών, Νοµού Κέρκυρας και Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και συγκριτική µεταβολή, έτη 1991 και 2001

Πληθυσµός Μεταβολή(%) 1991 2001 1991-2001

∆ήµος Παξών 2.236 2.438 9% Ν.Κέρκυρας 107.592 111.975 4,1% Π.Ι.Ν. 193.734 212.984 9,9%

Πηγή: ΕΣΥΕ

Παρατηρούµε δηλαδή ότι ο πραγµατικός πληθυσµός του ∆ήµου Παξών ακολουθώντας την

αυξητική τάση του Νοµού Κέρκυρας αλλά και της Π.Ι.Ν., αυξήθηκε και αυτός σε ποσοστό 9% την

περίοδο 1991-2001. Πιο συγκεκριµένα, η δηµογραφική εικόνα του ∆ήµου Παξών ανά ∆ηµοτικό

∆ιαµέρισµα για το 2001 ήταν η εξής:

-∆.∆. Γάϊου: 1236 κάτοικοι,

-∆.∆. Μαγαζιών: 417 κάτοικοι,

-∆.∆. Λάκκας: 416 κάτοικοι και

-∆.∆. Λογγού: 279 κάτοικοι(ΕΣΥΕ),

µε το σύνολο του πληθυσµού να θεωρείται ως αγροτικός πληθυσµός(από την ΕΣΥΕ) καθώς αστικού

τύπου πληθυσµιακές συγκεντρώσεις-οικισµοί δεν υφίστανται στους Παξούς. Αυτό όµως που είναι

πραγµατικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, τη περίοδο δηλαδή

της τουριστικής αιχµής για το νησί, ο πληθυσµός του σχεδόν δεκαπλασιάζεται φθάνοντας σε νούµερα


158

ακόµα και 20.000-25.000 επισκεπτών! Ο πραγµατικός πληθυσµός των Παξών που διαµένει µόνιµα,

κατά την διάρκεια του χειµώνα δηλαδή, είναι σχεδόν το 1/10 από αυτόν που µπορεί να παρατηρηθεί

την τουριστική περίοδο αιχµής του νησιού (τους καλοκαιρινούς µήνες και κυρίως τον Αύγουστο).

Μία σύντοµη ιστορική διαδροµή της δηµογραφικής κίνησης των Παξών, οι οποίοι σηµειωτέον

ότι κατοικούνται από αρχαιοτάτων χρόνων, σύµφωνα µε το παρακάτω πίνακα (πίνακας 2.2):

Πίνακας 2.2-∆ηµογραφική κίνηση των νήσων Παξών από το 1740 έως και το 2001 ∆ηµογραφική κίνηση των νήσων Παξών

Έτη 1740 1781 1800 1820 1845 1896 1907 1920 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 Παξοί 5.500 7.7897.000 3.970 5.017 3.814 4.120 3.282 3.203 3.318 2.678 2.253 2.370 2.236 2.438

Πηγή: Bogdanos, 1999

µας δείχνει µια αρκετά µεγάλη αυξοµείωση του πληθυσµού των Παξών µέχρι τις αρχές του 20ου

αιώνα, και συνακόλουθα µια φθίνουσα πορεία την τελευταία εκατονταετία όπως άλλωστε ο

πληθυσµός όλων των Επτανήσων και γενικά της ελληνικής υπαίθρου. Η µεγάλη αυτή αυξοµείωση του

δηµογραφικού δείκτη των Παξών οφείλεται κυρίως στα πρώτα χρόνια στην συµµετοχή των Παξινών

στους απελευθερωτικούς αγώνες του Ελληνικού έθνους και αργότερα, στα νεότερα χρόνια, στην

µετανάστευση-µετακίνηση του πληθυσµού προς τα µεγαλύτερα αστικά κέντρα (εσωτερική) αλλά και

στις ξένες χώρες (εξωτερική). Τέλος, τα τελευταία χρόνια, από την δεκαετία του 70’ και έπειτα, η

πληθυσµιακή κατάσταση των νήσων σταθεροποιήθηκε στα επίπεδα των 2.400 µόνιµων κατοίκων

κατά µέσο όρο.

Γεγονός είναι ότι τις τελευταίες δεκαετίες, λαµβανοµένης υπόψη και της υπογεννητικότητας στην

Ελλάδα, ο πληθυσµός των Παξών παραµένει στα ίδια περίπου επίπεδα. Αυτό οφείλεται στην

τουριστική ανάπτυξη του νησιού, που προσέφερε οικονοµική άνοδο στο εισόδηµα των κατοίκων και

έτσι οι περισσότεροι νέοι µπόρεσαν και παρέµειναν στο τόπο τους. Αξιοσηµείωτο επίσης είναι το

γεγονός, σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα, ότι προς το τέλος της περιόδου της Ενετοκρατίας των

Παξών (1781), την περίοδο της µεγαλύτερης ακµής τους, ο µόνιµος πληθυσµός άγγιζε τα επίπεδα των

7.800 περίπου κατοίκων! Ποιοτικότερα δεδοµένα για την δηµογραφική κατάσταση:

Πίνακας 2.3-Πληθυσµός κατά φύλο και οµάδες ηλικιών ∆ήµου Παξών(Νοµός Κέρκυρας), έτη 1991 και 2001

Οµάδες ηλικιών 1991 Πραγµατικός πληθυσµός 2001 Πραγµατικός πληθυσµός Μεταβολή(%)επί συνόλου 1991-2001

Σύνολο Άρρενες Θηλείς Σύνολο Άρρενες Θηλείς Σύνολο 2.236 1.117 1.119 2.438 1.263 1.175 9% 0-14 ετών 368 177 191 287 150 137 -22% 15-64 ετών 1.453 760 693 1.652 881 771 13,7% 65 ετών και άνω 415 180 235 499 232 267 20,2%

Πηγή: ΕΣΥΕ


159

Σύµφωνα µε τον πίνακα στην οµάδα ηλικιών από 0-14 ετών θα παρατηρήσουµε µια µείωση της

τάξης του 22% το 2001 σε σχέση µε το 1991, παράµετρος που πιθανόν να υποδηλώνει και µια τάση

υπογεννητικότητας όπως και φυσικής µείωσης του πληθυσµού αν λάβουµε υπόψη µας και το γεγονός

ότι στην ηλικιακή οµάδα από 65 ετών και άνω παρουσιάζεται αύξηση συµµετοχής σε ποσοστό 20,2%

στο συνολικό πληθυσµό των Παξών το 2001. Συνδυάζοντας τα δεδοµένα αυτά θα µπορούσαµε σε

πρώτη φάση µελέτης να σχηµατίσουµε µια εικόνα σχετικής γήρανσης του πληθυσµού των Παξών, µε

το ποσοστό των εργαζοµένων που βγαίνουν στην σύνταξη να αυξάνεται, αν και η ηλικιακή οµάδα από

15-64 ετών που αντιπροσωπεύει το συνολικό αριθµό ατόµων εργάσιµης ηλικίας αυξήθηκε σε ποσοστό

κατά 13,7% την ίδια χρονική περίοδο. Καλύτερα όµως συµπεράσµατα θα µπορούν να διατυπωθούν

µελετώντας και τις παραµέτρους απασχόλησης-ανεργίας που ακολουθούν στο κείµενο.

Αξίζει να προσθέσουµε ότι και οι αλλοδαποί κάτοικοι των Παξών αυξήθηκαν από 68 το 1991 σε

317 το 2001, αύξηση της τάξης του 366,2%, που δεν αφορά κατά αποκλειστικότητα τους

οικονοµικούς µετανάστες από τις γειτονικές χώρες, π.χ. Αλβανία, αλλά κυρίως τους ξένους

επισκέπτες-τουρίστες που εγκαταστάθηκαν µόνιµα στο νησί αγοράζοντας γη και κατοικίες, µόνιµες ή

εξοχικές.

Παρατηρούµε λοιπόν ότι η πληθυσµιακή κατάσταση των νήσων Παξών παρουσιάζει µια

σταθερότητα τα τελευταία 40 χρόνια µε τάσεις πλήρης σταθεροποίησης στα επίπεδα περίπου των

2.400 µόνιµων κατοίκων. Σαφώς και δεν υπάρχει καµία οµοιότητα µε τα πληθυσµιακά δείγµατα

παρελθόντων ετών µε νούµερα σχεδόν τριπλάσια, όµως και λόγω του µικρού µεγέθους των νήσων

Παξών αλλά και πολλών άλλων παραγόντων που σχετίζονται µε την χωροταξία και την

χωροκατανοµή των οικονοµικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, ένα πληθυσµιακό σύνολο της

τάξης των 2.500-3.000 µόνιµων κατοίκων θα µπορούσε να ειπωθεί ότι είναι το επιθυµητό αν

σταθεροποιηθεί σε αυτά τα επίπεδα. Μην ξεχνάµε και τις έννοιες της φέρουσας ικανότητας που ως

ένα βαθµό µπορούν να µας υποδείξουν τα βέλτιστα και επιθυµητά πληθυσµιακά µεγέθη, όπως αυτά

του µόνιµου πληθυσµού αλλά κυρίως των επισκεπτών-τουριστών της εξεταζόµενης κάθε φορά

περιοχής, και στην προκειµένη περίπτωση των νήσων Παξών και Αντίπαξων που αποτελούν συν τοις

άλλοις και προστατευόµενη φυσική περιοχή. Σε αυτή την κατεύθυνση ενθαρρυντικά είναι τα

δεδοµένα «ελεγχόµενης» αύξησης του πραγµατικού πληθυσµού την τελευταία δεκαετία και της

διαφαινόµενης διάθεσης για µόνιµη εγκατάσταση.

Μια πληθυσµιακή αποδυνάµωση από την άλλη είναι σίγουρο ότι θα οδηγούσε σε περιορισµό του

εργατικού δυναµικού και µείωση του διαθέσιµου ανθρώπινου κεφαλαίου. Η συγκράτηση του

πληθυσµού και ιδίως των νέων και πιο µορφωµένων, οι οποίοι συνήθως µεταναστεύουν από τον τόπο


160

τους προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εκπαίδευσης, εργασίας και διαβίωσης στα αστικά κέντρα,

θα πρέπει να αποτελέσει στόχο προτεραιότητας ώστε να µην στερείται ο τόπος από ικανό και

εκπαιδευόµενο ανθρώπινο δυναµικό. Η διαδικασία αυτή µετανάστευσης έχει την τάση να

αυτοτροφοδοτείται και να διαιωνίζεται καθότι το χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης των περισσότερων

εναποµεινάντων κατοίκων θα επιφέρει µια σχετική οικονοµική και κοινωνική καθυστέρηση που θα

τροφοδοτήσει ένα νέο κύκλο υπανάπτυξης διάµεσο της φυγής του εκπαιδευόµενου τµήµατος του

τοπικού πληθυσµού, της απροθυµίας για ανάληψη νέων τοπικών ή υπερτοπικών επιχειρηµατικών

πρωτοβουλιών και επενδύσεων και της αναπόφευκτης µείωσης της οικονοµικής, κοινωνικής και

πολιτιστικής δραστηριότητας. Η προσπάθεια για την ολοκληρωµένη και βιώσιµη τοπική ανάπτυξη,

προκειµένου να επιτευχθεί και ο στόχος της συγκράτησης του πληθυσµού, θα πρέπει να στραφεί

αρχικά προς το εκπαιδευµένο ανθρώπινο κεφάλαιο και στην δηµιουργία ικανότητας, για να

δραστηριοποιηθεί οικονοµικά και κοινωνικά στον τόπο του.

2.2 Οικονοµικά στοιχεία.

2.2.1 Παξοί-οικονοµικά στοιχεία.

Η οικονοµία των Παξών στηρίζεται, πλέον, κατά ένα πολύ µεγάλο ποσοστό στον τοµέα των

υπηρεσιών και τις λοιπές οικονοµικές δραστηριότητες του τριτογενή τοµέα, και συγκεκριµένα στην

αυξανόµενη τουριστική δραστηριότητα, η οποία τις δυο τελευταίες δεκαετίες έχει καταφέρει

ουσιαστικά να βάλει σε δεύτερη µοίρα την παραδοσιακή ελαιοκαλλιέργεια στο νησί όπως και τις

υπόλοιπες οικονοµικής φύσης ενασχολήσεις των Παξινών µε την θάλασσα και την γη τους.

Η θάλασσα και κυρίως η καλλιέργεια της ελιάς εξακολουθούν να παίζουν καταλυτικό ρόλο στην

τοπική οικονοµία και στην καθηµερινή ζωή των Παξινών ως απαραίτητο όµως πλέον συµπλήρωµα

του εισοδήµατος από την κύρια ενασχόληση τους µε τον τουρισµό, ο οποίος έχει έντονο χαρακτήρα

εποχικότητας. Κέντρο της οικονοµικής-εµπορικής ζωής του νησιού αποτελεί ο Γάϊος, στον οποίο

συγκεντρώνονται σχεδόν όλες οι δηµόσιες υπηρεσίες και οι επιχειρήσεις των Παξών.


161

2.2.2 Τοµεακή τοπική απασχόληση.

Η ποσοστιαία κατανοµή των απασχολουµένων ανά τοµέα παραγωγής της οικονοµίας των Παξών

τα έτη 1991 και 2001 παρουσίαζε την εξής εικόνα µε βάση τον παρακάτω πίνακα (πίνακας 2.4):

Πίνακας 2.4-Ποσοστιαία κατανοµή της απασχόλησης ανά τοµέα παραγωγής στο ∆ήµο Παξών για τα έτη 1991 και 2001 (Έχει εξαιρεθεί από το συνολικό αριθµό απασχολουµένων, η κατηγορία των νέων, µη δυνάµενων να καταταγούν κατά

κλάδο) 1991-Ποσοστιαία κατανοµή απασχόλησης (%) 1ο γενής τοµέας 2ο γενής τοµέας 3ο γενής τοµέας Σύνολο απασχολούµενων 38,3% 24,2% 37,5% 840 2001-Ποσοστιαία κατανοµή απασχόλησης (%) 1ο γενής τοµέας 2ο γενής τοµέας 3ο γενής τοµέας Σύνολο απασχολούµενων

∆ήµος Παξών

25,6% 23,6% 50,8% 886 Πηγή: ΕΣΥΕ

Παρατηρούµαι ότι το 1991 τα ποσοστά απασχόλησης του 1ογενή και 3ογενή τοµέα παραγωγής

της οικονοµίας των Παξών ήταν σχεδόν εξίσου µοιρασµένα, 38,3% και 37,5% αντίστοιχα. Η

ισορροπηµένη κατάσταση που επικρατούσε µεταξύ και των τριών τοµέων παραγωγής σε ότι αφορά

την απασχόληση σίγουρα έδινε και µια εικόνα σχετικής σταθερότητας και πιθανών στενών δεσµών

µεταξύ των οικονοµικών δραστηριοτήτων που λάµβαναν χώρα στην τοπική κλίµακα των Παξών.

Σηµάδι αρκετά ενθαρρυντικό για την δηµιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων και δοµών µιας

υγιούς οικονοµίας µε ισόρροπη δραστηριοποίηση σε όλες τις παραγωγικές λειτουργίες της που

ενδυναµώνει τους τοπικούς κοινωνικοοικονοµικούς ιστούς και συνδέσµους στην πορεία της για µια

οικονοµικά βιώσιµη τοπική ανάπτυξη. Βεβαίως, αν λάβουµε υπόψη το γεγονός ότι στις ελληνικές

νησιωτικές περιοχές όπως είναι και η Π.Ι.Ν. στην οποία υπάγονται και οι Παξοί, φαινόµενα εποχικής

απασχόλησης αποτελούν σύνηθες πρακτική θα πρέπει τότε να εξεταστεί το ζήτηµα από άλλη οπτική

σκοπιά.

Το 2001 η κατάσταση της τοµεακής απασχόλησης αλλάζει ριζικά. Ποσοστό περίπου πάνω από το

50%, απορροφά ο τριτογενής τοµέας, και κυρίως οι τουριστικές-εµπορικές υπηρεσίες, αύξηση της

τάξης του 42% σε σχέση µε το 1991, ενώ το ποσοστό απασχόλησης του πρωτογενή τοµέα µειώνεται

αρκετά, µείωση κατά 30% περίπου, και σχεδόν φθάνει αυτό του δευτερογενή. Ο τριτογενής τοµέας

αποσπά στην ουσία το µεγαλύτερο κοµµάτι του ποσοστού απασχόλησης του εργατικού δυναµικού του

πρωτογενούς τοµέα που αποχώρησε και προφανώς εν τη συνέχεια εντάχθηκε στην αγορά εργασίας

του τριτογενούς τοµέα και κυρίως στις τουριστικές υπηρεσίες ή απλά επιλέγει να προσφέρει την

εργασία του την καλοκαιρινή περίοδο στον τοµέα κυρίως του τουρισµού και την µη τουριστική

περίοδο να επανέρχεται στις δραστηριότητες του πρωτογενούς τοµέα. Ο 2ογενής τοµέας το 2001


162

αντιθέτως κυµάνθηκε στα ίδια περίπου επίπεδα µε µια σχετικά µικρή µείωση(3%) σε σχέση µε το

1991.

Η κατάσταση σχετικής ισορροπίας στην απασχόληση µεταξύ και των τριών τοµέων παραγωγής

της οικονοµίας των Παξών για την οποία έγινε λόγος σύµφωνα µε τα δεδοµένα του 1991 δεν

διαφαίνεται το 2001 ότι υφίσταται, και µάλλον οδηγούµαστε σε µια κατάσταση µονοειδίκευσης σε ότι

έχει να κάνει µε την προσφορά υπηρεσιών και την παραγωγή προϊόντων που σχετίζονται µε τον

τοπικό τριτογενή τοµέα παραγωγής και πιο συγκεκριµένα µε τον τουριστικό κλάδο. Έχοντας υπόψη

µας τα δεδοµένα απασχόλησης κατά τοµέα παραγωγής για αυτήν την τελευταία περίοδο θα

µπορούσαµε σε πρώτη φάση να µιλήσουµε για µια ταχεία τριτογενοποίηση της οικονοµίας των

Παξών εις βάρος του τοπικού αγροτικού της τοµέα παραγωγής. Οι οικονοµικές όµως δραστηριότητες

των κατοίκων των Παξών εναλλάσσονται κατά την διάρκεια του χρόνου, εννοώντας ότι κατά την

διάρκεια της τουριστικής περιόδου, από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο, η κύρια απασχόληση τους

είναι η σχετική µε τις τουριστικές δραστηριότητες, ενώ όλο τον υπόλοιπο χρόνο απασχολούνται µε τις

αγροτικές δραστηριότητες, που βασίζονται κυρίως στην ελαιοκαλλιέργεια. Επίσης σηµαντικό είναι να

προσθέσουµε ότι ο συνολικός αριθµός των απασχολούµενων αυξάνει την καλοκαιρινή περίοδο, λόγω

της εποχικής απασχόλησης στον τοπικό τουριστικό τοµέα.

2.2.3 Κατανοµή εκτάσεων και χρήσεις γης.

Ο ∆ήµος Παξών µε συνολική έκταση 30,1 χιλιάδων στρεµµάτων, αποκλειστικά πεδινής, έχει να

παρουσιάσει την εξής κατανοµή της έκτασης του στις διάφορες χρήσεις γης για το έτος 1991:

Πίνακας 2.5-Κατανοµή της έκτασης του ∆ήµου Παξών (Νοµός Κέρκυρας) στις βασικές κατηγορίες χρήσεως και ποσοστό επί της συνολικής έκτασης

Καλλιεργούµενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις (σε χιλ. στρεµ.)

Βοσκότοποι (σε χιλ. στρεµ.)

∆άση (σε χιλ. στρεµ.)

Εκτάσεις οικισµών(κτίριαδρόµοι, κλπ) (σε χιλ. στρεµ.)

Άλλες εκτάσεις (σε χιλ. στρεµ.)

Σύνολο εκτάσεων (σε χιλ. στρεµ.)

Συν. % Ιδιωτικοί ∆ηµόσιοι Συν. % Συν. % Συν. % Συν. %


30,1 12,2 40,5% 9,4 1,4 10,8 35,9%0,2 0,7% 4,7 15,6% 2,2 7,3% Πηγή: ΕΣΥΕ 1995

Παρατηρούµε ότι ποσοστό 76,4% της γης των Παξών χρησιµοποιείται από τον πρωτογενή τοµέα

για την αγροτική καλλιέργεια και την κτηνοτροφία, µε την καλλιέργεια ελιάς να έχει τον πρωταρχικό

και δεσπόζουσα ρόλο στην τοπική γεωργική παραγωγή. Συγκεκριµένα, ποσοστό 40,5% της συνολικής

επιφάνειας των Παξών είναι γεωργική γη, µε µεγάλη συµµετοχή δενδρωδών καλλιεργειών (περίπου


163

200.000 ελαιόδεντρα) και κατά πολύ λιγότερο ετήσιων καλλιεργειών µε πολύ µικρό ποσοστό

αρδευόµενων εκτάσεων. Οι βοσκότοποι αποτελούν το 35,9% της συνολικής έκτασης, ενώ το ποσοστό

κάλυψης από δασικές εκτάσεις παρουσιάζεται αρκετά χαµηλό στο 0,7%. Τέλος, το υπόλοιπο 22,9%

αφορά τις εκτάσεις που καταλαµβάνουν οι οικισµοί (δοµηµένο περιβάλλον, δρόµοι κλπ) σε ποσοστό

15,6% και οι λοιπές εκτάσεις σε ποσοστό 7,3%.

2.2.4 Τοµείς τοπικής παραγωγής.

Πρωτογενής τοµέας: Ο πρωτογενής τοµέας παραγωγής της οικονοµίας των Παξών έχει να

επιδείξει:

Την παραγωγή λαδιού, η οποία υπήρξε η κύρια και σχεδόν αποκλειστική οικονοµική

δραστηριότητα τα προηγούµενα χρόνια για τους κατοίκους των Παξών, αλλά ακόµα και σήµερα

παρόλο που ο τουρισµός αποτελεί την βασική πλέον πηγή του εισοδήµατος τους εξακολουθεί να

αποτελεί την σηµαντικότερη παραγωγική δραστηριότητα κατά την διάρκεια του υπόλοιπου χρόνου.

Μέχρι την δεκαετία του 1980 το εισόδηµα των Παξινών που προερχόταν από την αγροτική παραγωγή

κυµαινόταν σε ποσοστό του 80%, σήµερα όµως το ποσοστό αυτό έχει µειωθεί στα επίπεδα µόλις του

20%! Παρά την ανάπτυξη του τουρισµού και την πτώση της τιµής του ελαιόλαδου, το εισόδηµα της

ελιάς παραµένει ένα υπολογίσιµο εισόδηµα για κάθε Παξινό νοικοκυριό.

Ειδικότερα, στους Παξούς το κύριο και δεσπόζων χαρακτηριστικό του αγροτικού τους

περιβάλλοντος είναι η πυκνή βλάστηση αποτελούµενη κυρίως από δένδρα ελιάς τα οποία

υπολογίζονται ότι ξεπερνούν τα 200.000 και σύµφωνα µε τους ειδικούς η πλειοψηφία αυτών είναι

υπέρ-αιωνόβια καθώς η ελιά στο νησί έχει πάνω από χίλια χρόνια από τότε που πρωτοφυτεύτηκε.

Μερικά γιγάντια ελαιόδεντρα που έχουν επιζήσει πιστοποιούν την ηλικία τους. Ιστορικά οι Ενετοί,

που για περίπου 400 χρόνια (1386-1797) είχαν υπό την κυριαρχία τους το νησί των Παξών, ήταν

αυτοί που ουσιαστικά προέτρεψαν, και ίσως θα λέγαµε επέβαλλαν, την µονοκαλλιέργεια της ελιάς

στους κατοίκους. Βέβαια και το κλίµα των Παξών καθώς και γενικότερα οι απαιτήσεις της

καλλιέργειας ελιάς (λίγο νερό κλπ) συνέβαλλαν αλλά η συµβολή των Ενετών υπήρξε καθοριστικής

σηµασίας.

Η ελαιοκαλλιέργεια στους Παξούς εντάθηκε σε σηµείο τέτοιο ώστε να λειτουργούν την περίοδο

εκείνη περίπου πάνω από 100 ελαιοτριβεία στο νησί [το 1781 υπήρχαν 102 ελαιοτριβεία

(Bogdanos,1999)]. Τα ερειπωµένα πλέον ελαιοτριβεία και οι ανεµόµυλοι θυµίζουν ακόµη και σήµερα

τον παραγωγικό οργασµό που παρουσίαζε το νησί την περίοδο της Ενετοκρατίας και τον µόχθο των


164

ντόπιων για την επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας σε ολόκληρη την επιφάνεια των Παξών µε την

συγκράτηση του λιγοστού χώµατος γύρω από τις ελιές µε εκατοντάδες µέτρα γρέµπες (πέτρες),

χτίζοντας τις πεζούλες (ξερολιθιές) για να συγκρατούν το λιγοστό χώµα που η βροχή παρέσερνε στη

θάλασσα.

Τα συνολικά πέντε ελαιοτριβεία-ελαιουργεία που λειτουργούν σήµερα στο νησί αποδίδουν ένα

εισόδηµα στους ελαιοκαλλιεργήτες των Παξών, το οποίο όµως δεν επαρκεί για να καλύψει τις

ανάγκες τους. Η συνολική παραγωγή έχει επιπλέον περιοριστεί ποσοτικά σε νούµερα που δεν έχουν

καµία σχέση µε το παρελθόν. Η παραγωγή το 1776 είχε φτάσει τους 500 τόνους λαδιού αυξανόµενη

συνέχεια για να τετραπλασιαστεί το 1990 (Μπογδάνος,1999), ενώ σήµερα κυµαίνεται σε κατά πολύ

χαµηλότερα επίπεδα.

Οι λόγοι για την µειωµένη συνολική παραγωγή ελαιόλαδου στους Παξούς είναι οι εξής: α) η

αυξηµένη τουριστική δραστηριότητα και η επικράτηση του τουριστικού τοµέα στο νησί που αύξησε

το εισόδηµα των κατοίκων, µειώνοντας όµως ταυτόχρονα την διαθέσιµη καλλιεργήσιµη γη και

απορροφώντας επιπρόσθετα το µεγαλύτερο κοµµάτι του διαθέσιµου εργατικού δυναµικού του τόπου

µε συνέπεια και οι µισθοί των εργατών στις καλλιέργειες να αυξηθούν, β) η πτώση της τιµής διάθεσης

του ελαιόλαδου λόγω της δηµιουργίας νέων αγορών και του αυξανόµενου ανταγωνισµού και γ) η

περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση-συνείδηση των Παξινών, που αρνήθηκαν και έπειτα από

µακροχρόνιες ενέργειες κατάφεραν τελικά να σταµατήσουν το 1990 τους αεροψεκασµούς από το

Υπουργείο Γεωργίας αλλά και την χρήση κατά ένα µεγάλο µέρος των φυτοφαρµάκων στο νησί τους

µε κίνδυνο να χάσουν κοµµάτι από την σοδειά τους αλλά και το ‘’ στοίχηµα’’ της διατήρησης ή

εγκατάλειψης των παραδοσιακών ελαιώνων τους.

Πλέον µια µεγάλη µερίδα των τοπικών παραγωγών έχει αντικαταστήσει την συµβατική

καλλιέργεια και ακολουθεί µεθόδους βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας, χρησιµοποιώντας παγίδες

µαζικής παγίδευσης για τον δάκο και διαφόρων τύπων φυσικά λιπάσµατα. Στο νησί των Παξών η

βιολογική καλλιέργεια των ελαιόδεντρων κυµαίνεται σε ποσοστό 12% επί της συνολικής

καλλιεργήσιµης γης τους (Λουλούδης,2001), ποσοστό πολύ σηµαντικό αν λάβουµε υπόψη µας ότι

στην Ελλάδα το ποσοστό των βιολογικών καλλιεργειών επί του συνόλου, αγγίζει µόλις το 1%

περίπου. Πάνω από 2.000 στρέµµατα στους Παξούς, που συνεχώς αυξάνονται, καλλιεργούνται

βιολογικά και έχουν ανακηρυχθεί για αυτό µαζί µε την Κέρκυρα ως ένα από τα πρώτα βιολογικά µέρη

της Ελλάδας.

Βέβαια τα προβλήµατα δεν λείπουν καθώς οι κακοί χειρισµοί από πλευράς του κράτους δεν

κατέστησαν δυνατή την συνέχιση της επιδότησης των Παξινών ελαιοκαλλιεργητών που


165

χρησιµοποιούν βιολογικές µεθόδους καλλιέργειας από αγροπεριβαλλοντικά προγράµµατα της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρόλα αυτά και ενώ οι τοπικοί παραγωγοί έχουν απενταχθεί από το

πρόγραµµα η οικολογική γεωργία στο νησί συνεχίζεται και ταυτόχρονα ενισχύεται.

Η αντικατάσταση των συµβατικών γεωργικών µεθόδων µε νέες φιλικές προς το περιβάλλον

µεθόδων και παραγωγικών συστηµάτων, που λαµβάνουν και την δυνατότητα περιβαλλοντικής

πιστοποίησης των αγροτικών προϊόντων, προσφέρουν µεγάλες δυνατότητες στον 1ο γενή τοµέα της

οικονοµίας των Παξών για βιώσιµη οικονοµική και περιβαλλοντική ανάπτυξη. Μέσω της βιολογικής

ελαιοκαλλιέργειας δηµιουργούνται οι προϋποθέσεις µεγαλύτερης καθετοποίησης της παραγωγής,

τοπικής τυποποίησης και πιστοποίησης και συνολικά µεγαλύτερης ποιοτικής και εµπορικής

εκµετάλλευσης του ντόπιου ελαιόλαδου ως ένα αγροτικό προϊόν που συν τοις άλλοις προέρχεται από

µια Προστατευόµενη Περιοχή του δικτύου Natura 2000. Στα πλαίσια µάλιστα της αειφόρου

ανάπτυξης της αγροτικής υπαίθρου και της γεωργίας γενικότερα οι δυνατότητες επίτευξης του στόχου

της τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης είναι πολύ µεγαλύτερες.

Η αγροτική οικολογική ανάπτυξη, όπως και στην περίπτωση των Παξών, θα πρέπει να βασίζεται:

1) στην παραγωγή προϊόντων µε πιστοποίηση και επωνυµία,

2) στην λειτουργία συστηµάτων επιστηµονικής συνδροµής,

3) στην ανάπτυξη πολιτικών ποιότητας,

4) σε πολιτικές διαχείρισης και µείωσης του οικονοµικού και περιβαλλοντικού κόστους µε αύξηση

της οικονοµικής και περιβαλλοντικής απόδοσης,

5) σε ανάπτυξη δικτύων προώθησης και διακίνησης των ποιοτικών προϊόντων,

6) σε πολυλειτουργική αγροτοτουριστική αξιοποίηση του αγροπεριβαλλοντικού τοπίου, και

7) στην ανάπτυξη της οικογεωργίας για την βιοτοπική στήριξη της βιοποικιλότητας. Ο αγροτικός

τοµέας είναι ιδιαίτερα σηµαντικός καθώς συνδέεται απευθείας µε την χρήση της γης και αποτελεί ένα

πεδίο χηµικών εισροών και διαχείρισης φυσικών πόρων, που συνδέεται µε την βιωσιµότητα των

προστατευόµενων περιοχών, την προστασία της βιοποικιλότητας και µε την εφαρµογή των σχεδίων

διαχείρισης. Η περιβαλλοντική σηµασία του αγροτικού τοµέα δεν περιορίζεται µόνο στις περιοχές

Natura (Ζήσης,2003).

Συµπερασµατικά, η εγκατάλειψη της παραδοσιακής ελαιοκαλλιέργειας δύναται να επιφέρει

σηµαντικά οικονοµικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά τοπικά προβλήµατα. Εάν η τοπική

αγροτική παραγωγή εγκαταλειφθεί, το φυσικό και αγροτικό περιβάλλον θα αλλοιωθεί και θα υποστεί

καταστροφή όπως και ο τουρισµός ο οποίος θα επηρεαστεί αρνητικά. Οι τουρίστες προσελκύονται

στους Παξούς όχι µόνο λόγω της θάλασσας αλλά και λόγω της µεγάλης αισθητικής οµορφιάς του


166

φυσικού περιβάλλοντος που δηµιουργούν και οι παραδοσιακοί ελαιώνες στο νησί. ∆εν θα µπορεί να

υπάρξει τουριστική ανάπτυξη και εξέλιξη στους Παξούς προς την εναλλακτική τουριστική

αξιοποίηση τους αν δεν υπάρχει ταυτόχρονα και η αγροτική παραγωγή και η διατήρηση του πλούσιου

στους ελαιώνες φυσικού περιβάλλοντος.

Για αυτό και θα πρέπει να παρθούν δραστικά µέτρα προς την ταυτόχρονη βιώσιµη ανάπτυξη της

αγροτικής παραγωγής και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος όπως και την ανάπτυξη µορφών

εναλλακτικού-ποιοτικού τουρισµού στους Παξούς. Όπως και ο Bogdanos (2005) αναφέρει

«Θεωρούµε την συνύπαρξη του τουρισµού και της γεωργικής παραγωγής ως ένα ζωτικό παράγοντα

προς την βιώσιµη ανάπτυξη των κοινωνιών µας (Παξοί). Η απουσία του ενός, θα καταδικάσει τον

άλλο και εύθραυστες κοινωνίες όπως αυτές των µικρών ελληνικών νησιών σταδιακά θα ερηµώσουν».

Εικόνα 2.1-Παραδοσιακός ελαιώνας των Παξών

Την αµπελοκαλλιέργεια, η οποία ασκείται σχεδόν εξολοκλήρου στο νησί των Αντίπαξων, µε

τους κατοίκους του να παράγουν ένα µοναδικής ποιότητας και γεύσης κρασιού, κυρίως λόγω των

συγκεκριµένων κλιµατολογικών συνθηκών που επικρατούν στο νησί, από διάφορες ποικιλίες

αµπελιών. Οι αµπελώνες καλύπτουν και την µεγαλύτερη έκταση του νησιού. Οι αµπελώνες των

Αντίπαξων έχουν ιδιαίτερη σηµασία από ιστορικής, οικονοµικής και περιβαλλοντικής σκοπιάς και για

αυτό θα πρέπει να προστατευθούν και να διατηρηθούν όπως επίσης και να εξεταστούν οι δυνατότητες

και οι προϋποθέσεις περαιτέρω ανάπτυξης-αναζωογόνησης αυτής της γεωργικής δραστηριότητας που

µπορεί να αποφέρει σηµαντικά και πλούσια οφέλη στην τοπική οικονοµική, και όχι µόνο, ανάπτυξη

των νήσων. Η οινοπαραγωγή των Αντίπαξων δραστηριοποιείται σε ερασιτεχνικό επίπεδο καθώς

µπορεί η ποιότητα ναι µεν να είναι άριστη, η παραγόµενη ποσότητα όµως είναι µικρή και για αυτό το

λόγο διατίθεται σχεδόν αποκλειστικά εντός των νήσων για εµπορία και κατανάλωση χωρίς όµως

µεταποίηση, τυποποίηση κλπ και έτσι ουσιαστικά χάνεται η δυνατότητα εµπορικής εκµετάλλευσης

του προϊόντος.


167

Οι δυνατότητες αναζωογόνησης και επέκτασης της αµπελοκαλλιέργειας στους Παξούς και τους

Αντίπαξους όπως και εµπορικής εκµετάλλευσης του παραγόµενου οίνου επικεντρώνονται σε

ενέργειες που στοχεύουν: α) στην δηµιουργία µιας µικρής, συν-εκµεταλλευόµενης από τους τοπικούς

παραγωγούς, µονάδας απόσταξης καθώς και µιας µονάδας τυποποίησης και πιστοποίησης του

προϊόντος ως προϊόντος µε ονοµασία προέλευσης, εφόσον και αυτό προέρχεται από µια

προστατευόµενη περιοχή και β) στην µεγαλύτερη προώθηση του προϊόντος στην εσωτερική αγορά

τους καλοκαιρινούς µήνες, λόγω του τουρισµού, αλλά και πιθανώς και εκτός των νήσων.

Το θέµα αυτό απασχολεί την τοπική οικονοµία και κοινωνία καθώς και την τοπική αυτοδιοίκηση

που στηρίζει την όλη προσπάθεια και ήδη έχουν γίνει οι πρώτες κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση

(µε βάση το µοντέλο οινοπαραγωγής του νησιού της Σαντορίνης) ώστε να αξιοποιηθεί µε

ποιοτικότερο τρόπο η παραγωγή οίνου από τις τοπικές ποικιλίες σταφυλιού.

Την κτηνοτροφική δραστηριότητα, η οποία δεν αποτελεί σηµαντικό οικονοµικό πόρο για τους

κατοίκους των Παξών, ασκείται κατά βάση συµπληρωµατικά µε την ελαιοκαλλιέργεια και

χρησιµοποιείται κυρίως ως µέσο συµπλήρωσης του αγροτικού και πολλές φορές του τουριστικού

εισοδήµατος. Ο κυριότερος λόγος για αυτό είναι η µορφή οργάνωσης των κτηνοτροφικών µονάδων

που λειτουργούν ως µικρές οικογενειακές µονάδες, µε την κτηνοτροφική ενασχόληση να περιορίζεται

κυρίως σε αιγοπρόβατα κλπ. Η πιθανή περίπτωση όµως καταστροφής σηµαντικών εκτάσεων

οικολογικής αξίας, πλούσιων σε χλωριδικά και βλαστητικά στοιχεία, από την υπερβόσκηση είναι ένα

θέµα που πρέπει να εξεταστεί.

Την αλιεία, η οποία δεν ασκείται εντατικά, όπως συµβαίνει άλλωστε και σε επίπεδο Νοµού αλλά

και Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Η αλιευτική δραστηριότητα στους Παξούς περιορίζεται σε

συγκεκριµένους τρόπους και µεθόδους ερασιτεχνικής αλλά και επαγγελµατικής αλιείας µε πολλά

αλιευτικά µικρά και µεγάλα, και σε συγκεκριµένα είδη και ποσότητες που επαρκούν για να καλύψουν

όµως την τοπική ζήτηση, η οποία αυξάνεται κατακόρυφα κατά την διάρκεια της τουριστικής περιόδου

στο νησί, αλλά και άλλες γειτονικές αγορές. Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει τοπικά ο παράκτιος

αλιευτικός τοµέας έχουν να κάνουν κυρίως µε την µείωση του αλιευτικού αποθέµατος γενικά στην

θάλασσα του Ιονίου, την πολύ αυξηµένη ναυσιπλοΐα περιµετρικά των νήσων κυρίως το καλοκαίρι

όπώς και τις περιπτώσεις όπου χρησιµοποιούνται παράνοµα µέσα αλίευσης (δυναµίτης κλπ). Οι

υποδοµές παράκτιας αλιείας όπως τα αλιευτικά καταφύγια κρίνονται ως ικανοποιητικές στον τόπο

όµως επιµέρους δράσεις όπως η οριοθέτηση ζωνών αλίευσης, η δηµιουργία έργων αξιοποίησης

παράκτιας περιοχής, η ενηµέρωση-επιµόρφωση των αλιέων πάνω σε θέµατα όπως η αειφορική αλιεία

και οι θαλάσσιες προστατευόµενες περιοχές αλλά και γενικότερα θέµατα περιβαλλοντικής


168

ευαισθητοποίησης-ενηµέρωσης κλπ σίγουρα θα στηρίξουν περισσότερο αυτήν την οικονοµική

δραστηριότητα προς την επίτευξη του στόχου της βιωσιµότητας της τοπικής ανάπτυξης.

Τέλος, οι δυνατότητες στο τοµέα της αλιείας που ανοίγονται µελλοντικά είναι µεγάλες για την

οικονοµία των Παξών καθώς στα πλαίσια του Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων και του Μέτρου 6.3 «Υποδοµή

Αλιείας» προωθείται η ενίσχυση και στήριξη του αλιευτικού τοµέα των µικρών νησιών της Π.Ι.Ν. µε

απώτερο σκοπό την συγκράτηση του τοπικού πληθυσµού και την προσέλκυση νέων αλιέων. Βεβαίως

θα πρέπει να εξεταστεί το κατά πόσο η αλιευτική δραστηριότητα που ασκείται ήδη καθώς και η

µελλοντική ενδυνάµωση της είναι συµβατή µε το πλούσιο θαλάσσιο περιβάλλον του Ιονίου και πόσο

εφικτός είναι ο στόχος για µια αειφορική αλιεία µε σεβασµό και προστασία του θαλάσσιου

οικοσυστήµατος.

Την µελισσοκοµία, όπου και αυτή είναι µια δραστηριότητα που ασκείται σχεδόν

συµπληρωµατικά µε τις λοιπές αγροτικές και µη δραστηριότητες, µε διάσπαρτες µονάδες (µελίσσια)

και µη συστηµατική εκµετάλλευση της παραγόµενης ποσότητας η οποία µπορεί και καλύπτει σχεδόν

επαρκώς τις ανάγκες των ντόπιων αλλά και µέρους των επισκεπτών. Την παραγωγή αµυγδάλων, σε

πολύ µικρότερο βαθµό σήµερα σε σχέση µε το παρελθόν και τέλος ρίγανη, όπως και πολλά άλλα

βότανα (χαµοµήλι, δυόσµο)καθώς και µυρωδικά που φυτρώνουν σε αφθονία στο νησί. Τέλος όσο

αφορά την εξορυκτική δραστηριότητα αυτή δεν υφίσταται πλέον στο νησί όπως και η δασοκοµία

λόγω του µικρού ποσοστού δασοκάλυψης (σχεδόν 1%).

∆ευτερογενής τοµέας παραγωγής:

Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον 2ο γενή τοµέα παραγωγής της

τοπικής οικονοµίας των Παξών αφορά τον τοµέα των κατασκευών αλλά και της µεταποίησης των

προϊόντων του 1ογενή τοµέα, καθώς η βιοµηχανική δραστηριότητα όπως είναι φυσιολογικό για το

µικρό νησί των Παξών είναι ανύπαρκτη, ενώ και η υφιστάµενη µεταποιητική-βιοτεχνική υποδοµή

περιορίζεται σε µικρές µονάδες παρασκευής τοπικών προϊόντων.

Συγκεκριµένα, ο τοµέας των κατασκευών λόγω της αυξανόµενης τουριστικής ζήτησης για

υποδοµές (κατοικίες, ενοικιαζόµενα δωµάτια-διαµερίσµατα) δραστηριοποιείται πολύ έντονα τα

τελευταία χρόνια στους Παξούς και µαζί µε τις µικρού τύπου, οργάνωσης και δραστηριοποίησης,

µεταποιητικές µονάδες κυρίως επεξεργασίας και τυποποίησης του ελαιόλαδου αποτελούν τους

κύριους εκπροσώπους του 2ογενή τοµέα της οικονοµίας των Παξών. Τα µεταποιηµένα προϊόντα του

πρωτογενούς τοµέα των Παξών αποτελούν κυρίως το ελαιόλαδο και ακολουθούν σε πολύ µικρές

παραγόµενες ποσότητες το σαπούνι που φτιάχνεται από λάδι (παλιά λάδια και κατακάθια από τα

δοχεία φύλαξης), το µέλι, τα αµύγδαλα και τα αρωµατικά και µη βότανα (ρίγανη, δυόσµος κλπ).


169

Οι δυνατότητες ανάπτυξης του 2ο γενή τοµέα υφίστανται µε την επεξεργασία των διαθέσιµων

παραγόµενων προϊόντων του 1ο γενούς τοµέα, κυρίως µε το λάδι και το κρασί, και την παραγωγή

προϊόντων µεγαλύτερης προστιθέµενης αξίας καθώς προέρχονται και αυτά από µια Προστατευόµενη

Περιοχή. Ιδιαίτερη προσοχή, τέλος, θα πρέπει να δοθεί στις αρνητικές επιπτώσεις που προκαλούν οι

δραστηριότητες του 2ο γενή τοµέα, αν και σε πολύ µικρό βαθµό, τόσο στο φυσικό όσο και στο

ανθρωπογενές περιβάλλον και τοπίο των Παξών. Αναφέρουµε: α) την διάθεση των αποβλήτων των

ελαιοτριβείων στην θάλασσα µέσω αγωγών και χειµάρρων, β) την µετακίνηση των οικισµών από την

ενδοχώρα προς την παράκτια ζώνη όπως και την µεγέθυνση των νέων κατασκευών και υποδοµών,

τουριστικών και µη, και γ) την αντικατάσταση των παραδοσιακών τοπικών δοµικών υλικών, πέτρα

και ξύλο, µε τούβλο και τσιµέντο και την απουσία χαρακτηριστικών της τοπικής αρχιτεκτονικής.

Συµπερασµατικά, ο 2ο γενής τοµέας παραγωγής είναι µικρής δυναµικότητας και όχι ιδιαίτερα

ανεπτυγµένος, υπάρχουν ωστόσο οι απαραίτητες προϋποθέσεις και δυνατότητες για την ανάπτυξη

του, καθώς και για την µεγαλύτερη συνέργεια και αποτελεσµατικότητα του µε τον αντίστοιχο 1ογενή

και 3ογενή προς τον στόχο της οικονοµικής βιώσιµης ανάπτυξης του τόπου.

Τριτογενής τοµέας παραγωγής:

Ο 3ο γενής τοµέας αποτελεί τον κυρίαρχο οικονοµικό-παραγωγικό τοµέα της οικονοµίας των

Παξών, λόγω κυρίως του τουρισµού. Συγκεκριµένα, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων που

δραστηριοποιούνται οικονοµικά στους Παξούς σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε την τουριστική

επιχειρηµατικότητα όπως και το µεγαλύτερο ποσοστό των εργαζοµένων απασχολείται, τουλάχιστον

εποχιακά, στις πάσης φύσης δραστηριότητες που αφορούν τον τουρισµό . Υπολογίζεται ότι

υφίστανται πάνω από 150 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σχετικά µε τον εποχικό τουρισµό του

νησιού, µε τις περισσότερες από αυτές να έχουν την βάση τους στον Γάϊο και τους παραλιακούς

οικισµούς της Λάκκας, του Λογγού να έχουν δευτερεύων ρόλο. Άλλωστε, η Π.Ι.Ν. κατέχει εξέχουσα

θέση στην τουριστική ανάπτυξη τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και Ε.Ε.. Θα πρέπει επίσης να

προσθέσουµε εδώ και την αυξηµένη συµµετοχή του τοµέα των υπηρεσιών αλλά και του χονδρικού-

λιανικού εµπορίου που οφείλεται κατά κύριο λόγο όµως στην αυξηµένη τουριστική δραστηριότητα

στους Παξούς.

Καθώς λοιπόν η τουριστική δραστηριότητα έχει πλέον την µεγαλύτερη συµβολή στην

οικονοµική, και όχι µόνο, ζωή του νησιού και λόγω και της άµεσης συσχέτισης της µε το φυσικό

περιβάλλον των νήσων, µια σε βάθος ανάλυση της τουριστικής κίνησης κρίνεται ως απαραίτητη

προϋπόθεση για την διερεύνηση των προοπτικών και δυνατοτήτων της προώθησης και εφαρµογής

βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης στα πλαίσια της ολοκληρωµένης τοπικής ανάπτυξης µε κύριο άξονα


170

της την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος των νήσων Παξών και

Αντίπαξων.

2.2.5 Τουρισµός-ανάλυση.

Η τουριστική δραστηριότητα στους Παξούς άρχισε να υφίσταται κυρίως στα µέσα της δεκαετίας

του 80’ και πλέον στις µέρες, αποτελεί την ατµοµηχανή θα υποστηρίζει κανείς της ανάπτυξης τους. Ο

πρωτογενής τοµέας έχει ουσιαστικά υποχωρήσει και το κύριο βάρος αποδίδεται στην ανάπτυξη του

τουριστικού τοµέα. Η τοπική οικονοµία έχει ουσιαστικά υποστεί µια σχεδόν ολοκληρωτική

µεταµόρφωση από µια αγροτικού τύπου συγκεντρωτική κοινωνία σε µια τουριστικά εξαρτώµενη, που

στηρίζεται στην παραγωγή και προµήθεια-διάθεση τουριστικών υπηρεσιών και υποδοµών. Η

µετάβαση αυτή δεν έγινε σχετικά οµαλά και αρκετά προβλήµατα που σχετίζονται µε την τουριστική

δραστηριότητα ανέκυψαν και ανακύπτουν στο τοπικό οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και φυσικό

περιβάλλον των Παξών. Το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον αποτελεί τον κυριότερο

παράγοντα προσέλκυσης των επισκεπτών και ουσιαστικά ο τουρισµός των Παξών στηρίζει την

ανάπτυξη του ακριβώς στην ύπαρξη αυτού του µοναδικού αποθέµατος πλούτου.

Τουριστική ζήτηση Παξών

Με την βοήθεια τριών (3) δεικτών µπορούµε να παρακολουθήσουµε την διαχρονική εξέλιξη

αλλά και την σηµερινή κατάσταση των τάσεων της τουριστικής ανάπτυξης των Παξών, ξεκινώντας

από τα µέσα της προηγούµενης δεκαετίας, από το 1994 συγκεκριµένα έως και το 2002. Οι δείκτες

αυτοί τουριστικής ζήτησης αναφέρονται στο σύνολο των αφίξεων των τουριστών (αριθµός

τουριστών) στο νησί, στο σύνολο των διανυκτερεύσεων τους σε ετήσια βάση (αριθµός

διανυκτερεύσεων), καθώς και στον µέσο όρο χρονικής παραµονής τους (µέση διάρκεια παραµονής).

Τέλος, για την εξαγωγή ποιοτικότερων συµπερασµάτων, οι δείκτες αυτοί εξετάζονται ξεχωριστά για

τους έλληνες και αλλοδαπούς τουρίστες και έτσι µπορούµε να προβούµε εύκολα και στις σχετικές

συγκρίσεις των αποτελεσµάτων µεταξύ τους.

Θα πρέπει στο σηµείο αυτό να διευκρινίσουµε κάποιες σχετικές παραµέτρους πριν

προχωρήσουµε στην ανάλυση. Ακριβής στοιχεία για τις τουριστικές µονάδες που δραστηριοποιούνται

στους Παξούς δεν είναι διαθέσιµα από τις αρµόδιες υπηρεσίες, οπότε δεν υπάρχει η ακριβής γνώση

όχι µόνο του αριθµού των συνολικών υφιστάµενων τουριστικών µονάδων αλλά και άλλων επιµέρους

σχετικών στοιχείων. Η πλειοψηφία των τουριστικών καταλυµάτων αφορά µικρές τουριστικές

µονάδες, αρκετές από τις οποίες δεν διαθέτουν όλες τις απαραίτητες και νόµιµες προϋποθέσεις


171

λειτουργίας, κάτι που δεν επιτρέπει στις αρµόδιες αρχές να γνωρίζουν τον ακριβή αριθµό των

τουριστικών µονάδων των νήσων Παξών και των διαθέσιµων κλινών. Η ανεπάρκεια αυτή επηρεάζει

και συσχετίζεται και µε όλα τα υπόλοιπα διαθέσιµα δεδοµένα οπότε η ανάλυση του τουρισµού των

Παξών θα περιοριστεί και θα κινηθεί ουσιαστικά σε αυτά τα δεδοµένα πλαίσια.

Σύµφωνα τώρα µε τα διαθέσιµα στοιχεία για τις υποδοµές τουρισµού των Παξών, το σύνολο των

διαθέσιµων κλινών όλων των ειδών των τουριστικών καταλυµάτων το 2001 έφθανε σε µεγέθη της

τάξης των 1.072 κλινών, αυξηµένο κατά πολύ σε σχέση µε τα προηγούµενα έτη. Ο πραγµατικός όµως

αριθµός υπολογίζεται περίπου διπλάσιος, αγγίζει δηλαδή περίπου τις 2.500 διαθέσιµες κλίνες σε

τουριστικά καταλύµατα κυρίως Β’, Γ’, ∆’ και Ε’ κατηγορίας. Οι Παξοί διαθέτουν 3 ξενοδοχειακές

µονάδες Β’ κατηγορίας και άλλες 2 χαµηλότερης κατηγορίας αλλά και πλήθος από ενοικιαζόµενα

δωµάτια, διαµερίσµατα αλλά και πολυτελείς βίλες-διαµερίσµατα, ενώ δεν υφίσταται εγκατάσταση

camping. Επίσης θα πρέπει να αναφέρουµε ότι στους Παξούς πολύ προσφιλής και διαδεδοµένος είναι

ο θαλάσσιος τουρισµός µε ιστιοπλοϊκά, θαλαµηγούς κλπ τα οποία διαθέτουν κλίνες στο εσωτερικό

τους για την διαµονή των επισκεπτών. Τέλος, η χωροθέτηση των τουριστικών υποδοµών και

δραστηριοτήτων παρατηρείται κυρίως στον ευρύτερο οικισµό του Γάϊου και δευτερευόντως στους

υπόλοιπους οικισµούς όπως στην Λάκκα, στο Λογγό και στους Αντίπαξους.

Ο παρακάτω συγκεντρωτικός πίνακας παρουσιάζει την κατανοµή των συνολικών αφίξεων&

διανυκτερεύσεων των τουριστών από το 1994 έως και το 2002 για το σύνολο των διαθέσιµων

τουριστικών καταλυµάτων των νήσων Παξών και Αντίπαξων (πίνακας 2.6):

Πίνακας 2.6-Κατανοµή των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων ελλήνων και αλλοδαπών τουριστών στο ∆ήµο Παξών Αφίξεις ∆ιανυκτερεύσεις Έτη Έλληνες % Αλλοδαποί % Σύνολο Έλληνες % Αλλοδαποί % Σύνολο

1994 51 18,5% 224 81,5% 275 143 5,7% 2.387 94,3% 2.530 1995 23 10,4% 199 89,6% 222 112 5,1% 2.098 94,9% 2.210 1996 131 20,7% 501 79,3% 632 634 12,4% 4.476 87,6% 5.110 1997 576 37,2% 973 62,8% 1.549 2.404 22,6% 8.234 77,4% 10.638 1998 921 25,1% 2.755 74,9% 3.676 4.327 13,4% 27.921 86,6% 32.248 1999 920 21,1% 3.442 78,9% 4.362 4.062 9,2% 39.875 90,8% 43.937 2000 1.090 23,2% 3.607 76,8% 4.697 4.609 10,6% 38.809 89,4% 43.418 2001 1.232 21,8% 4.428 78,2% 5.660 4.717 9% 47.567 91% 52.284 2002 638 4,3% 14.262 95,7% 14.900 2.611 1,8% 140.008 98,2% 142.619

Πηγή: ΕΣΥΕ

Συνολικά παρατηρήθηκε την περίοδο αυτή µια σταθερή αύξηση των αφίξεων και

διανυκτερεύσεων του συνόλου των επισκεπτών και µάλιστα ορισµένες χρονιές µε αλµατώδη τάση.

Συγκεκριµένα, οι Παξοί παρουσίασαν µια πολύ µεγάλη αύξηση του συνολικού αριθµού των αφίξεων-

διανυκτερεύσεων των επισκεπτών τους την εξεταζόµενη αυτή περίοδο, και χαρακτηριστικά σχεδόν

50πλάσια το 2002 σε σχέση µε το 1994! Η αύξηση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι οι συνολικές


172

τουριστικές υποδοµές και υπηρεσίες των Παξών βελτιώθηκαν και ενισχύθηκαν σηµαντικά κάτι που

τους επέτρεψε στο να είναι σε θέση να δεχτούν αυτό το µεγάλο αριθµό επισκεπτών λόγω της κατά

πολύ αυξηµένης τουριστικής ζήτησης που παρατηρήθηκε.

Ειδικότερα, σε ότι αφορά τα αριθµητικά δεδοµένα των αφίξεων αν εξαιρέσουµε το έτος 1995

όπου έλληνες και αλλοδαποί τουρίστες ήσαν λιγότερο σε σχέση µε το προηγούµενη χρονιά, τα

υπόλοιπα έτη παρατηρείται µια σταθερά αυξητική τάση. Οι αλλοδαποί επισκέπτες αποτελούν κατά

µέσο όρο το 80% περίπου του συνόλου µε τους έλληνες να περιορίζονται σε ένα ποσοστό συµµετοχής

του 20%, αναλογία δηλαδή περίπου 1 έλληνα προς 4 αλλοδαπούς. Μάλιστα το 2002 το 95,7% του

συνόλου των αφίξεων αποτελούσαν οι αλλοδαποί τουρίστες! Τα ίδια περίπου ισχύουν και για το

συνολικό αριθµό διανυκτερεύσεων ελλήνων και αλλοδαπών τουριστών, µε τους αλλοδαπούς όµως

τουρίστες να διαθέτουν ακόµη υψηλότερο ποσοστό συµµετοχής. Το σχετικό ποσοστό κυµάνθηκε στα

επίπεδα του 90% και µάλιστα σύµφωνα µε τα διαθέσιµα δεδοµένα του πίνακα, το 2002 ποσοστό

98,2% του συνόλου των διανυκτερεύσεων αφορούσε αλλοδαπούς τουρίστες µε τους έλληνες να έχουν

ποσοστό συµµετοχής µόλις 1,8%!

Γενικά, τα ποσοστά που αφορούν την τουριστική ζήτηση των ελλήνων επισκεπτών είναι κατά

πολύ µικρότερα από τα αντίστοιχα των αλλοδαπών και εµφανίζουν αυξοµειώσεις από έτος σε έτος.

Αντιθέτως, τα αντίστοιχα για τους ξένους τουρίστες µας φανερώνουν µια πολύ µεγάλη και συνεχώς

αυξηµένη τουριστική ζήτηση η οποία χρόνο µε το χρόνο τείνει να γίνει σχεδόν αποκλειστικού

χαρακτήρα και µορφής. Τέλος, ο πιο σηµαντικός ίσως δείκτης εκτίµησης και προσδιορισµού της

συνολικής τουριστικής κίνησης των Παξών, ο οποίος απορρέει από τα δεδοµένα του παραπάνω

πίνακα (πίνακας 2.6), αποτελεί η µέση διάρκεια παραµονής των επισκεπτών, η οποία παρουσιάζεται

στον παρακάτω πίνακα (πίνακας 2.7):

Πίνακας 2.7-Μέση διάρκεια παραµονής των τουριστών(ελλήνων και αλλοδαπών) στο ∆ήµο Παξών Μέσος όρος ηµερών παραµονής των τουριστών Έτη Έλληνες Αλλοδαποί Σύνολο 1994 2,8 10,7 9,2 1995 4,9 10,5 10,0 1996 4,8 8,9 8,1 1997 4,2 8,5 6,9 1998 4,7 10,1 8,8 1999 4,4 11,6 10,1 2000 4,2 10,8 9,2 2001 3,8 10,7 9,2 2002 4,1 9,8 9,6 Μ.Ο. 1994-2002 4,2 10,2 9

Πηγή: ΕΣΥΕ


173

Όπως παρατηρούµε η µέση χρονική διάρκεια παραµονής του συνόλου των επισκεπτών, δεν

παρουσιάζει σηµαντικές αλλαγές κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής, εκτός από κάποιες µικρές

αυξοµειώσεις οι οποίες όµως δεν κρίνονται ως πολύ σηµαντικές. Συγκεκριµένα και για το σύνολο των

επισκεπτών, θα διαπιστώσουµε ότι η µέση χρονική διάρκεια παραµονής στους Παξούς κυµαίνεται

στις 9 διανυκτερεύσεις.

Το στοιχείο αυτό µας υποδηλώνει µια σχετικά µεγάλη διάρκεια παραµονής αν συνυπολογίσουµε

το γεγονός ότι:

α) η τουριστική περίοδος στους Παξούς περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά στους 3 µήνες του

καλοκαιριού, µε αιχµή τον µήνα Αύγουστο,

β) µεγάλος αριθµός τουριστών επισκέπτεται τους Παξούς αποκλειστικά µε ιδιωτικά σκάφη,

θαλαµηγούς κλπ και διαµένει σε αυτά και τέλος

γ) πολύ µεγάλος είναι και ο αριθµός των εκδροµέων από τα γειτονικά µέρη όπως η Κέρκυρα, η

Πάργα, η Ηγουµενίτσα κλπ οι οποίοι πραγµατοποιούν ηµερήσιες κατά βάση εκδροµές στο νησί λόγω

της εύκολης, κοντινής και γρήγορης πρόσβασης.

Οι αλλοδαποί τουρίστες διαµένουν στους Παξούς περίπου 10 ηµέρες ενώ οι έλληνες σχεδόν τις

µισές (4 ηµέρες) και έτσι διαχρονικά η σχετική αναλογία µεταξύ ελλήνων και αλλοδαπών επισκεπτών

παραµένει στα επίπεδα του 1:2,5. Η αναλογία αυτή αντιπροσωπεύει περίπου και αυτή που επικρατεί

και σε επίπεδο Ν.Κέρκυρας αλλά και Περιφέρειας. Ως τουριστικός προορισµός, συµπερασµατικά, οι

νήσοι Παξοί και Αντιπαξοί αποδεικνύονται πολύ δηµοφιλείς για τους αλλοδαπούς τουρίστες και

σαφώς λιγότερο ελκυστικοί για τους έλληνες. Το µεγαλύτερο ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που

επισκέπτονται τους Παξούς αποτελούν οι τουρίστες που προέρχονται από τις ευρωπαϊκές χώρες. Οι

Άγγλοι και οι Ιταλοί κατά πρώτο λόγο και έπειτα οι Γερµανοί κλπ. Μάλιστα πολλοί Άγγλοι και Ιταλοί

έχουν αγοράσει γη και έχουν χτίσει ή ακόµα και αναπαλαιώσει παλαιότερα κτίσµατα, όπως παλαιά

ελαιοτριβεία, ως εξοχικές αλλά και µόνιµες κατοικίες στους Παξούς.

Εκτός από τις υφιστάµενες υποδοµές για την διαµονή των τουριστών, πλήθος άλλων σχετικών

υπηρεσιών µε τον τουριστικό τοµέα έχουν αναπτυχθεί για την υποστήριξη και ενίσχυση της

τουριστικής ζήτησης. Πολύ µεγάλος αριθµός τοπικών επιχειρήσεων δραστηριοποιείται, συνολικά

περίπου στις 150, στην παροχή υπηρεσιών όπως διατροφή, µετακίνηση, διασκέδαση, αναψυχή,

πώλησης προϊόντων κλπ για τους τουρίστες. Επίσης υφίστανται και λοιπές συµπληρωµατικές

δραστηριότητες που εντάσσονται στα πλαίσια της ευρύτερης τουριστικής δραστηριότητας όπως:

Θαλάσσια σπορ: Ιστιοπλοΐα στον όρµο της Λάκκας όπου λειτουργεί και λέσχη ιστιοπλοΐας,

θαλάσσιο σκι και αλεξίπτωτο στο Λογγό και κυρίως καταδύσεις. Οι νήσοι Παξοί διαθέτουν


174

καταδυτικά σηµεία ιδανικά τόσο για αρχάριους όσο και για έµπειρους δύτες. Η θάλασσα που

περιβάλλει τους Παξούς είναι πολύ καθαρή µε διαύγεια κάτω από την επιφάνεια τουλάχιστον 20

µέτρων. Οι αρχάριοι µπορούν να εξερευνήσουν το βυθό των ανατολικών ακτών που διαθέτουν πιο

ρηχά και ζεστά νερά, ενώ οι εµπειρότεροι δύτες µπορούν να καταδυθούν στις εντυπωσιακές σπηλιές

και στις κατακόρυφες απότοµες υποθαλάσσιες πλαγιές των δυτικών ακτών καθώς και στο ναυάγιο

ενός παλιού ρωσικού φορτηγού πλοίου.

Η υποθαλάσσια ζωή των νησιών ποικίλλει ενώ θαλάσσια είδη όπως το ρινοδέλφινο Turpsius

truncatus και φυσικά η µεσογειακή φώκια monachus monachus κάνουν αισθητή την παρουσία τους

αρκετά συχνά. Άλλωστε οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι αποτελούν βιότοπο για αυτά τα απειλούµενα

προς εξαφάνιση είδη και λόγω της παρουσίας τους στην θαλάσσια περιοχή των νήσων, αυτοί έχουν

προταθεί προς ένταξη στο δίκτυο Natura 2000. Σηµειώνουµε ότι το θαλάσσιο όριο της περιοχής

Natura των νήσων Παξών και Αντίπαξων (GR 2230004) αποτελεί το θαλάσσιο τµήµα που τα

περιβάλλει µέχρι την ισοβαθή των 50 µέτρων. Το θαλάσσιο τµήµα δηλαδή της Προστατευόµενης

Περιοχής των Παξών και Αντίπαξων αποτελεί και το καταλληλότερο τόπο για καταδύσεις. Επιπλέον

οι βορειοδυτικές άβατες ακτές των Παξών διαθέτουν θαλάσσια σπήλαια προς εξερεύνηση και

τραβούν ασφαλώς οποιοδήποτε καταδυτικό ενδιαφέρον, όπως χαρακτηριστικά η θαλάσσια σπηλιά της

Υπαπαντής στην Λάκκα.

Η καταδυτική βάση που έχει την έδρα της στην Λάκκα, αν και πρόκειται για µικρό καταδυτικό

κέντρο, µπορεί να εξυπηρετήσει σε πρώτο στάδιο την τουριστική ζήτηση και να αποτελέσει την αρχή

της ανάπτυξης µιας ειδικής θεµατικής ενότητας τουρισµού για το νησί, τον καταδυτικό τουρισµό.

Σηµειώνουµε τέλος ότι ο καταδυτικός τουρισµός αποτελεί µια εναλλακτική και ήπια µορφή

τουρισµού συµβατή µε το περιβάλλον και ενδεδειγµένη για προστατευόµενες περιοχές υπό

προϋποθέσεις φυσικά. Μάλιστα η δηµοτική αρχή του νησιού έχει ενδιαφερθεί για την ανάπτυξη αυτής

της εναλλακτικής τουριστικής δραστηριότητας καταθέτοντας προτάσεις µέσω των κοινοτικών

πρωτοβουλιών Leader plus και Interreg III B (προγράµµατα Archi-med και Medocc) για την

προγραµµατική περίοδο 2000-2006.

Τοπικά φεστιβάλ και εκδηλώσεις: ποικίλου ενδιαφέροντος κυρίως την περίοδο του καλοκαιριού. Οι

εκδηλώσεις γίνονται µε αφορµή τα τοπικά έθιµα και παραδόσεις θρησκευτικού, µουσικού, θεατρικού

κλπ ενδιαφέροντος αλλά και εκδηλώσεις υπερ-τοπικής σηµασίας µε κυριότερες αυτές των µουσικών

φεστιβάλ αλλά και των ποικίλων εκδηλώσεων µε αφορµή την συµµετοχή του ∆ήµου Παξών στο

πανευρωπαϊκό δίκτυο των «Πολιτιστικών Χωριών της Ευρώπης». Αυτή η µεγάλη πολιτιστική

δραστηριότητα µε την µορφή συνήθως των εκδηλώσεων προσελκύει πολλούς επισκέπτες στους


175

Παξούς και για αυτό συνεχώς ενισχύεται, αναπτύσσοντας µια άλλη ειδική µορφή τουρισµού που

γενικά αποκαλείται ως πολιτιστικός τουρισµός.

Μονοπάτια περιπάτου και διαδροµές: οικολογικού, φυσιολατρικού, πολιτιστικού και πολιτισµικού

χαρακτήρα και ενδιαφέροντος. Στο εσωτερικό των νήσων υπάρχουν πολλά παλιά µονοπάτια που

διασχίζουν τα νησιά από άκρη σε άκρη. Στα µονοπάτια αυτά, τα περιστοιχισµένα από ξερολιθιές και

πλούσια βλάστηση µέσα από τους σκιερούς ελαιώνες, µπορεί κανείς να συναντήσει πλήθος µνηµείων,

πέτρινων κατασκευών του παρελθόντος, εκκλησιών κλπ και να εξερευνήσει το φυσικό και πολιτιστικό

πλούτο των νήσων. Επίσης οι διαδροµές και τα µονοπάτια κατά µήκος της ακτογραµµής των νήσων

προσφέρουν την δυνατότητα να θαυµάσει κανείς το φυσικό παράκτιο περιβάλλον και τοπίο µεγάλης

αισθητικής αξίας. Το µεγαλύτερο τµήµα των µονοπατιών είναι απότοµα και όχι σε πολύ καλή

κατάσταση λόγω των ευπαθών ασβεστολιθικών πετρωµάτων από τα οποία αποτελείται το µεγαλύτερο

µέρος των νήσων.

Προσπάθειες γίνονται από την τοπική αυτοδιοίκηση να ολοκληρωθεί το πρόγραµµα διάνοιξης,

καθαρισµού και επίσηµης σήµανσης των µονοπατιών των νήσων που είχε ξεκινήσει µέσω

προγράµµατος της κοινοτικής πρωτοβουλίας Leader. Αξίζει τέλος να αναφέρουµε ότι υπάρχουν

πολλά βιβλία και χάρτες σχετικά µε τα µονοπάτια των Παξών γραµµένα στην αγγλική γλώσσα τα

οποία περιγράφουν τους Παξούς ως ‘’ παράδεισο των περιπατητών’’. Επίσης οι Παξοί µπορούν να

υποστηρίξουν και άλλες σχετικές δραστηριότητες όπως το ποδήλατο βουνού κλπ. Το ενδιαφέρον των

αλλοδαπών τουριστών είναι πολύ µεγάλο για αυτήν την ήπια τουριστική δραστηριότητα, η οποία έχει

την δυνατότητα για πλήρη ανάπτυξη και να καταστεί µε αυτόν το τρόπο ειδική εναλλακτική θεµατική

τουριστική ενότητα στα πλαίσια του οικοτουρισµού.

Θερµοπηγές: πηγάζουν από το υπέδαφος και εκβάλλουν στην θάλασσα. Οι περισσότερες είναι

θειούχες, περιέχουν δηλαδή µια µικρή ποσότητα θείου (θειάφι). Εντοπίστηκαν από τους ντόπιους,

διαµορφώθηκαν σαν πισίνες και χρησιµοποιούνται µέχρι σήµερα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες,

ιδιαίτερα στους ρευµατισµούς. Οι πιο σηµαντικές από αυτές βρίσκονται στον Οζιά, στην παραλία της

Γλυφάδας κλπ.

Καθεµία από τις παραπάνω συµπληρωµατικές τουριστικές δραστηριότητες έχει την δυνατότητα

να αναπτυχθεί στους νήσους Παξούς και Αντίπαξους ως ειδική θεµατική ενότητα εναλλακτικού

τουρισµού φιλική προς το τοπικό φυσικό περιβάλλον και πολιτισµό και να αποφέρει σηµαντικά

επιπλέον οφέλη για την τοπική οικονοµία και κοινωνία. Ο τουριστικός τοµέας των Παξών µπορεί

επίσης να εκµεταλλευτεί τις δυνατότητες που του δίνονται µέσα από το Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων και το

Μέτρο 6.4. «Υποδοµές Τουρισµού».


176

Το µέτρο αυτό περιλαµβάνει δράσεις για την ανάπτυξη ήπιων µορφών τουρισµού, όπως

καταφύγια τουριστικών σκαφών, τουριστικοί ξενώνες, αναβάθµιση και οργάνωση των τουριστικών

ΜΜΕ συµπεριλαµβανοµένων και των τουριστικών καταλυµάτων και στοχεύει στη ανάπτυξη ήπιων

µορφών τουρισµού παράλληλα µε την αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου για την ενδυνάµωση της

εσωτερικής οικονοµίας των µικρών νησιών της Π.Ι.Ν. Προς την κατεύθυνση αυτή και την ενίσχυση

του θαλάσσιου τουρισµού στους Παξούς βρίσκεται και η µελέτη υπό εκπόνηση, µέσα από το εθνικό

πρόγραµµα τοπικής αυτοδιοίκησης «Θησέας» για την βελτίωση των λιµενικών υποδοµών-λιµενίσκος

τουριστικών σκαφών Λάκκας Παξών (Υποπρόγραµµα/ Μέτρο 2.2) καθώς και η πρόβλεψη από το

Χωροταξικό σχέδιο της Π.Ι.Ν. (2004) για την ουσιαστική διαµόρφωση τουριστικών καταφυγίων στο

λιµάνι του Γάϊου (µικτής χρήσης) αλλά και στους Αντίπαξους. Το τουριστικό καταφύγιο στους

Παξούς θα περιλαµβάνει τις περισσότερες από τις ελάχιστες υπηρεσίες και ευκολίες µιας σύγχρονης

µαρίνας.

Τουριστική ανάπτυξη Παξών: προβλήµατα και προοπτικές

Η τουριστική ανάπτυξη των Παξών ουσιαστικά ήρθε πολύ αργότερα σε σχέση µε άλλες

γειτονικές νησιωτικές αλλά και παράκτιες τουριστικές περιοχές, όπως η Κέρκυρα και η Πάργα, κάτι

που οφείλεται στο γεγονός ότι διαθέτουν πολύ πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον σε σχέση

µε το µέγεθός τους και την µέχρι πρότινος ‘’ κακή’’ ακτοπλοϊκή σύνδεση τους µε την συνεπαγόµενη

µεγαλύτερη γεωγραφική τους αποµόνωση. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα οι Παξοί να µην παρασυρθούν

από την εισβολή του µαζικού τουρισµού, όπως π.χ. στην Κέρκυρα, και να αναχαιτίσουν τουλάχιστον

προσωρινά την απειλή της άναρχης τουριστικής ανάπτυξης και του συµβατικού τουρισµού. Αντί

αυτού έχουν επιλέξει να ακολουθήσουν µια σχετικά ήπια µορφή ανάπτυξης τουριστικών υποδοµών

και δραστηριοτήτων συµβατών µε τα κυρίαρχα συγκριτικά αναπτυξιακά πλεονεκτήµατα τους, τον

φυσικό και πολιτισµικό πλούτο που διαθέτουν.

Βέβαια οι επιδράσεις, θετικές και αρνητικές, και τα προβλήµατα που δηµιουργεί η τουριστική

ανάπτυξη στην τοπική οικονοµική δραστηριότητα, στην κοινωνική οργάνωση και τις ανθρώπινες

συµπεριφορές-σχέσεις και κυρίως στο φυσικό περιβάλλον των νήσων είναι πλέον εµφανείς.

Τα προβλήµατα και οι πιέσεις στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον αλλά και στην ποιότητα

ζωής των κατοίκων των νήσων δεν λείπουν και εντοπίζονται κυρίως στους Παξούς και Αντίπαξους σε

µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό:

1) στον τοµέα της ύδρευσης,

2) στον τοµέα της αποχέτευσης,

3) στον τοµέα της διαχείρισης των απορριµµάτων,


177

4) στην σχετική υποβάθµιση σηµαντικών οικοτόπων-βιοτόπων,

5) στην σχετική αλλοίωση και υποβάθµιση του φυσικού, αγροτικού, πολιτιστικού, δοµηµένου και εν

γένει ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και τοπίου για την επέκταση των τουριστικών υποδοµών και

6) στην ρύπανση και όχληση του θαλάσσιου οικοσυστήµατος και περιβάλλοντος αλλά και της

παράκτιας ζώνης, της πιο ευαίσθητης και ευπαθής περιοχή σε ένα νησί, από την τουριστική

δραστηριότητα και την αυξηµένη ναυσιπλοΐα τουριστικών σκαφών.

Στα πλαίσια αυτά, οι Παξοί διαθέτοντας την φυσική και πολιτιστική τους κληρονοµιά και

σχεδιάζοντας προσεκτικά την αναπτυξιακή τους διαδικασία θα πρέπει να στραφούν ακόµη

περισσότερο στην παροχή ποιοτικών τουριστικών υπηρεσιών και υποδοµών φιλικών προς το φυσικό

και πολιτιστικό τους περιβάλλον, κίνηση που τους εγγυάται µακροχρόνια µια σταθερή πορεία

προώθησης και ανάπτυξης ενός µοντέλου βιώσιµου τουρισµού αλλά και συνολικής βιώσιµης τοπικής

ανάπτυξης. Το ιδιαίτερο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον των νησιών επιβάλλει τον τουριστικό

σχεδιασµό και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή κατά την εφαρµογή του. Ο νησιωτικός χώρος αποτελεί µια

ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς θεωρείται µειονεκτική και ευαίσθητη περιοχή, η οποία όµως έχει

συγκεκριµένα χαρακτηριστικά, τα οποία προσδίδουν επιπλέον ευαισθησία στο σύστηµα. Ο

περιορισµός του χώρου, των φυσικών πόρων και πρώτων υλών, του ανθρώπινου δυναµικού και της

αγοράς, αποτελούν ορισµένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των νησιών.

Συχνά είναι δύσκολο να βρεθούν όλα τα δεδοµένα που χρειάζονται για τον τουριστικό σχεδιασµό

σε επίπεδο νησιού. Υπάρχουν όµως ορισµένες χρήσιµες παράµετροι στο νησιωτικό χώρο, οι οποίες

πρέπει να λαµβάνονται πάντοτε υπόψη (Σπιλάνης & Βαγιάννη,2002). Αυτές οι παράµετροι είναι κατά

βάση: α) ο χώρος, β) το νερό, γ) η ενέργεια, δ) τα απόβλητα-υγρά και στερεά και ε) το ανθρώπινο

δυναµικό. Οι Προστατευόµενες Περιοχές σε µικρά νησιά, όπως οι Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι, αλλά

και η τοπική οικονοµία και κοινωνία µπορούν και οι δύο να επωφεληθούν από τις εναλλακτικές

µορφές τουρισµού που έχουν επικρατήσει να ονοµάζονται γενικά ως οικοτουρισµός, καθώς σε µικρά

νησιά όπου οι απαιτήσεις από την τουριστική ανάπτυξη δεν µπορούν να είναι τόσο υψηλές όσο στις

µεγαλύτερες χωρικές ενότητες, ένα µοντέλο βιώσιµου τουρισµού και ειδικότερα ο οικοτουρισµός

µπορεί να αποτελέσει την κινητήρια αναπτυξιακή δύναµη του τόπου.

Το γεγονός ότι ο σχεδιασµός για την ανάπτυξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων περιλαµβάνεται

στα σχέδια διαχείρισης των προστατευόµενων περιοχών είναι κάτι πολύ θετικό. Υποδεικνύει ότι ο

οικοτουρισµός έχει αναγνωριστεί ως ένα εν δυνάµει οικονοµικό/ αναπτυξιακό µέτρο το οποίο µπορεί

να υποστηρίξει και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Μια επιχειρησιακή διαδικασία η

οποία θα βασίζεται στον συµµετοχικό σχεδιασµό και στην συµµετοχική παρακολούθηση, αποτίµηση


178

και εκτίµηση των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων, είναι ο τρόπος για µια ‘’win-win’’ περίπτωση

οικοτουριστικής ανάπτυξης σε µικρά νησιά (Fotiou,2001). Ένα επαρκής σχεδιασµός για την βιώσιµη

ανάπτυξη του οικοτουρισµού σε προστατευόµενες περιοχές µικρών νησιών, όπως οι νήσοι Παξοί και

Αντίπαξοι, θα πρέπει να περιλαµβάνει τα εξής παρακάτω απαραίτητα στοιχεία-βήµατα:

Εκτίµηση της φέρουσας ικανότητας του τόπου (της Προστατευόµενης Περιοχής) που θα

αποτελέσει τον εναλλακτικό τουριστικό προορισµό.

Ο τουρισµός προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις όταν το επίπεδο των επισκεπτών σε µια νησιωτική

περιοχή, και δη σε µια προστατευόµενη περιοχή, είναι µεγαλύτερο από αυτό στο οποίο µπορεί να

αντέξει το φυσικό περιβάλλον (φέρουσα ικανότητα). Έτσι, υπάρχουν δυο βασικοί ορισµοί για τη

φέρουσα ικανότητα: ο πρώτος αφορά τους τουρίστες και ο δεύτερος τους µόνιµους κατοίκους.

Σύµφωνα µε το πρώτο ορισµό, η φέρουσα ικανότητα εκφράζει τον µέγιστο αριθµό των ανθρώπων που

µπορούν να ‘’ χρησιµοποιούν’’ µια περιοχή, χωρίς µη αποδεκτή αλλαγή στο φυσικό περιβάλλον και

χωρίς µη αποδεκτή υποβάθµιση στην ποιότητα της εµπειρίας των επισκεπτών. Σύµφωνα µε τον

δεύτερο ορισµό, η φέρουσα ικανότητα εκφράζει τον αριθµό των ανθρώπων που µπορούν να

επισκέπτονται και να διαµένουν σε µια περιοχή, χωρίς να προκαλούνται αρνητικές επιπτώσεις στην

κοινωνική και πολιτιστική ζωή των µόνιµων κατοίκων και χωρίς η παρουσία τους να γίνεται

ανεπιθύµητη από τους µόνιµους κατοίκους(Σπιλάνης & Βαγιάννη,2002). Σηµαντικό στοιχείο αποτελεί

και η εποχικότητα του τουρισµού, όπως και στους Παξούς, η οποία επηρεάζει σηµαντικά τον

υπολογισµό της φέρουσας ικανότητας και περιορίζει τα όρια που τίθενται.

Τέλος, θα πρέπει να σηµειώσουµε ότι η διεύρυνση των ορισµών της φέρουσας ικανότητας πέρα

από τα όρια της περιβαλλοντικής τους διάστασης, φέρνει την έννοια της φέρουσας ικανότητας

εγγύτερα προς αυτή του βιώσιµου τουρισµού. Ο βιώσιµος τουρισµός εµπερικλείει από την αρχή

ενσωµατωµένες τις έννοιες της περιβαλλοντικής διατήρησης αλλά και της κοινωνικής δικαιοσύνης

και οικονοµικής αποτελεσµατικότητας/ απόδοσης. Η βασική διαφορά όµως που εντοπίζεται στους δυο

όρους είναι το ότι στο βιώσιµο τουρισµό δεν υπάρχουν όρια που δεν πρέπει να ξεπεραστούν από την

τουριστική ανάπτυξη, αλλά µια συνεχής προσπάθεια βελτίωσης των οικονοµικών, κοινωνικών και

περιβαλλοντικών της επιδόσεων (Σπιλάνης & Βαγιάννη,2002).

Μια µεθοδολογία SWOT analysis για τον τόπο ως οικοτουριστικό προορισµό καθώς και για κάθε

προτεινόµενη οικοτουριστική δραστηριότητα που µπορεί να αναπτυχθεί, εάν αυτό είναι δυνατόν.

Μια οικονοµοτεχνική ανάλυση η οποία θα εξετάζει τους περιορισµούς-εµπόδια πλήρης ανάπτυξης

του οικοτουρισµού. Ο οικοτουρισµός σε µικρά νησιά δεν µπορεί να εγγυηθεί πολύ µεγάλα οικονοµικά

εισοδήµατα αφού οι προτεινόµενες δράσεις θα πρέπει να είναι συµβατές µε την τοπική περιορισµένη


179

χωρική κλίµακα και το εύθραυστο νησιωτικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Ο οικοτουρισµός

σίγουρα έχει µειονεκτήµατα από την πλευρά της οικονοµικής του απόδοσης και ανταγωνιστικότητας.

Αυτό συµβαίνει γιατί δεν έχουν ακόµη αναγνωριστεί και αναδειχθεί πλήρως τέτοιοι οικοτουριστικοί

προορισµοί όπως και ολοκληρωµένα συστήµατα τουριστικής διαχείρισης τέτοιων προορισµών στα

πλαίσια του βιώσιµου τουρισµού, ο οποίος συν τοις άλλοις αποτελεί τουρισµό υψηλού κόστους

διαχείρισης και παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών.

Ένα οικονοµικό σχέδιο-πλάνο, το οποίο θα διασφαλίζει ότι µέρος του εισοδήµατος που προέρχεται

από τις οικοτουριστικές δραστηριότητες στην προστατευόµενη περιοχή θα χρηµατοδοτεί τα έργα

προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης του τοπικού φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό τεκµηριώνεται και

από οικονοµική σκοπιά καθώς οι τουριστικές περιοχές, όπως οι Παξοί, οφείλουν την τουριστικής τους

ανάπτυξη στο φυσικό περιβάλλον τους. Για αυτό, επενδύοντας στην διατήρηση του τοπικού

περιβάλλοντος τους διασφαλίζουν και την βιωσιµότητα του τουριστικού τους εισοδήµατος.

Κάθε σχέδιο δράσης το οποίο επιχειρεί να αποµακρυνθεί από το µοντέλο του συµβατικού τουρισµού

και να εφαρµόσει νέες µορφές τουρισµού είναι ευπρόσδεκτο από την στιγµή που συµβάλλει στην

τοπική βιωσιµότητα. Από την άλλη θεωρείται ουτοπικό να υπάρχει η αντίληψη ότι η ανάπτυξη των

οικονοµικών δραστηριοτήτων του βιώσιµου τουρισµού δεν θα επιφέρει καµία απολύτως

περιβαλλοντική επιβάρυνση (Spilanis & Vayanni,2004), όπως µας δείχνει και η παρακάτω σχηµατική

τοποθέτηση (Εικόνα 2.2) των εννοιών του οικοτουρισµού (πράσινος τουρισµός) και του βιώσιµου

τουρισµού (οικονοµικά βιώσιµος τουρισµός):

Εικόνα 2.2-Αλλαγή του προτύπου τουριστικής ανάπτυξης(Πηγή-Σπιλάνης& Βαγιάννη,2002)

Η στρατηγική για την ανάπτυξη του βιώσιµου τουρισµού στις περιοχές του δικτύου Natura, όπως

οι Παξοί, οφείλει να σκοπεύει στην θεµατική κατεύθυνση της ανάπτυξης του οικοτουρισµού και των

επιµέρους θεµατικών του. Ο θεµατικός τουρισµός είναι:

1) υψηλότερων οικονοµικών αποδόσεων,


180

2) συµβάλλει στην διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος,

3) αξιοποιεί εντονότερα τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα,

4) αµβλύνει την ένταση του µαζικού τουρισµού και βοηθάει στον µετασχηµατισµό της τουριστικής

αγοράς από τον µαζικό στον πλουραλιστικό χαρακτήρα,

5) απελευθερώνει από εποχικές δεσµεύσεις, καθώς είναι τουρισµός όλων των εποχών και

6) αποτελεί τουρισµό υψηλής προστιθέµενης αξίας ή αλλιώς τουρισµό επένδυσης στο µέλλον, καθώς

διευρύνει και σταθεροποιεί την πελατεία των τουριστικών προορισµών. Η θεµατική ανάπτυξη της

τουριστικής αγοράς αποτελεί και ένα πεδίο για τον µετασχηµατισµό της συνήθους τουριστικής

ανάπτυξης σε βιώσιµη (Ζήσης,2003).

Επιπλέον, η κατάκτηση ενός µοντέλου της βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης προϋποθέτει

προσφορά υπηρεσιών και προϊόντων που χαρακτηρίζονται από: α) Αειφόρο ζήτηση, β) ∆ιασφάλιση

(δια του τρόπου µε τον οποίο προσφέρονται) διατήρησης του φυσικού κεφαλαίου, διατήρησης της

ισορροπίας των φυσικών πόρων, ως αδήριτης ανάγκης και ως ανυπέρβλητης προϋπόθεσης της

οικονοµικής βιωσιµότητας όπως και την γνώση του πως το ίδιο το κυρίαρχο µοντέλο(του συµβατικού

τουρισµού) γεννά την ανάγκη δηµιουργίας εναλλακτικών µορφών τουρισµού. Η γνώση αυτή µας είναι

αναγκαία για να αποφύγουµε τον κίνδυνο αντί εναλλακτικών µορφών τουρισµού να προσφέρουµε

καρικατούρες του κυρίαρχου µοντέλου (Σκλαβούνος,2003).

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνει συνειδητό ότι ένας τόπος δεν ζει για τον τουρισµό και η φύση

ή µια προστατευόµενη περιοχή δεν υπάρχει από τον τουρισµό (Ζήσης,2003). Οι Παξοί αναδείχθηκαν

ως τουριστικός προορισµός λόγω του πλούσιου και µοναδικής αξίας και αισθητικής φυσικού,

αγροτικού και πολιτιστικού περιβάλλοντός τους και αν χάσουν αυτό το απόθεµα φυσικού και

πολιτιστικού πλούτου θα χάσουν αναµφισβήτητα και την τουριστική τους ταυτότητα.

2.2.6 Σχέσεις-δεσµοί των παραγωγικών τοµέων της τοπικής οικονοµίας των Παξών.

Ο ∆ήµος Παξών παρουσιάζει µια σχετικά υγιή και πολυτοµεακή οικονοµική δραστηριότητα όχι

όµως και ικανοποιητικά ισορροπηµένη µεταξύ των κύριων τοµέων παραγωγής. Η τοπική οικονοµία

των Παξών στηρίζεται κυρίως στον τουριστικό τοµέα παροχής υπηρεσιών και λιγότερο, πλέον στις

µέρες µας, στην παραδοσιακή, για το τόπο εδώ και αιώνες, ελαιοκαλλιέργεια.

Ο 3ο γενής τοµέας δηλαδή εµφανίζεται κατά πολύ πιο ανεπτυγµένος και διογκωµένος από ότι ο

1ογενής, ενώ ο 2ο γενής είναι ο λιγότερο ανεπτυγµένος σε σχέση µε τους άλλους δύο τοµείς της

τοπικής οικονοµικής δραστηριότητας και παραγωγής. Συγκεκριµένα, ο µεταποιητικός τοµέας είναι


181

αυτός που χρειάζεται να αναπτυχθεί ακόµη περισσότερο ώστε να δύναται να προσφέρει περισσότερα

τοπικά προϊόντα του πρωτογενή τοµέα χρησιµοποιώντας πιο φιλικές για το περιβάλλον τεχνολογίες

και µεθόδους, και να τα διαθέτει για τελική κατανάλωση στην τοπική, και µη, αγορά

εκµεταλλευόµενος την αυξηµένη τουριστική των Παξών τα τελευταία χρόνια.

Η διεύρυνση του δευτερογενούς τοµέα της τοπικής οικονοµίας των Παξών θα µπορούσε να

αυξήσει τα συνολικά οικονοµικά και κοινωνικά οφέλη του τόπου και να επιδράσει αποτελεσµατικά

και αποφασιστικά στην διασύνδεση και τελική ισορροπία και των τριών παραγωγικών τοµέων των

νήσων µεταξύ τους. Ο 2ο γενής οικονοµικός τοµέας των νήσων Παξών είναι αυτός που µπορεί να

διαδραµατίσει και τον πιο ουσιαστικό και καταλυτικό ρόλο στην προοπτική της βιωσιµότητας των

παραγωγικών δραστηριοτήτων της τοπικής νησιωτικής οικονοµίας.

Γενικά, θα πρέπει να ενισχυθούν ο πρωτογενής και δευτερογενής τοµέας µε σκοπό όχι όµως

αποκλειστικά την επίτευξη της συµπληρωµατικής λειτουργίας τους ως προς τον τουρισµό. Οι

παραγωγικοί τοµείς αυτοί οφείλουν να έχουν παράλληλους δρόµους και αναπτυξιακούς στόχους µε

την ανάπτυξη του τοπικού τριτογενή τοµέα και δη του τουρισµού έτσι ώστε να επιτευχθεί η ισόρροπη

τοπική οικονοµική ανάπτυξη. Μια οικονοµία η οποία ισορροπεί και τους τρεις παραγωγικούς τοµείς

της σε επίπεδα τέτοια όπου η οικονοµική ανάπτυξη δεν έρχεται σε αντίθεση και δεν καταστρέφει το

φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του τόπου, έχει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις και

δυνατότητες να επιτύχει µια βιώσιµη αναπτυξιακή πορεία προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και της

προστασίας του φυσικού κεφαλαίου της.

2.3. Κοινωνικά στοιχεία.

2.3.1 Απασχόληση-ανεργία.

Το σύνολο του οικονοµικού ενεργού πληθυσµού παρουσίασε µια µικρή αύξηση το 2001 σε

σχέση µε το 1991 της τάξης του 4,8% στο πραγµατικό πληθυσµό των νήσων. Από 917 άτοµα το 1991

αυξήθηκαν σε 961 το 2001. Η ποσοτική σύγκριση των µεγεθών του συνόλου του οικονοµικού

ενεργού πληθυσµού και του µη ενεργού πληθυσµού, για τα έτη 1991 και 2001 που παρουσιάζονται

στον παρακάτω πίνακα (πίνακας 2.8):


182

Πίνακας 2.8-Οικονοµικώς ενεργός πληθυσµός(απασχολούµενοι- άνεργοι-νέοι άνεργοι) και µη ενεργός πληθυσµός του ∆ήµου Παξών(Νοµός Κέρκυρας) για τα έτη 1991 και 2001

1991 Πραγµατικός πληθυσµός

2001 Πραγµατικός πληθυσµός

Οικονοµικώς ενεργοί Οικονοµικώς ενεργοί


Οικονο- µικώς ενεργός πληθυσµός

Απασχο- λούµενοι

Άνε- ργοι

Άνερ- γοι νέοι

Οικονο- µικώς µη ενεργός πληθυσµός

Οικονο- µικώς ενεργός πληθυσµός

Απασχο- λούµενοι

Άνε- ργοι

Άνε- ργοι νέοι

Οικονο- µικώς µη ενεργός πληθυσµός

Σύνολο 917 893 6 18 1.095 961 863 58 40 1.303 Πηγή: ΕΣΥΕ

µας δίνει την δυνατότητα να εξάγουµε τα εξής σηµαντικά συµπεράσµατα για την κατάσταση της

απασχόλησης και της ανεργίας που επικρατεί στο ∆ήµο Παξών:

Γενικά το σύνολο του εργατικού δυναµικού (απασχολούµενοι) στους Παξούς µειώθηκε το 2001 σε

σχέση µε το 1991 κατά 3,5% περίπου, ενώ το σύνολο των οικονοµικά ενεργών ατόµων αυξήθηκε

κατά 4,8% την ίδια περίοδο. Οι άνεργοι παρουσίασαν σηµαντική αύξηση, αναλογικά και σε σχέση

πάντα µε τις ειδικές οικονοµικοκοινωνικές συνθήκες που επικρατούν συνήθως στην περιορισµένη

χωρική κλίµακα οικονοµικών δραστηριοτήτων παραγωγής ενός µικρού νησιού όπως οι Παξοί, της

τάξης του 308%!!

Προφανές είναι όµως, όπως και θα αναλύσουµε παρακάτω στο κείµενο, ότι τα ποσοστά αυτά της

απασχόλησης και κυρίως της ανεργίας συνδέονται στενά µε την κυρίαρχη θέση της εποχικής

απασχόλησης του τουριστικού τοµέα στην οικονοµία του νησιού, φαινόµενο που παρατηρείται µε

ακόµη µεγαλύτερη ένταση και στα υπόλοιπα «µεγάλα» νησιά της Π.Ι.Ν.

Ειδικά µπορεί ο αριθµός του οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού να αυξήθηκε αντίστοιχα όµως

αυξήθηκε και αυτός του µη οικονοµικώς ενεργού (19%) αύξηση σχεδόν πενταπλάσια από αυτή του

ενεργού(4,8%) για την εξεταζόµενη περίοδο. Στην κατηγορία του οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού θα

παρατηρήσουµε την επίσης µείωση των απασχολούµενων κατά 3,5%.

Οι άνεργοι, τέλος, συνολικά αυξήθηκαν κατά πολύ φθάνοντας τους 98 καταγεγραµµένους

ανέργους το 2001 από µόλις 24 το 1991 (σχεδόν τετραπλασιάστηκαν) µε τους νέους ανέργους να

αυξάνουν την συµµετοχή τους από 18 σε 40 άτοµα το 2001, αύξηση σχεδόν διπλάσια σε σχέση µε το

1991, και έτσι να αποτελούν το 69,9% επί του συνόλου των ανέργων στο νησί.

Στην συνέχεια και εξετάζοντας µε την βοήθεια του παρακάτω πινάκα (πίνακας 2.9), την

κατανοµή της απασχόλησης ανά τοµέα παραγωγής κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας:


183

Πίνακας 2.9-Οικονοµικώς ενεργός πληθυσµός κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας του ∆ήµου Παξών (Νοµός Κέρκυρας) για τα έτη 1991 και 2001

Κλάδος Οικονοµικής δραστηριότητας 1991 Πραγµατικός πληθυσµός 2001 Πραγµατικός πληθυσµός Σύνολο Σύνολο Σύνολο 917 961 Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα και δασοκοµία, αλιεία

322 227

Ορυχεία και λατοµεία 0 0 Μεταποιητικές βιοµηχανίες 26 41 Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου και νερού

8 9

Κατασκευές 169 159 Χονδρικό και λιανικό εµπόριο, επισκευή οχηµάτων και ειδών προσωπικής και οικιακής χρήσης

61 89

Ξενοδοχεία και εστιατόρια 73 129 Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες 86 83 Ενδιάµεσοι χρηµατοδοτικοί οργανισµοί, διαχείριση ακίνητης περιούσιας

19 35

∆ηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση

37 40

Εκπαίδευση 21 31 Υγεία και κοινωνική µέριµνα 4 14 Λοιπές υπηρεσίες 14 29 Νέοι, µη δυνάµενοι να καταταγούν κατά κλάδο 77 75

Πηγή: ΕΣΥΕ

Επιβεβαιώνονται τα όσα προαναφέρθηκαν, επιπλέον όµως ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει

αποτελεί ο σχεδόν διπλασιασµός της απασχόλησης στον κλάδο της µεταποίησης και στον αµιγώς

κλάδο των τουριστικών υπηρεσιών (ξενοδοχεία και εστιατόρια) όπως και η σχεδόν αντίστοιχη µείωση

του αριθµού των απασχολουµένων στις δραστηριότητες του πρωτογενούς τοµέα.

2.3.2 Επίπεδο Εκπαίδευσης

Το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσµού αποτελεί µια σηµαντική κοινωνικοοικονοµική

παράµετρο αν θέλουµε να εξετάσουµε και αναλύσουµε βαθύτερα τα θέµατα που άπτονται των

θεωριών και πρακτικών της συνολικής βιώσιµης ανάπτυξης µιας κοινωνίας, µιας οικονοµίας και του

τοπικού στοιχείου γενικότερα. Καθοριστικό ρόλο σε κάθε κοινωνία παίζει η µόρφωση και το

πνευµατικό επίπεδο των πολιτών της. Έτσι και στους Παξούς η παιδεία αποτέλεσε και αποτελεί χωρίς

υπερβολή τον καθοριστικό παράγοντα της πολιτιστικής, και όχι µόνο, ανάπτυξης τους. Στην

περίπτωση των Παξών και µε την βοήθεια του παρακάτω πίνακα (πίνακας 2.10), µπορούµε να

προβούµε στις εξής διαπιστώσεις για το επίπεδο εκπαίδευσης:


184

Πίνακας 2.10-Επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσµού ηλικίας 10 ετών και άνω, κατά φύλο στο ∆ήµο Παξών για τα έτη1991, 2001

1991 Πραγµατικός πληθυσµός 2001 Πραγµατικός πληθυσµός Επίπεδο Εκπαίδευσης Σύνολο Άρρενες Θηλείς Σύνολο Άρρενες Θηλείς

Σύνολο 2.013 1.008 1.005 2.264 1.177 1.087 Κάτοχοι Μεταπτυχιακού-∆ιδακτορικού 1 1 0 6 5 1 Πτυχιούχοι Ανώτατων σχολών 52 33 19 109 61 48 Πτυχιούχοι ΤΕΙ (ΚΑΤΕ ΚΑΤΕΕ) 11 7 4 28 17 11 Πτυχιούχοι Ανώτερων σχολών 5 5 0 59 39 20 Απόφοιτοι Μέσης εκπαίδευσης 274 169 105 485 289 196 Τελείωσαν την Γ’ Γυµνασίου 277 183 94 410 283 127 Απόφοιτοι στοιχειώδους εκπαίδευσης 1.001 470 531 912 402 510 ∆εν τελείωσαν το ∆ηµοτικό αλλά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση

258 110 148 165 63 102

Αγράµµατοι(Μη γνωρίζοντες γραφή-ανάγνωση) 134 30 104 90 18 72 Πηγή: ΕΣΥΕ

α) οι απόφοιτοι ανώτατης και ανώτερης εκπαίδευσης (τριτοβάθµια εκπαίδευση) για το 1991

αποτελούσαν την µειοψηφία (όπως και το 2001) µε ποσοστό ίσο µε 3,4% επί του συνόλου, µε τους

άνδρες να είναι περίπου οι διπλάσιοι από τις γυναίκες. Η κατάσταση όµως το 2001, αλλάζει µε τον

αριθµό των αποφοίτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης σχεδόν να τριπλασιάζεται και έτσι οι κατέχοντες

τίτλους ανώτατης και ανώτερης εκπαίδευσης να αποτελούν πλέον το 8,9% επί του συνόλου, µε τα δυο

φύλα να αυξάνουν εξίσου την συµµετοχή τους,

β) ο αριθµός των κατοίκων που δηλώνουν αγράµµατοι (µη γνωρίζοντες γραφή και ανάγνωση) το άλλο

άκρο δηλαδή, µειώνεται το 2001 σε σχέση µε το 1991 µε το ποσοστό συµµέτοχής στο σύνολο να

µειώνεται αντίστοιχα από 6,7% σε 3,9%. Μια µείωση σαφώς ικανοποιητική, παρόλο το γεγονός ότι οι

γυναίκες που δηλώνουν αγράµµατες είναι σαφώς περισσότερες από τους άνδρες και στις δύο

απογραφές και

γ) τέλος, η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων των Παξών ανήκει στην γενικότερη κατηγορία των

ατόµων που είτε είναι απόφοιτοι της µέσης εκπαίδευσης (δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης), είτε

απόφοιτοι υποχρεωτικής εκπαίδευσης, είτε απόφοιτοι στοιχειώδους εκπαίδευσης (απόφοιτοι

δηµοτικού) και τέλος είτε ακόµα και τα άτοµα που γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση αλλά δεν

τελείωσαν το δηµοτικό. Το 1991 η κατηγορία αυτή, επιπέδου εκπαίδευσης, αποτελούσε το 89,9% επί

του συνόλου ενώ και το 2001 διατηρήθηκε στα ίδια περίπου επίπεδα µε ποσοστό 87,1%. Ειδικότερα,

θα παρατηρήσουµε από τον πίνακα ότι οι απόφοιτοι στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτελούν την

πλειοψηφία µε τον αριθµό τους όµως να µειώνεται το 2001σε σχέση µε το 1991, µια ένδειξη σαφώς

µε θετική ερµηνεία σε ότι έχει να κάνει µε την καλυτέρευση του µορφωτικού επιπέδου του τοπικού

πληθυσµού. Επιπλέον, θα παρατηρήσουµε ότι οι απόφοιτοι µέσης εκπαίδευσης αλλά και οι απόφοιτοι

Γυµνασίου είναι αρκετά περισσότεροι το 2001.


185

Συµπερασµατικά, το επίπεδο µόρφωσης των κατοίκων των Παξών συνεχώς καλυτερεύει µε όλο

και περισσότερα νέα άτοµα να επιδιώκουν την συµµετοχή τους στην διαδικασία απόκτησης ανώτερων

και ανώτατων τίτλων σπουδών αλλά και την λήψη έστω τίτλο απολυτήριου λυκείου, µε το ποσοστό

των αγράµµατων από την άλλη να µειώνεται συνεχώς. ∆είγµατα πολύ ενθαρρυντικά, λόγω κυρίως

των δυσκολιών που υφίστανται στον τοµέα της εκπαίδευσης γενικότερα για τους κατοίκους µικρών

και σχετικά αποµακρυσµένων νησιών από τα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, τα οποία καταδεικνύουν την

πρόθεση του τοπικού πληθυσµού να συµµετάσχει ενεργά στις διαδικασίες µόρφωσης και

επιµόρφωσης δηµιουργώντας µια τοπική επιστηµονική βάση ατόµων, η οποία δύναται να βοηθήσει

µελλοντικά τον τόπο της στις διαδικασίες ολοκληρωµένης ανάπτυξης του.

Το ανθρώπινο κεφάλαιο θα πρέπει να αποτελεί έναν από τους κύριους φορείς της

ολοκληρωµένης και βιώσιµης ανάπτυξης ειδικότερα σε ότι αφορά τις νησιωτικές περιοχές (Π.Ι.Ν.) και

στις επιµέρους µικρότερες χωρικές ενότητες (Παξοί). ∆υνατότητα, αλλά ταυτοχρόνως και απαραίτητη

προϋπόθεση ανάπτυξης συνιστούν η κατάλληλη αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων, η αναβάθµιση

του εργατικού δυναµικού και σαφώς η ενίσχυση της πολυειδίκευσης. Φαινόµενα όπως οι δυσµενείς

προοπτικές της δηµογραφικής κατάστασης που συνδυάζονται συνήθως µε το συγκριτικά χαµηλό

επίπεδο εκπαίδευσης του τοπικού πληθυσµού και στερούν τα νησιά έτσι από το απαραίτητο

εξειδικευµένο εργατικό δυναµικό και δεν συµβάλλουν στον οικονοµικό και κοινωνικό τοπικό και

περιφερειακό δυναµισµό και την προώθηση µιας κυρίως ενδογενούς χαρακτήρα αναπτυξιακής

διαδικασίας, θα µπορούν επιτυχώς να αντιµετωπιστούν.

Ίσως η σηµαντικότερη δράση προς αυτήν την κατεύθυνση κρίνεται η ολόπλευρη ανάπτυξη των

ανθρώπινων πόρων µέσα από µια διαδικασία που διέπει όλα τα στάδια εκπαίδευσης αλλά και

επαγγελµατικής κατάρτισης, την προσπάθεια καταπολέµησης της ανεργίας, την άρση του

αποκλεισµού από την αγορά εργασίας αλλά και την δηµιουργία νέων επαγγελµατικών ευκαιριών µε

την συνεχιζόµενη κατάρτιση. Θα πρέπει για αυτό το λόγο να καταβληθούν προσπάθειες για την

ανάπτυξη προγραµµάτων εκπαίδευσης για την επιµόρφωση/ εξειδίκευση ανέργων, νέων, γυναικών

αλλά και νέων ή και παλαιών επαγγελµατιών (αγροτών, αλιέων, τουριστικών υπαλλήλων)σε τοµείς

που σχετίζονται µε τις οικονοµικές-παραγωγικές δραστηριότητες που υφίστανται στον τόπο αλλά και

αυτές που δύναται να αναπτυχθούν και σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα και µε την προστασία του

φυσικού περιβάλλοντος όπως:οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού (οικοτουρισµός, αγροτουρισµός

κλπ), η γεωργία, η αλιεία, η παραδοσιακή αρχιτεκτονική-κατασκευή, οι νέες τεχνολογίες.

Μέσα από προγράµµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναµικού, πολλά από τα

οποία µπορούν να πραγµατοποιηθούν και από απόσταση εκµεταλλευόµενοι τις δυνατότητες που


186

προσφέρει η µέθοδος της τηλε-εκπαίδευσης και γενικότερα η Κοινωνία της Πληροφορίας, είναι

δυνατόν να βελτιώνεται η ποιότητα του εργατικού δυναµικού και η παραγωγικότητα όπως και να

αναβαθµίζονται οι γενικότερες παρεχόµενες υπηρεσίες διευρύνοντας µε αυτό τον τρόπο ταυτόχρονα

και την παραγωγική βάση της τοπικής οικονοµίας αλλά σηµαντικότερα από όλα να επιτυγχάνεται

ένας από τους βασικούς στόχους της τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης: η κοινωνική συνοχή.

2.4 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ.

2.4.1 Υποδοµές.

Το επίπεδο των βασικών υποδοµών των Παξών δεν θα µπορούσε να κριθεί ως αρκετά

ικανοποιητικό ώστε να δύναται να καλύπτει σε ένα πολύ µεγάλο βαθµό τις ανάγκες των µόνιµων

κατοίκων του αλλά κυρίως των επισκεπτών του, οι οποίοι κάθε χρόνο αυξάνονται. Ουσιαστικά το

επίπεδο των γενικότερων υφιστάµενων υποδοµών (τεχνικής φύσεως και µη) κρίνεται ως λίγο

υψηλότερο από το κρίσιµο ελάχιστο. Λόγω της ολοένα και µεγαλύτερης προσέλευσης τουριστών,

σχεδόν αποκλειστικά κατά τους θερινούς µήνες στο διάστηµα αυτό προκύπτουν πρόσθετες ανάγκες

υπηρεσιών και έτσι εµφανίζονται µεγάλες ανεπάρκειες και προβλήµατα σε συγκεκριµένες υποδοµές,

όπως είναι η ύδρευση, η αποχέτευση κλπ µε συνεπαγόµενες δυσµενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και

στην ποιότητα ζωής των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών.

Η όλη αναπτυξιακή πάντως προσπάθεια και διαδικασία σε επίπεδο υποδοµών που συντελείται

έχει σαφέστατο προσανατολισµό αφενός στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής των µόνιµων

κατοίκων, την συγκράτηση τους αλλά και την προσέλκυση νέων, και αφετέρου στην βελτίωση των

παρεχόµενων τουριστικών υπηρεσιών. Η χρηµατοδότηση για την βελτίωση των υφιστάµενων αλλά

κυρίως για την δηµιουργία νέων έργων υποδοµής πραγµατοποιείται κυρίως µέσω των ΠΕΠ Ιονίων

Νήσων104, και ενισχύεται µέσω και άλλων εθνικών (π.χ. αναπτυξιακό πρόγραµµα τοπικής

αυτοδιοίκησης «Θησέας»105) και ευρωπαϊκών προγραµµάτων (π.χ. Έργα του Ταµείου Συνοχής ΙΙ

2000-2006 Ύδρευση νήσων Κέρκυρα και Παξοί) και έχει ως κάποιο βαθµό καλυτερεύσει την

κατάσταση κυρίως των τεχνικών υποδοµών. Συγκεκριµένα:

104 Βλέπε πίνακα 4 του Παραρτήµατος. 105 Βλέπε πίνακα 5 του Παραρτήµατος.


187

Μεταφορές: Το σύνολο των µεταφορών και η προσβασιµότητα, από και προς, στους Παξούς µε

τα υπόλοιπα νησιά της Π.Ι.Ν. και την υπόλοιπη Ελλάδα πραγµατοποιείται µόνο δια θαλάσσης και

παρουσιάζει προβλήµατα. Οι Παξοί συνδέονται κατά πρώτο λόγο µε την Κέρκυρα (λιµάνι της

Κέρκυρας) χειµώνα-καλοκαίρι (καθηµερινά το καλοκαίρι) και από εκεί για πολλούς προορισµούς

εντός και εκτός Ελλάδας (π.χ. Ιταλία). Τακτική όµως ακτοπλοϊκή σύνδεση υπάρχει και τους

καλοκαιρινούς µήνες, λόγω της αυξηµένης τουριστικής κίνησης και µε την ηπειρωτική Ελλάδα µέσω

του λιµανιού κυρίως της Ηγουµενίτσας. Επίσης τοπική σύνδεση υπάρχει µε τους Αντίπαξους, την

Κέρκυρα αλλά και τη Πάργα µε ταχύπλοα τύπου σκάφη (θαλάσσια ταξί) αλλά και µε µικρά τύπου

σκάφη για τουριστικούς λόγους (επίσκεψη στους Αντίπαξους, γύρος των νήσων κλπ).

Συνολικά οι Παξοί διαθέτουν τρία λιµάνια και οι Αντίπαξοι ένα, το καθένα µε το δικό του ρόλο.

Συγκεκριµένα ως λιµάνι µικτής χρήσης µε πολλαπλό ρόλο θεωρείται ο Γάϊος, µε έργα βελτίωσης να

υλοποιούνται προς αυτήν την κατεύθυνση ώστε το φυσικό κατά τα άλλα λιµάνι του Γάϊου να µπορεί

να δέχεται την εµπορευµατική και επιβατική κίνηση, η οποία αναµένεται να είναι συνεχώς

αυξανόµενη ως αποτέλεσµα της αύξησης της κίνησης του λιµένα της Κέρκυρας. Το φυσικό λιµάνι του

Γάϊου λειτουργεί επίσης και ως το πρωτεύον τουριστικό καταφύγιο ταξιδιωτικών και τουριστικών

σκαφών του νησιού αλλά και ως αλιευτικό καταφύγιο, µε τα εξίσου φυσικά λιµάνια της Λάκκας, του

Λογγού και των Αντιπαξών να δέχονται, λιγότερο ή περισσότερο το καθένα από αυτά, µεγάλο αριθµό

ιστιοπλοϊκών σκαφών την καλοκαιρινή περίοδο. Και τα τρία αυτά λιµανάκια έχουν ρηχά νερά που δεν

επιτρέπουν στα µεγάλα πλοία να τα προσεγγίσουν και έτσι δέχονται µόνο µικρού τύπου σκάφη και

θαλαµηγούς για ελλιµενισµό, εποµίζωντας το ‘’ βάρος’’ του κύριου λιµανιού των νήσων Παξών, σε

αυτό του Γάϊου.

Πιο συγκεκριµένα το λιµάνι του Γάϊου δύναται να λειτουργήσει µελλοντικά ως ένας από τους

κύριους σταθµούς του κύριου διαµήκη Άξονα ενδοπεριφερειακής θαλάσσιας επικοινωνίας της

Περιφέρειας, που είναι γνωστός και ως ο «Θαλάσσιος ∆ιάπλους» των Ιονίων Νήσων, ο οποίος µε

κατεύθυνση βορρά-νότου θα ενώνει τα µεγάλα και µικρά νησιά της Π.Ι.Ν. και θα συµβάλλει έτσι µε

αποφασιστικό τρόπο στην ανάπτυξη της ενδοπεριφερειακής συνοχής τους µε την µεγαλύτερη

προώθηση οικονοµικών και κοινωνικών ροών µεταξύ τους αλλά και την ισόρροπη ανάπτυξη του

τουρισµού. Έτσι κατ’ εξαίρεση και λόγω κυρίως της ευνοϊκής γεωγραφικής θέσης των Παξών κατά

µήκος των θαλάσσιων διαδροµών του ∆ιάπλου, δύναται να ενταχθούν µερικώς σε αυτόν και οι Παξοί

,µέσω του Γάϊου, κατά την περίοδο της υψηλής τουριστικής κίνησης µε επιλεγµένα δροµολόγια και

κατάλληλου τύπου πλοία που θα µπορούν να εξυπηρετούνται από τις υφιστάµενες υποδοµές ή από

αυτές που θα δηµιουργηθούν µετά από της µικρής κλίµακας παρεµβάσεις για επέκταση/ βελτίωση του


188

λιµανιού του Γάϊου, ήπιου χαρακτήρα που δεν θα αλλοιώνουν την αισθητική του τοπίου ,το φυσικό

περιβάλλον και τον γραφικό χαρακτήρα της ευρύτερης περιοχής. Έτσί εκτός από την διευκόλυνση του

Ιόνιου ∆ιάπλου για τους τουρίστες κυρίως που επιλέγουν ως µέσο µεταφοράς είτε τα σκάφη αναψυχής

είτε τους συµβατικούς τρόπους µετακίνησης, το λιµάνι του Γάϊου µε τις απαραίτητες βελτιώσεις

υποδοµής δύναται να ενταχθεί και στον ∆ιαµήκη Άξονα συνδυασµένων µεταφορών του Ιονίου.

Παρόλα αυτά όµως, σηµαντικότατα προβλήµατα υφίστανται σχετικά µε τις θαλάσσιες µεταφορές

οι οποίες είναι ζωτικότατου χαρακτήρα για το µικρό νησί των Παξών καθώς ένα πολύ µεγάλο µέρος

κοµµάτι της κοινωνικοοικονοµικής τους δραστηριότητας εξαρτάται πλήρως από την θαλάσσια

συγκοινωνία, η οποία διακόπτεται πολύ συχνά κυρίως τους χειµερινούς µήνες και όχι λόγω καιρικών

συνθηκών αποκλειστικά. Ο σχεδιασµός στο συγκεκριµένο τοµέα εµφανίζεται ελλιπής από µεριάς του

ελληνικού κράτους, αφού παρατηρείται το άσχηµο φαινόµενο να διακόπτεται η συγκοινωνία κατά

τους χειµερινούς µήνες µε την Κέρκυρα, λόγω οικονοµικών συµφερόντων από την πλευρά των

πλοιοκτητών. Το αρµόδιο υπουργείο κάνει επανειληµµένα λανθασµένες κινήσεις στο συγκεκριµένο

ζήτηµα αγνοώντας τις ανάγκες των κατοίκων του νησιού επιτρέποντας αποδροµολογήσεις ταχύπλοων

την χειµερινή περίοδο και στην ουσία δεν επιβάλλει όρους κοινωνικής ευθύνης στην άσκηση της

συγκεκριµένης επιχειρηµατικής δραστηριότητας όπως όφειλε να πράξει, οδηγώντας την κοινωνία των

Παξών στην αναγκαστική αποµόνωση. Υπερβολή δεν θα ήταν αν εκφράζαµε την άποψη, ότι ένα από

τα κύρια αναπτυξιακά ζητήµατα για την τοπική κοινωνία και οικονοµία των Παξών είναι οι θαλάσσιες

µεταφορές.

Η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει καθώς την φετινή χρονιά (την καλοκαιρινή περίοδο) 3 ferry-

boats εκτελούσαν το δροµολόγιο Κέρκυρα- Ηγουµενίτσα-Παξοί και 2 υδροπτέρυγα το Κέρκυρα-

Παξοί. Σε συνδυασµό επίσης µε την πολύ καλή εναλλακτική λύση, της σύνδεσης των Παξών µε την

Κέρκυρα µε υδροπλάνο (το οποίο είναι σχεδόν «παντός καιρού» αφού πετάει µέχρι και τους 50

κόµβους και καλύπτει την απόσταση σε ελάχιστο χρόνο) η κατάσταση της µεταφορικής σύνδεσης του

νησιού ακόµα και τον χειµώνα, τουλάχιστον, δεν θα χειροτερέψει στα επίπεδα προηγουµένων ετών

και δεν θα αποκλείονται οι µόνιµοι κάτοικοι του σχεδόν καθόλου.

Το οδικό δίκτυο των Παξών, επαρχιακού τύπου, καλύπτει σχεδόν επαρκώς όλο το νησί, και

περνώντας κυρίως από το εσωτερικό του συνδέει όλους τους οικισµούς µεταξύ τους. Υπολογίζεται

έτσι ότι υπάρχουν συνολικά σχεδόν 30 χιλιόµετρα ασφαλτοστρωµένου δρόµου 3ης και 4ης τάξης µε

αρκετά προβλήµατα όµως κυρίως λόγω στενότητας, κακής βατότητας, επικινδυνότητας (σήµανση και

ασφάλεια) κλπ. Έργα βελτίωσης έχουν ήδη υλοποιηθεί ενώ άλλα υλοποιούνται για την βελτίωση του

οδικού δικτύου των Παξών (έχουν εγκριθεί ήδη από το «Θησέας» οι µελέτες για τον περιφερειακό


189

δρόµο του Γάϊου και του Λογγού αντίστοιχα), το οποίο όµως λόγω της µικρής έκτασης που

καταλαµβάνει το νησί αλλά και την παρουσία πυκνής σε πολλά σηµεία βλάστησης και δασικών

εκτάσεων κρίνεται σκόπιµο και για την προστασία του περιβάλλοντος τουλάχιστον να µην επεκταθεί

περισσότερο. Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να δοθεί ιδιαίτερη σηµασία στην προστασία και

αποκατάσταση του τοπίου των Παξών πάνω στους βασικούς οδικούς άξονες ώστε αυτό να µην

αλλοιώνεται κατά µήκος τους. Αλόγιστες διαπλατύνσεις καθώς και διανοίξεις νέων δρόµων κατά

µήκος των ακτών πιθανόν να προκαλέσουν την υποβάθµιση της ποιότητας του φυσικού παράκτιου

περιβάλλοντος και τοπίου αλλά και του πολιτιστικού, αγροτικού και γενικότερα ανθρωπογενούς

περιβάλλοντος των Παξών, όπως αποτελούν οι ελαιώνες και οι ξερολιθιές που συνδυάζονται µε

αυτοφυή βλάστηση, τα παλιά ελαιοτριβεία που αν και εγκαταλελειµµένα διατηρούν τον παραδοσιακό

τους χαρακτήρα κλπ. Η διάνοιξη νέων δρόµων και η διαπλάτυνση των υπαρχόντων δύναται να

επιφέρει επιπλέον τουριστική οικιστική επέκταση προκαλώντας φαινόµενα αρνητικά για το φυσικό

και ανθρωπογενές περιβάλλον του νησιού.

Τέλος, στους Παξούς δεν υπάρχει αεροδρόµιο και οι εναέριες µεταφορές, οι επείγουσες

τουλάχιστον, µπορούν να πραγµατοποιηθούν µέσω ελικοπτέρου αφού υφίσταται ελικοδρόµιο στο

νησί. Επίσης υπάρχει πρόταση για εγκατάσταση ελικοδροµίου και στους Αντίπαξους η σκοπιµότητα

και η χρησιµότητα της οποίας εξετάζεται. Κοινή παραδοχή φαίνεται να είναι συµπερασµατικά το

γεγονός ότι λόγω των υφιστάµενων υποδοµών µεταφοράς οι Παξοί µπόρεσαν να προστατευτούν από

τις πιέσεις του συµβατικού τουρισµού και να µην αλλοιωθεί κατά αυτόν τον τρόπο το φυσικό,

πολιτιστικό και ανθρωπογενές περιβάλλον τους. Ουσιαστικά οι Παξοί, εξαιτίας της κακής σύνδεσης

που είχαν στο παρελθόν µε την Κέρκυρα και την ηπειρωτική Ελλάδα «γλίτωσαν» από την κακώς

εννοούµενη τουριστική ανάπτυξη.

Στα πλαίσια όµως της βιώσιµης ανάπτυξης υπάρχουν οι δυνατότητες βελτίωσης και επέκτασης

των µεταφορικών υποδοµών του νησιού µε τρόπο τέτοιο έτσι ώστε να δηµιουργούνται οι

προϋποθέσεις κοινωνικής και οικονοµικής ανάπτυξης χωρίς να υποβαθµίζεται η ποιότητα του τοπικού

περιβάλλοντος, ίσως το πιο σηµαντικό συγκριτικό πλεονέκτηµα ανάπτυξης των Παξών. Συνολικά η

βελτίωση και ολοκλήρωση των υποδοµών µεταφορών των µικρών νησιών της Π.Ι.Ν. έχει ως κύριο

στόχο την άρση της αποµόνωσης και την συγκράτηση του πληθυσµού σε αυτά (Γ’ ΠΕΠ Ιονίων

Νήσων, Μέτρο 6.1 «Υποδοµές µεταφορών»). Θα πρέπει τέλος να σηµειώσουµε εδώ ότι από την

σκοπιά µελέτης µας, όλες οι πιθανές βελτιώσεις των θαλάσσιων µεταφορών στην Π.Ι.Ν. γενικότερα

αλλά και σε σχέση µε τους Παξούς, θα βελτιώσουν την θαλάσσια σύνδεση µεταξύ των τουριστικών

προορισµών για την δηµιουργία κοινών εναλλακτικών τουριστικών «προϊόντων» µε θεµατικό


190

περιεχόµενο που θα βασίζεται στην οικολογική και πολιτισµική σηµασία της ευρύτερης περιοχής (π.χ.

θαλάσσιες και χερσαίες περιηγήσεις στις προστατευόµενες περιοχές του Νοµού, της Περιφέρειας

καθώς και σύνδεση και µε άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας).

Ενέργεια: Ο τοµέας της ενέργειας αντιµετωπίζεται επαρκώς µε τις συµβατικές µορφές, οι οποίες

πάντως εξαρτούν την Π.Ι.Ν. από την ηπειρωτική Ελλάδα. Η διασφάλιση όλων των νησιών µε την

απαραίτητη ενέργεια αποτελεί προϋπόθεση για την βιώσιµη αναπτυξιακή τους πορεία. Ο ενεργειακός

τοµέας είναι πολύ σηµαντικός για τον νησιωτικό χώρο και θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες

αντιµετώπισης κάλυψης του και µε εναλλακτικές µορφές παροχής ενέργειας όπως οι ανανεώσιµες

πηγές, που σταδιακά είναι δυνατόν να καταστήσουν το νησιωτικό χώρο σχετικά αυτάρκη. Οι

ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή, αιολική κλπ ενδείκνυνται λόγω α) των θετικών

αναπτυξιακών επιδράσεων που ασκούν σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και β) της χρησιµότητας

τους για τις νησιωτικές περιοχές, οι οποίες έχουν πολύ περιορισµένες επιλογές σε θέµατα ενεργειακού

εφοδιασµού και είναι ευάλωτες στις διακυµάνσεις των τιµών των προϊόντων πετρελαίου, γεγονός που

αποτελεί παράγοντα αποσταθεροποίησης της τοπικής και περιφερειακής οικονοµίας τους. Εξάλλου,

µε τα κλιµατολογικά στοιχεία της Π.Ι.Ν. θα µπορούσαν να αναπτυχθούν ακόµα και στα µικρά νησιά

της, όπως στους Παξούς, συστήµατα συλλεκτών ηλιακής ενέργειας όπως και µικρής κλίµακας

αιολικών συστηµάτων. Τέλος, επειδή η ενεργειακή πολιτική σχετίζεται και µε την αναβάθµιση του

τουρισµού προτάσεις όπως ο βιοκλιµατικός σχεδιασµός των καταλυµάτων προάγουν και την βιώσιµη

περιβαλλοντική ανάπτυξη πολύ περισσότερο δε σε τουριστικούς προορισµούς όπως τα µικρά νησιά.

Τηλεπικοινωνίες: Οι υποδοµές επικοινωνιών στην Περιφέρεια κρίνονται ως ικανοποιητικές.

Από άποψη τηλεπικοινωνιακής υποδοµής, υπάρχουν οι αναγκαίες υποδοµές για την διασύνδεση της

Π.Ι.Ν. µε όλο το Εθνικό και ∆ιεθνές δίκτυο. Ο εκσυγχρονισµός τους όµως θεωρείται πάραυτα

αναγκαίος και αποτελεί βασική επιλογή στο πλαίσιο της Κοινωνίας της Πληροφορίας ως µια από τις

βασικότερες αναπτυξιακές συνιστώσες για την προώθηση της τηλεϊατρικής, τηλέ-εκπαίδευσης,

τηλεδιάσκεψης κλπ που θα συµβάλλουν αφενός στην µείωση της περιφερειακότητας και των

ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων και αφετέρου στην µείωση του βαθµού αποµόνωσης κυρίως των

κατοίκων των µικρών νησιών της Π.Ι.Ν.

Υγεία και πρόνοια: Στους Παξούς λειτουργεί Κέντρο Υγείας (Μπογδανίτικα-Γάϊος),

βρεφονηπιακός σταθµός (Γάϊος) καθώς και ιδιώτες που δραστηριοποιούνται στο τοµέα παροχής

υπηρεσιών υγείας όπως φαρµακείο, οδοντιατρείο και παθολόγος. Οι έκτακτες ανάγκες όµως

περίθαλψης και νοσηλείας εξυπηρετούνται από τα κοντινότερα νοσοκοµεία της Κέρκυρας και της

ηπειρωτικής Ελλάδας µε την µεταφορά των ασθενών. Το θέµα της υγείας που θεωρείται ως


191

αυτονόητο για τους κατοίκους των µεγάλων νησιών, για τα µικρά νησιά είναι µάλλον θέµα τύχης,

χρηµάτων και καιρού επιτρέποντος. Βιώσιµες λύσεις και πρακτικές για την καλυτέρευση του επιπέδου

υποδοµών και υπηρεσιών υγείας-πρόνοιας αποτελούν ο εξοπλισµός του Κέντρου Υγείας µε βασική

υποδοµή και η επάνδρωση του µε το κατάλληλο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, η εφαρµογή της

µεθόδου της τηλεϊατρικής, η κατά τακτά χρονικά διαστήµατα µεταφορά κλιµακίου ιατρών για

προληπτική ιατρική (κάτι που ήδη εφαρµόζεται) κ.ά.

Εκπαίδευση: Οι Παξοί διαθέτουν υποδοµές εκπαίδευσης πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας

εκπαίδευσης καθώς και παιδικό-βρεφονηπιακό σταθµό (κοινωνική υποδοµή του ∆ήµου Παξών) που

φιλοξενεί περίπου 20 παιδάκια. Συνολικά υφίστανται 4 σχολικές µονάδες, µε 19 αίθουσες και 21

λειτουργούντα τµήµατα. Ο συνολικός αριθµός των µαθητών ανέρχεται περίπου στους 250, αριθµός

σχετικά ικανοποιητικός σε σύγκριση µε το συνολικό µόνιµο πληθυσµό των Παξών. Προβλήµατα

όµως υφίστανται λόγω της µη ικανοποιητικής επάνδρωσης των εκπαιδευτικών µονάδων από

υλικοτεχνική υποδοµή και καθηγητές. Τέλος, και ο ιδιωτικός τοµέας συµµετέχει και αυτός µε ιδιωτικά

φροντιστήρια ξένων γλωσσών και υπολογιστών.

Υποδοµές Περιβάλλοντος: Η ολοκληρωµένη προστασία του περιβάλλοντος θα πρέπει να

ανταποκρίνεται σε πολλά επίπεδα και για αυτό θα πρέπει να δίνεται βαρύνουσα σηµασία στις

υποδοµές περιβάλλοντος. Αυτές αφορούν τις υποδοµές ύδρευσης-άρδευσης (υδάτινο δυναµικό,

αρδευτικό δίκτυο), αποχέτευσης(αποχετευτικά δίκτυα, µονάδες βιολογικού καθαρισµού (ΒΙΟ.ΚΑ.)

και διαχείρισης απορριµµάτων (Χώροι Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων- Χ.Υ.Τ.Α.), Σταθµοί

Μεταφόρτωσης Απορριµµάτων).

Αξίζει να αναφέρουµε εδώ και τις σηµαντικότερες πιθανές πηγές ρύπανσης του περιβάλλοντος

των Παξών στις οποίες περιλαµβάνονται: οι τουριστικές δραστηριότητες και εγκαταστάσεις, τα

ελαιουργεία και τα απόβλητα τους, η διάθεση µη επεξεργασµένων οικιστικών και τουριστικών

λυµάτων-αποβλήτων στην παράκτια θαλάσσια ζώνη του νησιού, η αυξηµένη τουριστική κίνηση και

ναυσιπλοΐα στα λιµάνια του νησιού την τουριστική περίοδο, η διάθεση των απορριµµάτων σε µια

περιοχή φυσικού κάλλους που είναι δεν χωροθετηµένη ως Χ.Υ.Τ.Α. και τα φυτοφάρµακα που

χρησιµοποιούνται στις καλλιέργειες αν και σε αρκετά µικρό βαθµό κλπ.

Για την βιώσιµη ανάπτυξη των Παξών απαιτούνται και προϋποτίθενται ολοκληρωµένες και

βιώσιµες πολιτικές και έργα υποδοµής για την ολοκληρωµένη διαχείριση του υδάτινου δυναµικού,

των απορριµµάτων και λυµάτων των νήσων. Άλλωστε και µέσω του Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων (Μέτρο

6.2. «Βελτίωση της ποιότητας ζωής και προστασία του περιβάλλοντος») προωθούνται έργα υποδοµών

αποχέτευσης-ύδρευσης όπως και έργα διατήρησης-ανάδειξης του περιβάλλοντος που στόχο έχουν την


192

επίλυση ζωτικών προβληµάτων των µόνιµων κατοίκων των µικρών νησιών στους τοµείς

περιβάλλοντος, ύδρευσης και αποχέτευσης, για την συγκράτηση του πληθυσµού στα µικρά νησιά της,

την διατήρηση του τοπικού περιβάλλοντος και την βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών προς τους

επισκέπτες.

Υποδοµές ύδρευσης και άρδευσης: Το νερό αποτελεί ίσως το σηµαντικότερο κοινωνικοοικονοµικό και

γενικότερα αναπτυξιακό πρόβληµα που αντιµετωπίζουν οι Παξοί στις µέρες µας, έπειτα και από την

συνεχώς αυξανόµενη τουριστική κίνηση των τελευταίων δυο δεκαετιών. Μην ξεχνάµε ότι

παγκοσµίως ένα από τα πιο σοβαρά περιβαλλοντικά ζητήµατα είναι το διαθέσιµο υδάτινο δυναµικό

και απόθεµα ενός τόπου και η βιώσιµη διαχείριση του. Η Περιφέρεια εξάλλου, σχεδόν στο σύνολο

της, παρουσιάζει ελλειµµατικό υδάτινο δυναµικό αν και το σύµπλεγµα των Ιονίων νήσων είχε

παλαιότερα σηµαντικό υπόγειο υδάτινο δυναµικό. Η διαχείριση του υδάτινου δυναµικού απαιτεί µια

εξειδικευµένη αναπτυξιακή και περιβαλλοντική προσέγγιση και στρατηγική που θα πρέπει να

στηρίζεται στις αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης, στην αξιοποίηση των τοπικών διαθέσιµων υδάτινων

πόρων και απαιτεί µακροχρόνιες δράσεις και περιορισµούς για την συνετή αποκατάσταση του

πληγέντος υδροφόρου ορίζοντα και την αξιοποίηση των επιφανειακών υδάτινων πόρων. Η έλλειψη

νερού κυρίως κατά τους θερινούς µήνες όπου οι ανάγκες αυξάνονται υπερβολικά αποτελεί έναν από

τους βασικότερους παράγοντες επιβράδυνσης κάθε αναπτυξιακής προσπάθειας. Στα µικρά νησιά,

όπως οι Παξοί, τα υπόγεια υδάτινα αποθέµατα είναι ελάχιστα κυρίως λόγω της γεωµορφολογίας του

εδάφους τους και της γεωλογικής τους σύστασης όπως και λόγω των ιδιωτικών γεωτρήσεων (κυρίως

παλαιότερα) που στις περισσότερες των περιπτώσεων προκαλούν υφαλµύρωση του υπόγειου

υδροφορέα.

Είναι γνωστό το πρόβληµα επάρκειας και ποιότητας νερού που επί πολλά χρόνια αντιµετωπίζουν

οι Παξοί, καθώς η ίδια η γεωλογική τους υπόσταση (ασβεστολιθικό έδαφος) σχεδόν αποκλείει την

ύπαρξη υπόγειων νερών σε ποσότητα ικανοποιητική και µάλιστα πόσιµων. Το θέµα αποτελεί ζωτικής

σηµασίας για τους µόνιµους κατοίκους αλλά και για τους τουρίστες, οι οποίοι όµως κατά ένα πολύ

µεγάλο ποσοστό ευθύνονται για τα προβλήµατα που εµφανίζονται κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο.

Άλλωστε αυτοί που πρώτοι κατοίκησαν τους Παξούς αλλά και οι µετέπειτα µόνιµοι κάτοικοι

τους επειδή γνώριζαν και γνωρίζουν το πρόβληµα επάρκειας και ποιότητας του νερού, καθώς οι νήσοι

Παξοί δεν διαθέτουν ούτε ποτάµια ούτε και φυσικές πηγές στο έδαφος τους και η αποκλειστική

παροχή νερού σε αυτούς είναι µόνο το βρόχινο νερό, έχουν αναπτύξει την δική τους κουλτούρα

διαχείρισης αυτού του πολύτιµου φυσικού πόρου. Με πολύ προσπάθεια, µόχθο αλλά και

ευρηµατικότητα κατασκεύασαν πηγές και πέτρινες υδροδεξαµενές για την συλλογή του νερού,


193

οικιακά συστήµατα συλλογής του βρόχινου νερού κλπ, και ουσιαστικά µετέτρεψαν το πρόβληµα

επάρκειας του νερού σε µια µορφή τέχνης εφαρµόζοντας µεθόδους αποτελεσµατικής και βιώσιµης

διαχείρισης του. Όλες αυτές οι κατασκευές αποτελούν για τους Παξούς πολύτιµα στοιχεία της τοπικής

πολιτιστικής κληρονοµιάς ως µνηµεία αξιόλογης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, και ως τέτοια θα

πρέπει να προστατευθούν, να διατηρηθούν, να αναδειχθούν αλλά και αξιοποιηθούν τουριστικά ώστε

να παραδοθούν και στις επόµενες γενιές ως δείγµατα µιας άλλης κουλτούρας για το νερό.

Χαρακτηριστικά ο Bogdanos (2004), πρόεδρος του ∆ήµου Παξών, αναφέρει «οι νήσοι Παξοί από

την µια αναδύθηκαν µέσα από την θάλασσα, αναπτύχθηκαν και ακόµα υπάρχουν και αναπτύσσονται

πάντοτε περιτριγυρισµένοι από το φυσικό στοιχείου του νερού, έχουν στηρίξει ολόκληρο τον

κοινωνικοοικονοµικό σχεδιασµό ανάπτυξης τους στο υδάτινο στοιχείο και από την άλλη όµως

υποφέρουν από την έλλειψη του εδώ και πολλές αιώνες».

Τα τελευταία χρόνια µε την αυξηµένη τουριστική κίνηση, η οποία επέφερε αλλαγές και στα

γενικότερα καταναλωτικά πρότυπα των διαθέσιµων φυσικών πόρων των νήσων και πιο συγκεκριµένα

στην κατανάλωση νερού, το πρόβληµα έγινε εντονότερο. Στους Παξούς ο τουριστικός τοµέας είναι ο

αποκλειστικός υπεύθυνος για την υπερκατανάλωση του υδάτινου αποθέµατος σε πολύ µεγαλύτερο

βαθµό από τον αγροτικό τοµέα καθώς η άνιση οικονοµική ανάπτυξη που έχει επέλθει µεταξύ των δύο

αυτών βασικών τοµέων της τοπικής οικονοµίας τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει σε µια σταδιακή

εγκατάλειψη του πρωτογενή τοµέα εις όφελος του τουρισµού. Η κατανάλωση νερού για τις αγροτικές

καλλιέργειες έχει µειωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και για λόγους που έχουν να κάνουν όχι µόνο µε

την εγκατάλειψη της αγροτικής γης αλλά και µε την εισαγωγή µεθόδων βιολογικής καλλιέργειας κλπ.

Τα έργα υποδοµής που έχουν υλοποιηθεί στους Παξούς για την επίλυση του προβλήµατος

ύδρευσης-άρδευσης του νησιού µε την κατασκευή δύο λιµνοδεξαµενών τα προηγούµενα χρόνια δεν

έφεραν τα επιθυµητά αποτελέσµατα λόγω τεχνικής φύσεως προβληµάτων. Παρόλο που

κατασκευάσθηκαν οι λιµνοδεξαµενές στους Παξούς ουσιαστικά αποδείχθηκαν µη λειτουργικές και

έτσι το πρόβληµα του νερού παρέµεινε. Επίσης η µεταφορά νερού µε υδροφόρες από γειτονικά µέρη,

φαινόµενο που παρατηρήθηκε αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια καθώς υπήρξε κίνδυνος να µην

υπάρχει καθόλου νερό στο νησί, αποτέλεσε και αποτελεί µέτρο έκτακτης ανάγκης το οποίο δεν

συνίσταται ως βιώσιµη λύση αλλά µάλλον ως εύκολη λύση εξωγενούς φύσεως.

Πίνακας 2.11-Εγγειοβελτιωτικά έργα στο ∆ήµο Παξών Ονοµασία-Θέση έργου Έκταση λεκάνης απορροής(χλµ2) Χωρητικότητα έργου(µ3) Λιµνοδεξαµενή Κακή Λαγκάδα, Γάϊος Παξών 1,0 150.000 Λιµνοδεξαµενή Λάκκα Παξών 1,0 70.000

Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε.,2000


194

Η οριστική λύση του χρόνιου προβλήµατος επάρκειας και ποιότητας του νερού στους Παξούς

ουσιαστικά βρέθηκε µε την πολύ πρόσφατη, µόλις στα τέλη Ιουνίου του 2005, εγκατάσταση και

λειτουργία δυο µονάδων αφαλάτωσης. Οι µονάδες αυτές βρίσκονται η µια στην περιοχή της Κακής

Λαγκάδας εκεί που είναι η λιµνοδεξαµενή (εικόνα 2.2) και η άλλη στην περιοχή της Λάκκας. Η

πρώτη παράγει περίπου 330µ3 νερού την ηµέρα και η δεύτερη 150µ3 µε 200µ3 και τουλάχιστον για

φέτος έχουν λύσει το πρόβληµα της ύδρευσης του νησιού κατά 90% η µια και η άλλη έχει ξεπεράσει

το 100%. Ταυτόχρονα έχει εξαπλωθεί και το υφιστάµενο δίκτυο προς τα περισσότερα χωριά.

Υποβοηθητικά θα λειτουργήσουν και οι δύο λιµνοδεξαµενές µε όλα τους τα προβλήµατα γιατί

µπορούν να καλύψουν την περίοδο του χειµώνα και να χρησιµεύσουν και ως αποθηκευτικοί χώροι για

την υπερκατανάλωση του καλοκαιριού ώστε να υπάρχουν κάποια αποθέµατα νερού. Επίσης, επειδή

προβλέπεται ότι µε την αύξηση της παροχής του νερού στο δίκτυο του νησιού θα αυξηθεί αντιστοίχως

και η κατανάλωση ήδη η τοπική αρχή µελετά και προγραµµατίζει και µια επόµενη κίνηση

δηµιουργίας µονάδας αφαλάτωσης καθότι αποδεικνύεται ως η πλέον αξιόπιστη µακροπρόθεσµη λύση.

Μια οριστική και βιώσιµη λύση ορθολογικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων των Παξών έκτος

από την αξιοποίηση των υφιστάµενων και µελλοντικών τεχνικών υποδοµών ύδρευσης-άρδευσης θα

πρέπει επίσης να βασιστεί: 1) στην χρησιµοποίηση και εφαρµογή των αρχών της Οδηγίας-πλαίσιο για

το νερό 2000/60/ΕΚ της Ε.Ε. (Water Framework Directive E.U. 2000/60) και σε τοπικό επίπεδο όπως

και 2) στην διατοµεακή προσέγγιση του προβλήµατος, µε την συµµετοχή όλων των τοπικών

ενδιαφερόµενων µερών σε διαδικασίες δηµόσιας συζήτησης, ενηµέρωσης και διαβούλευσης έτσι ώστε

να διερευνηθεί το µέγεθος της κατανάλωσης νερού από τους κύριους τοπικούς χρήστες του όπως ο

τουριστικός και ο αγροτικός τοµέας, τα νοικοκυριά κλπ και για να γίνει κατανοητό από όλες τις

πλευρές ότι για µια βιώσιµη λύση του προβλήµατος θα πρέπει να διαχειριστούν κατάλληλα την

ζήτηση του νερού παρά να αποζητούν την µεγαλύτερη διαθεσιµότητα του εφόσον αυτό είναι

περιορισµένο στο τόπο.

Για την συνολική βιώσιµη τοπική ανάπτυξη απαιτούνται και προϋποτίθενται οι κατάλληλες

πολιτικές για την ορθολογική διαχείριση του υδάτινου αποθέµατος έτσι ώστε να διασφαλίζεται το

νερό ως ένα πολύτιµος φυσικός πόρος απαραίτητος για την ζωή και την εξέλιξη της.


195

Εικόνα 2.3 –Μονάδα αφαλάτωσης στην Κακή Λαγκάδα

Υποδοµές διαχείρισης απορριµµάτων και αποβλήτων: Στους Παξούς δεν υπάρχει επίσηµα

χωροθετηµένος ΧΥΤΑ και η διάθεση των απορριµµάτων γίνεται σε µια περιοχή παρθένου φύσης

πάνω από τον όρµο Αχάι (εικόνα 2.3), η οποία ναι µεν από την µια πλευρά οριοθετήθηκε ως

χωµατερή από την άλλη όµως ποτέ δεν έγινε επίσηµος ΧΥΤΑ. Παρόλο την απουσία ΧΥΤΑ,

ουσιαστικά δεν έχει παρατηρηθεί να υφίσταται πρόβληµα µε ανεξέλεγκτες και παράνοµες χωµατερές

που θα µπορούσαν να προκαλέσουν προβλήµατα στην δηµόσια υγεία και στο εύθραυστο νησιωτικό

φυσικό περιβάλλον. Η έλλειψη χώµατος γενικά στους Παξούς δεν επιτρέπει την σωστή (υγειονοµική)

ταφή των απορριµµάτων τα οποία συχνά καταλήγουν στην θάλασσα. Το γεγονός αυτό οδήγησε την

τοπική αυτοδιοίκηση στην σκέψη δηµιουργίας µιας µικρής µονάδας ΧΥΤΑ το κόστος όµως της

οποίας υπήρξε απαγορευτικό. Άλλωστε οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι περιλαµβάνονται στον

κατάλογο των περιοχών που έχει καταρτίσει το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε (Νοέµβριος 2005) που έχουν την

δυνατότητα εξαίρεσης από τον Εθνικό Σχεδιασµό ∆ιαχείρισης µη επικίνδυνων Στερεών αποβλήτων

για µικρούς ΧΥΤΑ σε µικρά νησιά.

Το πρόβληµα της διάθεσης των απορριµµάτων τελικά φαίνεται να βρίσκει την οριστική λύση του

µέσα από την διαδικασία συλλογής τους από τον ∆ήµο Παξών σε containers και την τελική διάθεση

τους στο ΧΥΤΑ της Κέρκυρας αφού έχει εξασφαλιστεί ήδη η σχετική έγκριση µεταφοράς από τον

αρµόδιο Φορέα διαχείρισης απορριµµάτων του Ν.Κέρκυρας, τον Σύνδεσµο Καθαριότητας και

Προστασίας Περιβάλλοντος Κέρκυρας. Επιπλέον και η µελέτη διαχείρισης των απορριµµάτων του

∆ήµου Παξών έχει ήδη ενταχθεί προς υλοποίηση µέσω του προγράµµατος «Θησέας». Και οι δυο

αυτές ενέργειες θα συµβάλλουν αποφασιστικά προς την επίλυση του προβλήµατος έτσι ώστε να

κλείσει οριστικά η χωµατερή και να σταµατήσει η ρύπανση (και αισθητική) πάνω στο νησί καθώς τα

απορρίµµατα κατά την διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου πολλαπλασιάζονται, αφού ο πληθυσµός

σχεδόν δεκαπλασιάζεται, και έτσι υπάρχει αυξηµένη η ανάγκη µεγαλύτερης συχνότητας συγκοµιδής-

συλλογής και µεταφοράς τους.


196

Επίσης, στα πλαίσια της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, όπως

το έδαφος, οι υδάτινοι πόροι κλπ αλλά και του θαλάσσιου οικοσυστήµατος και περιβάλλοντος

ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στα απόβλητα των ελαιοτριβείων που λειτουργούν στους

Παξούς. Συνολικά λειτουργούν 5 ελαιοτριβεία, τα περισσότερα στο εσωτερικό του νησιού τα οποία

διαθέτουν τα απόβλητα τους, γνωστά και ως λιοζούµια, απευθείας στην θάλασσα είτε µέσω των

χειµάρρων είτε µέσω αγωγών κλπ. Τα απόβλητα των ελαιοτριβείων προκαλούν ρύπανση του εδάφους,

του υδροφόρου ορίζοντα αλλά και του θαλάσσιου οικοσυστήµατος και για αυτό θα πρέπει να

σχεδιαστεί και να εφαρµοστεί και στους Παξούς µια ολοκληρωµένη µέθοδος συλλογής, επεξεργασίας

και τελικής διάθεσης τους στα πλαίσια µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης απορριµµάτων-

µεταποιητικών αποβλήτων. Τέλος, στα πλαίσια ενός προγράµµατος ολοκληρωµένης διαχείρισης

απορριµµάτων θα πρέπει να προωθηθεί και η ανακύκλωση.

Εικόνα 2.4-Χώρος εναπόθεσης απορριµµάτων

Υποδοµές αποχέτευσης: Το αποχετευτικό δίκτυο των Παξών είναι προβληµατικό και ουσιαστικό δεν

υπάρχει οργανωµένο δίκτυο που να συνδέει όλους τους οικισµούς του νησιού σε ένα κοινό δίκτυο

τουλάχιστον εναπόθεσης των λυµάτων στην θάλασσα σε ένα σηµείο. Κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά

διαθέτει εγκατάσταση βόθρου όπως και το σύνολο σχεδόν των τουριστικών καταλυµάτων, ενώ ο

∆ήµος Παξών έχει δηµιουργήσει δηµοτικούς βόθρους (απορροφητικούς ή σηπτικούς) και µε ένα

δηµοτικό βυτιοφόρο µεταφέρει τα λύµατα, ιδιαίτερα την περίοδο του καλοκαιριού όπου οι

καταναλώσεις είναι κατά πολύ αυξηµένες, σε ένα σηµείο εναπόθεσης ώστε να µην επιβαρύνεται

περισσότερο το θαλάσσιο αλλά και χερσαίο περιβάλλον.

Επιπλέον η δηµοτική αρχή προχωράει στην οριστική λύση του προβλήµατος της αποχέτευσης µε

την ανάθεση σε γραφείο της µελέτης εγκατάστασης µονάδας βιολόγησης των λυµάτων του νησιού


197

καθώς η προηγούµενη Μ.Π.Ε. για εγκατάσταση Ε.Ε.Λ. στους Παξούς δεν προχώρησε. Συνίσταται

λοιπόν για αυτό η προώθηση των έργων αποχέτευσης (σε διαχωρισµένα δίκτυα οµβρίων-ακαθάρτων)

κατά προτεραιότητα στις πλέον τουριστικές περιοχές (Γάϊο, Λάκκα, Λογγός) και ο εξοπλισµός του

νησιού µε µονάδα βιολογικού καθαρισµού (τουλάχιστον πρωτοβάθµιου) που θα εξυπηρετεί όλους

τους οικισµούς του νησιού.

2.4.2 ∆ηµόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες και εξοπλισµός (διοικητικός-κοινωνικός).

Ένας σηµαντικός αριθµός των προσφερόµενων δηµοσίων και ιδιωτικών υπηρεσιών και του

διοικητικού και κοινωνικού εξοπλισµού που υφίστανται στο ∆ήµο Παξών αναπτύχθηκε και

δραστηριοποιήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες των µόνιµων κατοίκων και να συµβάλλει κατά

αποφασιστικό τρόπο στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής τους, ενισχύοντας παράλληλα την

ανάπτυξη του τουριστικού τοµέα.

Η αυξηµένη τουριστική κίνηση τα τελευταία χρόνια, που δηµιουργεί την ανάγκη βελτίωσης των

παρεχοµένων υπηρεσιών για την καλυτέρευση των συνθηκών διαµονής των επισκεπτών, οδήγησε

τους αρµόδιους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς αλλά και του ίδιους τους κατοίκους των Παξών

να δραστηριοποιηθούν περισσότερο.

Έτσι οι παρεχόµενες δηµόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες στο ∆ήµο Παξών, καθώς και ο

διοικητικός-κοινωνικός εξοπλισµός του, κρίνονται πλέον ως σχετικά ικανοποιητικές συγκρινόµενες µε

∆ήµους άλλων ελληνικών νησιών του ίδιου σχετικού µεγέθους. Συγκεκριµένα στο ∆ήµο Παξών

υπάρχουν οι εξής διοικητικές αρχές, δηµόσιες υπηρεσίες και γραφεία (διοικητικός εξοπλισµός):

∆ήµος Παξών (∆ηµαρχείο), Ειρηνοδικείο, ∆ηµοτική Αναπτυξιακή Επιχείρηση, Αστυνοµικό Τµήµα,

Λιµεναρχείο, Πυροσβεστική, ∆ΕΗ, ΟΤΕ, ΕΛΤΑ, Τελωνείο, ∆.Ο.Υ., ΚΕΠ (Κέντρο Εξυπηρέτησης

Πολιτών), 2 Γραφεία Συµβολαιογράφων και Υποθηκοφυλακείο, Ασφαλιστικό γραφείο,

Κτηµατοµεσιτικό γραφείο κλπ.

∆ραστηριοποιούνται επίσης οι παρακάτω τοπικές ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις):

Πολιτιστικός Σύλλογος Παξών, Αθλητικός Σύλλογος Παξών, Εκπολιτιστικός Σύλλογος Νεολαίας

Παξών, Κυνηγετικός Σύλλογος Παξών, Εµπορικός Σύλλογος Παξών, Αγροτικός Συνεταιρισµός

Παξών, Ελαιουργικός Συνεταιρισµός Παξών, Συνεταιρισµός Αλιέων Παξών καθώς και οι λοιπές

υπηρεσίες(κοινωνικός εξοπλισµός και λοιπές υπηρεσίες):


198

Πίνακας 2.12 -Λοιπές υπηρεσίες στο ∆ήµο Παξών Είδος Υπηρεσιών ∆ήµος Παξών Κοινωνικός εξοπλισµός Κέντρο Υγείας 1 (Αποτελούµενο από προσωπικό 11 ατόµων) Φαρµακεία 1 Οδοντιατρική κλινική 1 Παθολόγος 1 Σχολικές µονάδες 4 (Λύκειο-Γυµνάσιο, ∆ηµοτικό, Παιδικός και βρεφονηπιακός σταθµός) Υποδοµές άθλησης 3 Ποδοσφαιρικά γήπεδα, 2 γήπεδα µπάσκετ, 1 γήπεδο τένις Μουσεία 2 Βιβλιοθήκη-Ιστορικό αρχείο-Πινακοθήκη 1-1-1 Πολιτιστικό κέντρο 1 Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων-κατάρτισης 1 Λοιπές υπηρεσίες Τράπεζες 3 (Εθνική, Αγροτική, Εµπορική) Υπηρεσία ταχυµεταφοράς(COURIER) 1 ∆ηµοτική συγκοινωνία ΚΤΕΛ Αθηνών-Παξών

2.4.3 Χωροταξικός σχεδιασµός και χωρική οργάνωση

Ο χωροταξικός σχεδιασµός και ο πολεοδοµικός σχεδιασµός συναποτελούν την ευρύτερη έννοια

του χωρικού σχεδιασµού. Με τον χωροταξικό σχεδιασµό επιδιώκεται η εξισορρόπηση των επιµέρους

συµφερόντων και ο συντονισµός των δραστηριοτήτων µε την λήψη ενιαίων και όχι αποσπασµατικών

µέτρων. Οφείλει να είναι συνολικός καθώς αποσκοπεί στην ένταξη σε ένα ενιαίο πλαίσιο όλων των

επιµέρους αξιώσεων χρήσεως του χώρου µε τελικό στόχο την επίτευξη αρµονίας µεταξύ των έργων,

των δραστηριοτήτων και των επιµέρους σχεδιασµών. Τέλος, είναι σχεδιασµός υπερέχων, διότι έχει

σκοπό την εναρµόνιση όλων των επιµέρους ειδικών και τοπικών σχεδιασµών, και υπερτοπικός αφού

αναφέρεται σε χώρο µεγάλης κλίµακας, εθνικό ή περιφερειακό, σε αντίθεση µε τον πολεοδοµικό

σχεδιασµό, ο οποίος ως τοπικός σχεδιάζει λεπτοµερειακά µικρής κλίµακας εκτάσεις

(Παπαπετρόπουλος, 2004).

Στα Ιόνια Νησιά δεν έχει εφαρµοσθεί έως τώρα ένας εξορθολογισµένος χωροταξικός σχεδιασµός

και µια ισόρροπη χωρική οργάνωση. Ο χώρος αναπτύχθηκε σχεδόν άναρχα αποτελώντας τον

υποδοχέα παραγωγικών δραστηριοτήτων του πρωτογενούς, δευτερογενούς και κυρίως του

τριτογενούς τοµέα χωρίς να υπάρχουν συγκεκριµένα χωροταξικά και χωρικά αναπτυξιακά πλαίσια.

Σηµαντική παρατήρηση αποτελεί επίσης η παράµετρος ότι η ολοκλήρωση βασικών τεχνικών

υποδοµών µέσω του Α’ και Β’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων αλλά και οι βασικές επιλογές του Γ’ ΠΕΠ Ιονίων

Νήσων 2000-2006 έγιναν χωρίς την ύπαρξη θεσµοθετηµένου Χωροταξικού Σχεδιασµού της

Περιφέρειας. Η αναγκαιότητά του εµφανίζεται καθηµερινά σε κάθε πτυχή σηµαντικών

δραστηριοτήτων της Περιφέρειας, των Νοµαρχιακών της Αυτοδιοικήσεων και των ∆ήµων της.


199

Σε κάθε περίπτωση όλα τα αναπτυξιακά ζητήµατα αποτελούν ταυτόχρονα χωρικά ζητήµατα, µε

την έννοια ότι η αντιµετώπιση τους απαιτεί συνδυασµένη προσπάθεια µιας στρατηγικής της

περιφερειακής και τοπικής οικονοµίας και της χωροταξίας. Στην πραγµατικότητα τα ζητήµατα που

θίγονται είναι αναπτυξιακά, χωροταξικά, περιβαλλοντικά και µε αυτήν την έννοια χωρικά. Η

αντιµετώπιση τους χρήζει τον ορισµό ενός προτύπου χωρικής ανάπτυξης, που δεν δύναται να είναι

άλλο από την περιφερειακή και τοπική βιώσιµη ανάπτυξη διότι µόνον αυτή έχει την δυνατότητα να

συνδέει µε ολοκληρωµένο τρόπο τις αναπτυξιακές διαδικασίες µε την οργάνωση του χώρου. Οι αρχές

που περιγράφουν την βιώσιµη ανάπτυξη ορίζουν την βελτίωση της ποιότητας της ζωής και της

οικονοµικής κατάστασης, προστατεύοντας τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους και

δηµιουργώντας το πλαίσιο για την ισόρροπη ανάπτυξη τόσο στο πλαίσιο της οικονοµίας όσο και στο

πλαίσιο του χώρου. Η αναδιάρθρωση ενός παραγωγικού τοµέα περνά αναπόφευκτα από την

προστασία και την αναβάθµιση του χωρικού υποδοχέα. Σε ένα λοιπόν µακροχρόνιο χωροταξικό

σχέδιο, δύο αλληλοσυνδεδεµένοι στόχοι πρέπει να προωθηθούν: η βιώσιµη ανάπτυξη και η χωρική

συνοχή.

Συνοπτικά το πλαίσιο του προτύπου της χωρικής ανάπτυξης της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων

δύναται να συνοψισθεί στην συγκρότηση συγκεκριµένων χωροταξικών& χωρικών κατευθύνσεων για:

1) µια ήπιας µορφή ανάπτυξη που χαρακτηρίζεται από την αναστροφή της τάσης ότι η µοναδική πηγή

και δύναµη ανάπτυξης και αύξησης εισοδηµάτων είναι ο τουρισµός,

2) την διάχυση αυτής της ήπιας ανάπτυξης στις εσωτερικές περιοχές και τα µικρά νησιά προς όφελος

της ισόρροπης οικονοµικής και χωρικής ανάπτυξης,

3) την εξειδίκευση της βιώσιµης ανάπτυξης σε όλες τις χωρικές πολιτικές. Σε κάθε περίπτωση

πρόκειται για µια ανάπτυξη που έχει δυαδικό χαρακτήρα, είναι µεν ήπια αλλά ταυτόχρονα διαθέτει

ταχείς ρυθµούς αναπτυξιακής διαδικασίας,

4) την προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος και ειδικά των προστατευόµενων περιοχών, αφού

η ανάπτυξη του τουρισµού ταυτίζεται µε την ανάδειξη του φυσικού και πολιτισµικού περιβάλλοντος

5) την εξυγίανση των περιοχών που είναι κορεσµένες και υποβαθµισµένες από την υπέρµετρη

ανάπτυξη του τουρισµού. Ο προσανατολισµός στις αρχές της βιωσιµότητας αποτελεί την

σηµαντικότερη παράµετρο του χωροταξικού σχεδιασµού και του προτύπου χωρικής ανάπτυξης

κυρίως σε σχέση µε την προστασία του περιβάλλοντος, η οποία θα πρέπει να αποτελέσει τον

καθοριστικότερο παράγοντα της περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης.


200

Το πρότυπο χωρικής ανάπτυξης106 δραστηριοτήτων της Π.Ι.Ν. θέτει ως στρατηγικό του στόχο

την διαµόρφωση µιας ιδιαίτερης πολιτικής για τα µικρά νησιά της, όπως οι Παξοί, στα πλαίσια της

Ε.Ε., και την θεσµοθέτηση ειδικών αναπτυξιακών κινήτρων λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα της µε

ταυτόχρονη προώθηση έργων και υποδοµών που θα επιτρέπουν: την ανάπτυξη ποιοτικών και ειδικών-

εναλλακτικών µορφών τουρισµού, την σύνδεση των δραστηριοτήτων του πρωτογενούς και

δευτερογενούς τοµέα µε την τουριστική αγορά, την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη των περιοχών

που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 αλλά και των σηµαντικών πολιτιστικών µνηµείων και

παραδοσιακών οικισµών, την ενίσχυση των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών

δραστηριοτήτων που θα στηρίξουν την ενδογενή ανάπτυξη και θα δηµιουργήσουν νέες θέσεις

εργασίας στο τόπο, την διάδοση της χρήσης των νέων τεχνολογιών και την σύνδεση τους µε τα δίκτυα

υψηλής τεχνολογίας, τον περιορισµό του κόστους µεταφοράς ανθρώπων και αγαθών, την πύκνωση

των θαλάσσιων συγκοινωνιακών συνδέσεων κλπ.

Αναµφισβήτητα, δεν µπορεί να νοηθεί κανενός είδους χωρική ανάπτυξη για τα µικρά νησιά χωρίς

αυτή να λαµβάνει υπόψη και να επιχειρεί να αντιµετωπίσει τα ιδιαίτερα προβλήµατα τους, όπως αυτά

της γεωγραφικής αποσπασµατικότητας, της άρσης της αποµόνωσης και της ευθραυστότητας του

ανθρωπογενούς, φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος τους. Στόχος όλων των παρεµβάσεων, νέων

ή αναπλάσεων, θα πρέπει να είναι η οµαλή ένταξη στο νησιωτικό φυσικό περιβάλλον και στην

περιορισµένη τοπική χωρική κλίµακα. Για τα µικρά νησιά της Π.Ι.Ν., που διεκδικούν ανάπτυξη του

ανθρώπινου δυναµικού τους και βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων τους, η προστασία του

περιβάλλοντος, στα πλαίσια της ολοκληρωµένης και ισόρροπης ανάπτυξης, µε τα κατάλληλα έργα

υποδοµής προέχει, ώστε και σε αυτά να στηριχθεί η βιώσιµη τουριστική τους ανάπτυξη.

Η άναρχη και ανεξέλεγκτη τουριστική κυρίως ανάπτυξη στα µεγάλα και µικρά νησιά της

Περιφέρειας τα τελευταία χρόνια έχει επιφέρει αρνητικές χωροταξικές και χωρικές συνέπειες, όπως η

εκτεταµένη παρόδια, περιαστική και παράκτια δόµηση καθώς και η διάχυση διαφόρων µη αγροτικών

δραστηριοτήτων σε ζώνες υπαίθρου, προκαλώντας µη αναστρέψιµη αλλοίωση τοπίων, υποβάθµιση

του φυσικού περιβάλλοντος και των σηµαντικών οικοτόπων-βιοτόπων της Περιφέρειας, καταστροφή

της γεωργικής γης κλπ. Οι πιο έντονες σχετικά συγκρούσεις χρήσεων γης που παρατηρούνται στην

Περιφέρεια Ιονίων Νήσων χωροταξικά επικεντρώνονται: Στην παράκτια ζώνη των νήσων της Π.Ι.Ν.,

µε κύρια αιχµή περιοχές υπερβολικά ανεπτυγµένες τουριστικά χωρίς την πρόβλεψη αντίστοιχων

υποδοµών (Κέρκυρα, Ζάκυνθος κλπ) και στις προστατευόµενες περιοχές όπου η µη θεσµοθέτηση

Φορέων ∆ιαχείρισης µέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, η µη σύνταξη και εκπόνηση ΕΠΜ και Σχεδίων

106 Βλέπε Χάρτη 1 του Παραρτήµατος


201

∆ιαχείρισης για ορισµένες περιοχές όπως και οι Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι (περιοχή Natura 2000), η

ανυπαρξία εκπόνησης αλλά και εφαρµογής, όπου έχουν συνταχθεί, τοπικών Ε.Χ.Μ., κλπ αλλά και η

γενικότερη µη τήρηση και έλλειψη ελέγχου των περιβαλλοντικών όρων οξύνουν τα υπάρχοντα

προβλήµατα. Στις περιοχές αυτές οι συγκρούσεις αφορούν κυρίως την ανάπτυξη τουριστικών

υποδοµών, την οικιστική κυρίως παράκτια επέκταση αλλά και τις αγροτικές εκµεταλλεύσεις, την

αλιεία, τις µεταποιητικές δραστηριότητες κλπ.

Στους Παξούς, η κύρια σύγκρουση χρήσεων γης αφορά από την µια τον τουριστικό τοµέα και

την συνεχής οικιστική επέκταση στο νησί και από την άλλη πλευρά την παραδοσιακή

ελαιοκαλλιέργεια, µε την γεωργική γη που καταλαµβάνει, όπως και τα ευαίσθητα οικοσυστήµατα/

ενδιαιτήµατα και το τοπικό φυσικό, πολιτιστικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και τοπίο. Η γεωργική

γη στους Παξούς υφίσταται συνεχής µείωση, µε αρκετή ένταση, λόγω της αφαίρεσης σηµαντικών

εκτάσεων για τουριστική-οικιστική αξιοποίηση. Η πορεία που συνήθως ακολουθείται κωδικοποιείται

σε µερικά απλά στάδια-φάσεις κυκλικής ανάπτυξης. Ξεκινά µε την κατακόρυφη άνοδο των τιµών της

γης λόγω του αυξηµένου τουρισµού, έπειτα ακολουθούν πιέσεις για κατάτµηση της γεωργικής γης σε

µικρότερα κοµµάτια, εγκατάλειψη των αγροτικών γαιών και περιθωριοποίηση της γεωργίας,

οικιστική-τουριστική ανάπτυξη πλησίον παραδοσιακών οικισµών, περιοχών ιδιαίτερου φυσικού

κάλλους και σηµαντικών οικοσυστηµάτων και βιοποικιλότητας αλλά και κατά µήκος της παράκτιας

ζώνης, δηµιουργία νέων ή βελτίωση των υφιστάµενων υποδοµών κ.ο.κ. Αυτός ο συγκεκριµένος

ανταγωνισµός χρήσεων γης µεταξύ τουρισµού και γεωργίας έχει αναµφίβολα αρνητικές επιπτώσεις

στα οικοσυστήµατα, στους φυσικούς πόρους και στο τοπικό περιβάλλον γενικότερα των Παξών.

Η Ειδική Χωροταξική Μελέτη της νήσου Παξοί εκπονήθηκε απ’ ευθείας από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε.

και κανείς δεν γνωρίζει έκτοτε την τύχη της, παρόλο που ο ευαίσθητος χώρος και το απαράµιλλο

φυσικό κάλλος του νησιού είχαν και έχουν ανάγκη προστασίας (Πανδής,2005). Επίσης, όσον αφορά

την περιοχή µελέτης µας, τους νήσους Παξούς, και σύµφωνα µε το Περιφερειακό Πλαίσιο

Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΧΣ & ΑΑ) της Π.Ι.Ν., αυτοί εντάσσονται

στην ειδική θεµατική χωρική ενότητα της Περιφέρειας που περιλαµβάνει όλα τα µικρά νησιά για τα

οποία θα πρέπει να εκπονηθούν ειδικά Αναπτυξιακά Σχέδια που καθορίσουν τα ειδικά κίνητρα για την

ανάπτυξη τους, ώστε να συµπεριληφθούν στην προοπτική της ένταξής τους στην συνολική

αναπτυξιακή διαδικασία. Εξάλλου οι προτεινόµενες υποδοµές συγκλίνουν προς την ίδια κατεύθυνση.

Γενικά στα µικρά νησιά της Π.Ι.Ν. και δη στους Παξούς ενδείκνυται η ανάπτυξη εναλλακτικών

µορφών τουρισµού (οικοτουρισµός) στη χωρική κλίµακα που καταλαµβάνουν σε σύνδεση µε τις

υπόλοιπες ανεπτυγµένες τουριστικές περιοχές.


202

Τέλος, προτείνεται για τους νήσους Παξοί και Αντίπαξοι να χαρακτηριστούν ως Περιοχή Ειδικών

Χωρικών Παρεµβάσεων (ΠΕΧΠ) βάση του άρθρου 11 του Ν. 2742/99, να συνταχθεί και να εκπονηθεί

Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) για την περιοχή Natura 2000, και απαραίτητα το Σχέδιο

∆ιαχείρισης θα συµπληρώναµε, όπως και να συσταθεί Φορέας ∆ιαχείρισης της Π.Π. των

νήσων(άρθρο 15 του Ν. 2742/99). Η τωρινή ∆ηµοτική αρχή των Παξών έχει κάνει µια αρχική

προσπάθεια διερεύνησης των δυνατοτήτων της για την σύσταση ενός Φορέα ∆ιαχείρισης έχοντας

συντάξει ένα προσχέδιο µελέτης. Επιπλέον, έχει προχωρήσει στην καταγραφή της χλωρίδας των

νήσων και γενικά κρίνει ως πολύ θετική την ένταξη των Παξών και Αντίπαξων στο δίκτυο Natura

2000 και την µελλοντική ίδρυση ενός Φ.∆. για την µελλοντική βιώσιµη αναπτυξιακή τοπική

διαδικασία, εκτός των άλλων, και σε θέµατα τοπικής χωροταξίας και πολεοδοµίας.

Η εσωτερική χωροταξία στις περιοχές του δικτύου Natura 2000, παρά το γεγονός ότι δεν

περιλαµβάνεται στην κλίµακα του χωροταξικού σχεδιασµού ως µια υποκατηγορία, έχει ιδιαίτερο

ενδιαφέρον και σε ένα βαθµό αναδεικνύεται από τα Σχέδια ∆ιαχείρισης και τις Ειδικές

Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) των προστατευόµενων περιοχών. Οι περιοχές αυτές χωροταξικά

αποτελούν περιοχές ενός συγκεκριµένου συγκριτικού πλεονεκτήµατος (Ζήσης,2003). Στο σηµείο

αυτό θα πρέπει να προσθέσουµε ότι η Π.Ι.Ν. αλλά και οι Παξοί σε τοπικό επίπεδο, µπορούν να

εκµεταλλευτούν τις δυνατότητες που τους δίνονται για την προώθηση της βιώσιµης περιφερειακής και

τοπικής ανάπτυξης τους µέσω της Ολοκληρωµένης ∆ιαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών (Ο∆ΠΖ).

Η Ο∆ΠΖ αποτελεί µια δυναµική, πολυτοµεακή και επαναληπτική διαδικασία για την προώθηση

της βιώσιµης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών της Ευρώπης. Αποτελεί µια συνεχής και αέναη

διαδικασία που απαιτεί: α) διατοµεακό συντονισµό πολιτικών, ενεργειών και προγραµµάτων

ανάπτυξης, β) ενσωµάτωση της περιβαλλοντικής διαχείρισης στον χωροταξικό σχεδιασµό και γ)

συµµετοχή και συναίνεση όλων των ενδιαφερόµενων φορέων και της τοπικής κοινωνίας στο πλαίσιο

του ∆ηµοκρατικού προγραµµατισµού. Μακροπρόθεσµα επιδιώκει να επιτύχει µια ισορροπία µεταξύ

των περιβαλλοντικών, οικονοµικών και κοινωνικών, πολιτισµικών και ψυχαγωγικών στόχων εντός

των ορίων που θέτει η φυσική δυναµική ενός τόπου ή µιας ευρύτερης παράκτιας ή νησιωτικής

περιοχής όπως η Π.Ι.Ν. Μάλιστα, στην περίπτωση των µικρών νησιών, η διαχείριση της παράκτιας

ζώνης είναι συνήθως συνώνυµη µε το σχεδιασµό και την διαχείριση ολόκληρης της νήσου και της

περιβάλλουσας θαλάσσιας περιοχής.

Σύµφωνα τέλος µε την δηµοτική αρχή, οι Παξοί ήδη από το 2004 προσπαθούν να ενταχθούν στον

ευρύτερο χωροταξικό σχεδιασµό της Περιφέρειας σύµφωνα µε το ΠΠΧΣ & ΑΑ. Έχουν συνταχθεί και

διατυπωθεί επισήµως οι προτάσεις, ψηφίστηκαν και πέρασαν από το Περιφερειακό συµβούλιο και το


203

Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. και από εκεί και πέρα, από το ∆εκέµβριο του 2004, τελµάτωσε η όλη διαδικασία και

τα πάντα είναι στην αναµονή. Το θέµα κρίνεται ως µέγιστης σηµασίας από την τοπική αυτοδιοίκηση

καθώς είναι ευκόλως αντιληπτό ότι αν το χωροταξικό µπει σε εφαρµογή τότε η όλη τοπική

αναπτυξιακή διαδικασία, η οποία έχει θέσει µελλοντικούς στόχους οικονοµικής, κοινωνικής και

περιβαλλοντικής βιωσιµότητας, θα προχωρήσει και θα υπάρχει έτσι η κατάλληλη χωροταξική «βάση»

για την επίτευξη των στόχων προς την τοπική βιώσιµη ανάπτυξη. Η βιώσιµη ανάπτυξη του

νησιωτικού χώρου επιδιώκεται σήµερα, στο θεσµικό πλαίσιο των διατάξεων του νόµου 2742/99, µε

την έκδοση Περιφερειακών Πλαισίων για τις αντίστοιχες Νησιωτικές Περιφέρειες

(Παπαπετρόπουλος,2004).

2.4.4 Ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου και της τοπικής οικιστικής δοµής

Το οικιστικό δίκτυο αποτελεί στην περίπτωση της Π.Ι.Ν. µια βασική συνιστώσα της χωρικής και

χωροταξικής οργάνωσης, της ολοκληρωµένης ανάπτυξης της υπαίθρου αλλά και της διοικητικής

διάρθρωσης της. Η χωρική οργάνωση έχει πάρα πολύ µεγάλη σηµασία για τα µικρά νησιά της. Η

οικιστική διαβάθµιση που προτείνεται σε επίπεδο Περιφέρειας, σύµφωνα µε το ΠΠΧΣ & ΑΑ της

Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (2004) και που εν µέρει υφίσταται και ισχύει, λαµβάνοντας υπόψη και το

γεγονός ότι η κλίµακα του νησιωτικού χώρου των Ιονίων Νήσων δεν επιτρέπει µεγάλες

διαφοροποιήσεις βαθµίδων των οικισµών, είναι η εξής:

∆ιάρθρωση του Περιφερειακού οικιστικού δικτύου

-κέντρο 1ου επιπέδου (πρωτεύουσα της Περιφέρειας)

-κέντρο 2ου επιπέδου (πρωτεύουσα του Νοµού)

-κέντρο 3ου επιπέδου (δυναµικά κέντρα Νοµού)

-κέντρο 4ου επιπέδου ενισχυµένου (κέντρα τουριστικής ανάπτυξης και ενισχυµένων υποδοµών)

-κέντρο 4ου επιπέδου (έδρες ∆ήµων)

-κέντρα 5ου επιπέδου ενισχυµένου (επιλεγµένοι οικισµοί µε σηµαντικότερο ρόλο)

-κέντρα 5ου επιπέδου(οι υπόλοιποι οικισµοί)

Στα υπό διαµόρφωση αυτά πλαίσια η κατάσταση της οικιστικής δοµής και ιεράρχησης του

οικιστικού δικτύου των Παξών παρουσιάζει την εξής εικόνα. Ο ∆ήµος Παξών (Καποδιστριακός

∆ήµος) αποτελείται από 4 ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα τα οποία περιλαµβάνουν 30 οικισµούς συνολικά

Πιο αναλυτικά:


204

Πίνακας 2.13-∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα του ∆ήµου Παξών και σύνολο οικισµών ∆ήµος Παξών-∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα και οικισµοί ∆.∆. ΓΑΪΟΥ-ΟΙΚΙΣΜΟΙ ∆.∆. ΛΑΚΚΑΣ-ΟΙΚΙΣΜΟΙ Γάϊος,ο(Παξοί,οι)-Αντίπαξος,ο (νησίς)-Βελιανιτάτικα, τα Βλαχοπουλάτικα, τα-Ιεροµόναχος, ο-Κατσιµάτικα, τα Μακράτικα, τα-Μπογδανίτικα, τα-Οζιάς, ο- Παναγία, η (νησίς)

Λάκκα, η-Απεργάτικα, τα-Αρωνάτικα, τα- Γραµµατικάτικα, τα-∆αλιετάτικα, τα-Μαστοράτικα, τα- Μουγκελάτικα, τα-Πετράτικα, τα

∆.∆. ΛΟΓΓΟΥ-ΟΙΚΙΣΜΟΙ ∆.∆. ΜΑΓΑΖΙΩΝ-ΟΙΚΙΣΜΟΙ Λογγός, ο-Ανεµογιαννάτικα, τα-∆ενδιάτικα, τα-Καγκάτικα, τα Κοντογιαννάτικα, τα-Κούτσιον, το

Μαγαζιά, τα-Αρβανιτακάτικα, τα-Κουρτάτικα, τα Μανεσάτικα, τα-Μποϊκάτικα, τα-Πλάτανος, ο

Πηγή: ΕΣΥΕ

Το σηµαντικότερο από διοικητικής, οικονοµικής, κοινωνικής κλπ ∆.∆. του ∆ήµου Παξών είναι ο

Γάϊος, πρωτεύουσα και βασικό λιµάνι των Παξών µε το µεγαλύτερο αριθµό οικισµών, µε τα ∆.∆. της

Λάκκας και του Λόγγου να έχουν δευτερεύων σηµασία, ρόλο και χαρακτήρα. Γενικά η οικιστική

δοµή των Παξών χαρακτηρίζεται κυρίως από τουριστικού και αγροτικού τύπου συγκεντρώσεις

πληθυσµού και δραστηριοτήτων, µε το σύνολο του πληθυσµού να χαρακτηρίζεται ως αγροτικός λόγω

της έλλειψης ενός αστικού ή τύπου αστικού κέντρου στο νησί. Με βάση τώρα την προτεινόµενη αλλά

και ήδη προωθούµενη οικιστική αναδιάρθρωση, ο Γάϊος καλείται να διαδραµατίσει τον

σηµαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη των Παξών, ως εξαρτηµένο αλλά συνεχώς ενισχυµένο οικιστικό

κέντρο ως προς το επίπεδο του. Έτσι, ο οικισµός του Γάϊου, ο οποίος προτείνεται ως κέντρο

ενισχυµένου επιπέδου θα πρέπει να έχει στην διάθεση του περισσότερες εξυπηρετήσεις από εκείνες

που προβλέπονται, όσο αφορά τον διοικητικό-κοινωνικό εξοπλισµό του, ως έδρα του ∆ήµου Παξών.

Ο Γάϊος, καλείται να λειτουργήσει ως πόλος ανάπτυξης και διασύνδεσης των λοιπών οικισµών του

νησιού µε αυτόν αλλά και µε τα ευρύτερα οικιστικά κέντρα του νοµού, της Π.Ι.Ν. αλλά και της

ηπειρωτικής Ελλάδας (λιµάνι Ηγουµενίτσας, κλπ) ως ένα δυναµικό κέντρο του Ν. Κέρκυρας.

Πίνακας 2.14-∆ιάρθρωση του οικιστικού δικτύου της Π.Ι.Ν. και του Νοµού Κέρκυρας σε σχέση µε το ∆ήµο Παξών * Ο οικισµός του Γάϊου θεωρείται ενισχυµένος ως προς το επίπεδο του(και επικαλύπτει και τις προηγούµενες βαθµίδες

Κέντρα 1ου επιπέδου

Εξαρτηµένα Κέντρα 2ου επιπέδου

Εξαρτηµένα Κέντρα 3ου επιπέδου

Εξαρτηµένα Κέντρα 4ου επιπέδου ενισχυµένου

ΕξαρτηµέναΚέντρα 4ου επιπέδου

Εξαρτηµένα Κέντρα 5ου επιπέδου ενισχυµένου

Οικισµοί 5ου επιπέδου

Κέρκυρα

*Γάϊος

Λάκκα

Λοιποί οικισµοί

Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε., 2003β

Συγκεκριµένα, ο ρόλος και οι περιοχές επιρροής των κέντρων 3ου- 4ου- 5ου επιπέδου γενικά

διαµορφώνονται ως εξής, µε τον Γάϊο αλλά και τον οικισµό της Λάκκας να αποκτά ο καθένας το δικό

του ξεχωριστό αναπτυξιακό προφίλ και σηµασία στην διαδικασία της τοπικής και περιφερειακής

ανάπτυξης.


205

Κέντρα ανάπτυξης αγροτικού χώρου (3ου επιπέδου)- Γάϊος: Τα κέντρα αυτά υπαίθρου-δυναµικά

κέντρα των Νοµών- να αποτελούν ενδιάµεση οικιστική βαθµίδα ανάµεσα στις πρωτεύουσες των

νοµών και τις έδρες των ∆ήµων, έχοντας αποκεντρωµένες υπηρεσίες τοπικής και νοµαρχιακής

εµβέλειας για την εξυπηρέτηση της ευρύτερης περιοχής επιρροής τους. Τα οικιστικά κέντρα 3ου

επιπέδου-µεσαίου µεγέθους-στα µικρά νησιά όπως οι Παξοί, δύναται να λειτουργήσουν ως κέντρα

ανάπτυξης του αγροτικού χώρου αναλαµβάνοντας ένα ρόλο ‘’ κόµβου’’ στο δίκτυο των αγροτικών

οικισµών. Τέλος, τα κέντρα αυτά σε συνδυασµό µε τις πρωτεύουσες των νοµών θα είναι σε θέση να

συγκροτήσουν ένα σχετικά ισχυρό οικιστικό δίκτυο και έτσι να συµβάλλουν τα µέγιστα στην

συνολική αναπτυξιακή διαδικασία.

Ρόλος των εδρών των ∆ήµων (κέντρα 4ου επιπέδου και 4ου ενισχυµένου)- Γάϊος (ως έδρα του

∆ήµου Παξών): Συνίσταται η απόδοση µιας αναπτυξιακής ταυτότητας στις έδρες των νέων ∆ήµων

ώστε να αποκτήσουν µια δηµογραφική ανοδική πορεία και να ενισχυθούν µε υποδοµές, υπηρεσίες και

διοικητικό-κοινωνικό εξοπλισµό. Η στήριξη θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι διοικητική,

κοινωνική και τεχνολογική-τεχνική για να καταλήγει στην απόδοση ενός αναπτυξιακού ρόλου µε

έµφαση στους αδύνατους κρίκους του λοιπού οικιστικού δικτύου. Το ρόλο αυτό καλείται να

επιτελέσει στο ∆ήµο Παξών ο Γάϊος.

Κέντρα 5ου επιπέδου και 5ου επιπέδου ενισχυµένου-Γάϊος και Λάκκα: Προτείνεται η ένταξη στο 5ο

ενισχυµένο επίπεδο των οικισµών που µπορούν να αναλάβουν ένα σηµαντικότερο ρόλο στο πλαίσιο

των νέων ∆ήµων, όπως αποτελεί η Λάκκα και ο Γάϊος για το ∆ήµο Παξών. Βέβαια και οι υπόλοιποι

οικισµοί του ∆ήµου Παξών καλούνται να διαδραµατίσουν τον δικό τους ξεχωριστό ρόλο στην

συνολική διαδικασία ανάπτυξης των νήσων. Συµπερασµατικά, η διάρθρωση του οικιστικού δικτύου

των Παξών είναι σχετικά περιορισµένη ως απόρροια φυσικά του µικρού µεγέθους του νησιού,

διαθέτει όµως ένα αρκετά σηµαντικό κέντρο πολλαπλού αναπτυξιακού τύπου και χαρακτήρα µε

διαφαινόµενη την τάση δηµιουργίας του ως υποτυπώδους ηµιαστικού κέντρου, τον Γάϊο, και

αρκετούς οικισµούς-δορυφόρους γύρω από αυτόν συµπληρωµατικού χαρακτήρα. Ιδιαίτερη σηµασία

έχουν για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού οι οικισµοί της Λάκκας και του Λόγγου που

απορροφούν ένα κοµµάτι της τουριστικής κίνησης και ουσιαστικά εξελίσσονται και

επανασχεδιάζονται να λειτουργήσουν προς αυτήν την κατεύθυνση, όπως και ο οικισµός των

Μαγαζιών στην ενδοχώρα µε προσανατολισµό περισσότερο εναλλακτικής τουριστικής αξιοποίησης

διαφοροποιηµένης από τους παράκτιους τουριστικούς προορισµούς.

Ένα άλλο ζήτηµα στο οποίο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύνουσα σηµασία στον χωροταξικό

και χωρικό σχεδιασµό των Παξών, είναι αυτό της πολεοδοµικής κατάστασης. Η πολεοδοµική µελέτη


206

των οικισµών της νήσου των Παξών (Γάϊος -Λάκκα-Λογγός) παρότι έχει ανατεθεί από το 1991 από τη

Νοµαρχία Κέρκυρας και η προµελέτη είχε συνταχθεί την ίδια χρονιά, δεν συνεχίστηκε έκτοτε και

ουσιαστικά δεν εκπονήθηκε ποτέ. Η πρόταση που έχει καταθέσει η τωρινή δηµοτική αρχή στο

πρόγραµµα «Θησέας»- Υποπρόγραµµα 2: Τοπική ανάπτυξη και προστασία του περιβάλλοντος,

Μέτρο 2.1.α: Μελέτες: Μελέτη Οικισµών του ∆ήµου Παξών- και έχει ήδη εγκριθεί (ενταγµένα έργα

19/10/2005), αποτελεί ίσως την καλύτερη προσπάθεια των τελευταίων ετών για την αντιµετώπιση του

προβλήµατος αυτού προς την βελτίωση του τοπικού οικιστικού ιστού και την στήριξη της

οικονοµικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής συνοχής στο πλαίσιο του χωροταξικού σχεδιασµού µε

επίκεντρο την βιώσιµη τοπική ανάπτυξη. Άλλωστε συνάδει µε την προτεινόµενη κατεύθυνση µέσω

του ΠΠΧΣ & ΑΑ της Περιφέρειας για σύνταξη και εκπόνηση κατά προτεραιότητα Γενικού

Πολεοδοµικού Σχεδίου (Γ.Π.Σ.) και Σχεδίου Χωροταξικής Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης

(Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.),σύµφωνα µε τον Νόµο 2508/97, στα οικιστικά κέντρα 3ου επιπέδου της Π.Ι.Ν (∆.∆.

Γάϊου για τον ∆ήµο Παξών) και γενικότερα µελετών και έργων διαµόρφωσης και ανάπλασης. Να

προσθέσουµε εδώ ότι µε ενταγµένο έργο στο Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων στην κατηγορία ενέργειας

«Ανάπλαση-Αξιοποίηση περιοχής» προχωράει η ανάπλαση των κοινόχρηστων χώρων τµήµατος του

οικισµού του Γάϊου.

Το γεγονός ότι η χωρική κλίµακα των νήσων είναι αρκετά περιορισµένη και οι οικισµοί

(οικιστικά σύνολα) τόσο πολυδιάσπαρτοι (για ένα µικρό νησί), δίνει την δυνατότητα µε διάφορους

τρόπους(ζώνη οικισµού στα 500 µέτρα, οικιστικά σύνολα που βεβαιώνονται από την Πολεοδοµία

κλπ) κάθε έκταση που δεν είναι χαρακτηρισµένη ως δασική να µπορεί να οικοδοµηθεί. Ουσιαστικά οι

Παξοί είναι οικοδοµήσιµοι από την µια άκρη στην άλλη, αφού οποιοσδήποτε έχει µια έκταση µε

ελαιόδεντρα του έχει δοθεί η εντύπωση, έτσι έχει δηµιουργηθεί πλέον η σκέψη και η πεποίθηση του,

ότι είναι οικόπεδο, είναι οικοδοµήσιµο.

Για αυτό θα πρέπει να καθοριστούν αυστηρότεροι όροι δόµησης µε ειδικές χωροταξικές-

πολεοδοµικές διατάξεις όχι µόνο για την περίµετρο του νησιού αλλά και για το εσωτερικό του, µε

σεβασµό στην τοπική αρχιτεκτονική και τα δοµικά υλικά που χρησιµοποιούνται είτε για την

κατασκευή νέων κτισµάτων είτε για την ανακατασκευή παλαιότερων αλλά και περιορισµό στο ύψος

των νέων κατασκευών-λοιπών αναπτυξιακών υποδοµών. Θα πρέπει επιπλέον να προστατευθούν η

οικολογικά ευαίσθητη περιοχή των νήσων (περιοχή Natura 2000) και τα φυσικά της οικοσυστήµατα-

τοπία, όπως και οι παραδοσιακοί οικισµοί από την άναρχη και ανεξέλεγκτη δόµηση για να υπάρξει

έτσι µια συνολική προστασία και προσπάθεια διατήρησης και ανάδειξης της ιδιοµορφίας του

οικιστικού χαρακτήρα και της δοµής των νήσων Παξών.


207

2.4.5 Πολιτιστικά στοιχεία: πολιτισµός και πολιτιστική κληρονοµιά

Σηµαντικό µέρος της παλαιότερης αλλά και της σύγχρονης πολιτιστικής και πολιτισµικής

δραστηριότητας και κληρονοµιάς των Ιονίων Νήσων κατέχει αναµφισβήτητα και το µικρό νησί των

Παξών. Οι Παξοί διαθέτουν ένα πολύ πλούσιο απόθεµα πολιτισµού, κουλτούρας, ιστορίας-

µυθολογίας, παραδόσεων, ηθών και εθίµων αλλά και ποικίλλων σύγχρονων πολιτιστικών

δραστηριοτήτων. ∆εν θα ήταν υπερβολή αν διατυπώναµε την άποψη ότι ο πολιτισµός, µαζί βέβαια µε

το πλούσιο φυσικό περιβάλλον, είναι τα στοιχεία που προσδιορίζουν και διαφοροποιούν το

τουριστικό προϊόν τους αποτελώντας τους κύριους µοχλούς της αναπτυξιακής διαδικασίας. Συνολικά

στους Παξούς υπάρχει πλήθος από πολιτιστικά, ιστορικά, και εκκλησιαστικά µνηµεία και αξιοθέατα

µε τα κυριότερα από αυτά να αποτελούν:

Οι 64 εκκλησίες, κυρίως βυζαντινές, διάσπαρτες σε όλη την έκταση των Παξών που αποτελούν

εκκλησιαστικά µνηµεία και αρχιτεκτονικά δείγµατα µιας άλλης εποχής και αναβιώνουν έτσι την

κληρονοµιά της βυζαντινής περιόδου των Παξών. Οι πιο χαρακτηριστικές από αυτές είναι: η

εκκλησιά της Υπαπαντής και το οµώνυµο µοναστήρι στην Λάκκα, το µοναστήρι της Παναγιάς στο

οµώνυµο νησάκι, το παλαιό εκκλησάκι του Αγ. Σπυρίδωνα στο µικρό νησάκι Καλτσονήσι κ.ά.

Τα δείγµατα αρχαιολογικών χώρων όπως:

Κοντά στον οικισµό των Μαγαζιών (περιοχή Λαγκάδια) έχει εντοπιστεί ένα αρχαίο

νεκροταφείο του 400 π.Χ. περίπου. Αρχικά τυχαία (1995) και αργότερα αρχαιολόγοι (το 2003)

ανακάλυψαν, αρχαίους τάφους, εξαιρετικού ενδιαφέροντος καθώς χρονολογούνται από το 600 π.Χ.

και 300 π.χ. αντίστοιχα καθώς και πιθανόν την περίµετρο ενός αρχαίου οικισµού. Προσπάθειες

καταβάλλονται από την τοπική αυτοδιοίκηση και τον πολιτιστικό σύλλογο ώστε να συνεχισθούν οι

ανασκαφές στην περιοχή,

Στην τοποθεσία Πόρτο Οζιά, στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας της Αγ. Μαρίνας

έχει εντοπιστεί αρχαιολογικός χώρος, χωρίς όµως να έχουν γίνει µέχρι σήµερα οργανωµένες

ανασκαφές. Η εκκλησία είναι χτισµένη µε αρχαίο δοµικό υλικό, δείγµα ύπαρξης αρχαιολογικού

χώρου στην περιοχή και

Τµήµα αρχαίων τειχών έχει εντοπισθεί στο νησάκι της Παναγιάς και στις παρυφές του Γάϊου

(Κακή Λαγκάδα). Γενικά οι Παξοί είναι πλούσιοι σε αρχαιολογικά ευρήµατα (ενάλια ευρήµατα,

νοµίσµατα, προϊστορικά εργαλεία κλπ) χωρίς όµως την απαραίτητη αξιολόγηση και σηµασία από την

αρµόδια Αρχαιολογική υπηρεσία.


208

Μνηµεία και κτίσµατα της Ενετικής περιόδου που διαδραµάτισε τον σηµαντικότερο ίσως ρόλο

στην αναπτυξιακή ιστορία και πορεία των Παξών, όπως και πολλά άλλα νεότερα αξιόλογα δείγµατα

πολιτισµού, παράδοσης και επτανησιακής αρχιτεκτονικής όπως:

Το Ενετικό φρούριο (εικόνα 2.5), κτισµένο στο καταπράσινο νησάκι του Αγ. Νικολάου,

κατασκευάστηκε το 1423 από τους Ενετούς και ακόµα και σήµερα η κατάσταση του είναι πολύ καλή.

Στέκει περήφανος φρουρός του νησιού γεµίζοντας δέος τον επισκέπτη εντυπωσιάζοντας µε την

απλότητα του και την επιβλητική γραµµή του. Μέχρι τώρα το νησάκι (και το κάστρο) είναι

επισκέψιµο µόνο κατόπιν άδειας από την ∆ηµοτική αρχή αλλά έπειτα από πολυετή αγώνα των

κατοίκων των Παξών που κατάφεραν να πετύχουν την απόλυτη προστασία του από την πολιτεία ως

ενός φυσικού κάλλους τοπίο, υπάρχει η σκέψη για ένα πρόγραµµα ήπιας τουριστικής αξιοποίησης

του. Παράλληλα χτίστηκε την ίδια εποχή και ένα δεύτερο, το κάστρο του ∆ιαλέτου, στην Λάκκα που

από αµέλεια έχει δυστυχώς τελείως καταστραφεί. Και τα δυο αυτά φρούρια κατασκευάστηκαν από

τους Ενετούς για την προστασία του νησιού από τους κατακτητές.

Εικόνα 2.5-Η νότια άποψη του ενετικού κάστρου στο νησάκι του Άγιου Νικολάου(Πηγή-Photo Paxi)

Παραδοσιακά, ερειπωµένα τα περισσότερα, ελαιοτριβεία όπως και ανεµόµυλοι που χτίστηκαν

κυρίως την περίοδο της Ενετοκρατίας για την υποστήριξη και προώθηση της εντατικής

ελαιοκαλλιέργειας του νησιού και αποτελούν σήµερα ζωντανά δείγµατα του άλλοτε γεωργικού

τρόπου ζωής και της έντονης οικονοµικής δραστηριότητας των Παξινών. Υπολογίζεται ότι περίπου

156 ελαιοτριβεία και 16 ανεµόµυλοι λειτουργούσαν κάποτε στους Παξούς µε αρκετά από αυτά


209

(κυρίως τους ανεµόµυλους) να σώζονται έως και σήµερα σε καλή κατάσταση. Μάλιστα αρκετοί

παλαιοί ανεµόµυλοι έχουν κηρυχθεί διατηρητέοι από το Υπουργείο Πολιτισµού και προστατεύονται

από την αρµόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων όπως ο παραδοσιακός πετρόχτιστος µύλος του Λεσιανίτη στα

Τρανακάτικα (Γάϊος), ο παλιός ανεµόµυλος του Κουβαλιά στο νησάκι του Αγίου Νικολάου κλπ.

Τέλος χαρακτηριστικό είναι το παλαιό ελαιοτριβείο του Ανεµογιάννη στον όρµο του Λογγού.

Οι παραδοσιακές στέρνες, που χρησίµευαν για την συλλογή και αποθήκευση του νερού, αρκετές

αυτών να διατηρούνται και σήµερα µε πιο χαρακτηριστικές και ιδιαίτερες αυτές στην περιοχή του

Γάϊου (οι στέρνες της Αγ. Ελεούσας, των Αγ. Αποστόλων, των Αγ. Αναργύρων κτισµένες δίπλα στις

οµώνυµες εκκλησίες) αλλά και σε πολλά άλλα µέρη του νησιού (Λογγός, Λάκκα, Ερηµίτης, Οζιάς,

Βλαχοπουλάτικα, Αντιπαξοί κλπ). Οι πέτρινες αυτές υδροδεξαµενές κατασκευάστηκαν αρχικά από

τους πρώτους κατοίκους των Παξών τα αρχαία χρόνια. Οι Ενετοί έχτισαν νέες δεξαµενές δίπλα στις

παλαιές πηγές, και αργότερα οι Άγγλοι µηχανικοί (εικόνα 2.6) ακόµα µεγαλύτερες, που ουσιαστικά

έλυσαν το πρόβληµα του νερού για τους Παξούς. Όλες αυτές οι κατασκευές, πολλές από τις οποίες

λειτουργούν ακόµη, είναι πραγµατικά έργα τέχνης και για αυτό προστατεύονται σήµερα ως µνηµεία

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς από τους ντόπιους και το Υπουργείο Πολιτισµού και

αποτελούν αναµφισβήτητα ζωντανά δείγµατα µιας άλλης «κουλτούρας» για το νερό και την βιώσιµη

διαχείριση του.

Εικόνα 2.6- Πέτρινη υδροδεξαµενή κατασκευασµένη από τους Άγγλους στους Παξούς.

Οι ξερολιθιές-πεζούλες(αναβαθµίδες στις ελιές) γνήσιας λαϊκής και αγροτικής παράδοσης.

Ο παλιός γραφικός φάρος στο νησάκι της Παναγιάς όπως επίσης και ο παραδοσιακός φάρος στο

κατάφυτο λόφο πάνω από τον οικισµό της Λάκκας µε ένα από τα οµορφότερα ηλιοβασιλέµατα του

Ιονίου και

Οι παραδοσιακοί οικισµοί επτανησιακής αρχιτεκτονικής µε παραδοσιακά σπίτια, πετρόχτιστα

σοκάκια και µικρές παραθαλάσσιες πλατείες όπως ο Γάϊος, η Λάκκα και ο Λόγγος. Ο παραδοσιακός


210

οικισµός Μαγαζιά, µε πετρόχτιστα σπίτια και περίτεχνες ξερολιθιές, ιστορικό µέρος των

«ταβερνείων» του νησιού. Ο Οζιάς, ο παλαιότερος οικισµός του νησιού µε επίσης παραδοσιακά

σπίτια από πέτρα, που αποτελεί στην ουσία ενιαίο οικιστικό χώρο-σύνολο µε τον Γάϊο. Σύµφωνα

τέλος µε το ΦΕΚ 594(13/11/1978) οι οικισµοί Μαγαζιά, Κατσιµάτικα και Βλαχοπουλιάτικα

χαρακτηρίστηκαν ως παραδοσιακοί από το Ελληνικό κράτος και το αρµόδιο Υπουργείο Πολιτισµού.

∆υστυχώς όµως οι επίσηµα χαρακτηρισµένοι ως παραδοσιακοί οικισµοί αποτελούν σχήµα οξύµωρο

στους Παξούς, καθώς υπάρχουν οικισµοί οι οποίοι δεν είναι θεσµικά χαρακτηρισµένοι ως

παραδοσιακοί και έχουν κρατήσει το παραδοσιακό τους χρώµα και άλλοι οι οποίοι έχουν καταστρέψει

πολλά από τα στοιχεία τους.

Εκτός όµως από την πλειάδα του αξιόλογου πολιτιστικού και πολιτισµικού αποθέµατος

‘’ υποδοµών’’ των Παξών και τα υπόλοιπα πολιτισµικά στοιχεία του νησιού όπως οι πάσης φύσεως

εκδηλώσεις, οι παραδόσεις, τα ήθη και έθιµα είναι και αυτά άκρως ενδιαφέροντα και ‘’ τουριστικώς’’

αξιοποιήσιµα. Κύριος φορέας άσκησης της έντονης πολιτιστικής δραστηριότητας των Παξών είναι ο

τοπικός Πολιτιστικός Σύλλογος (µε την υποστήριξη και της ∆ηµοτικής αρχής), ο οποίος ενισχύει και

προωθεί τις τοπικές και υπερ-τοπικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες και την σύγχρονη πολιτισµική

δραστηριότητα µε ενέργειες διαφύλαξης, προβολής και ανάδειξης των πολιτιστικών πόρων του

νησιού. Τις πιο σηµαντικές εξ΄ αυτών αποτελούν:

Το Μουσείο των Παξών, που ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 1996 υπό την αιγίδα του

Πολιτιστικού Συλλόγου Παξών και στεγάζεται πλέον στο διατηρητέο κτίριο του παλιού ∆ηµοτικού

Σχολείου, στην νότια πλευρά του λιµανιού του Γάϊου, το οποίο παραχώρησε ειδικά για αυτό τον

σκοπό η Τοπική αυτοδιοίκηση. Το µουσείο περιλαµβάνει έκθεση από τοπικές ενδυµασίες, είδη

υφαντικής, έπιπλα, υαλικά, όπλα, νοµίσµατα, µια µικρή συλλογή από παλαιολιθικά αντικείµενα που

βρέθηκαν στους Παξούς, καθώς και µια µικρή βιβλιοθήκη. Στην αυλή εκτίθενται µηχανικά τµήµατα

από παλαιά ελαιουργεία και διάφορα λίθινα αρχαία χρηστικά αντικείµενα. Ο ρόλος του Μουσείου

αποτελεί µια αξιόλογη προσπάθεια ανάδειξης του πλούσιου πολιτισµού των Παξών του χθες αλλά και

του σήµερα και της ιδιαίτερης πολιτισµικής του ταυτότητας στο χρόνο.

Το Μουσείο της Ελιάς, λίγο έξω από τον οικισµό των Μαγαζιών. Πρόκειται για ένα παλαιό

ελαιοτριβείο που χτίστηκε το 1865 και λειτουργούσε µέχρι την δεκαετία του 1960, στο οποίο

εκτίθενται πλέον στο κοινό τα παραδοσιακά µηχανήµατα και η διαδικασία παραγωγής-τυποποίησης

ελαιόλαδου.

Η διοργάνωση τοπικών εκδηλώσεων και φεστιβάλ υπό την αιγίδα του Πολιτιστικού συλλόγου

και της ∆ηµοτικής Αρχής όπως το Musical meeting (Ιούνιος, Ιούλιος) και το Festival of classical


211

music (Σεπτέµβριος) αλλά και άλλες πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις όπως τοπικά

πανηγύρια µε παραδοσιακή µουσική και τοπικά προϊόντα, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις κλπ.

Οι εκδηλώσεις πραγµατοποιούνται στον Λογγό και στον Γάϊο και σκοπός τους είναι εκτός από την

καλλιέργεια της µουσικής αντίληψης στους ντόπιους και στους επισκέπτες, η αναβάθµιση του νησιού

µε την προσέλευση ποιοτικού τουρισµού.

Επίσης, δείγµατα της δουλειάς του Πολιτιστικού Συλλόγου και της πολιτιστικής

δραστηριότητας των Παξινών αποτελούν η δηµιουργία Ιστορικού αρχείου και βιβλιοθήκης, θεατρικής

οµάδας, ραδιοφωνικού σταθµού, αθλητικού συλλόγου, εκπολιτιστικού συλλόγου νεολαίας Παξών,

τοπικής εφηµερίδας.

Τέλος, αλλά ίσως η πιο σηµαντική σύγχρονη πολιτιστική και πολιτισµική δραστηριότητα των

Παξών είναι ότι συµµετέχουν ενεργά σε ένα νέο πανευρωπαϊκό θεσµό, αυτό του Πολιτιστικού χωριού

της Ευρώπης, που σκοπό έχει την ανάδειξη και διατήρηση του χωριού σε όλη την Ευρώπη. Στο θεσµό

αυτό συµµετέχουν πλέον 12 χωριά από όλη την Ευρώπη, σχηµατίζοντας ένα πολιτιστικό δίκτυο που

προάγει την πολιτισµική ιδιαιτερότητα τους και σαφέστατα αποτελεί ένα καλό παράδειγµα µιας

συνολικότερης προσπάθειας εφαρµογής της βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης.

Ο συνασπισµός αυτός των ευρωπαϊκών χωρίων που προτείνει ένα άλλου είδους πολιτισµό και

µια εναλλακτική διάθεση αναπτυξιακής δραστηριότητας, γεννήθηκε στην ουσία από το θεσµό των

ευρωπαϊκών πρωτευουσών. Το 1999 ένα µικρό ολλανδικό χωριό το Wijk aan Zee, έχοντας την αρχική

ιδέα για την δηµιουργία του «Πολιτιστικού Χωριού της Ευρώπης», αυτοανακηρύχθηκε σε τέτοιο την

ίδια χρονιά, και σε χρόνο ρεκόρ συγκέντρωσε ακόµα 11 χωριά σε µια πανευρωπαϊκή αµφικτιονία Τα

Πολιτιστικά Χωριά της Ευρώπης, αποτελούν µια πρωτότυπη και συνάµα σοβαρή απάντηση στην

παράλογη ποιότητα ζωής των µεγάλων πόλεων. Κάθε χρόνο διοργανώνονται πολλές εκδηλώσεις και

συναντήσεις οι οποίες ενισχύουν και προωθούν το θεσµό αυτό σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ανάµεσα στους πρωτεργάτες αυτής της ιδέας, φιγουράρουν και οι Παξοί. Έτσι στα πλαίσια του

θεσµού αυτού οι Παξοί ανακηρύχθηκαν για το έτος 2004 «Πολιτιστικό Χωριό της Ευρώπης» (εικόνα

2.7) και αποτέλεσαν το κέντρο πλήθους πολιτιστικών εκδηλώσεων και πανευρωπαϊκών συναντήσεων

υπό την αιγίδα µάλιστα του Προέδρου της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας. Την αρχική ιδέα συµµετοχής των

Παξών στο πανευρωπαϊκό αυτό δίκτυο είχαν τα µέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου και στην συνέχεια

πήρε την σκυτάλη ο νεοσύστατος ∆ήµος Παξών.


212

Εικόνα 2.7.-Παξοί «Πολιτιστικό Χωριό της Ευρώπης 2004»

Γενικότερα ότι συνδέεται µε υποδοµές και µνηµεία πολιτιστικής κληρονοµιάς, µικρής ή

µεγάλης, τοπικής ή ευρύτερης σηµασίας απαιτεί περιβαλλοντική και πολιτιστική διαχείριση και

συµβάλλει πολλαπλά στη βιώσιµη ανάπτυξη. Ο σύγχρονος πολιτισµός και η πολιτιστική κληρονοµιά

αποτελούν συνθετικά στοιχεία για την ανάδειξη της ταυτότητας ενός τόπου και της βιώσιµης

ανάπτυξης (Ζήσης,2003).

Η αξιοποίηση του τοπικού πολιτισµού συµβάλλει καθοριστικά στην διαδικασία σχεδιασµού και

εφαρµογής ενός βιώσιµου µέλλοντος, όπου τα καλύτερα χαρακτηριστικά της παράδοσης είναι

αναγνωρίσιµα και τυγχάνουν προστασίας-διατήρησης και έτσι συνυπάρχουν και συµπορεύονται µε

τρόπο δηµιουργικό µε εξωτερικές εισροές όπως αποτελεί ο τουρισµός και οι δραστηριότητες του. Οι

επιδράσεις του τουρισµού στην κοινωνική συνοχή-οργάνωση καθώς και την πολιτιστική-πολιτισµική

ταυτότητα και κουλτούρα της τοπικής κοινωνίας των Παξών είναι πλέον εµφανείς στις µέρες µας.

Είναι άλλωστε εύκολα αντιληπτό ότι η αλλαγή της οικονοµικής ζωής και του προτύπου της τοπικής

οικονοµικής ανάπτυξης και η µετατροπή της από µια αγροτική κατά βάση οικονοµία σε µια

τουριστικής βάσης οικονοµική και κοινωνική συγκέντρωση δραστηριοτήτων έχει επιφέρει

διαφοροποιήσεις και στον τοπικό κοινωνικό-πολιτισµικό ιστό όπως και τις ανθρώπινες σχέσεις-

συµπεριφορές. Γενικότερα η τουριστική ανάπτυξη επιφέρει νέα και πολυσύνθετα κοινωνικό-

πολιτισµικά φαινόµενα και προβλήµατα για τα οποία οι Παξινοί πρέπει να είναι προετοιµασµένοι

καταλλήλως για να τα αντιµετωπίσουν διότι αυτά πιθανόν να οδηγήσουν την τοπική κοινωνία των

Παξών σε απώλεια της κοινωνικής συνοχής και της ιδιαίτερης πολιτιστικής της ταυτότητας.


213

Θα µπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι το διαφοροποιηµένο, υψηλής ποιότητας τουριστικό προϊόν

πρέπει να αποτελεί στόχο όλων των παραγόντων που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη ενός τόπου. Το

ζήτηµα συνεπώς είναι να συνεχισθεί η σύνδεση του τουρισµού µε την πολιτιστική παράδοση ενός

τόπου διότι αποτελεί τον πιο κρίσιµο παράγοντα για την ανάπτυξη τουρισµού υψηλής ποιότητας.

Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή δεν είναι εύκολη. Αντίθετα πολύ ευκολότερη είναι η ισοπέδωση και η

ανάπτυξη µαζικού τουρισµού, όµως η απόδοση του είναι προσωρινή και η καταστροφή του

πολιτισµού του τόπου δεδοµένη (Μαραβέγιας,2003).

Για αυτό η πολιτιστική ταυτότητα και ζωή ενός τόπου θα πρέπει να συνάδει µε ένα µοντέλο

βιώσιµου τουρισµού και οικονοµικής παραγωγής ώστε να αναπτύσσονται µε αυτό τον τρόπο οι

κατάλληλες πολιτιστικές δεξιότητες-δραστηριότητες των κατοίκων και να διαµορφώνεται το πλαίσιο

του πολιτιστικού τοπικού επιχειρείν. Η τοπική κοινωνία θα πρέπει να συνεχίζει να παράγει πολιτισµό

και όχι απλώς να προσπαθεί να διαφυλάττει και µόνο το πολιτιστικό και πολιτισµικό έργο των

προηγούµενων γενεών.

Το πολιτιστικό περιβάλλον και η πολιτιστική επιχειρηµατικότητα αποτελούν όχι µόνο ισχυρή

εξωτερική οικονοµία για την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος αλλά λειτουργούν ως σηµαντικός

παράγοντας προστιθέµενης αξίας για την βιώσιµη τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη και την άρση

των περιφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων. Η πολιτιστική κληρονοµιά έχει αναγνωριστεί

διεθνώς ως µη ανανεώσιµος ανθρωπογενής πόρος, του οποίου απαιτείται η προστασία σε µια

αδιάσπαστη ενότητα µε το φυσικό περιβάλλον. Ο συσχετισµός της ανάπτυξης µε τον πολιτισµό

θεωρείται ότι είναι προϋπόθεση για να ενισχυθεί η δηµιουργικότητα, να αναχαιτιστεί τυποποίηση και

να ενθαρρυνθεί η έκφραση των ιδιαιτεροτήτων των τοπικών κοινωνιών.

Συµπερασµατικά, ο πολιτισµός και η πολιτιστική κληρονοµιά ως πολιτιστικό περιβάλλον

συµβάλλουν στην ελκυστικότητα των προστατευόµενων περιοχών (όπως οι νήσοι Παξοί και

Αντιπαξοί) και αποτελούν ένα πεδίο πολιτιστικής απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας, ενώ

δηµιουργούν ένα πολιτιστικό εισόδηµα για την κοινωνία (Ζήσης,2003).


214

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

3.1 Αβιοτικό περιβάλλον.

3.1.1 Κλίµα και Βιοκλίµα.

Το κλίµα των νήσων Παξών και Αντίπαξων είναι τυπικό µεσογειακού χαρακτήρα µε κύρια

χαρακτηριστικά την µεγάλη ηλιοφάνεια, τις συχνές και έντονες βροχοπτώσεις, την µεγάλη υγρασία

και τους σχετικά ήπιους ανέµους. Συγκεκριµένα οι Παξοί απολαµβάνουν ένα ήπιου τύπου

µεσογειακού κλίµατος, µε κύρια χαρακτηριστικά τις πολύ συχνές και δυνατές βροχοπτώσεις κατά την

διάρκεια της ψυχρής-υγρής περιόδου του έτους (µε απουσία χιονοπτώσεων), και την ξηρασία σε

συνδυασµό µε υψηλές θερµοκρασίες κατά την διάρκεια της θερµής-ξηρής περιόδου. Η ξηρή περίοδος

διαρκεί κατά µέσο όρο περίπου 3 ½ µήνες (από τα µέσα Μαΐου έως το τέλος του Αυγούστου)107. Στα

κύρια αυτά χαρακτηριστικά του κλίµατός τους οφείλεται κατά κύριο λόγο και η πλούσια βλάστηση

των νήσων για µια µεγάλη περίοδο του έτους.

Όσο αφορά τώρα το βιοκλίµα των νήσων Παξών, η ευρύτερη περιοχή µελέτης µας σύµφωνα µε

την διάκριση των βιοκλιµατικών ορόφων του µεσογειακού βιοκλίµατος, µε βάση τον κλιµατικό τύπο

του βροχοθερµικού πηλίκου Q2 (βιοκλιµατικός δείκτης) του Emberger, ανήκει στον υγρό

βιοκλιµατικό όροφο (humide) µε χειµώνα θερµό (hiver chaud, m>7ο C) (χωρίς παγετούς) ή ήπιο (hiver

tempere, 3ο C<m<7Ο C) (παγετοί σπάνιοι) (όπου m=µέσος όρος ελάχιστων θερµοκρασιών του

ψυχρότερου µήνα σε απόλυτους βαθµούς) (Πίνακας 3.1). Ο υγρός βιοκλιµατικός όροφος του

µεσογειακού βιοκλίµατος µε χειµώνα ήπιο χαρακτηρίζεται από τον όροφο βλάστησης του Quercion

ilicis (Μαυροµάτης, 1980). Σύµφωνα τέλος µε τα οµβροθερµικά διαγράµµατα της ευρύτερης περιοχής

µέσα στην οποία περιλαµβάνονται και οι νήσοι Παξοί, την περιοχή αυτή δηλαδή που οριοθετείται από

τις νήσους Κέρκυρας και Λευκάδας, ο θερµότερος µήνας του έτους είναι ο Αύγουστος και

αντιστρόφως οι µέγιστες τιµές των βροχοπτώσεων παρατηρούνται την περίοδο του φθινοπώρου και

του χειµώνα µε το ετήσιο ύψος των κατακρηµνισµάτων να κυµαίνεται µεταξύ 960-1200mm

(χιλιοστόµετρα).



215

Πίνακας 3.1-Κλιµατικό διάγραµµα Emberger για τη χώρα µας (Πηγή:Georgiadis & al.,1986)

3.1.2 Γεωµορφολογία -Γεωλογία- Ορυκτός πλούτος.

Η γεωµορφολογία των νήσων Παξών και Αντίπαξων είναι έντονη και η τοπογραφία τους αρκετά

ενδιαφέρουσα. Με συνολική έκταση 30,1 τετρ. χλµ., σχήµατος ελλειψοειδούς, συνολικού µήκος

ακτογραµµής 45,5 χλµ σχετικά οµαλής στα ανατολικά και απότοµης-απόκρηµνης στα δυτικά των

νήσων, καθώς και ένα χαµηλό εσωτερικό ανάγλυφο οι Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι θα λέγαµε ότι

ορίζονται από αυτά τα γεωµορφολογικά τους χαρακτηριστικά.

Συγκεκριµένα το εσωτερικό ανάγλυφο χαρακτηρίζεται ως σχετικά πολύµορφο µε το µεγαλύτερο

τµήµα της ηπειρωτικής χώρας των νήσων να βρίσκεται σε υψόµετρο χαµηλότερο των 100m (το µέσο

υψόµετρο είναι στα 115m), ενώ το υψηλότερο σηµείο αποτελεί η κορυφή του Αγ.Ισαύρου (231m)

στους Παξούς και η Βίγλα αντίστοιχα στους Αντιπάξους. Το έδαφος γενικά των Παξών σε αντίθεση

µε τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου είναι πεδινό αλλά αρδεύεται µόνο από τις βροχοπτώσεις γεγονός που

επηρεάζει την γονιµότητα του, καθότι το υδρογραφικό δίκτυο των νήσων Παξών είναι αρκετά

περιορισµένο αφού δεν υπάρχουν ούτε ποτάµια ούτε πηγές. Επίσης, απατώνται δυο λόφοι, ο ένας στο

µέσο του νησιού και ο άλλος στο ανατολικό τµήµα αυτού, πλησίον της ακτογραµµής.

Μιας ακτογραµµής που εµφανίζει ιδιοµορφίες και αντιθέσεις στο ανάγλυφο και την κλίση της, µε

τις ανατολικές ακτές να είναι σχετικά οµαλές µε µικρές κυρίως κλίσεις σε αντίθεση µε τις απότοµες,


216

βραχώδεις και αποσαθρωµένες δυτικές ακτές, ιδιαίτερα στην περιοχή του όρµου Ερηµίτης και βόρεια

αυτού. Οι ασβεστολιθικοί βράχοι κατά µήκος των δυτικών ακτών των νήσων έχουν υποστεί διάβρωση

και για αυτό η δυτική ακτογραµµή είναι ιδιαίτερα απόκρηµνη µε πλήθος αξιόλογων γεωλογικών

σχηµατισµών και φυσικών τοπίων όπως ενάλια σπήλαια, αψίδες, θόλους, κατακόρυφους γκρεµούς

κτλ να έχουν σχηµατιστεί φυσικά µε την πάροδο των χρόνων. Αντίθετα οι ανατολικές ακτές τους

εµφανίζονται σχετικά οµαλές στο επίπεδο της θάλασσας χωρίς µεγάλες διακυµάνσεις και απότοµες

υψοµετρικές αλλαγές µε βοτσαλόστρωτα αλλά και αµµώδη ακρογιάλια και µικρούς φυσικούς όρµους.

Στις ανατολικές ακτές των Παξών βρίσκονται τα νησάκια του Αγ. Νικολάου και Παναγίας, στις ΝΑ

το Μογγονήσι και Καλτσιονήσι και νοτιότερα οι Αντιπαξοί.

Οι νήσοι Παξοί αποτελούν ουσιαστικά ένα πανέµορφο γεωµορφολογικό και φυσικό µικρόκοσµο,

κατάφυτο µε αµπέλια και ελιές που µοιάζουν από ψηλά µε ένα µεγάλο ανθισµένο κήπο,

καταπράσινους λοφίσκους µε πεύκα, κουµαριές, σκίνα και κυπαρίσσια, πολυάριθµους µικρούς

όρµους και φυσικά λιµανάκια, αµµώδη και βοτσαλόστρωτα ακρογιάλια αλλά και βραχώδη παράκτια

ζώνη µε απόκρηµνα βράχια και γκρεµούς, φυσικής οµορφιάς επιβλητικά θαλάσσια σπήλαια κτλ και

µια θαλάσσια ζώνη να τα περιβάλλει µε διαυγή, γαλαζοπράσινα νερά στα ανατολικά και βαθιά µπλε

νερά στα δυτικά των νήσων.

Τα νησιά του Ιονίου πελάγους έχουν έδαφος ορεινό-ηµιορεινό και αντιπροσωπεύονται από δυο

γεωτεκτονικές ενότητες:την Παξών και την Ιόνια. Η γεωτεκτονική ενότητα των Παξών ή

‘’ Προαπούλλια’’ όπως αλλιώς ονοµάζεται, εµφανίζεται αποκλειστικά στα νησιά του Ιόνιου πελάγους

και συγκεκριµένα στους Παξούς, στη Λευκάδα, στην Κεφαλλονιά και στη Ζάκυνθο. Οι Παξοί είναι το

µοναδικό σύµπλεγµα νησιών που αποτελείται καθ’ ολοκληρία από την ενότητα των Παξών.

Πρόκειται για µια νηριτική ανθρακική ακολουθία από το Ιουρασικό έως το Ανώτερο Μειόκαινο και

για τη µοναδική γεωλογική ενότητα που στερείται τυπικού φλύσχη. Η στρωµατογραφική κολώνα της

ενότητας των Παξών περιλαµβάνει τα εξής: Ασβεστόλιθους λεπτοστρωµατώδεις (Κατ.Μειόκαινο-

Α.Ηώκαινο), Ασβεστόλιθους κλαστικούς παχυστρωµατώδεις (Μ.Ηώκαινο-Α.Κρητιδικό),

Θραυσµατογενείς ασβεστόλιθους(Κρητιδικό), ∆ολοµίτες, ∆ολοµιτικούς ασβεστόλιθους, Μελανούς

Βιτουµενιούχους ασβεστόλιθους, Ασβεστόλιθους, σχιστόλιθους και εβαπορίτες (Μέσο-Κατώτερο

Ιουρασικό), ∆ολοµίτες και εβαπορίτες (Τριαδικό) (Βαϊόπουλος κ.ά.,1999) Η ενότητα των Παξών

στους νήσους Παξοί και Αντίπαξοι περιλαµβάνει:

-Ασβεστόλιθους λεπτοστρωµατώδεις (µικρολατυποπαγείς και µικροκοκκώδεις µε χαρακτηριστικούς

πτυχώµενους ορίζοντες) [Calcaires microbrechiques (couches minces)] πάχους περίπου 250m (Κατωτ.

Μειόκαινο-Ανωτ. Ηώκαινον) στην µεγαλύτερη επιφάνεια των Παξών και


217

-Ασβεστόλιθους κλαστικούς παχυστρωµατώδεις [Calcaires clastiques (couches epaisses)] (µε

απολιθώµατα Nummulites div. sp., Globotruncana sp., Globigerina sp., Calcispheres etc) πάχους

περίπου 250m σε πολύ µικρότερο ποσοστό του εδάφους της νήσου (Εικόνα 3.2).

Γενικά όλα τα παραπάνω πετρώµατα έχουν ανθρακική σύσταση γεγονός που ευνοεί την εύκολη

και εντονότατη διάλυση των ασβεστολιθικών πετρωµάτων του εδάφους των νήσων. Επίσης το

δευτερογενές πορώδες που δηµιουργείται στα πετρώµατα αυτά, λόγω της έντονης διάλυσης, συντελεί

στην υπόγεια αποστράγγιση σχεδόν του συνόλου των κατακρηµνισµάτων. Στον παράγοντα αυτόν

οφείλεται κατά κύριο λόγο και το εντονότατο πρόβληµα λειψυδρίας των Παξών καθώς υπάρχει πολύ

µεγάλη διαπερατότητα των ασβεστολιθικών εδαφών τους και έτσι δεν υφίσταται πλούσιος σε

απόθεµα υπόγειος υδροφορέας καθότι λόγω του ασβεστολιθικού υπεδάφους δεν είναι δυνατή η

συγκράτηση υπογείων νερών σε ποσότητα ικανοποιητική.

Εικόνα 3.2-Γεωλογικός χάρτης της νήσου Παξοί (Πηγή:Georgiadis & al.,1986)

Η περιοχή µελέτης µας καθώς και το µεγαλύτερο τµήµα της ευρύτερης περιοχής βρίσκεται στην

ζώνη υψηλής σεισµικής επικινδυνότητας ενώ και από τεκτονικής απόψεως η ίδια περιοχή, τόσο η

στενή όσο και η ευρύτερη, έχουν µια αρκετά πλούσια γεωτεκτονική ιστορία. Τέλος, ο ορυκτός

πλούτος της περιοχής είναι πλέον αρκετά περιορισµένος και περιλαµβάνει: α) Υδρογονάνθρακες, µε

πιθανή την ύπαρξη πετρελαίου καθώς σε ορισµένα σηµεία του νησιού αναβλύζει άσφαλτος. Μάλιστα

στην περιοχή του Γάϊου έχουν γίνει δυο γεωτρήσεις για ανεύρεση πετρελαίου κατά το πρόσφατο


218

παρελθόν, β) Πλάκες, παλιότερα λειτουργούσαν λατοµεία πλακών στο νησί σήµερα όµως η εξόρυξη

πλακών έχει ατονήσει και γ) Ασβέστης, µε τα ασβεστοκάµινα να παραµένουν ως ζωντανοί-νεκροί

µιας και πλέον ο ασβέστης δεν παράγεται στο ασβεστολιθικό νησί των Παξών αλλά µεταφέρεται από

την απέναντι Ελλάδα.

3.2 Βιοτικό περιβάλλον. Παρουσίαση της προστατευόµενης περιοχής των νήσων Παξών και

Αντίπαξων (GR2230004) του δικτύου Natura 2000.

Οι νήσοι Παξοί και Αντιπαξοί αποτελούν µια περιοχή πλούσιας και µοναδικής βιοποικιλότητας

σε όλα τα επίπεδα αυτής, καθώς τα επιµέρους στοιχεία που συνθέτουν το µωσαϊκό του φυσικού

περιβάλλοντος των νήσων έχουν µεγάλη οικολογική αξία και σπουδαιότητα. Οι Παξοί και Αντίπαξοι,

αν και µικρού µεγέθους νησιωτικά εδάφη, διαθέτουν πλήθος αξιόλογων οικοσυστηµάτων και

βιοτόπων που φιλοξενούν σηµαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας, καθώς και φυσικά όπως και

ανθρωπογενή τοπία µεγάλης αισθητικής οµορφιάς και αξίας. Το φυσικό περιβάλλον είναι

αδιαµφισβήτητα το µεγαλύτερο συγκριτικό πλεονέκτηµα των Παξών καθώς το πλούσιο απόθεµα

φυσικού κεφαλαίου της εξεταζόµενης περιοχής αποτελεί το σηµείο αναφοράς, εκκίνησης και

διαφοροποίησης για την προώθηση και προαγωγή των αρχών και πρακτικών ενός άλλου είδους

τοπικής ανάπτυξης, της βιώσιµης δηλαδή τοπικής ανάπτυξης, που έχει ως κύριο άξονα και πυλώνα

εφαρµογής της την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του τοπικού αυτού φυσικού πλούτου εις

όφελος όχι µόνο της τοπικής κοινωνίας αλλά και της ευρύτερης περιοχής, της Περιφέρειας Ιονίων

Νήσων.

Οι νήσοι Παξοί και Αντιπαξοί συγκροτούν µια περιοχή η οποία έχει προταθεί ως Τόπος

Κοινοτικής Σηµασίας (pSCI) από την Ελλάδα για να αποτελέσει µέρος του πανευρωπαϊκού

συνεκτικού οικολογικού δικτύου Natura 2000 (Φύση 2000) στην Ελληνική επικράτεια. Η περιοχή των

νήσων Παξών και Αντίπαξων αποτελεί ουσιαστικά έτσι µια περιοχή Natura 2000, η οποία χρίζει

ξεχωριστής σηµασίας και ενδιαφέροντος από την πλευρά όχι µόνο της Ε.E και της Ελλάδας αλλά

πρωτίστως της Π.Ι.Ν. και σηµαντικότερα από όλα της τοπικής κοινωνίας των Παξών. Συγκεκριµένα

τώρα οι νήσοι Παξοί και Αντιπαξοί, µε τον κωδικό GR223004 για τις ελληνικές προστατευόµενες

περιοχές του δικτύου Natura 2000, αποτελούν σηµαντικό βιότοπο σύµφωνα και µε το παλαιότερο

ευρωπαϊκό πρόγραµµα καταγραφής οικοτόπων-βιοτόπων, το Corine LandCover, (κωδικός


219

AG0010226), µε τα όρια της προτεινόµενης περιοχής Natura να συµπίπτουν µε αυτά της περιοχής

Corine και να έχουµε έτσι µια πλήρη επικάλυψη σε ποσοστό 100%.

Εξάλλου ολόκληρη η νήσος Παξοί έχει χαρακτηρισθεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους

(Τ.Ι.Φ.Κ.), µε τον κωδικό ΑΤ1010112, σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία λόγω του ιδιαίτερου

φυσικού αλλά και δοµηµένου τοπίου της, όπως και «Μνηµείο Φυσικής Οµορφιάς» µαζί µε τον

οικισµό του Γάϊου σύµφωνα µε το ΦΕΚ 687/Β/24-05-1976.

3.2.1 Αναγνώριση της προστατευόµενης περιοχής-γενικά στοιχεία.

Η ευρύτερη περιοχή συγκροτείται από µια οµάδα-σύµπλεγµα- ασβεστολιθικών νησιών, νησίδων

και βραχονησίδων, τα µεγαλύτερα από τα οποία είναι οι νήσοι Παξοί και Αντιπαξοί, µε βραχώδεις και

συχνά αποσαθρωµένες ακτές συνολικού µήκους 46 χλµ. Η συνολική χερσαία έκταση των νήσων

ανέρχεται σε 30,1 τετρ. χλµ. από την οποία επιφάνεια περίπου 5.650 τετρ. χλµ φιλοξενεί οικοτόπους

και ενδιαιτήµατα σπουδαίας οικολογικής αξίας, που περιλαµβάνονται στο παράρτηµα I της κοινοτικής

οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τους τύπους φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η

διατήρηση απαιτεί το χαρακτηρισµό περιοχών ως Ειδικές Ζώνες ∆ιατήρησης και που χρίζουν

προστασίας, οριοθετώντας έτσι την χερσαία περιοχή Natura 2000 των νήσων. Επίσης η εξεταζόµενη

περιοχή του δικτύου Natura 2000 των νήσων Παξών και Αντίπαξων οριοθετείται και από το θαλάσσιο

τµήµα που περιβάλλει τα νησιά µέχρι την ισοβαθή των 50 µέτρων.

Κύριο χαρακτηριστικό του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής αποτελούν οι βιότοποι,

οικότοποι και τα ενδιαιτήµατα των ειδών της χλωρίδας και πανίδας µεγάλης οικολογικής σηµασίας

αλλά και τα φυσικά τοπία-σχηµατισµοί σπουδαίας εξίσου αισθητικής αξίας. Η συνολική χερσαία

έκταση που καταλαµβάνει η περιοχή Natura των Νήσων Παξών& Αντίπαξων είναι για την ακρίβεια

5.649,66 τετρ. χλµ µε τύπο Β που σηµαίνει ότι ο προτεινόµενος αυτός Τόπος Κοινοτικής Σηµασίας

(pSci) δεν σχετίζεται µε άλλη περιοχή του δικτύου Natura.

Υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (GR22) και στον Νοµό Κέρκυρας (GR223)

σε ποσοστό 100%, έχει µέγιστο υψόµετρο τα 231 µέτρα και µέσο τα 115 µέτρα, και οι συντεταγµένες

του κέντρου του τόπου είναι οι εξής: Γεωγραφικό µήκος Ε 20 11 12 και Γεωγραφικό πλάτος Ν 39 11

21. Ανήκει στην µεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή µελέτης του δικτύου Natura 2000 και η ένταξη

της περιοχής στο υπάρχον κοινοτικό και εθνικό θεσµικό πλαίσιο έχει να κάνει κυρίως µε το

πανευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Φύση 2000 όπως αναφέραµε αλλά και µε την ένταξη της νήσου


220

Παξοί στην εθνική κατηγοριοποίηση των Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους της ελληνικής

νοµοθεσίας.

Συνολικά το σύµπλεγµα των νήσων Παξών και Αντίπαξων θεωρείται ως µια εξολοκλήρου

προστατευόµενη φυσική περιοχή σύµφωνα µε την κοινοτική και εθνική σχετική νοµοθεσία, και µε

βάση την κοινοτική οδηγία 92/43/ΕΟΚ που το εντάσσει στο δίκτυο Natura 2000 η περιοχή µελέτης

µας εµφανίζει τα εξής χαρακτηριστικά όσο αφορά το φυσικό της περιβάλλον:

3.2.2 Οικολογικές πληροφορίες της προστατευόµενης περιοχής.

Φυσικά οικοσυστήµατα

Μορφές ενδιαιτηµάτων και τύποι οικοτόπων που απατώνται στην ευρύτερη περιοχή Natura των

νήσων Παξών και Αντίπαξων και περιλαµβάνονται στο παράρτηµα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 108

Τύπος Οικοτόπου-Μονάδα Βλάστησης(κωδικός Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ-Παράρτηµα Ι & Ονοµασία.)

ΠΑΡΑΚΤΙΟΙ ΚΑΙ ΑΛΟΦΥΤΙΚΟΙ ΟΙΚΟΤΟΠΟΙ-Απόκρηµνες βραχώδεις ακτές και

παραλίες µε κροκάλες. 1240: Απόκρηµνες βραχώδεις ακτές µε βλάστηση στη Μεσόγειο µε ενδηµικά

Limonium spp. (Vegetated sea cliffs of the Mediterranean coasts with endemic Limonium spp.)

Περιγραφή: Πρόκειται για βλάστηση εξαιρετικά αραιή, χαρακτηριστική των απόκρηµνων βραχωδών

ακτών, της Crithmo-Staticion, µε χαρακτηριστικά φυτά Silene sedoides, Limonium antipaxorum.

Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Οι φυτοκοινωνίες αυτές είναι σπάνιες και καταλαµβάνουν µικρές

εκτάσεις. Φιλοξενούν το Limonium antipaxorum που είναι τοπικό ενδηµικό. ∆εν υφίστανται άµεσες

απειλές. Παρατηρήσεις: Οι φυτοκοινωνίες αυτές εξαπλώνονται σε βραχώδη (ασβεστολιθικά)

υποστρώµατα σε πολύ µικρή απόσταση από την θάλασσα, ώστε να υπάρχει άµεση επίδραση των

σταγονιδίων του θαλασσινού νερού. Οι κλίσεις ποικίλλουν πολύ και κυµαίνονται από 10-90%. Οι

εκθέσεις επίσης ποικίλλουν, ενώ τα υψόµετρα είναι µικρά, συνήθως από 5-20m.

ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΚΑΙ ΕΝ∆ΟΧΩΡΙΚΕΣ ΘΙΝΕΣ-Παράκτιες θίνες των ακτών του Ατλαντικού,

της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής. 2110: Υποτυπώδεις κινούµενες θίνες (Embryonic shifting

dunes) Περιγραφή: Πρόκειται για βλάστηση αµµώδους παραλίας που εντάσσεται στην συνένωση

Agroryrion juncei. Κυριαρχεί το Elymus farctus. Συνοδά είδη: Ammophilia arenaria, Echinophora

spinosa, Eryngium maritimum, Medicago marina κλπ. Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Η πολύ

µικρή έκταση που καταλαµβάνει αυτός ο τύπος οικοτόπου, καθιστά προβληµατική και αµφίβολη την

επιβίωση του. Οι τουριστικές δραστηριότητες έχουν οδηγήσει σε συρρίκνωση την βλάστηση των

108 Βλέπε Χάρτη 2 του Παραρτήµατος.


221

αµµοθινών σε ολόκληρη την Ελλάδα και το ίδιο ισχύει και για τους Παξούς-Αντίπαξους.

Παρατηρήσεις: Η φυτοκοινωνία αυτή βρέθηκε σε αµµώδη παραλία σε µικρή απόσταση από τη

θάλασσα (10m) σε υπερθαλάσσιο ύψος 0-10m. Η έκθεση ΒΑ και οι κλίσεις ήπιες, 0-25%.

ΛΟΧΜΕΣ ΜΕ ΣΚΛΗΡΟΦΥΛΛΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ(MATORRALS)- ∆ενδροειδή matorrals της

Μεσογείου. 5210: ∆ενδροειδείς λόχµες µε σκληρόφυλλη βλάστηση µε Juniperus spp. Σχηµατισµοί µε

αρκεύθους-∆ιαπλάσεις αρκεύθων (Mediterranean arborescent matorral: Juniper formations)

Περιγραφή: Πρόκειται για πυκνούς θαµνώνες ύψους 3m, του θερµοµεσογειακού ορόφου βλάστησης.

Συνοδά είδη: Pistacia lentiscus, Myrtus communis, Smilax aspera, Brachypodium retusum. Οι

συστάδες του Juniperus phoenicea αναπτύσσονται σε σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωµα, σε ήπιες

κλίσεις και µικρό υψόµετρο κοντά στην ακτή, κυρίως σε δυτικές εκθέσεις. Η έκταση είναι

περιορισµένη. Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Απαντάται µόνο µια συστάδα µικρής έκτασης, στη

Β∆ ακτή των Παξών. Λόγω της µικρής του έκτασης, ο τύπος αυτός κινδυνεύει από τις ανθρώπινες

δραστηριότητες. Παρατηρήσεις: Καταλαµβάνει µικρή έκταση.

Θερµοµεσογειακές και προερηµικές λόχµες. 5330: Όλοι οι τύποι (σχηµατισµοί ∆ενδρώδους

Ευφόρβιας)- ∆ιαπλάσεις ή σχηµατισµοί ή θαµνώδεις φυτοκοινωνίες µε Euphorbia dendroides (Tree-

spurge formations) Περιγραφή: Μικρές σε έκταση συστάδες, στις οποίες κυριαρχεί η Euphorbia

dendroides. Στους θαµνώνες αυτούς, συµµετέχουν σκληρόφυλλοι θάµνοι (Pistacia lentiscus, Olea

europaea),φρύγανα (Phlomis fruticosa, Calicotome villosa, Coridothymus capitatus) και πολλά

ποώδη φυτά. Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Οι θαµνώνες αυτοί παρουσιάζουν µεγάλο

φυτοκοινωνιολογικό ενδιαφέρον, ενώ είναι σηµαντικοί και από αισθητική άποψη. Παρά το ότι η

έκταση τους είναι µικρή, δεν απειλούνται άµεσα από ανθρώπινες δραστηριότητες, διότι βρίσκονται σε

αποµονωµένες και απόκρηµνες θέσεις. Παρατηρήσεις: Οι µονάδες βλάστησης αυτού του τύπου

οικοτόπου απαντώνται σε ασβεστολιθικές βραχώδεις θέσεις κοντά στην θάλασσα. Τα υψόµετρα δεν

ξεπερνούν τα 30m, ενώ οι κλίσεις και οι εκθέσεις ποικίλλουν.

Φρύγανα. 5420: Φρύγανα από Sarcopoterium spinosum (Aegean phrygana with Sarcopoterium

spinosum) Περιγραφή: Στον τύπο αυτό οικοτόπου, διακρίθηκαν δυο µονάδες βλάστησης: το τυπικό

Coridothymion µε είδη όπως τα Coridothymus capitatus , Sarcopoterium spinosum κτλ, καθώς και η

φυτοκοινωνία Pulicario odorae-Ericetum manipuliflorae, µε είδη όπως τα Erica manipuliflora,

Pulicaria odora, Cistus salviifolius, Cistus creticus, κλπ. Πάντως, στα φρύγανα των δύο νησιών

κυριαρχούν αυτά του Coridothymion , ενώ η άλλη µονάδα βλάστησης καταλαµβάνει µικρή έκταση.

Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Οι κοινότητες µε φρύγανα καταλαµβάνουν περιορισµένες εκτάσεις

στην περιφέρεια των δυο νησιών ή σε µικρές βραχονησίδες. Αποτελούν προϊόν υποβάθµισης των


222

θαµνώνων της περιοχής. Παρατηρήσεις: Το υπόστρωµα στο οποίο αναπτύσσονται είναι σκληρός

ασβεστόλιθος, τα υψόµετρα είναι χαµηλά(όλες οι διαπλάσεις των φρυγάνων βρίσκονται κοντά στην

θάλασσα), οι κλίσεις είναι ήπιες µέχρι 25%, ενώ οι εκθέσεις ποικίλλουν πολύ.

∆ΑΣΗ-Μεσογειακά δάση φυλλοβόλων. 9290: ∆άση Κυπαρίσσου [Cypress forests(Acero-

Cupression)]Περιγραφή: ∆άσος κυπαρίσσου Cupressus sempervirens. Ο υποόροφος είναι φτωχός και

περιλαµβάνει είδη της συνένωσης Ceratonio-Phamnion (Pistacia lentiscus, Olea europaea, Rhamnus

alaternus, Smilax aspera κλπ). Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Οι συστάδες µε κυπαρίσσι είναι

πιθανότατα ανθρωπογενούς προέλευσης. Πρόκειται για οικοσυστήµατα υψηλής αισθητικής αξίας, τα

οποία δεν αντιµετωπίζουν άµεσες απειλές, µε µόνη εξαίρεση την πιθανότητα πυρκαγιάς.

Παρατηρήσεις: Ο τύπος αυτός οικοτόπου καταλαµβάνει θέσεις µε µικρές κλίσεις 0-10%, σε

ασβεστολιθικά υποστρώµατα. Τα υψόµετρα δεν ξεπερνούν τα 50m, ενώ οι εκθέσεις που κυριαρχούν

είναι οι ανατολικές-βορειοανατολικές.

Μεσογειακά δάση σκληρόφυλλων. 9320: ∆άση ελιάς και χαρουπιάς-∆άση και matorrals µε Olea

και Ceratonia (Olea and Ceratonia forests). Περιγραφή: Θαµνώνες του Ceratonio-Pistacietum

lentiscii, µε χαρακτηριστικά είδη τα Pistacia lentiscus, Olea europaea, Quercus coccifera, Myrtus

communis, Ceratinia siliqua. Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Οι θαµνώνες αυτοί απειλούνται από

τις ανθρωπογενείς επιδράσεις(φωτιά, βόσκηση, εκχερσώσεις). Πιθανή ένταση των επιδράσεων αυτών

θα οδηγήσει σε κοινότητες φρυγάνων. Παρατηρήσεις: Ο τύπος αυτός οικοτόπου εµφανίζεται

διάσπαρτος σε διάφορα σηµεία των δυο νησιών σε κλίσεις και εκθέσεις που ποικίλλουν πολύ. Το

γεωλογικό υπόστρωµα είναι σκληρός ασβεστόλιθος, ενώ τα υψόµετρα είναι µικρά, 0-100m.

Μεσογειακά ορεινά δάση κωνοφόρων. 9540: Μεσογειακά πευκοδάση µε ενδηµικά είδη πεύκων

της Μεσογείου περικλειοµένων της Pinus mugo και Pinus leucodermis (Mediterranean pine forests

with endemic Mesogean pines, including Pinus mugo and Pinus leucodermis). Περιγραφή: Συστάδες

χαλεπίου πεύκης του Ceratonio-Rhamnion µε υποόροφο Pistacia lentiscus και Quercus coccifera.

Ίσως η προέλευση της συστάδας να είναι ανθρωπογενής. Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Η πολύ

µικρή έκταση που καταλαµβάνει αυτό ο τύπος οικοτόπου τον καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο σε πιθανές

διαταραχές(πυρκαγιά, εκχερσώσεις κλπ). Παρατηρήσεις: Η συστάδα της χαλεπίου πεύκης

αναπτύσσεται στην περιοχή Αγ. Ιωάννη Παξών, σε σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωµα, σε πολύ µικρό

υψόµετρο 0-50m, σε ήπιες κλίσεις µέχρι 30%, κατά κύριο λόγο σε δυτικές εκθέσεις.


223

Πίνακας 3.1-Αναλυτική περιγραφή των οικοτόπων της περιοχής GR2230004-Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι Τύποι Οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ

*εννοείται η επί της % κάλυψη του τύπου οικοτόπου στην περιοχή GR2230004 **οι χαρακτηρισµοί A, B, C, D όπως στη βάση δεδοµένων BIOGREECE 95& στα S.D.F.-Τ.∆.∆. (Standard Data Form-Τυποποιηµένα ∆ελτία ∆εδοµένων) Κωδικός %Κάλυψη* Αντιπρωσοπευτικότητα

(A,B,C,D)** Σχετική επιφάνεια**

Κατάσταση διατήρησης**

Συνολική εκτίµηση**

1240 1,0% B:καλή C: 2> =p >0% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 2110 0,01% B:καλή C: 2> =p >0% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 5210 3,00% B:καλή Β:15> =p>2% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 5330 0,01% B:καλή C: 2> =p >0% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 5420 2,20% B:καλή B:15>=p> 2% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 9290 0,01% C:σηµαντική(επαρκής) C: 2> =p> 0% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 9320 3,00% B:καλή Β:15> =p>2% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία 9540 0,40% B:καλή C: 2> =p> 0% Β:καλή διατήρηση Β:καλή αξία

Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε& ΕΨΙΛΟΝ Α.Ε.,2001

Κανείς από τους παραπάνω τύπους οικοτόπων που απατώνται στην περιοχή των νήσων Παξών

και Αντίπαξων δεν αποτελεί οικότοπο προτεραιότητας σύµφωνα µε το Παράρτηµα Ι της Οδηγίας

92/43/ΕΟΚ.

Μορφές ενδιαιτηµάτων και τύπων οικοτόπων που απατώνται στην ευρύτερη περιοχή Natura των

νήσων Παξών και Αντίπαξων αλλά δεν περιλαµβάνονται στο παράρτηµα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ

ΛΟΧΜΕΣ ΜΕ ΣΚΛΗΡΟΦΥΛΛΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ(MATORRALS). 5340: Garrigues της

Ανατολικής Μεσογείου (Eastern Garrigues). Περιγραφή: Ανοικτοί θαµνώνες του Ceratonio-Rhamnion

στους οποίους κυριαρχεί το πουρνάρι (Quercus coccifera). Συµµετέχουν επίσης σκληρόφυλλοι θάµνοι

(Olea europaea, Pistacia lentiscus) και πολλά φρύγανα (Anthyllis hermanniae, Phlomis fruticosa,

Coridothymus capitatus). Σηµασία, σπουδαιότητα, ευπάθεια: Οι θαµνώνες αυτοί απειλούνται από τις

ανθρωπογενείς επιδράσεις (φωτιά, βόσκηση, εκχερσώσεις). Πιθανή ένταση των επιδράσεων αυτών θα

οδηγήσει σε κοινότητες φρυγάνων. Παρατηρήσεις: Ο τύπος αυτός οικοτόπου εµφανίζεται διάσπαρτος

σε διάφορα σηµεία των δυο νησιών σε κλίσεις και εκθέσεις που ποικίλλουν πολύ. Το γεωλογικό

υπόστρωµα είναι σκληρός ασβεστόλιθος, ενώ τα υψόµετρα είναι µικρά, 0-100m.

ΒΡΑΧΩ∆ΕΙΣ ΟΙΚΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΠΗΛΑΙΑ. 8250: Unvegetated rocky bed (terrestrial

ecosystems)

Πίνακας 3.2-Υπόλοιποι τύποι οικοτόπων εκτός Παραρτήµατος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Κωδικός %Κάλυψη Αντιπρωσοπευτικότητα Σχετική επιφάνεια Κατάσταση διατήρησης Συνολική αξιολόγηση 5340 4% B:καλή B: 15> =p> 2 B:καλή διατήρηση B:καλή αξία

Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε.& ΕΨΙΛΟΝ Α.Ε., 2001


224

Οι γενικές κατηγορίες τώρα των ενδιαιτηµάτων όπως αυτές απατώνται στην Προστατευόµενη

περιοχή:

Πίνακας 3.3-Κατηγορίες ενδιαιτηµάτων-Νήσοι Παξοί και Αντιπαξοί GR2230004 Κατηγορίες ενδιαιτηµάτων % Κάλυψη Ν01 Θαλάσσιες περιοχές, θαλάσσιες γλώσσες 44,91% Ν04 Παράκτιες θίνες, αµµώδεις ακτές 0,01% Ν05 Κροκάλες, απόκρηµνες βραχώδεις ακτές, νησίδες 0,47% Ν08 Χερσότοποι, θάµνοι, µακκία βλάστηση, φρύγανα 5,01% Ν15 Άλλες αρόσιµες εκτάσεις 44,83% Ν17 ∆άση κωνοφόρων 0,24% Ν18 Αειθαλή δάση 1,6% Ν22 Εσωτερικοί βράχοι, εσωτερικές θίνες, µόνιµο χιόνι ή πάγος 0,39% Ν23 Άλλες εκτάσεις(περιλαµβάνουν αστικές και βιοµηχανικές περιοχές, δρόµους,

χερσαίες περιοχές, µεταλλεία κλπ) 2,53%

Ολική κάλυψη ενδιαιτηµάτων 100,00% Πηγή: Βάση ∆εδοµένων Biogreece ‘95

Πανίδα

Η πανίδα της Π.Π. των νήσων Παξών και Αντίπαξων, αξιολογείται κυρίως και πρωτίστως από

την παρουσία της µεσογειακής φώκιας Monachus monachus και του ρινοδέλφινου Tursiops truncatus

στο θαλάσσιο τµήµα που περιβάλλει τους νήσους, είδη τα οποία περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα ΙΙ

της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τα ζωικά και φυτικά είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η

διατήρηση επιβάλλει τον καθορισµό Ειδικών Ζωνών ∆ιατήρησης των πληθυσµών τους. Μάλιστα η

Monachus monachus αποτελεί είδος κοινοτικής προτεραιότητας σύµφωνα µε την 92/43/ΕΟΚ και

ανήκει στα «Κινδυνεύοντα» (Endangered) είδη όπως αναφέρεται στο Κόκκινο Βιβλίο των

Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (1992).

Ορνιθοπανίδα: Οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι βρίσκονται στην κύρια οδό µετανάστευσης των

αποδηµητικών πουλιών προς την ηπειρωτική και πιο συγκεκριµένα την δυτική Ελλάδα. Αρκετά

σηµαντικά είδη πουλιών χρησιµοποιούν το σύµπλεγµα των νήσων ως καταφύγιο ή σταθµό κατά την

διάρκεια του µεταναστευτικού τους ταξιδιού. Επίσης τα νησάκια αυτής της περιοχής είναι εξίσου

σηµαντικά εξαιτίας της παρουσίας αρκετών αποικιών θαλάσσιων πουλιών. Η συχνή παρουσία µικρών

αποικιών του µαυροπετρίτη, Falco eleonorae, στην ευρύτερη περιοχή του Ιονίου αλλά και των νήσων

Παξών είναι ενδεικτική για την ορνιθολογική σπουδαιότητα της περιοχής αν και µέχρι σήµερα δεν

έχουν γίνει πλήρεις καταγραφές-µελέτες της ορνιθοπανίδας. Η περιοχή των Νήσων Παξών και

Αντίπαξων αν και θα µπορούσε να συµπεριληφθεί στον κατάλογο των Σηµαντικών Περιοχών για τα

Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ) και να προταθεί για να χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ, (SPA-Special Protection

Area), σύµφωνα µε την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ κάτι τέτοιο δεν έγινε κυρίως λόγω της έλλειψης επαρκών


225

ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων και επιστηµονικών δεδοµένων για τον χαρακτηρισµό της.

Μελλοντικά υπάρχει η πιθανότητα ένταξης της και σε αυτά τα κοινοτικά και εθνικά νοµικά πλαίσια

προστασίας της ορνιθοπανίδας, αν και η οδηγία 92/43/ΕΟΚ παρέχει όλες τις προϋποθέσεις κάλυψης

αυτού του νοµολογικού κενού προστασίας. Η αξία πάντως της προστατευόµενης περιοχής των νήσων

Παξών και Αντίπαξων όσο αφορά την ορνιθοπανίδα της είναι σηµαντική κυρίως για τα

µεταναστευτικά είδη πουλιών.

Ερπετοπανίδα: Η ερπετοπανίδα της περιοχής που µπορεί να θεωρηθεί σηµαντική περιλαµβάνει

έξι είδη ερπετών (5 είδη σαυρών και ένα είδος φιδιού) τα οποία προστατεύονται από την Συνθήκη της

Βέρνης όπως και από την εθνική νοµοθεσία σύµφωνα µε το Π.∆. 67/1981, λαµβάνοντας µάλιστα και

το κίνητρο D (άλλοι λόγοι προστασίας) για το λόγο αυτό. Υπάρχουν όµως επιπρόσθετοι λόγοι που

δικαιολογούν το ίδιο κίνητρο για µερικά είδη. Συγκεκριµένα η ερπετοπανίδα των Παξών

περιλαµβάνεί τα εξής σηµαντικά είδη:

Την σαύρα Agama stellio (Linnaeus,1758), γνωστή στην Ελλάδα και ως κροκοδειλάκι, που

ανήκει στην οικογένεια των Agamidae (Τάξη: Φολιδωτά, Υποτάξη: Σαύρες) και σύµφωνα µε το

Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (1992) θεωρείται ως είδος µε

ευρύτερη εξάπλωση µε αρκετά υποείδη ενδηµικά στον ελληνικό χώρο (Μύκονος κλπ). Έχει

αξιολογηθεί επιπλέον και από το ευρωπαϊκό πρόγραµµα Corine-Biotopes,µε το κίνητρο D. Πρόκειται

για ένα είδος ερπετού που µειώνονται οι πληθυσµοί του καθώς απειλείται από τις ανθρώπινες

δραστηριότητες. Η κατάσταση διατήρησης του κρίνεται παγκοσµίως ως σπάνια και η προτεραιότητα

προστασίας του πολύ επείγον. Στην περιοχή των νήσων Παξών έχει βρεθεί µόνο σε µια περιοχή στα

ΝΑ κοντά στο νησάκι Μογγονήσι109. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουµε ότι το Agama stellio έχει

ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον όχι µόνο επειδή τα νησιά της Κέρκυρας και των Παξών, είναι το

βορειοδυτικότερο όριο της ευρωπαϊκής του εξάπλωσης αλλά επειδή οι πληθυσµοί του σε αυτά τα

νησιά είναι µικροί και εντελώς αποµονωµένοι από όλους τους υπόλοιπους στην περιοχή του Αιγαίου.

∆ύο είδη πράσινων σαυρών την Lacerta viridis (Laurenti,1768), γνωστή και ως πρασινόσαυρα

και την Lacerta trilineata (Bedriaga,1886) γνωστή επίσης ως τρανόσαυρα ή µεγάλη πρασινόσαυρα.

Και τα δύο είδη ανήκουν στην οικογένεια των Lacertidae (Τάξη: Φολιδωτά, Υποτάξη: Σαύρες) και

σύµφωνα µε το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (1992) θεωρούνται

ως είδη µε ευρύτερη εξάπλωση µε αρκετά υποείδη ενδηµικά στον ελληνικό χώρο (Αιγαίο πέλαγος). Η

Lacerta viridis παρουσιάζει γενικά τάση µείωσης του πληθυσµού της, κάτι που ισχύει και για τους

Παξούς, διότι απειλείται από τα φυτοφάρµακα των αγροτικών καλλιεργειών. Η κατάσταση

109 Βλέπε Εικόνα 1 του Παραρτήµατος.


226

διατήρησης της θεωρείται ως τρωτή και η προστασία ως πρωτεύουσας σηµασίας. Αντιθέτως, η

Lacerta trilineata θεωρείται ως µη απειλούµενο είδος µε δευτερεύουσα σηµασία για την προστασία

της. Μάλιστα στους νήσους Παξούς και Αντίπαξους ο πληθυσµός της βρίσκεται σε σχετική αφθονία.

Το σηµαντικότερο όµως στοιχείο και για τα δύο αυτά είδη θεωρείται το γεγονός ότι οι Παξοί είναι ένα

από τα πολύ λίγα νησιά της Μεσογείου που κατοικείται και από τα δύο αυτά είδη ερπετών.

Η σαύρα Algyroides nigropunctatus (Dumeril& Bibron, 1839) γνωστή και ως η κερκυραϊκή

σαύρα, της οικογένειας των Lacertidae (Τάξη: Φολιδωτά, Υποτάξη: Σαύρες). Η Algyroides

nigropunctatus αποτελεί ενδηµικό είδος των Βαλκανίων και ο πληθυσµός της βρίσκεται σε πτώση

λόγω των φυτοφαρµάκων των καλλιεργειών και την συλλογή της από τον άνθρωπο κάτι που την

καθιστά σε κάποιο βαθµό σπάνια και η προστασία της θα πρέπει να θεωρείται πρωτεύουσας

σηµασίας. Όσο αφορά την περιοχή µελέτης µας, επειδή ένα από τα ενδιαιτήµατα της αποτελούν και οι

ελαιώνες, στους Παξούς συναντάται σε σχετική αφθονία.

Το Hemidactylus turcicus (Linnaeus,1758), το κοινό σαµιαµίδι ή µολυντήρι, της οικογένειας

των Gekkonidae (Τάξη: Φολιδωτά, Υποτάξη: Σαύρες) θεωρείται ως µη απειλούµενο.

Τέλος, το φίδι Elaphe longissima (Laurenti, 1768), µε το κοινό όνοµα γιατρόφιδο, της

οικογένειας των Colubridae (Τάξη: Φολιδωτά, Υποτάξη: Φίδια).Έχει αξιολογηθεί από το πρόγραµµα

Corine-Biotopes (κίνητρο D) και θεωρείται ως τρωτό είδος µε πρωτεύουσα σηµασία προστασίας.

Στους Παξούς αντιπροσωπεύεται από ένα πολύ µικρό, αραιό και τοπικά περιορισµένο πληθυσµό.

Πίνακας 3.4-Σηµαντικά είδη της ερπετοπανίδας των Νήσων Παξών και Αντίπαξων *Οι χαρακτηρισµοί (C, P, R, V) και (A, B, C, D) όπως στη βάση BIOGREECE ’95 & στα Τ.∆.∆.-S.D.F.

Κωδικός τόπου Κωδικός είδου Ονοµασία Πληθυσµός* Κίνητρο* GR2230004 Agama stellio V:Είδος πολύ σπάνιο C:∆ιεθνείς Συµβάσεις GR2230004 1243 Alygroides nigropunctatus C:Είδος κοινό C:∆ιεθνείς Συµβάσεις GR2230004 1281 Elaphe longissima R:Είδος σπάνιο C:∆ιεθνείς Συµβάσεις GR2230004 Hemidactylus turcicus R:Είδος σπάνιο C:∆ιεθνείς Συµβάσεις GR2230004 1251 Lacerta trilineata C:Είδος κοινό C:∆ιεθνείς Συµβάσεις GR2230004 1263 Lacerta viridis R:Είδος σπάνιο C:∆ιεθνείς Συµβάσεις

Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε.,2005β

Θηλαστικά: Η παρουσία του πλέον απειλούµενου είδους θηλαστικού στην Μεσόγειο προς εξαφάνιση,

της Μεσογειακής φώκιας Monachus monachus στην θαλάσσια περιοχή των Νήσων Παξών και

Αντίπαξων αποτελεί σίγουρα το σηµαντικότερο είδος που έχει να επιδείξει η πανίδας τους και

ουσιαστικά η παρουσία αυτού του θηλαστικού υπήρξε ο σηµαντικότερος λόγος για να χαρακτηριστεί

η περιοχή ως προστατευόµενη και να συµπεριληφθεί στο κατάλογο των ελληνικών προστατευόµενων

περιοχών του δικτύου Natura 2000.


227

Η µεσογειακή φώκια Monachus monachus (Hermann,1779) ή φώκια µοναχός, ανήκει στην τάξη

των Κητωδών και στην οικογένεια Phocidae. Προστατεύεται από σχεδόν όλες τις εθνικές, κοινοτικές

και διεθνείς συµβάσεις και σύµφωνα µε το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της

Ελλάδας(1992) ανήκει στην κατηγορία των Κινδυνεύοντων ειδών (Endangered species), των ειδών

δηλαδή που οι πληθυσµοί τους κινδυνεύουν µε εξαφάνιση. Ο συνολικός πληθυσµός της µεσογειακής

φώκιας είναι πλέον αρκετά περιορισµένος στον Μεσογειακό χώρο και γενική εκτίµηση των

επιστηµόνων που ασχολούνται µε το θέµα είναι ότι ο αριθµός τους µειώνεται δραστικά και συνεχώς

σε όλη την έκταση της εξάπλωσης της.

Η Ελλάδα φιλοξενεί σήµερα περισσότερες από τις µισές φώκιες που έχουν επιβιώσει. Στην

Ελλάδα υπολογίζεται ότι διαβιούν περί τα 250-500 άτοµα, τα περισσότερα στο Αιγαίο πέλαγος.

Μικρός αριθµός εµφανίζεται και έχει αναφερθεί και στο Ιόνιο πέλαγος, ακριβής όµως στοιχεία για την

περιοχή δεν υπάρχουν καθώς δεν έχει γίνει ακόµη πλήρης επιστηµονική καταγραφή των πληθυσµών

της στα Ιόνια νησιά. Παλιότερα οι φώκιες ζούσαν σε κοπάδια και χρησιµοποιούσαν σαν τόπους

αναπαραγωγής και ξεκούρασης τις ελληνικές παραλίες. Σήµερα όµως, λόγω της ανταγωνιστικότητας

µε τον άνθρωπο, χρησιµοποιούν σαν τόπους αναπαραγωγής και ξεκούρασης τις θαλάσσιες βραχώδεις

σπηλιές. Έτσι πλέον µεγάλος αριθµός αυτών συναντάται συνήθως σε µικρά και συχνά ακατοίκητα

νησιά και σε βραχώδεις ακτές, δυσπρόσιτες στον άνθρωπο, και µε σχετικά άφθονη τροφή. Η αλλαγή

όµως αυτή των βιοτόπων τους(από τις λιγότερο αποµονωµένες θέσεις σε πλέον δυσπρόσιτες), καθώς

αυτοί µειώνονται δραστικά τα τελευταία χρόνια, και η χρησιµοποίηση θαλάσσιων βραχωδών σπηλιών

και µικρών αποµονωµένων παραλιών ανάµεσα σε απόκρηµνους βράχους ως καταφύγια εγκυµονεί

πολλούς κινδύνους κυρίως για τα νεογέννητα του είδους. Το κυνήγι των ψαράδων, η υπεραλίευση, η

ρύπανση των ελληνικών θαλασσών καθώς και η συνεχώς επεκτεινόµενη τουριστική δραστηριότητα

αποτελούν τους κύριους κινδύνους για την Monachus monachus στον ελληνικό χώρο.

Στους Νήσους Παξούς και Αντίπαξους µολονότι δεν υπάρχουν αρκετά ποσοτικά και ποιοτικά

στοιχεία είναι γνωστό ότι µια πολύ µικρή αποικία της µεσογειακής φώκιας καταλαµβάνει τις

απότοµες βραχώδεις ακτές των νησιών αυτών και ειδικότερα αυτές των δυτικών τµηµάτων τους. Οι

δυτικές ακτές των Παξών αποτελούν ικανοποιητικού τύπου ενδιαιτήµατα για την Monachus

monachus καθώς εκεί σχηµατίζονται πλήθος από θαλάσσιες βραχώδεις σπηλιές και αποµονωµένες

παραλίες. Οι διώξεις όµως από τους ψαράδες των, το παράνοµο ψάρεµα δηλαδή η αλιεία µε µη

επιτρεπόµενα µέσα αλίευσης, η ρύπανση των ακτών και της θάλασσας από την έντονη τουριστική

δραστηριότητα τους καλοκαιρινούς µήνες καθώς και η δυνατότητα των επισκεπτών να προσεγγίζουν

περιοχές που µέχρι πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν απρόσιτες, π.χ. οι δυτικές βραχώδεις ακτές των


228

νήσων, συνιστούν σοβαρούς λόγους κινδύνου που θέτουν σε απειλή την αποικία της θαλάσσιας

φώκιας στην προστατευόµενη περιοχή των νήσων Παξών και Αντίπαξων.

Επίσης, ένα άλλο είδος θηλαστικού, το ρινοδέλφινο Tursiops truncates (Montagu,1821),που

περιλαµβάνεται και αυτό στο Παράρτηµα ΙΙ της 92/43/ΕΟΚ αν και όχι ως είδος κοινοτικής

προτεραιότητας, αποτελεί το δεύτερο σε σπουδαιότητα είδος της πανίδας της προστατευόµενης

περιοχής των Παξών και Αντίπαξων. Ανήκει στην Τάξη των Κητωδών και στην οικογένεια των

Delphinidae, και παρά την απουσία του είδους αυτού από το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων

Σπονδυλόζωων της Ελλάδας, πιστεύεται ότι οι ελληνικοί πληθυσµοί του βρίσκονται σήµερα σε

κατάσταση υποβάθµισης αν και σε καλύτερη κατάσταση συγκρινόµενοι µε τους υπόλοιπους

πληθυσµούς της Μεσογείου. Η κατάσταση διατήρησης του για την Ελλάδα θα πρέπει να θεωρείται ως

τρωτή και η προτεραιότητα προστασίας του να θεωρείται ως πρωτεύουσας σηµασίας και οικολογικής

αξίας καθώς η παρουσία του στις ελληνικές θάλασσες αποτελεί σηµαντικό βιολογικό δείκτη για την

καθαρότητα των θαλασσών αυτών. Το είδος αυτό ρινοδέλφινου, το Tursiops truncatus, όπως και όλα

τα υπόλοιπα δελφίνια της Μεσογείου βρίσκονται τα τελευταία χρόνια σε συνεχή υποβάθµιση των

πληθυσµών τους, ειδικότερα τις δυο τελευταίες δεκαετίες, και σύµφωνα µε ολοκληρωµένες µελέτες

της IUCN βρίσκονται σε άµεση ανάγκη αποτελεσµατικής προστασίας. Το παράκτιο αυτό θηλαστικό

στην θαλάσσια περιοχή του Ιονίου πελάγους συναντάται αρκετά συχνά, αν και ακριβή δεδοµένα δεν

υπάρχουν για την περιοχή αυτή, όπως και για το θαλάσσιο τµήµα που περιβάλει την Π.Π. των Νήσων

Παξών και Αντίπαξων. Τέλος, επειδή οι κίνδυνοι για το είδος, όπως και για τα υπόλοιπα παράκτια

θηλαστικά, έχουν αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια λόγω της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας

στην παράκτια ζώνη χρειάζονται σαφώς µέτρα ειδικής προστασίας του στην ευρύτερη περιοχή του

Ιόνιου πελάγους συµπεριλαµβανοµένων και των Παξών& Αντίπαξων. Η παράνοµη αλιεία, η

αυξηµένη πυκνότητα ναυσιπλοΐας, οι λοιπές παράκτιες τουριστικές δραστηριότητες, η ρύπανση κλπ

οδηγούν σε γενική υποβάθµιση των ενδιαιτηµάτων του είδους στη λεκάνη της Μεσογείου.

Εκτός τέλος από τα προαναφερθέντα πολύ σηµαντικά είδη πανίδας των Παξών και Αντίπαξων,

στην θαλάσσια περιοχή αυτή έχει καταγραφεί και η παρουσία του ζωνοδέλφινου Stenella

cοeruleoalba (Meyen, 1883) της οικογένειας των Delphinidae. Το συγκεκριµένο είδος είναι από τα

«Τρωτά» (V-Vulnerable) είδη της τάξης των Κητωδών (Cetaceans) των ελληνικών θαλασσών

σύµφωνα µε το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας, προστατεύεται από

την συνθήκη της Βέρνης αλλά και από την διεθνής συνθήκη CITES (Κίνητρο C), όχι όµως και από

την ελληνική νοµοθεσία και συγκεκριµένα από το Π.∆. 67/1981! Πρόκειται για ένα µικρού µήκους

δελφίνι του οποίου οι πληθυσµοί στις ελληνικές θάλασσες είναι µικρότεροι από του Tursiops


229

truncatus. Αν και η κατάσταση διατήρησης του για την Ελλάδα θεωρείται ως σπάνια η προτεραιότητα

προστασίας του παραµένει δευτερεύουσας σηµασίας. Η µεγαλύτερη απειλή που αντιµετωπίζουν οι

πληθυσµοί του, όπως αντίστοιχα και του Tursiops truncatus, προέρχεται από την έλλειψη τροφής που

δηµιουργείται λόγω της υπεραλίευσης και των ολιγοτροφικών ελληνικών θαλασσών, καθώς και από

το κυνήγι τους από τους ψαράδες όπως και από την ρύπανση των ελληνικών θαλασσών. Για την

θαλάσσια περιοχή των Παξών και Αντίπαξων δεν υπάρχουν ακριβής ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία,

απλώς η ύπαρξη και παρουσία του θεωρείται δεδοµένη όπως και αυτή του Tursiops truncatus.

Πίνακας 3.5-Είδη της πανίδας των Παξών& Αντίπαξων του Παραρτήµατος ΙΙ της 92/43/ΕΟΚ *Οι χαρακτηρισµοί (C, P, R, V) , (A, B, C, D), (A, B,C) όπως στη βάση BIOGREECE ’95 & στα Τ.∆.∆.-S.D.F. Όπου:Υ=Not in Priority list,*=In Priority list, Πληθυσµός:C:2> =p> 0%, Καθεστώς συντήρησης:A=εξαίρετο,B=καλά ∆ιατηρηµένο, Αποµόνωση:C=Πληθυσµός µη αποµονωµένος σε µεγάλο µέρος της περιοχής εξάπλωσης, Συνολική αξία: Α= Εξαίρετη αξία, B=καλή Κωδικός- Ονοµασία είδους

Παράρτηµα ΙΙ 92/43/ΕΟΚ

Κατοικία* Πληθυσµός* Καθεστώς συντήρησης*

Αποµόνωση* Συνολική αξία*

1349- Tursiops truncatus

Υ:Όχι είδος προτεραιότητας C C A C A

1366- Monachus monachus

*:Είδος προτεραιότητας V C B C B

Πηγή: Βάση ∆εδοµένων Biogreece ‘95

Πίνακας 3.6-Άλλα είδη της πανίδας των Παξών και Αντίπαξων *Οι χαρακτηρισµοί (C, P, R, V) και (A, B, C, D) όπως στη βάση BIOGREECE ’95 & στα Τ.∆.∆.-S.D.F.

Οµάδα Ονοµασία είδους Πληθυσµός* Κίνητρο* Κίνητρο(Β’)* Θηλαστικά Stenella coeruleoalba V:Πολύ σπάνιο A:Εθνικός

Κόκκινος Κατάλογος ∆εδοµένων C:∆ιεθνείς Συµβάσεις

Ασπόνδυλα Paxodillidium schawalleri P:Παρών B:Ενδηµικά είδη Ασπόνδυλα Ocysa keleczeryi P:Παρών B:Ενδηµικά είδη Ασπόνδυλα Chaetophiloscia leucadia P:Παρών B:Ενδηµικά είδη Ασπόνδυλα Chaetophiloscia attica P:Παρών B:Ενδηµικά είδη Ασπόνδυλα Armadillidium hauseni P:Παρών B:Ενδηµικά είδη Ασπόνδυλα Armadillidium corcyraeum P:Παρών B:Ενδηµικά είδη Ασπόνδυλα Trichodillidium pubescens P:Παρών B:Ενδηµικά είδη


Χλωρίδα. Ειδικά χλωριδικά και βλαστητικά στοιχεία

Η χλωρίδα της περιοχής µελέτης µας αποτελείται από περίπου 450 taxa. Η πλειονότητα τους,

περίπου το 65%, είναι τυπικά µεσογειακά στοιχεία, αλλά 2 είδη και συγκεκριµένα τα Centaurea

paxorum και Limonium antipaxorum, είναι τοπικά ενδηµικά. Ο κύριος τύπος αυτοφυούς βλάστησης, ο

οποίος κυριαρχεί στον τόπο, φαίνεται να είναι οι αειθαλείς θάµνοι, συχνά δενδρόµορφοι, που ανήκουν

είτε: στο «Oleo – Ceratonion» (Ceratonia siliqua, Olea europaea, Pistacia lentiscus, Calicotone

villosa, Quercus coccifera κλπ) είτε στο «Quercion ilicis» (Phyllirea nedia, Phamnus alaternus,

Pistacia terebinthus, Arbutus adrachne κλπ)


230

Συστάδες µεσογειακών κωνοφόρων (Juniperus phoenicea, Pinus halepensis, Cupressus

sempervirens) συναντώνται όχι σπάνια και στους δύο παραπάνω τύπους βλάστησης. Οι συστάδες

Juniperus phoenicea και Pinus halepensis φαίνεται να απαντούν στα βορειοδυτικά και

νοτιοανατολικά (νησίδα Μογγονήσι) τµήµατα των Παξών αντίστοιχα. Στις βραχώδεις ακτές η

παραλιακή και η υποπαραλιακή ζώνη βλάστησης χαρακτηρίζονται από την παρουσία φυτικών ειδών

που έχουν προσαρµοστεί σε αντίστοιχα περιβάλλοντα (π.χ. Cithmum maritimum, Silene sedoides,

Reichardia picroides, Daucus carrota, Brassica cretica, Limonium antipaxorum, Centaurea

antipaxorum κτλ.). Στο κεντρικό τµήµα του νησιού Παξοί και εξαιτίας των ανθρώπινων

δραστηριοτήτων (πυρκαγιές, ελαιώνες, αµπελώνες κτλ.) παρατηρείται η υποβάθµιση των τύπων

βλάστησης Oleo ceratonion και Quercion - ilicis και η υποκατάστασή τους από το δευτερογενή τύπο

βλάστησης των φρυγάνων (Coridothymion). Τα µακί και τα φρύγανα που συναντώνται στην περιοχή

των Παξών θεωρούνται αντιπροσωπευτικοί τύποι Μεσογειακής βλάστησης. Οι συστάδες

κυπαρισσιών (Cupressus sempervirens) που συναντώνται συχνά σε όλη την έκταση του κυρίως

νησιού(Νήσος Παξοί) θεωρούνται επίσης υπολείµµατα ενός πρώην δάσους κυπαρισσιών.

Αξιοµνηµόνευτη είναι η παρουσία 2 τοπικών ενδηµικών φυτικών ειδών στον τόπο, των

Centaurea paxorum και Limonium antipaxorum, τα οποία χωρίς κανένα δισταγµό πρέπει να

συµπεριληφθούν στον κατάλογο Ερυθρών ∆εδοµένων της Ελληνικής χλωρίδας. Φυτοκοινωνίες και

των δυο ενδηµικών ειδών που θεωρούνται ως πολύ σπάνια (V) (πληθοκάλυψη r,+ και 1) βρίσκονται

σε διάφορα σηµεία και των δυο νήσων κυρίως στα νοτιοανατολικά της νήσου Παξοί (Γάϊος,

Μογγονήσι) αλλά και στα δυτική πλευρά (Λάκκα κλπ), και στους Αντίπαξους(κυρίως στα δυτικά της

νήσου).Το Centaurea paxorum συγκεκριµένα αν και εµφανίζει µια τάση σταθερότητας των

πληθυσµών του απειλείται από την τουριστική δραστηριότητα στις θαλάσσιες αµµώδεις ακτές των

Παξών και Αντιπαξών όπου εκεί αναπτύσσεται. Αποτελεί «τρωτό» φυτικό είδος και η προστασία του

κρίνεται ως πρωτεύουσα καθώς αποτελεί ενδηµικό είδος των νήσων και απαντάται µόνο σε µικρούς

και αποµονωµένους πληθυσµούς. Επίσης το Limonium antipaxorum το οποίο εµφανίζει και αυτό µια

σχετική σταθερότητα του πληθυσµού του κυρίως γιατί αναπτύσσεται σε θαλάσσιες παράκτιες

βραχώδεις ακτές των νήσων και ουσιαστικά απειλείται λιγότερο σε σχέση µε το άλλο ενδηµικό είδος

το Centaurea paxorum. Θεωρείται όµως αρκετά σπάνιο αν και η προτεραιότητα προστασίας είναι

δευτερεύων σηµασίας.

Από τα άλλα σηµαντικά είδη χλωρίδας της περιοχής αναφέρονται τα παρακάτω taxa για τους

εξής λόγους: α) Η Antemis chia στην περιοχή αντιπροσωπεύεται από ένα ιδιαίτερο µορφολογικό τύπο,

β) Η Hyoseris radiata είναι ένα σηµαντικό από βιογεωγραφική σκοπιά είδος αφού έχει µια ιδιόµορφη


231

γεωγραφική εξάπλωση στην Ελλάδα (είναι γνωστό κυρίως από µικρές νησίδες της περιοχής του

Αιγαίου και της Κρήτης) και γ) H Orcis coriophora αναφέρεται επειδή όπως αρκετά ορχεοειδή είναι

ένα όµορφο και ενδιαφέρον είδος.

Ο υπερπληθυσµός που παρατηρείται στους Νήσους Παξούς και Αντίπαξους κατά τους θερινούς

µήνες, σχεδόν 10πλάσιος σε σχέση µε τον µόνιµο πληθυσµό των νήσων, η ραγδαία ανάπτυξη των

τουριστικών υποδοµών και των κατοικιών όπως και οι ανθρώπινες δραστηριότητες που σχετίζονται µε

την γεωργία, την κτηνοτροφία (υπερβόσκηση) άλλα και τυχαίοι παράγοντες όπως οι πυρκαγιές

φαίνεται να αποτελούν τους σηµαντικότερους κινδύνους που οδηγούν σε υποβάθµιση και αφανισµό

των φυτοκοινωνιών των νήσων.

Πίνακας 3.7 –Σηµαντικά είδη χλωρίδας των Νήσων Παξών και Αντίπαξων *Οι χαρακτηρισµοί (C, P, R, V) και (A, B, C, D) όπως στη βάση BIOGREECE ’95 & στα Τ.∆.∆.-S.D.F

Ονοµασία είδους Πληθυσµός* Κίνητρο* Orchis coriophora P:Παρών στον τόπο C:∆ιεθνείς Συµβάσεις Hyoseris radiata P:Παρών στον τόπο D:Άλλοι λόγοι Anthemis chia P:Παρών στον τόπο D:Άλλοι λόγοι Anchusa variegata P:Παρών στον τόπο B:Ενδηµικά είδη Centaurea paxorum P:Παρών στον τόπο B:Ενδηµικά είδη Limonium antipaxorum P:Παρών στον τόπο B:Ενδηµικά είδη


Ο παρακάτω πίνακας (Πίνακας 3.8) µας δείχνει την σύσταση της χλωρίδας των Παξών και

Αντίπαξων από την άποψη της συστηµατικής ταξινόµησης. Συνολικά έχουν παρατηρηθεί 78

οικογένειες, 271 γένη, 400 είδη και 35 υποείδη µε συνολικό άθροισµα 435 taxa.

Πίνακας 3.8- Σύσταση της χλωρίδας των νήσων Παξών(συστηµατική ταξινόµηση) Συστηµατική Ταξινόµηση

Οικογένειες Γένη Είδη Υπο-είδη Taxa Ποσοστό( %)

Πτεριδόφυτα 6 8 8 1 9 2,07% Γυµνόσπερµα 3 4 6 - 6 1,38% ∆ικοτυλήδονα 59 212 318 27 345 79,31% Μονοκοτυλήδονα 10 47 68 7 75 17,24% Σύνολο 78 271 400 35 435 100,00%

Πηγή: Georgiadis & al.,1986


232

Τέλος, ο Πίνακας 3.9 αποτελεί τον πίνακα συνταξινοµικών µονάδων βλάστησης της

προστατευόµενης περιοχής των Νήσων Παξών και Αντιπαξών:

Πίνακας 3.9- GR2230004 Πίνακας συνταξινοµικών µονάδων βλάστησης CLASS (ΚΛΑΣΗ)

ORDER (ΤΑΞΗ)

ALLIANCE (ΣΥΝΕΝΕΩΣΗ)

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ASSOCIATION (ΕΝΩΣΗ)

ΚΩ∆ΙΚΟΣ

Crithmo-Staticetea Crithmo- Staticetalia

Crithmo-Staticion 124010 Limonium antipaxorum comm. 124015

Ammophiletea Ammophiletalia Agropyrion juncei 211010 Eryngio-Elymetum farcti 211012 Quercetea ilicis Pistacio-

Rhamnetalia Ceratonio-Rhamnion 932010 Ceratonio-Pistacietum lentisci 932012

Ceratonio-Rhamnion 534020 Quercus coccifera comm. 534021 Ceratonio-Rhamnion 954040 Pinus halepensis comm. 954041 Ceratonio-Rhamnion 533120 Oleo-Euphorbietum dendroidis 533122 Ceratonio-Rhamnion 929030 Cypressus sempervirens comm. 929031 Ceratonio-Rhamnion 521020 Pistacio lentisci-

Juniperetum phoeniceae 521023

Cisto-Micromerieta Cisto- Micromerietalia

Coridothymion 542010 - 542010

Cistion 542040 Pulicario odorae- Ericetum manipuliflorae

542043

Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε& ΕΨΙΛΟΝ Α.Ε.,2001

3.2.3 Το τρωτόν.

Τα φυσικά οικοσυστήµατα των νησιών και των νησίδων του τόπου θεωρούνται λιγότερο ή

περισσότερο σταθερά, αφού στις µέρες µας οι αγροτικές δραστηριότητες έχουν ελαττωθεί σηµαντικά.

Το γεγονός ότι ήδη από το 1990 έχουν σταµατήσει οι αεροψεκασµοί στο νησί των Παξών, έπειτα

από µακροχρόνιες αντιδράσεις και ενέργειες των Παξινών, όπως και το ότι έχει µειωθεί στο ελάχιστο

η χρήση φυτοφαρµάκων στις καλλιέργειες (της ελιάς και του αµπελιού κυρίως) έχει συµβάλλει στο να

διατηρηθεί η ποιότητα του τοπικού αγροτικού φυσικού περιβάλλοντος των νήσων και των

οικοσυστηµάτων σε καλή κατάσταση. Ο υπερπληθυσµός όµως που παρατηρείται στους Παξούς κατά

τους θερινούς µήνες και οι ανθρώπινες δραστηριότητες που σχετίζονται µε τον τουρισµό και το

κυνήγι, φαίνεται να είναι ένας πραγµατικός κίνδυνος για τις κοινωνίες των φυτών και ζώων που ζουν

στον τόπο. Οι διώξεις από τους ψαράδες και το παράνοµο ψάρεµα, η ρύπανση των ακτών και η

σχετική όχληση που προκαλείται από την κατά πολύ αυξηµένη θαλάσσια τουριστική κίνηση των

σκαφών το καλοκαίρι καθώς και η δυνατότητα των επισκεπτών (τουριστών) να προσεγγίσουν

περιοχές που πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν απρόσιτες (π.χ. βραχώδεις ακτές), συνιστούν λόγους που

θέτουν σε απειλή την αποικία της θαλάσσιας φώκιας Monachus monachus. Οι κίνδυνοι όµως και για

τα υπόλοιπα σηµαντικά είδη της πανίδας έχουν επίσης αυξηθεί. Με εξαίρεση τα άφθονα Algyroides


233

nigropunctatus και τη Lacerta trilineata όλα τα άλλα taxa αντιπροσωπεύονται από µικρούς και

αραιούς και συχνά τοπικά περιορισµένους πληθυσµούς, π.χ. το Agama stellio το οποίο έχει βρεθεί σε

µία µόνο περιοχή της νήσου Παξοί, τα δελφίνια και ιδιαίτερα το είδος Tursiops truncatus το οποίο

είναι κυρίως ένα παράκτιο θηλαστικό και χρειάζεται µέτρα ειδικής προστασίας στο Ιόνιο.

Επιπτώσεις και δραστηριότητες µέσα και γύρω από τον τόπο

Πίνακας 3.10-Επιπτώσεις και ∆ραστηριότητες µέσα και γύρω από τον τόπο (GR2230004-Παξοί και Αντίπαξοι). Γενικές επιπτώσεις

και δράσεις ανάλογα της επιφάνειας του τόπου που επηρεάζεται: *Οι χαρακτηρισµοί (140,180,230) , (Ι,Α), (A, B,C),(+,0,-) όπως στη βάση BIOGREECE ’95 & στα Τ.∆.∆.-S.D.F.

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΤΟΠΟΥ

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

ΜΕΣΑ/ ΓΥΡΩ (από τον τόπο)

ΕΝΤΑΣΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

% ΤΟΠΟΥ ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ

GR2230004 140:Βοσκή(Grazing) (Κατηγορία Γεωργία, ∆άση)

I:Μέσα στο τόπο (with(I)n the site)

Β:Μέση επίδραση (Medium influence)

70 (-):Αρνητική (Negative)

GR2230004 180:Καύση(Burning-Πυρκαγιές) (Κατηγορία Γεωργία, ∆άση)




GR2230004 230:Θήρα(Hunting) (Κατηγορία Αλιεία, Θήρα)




Πηγή- Βάση ∆εδοµένων Biogreece ‘95

Οι κύριες µορφές απειλών-διαταραχών της προστατευόµενης περιοχής προέρχονται από τις

ανθρώπινες δραστηριότητες όπως: η συνεχής προσπάθεια επέκτασης του τουρισµού σε ολόκληρη την

επιφάνεια των νήσων Παξών και Αντίπαξων µε την κατασκευή τουριστικών υποδοµών γενικής φύσης

κ.ά., τα τεχνικά έργα υποδοµής που υλοποιούνται όπως π.χ. η οδοποιία, το παράνοµο κυνήγι και οι µη

επιτρεπόµενες µέθοδοι αλιείας, η αυξηµένη πυκνότητα ναυσιπλοΐας τους καλοκαιρινούς µήνες και η

σχετική όχληση και ρύπανση που προκαλείται στο θαλάσσιο περιβάλλον κλπ., όπως και από άλλους

τυχαίους παράγοντες όπως: οι πυρκαγιές κλπ. Γενικά όµως θα συµπεραίναµε ότι η κατάσταση του

τόπου κρίνεται ως καλή και επειδή δεν αντιµετωπίζει αµεσότατα προβλήµατα ταχείας υποβάθµισης

του φυσικού περιβάλλοντος του, υποβάθµιση η οποία όπου παρατηρείται πραγµατοποιείται µε αργούς

ρυθµούς κάτι που σηµαίνει ότι υπάρχουν τα περιθώρια αναστροφής της κατάστασης: αποκατάστασης

των οικοσυστηµάτων και προστασίας των φυτικών και ζωικών ειδών, η προτεραιότητα προστασίας

κρίνεται ως δευτερευούσης σηµασίας χωρίς να σηµαίνει ότι δεν πρέπει να παρθούν ειδικά µέτρα

προστασίας, διατήρησης και ανάδειξης του πλούσιου φυσικού περιβάλλοντος.

3.2.4 Τοπίο

Οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι καθώς και τα υπόλοιπα νησάκια, νησίδες και βραχονησίδες του

συµπλέγµατος συνθέτουν ένας µοναδικής αισθητικής αξίας φυσικό αλλά και ανθρωπογενές τοπίο µε


234

ενδιαφέροντα φυσικά, οικολογικά, γεωµορφολογικά αλλά και καλαίσθητα ανθρωπογενή στοιχεία. Στο

φυσικό τοπίο των νήσων έρχονται να προστεθούν επίσης αξιόλογα δείγµατα παραδοσιακής

αρχιτεκτονικής, ιστορίας και πολιτισµού που προσελκύουν όπως είναι αναµενόµενο το έντονο

τουριστικό ενδιαφέρον.

Καταπράσινα νησάκια καλυµµένα στην µεγαλύτερη επιφάνεια τους από οργιώδης βλάστηση από

ελιές, πευκοδάση χαµηλού υψοµέτρου, κυπαρίσσια, σκίνα, κουµαριές, περιβόλια, αγροτικές

καλλιέργειες κτλ, µικρούς φυσικούς κολπίσκους και όρµους, παραλίες µε βότσαλο αλλά και

αµµουδιές και αµµοθίνες, γραφικούς παραδοσιακούς οικισµούς στην ακτογραµµή αλλά και στο

εσωτερικό των νήσων, καταπράσινους λοφίσκους αλλά και ένα τοπίο µε απόκρηµνες βραχονησίδες,

βραχώδη παράκτια δυτική ακτογραµµή µε εντυπωσιακούς σχηµατισµούς βράχων, θαλάσσιων

σπηλιών, θόλων και απότοµων γκρεµών, αναδύονται ψηλά µέσα από την θάλασσα του Ιονίου

πελάγους προσθέτοντας την τελευταία και πιο όµορφή πινελιά στο Ιόνιο. Τα χρώµατα που κυριαρχούν

είναι το γαλαζοπράσινο της θάλασσας που τα περιβάλλει και το ασηµοπράσινο των αιωνόβιων

ελαιώνων που καταλαµβάνουν όλη σχεδόν την έκταση των νήσων.

Γενικά στους Παξούς δεν θα ήταν υπερβολή αν υποστηρίζαµε ότι δεν υπάρχει σηµείο του νησιού

που να µην καλύπτεται από δέντρα, βλάστηση γενικότερα, αφού περίπου 200.000 ελιές συνθέτουν ένα

µοναδικής αισθητικής οµορφιάς τοπίο ελαιώνα. Με κύρια λοιπόν χαρακτηριστικά του τόπου αυτού τα

φυσικά αλλά και τα ανθρωπογενή στοιχεία οι Παξοί και Αντίπαξοι εντυπωσιάζουν µε το επιβλητικής

οµορφιάς τοπίο τους. Άλλωστε η εντυπωσιακή είσοδος του νησιού, το λιµάνι και ο οικισµός του

Γάϊου που τον προστατεύουν τα δυο µικρά νησάκια, του Αγίου Νικολάου µε το Ενετικό κάστρο και

της Παναγιάς µε το µοναστήρι, προδιαθέτει για την φυσική οµορφιά του νησιού των Παξών.

Σηµαντικά επίσης στοιχεία που συνθέτουν το φυσικό και ανθρωπογενές τοπίο αποτελούν:

Οι οικισµοί γνήσιας παραδοσιακής επτανησιακής αρχιτεκτονικής και φυσικής οµορφιάς. Ο Γάϊος ο

µεγαλύτερος οικισµός των νήσων, κτισµένος αµφιθεατρικά στο οµώνυµο λιµάνι µε καλαίσθητα

επτανησιακού τύπου σπίτια και µε µικρά δροµάκια, διατηρεί ακόµα τον παραδοσιακό χαρακτήρα και

χρώµα του. Η Λάκκα, παραθαλάσσιος τουριστικός και συνάµα όµως παραδοσιακός οικισµός ή οποία

πήρε το όνοµα της από την φυσική της θέση µε τα σπίτια της να είναι χτισµένα χαµηλά κοντά στην

θάλασσα περιτριγυρισµένα από πεύκα, κυπαρίσσια και ελιές. Κτισµένη στο µυχό ενός κλειστού

όρµου µε παραδοσιακά σπίτια και πετρόχτιστα σοκάκια, η Λάκκα αποτελεί επίσης ένα λαµπρό δείγµα

επτανησιακού παραθαλάσσιου χωριού. Ο γραφικός παραθαλάσσιος οικισµός του Λογγού µε την

πυκνή βλάστηση που τον περιβάλλει να φθάνει έως το λιµάνι, κτισµένος στο οµώνυµο γραφικό όρµο

άλλο ένα τυπικό δείγµα επτανησιακού χωριού. Ο χαρακτηρισµένος και επίσηµα ως παραδοσιακός


235

οικισµός των Μαγαζιών στο εσωτερικό των Παξών µε πετρόχτιστα παραδοσιακά σπίτια και µαγαζιά

της παλιάς εποχής.

Οι ανεµόµυλοι, οι φάροι, οι εκκλησιές, οι διάσπαρτες πέτρινες υδροδεξαµενές (στέρνες) και τα

παραδοσιακά ελαιοτριβεία, τα παλιά αρχοντικά και µετόχια, οι πέτρινες αγροικίες, οι ξερολιθιές, τα

µικρά φυσικά µονοπάτια στο εσωτερικό των νήσων, τα πέτρινα πεζούλια και δροµάκια κλπ.

Η άγρια οµορφιά των νοτιοδυτικών και βορειοδυτικών ακτών των νήσων, γεµάτων από περίτεχνους

φυσικούς γεωµορφολογικούς σχηµατισµούς και 40 περίπου ενάλια σπήλαια, οι γνωστές «γράβες», µε

βαθιά µπλε νερά.

Το νησί των Αντιπαξών που είναι κυριολεκτικά καλυµµένο από αµπέλια και παραδοσιακούς

αµπελώνες µε εκπληκτικά κρυστάλλινα νερά να το περιβάλλουν και απόκρηµνη δυτική πλευρά µε

θαλάσσια σπήλαια και αξιόλογους γεωµορφολογικούς σχηµατισµούς.

Τα καταπράσινα µικρά νησάκια που αγγίζουν τις νοτιοανατολικές ακτές των Παξών αφήνοντας

µικρούς διαύλους. Πρόκειται για τα νησάκια του Αγίου Νικολάου και της Παναγιάς όπως και για το

νησάκι Μογγονήσι, νότια των Παξών που συνδέεται µαζί τους µε µια µικρή γέφυρα, και το ακόµα

µικρότερο Καλτσιονήσι.

Τέλος αξίζει να αναφέρουµε και κάποια άλλα σηµαντικά στοιχεία που συνθέτουν το µοναδικής

αισθητικής αξίας τοπίο των Παξών όπως: ο επιβλητικός γκρεµός του Ερηµίτη (Όρµος Ερηµίτη) στα

δυτικά των Παξών, που λέγεται ότι πήρε το όνοµα του από ένα µοναχό που ζούσε παλιά στην περιοχή

αυτή, ο γκρεµός του Μουσµουλιού στο νότιο ακρωτήρι των Παξών µε το µαγευτικό τοπίο και την

απεριόριστη θέα στο Ιόνιο πέλαγος, ο τρυπητός µε την φυσική γέφυρα, ο Ορθόλιθος (όρθιος βράχος

µέσα στην θάλασσα) (Εικόνα 3.5). λευκός και επιβλητικός βράχος, µέσα στην θάλασσα, οι σπηλιές

στο Μογγονήσι, το Αχάι (Όρµος Αχάι) (Εικόνα 3.6) µε τα συνεχόµενα ενάλια σπήλαια, η «γράβα» της

Υπαπαντής, τα βράχια µε τις ανεµότρυπες στον Οζιά και τον γραφικό όρµο του Οζιά νότια των

Παξών, ο οποίος στην πραγµατικότητα είναι θαλάσσιο πέρασµα µεταξύ των νησιών Παξοί και

Μογγονήσι, η παραλία του Πλάνου στα βόρεια του νησιού η οποία ψηφίστηκε τον Μάιο του 2003 σαν

µια από τις 20 ωραιότερες βραχώδεις παραλίες της Ευρώπης από τους κυριακάτικους TIMES.

Όλα αυτά αποτελούν θεάµατα που η φύση σµίλεψε µες στο χρόνο για να την θαυµάζουµε και να

την απολαµβάνουµε. Το φυσικό όµως και ανθρωπογενές-δοµηµένο περιβάλλον και τοπίο των νήσων

Παξών και Αντίπαξων γενικά αντιµετωπίζει κάποια προβλήµατα σχετικής υποβάθµισης. Αυτά τα

προβλήµατα προέρχονται κυρίως από την συνεχή επέκταση των τουριστικών δραστηριοτήτων, οι

οποίες σε κάποιο σηµείο τείνουν να αλλοιώσουν αρκετά από τα παραδοσιακά και φυσικά στοιχεία του

τόπου αυτού. Παραδείγµατα έχουµε µε την αλλαγή των τάσεων σε δραστηριότητες όπως η


236

αρχιτεκτονική του δοµηµένου περιβάλλοντος των νήσων µε κατασκευές που δεν ταιριάζουν στο

παραδοσιακό χαρακτήρα και χρώµα των νήσων αλλά και στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον τους.

Επίσης αλλαγές των καταναλωτικών προτύπων και συµπεριφορών των κατοίκων κυρίως λόγω της

επίδρασης του τουρισµού δύναται να προκαλέσουν µακροπρόθεσµα προβλήµατα στην διατήρηση και

περαιτέρω ανάδειξη των στοιχείων που χαρακτηρίζουν γενικότερα το τοπίο των νήσων Παξών και

Αντίπαξων.

Εικόνα 3.5- Ο Ορθόλιθος (Πηγή: Bogdanos, 1999).

Εικόνα 3.6-Οι συνεχόµενες θαλάσσιες σπηλιές στον Όρµο Αχάι (νήσος Παξοί).


237

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

4.1 S.W.O.T. Analysis για την βιώσιµη ανάπτυξη των νήσων Παξών και Αντίπαξων.

Αναφορά και ανάλυση των Πλεονεκτηµάτων- Αδυναµιών- Ευκαιριών- Απειλών ανάπτυξης των

νήσων Παξών και Αντίπαξων στην προοπτική της τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης.

Η ανάλυση Πλεονεκτηµάτων- Αδυναµιών- Ευκαιριών- Απειλών (Π.Α.Ε.Α.) ή αλλιώς S.W.O.T.

Analysis, (Strengths-Weaknesses-Opportunities-Threats) αποτελεί, και στην περίπτωση µελέτης µας,

µια ποιοτική µέθοδος αναφοράς-ανάλυσης, η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την ολοκληρωµένη

προσέγγιση στο παρόν µέσω της διερεύνησης και αποτύπωσης των Πλεονεκτηµάτων-Αδυναµιών που

παρουσιάζονται αλλά και στο µέλλον µέσω της διερεύνησης και αποτύπωσης των Ευκαιριών-

Απειλών που είναι πιθανόν να εµφανιστούν, των ζητηµάτων/ θεµάτων που άπτονται της προσπάθειας

επίτευξης του επιθυµητού στόχου, της βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης των Παξών.

Πλεονεκτήµατα-Ισχυρά σηµεία

Οι νήσοι Παξοί& Αντίπαξοι αποτελούν προστατευόµενη περιοχή του ευρωπαϊκού οικολογικού

δικτύου Natura 2000. Επίσης η νήσος Παξοί έχει χαρακτηριστεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού

Κάλλους (Τ.Ι.Φ.Κ.) και οι οικισµοί των Παξών: Μαγαζιά, Κατσιµάτικα και Βλαχοπουλιάτικα ως

Παραδοσιακοί Οικισµοί.

Υπάρχουν σηµαντικά περιβαλλοντικά και πολιτιστικά αποθέµατα που αποτελούν µια µοναδική

πολύ-πολιτισµική κληρονοµιά και ένα πλούσιο τοπικό φυσικό κεφάλαιο και συνθέτουν ένα σηµαντικό

αναπτυξιακό και τουριστικό πλεονέκτηµα βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης (φυσικές οµορφιές, θάλασσα-

ακτές, οικοσυστήµατα, φυσικά και ανθρωπογενή τοπία, παραδοσιακοί ελαιώνες και αµπελώνες,

αρχαιολογικά-ιστορικά- εκκλησιαστικά µνηµεία, φρούρια, παραδοσιακά ελαιοτριβεία, ανεµόµυλοι,

υδροδεξαµενές κλπ)

Αυξηµένη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και συνείδηση των κατοίκων και της ∆ηµοτικής

αρχής σε θέµατα προστασίας του τοπικού φυσικού, πολιτιστικού και αγροτικού περιβάλλοντος των

νήσων.

Έντονη πολιτιστική και πολιτισµική δραστηριότητα των κατοίκων και µεγάλη δραστηριοποίηση

εκ µέρους των αρµόδιων τοπικών πολιτιστικών φορέων και της τωρινής ∆ηµοτικής αρχής.


238

Πλούσιο µυθολογικό- ιστορικό παρελθόν αλλά και νεότερη ιστορία. Επίσης αξιόλογο ανθρώπινο

κεφάλαιο που αξίζει να µελετηθεί, να διατηρηθεί και να αναδειχθεί (ιστορία, παραδόσεις, ήθη-έθιµα,

γλώσσα κλπ.) προάγοντας έτσι τον πολιτισµό των προηγούµενων αλλά και των νεότερων χρόνων του

τόπου.

Σταθερός µόνιµος πληθυσµός τα τελευταία 40 χρόνια στα επίπεδα των 2.400 περίπου µόνιµων

κατοίκων µε τάση µικρής αύξησης την τελευταία δεκαετία.

Σχετικά ικανοποιητικό δίκτυο βασικών υποδοµών και σχετική ποσοτική επάρκεια σε σχέση µε το

µέγεθος των νήσων συγκρινόµενο µε τα υπόλοιπα µικρά νησιά της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Πολυτοµεακή οικονοµία.

Ο πρωτογενής τοµέας εµφανίζει µια υψηλής παραγωγικότητας αγροτική γη σε ότι αφορά την

ελαιοκαλλιέργεια. Η καλλιέργεια της ελιάς αποτελεί παράδοση στο νησί καθώς χρονολογείται πάνω

από 500 χρόνια και οι υπεραιωνόβιοι ελαιώνες των νήσων αναπόσπαστο κοµµάτι της ζωής των

Παξινών, του φυσικού και αγροτικού περιβάλλοντος τους. Πολύ διαδεδοµένη είναι επίσης η

βιολογική καλλιέργεια σε ένα πολύ µεγάλο ποσοστό και συνεχώς ενισχύεται.

Ο δευτερογενής τοµέας προσφέρει τα τοπικά προϊόντα του 1ογενούς τοµέα (κυρίως λάδι) και τα

τελευταία χρόνια εµφανίζεται περισσότερο αναπτυγµένος λόγω της αύξησης των κατασκευαστικών

δραστηριοτήτων.

Ο τριτογενής τοµέας αποτελεί τον πλέον ανεπτυγµένο παραγωγικό τοπικό τοµέα και ο τουρισµός

ευθύνεται κατά ένα πολύ µεγάλο ποσοστό για την οικονοµική ευηµερία των κατοίκων.

Αναπτυγµένος τουρισµός και συνεχώς αυξανόµενη τουριστική δραστηριότητα που συµβάλλει

εκτός των άλλων και στην δηµιουργία και συντήρηση θέσεων εργασίας είτε µε άµεσο είτε µε έµµεσο

τρόπο.

Επαρκής προώθηση του τουρισµού, µεγάλος αριθµός τουριστικών καταλυµάτων και

προσφερόµενων τουριστικών υπηρεσιών όπως και περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης και

διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος. Αξιοποίηση του τοπικού φυσικού και πολιτιστικού

πλούτου για την προσέλκυση των επισκεπτών.

Αδυναµίες-Μειονεκτήµατα

Όλα τα µειονεκτήµατα-αδυναµίες που απορρέουν από το δοµικής φύσης φαινόµενο της

νησιωτικότητας που στην περίπτωση των µικρών νησιών, όπως οι Παξοί, αποκτούν εντονότερο

χαρακτήρα. Γεωγραφική αποµόνωση και ασυνέχεια, κλειστού τύπου ευάλωτη τοπική οικονοµία και

κοινωνία, περιορισµένοι ανθρώπινοι και φυσικοί πόροι, µικρή χωρική κλίµακα ανάπτυξης


239

δραστηριοτήτων, εύθραυστο φυσικό και πολιτιστικό νησιωτικό περιβάλλον, ελλείψεις και

προβλήµατα λειτουργίας βασικών υποδοµών κλπ.

Έλλειψη εφαρµογής κατάλληλου χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού όπως και ισόρροπης

χωρικής οργάνωσης δραστηριοτήτων και υποδοµών σε τοπικό αλλά και σε Νοµαρχιακό/

Περιφερειακό επίπεδο που επιτείνει τις πιέσεις στο περιβάλλον και συντελεί στην συσσώρευση

οικονοµικοκοινωνικών προβληµάτων. Επιπλέον δεν έχει προωθηθεί και εφαρµοστεί η Ειδική

Χωροταξική Μελέτη (ΕΧΜ) που έχει συνταχθεί, όπως επίσης δεν έχει εκπονηθεί ακόµα η Ειδική

Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) για την προστατευόµενη περιοχή των νήσων Παξοί και Αντίπαξοι

(Προστατευόµενη Περιοχή του ∆ικτύου Natura 2000-GR2230004).

Καθυστέρηση στην κατασκευή βασικών υποδοµών, κυρίως προστασίας του περιβάλλοντος.

Ελλείψεις σχετικών υποδοµών στους τοµείς αποχέτευσης, διαχείρισης των απορριµµάτων/ λυµάτων,

ύδρευσης κλπ που επιβαρύνουν το τοπικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής των κατοίκων κυρίως

την τουριστική περίοδο. Ανάγκη βελτίωσης των λοιπών υφιστάµενων αναπτυξιακών υποδοµών,

δηµιουργίας νέων και καλύτερο σχεδιασµό αποδοτικότερης λειτουργίας τους. Περαιτέρω ενίσχυση

του κοινωνικού, διοικητικού και τεχνολογικού εξοπλισµού του ∆ήµου Παξών και των τοπικών

υπηρεσιών.

Υπερβολική εξειδίκευση της τοπικής οικονοµίας και της παραγωγικής βάσης στον τριτογενή

τοµέα και κυρίως στον εποχικής φύσης τουρισµό, και δηµιουργία ταυτόχρονα πιέσεων στον

παραδοσιακό γεωργικό τοµέα των νήσων, την ελαιοκαλλιέργεια, αλλά και στο γενικότερο φυσικό,

αγροτικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Σταδιακώς µερική, αλλά συνεχώς αυξανόµενη, εγκατάλειψη

της γεωργικής παραγωγής και εκµεταλλεύσιµης γης εις όφελος των τουριστικών δραστηριοτήτων.

Ανταγωνισµός χρήσεων της γεωργικής γης για τουριστική-οικιστική εκµετάλλευση και αξιοποίηση.

Συνεπακόλουθη µείωση και συρρίκνωση των δραστηριοτήτων του τοµέα της µεταποίησης στο νησί.

Μη ισόρροπη οικονοµική και χωρική δραστηριότητα των τοπικών τοµέων παραγωγής και ανεπαρκής-

αναποτελεσµατική συνεργασία/ συνέργεια µεταξύ τους.

Προβλήµατα του τοπικού τουριστικού τοµέα: εποχικότητα της δραστηριότητας που εξαντλείται

αποκλειστικά τους καλοκαιρινούς µήνες, σχετικά χαµηλή ποιότητα τουριστικών υπηρεσιών, αρκετά

µεγάλος αριθµός ενοικιαζόµενων δωµατίων που λειτουργούν χωρίς νόµιµη άδεια, έλλειψη

συνεργασίας και συνεταιρισµού των ιδιοκτητών των τουριστικών καταλυµάτων, σχετική έλλειψη

τουριστικών υποδοµών που συνδέονται µε τον πολύ ανεπτυγµένο στις νήσους θαλάσσιο τουρισµό µε

σκάφη αναψυχής, θαλαµηγούς κλπ.


240

Ελλιπής έως ανύπαρκτη ενηµέρωση των κατοίκων και των τοπικών οµάδων οικονοµικών και

κοινωνικών συµφερόντων για το γεγονός ότι οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι αποτελούν

προστατευόµενη περιοχή, καθώς έχουν συµπεριληφθεί στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000

της ελληνικής επικράτειας, και των πλεονεκτηµάτων/ δυνατοτήτων τοπικής ανάπτυξης αλλά και των

υποχρεώσεων που απορρέουν από την ένταξη και θεσµοθέτηση της περιοχής των νήσων ως

προστατευόµενη. ∆ηµιουργία σχετικών εντάσεων και παραπληροφόρησης µεταξύ των

ενδιαφερόµενων τοπικών συλλόγων όπως οι κυνηγοί, οι αλιείς κλπ. Επιπλέον και οι επισκέπτες των

νήσων δεν έχουν καµία σχετική ενηµέρωση για την προστατευόµενη περιοχή.

Τα προβλήµατα, οι πιέσεις και οι οχλήσεις που δηµιουργούνται στο φυσικό περιβάλλον των

νήσων (χερσαίο, παράκτιο και θαλάσσιο) καθώς και στους φυσικούς πόρους, αν και µικρής έως

µέτριας ακόµη σχετικά έντασης, δύναται να ενταθούν στο µέλλον από την αυξανόµενη τουριστική

δραστηριότητα. Οι επιπτώσεις για την προστατευόµενη περιοχή και τον τόπο συνολικά µπορεί να

αποδειχθούν µη αναστρέψιµες.

Παρά την αποκέντρωση σε αρκετά σηµαντικά τοπικά ζητήµατα η διαµόρφωση της τελικής

απόφασης εξαρτάται από το κέντρο. Απουσία ολοκληρωµένων πληροφοριακών συστηµάτων και

δικτυώσεων, ποσοτική και ποιοτική ανεπάρκεια στελεχιακού δυναµικού της τοπικής αυτοδιοίκησης

και µη εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων οργάνωσης και διοίκησης λόγω της έλλειψης χρηµατοδοτικής

και τεχνολογικής υποστήριξης. Περιορισµένος ρόλος και αρµοδιότητες της ∆ηµοτικής Αναπτυξιακής

Επιχείρησης.

Ευκαιρίες

Συνεχή βελτίωση των υφιστάµενων υποδοµών αλλά και δηµιουργία ή σχεδιασµό νέων. Οι

υποδοµές αυτές σχετίζονται µε τις µεταφορές και την προσβασιµότητα (οδικές, ακτοπλοϊκές,

εναέριες), τις τηλεπικοινωνίες, την υγεία& πρόνοια, την εκπαίδευση, τις υποδοµές περιβάλλοντος

(κυρίως της ύδρευσης) αλλά και τον τουριστικό τοµέα και τις εναλλακτικές µορφές του. Χωρικά οι

υποδοµές αυτές αφορούν τους Παξούς, την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων αλλά και τις γειτονικές

Περιφέρειες της ηπειρωτικής χώρας (κυρίως τα µεγάλα έργα υποδοµών µεταφοράς όπως η Εγνατία

Οδός, η Ιόνια Οδός, το λιµάνι της Ηγουµενίτσας κλπ).

Οι σύγχρονες τάσεις της ανάπτυξης και ειδικά του τουρισµού, ωθούν την τοπική οικονοµία των

µικρών νησιών, όπως οι Παξοί, στην κατεύθυνση της προστασίας και ήπιας αξιοποίησης των

περιβαλλοντικών και πολιτιστικών τους πόρων, προσθέτοντας µε αυτόν τον τρόπο οικονοµική


241

ωφελιµότητα στην κοινωνική και πολιτιστική αναγκαιότητα. Οι αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης

ταιριάζουν και είναι απόλυτα συµβατές µε το αναπτυξιακό προφίλ των µικρών νησιών.

∆υνατότητες/ προϋποθέσεις ανάπτυξης και προώθησης εναλλακτικών-ποιοτικών µορφών

βιώσιµου τουρισµού µε βάση τον οικοτουρισµό αλλά και λοιπών ειδικών θεµατικών όπως ο

πολιτιστικός, φυσιολατρικός/ οικολογικός, ο περιπατητικός, ο καταδυτικός-θαλάσσιος τουρισµός κλπ.

Ανάδειξη των νήσων ως πρότυπου εναλλακτικού τουριστικού/ οικοτουριστικού προορισµού στον

Ν.Κέρκυρας αλλά και στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων.

Οικονοµίες κλίµακας και πολλαπλασιαστικά οφέλη από την κοινή προστασία και ανάδειξη των

τοπικών φυσικών και πολιτιστικών/ πολιτισµικών πόρων σε σύνδεση και µε τα υπόλοιπα νησιά της

Περιφέρειας Ιονίων Νήσων σε πρώτο επίπεδο, αλλά και µε λοιπές περιοχές, νησιωτικές και µη, στον

εθνικό και ευρωπαϊκό χώρο. Ανάδειξη του τόπου και της Προστατευόµενης Περιοχής ως το πλέον

κατάλληλο πεδίο άσκησης οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων στα πλαίσια

του πράσινου επιχειρείν και της βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης.

Αυξηµένη ζήτηση σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για τοπικά αγροτικά προϊόντα

πιστοποιηµένης ποιότητας, βιολογικής κυρίως καλλιέργειας, και εναλλακτικών τουριστικών

προορισµών, που επιτρέπουν αφενός τον αναπροσανατολισµό του πρωτογενή και δευτερογενή τοµέα

(γεωργία-µεταποίηση αγροτικών προϊόντων) και αφετέρου την διαφοροποίηση της τουριστικής

ταυτότητας και του τουριστικού προϊόντος ενός τόπου. Σηµαντικότατο ρόλο σε αυτήν την διαδικασία

καλούνται να επιτελέσουν οι προστατευόµενες περιοχές του ∆ικτύου Natura 2000.

Εισαγωγή κινήτρων, κυρίως χρηµατοδοτικών, για την αναβάθµιση των τουριστικών

καταλυµάτων, βελτιώσεις και αποκαταστάσεις παραδοσιακών κτισµάτων και κατασκευών του

παρελθόντος, ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος (π.χ. ελαιοτριβεία, υδροδεξαµενές κλπ),

καθώς και ανάδειξης των χαρακτηρισµένων επισήµως ως παραδοσιακών οικισµών των νήσων.

Αξιοποίηση του ∆.∆. του Γάϊου (λιµάνι, έδρα του ∆ήµου κλπ) ως ένα δυναµικό οικονοµικό-

τουριστικό-εµπορικό κέντρο στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της

ενδονοµαρχιακής και περιφερειακής οικονοµίας και ως πόλος διαφόρων λειτουργικών τοπικών

επιπέδων.

Ευκαιρίες και δυνατότητες ευρύτερων συνεργασιών κοινού ενδιαφέροντος, ανταλλαγής εµπειριών

και τεχνογνωσίας, αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών σε όλους τους οικονοµικοκοινωνικούς τοµείς

δραστηριοτήτων αλλά και στους τοµείς της προστασίας του περιβάλλοντος και του πολιτισµού µέσω

δικτύων και προγραµµάτων τοπικής, περιφερειακής, διαπεριφερειακής, πανευρωπαϊκής σηµασίας και

εµβέλειας.


242

Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών/ επικοινωνιών µέσω της Κοινωνίας της Πληροφορίας (ΚτΠ)

µπορεί να συµβάλλει στην µείωση της αποµόνωσης του τόπου και στην διεύρυνση της γεωγραφικής

κάλυψης των δραστηριοτήτων (τηλεϊατρική, τηλεδιάσκεψη, ηλεκτρονικό εµπόριο κλπ) όπως και στην

πρόληψη και διαχείριση περιβαλλοντικών κινδύνων.

Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρονται για την αναβάθµιση του επιπέδου εκπαίδευσης

του ανθρώπινου δυναµικού µέσω της συνεχούς εκπαίδευσης και επαγγελµατικής κατάρτισης του και

σε νέες θεµατικές ενότητες που σχετίζονται και µε τον τόπο όπως οι νέες τεχνολογίες, ο

οικοτουρισµός-αγροτουρισµός, η προστασία και διαχείριση των φυσικών και πολιτισµικών πόρων

κλπ.

Τέλος, ως αναπτυξιακή ευκαιρία θεωρείται και το ολοένα αυξανόµενο ενδιαφέρον για την

ανάπτυξη του ελληνικού νησιωτικού χώρου και των περιφερειών του από την Ευρωπαϊκή Ένωση

αλλά και το Ελληνικό κράτος στα πλαίσια ποικίλλων κοινοτικών πρωτοβουλιών (περιβάλλον,

γεωργία, χωροταξία κλπ) όπως και της κατάθεσης των προτάσεων της ελληνικής κυβέρνησης για την

∆’ Προγραµµατική περίοδο 2007-2013.

Απειλές

Άσκηση αρκετά σηµαντικών πιέσεων στο φυσικό, αγροτικό, πολιτιστικό, δοµηµένο και

ανθρωπογενές περιβάλλον των Παξών καθώς και στις χρήσεις γης από την έντονη εποχική τουριστική

δραστηριότητα.

Τάση κυριαρχίας ενός διάσπαρτου µοντέλου ανάπτυξης στον χώρο, περιφερειακά και τοπικά,

οικονοµικών δραστηριοτήτων µε κεντρικό άξονα εφαρµογής τον τουρισµό και ενός συνεπαγόµενου

διάχυτου προτύπου οικιστικής-τουριστικής ανάπτυξης.

Η τοπική οικονοµία βασίζεται όλο και περισσότερο στον 3ο γενή τοµέα παραγωγής, τουρισµό, εις

βάρος των άλλων δύο τοπικών τοµέων οικονοµικής δραστηριότητας, πολύ περισσότερο του 1ο γενή

τοµέα. Γενικά στην Π.Ι.Ν. αλλά και στο σύνολο της χώρας διαπιστώνεται µια φθίνουσα πορεία του

1ογενή και 2ο γενή τοµέα όχι ως αποτέλεσµα αναδιαρθρώσεων ή εκσυγχρονισµού, αλλά τάσεων

οπισθοχώρησης και εγκατάλειψης.

Η αλλοίωση, υποβάθµιση και καταστροφή σηµαντικών φυσικών οικοσυστηµάτων/

ενδιαιτηµάτων, του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου αλλά και των φυσικών πόρων από την

έλλειψη ειδικού τοπικού χωροταξικού και χωρικού σχεδιασµού. Αύξηση των πιέσεων στην παράκτια

ζώνη και πρόκληση φαινοµένων µη φυσικής διάβρωσης των ακτών όπως και ερηµοποίησης-

εγκατάλειψης της αγροτικής ενδοχώρας.


243

Η καθυστερηµένη ουσιαστική εφαρµογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και της εγκαθίδρυσης του

δικτύου των Προστατευόµενων Περιοχών Natura 2000 στον ελληνικό χώρο ως µέσο προστασίας του

περιβάλλοντος αλλά και προώθησης της βιώσιµης ανάπτυξης σε περιφερειακή και τοπική χωρική

κλίµακα αναφοράς.

Η σχετική αποµόνωση και το µικρό µέγεθος των νήσων που εντείνουν τους κινδύνους φυσικών

και γενικότερα περιβαλλοντικών καταστροφών (σεισµοί, πυρκαγιές, θαλάσσια ρύπανση κλπ).

Επιδράσεις και αλλοιώσεις, άµεσα εµφανείς ή µακροπρόθεσµες, στο τοπικό σύστηµα αξιών και

παραδόσεων, στα τοπικά πρότυπα και τις ανθρώπινες σχέσεις/ συµπεριφορές από την συνάντηση

διαφορετικών πολιτισµών εξαιτίας του τουρισµού.

Οι επιπτώσεις στο επίπεδο και τον τρόπο ζωής των µόνιµων κατοίκων από τις δυσκολίες

προσπέλασης και τις ελλείψεις σε υποδοµές διευκολύνουν την πληθυσµιακή εκροή κυρίως των νέων.

Αυξητική τάση των ποσοστών ανεργίας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η αδυναµία έγκαιρης υλοποίησης αναπτυξιακών προγραµµάτων (που σχετίζονται κυρίως µε

αναπτυξιακές υποδοµές) από τους τελικούς δικαιούχους, όπως η Τοπική αυτοδιοίκηση των Παξών,

λόγω του κακού και µη αποδοτικού συντονισµού µε την Νοµαρχιακή και Περιφερειακή διοίκηση και

την έλλειψη επικοινωνίας µε κρατικούς φορείς (Υπουργεία κλπ), µε συνέπεια την απώλεια

χρηµατοδοτικών πόρων και ευκαιριών από περιφερειακά, εθνικά και κυρίως ευρωπαϊκά προγράµµατα

και κοινοτικές πρωτοβουλίες. Επίσης πιθανή είναι και η µείωση των κοινοτικών και κρατικών

ενισχύσεων για την προγραµµατική περίοδο 2007-2013 για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων.

Η έλλειψη πολιτικής βούλησης, χρηµατοδοτικών πόρων και νοµοθετηµάτων της κεντρικής

εξουσίας για την ουσιαστική ενίσχυση των νησιωτικών περιφερειών της χώρας και των πολυάριθµων

µικρών και µεγάλων νησιών της, αποτελούν τροχοπέδες για την βιώσιµη ανάπτυξη τους καθώς οι

αρµόδιοι κρατικοί φορείς στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν συµµετέχουν ως αποτελεσµατικοί

αρωγοί στην αναπτυξιακή τους προσπάθεια αλλά αντιθέτως δυσχεραίνουν τις προσπάθειες των

τοπικών φορέων.

4.2. Ειδικοί στόχοι και προτεινόµενες δράσεις/ µέτρα βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης.

Έχοντας υπόψη µας και εις γνώση µας:

α) τις ειδικές και ιδιαίτερες κοινωνικοοικονοµικές, περιβαλλοντικές και πολιτιστικές συνθήκες και

χαρακτηριστικά που επικρατούν στην περιορισµένη χωρική κλίµακα που καταλαµβάνει ένα µικρό


244

νησί, όπως στην περίπτωση µελέτης µας οι Παξοί, που κυρίως απορρέουν από το φαινόµενο της

νησιωτικότητας,

β) την ανάλυση S.W.O.T. για την βιώσιµη ανάπτυξη των νήσων, καθώς και

γ) τον στόχο της βιώσιµης τοπικής, ενδογενούς, ανάπτυξης των νήσων Παξών µε κύριο άξονα και

πυλώνα σχεδιασµού και εφαρµογής πολιτικών, δράσεων και πρακτικών την προστασία, διατήρηση

και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος τους, προστατευόµενη περιοχή του δικτύου Natura 2000,

µπορούµε να προβούµε στην διατύπωση κάποιων γενικών και ειδικών προτάσεων, µέτρων και

δράσεων τοπικής ανάπτυξης.

Οι όποιες δράσεις, µέτρα και στοχεύσεις προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει χωρίς αµφιβολία

να εντάσσονται σε ένα ενιαίο µοντέλο ανάπτυξης περιβαλλοντικής προστασίας και βιώσιµης χωρικής

τοπικής οργάνωσης.

Προς την επίτευξη λοιπόν του στόχου αυτού πρέπει να ακολουθήσουµε τα βασικά κριτήρια

βιώσιµης ανάπτυξης όπως ο ∆έκλερης (2000) αναφέρει ακολούθως:

I. ∆ιαγενεακή ισότητα, λόγω της απαιτούµενης µεταβίβασης στις µελλοντικές γενιές του φυσικού

και πολιτιστικού αποθέµατος το οποίο απολαµβάνει η παρούσα γενιά, χωρίς φθορές και

αλλοιώσεις,

II. Προστασία του κρίσιµου φυσικού κεφαλαίου, το οποίο κινδυνεύει από την εισβολή ποικίλλων

ανθρωπίνων δραστηριοτήτων,

III. Προστασία των εδαφικών και υδατικών πόρων,

IV. Προστασία της ικανότητας αυτορύθµισης των φυσικών οικοσυστηµάτων,

V. Προστασία της βιοποικιλότητας και των απειλούµενων ειδών,

VI. Προστασία του πολιτιστικού και παραδοσιακού περιβάλλοντος και κληρονοµιάς

VII. Εξασφάλιση περιβάλλοντος υψηλής αισθητικής ποιότητας.

καθώς και τα 7 (επτά) βήµατα-στάδια για την τοπική βιώσιµη ανάπτυξη όπως ο Ζήσης (2003)

αναφέρει:

1. Ο διάλογος, η ενηµέρωση και η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας στην χάραξη στρατηγικής

κατεύθυνσης και στην σύµπραξη για την διαχείριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000,

2. Το ολοκληρωµένο τοπικό όραµα, το όραµα που συνδέεται µε τις ιδιαιτερότητες και τις προοπτικές,

3. Η αναζήτηση εργαλείων, µέσων και πόρων που είναι υφιστάµενοι, ή είναι νέοι πόροι ή που είναι

ακόµη ενδογενείς στις περιοχές ή εξωγενείς,

4. Η σχεδιοποίηση, τα στάδια, τα βήµατα και οι εφαρµογές,

5. Η δικτυακή και η συνεργετική δυναµική, η δυναµική της δικτύωσης της συνεργασίας και της


245

συνέργειας, ώστε να έχουµε οικονοµίες κλίµακας και ανοικτούς ορίζοντες,

6. Η συστηµική ολοκλήρωση, η εµπέδωση και η ενσωµάτωση των αλλαγών και

7. Η ολοκλήρωση της ταυτότητας του συγκριτικού πλεονεκτήµατος και της δυναµικής, της

ταυτότητας και της διαφορετικότητας.

Σύµφωνα λοιπόν µε τα ήδη διαµορφωµένο τοπικό αναπτυξιακό πλαίσιο αλλά και τους

επιδιωκόµενους στόχους και σκοπούς της περίπτωσης έρευνας/ µελέτης µας, κάποιες γενικού αλλά

και ειδικού περιεχοµένου προτάσεις δράσεων και µέτρων θα µπορούσαν να είναι οι εξής, χωρισµένες

ανά θεµατική κατηγορία που καθεµία από αυτές διαδραµατίζει τον δικό της ρόλο στην υπόθεση της

προώθησης και εφαρµογής της βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης στους νήσους Παξούς. Με την εκ των

προτέρων απαραίτητη προϋπόθεση συµπληρωµατικότητας των στόχων-µέτρων/ δράσεων

διακρίνονται οι εξής παρακάτω βασικοί άξονες παρέµβασης και οι ειδικοί στόχοι-µέτρα/ δράσεις για

κάθε έναν ξεχωριστά.

Προτεινόµενοι αναπτυξιακοί άξονες παρέµβασης

Άξονας 1: Αναβάθµιση του τοπικού παραγωγικού ιστού µε έµφαση στον αναπροσανατολισµό του

τουριστικού τοµέα και την ενδυνάµωση του τοπικού πρωτογενή τοµέα παραγωγής (αγροτική

παραγωγή).

Πρωτογενής Τοµέας

Ενίσχυση της οργάνωσης των χωρικών υποδοχέων της γεωργικής δραστηριότητας και απόδοση

µιας σύγχρονης αναζωογονηµένης ταυτότητας σε αυτήν, ικανή να εµπεριέχει και την προστασία των

τοπικών φυσικών πόρων, ως ένα αγροτικό τοπίο συνδεδεµένο µε τις εναλλακτικές µορφές τουρισµού.

Ενίσχυση του αγροτικού χώρου µέσω των ήπιων µορφών τουρισµού και των πρωτοβουλιών/ δράσεων

αλληλοσυµπληρωµατικότητας των τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Καθορισµός και προστασία της γεωργικής γης ως βασικού φυσικού πόρου που συµβάλλει στην

ενδογενή ανάπτυξη. Προστασία του αγροτικού τοπίου, όπως οι παραδοσιακοί ελαιώνες-αµπελώνες

των νήσων, από την τουριστική ανάπτυξη µε τα κατάλληλα διαχειριστικά µέτρα.

Ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων που προορίζονται για την γεωργία µε την αποδοτική

αξιοποίηση των υφιστάµενων υποδοµών (λιµνοδεξαµενές, µονάδες αφαλάτωσης) αλλά και την

ταυτόχρονη συνετή χρήση του νερού για τις καλλιέργειες. Κατασκευή επιπλέον υποστηρικτικών

υποδοµών αρδεύσεων.


246

Αναδιάρθρωση των καλλιεργειών µε έµφαση στην ενίσχυση της παραγωγής τοπικών προϊόντων

και προϊόντων ονοµασίας προέλευσης. Υποστήριξη των βιολογικών καλλιεργειών και προώθηση των

προϊόντων τους. ∆ηµιουργία και ενίσχυση των τοπικών/ περιφερειακών υπηρεσιών για τη στήριξη

των βιοκαλλιεργητών.

Μέτρα στήριξης της ανταγωνιστικότητας του τοπικού πρωτογενή τοµέα και βελτίωση της

βιωσιµότητας του έναντι του τουρισµού. Ανάπτυξη και βελτίωση των αγροτικών υποδοµών (οδοποιία,

δίκτυα διανοµής κλπ).

Ειδικά αγροπεριβαλλοντικά προγράµµατα ενηµέρωσης και κατάρτισης. Εκπαίδευση/ κατάρτιση

και συνεχή ενηµέρωση των στελεχών-εργαζοµένων στον 1ο γενή τοµέα ( γεωργικό και αλιευτικό

τοµέα).

Προβολή των τοπικών αγροτικών προϊόντων µέσω διασύνδεσης µε τον τοµέα του τουρισµού,

βελτίωση της οργάνωσης των αγροτικών επιχειρήσεων, της τυποποίησης και εµπορίας των προϊόντων

τους. Ενίσχυση της εµπορικής προώθησης των προϊόντων και οργάνωση της εµπορίας µε νέες δοµές.

Προώθηση του εµπορίου των αγροτικών προϊόντων µε κίνητρα για τα τοπικά και βιολογικά προϊόντα

είτε σε εξωτερικές αγορές είτε στο ίδιο το νησί παραγωγής σε συνδυασµό µε τις ήπιες µορφές

τουρισµού.

Ενίσχυση της εφαρµοσµένης αγροτικής έρευνας και εφαρµογή χρηµατοοικονοµικών τεχνικών

υποστήριξης του αγροτικού τοµέα. Εντοπισµός και προώθηση προϊόντων που επιδέχονται

καθετοποίηση στην παραγωγή.

Προώθηση και αξιοποίηση των σχετικών µε την βιώσιµη ανάπτυξη ειδικών αγροπεριβαλλοντικών

ευρωπαϊκών, εθνικών και περιφερειακών προγραµµάτων που αφορούν µειονεκτικές περιοχές.

Χρηµατοδοτικά, κυρίως, κίνητρα για τον εκσυγχρονισµό της παραγωγής και διακίνησης των

τοπικών προϊόντων της αλιευτικής δραστηριότητας. ∆ηµιουργία των προϋποθέσεων ενίσχυσης της

διασύνδεσης του τοπικού αλιευτικού τοµέα µε προγράµµατα εναλλακτικού τουρισµού (δυνατότητα

των επισκεπτών να συµµετέχουν στην αλιευτική δραστηριότητα για ψυχαγωγικούς-επιµορφωτικούς

λόγους κλπ).

Έλεγχος της ερασιτεχνικής και επαγγελµατικής αλιείας µε σκοπό την αποτροπή καταστροφικών

για το θαλάσσιο οικοσύστηµα µεθόδων αλιείας όπως ο δυναµίτης, τα συρόµενα δίχτυα κλπ.

Ορθολογική διαχείριση και προστασία των θαλάσσιου περιβάλλοντος των νήσων.

Βελτίωση των υποδοµών των υφιστάµενων αλιευτικών καταφυγίων (Γάϊος, Λάκκα, Λογγός) ή και

δηµιουργία νέων (Αντίπαξοι), όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Καθορισµός συγκεκριµένων αλιευτικών

ζωνών λαµβανοµένου υπόψη την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος αλλά και τις λειτουργίες


247

των άλλων τοµέων της τοπικής οικονοµικής δραστηριότητας, όπως ο θαλάσσιος τουρισµός.

∆ιερεύνηση δυνατοτήτων/ προϋποθέσεων χωροθέτησης υδατοκαλλιεργειών ανοικτής θάλασσας βάσει

ειδικής µελέτης.

Εκπόνηση ειδικής µελέτης για την διερεύνηση των προοπτικών/ προϋποθέσεων ανάπτυξης της

κτηνοτροφίας-πτηνοτροφίας µε την κατάλληλη χωροθέτηση µικρό-κτηνοτροφικών ζωνών κλπ.

∆ευτερογενής Τοµέας

Ενίσχυση και εκσυγχρονισµό των ΜΜΕ που ειδικεύονται στην µεταποίηση τοπικών

παραδοσιακών και βιολογικών προϊόντων (ελαιόλαδο) αλλά και αυτών στα παραδοσιακά οικοδοµικά

υλικά (πέτρα κλπ). Ειδικά τοπικά και περιφερειακά αναπτυξιακά χρηµατοδοτικά, κυρίως, κίνητρα

δηµιουργίας νέων µεταποιητικών µονάδων για νέα προϊόντα (π.χ. βιολογικό κρασί, ελαιόλαδο

βιολογικής καλλιέργειας, µέλι κλπ)

Υποστήριξη των υφιστάµενων τοπικών ΜΜΕ: βελτίωση της τεχνολογίας και οργάνωσης τους,

κατάρτιση ανθρώπινου δυναµικού τους, ένταξη στο ευρύτερο τοπικό/ περιφερειακό επιχειρηµατικό

περιβάλλον και µεγαλύτερη εµπορική προώθηση και προβολή των τοπικών προϊόντων της

µεταποίησης (λάδι, κρασί, µέλι κλπ) µέσω ενίσχυση της διασύνδεσης του 2ογενή τοµέα µε την

αγροτική παραγωγή και την τουριστική αγορά.

∆ηµιουργία υποδοµών προώθησης της τοπικής µεταποιητικής δραστηριότητας και των προϊόντων

της (εκθεσιακό κέντρο, χειροτεχνικό κέντρο, συνεταιριστική µονάδα µεταποίησης τοπικών

προϊόντων, κέντρα τυποποίησης, πρατήρια-µικρές εκθέσεις τοπικών αγροτικών προϊόντων, ψυγεία-

αποθήκες- σφαγείο).

Χωροθέτηση υποδοχέα ΒΕΠΕ τοπικής κλίµακας για την συγκέντρωση κυρίως των ελαιοτριβείων

στο εσωτερικό του νησιού στα πλαίσια εκπόνησης του ΓΠΣ και του ΣΧΟΟΑΠ.

Τριτογενής Τοµέας

-Τουρισµός

Αναβάθµιση των παρεχόµενων τουριστικών υπηρεσιών και εισαγωγή συστήµατος διασφάλισης

ποιότητας υπηρεσιών (περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις, ISO κλπ) όπως και εισαγωγή των νέων

τεχνολογιών (διαδίκτυο) στον τουριστικό τοµέα για την µεγαλύτερη και καλύτερη προβολή των

τοπικού τουριστικού προϊόντος.

Ανάπτυξη ποιοτικού τουρισµού (αναβάθµιση των υφιστάµενων καταλυµάτων και τουριστικών

υποδοµών, έλεγχος της ανάπτυξης όσον αφορά τον τύπο των νέων καταλυµάτων και του βαθµού

κορεσµού των χωρικών υποδοχέων, προώθηση της συνεκµετάλλευσης µικρών και µεσαίων

τουριστικών καταλυµάτων, επιµόρφωση των απασχολούµενων στον τουρισµό κλπ) και


248

διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος. ∆ιασφάλιση της τοπικής ταυτότητας του τουριστικού

προϊόντος ώστε αυτό να καθίσταται αυτοµάτως ανταγωνιστικό και αναγνωρίσιµο ώστε να

αναδεικνύεται παράλληλα η τουριστική εικόνα των Παξών και Αντίπαξων.

Να ιεραρχείται ως πολιτική ανάπτυξης του τουριστικού τοµέα η προστασία του τοπικού φυσικού

και πολιτιστικού περιβάλλοντος και αποθέµατος, διότι εν κατακλείδι αυτά τα στοιχεία συνθέτουν την

τουριστική ταυτότητα των νήσων Παξών και Αντίπαξων αλλά και της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων.

Έργα προστασίας και ανάδειξης του τοπικού φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, των

κυρίαρχων δηλαδή συγκριτικών πλεονεκτηµάτων βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης των Παξών&

Αντίπαξων.

Η κάθε τουριστική επένδυση να είναι προσαρµοσµένη στην µικρή χωρική κλίµακα σε ότι αφορά

τις υποδοµές κτιρίων και εγκαταστάσεων. Ειδικά Χωροταξικά σχέδια/ αναπλάσεις των τουριστικών

περιοχών.

Υποστήριξη και προώθηση εναλλακτικών µε την ευρύτερη έννοια µορφών τουρισµού: οικολογικός

τουρισµός, αγροτουρισµός, συνεδριακός/ πολιτιστικός τουρισµός, θαλάσσιος τουρισµός, καταδυτικός

τουρισµός, θρησκευτικός-αρχαιολογικός τουρισµός κ.ά., δηµιουργία ειδικών υποδοµών και εφαρµογή

κατάλληλων δράσεων. Επέκταση της τουριστικής περιόδου µε την υποστήριξη µορφών εναλλακτικών

τουρισµού. Ανάδειξη του κάστρου των Παξών σε συνδυασµό µε τα τουριστικά καταφύγια και την

µαρίνα στους Παξούς. ∆ηµιουργία τουριστικού καταφυγίου και στους Αντίπαξους.

Ανάδειξη της προστατευόµενης περιοχής των νήσων Παξών και Αντίπαξων ως πρότυπο

οικοτουριστικού προορισµού για την Π.Ι.Ν. αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Προστασία της περιοχής

Natura των νήσων από την άναρχη και ανεξέλεγκτη τουριστική κυρίως ανάπτυξη υποδοµών και

λοιπών τεχνικών υποδοµών.

Προώθηση εναλλακτικών, ήπιων µορφών τουρισµού ενταγµένων σε δίκτυα οικολογικού-

πολιτιστικού ενδιαφέροντος, που δύναται να συµβάλλουν στην επέκταση της τουριστικής περιόδου

προς όφελος όλων των υπόλοιπων τοπικών παραγωγικών τοµέων και ιδιαίτερα προς όφελος της

συνολικής βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης. ∆ιασύνδεση του τουριστικού τοµέα µε τους υπόλοιπους

τοπικούς οικονοµικούς τοµείς.

Βιώσιµη ανάπτυξη του παράκτιου τουρισµού µε προστασία του φυσικού και πολιτιστικού

περιβάλλοντος και των τοπίων της φύσης (παράκτιοι γεωλογικοί σχηµατισµοί, τοπία φυσικού

κάλλους, πολιτιστικά µνηµεία).

Ενοποίηση πολιτιστικών και οικολογικών διαδροµών σε αλληλοτροφοδοτούµενο δίκτυο,

δηµιουργία οικο-διαδροµών και διαµόρφωση υποδοµών οικοτουρισµού στους Παξούς και


249

Αντίπαξους. Ενσωµάτωση του οικοτουρισµού/ αγροτουρισµού στα τοπικά και περιφερειακά σχέδια

τουριστικής ανάπτυξης

Ανάπτυξη του αλιευτικού τουρισµού µε την ανάδειξη της ελληνικής θάλασσας ως του απέραντου

ελληνικού κάµπου για την ανάπτυξη του άλλου πόλου, του ελληνικού αγροτουρισµού.

Μεγαλύτερη προώθηση της οικονοµικής συνεργασίας µε την Περιφέρεια Ηπείρου και της ∆υτικής

Ελλάδας στον τοµέα του τουρισµού για την µεγιστοποίηση της σταθερότητας του τοπικού

εισοδήµατος από τον τουρισµό και την επίτευξη διαπεριφερειακής συνοχής.

Η προώθηση προγραµµατικών συµφωνιών µεταξύ των Παξών και συγκεκριµένα οργανωµένων

οµάδων ενδιαφερόντων ή οµάδων καταναλωτών τουριστικών προϊόντων (για παράδειγµα η

ανακήρυξη της Ύδρας ως νησί φιλικό προς τους κωφούς και η προώθηση προγραµµατικών

συµφωνιών για την αξιοποίηση της Ύδρας ως τόπου διακοπών, συναντήσεων, συνεδρίων και

εκδηλώσεων των κωφών της Ευρώπης και του κόσµου).

-Υπηρεσίες

Υποστήριξη του τεχνολογικού εκσυγχρονισµού και της βελτίωσης των επικοινωνιών των τοπικών

και περιφερειακών επιχειρήσεων. Ενίσχυση τους µε κατάλληλα εξειδικευµένο επιστηµονικό

ανθρώπινο δυναµικό. Χρηµατοδοτικά και αναπτυξιακά κίνητρα προς τις τοπικές επιχειρήσεις µε τις

σχετικές επιδοτήσεις να είναι πολύ ισχυρότερες στην περίπτωση των Παξών, ενός µικρού και

αποµονωµένου νησιού.

∆ηµιουργία-ενίσχυση τοπικών κέντρων καινοτοµιών, επιχειρηµατικότητας καθώς και προβολή

τους.

-Υποστήριξη της τοπικής επιχειρηµατικότητας

Οργάνωση προγραµµάτων κατάρτισης-επιµόρφωσης του τοπικού ανθρώπινου δυναµικού.

Βοήθεια προς τους νέους επιχειρηµατίες προκειµένου να έχουν πρόσβαση σε χρηµατοδοτικούς

µηχανισµούς και κίνητρα ανάπτυξης καινοτόµων πρωτοβουλιών. Εξασφάλιση υποδοµών χαµηλού

κόστους. Παροχή ειδικών συµβουλών µέσω της εξασφάλισης των σχετικών υπηρεσιών ειδικών

συµβούλων.

Ανταλλαγές παρόµοιων εµπειριών, τεχνογνωσίας κλπ µε παρόµοιους ελληνικούς-ξένους φορείς,

δικτύωση σε ένα κοινό σύστηµα, οργάνωση επισκέψεων σε ανάλογες περιοχές της Ελλάδας αλλά και

του εξωτερικού.

Προβολή των προϊόντων των τοπικών παραγωγών, στο ξεκίνηµα της δραστηριοποίησης τους.

Ενίσχυση επιχειρήσεων που θα στηρίξουν την ενδογενή ανάπτυξη, µε στόχο την δηµιουργία νέων

θέσεων εργασίας.


250

Άξονας 2: Υποδοµές-µε έµφαση στην εξασφάλιση του ελάχιστου απαιτούµενου επιπέδου

υπηρεσιών

Μεταφορές

Πύκνωση των δροµολογίων θαλασσίων µεταφορών και τους χειµερινούς µήνες και αναδιάρθρωση

των δροµολογίων διαπεριφερειακών/ ενδοπεριφερειακών ακτοπλοϊκών µεταφορών. Εξασφάλιση του

απαραίτητου επιπέδου λιµενικών εγκαταστάσεων µε έργα βελτίωσης στο λιµάνι του Μανέσκου

(Γάϊος). Στήριξη της συνέχισης της λειτουργίας της εναέριας σύνδεσης των Παξών µε υδροπλάνο µε

την Κέρκυρα αλλά και τους λοιπούς µελλοντικούς προορισµούς(Πάτρα κλπ). Κατασκευή

(Αντίπαξοι)-βελτίωση ελικοδροµίων.

Εξασφάλιση, προώθηση και ενίσχυση της θαλάσσιας επικοινωνίας των Παξών µε την Κέρκυρα

και τους υπόλοιπους νοµούς της Π.Ι.Ν. στα πλαίσια του Ιόνιου ∆ιάπλου και του βασικού άξονα

ανάπτυξης της Π.Ι.Ν., διαµηκής άξονας βορρά-νότου, για την ανάπτυξη της ενδοπεριφερειακής

συνοχής.

Τηλεπικοινωνίες-τηλεµατική

Εισαγωγή της τηλε-εκπαίδευσης, τηλεϊατρικής κλπ και βελτίωση των δυνατοτήτων αξιοποίησης

του διαδικτύου. Επέκταση και εκσυγχρονισµός της τηλεπικοινωνιακής υποδοµής µε έµφαση στην

υποστήριξη υπηρεσιών τηλεµατικής. Προώθηση της ευρυζωνικότητας στον ∆ήµο Παξών.

Εκπαίδευση-Υγεία& πρόνοια- Λοιπές κοινωνικές υποδοµές

Εξασφάλιση της παροχής του ελάχιστου επιπέδου υπηρεσιών υγείας-πρόνοιας. Αναβάθµιση των

παρεχόµενων υπηρεσιών υγείας που παρέχονται από το Κέντρο Υγείας µε την παρουσία

περισσότερων γιατρών ειδικότητας και κατάλληλου εξοπλισµού ώστε να διαµορφωθεί τουλάχιστον

στοιχειωδώς το πλαίσιο µιας ολοκληρωµένης πρωτοβάθµιας περίθαλψης στο νησί. Εισαγωγή

τηλεϊατρικής.

Υποστήριξη της διασύνδεσης των Ιδρυµάτων Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης και των λοιπών

εκπαιδευτικών ιδρυµάτων µε την οικονοµικοκοινωνική ζωή των νήσων. Εισαγωγή τηλε-εκπαίδευσης.

Έµφαση στα προγράµµατα κατάρτισης-επιµόρφωσης στον τουρισµό (εναλλακτικές µορφές

τουρισµού), στις νέες τεχνολογίες, στις βιολογικές καλλιέργειες, στις παραδοσιακές τεχνικές

ανοικοδόµησης, στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τις προστατευόµενες περιοχές κλπ.

Παροχή υπηρεσιών στήριξης και επαγγελµατικού προσανατολισµού σε ευπαθείς κοινωνικές

οµάδες (νέοι, γυναίκες) και οµαλή ένταξη τους στην αγορά εργασίας. ∆ράσεις κατάρτισης-

απασχόλησης για τους ανέργους.


251

Εξασφάλιση του απαιτούµενου επιπέδου διασύνδεσης των κοινωνικών υπηρεσιών µε τις

αντίστοιχες υπηρεσίες των µεγάλων κέντρων του Νοµού, της Π.Ι.Ν. και των γειτονικών χωρικών

ενοτήτων (Ήπειρος).

Άξονας 3: Ενέργεια-υδάτινο δυναµικό-απορρίµµατα& απόβλητα

Υποστήριξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας(ηλιακή, αιολική) και εκπόνηση µελέτη για την

τοπική/ περιφερειακή αξιοποίηση τους. Πιλοτικές δράσεις βιοκλιµατικού σχεδιασµού κτιρίων και

υποδοµών.

∆ιαµόρφωση προγράµµατος ολοκληρωµένης διαχείρισης του τοπικού υδάτινου δυναµικού και

εκπόνηση µελέτης/ έρευνας για τον προσδιορισµό του υδάτινου ισοζυγίου µε στόχο την βιώσιµη

ανάπτυξη των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (τουρισµός, γεωργία κλπ). Προτείνεται οµάδα από

ειδικούς επιστήµονες να επισκεφθεί το νησί προκειµένου να καταγράψει όλα τα σχετικά δεδοµένα και

να προβεί στην διατύπωση συγκεκριµένων προτάσεων µέσω µιας ολοκληρωµένης υδρογεωλογικής

µελέτης, βασισµένης στις αρχές της Οδηγίας για το νερό 2000/60 της Ε.Ε. και τις πραγµατικές

ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης των νήσων.

∆ιερεύνηση του µεγέθους της κατανάλωσης νερού από τους κύριους τοπικούς χρήστες του, όπως

ο τουριστικός και αγροτικός τοµέας, τα νοικοκυριά κλπ. Να πραγµατοποιηθεί µια διατοµεακή

προσέγγιση του θέµατος µε την συµµετοχή όλων των τοπικών ενδιαφερόµενων µερών για να γίνει

κατανοητό από όλες τις πλευρές ότι για µια βιώσιµη λύση του προβλήµατος θα πρέπει να

διαχειριστούν κατάλληλα την ζήτηση του παρά να αποζητούν την µεγαλύτερη διαθεσιµότητα του

εφόσον αυτό είναι περιορισµένο στο τόπο.

Αξιοποίηση των υφιστάµενων υποδοµών (µονάδες αφαλάτωσης, λιµνοδεξαµενές) και προώθηση

δηµιουργίας νέων ώστε να δροµολογηθεί η οριστική επίλυση ενός εκ των σηµαντικότερων

προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι Παξοί. Επέκταση του δικτύου ύδρευσης-άρδευσης σε όλους

τους οικισµούς των Παξών.

Σχέδιο δράσης για την ολοκληρωµένη διαχείριση απορριµµάτων, λυµάτων-αποβλήτων.

Εξοπλισµός του νησιού µε µονάδα πρωτοβάθµιου βιολογικού καθαρισµού και βελτίωση/ επέκταση

του αποχετευτικού δικτύου. Αποκατάσταση από την ρύπανση των στερεών απορριµµάτων (απόβλητα

των ελαιοτριβείων).

Εναλλακτικό σύστηµα συγκέντρωσης, επεξεργασίας και µεταφοράς των απορριµµάτων στον

ΧΥΤΑ Κέρκυρας. Αποκατάσταση του χώρου εναπόθεσης των απορριµµάτων (περιοχή παρθένας


252

φύσης). Προώθηση της ανακύκλωσης στα πλαίσια της ολοκληρωµένης διαχείρισης των

απορριµµάτων.

∆ηµιουργία υποδοµών ελέγχου και παρακολούθησης µε αναλυτικές µετρήσεις των ποιοτικών

χαρακτηριστικών των επιφανειακών-υπογείων υδάτων, της ποιότητας των νερών της θάλασσας αλλά

και του εδάφους µε στόχο τον έλεγχο της ρύπανσης από τουριστικές, και µη, δραστηριότητες (π.χ.

ελαιοτριβεία).

Άξονας 4: Περιβάλλον-πολιτισµός

Σύνταξη και εφαρµογή ΕΠΜ όπως και Σχεδίου ∆ιαχείρισης για την Προστατευόµενη Περιοχή

των νήσων Παξών και Αντίπαξων. Σύσταση Φορέα ∆ιαχείρισης ή ευέλικτου σχήµατος τοπικού

Παρατηρητήριου φυσικού περιβάλλοντος ή και ακόµα συµµετοχή σε ένα πιθανό νοµαρχιακό,

περιφερειακό ή και διαπεριφερειακό δίκτυο Προστατευόµενων Περιοχών υπό την εποπτεία ενός

Φορέα ∆ιαχείρισης.

Κήρυξη της προστατευόµενης περιοχής ως περιοχή οικοανάπτυξης σύµφωνα µε τον

Ν.1650/86110.

∆ηµιουργία Κέντρου Πληροφόρησης για την Προστατευόµενη Περιοχή, έκδοση ενηµερωτικού

υλικού για τον ρόλο της προστασίας του τοπικού φυσικού περιβάλλοντος στην διαδικασία βιώσιµης

ανάπτυξης. Οργάνωση δράσεων ενηµέρωσης, έκδοσης οδηγών για την Π.Π., για τις οικοτουριστικές

δραστηριότητες κλπ.

Προστασία, διατήρηση και ανάδειξη των σηµαντικών οικοτόπων/ ενδιαιτηµάτων και της τοπικής

βιοποικιλότητας. Συστηµατική οριοθέτηση, προστασία και αποτελεσµατική διαχείριση των βιοτόπων.

Σχεδιασµό π.χ. συγκεκριµένων θαλάσσιων εκδροµών (sea tours) που θα σέβονται την παρουσία της

monachus monachus στις βραχώδεις ακτές και σπηλιές των νήσων Παξών και Αντίπαξων.

Προώθηση της περιοχής Natura των νήσων ως περιοχή τοπικού συγκριτικού τουριστικού

πλεονεκτήµατος, δίχως όµως να την θέτουµε σε κίνδυνο υποβάθµισης, αλλοίωσης και καταστροφής

των φυσικών και ανθρωπογενών χαρακτηριστικών της.

110 Ως περιοχή Οικοανάπτυξης χαρακτηρίζονται εκτεταµένες περιοχές που µπορούν να περιλαµβάνουν χωριά ή οικισµούς εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών και παράλληλα προσφέρουν σηµαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρµονίζονται µε την προστασία της φύσης και του τοπίου(Ν. 1650/1986 Άρθρο 19 παρ.5)


253

Λήψη µέτρων προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης του αγροτικού-δασικού τοπίου και του

χαρακτήρα του. Υποδοµές προστασίας και ανάδειξης των δασικών εκτάσεων και ειδικότερα µέτρα

πυροπροστασίας. Εκπόνηση µελέτης για την ανάδειξη του αισθητικού ελαιώνα των Παξών.

Καθορισµός ζωνών της αλιευτικής δραστηριότητας µε στόχο την αποφυγή σύγκρουσης µε τον

τουρισµό και την προστασία του περιβάλλοντος.

∆ηµιουργία νέων αποτελεσµατικών µηχανισµών παρακολούθησης του τοπικού και περιφερειακού

νησιωτικού περιβάλλοντος. Μέτρα ελέγχου της τήρησης της γενικότερης περιβαλλοντικής

νοµοθεσίας.

Ευαισθητοποίηση-ενηµέρωση κοινού, ντόπιων και τουριστών, για την προστασία του

περιβάλλοντος. Ενίσχυση µη κυβερνητικών περιβαλλοντικών οργανώσεων

Ενίσχυση της σύγχρονης τοπικής πολιτιστικής δραστηριότητας. Οργάνωση εκδηλώσεων που θα

βασίζονται στην τοπική πολιτιστική δραστηριότητα και κουλτούρα (ήθη, έθιµα, παραδόσεις) και

ενίσχυση των πολιτισµικών πρωτοβουλιών και δικτύων συνεργασίας υπερτοπικής σηµασίας

(διοργάνωση διεθνών µουσικών φεστιβάλ, εκδηλώσεις στα πλαίσια του θεσµού του Ευρωπαϊκού

χωριού κλπ).

Περαιτέρω προστασία και ανάδειξη των τοπικών πολιτιστικών πόρων που συγκροτούν την

πολιτισµική ταυτότητα και ένταξη τους σε δίκτυο περιήγησης θεµατικού χαρακτήρα. ∆ηµιουργία

πολιτιστικών και ιστορικών διαδροµών (θεµατικών και ειδικών θεµατικών π.χ. ενετικού κάστρου,

παραδοσιακών οικισµών). Ένταξη και ανάδειξη χώρων πολιτιστικού ενδιαφέροντος σε σύγχρονα

υπερτοπικά πολιτιστικά δρώµενα.

Ενέργειες προβολής των τοπικών πολιτιστικών πόρων. Αποκατάσταση και ανάδειξη

αρχαιολογικών χώρων και διατηρητέων µνηµείων-κτιρίων και δηµιουργία επισκέψιµων συλλογών

έργων τέχνης και ευρηµάτων.

Ενίσχυση τοπικών πολιτιστικών συλλογών, µουσείων και αρχείων τοπικής ιστορίας. ∆ηµιουργία

νέων θεµατικών µουσείων, εκθεσιακών χώρων και παρατηρητηρίων. ∆ηµιουργία και ενίσχυση

κέντρων παραδοσιακής χειροτεχνίας και αγροτικής βιοτεχνίας.

Η προαγωγή της διεπιστηµονικής έρευνας για τον Ιόνιο πολιτισµό µε κεντρικό άξονα το Ιόνιο

Πανεπιστήµιο, όπως και του γεωργικού πολιτισµού και αγροτικού τρόπου ζωής των νήσων Παξών και

Αντίπαξων µε βάση την ελαιοκαλλιέργεια.

Προστασία και ανάδειξη της γεωργικής πολιτισµικής κληρονοµιάς και παράδοσης του τόπου.

Προστασία και ανάδειξη του αγροτικού τοπίου ή και άλλων στοιχείων που προσδίδουν ιδιαίτερη

τουριστική ταυτότητα στον τόπο(πεζούλες-ξερολιθιές, παλιά ελαιοτριβεία και ανεµόµυλοι κλπ).


254

Παροχή ειδικών χρηµατοδοτικών, και µη, κινήτρων για την ανακαίνιση-αποκατάσταση κτισµάτων

(παλαιά κτίρια, αρχοντικά, ελαιοτριβεία κλπ), πεζοδροµήσεις, αναπλάσεις και αναβαθµίσεις.

Έργα και δραστηριότητες προστασίας, διατήρησης και ανάδειξης του φυσικού και ανθρωπογενούς

περιβάλλοντος των νήσων σε συνδυασµό µε το πολιτιστικό περιβάλλον.

Προστασία και εξορθολογισµένη διαχείριση του φυσικού, πολιτιστικού και ανθρωπογενούς

περιβάλλοντος, µε σκοπό την διαφύλαξη της αειφορίας, την τόνωση της πολιτισµικής ταυτότητας και

την ενίσχυση της ελκυστικότητας των Παξών ως τουριστικού εναλλακτικού προορισµού.

Επισηµαίνεται η ανάγκη προώθησης και αναβάθµισης του ρόλου των παραδοσιακών οικισµών και

άλλων προστατευόµενων αντικειµένων µε παράλληλη ενίσχυση των δικτύων πολιτιστικής, και µη,

συνεργασίας µε παρόµοιους νησιωτικούς, και µη, τόπους και οικισµούς του ελληνικού, µεσογειακού

και ευρωπαϊκού χώρου.

Ανάδειξη του πολιτιστικού και οικολογικού αποθέµατος των Παξών και ένταξη του στο

εσωτερικό δίκτυο βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης του νήσων. Επίσης σύνδεση του σε νοµαρχιακό,

περιφερειακό και διαπεριφερειακό επίπεδο (διασύνδεση µε την Κέρκυρα, την Π.Ι.Ν. και τα υπόλοιπα

µικρά και µεγάλα νησιά της αλλά και µε τις γειτονικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας).

Άξονας 5: Χωρική οργάνωση-παρεµβάσεις τοπικού και υπερτοπικού χαρακτήρα

Άµεση εκπόνηση Ειδικής Χωροταξικής Μελέτης (ή εφαρµογή της υφιστάµενης) καθώς και

ειδικής µελέτης των Παξών και Αντίπαξων ως Περιοχή Ειδικών Χωρικών Παρεµβάσεων (ΠΕΧΠ)111,

άµεση εφαρµογή, συστηµατική παρακολούθησης της εφαρµογής τους και περιοδική επικαιριοποίησή

τους.

Κοινές χωρικές µελέτες για τον καθορισµό προτεραιοτήτων που αφορούν σε έργα υποδοµής

υπερτοπικής εµβέλειας (κυρίως υποδοµές µεταφορών, θαλάσσιων και εναέριων). Συνεργασίες για την

από κοινού εκτέλεση παρόµοιων έργων, για την επίτευξη οικονοµιών κλίµακας µέσω ενιαίου

σχεδιασµού και ενιαίας δηµοπράτησης καθώς και για την απόκτηση κοινού εξοπλισµού και την ενιαία

διαχείριση έργων.

111 Άρθρο 11, Ν.2742/99 ως νησιωτική περιοχή µε µειονεκτικό χαρακτήρα, λόγω γεωγραφικής αποµόνωσης ή δυσµενούς προσπελασιµότητας. Ο χαρακτηρισµός µιας έκτασης ως περιοχή ειδικών χωρικών παρεµβάσεων γίνεται µε βάση την ΕΧΜ, που καταρτίζει το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε. Με την µελέτη αυτή τεκµηριώνεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας και η κρισιµότητα της χαρακτηριζόµενης περιοχής και προτείνονται τα ενδεικνυόµενα κατά περίπτωση κανονιστικά, οικονοµικά, διαχειριστικά ή άλλα µέσα, µέτρα και προγράµµατα δράσης, κατά φάσεις και φορείς χρηµατοδότησης, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη, ενίσχυση, αποκατάσταση ή αναβάθµιση της.


255

Σχεδιασµός χρήσεων γης, µε ιδιαίτερη προσοχή στην συµβατότητα χρήσεων (τουρισµός-γεωργία-

φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον) και στην αποφυγή δηµιουργίας συνθηκών υποβάθµισης και

αλλοίωσης παραδοσιακών λειτουργιών και χρήσεων (όπως η παραδοσιακή ελαιοκαλλιέργεια) ή

ποιοτικών χαρακτηριστικών (η τοπική αρχιτεκτονική), που καθορίζουν τον ειδικό χαρακτήρα του

κάθε οικισµού.

Προστασία και αναβάθµιση της παράκτιας ζώνης µέσα από την εφαρµογή σχεδίων διαχείρισης

που θα συνταχθούν όπως και εκπόνηση σχεδίων συστηµατικής παρακολούθησης των ορίων αντοχής

των ακτών/ παραλιών. ∆ιαφύλαξη της ακτογραµµής µε πολύ χαµηλή δυνατότητα πρόσβασης, όπως οι

δυτικές απότοµες και βραχώδεις ακτές των νήσων, µε στόχο την αποτροπή φθοράς/ αλλοίωσης

παράκτιων οικοτόπων-βιοτόπων και του τοπίου και την διατήρηση της πρόσβασης σε αυτή από άτοµα

πρόθυµα να οδοιπορήσουν. Εφαρµογή των αρχών της Ο∆ΠΖ και στο τοπικό χωρικό επίπεδο των

νήσων Παξών και Αντίπαξων.

Ολοκληρωµένος σχεδιασµός διαχείρισης της παράκτιας ζώνης και ανάπτυξη του θαλάσσιου

τουρισµού και των θαλάσσιων µεταφορών µε στόχο την ανάδειξη των φυσικών/ πολιτιστικών πόρων

και την διασύνδεση των παράκτιων τουριστικών περιοχών µεταξύ τους όπως και µε την απέναντι

ηπειρωτική ενδοχώρα και παράλια.

Βελτίωσης των θαλάσσιων συνδέσεων µε τους τουριστικούς προορισµούς του Ν. Κέρκυρας και

των νησιών της Π.Ι.Ν. για την δηµιουργία κοινών τουριστικών προϊόντων µε θεµατικό περιεχόµενο,

βασισµένο στην οικολογική και πολιτισµική σηµασία της ευρύτερης περιοχής (π.χ. θαλάσσιες και

χερσαίες περιηγήσεις).

Ολοκληρωµένες δράσεις που αφορούν κτιριακά σύνολα ειδικού ενδιαφέροντος. Προστασία και

ανάδειξη παραδοσιακών οικισµών και αρχαιολογικών χώρων, παρεµβάσεις αποκατάστασης και

ανάπλασης παραδοσιακών κτιρίων (παλιά αρχοντικά, ελαιοτριβεία κλπ). Συνολική προστασία της

ιδιοµορφίας του οικιστικού χαρακτήρα και της δοµής του µικρού νησιού των Παξών.

Ολοκλήρωση και εφαρµογή συµβατών µε το τόπο πολεοδοµικών και χωροταξικών σχεδίων όπως

και κατάρτιση ειδικών κτιριοδοµικών κανονισµών. Συστηµατική παρακολούθηση της εφαρµογής

πολεοδοµικού σχεδιασµού και των διατάξεων προστασίας του δοµηµένου-οικιστικού περιβάλλοντος.

Αναπλάσεις, διαµορφώσεις κοινόχρηστων χώρων.

Αυστηροί όροι δόµησης µε ειδικές διατάξεις για την περίµετρο του νησιού µε σεβασµό στην

τοπική αρχιτεκτονική και τα δοµικά υλικά που χρησιµοποιούνται όπως και περιορισµό στο ύψος των

νέων κατασκευών και των λοιπών αναπτυξιακών υποδοµών. Προσεκτικός σχεδιασµός των νέων

έργων υποδοµής.


256

Εκπόνηση ειδικής τοπικής µελέτης σεισµικής τρωτότητας όπως και σχεδίων σεισµικής πρόληψης

και ετοιµότητας. Κατάλληλες ρυθµίσεις/ µέτρα για την ελαχιστοποίηση των συνεπειών φυσικών

καταστροφών.

Άξονας 6: Βελτίωση της διακυβέρνησης του τόπου

Σύνταξη και εφαρµογή σχεδίου τοπικής βιώσιµης χωρικής ανάπτυξης από την πλευρά της Τοπικής

Αυτοδιοίκησης των Παξών µε ιδιαίτερη έµφαση:

α) στην αξιοποίηση των τοπικών/ περιφερειακών συγκριτικών αναπτυξιακών πλεονεκτηµάτων

(φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο, πλούσια αγροτική γη, τουρισµός κλπ) και

β) στις ενδοπεριφερειακές και διαπεριφερειακές ,πιθανές και εν δυνάµει, αναπτυξιακές συνεργασίες/

ανταλλαγές όπως και τις κοινές πρωτοβουλίες/ δράσεις.

Προώθηση των βασικών έργων υποδοµής (µεταφορές, προστασία του περιβάλλοντος, τουρισµός)

όπως και ενίσχυση του διοικητικού/ κοινωνικού και τεχνολογικού εξοπλισµού του ∆ήµου Παξών,

ώστε η έδρα του, ο Γάϊος, να αποτελέσει και ουσιαστικά τοπικό αναπτυξιακό κέντρο 3ουεπιπέδου του

Ν.Κέρκυρας.

Υποστήριξη των µόνιµων, προβλεπόµενων και µη, πρωτοβουλιών συνεργασίας των ∆ήµων που

περιλαµβάνονται στην ίδια χωρική ενότητα µε τον ∆ήµο Παξών (Κέρκυρα, νησιά Π.Ι.Ν.- µικρά Ιόνια

νησιά) αλλά και µε άλλους νησιωτικούς ∆ήµους της υπόλοιπης Ελλάδας (Ελληνικό ∆ίκτυο για τα

Μικρά Νησιά).

∆ιαµόρφωση του κατάλληλου πλαισίου συνεργασιών, βελτίωσης συνεργειών,

συµπληρωµατικότητας δράσεων και αποτελεσµατικότητας ανάµεσα:

α) στο κράτος, στην ιδιωτική πρωτοβουλία, την τοπική αυτοδιοίκηση, την τοπική οικονοµία και

κοινωνία και

β) στους οργανωµένους φορείς της τοπικής κοινωνίας.

Θεσµική καθιέρωση/ κατοχύρωση µηχανισµών ενίσχυσης και χρηµατοδότησης από την κεντρική/

περιφερειακή διοίκηση προς σχηµατισµούς συνεργασίας, όπως τα Μικρά Ιόνια, που θα δηµιουργούν

τις προϋποθέσεις αποτελεσµατικότερης συνεργασίας και υπέρβασης των αντιστάσεων κατά της

συνεργασίας.

Έµφαση στον τεχνολογικό εκσυγχρονισµό, την αναδιοργάνωση και τη στελέχωση της

περιφερειακής διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Καθιέρωση θεσµού οµάδων εξωτερικών

συµβούλων για την υπέρβαση του προβλήµατος επιστηµονικής στελέχωσης της τοπικής

αυτοδιοίκησης των Παξών.


257

Ενίσχυση του ρόλου και των αρµοδιοτήτων της ∆ηµοτικής Αναπτυξιακής Επιχείρησης των

Παξών.

Συστηµατική ενίσχυση της κατανόησης της λειτουργίας των διοικητικών µηχανισµών σε όλα τα

επίπεδα µε προγράµµατα ενηµέρωσης. Αποτελεσµατική οργάνωση τοπικών/ περιφερειακών

συµµετοχικών διαδικασιών διακυβέρνησης µε την µέγιστη δυνατή διαφάνεια και συµµετοχή του

συνόλου των άµεσα ενδιαφερόµενων.

Ενίσχυση της λειτουργίας των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών ΜΚΟ (κοινωνικών,

περιβαλλοντικών κλπ), συµπαράσταση στο έργο τους όπως και στήριξη του ρόλου των τοπικών µέσω

µαζικής ενηµέρωσης.

Ολοκληρωµένη, επιστηµονική κυρίως, ενηµέρωση των κατοίκων και των οικονοµικοκοινωνικών

αναπτυξιακών τοπικών φορέων/ συλλόγων για το γεγονός ότι οι Παξοί και Αντίπαξοι αποτελούν

Προστατευόµενη Περιοχή του δικτύου Natura 2000 καθώς και για τα πλεονεκτήµατα βιώσιµης

ανάπτυξης αλλά και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ένταξη της περιοχής σε αυτό το

ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο. Ανάπτυξη κοινωνικού διαλόγου από την πλευρά της Τοπικής

αυτοδιοίκησης και συµµετοχικών διαδικασιών για την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση των Παξών θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες και να στηρίξει ακόµη

περισσότερο τις προσπάθειες που σχετίζονται µε την συµµετοχική διακυβέρνηση του τόπου, όπως:

α) την θεσµοθέτηση και λειτουργία ενός αναπτυξιακού κοινωνικού διαλόγου µεταξύ των

οργανωµένων οικονοµικών φορέων και συλλόγων του νησιού (αγρότες, αλιείς, απασχολούµενοι στον

τουρισµό κλπ),

β) την διαµόρφωση και υλοποίηση ενός σχεδίου ανάπτυξης και αξιοποίησης του τοπικού ανθρώπινου

και κοινωνικού κεφαλαίου,

γ) την αξιολόγηση της έως τώρα αναπτυξιακής πορείας των Παξών και τον µελλοντικό

προγραµµατισµό- σχεδιασµό για την υλοποίηση στρατηγικών βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης,

δ) την αξιοποίηση-χρησιµοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών (τηλεδιάσκεψη, διαδίκτυο ), την

οργάνωση της προβολής των νήσων µέσα από την σύγχρονη τεχνολογία και την δικτύωση τους µε τα

υπόλοιπα µικρά νησιά της Ελλάδας και του Ευρωπαϊκού/ Μεσογειακού χώρου αλλά και µε τους

νησιώτες της διασποράς και

ε) την εµπέδωση της καλλιέργειας ενός πολιτισµού βιώσιµης ανάπτυξης που θα διαποτίζει την τοπική

κοινωνία στο σύνολο της και θα ανατροφοδοτεί τις λειτουργίες της παραγωγής, της κατανάλωσης, της

αναψυχής όπως τις σχέσεις του ανθρώπου µε τον άνθρωπο, την φύση και τον πολιτισµό.


258

Υιοθέτηση από την πλευρά της Τοπικής αυτοδιοίκησης των Παξών (∆ηµοτική Αρχή) της

Προστατευόµενης περιοχής των νήσων µε ανάληψη πρωτοβουλιών προστασίας, ανάδειξης και

προβολής της φέρνοντας έτσι και την τοπική κοινωνία πιο κοντά στην ενεργή προστασία του τοπικού

φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και ενισχύοντας παράλληλα και το κύρος της ως Τοπική

αυτοδιοίκηση. Ειδικά στις Προστατευόµενες Περιοχές η Τοπική αυτοδιοίκηση έχει αυξηµένη

δυναµική και ευθύνη για ζητήµατα περιβάλλοντος και µπορεί να λειτουργήσει ουσιαστικά ως κύριος

µοχλός της οικοαναπτυξιακής προσπάθειας και της προώθηση της τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης, της

ενδοπεριφερειακής αναδιάρθρωσης της βιώσιµης ανάπτυξης και σαν πολλαπλασιαστικός παράγοντας

για τις ενδο/ διαπεριφερειακές δικτυώσεις.

Κλείνοντας αυτήν την ενότητα, συµπεραίνουµε ότι οι παραπάνω προτεινόµενες δράσεις/ µέτρα

έχουν ως κύρια στόχευση τους την προαγωγή και εν τέλει εφαρµογή ενός µοντέλου βιώσιµης τοπικής

ανάπτυξης, προσαρµοσµένου στις ιδιαιτερότητες και τους περιορισµούς που θέτει η µοναδικότητα της

συνολικής αναπτυξιακής φυσιογνωµίας της χωρικής κλίµακας ενός µικρού νησιού, των Παξών, που

στην συγκεκριµένη περίπτωση αποτελούν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου και Προστατευόµενη Περιοχή

φυσικού περιβάλλοντος του δικτύου Natura 2000.

Η χωροταξική κατά τα άλλα αυτή ιδιαιτερότητα, ή καλύτερα το χωρικό αυτό αναπτυξιακό

πλεονέκτηµα, αποτελεί ίσως τον καθοριστικότερο µεσοπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο παράγοντα

διαµόρφωσης του κατάλληλου και αποδοτικότερου (οικονοµικά, κοινωνικά, πολιτιστικά,

περιβαλλοντικά κλπ) πλαισίου εφαρµογής των πολιτικών βιώσιµης τοπικής αλλά και περιφερειακής

ανάπτυξης όπως διαπιστώθηκε σε γενικές γραµµές, ειδικές σκέψεις και τοποθετήσεις.


259

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Είναι πλέον αποδεκτό σε όλο τον πολιτισµένο και ανεπτυγµένο κόσµο, ότι η βιώσιµη και

µακροχρόνια ανάπτυξη είναι ουσιαστικά απαραίτητα συνδεδεµένη µε την προϋπόθεση ότι ο

αναπτυξιακός σχεδιασµός πραγµατοποιείται, εκτός των άλλων, µε κύριο γνώµονα και άξονα

εφαρµογής την προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, την προστασία,

αποκατάσταση και ανάδειξη των οικολογικών και πολιτισµικών αποθεµάτων και την προβολή και

ανάδειξη των συγκριτικών γεωγραφικών, φυσικών, παραγωγικών και πολιτιστικών πλεονεκτηµάτων

της κάθε περιοχής. Στην περίπτωση µελέτης της παρούσας εργασίας-έρευνας είναι προφανές ότι η

βιώσιµη ανάπτυξη δεν είναι απλά συνδεδεµένη αλλά αποτελεί ουσιαστικά µονόδροµο µε το χωρικό

επίπεδο αναφοράς της, την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, και δη την περίπτωση των µικρών νησιών της

Περιφέρειας, όπως αποτελούν οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι.

Σε περιφερειακό επίπεδο το ερώτηµα που τίθεται είναι εάν, κατά πόσο και πως µπορεί να

επιτευχθεί µια συνεχής βιώσιµη αναπτυξιακή διαδικασία στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων µε όσο το

δυνατόν υψηλότερους ρυθµούς, εφόσον αυτή αποτελεί µια σχετικά καθυστερηµένη ελληνική

περιφέρεια συγκρινόµενη κυρίως µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές , έχοντας ως ένα από τους κύριους

άξονες άσκησης περιφερειακής και τοπικής (ανά νησί) πολιτικής ανάπτυξης την προστασία και

ανάδειξη του φυσικού της κεφαλαίου, και πιο συγκεκριµένα τις θεσµοθετηµένες Προστατευόµενες

Περιοχές φυσικού περιβάλλοντος της, ελαχιστοποιώντας κατά αυτόν τον τρόπο τις αρνητικές

επιδράσεις στο φυσικό αλλά και πολιτιστικό απόθεµα πλούτου που αναµφισβήτητα διαθέτουν τα

επιµέρους νησιά της.

Αυτό που κατ’ ουσία προαπαιτείται είναι να προσδιοριστεί σαφώς ο «αναπτυξιακός» ρόλος του

περιβάλλοντος σε σχέση µε την διαδικασία περιφερειακής και τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης αλλά και

γενικότερα µε το κοινωνικοοικονοµικό περιφερειακό/ τοπικό σύστηµα αναφοράς και πολιτικής. Κατά

αυτόν τον τρόπο θα αποτραπούν µελλοντικές εµπλοκές και δυσλειτουργίες στην αναπτυξιακή

διαδικασία προερχόµενες από την ανατροπή της εύθραυστης νησιωτικής περιβαλλοντικής ισορροπίας.

Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί ο προσδιορισµός και η συµβατότητα των αναπτυξιακών ρόλων που

αφορούν την προσπάθεια για επίτευξη συνεχούς και σταθερής αναπτυξιακής πορείας σε

περιφερειακό/ τοπικό επίπεδο και της περιβαλλοντικής διατήρησης και ανάδειξης ως το κατεξοχήν

συγκριτικό πλεονέκτηµα βιωσιµότητας των µελλοντικών διεργασιών, πρωτοβουλιών και δράσεων.


260

Οι αναπτυξιακές ιδιαιτερότητες της Περιφέρειας ως σύνολο αλλά και των επιµέρους χωρικών

ενοτήτων της, όπως η περίπτωση µελέτης µας τα µικρά νησιά (Παξοί και Αντίπαξοι), καθώς και η

διαπίστωση των ιδιαιτεροτήτων αυτών, όπως το πλούσιο φυσικό περιβάλλον και πιο συγκεκριµένα η

παρουσία θεσµοθετηµένων Προστατευόµενων Φυσικών Περιοχών, µας οδηγούν στην υιοθέτηση

συγκεκριµένων κατευθύνσεων και στο σχεδιασµό ειδικής φύσης πολιτικών, σε περιφερειακό και

τοπικό επίπεδο αναφοράς, που δύναται να αντισταθµίσουν τα µειονεκτήµατα που απορρέουν από την

«νησιωτικότητα» και να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς και τις στοχεύσεις µιας βιώσιµης και

ολοκληρωµένης ανάπτυξης.

Το κύριο λοιπόν ζητούµενο είναι η διαµόρφωση ενός «νέου» µοντέλου περιφερειακής/ τοπικής

ανάπτυξης, ενός µοντέλου βιώσιµης ανάπτυξης για το νησιωτικό χώρο που θα µετατρέπει τα

σηµαντικά «µειονεκτήµατα» σε συγκριτικά πλεονεκτήµατα. Αυτά που θεωρούνται σήµερα ως

µειονεκτήµατα, θα µπορούσαν στην πραγµατικότητα να αποτελέσουν συγκριτικά πλεονεκτήµατα για

τα νησιά, και δη για τα µικρά νησιά, που θα εξασφαλίζουν στις νησιωτικές κοινωνίες οικονοµική

ευηµερία, κοινωνική συνοχή και ποιότητα ζωής.

Η Ελλάδα έχει άλλωστε το µοναδικό ίσως προνόµιο να περιλαµβάνει στην επικράτεια της έναν

εκτεταµένο νησιωτικό χώρο, µε δεκάδες µεγάλα και µικρά νησιά, τα οποία αποτελούν βασικά

στοιχεία της οικολογικής και πολιτιστικής της ταυτότητας. Το γεγονός αυτό καθιστά επιβεβληµένη

την αναπτυξιακή τους αξιοποίηση για την διασφάλιση της βιώσιµης αναπτυξιακής τους διαδικασίας.

Στο επίκεντρο της µελέτης βρέθηκε, όπως προκύπτει και από το τίτλο της, µια ειδικότερη όψη

της βιώσιµης ανάπτυξης: εκείνης που αφορά τις νησιωτικές περιοχές και σχετίζεται µε την προστασία

του εύθραυστου φυσικού περιβάλλοντος τους διαµέσου του θεσµού των Προστατευόµενων Φυσικών

Περιοχών που ανήκουν στο ευρωπαϊκό συνεκτικό οικολογικό δίκτυο Προστατευόµενων Περιοχών

Natura 2000. Η έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης απόκτησε, όπως διαπιστώθηκε και στη παρούσα

εργασία, αυτόνοµο, εν πολλοίς, περιεχόµενο λόγω των ιδιαιτεροτήτων των περιοχών αυτών ως

ευπαθών οικοσυστηµάτων που χρίζουν αυξηµένης προστασίας, διατήρησης και «αναπτυξιακής»

ανάδειξης.

Επιπλέον, η βιώσιµη ανάπτυξη εγκλείει, εξ’ ορισµού, στο νοηµατικό της περιεχόµενο µια

θεµελιώδη σύνθεση µεταξύ τριών παραµέτρων: την οικονοµική, την κοινωνική και την

περιβαλλοντική, επιβάλλει την εναρµόνιση των κατ’ αρχήν αυτών αντιθετικών στοιχείων και την

αναζήτηση σηµείων ισορροπίας, µε βάση αξιακές και αναπτυξιακές σταθµίσεις µεταξύ

διακυβευόµενων αγαθών και συµφερόντων. Αποβλέπει στην εξισορρόπηση µεταξύ των τριών αυτών

διαστάσεων ανάπτυξης µέσα από τον συγκερασµό και την συναίρεση τους σε µια ήπια και ισόρροπη


261

οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη, ιδιαίτερα στον νησιωτικό χώρο, η οποία σέβεται τις ιδιαίτερες

συνθήκες που επικρατούν στις νησιωτικές περιοχές και δεν καταστρέφει το φυσικό και πολιτιστικό

τους πλούτο όπως και δεν αναιρεί τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά τους.

Οι οικολογικές ιδιαιτερότητες των νησιωτικών περιοχών, και ακόµα περισσότερο των µικρών

νησιών, και ο χαρακτηρισµός τους ως ‘’ ευπαθών οικοσυστηµάτων’’, διαµέσου και του θεσµού των

Προστατευόµενων Περιοχών, αποτελούν ασφαλώς ‘’ ιδιαίτερες συνθήκες’’. Οι εν λόγω ιδιαίτερες

συνθήκες που χαρακτηρίζουν τις περιοχές αυτές προσδιορίζουν εποµένως και το περιεχόµενο της

βιώσιµης ανάπτυξης. Βαρύτητα αποδόθηκε, εν προκειµένω, στην έρευνα µας στην περιβαλλοντική

διάσταση και στις ιδιαίτερες συνθήκες της περιφερειακής/ τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης καθώς η

διάσταση αυτή προσλαµβάνεται και ως όριο κάθε αναπτυξιακής προοπτικής.

Οι σκοποί και στόχοι της παρούσας έρευνας επικεντρώθηκαν σε ακόµα πιο περιορισµένη χωρική

µονάδα και µεταφέρθηκαν από την περιφέρεια στον τόπο, ως περίπτωση µελέτης. Αυτό επιχειρήθηκε,

καθώς σε ότι αφορά ειδικότερα την θεωρητική και πρακτική πραγµατοποίηση τους και την εν γένει

αντιµετώπιση του περιφερειακού αναπτυξιακού προβλήµατος υπό το πρίσµα της βιωσιµότητας και

της περιβαλλοντικής προστασίας (και συνάµα «αναπτυξιακής ευκαιρίας»), η προσέγγιση της

ενδογενούς ανάπτυξης θεωρήθηκε ως η πλέον ενδεδειγµένη αφού υφίστανται σαφώς µεγαλύτερες

δυσκολίες για την επίτευξη βιώσιµων συνολικών προσεγγίσεων ανάπτυξης διαµέσου της προστασίας

και ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος, και συγκεκριµένα του θεσµού των Προστατευόµενων

Περιοχών, µιας νησιωτικής και χωρικά κατακερµατισµένης Περιφέρειας, όπως η Περιφέρεια Ιονίων

Νήσων.

∆ιαπιστώθηκε όµως ότι και σε ευρύτερο χωρικό επίπεδο αναφοράς, µελέτης και πολιτικής

ανάπτυξης, αυτό της Περιφέρειας, οι περιβαλλοντικοί πόροι και δη οι Προστατευόµενες Περιοχές της,

αποκτούν ιδιαίτερη και βαρύνουσα σηµασία αφού σχετίζονται όσο και επηρεάζουν άµεσα την

οικονοµική και κοινωνική δραστηριότητα (βλέπε τουρισµός των Ιονίων Νήσων κ.ά.), και συνιστούν

έτσι αναµφισβήτητα καθοριστικό παράγοντα µιας βιώσιµης περιφερειακής/ τοπικής αναπτυξιακής

διαδικασίας. Η διάχυση των πλεονεκτηµάτων και ευκαιριών που προσφέρει αυτό το, κατά βάση,

περιβαλλοντικά τοπικό βιώσιµο πρότυπο ανάπτυξης δεν «εξαφανίζονται» στην νησιωτική

κατακερµατισµένη χωρική κλίµακα της Περιφέρειας καθότι αντίστοιχα όλες οι χωρικές ενότητες της,

µικρά και µεγάλα νησιά, «διαθέτουν», και αυτές, θεσµικά κατοχυρωµένες Προστατευόµενες Περιοχές

µεγάλης οικολογικής και βιολογικής αξίας.

Οι σηµαντικότερες εξ’ αυτών αποτελούν σε περιφερειακό επίπεδο η περιοχή που καταλαµβάνει

το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, ο Εθνικός ∆ρυµός του Αίνου στην Κεφαλλονιά κλπ., περιοχές


262

για τις οποίες έχουν ιδρυθεί αντίστοιχα Φορείς ∆ιαχείρισης. Μάλιστα ο Φορέας ∆ιαχείρισης του

ΕΘΠΖ ήταν ο πρώτος πανελλαδικά που ιδρύθηκε και ουσιαστικά ο πρώτος που λειτούργησε ως πόλος

βιώσιµης ανάπτυξης ενός ολόκληρου νησιού, αυτού της Ζακύνθου, ως ένα πρότυπο Φορέα

∆ιαχείρισης Προστατευόµενης Περιοχής.

Επιπρόσθετα, η Ιθάκη και τα νησιά του εσωτερικού Αρχιπελάγους του Ιονίου (Μεγανήσι,

Κάλαµος, Καστός), περιοχές του δικτύου Natura 2000, καθώς και τα ∆ιαπόντια Νησιά (Οθωνοί,

Μαθράκι, Ερεικούσα), Σηµαντικές Περιοχές για τα Πουλιά, συνιστούν παρόµοια παραδείγµατα

µικρών νησιών της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων µε αυτό των νήσων Παξών και Αντίπαξων. Ο λόγος

είναι ότι αποτελούν, και αυτά, περιοχές µε πλούσιο φυσικό περιβάλλον, θεσµοθετηµένες από την

εθνική και Κοινοτική περιβαλλοντική νοµοθεσία που χρίζουν προστασίας, διατήρησης και ανάδειξης

των µοναδικών και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους (φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον,

παραδοσιακή γεωργία και αλιεία κλπ). Για αυτό και τα υπόλοιπα µικρά νησιά της Περιφέρειας Ιονίων

Νήσων έχουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις/ δυνατότητες να ακολουθήσουν τις γενικές και ειδικές

κατευθύνσεις ενός προτύπου τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης, µε κύριο άξονα σχεδιασµού και χάραξης

πολιτικής και εφαρµογής, το χωροταξικό/ χωρικό αναπτυξιακό πλεονέκτηµα της ύπαρξης

θεσµοθετηµένης Προστατευόµενης Περιοχής στην γεωγραφική επιφάνεια που καταλαµβάνουν.

Συµπερασµατικά, η διάχυση όλων αυτών των αναπτυξιακών πλεονεκτηµάτων και δυνατοτήτων

που απορρέουν από την εφαρµογή και προώθηση τοπικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών διαµέσου του

θεσµού των Προστατευόµενων Περιοχών φυσικού περιβάλλοντος, όπως διαπιστώθηκε και σε

περιφερειακό επίπεδο και δη σε παρόµοιες περιπτώσεις (Ιθάκη, Μικρά νησιά του εσωτερικού

Αρχιπελάγους του Ιόνιου, ∆ιαπόντια Νησιά), µε διαφοροποιήσεις ανά νησί, είναι εν δυνάµει εφικτή.

Προβλήµατα σχετικά µε την εξάρτηση και την αυτάρκεια των τοπικών οικονοµιών, την

αποµόνωση και την περιφερειακή τους θέση, την σύνθεση των φυσικών οικοσυστηµάτων και του

ανθρωπογενούς περιβάλλοντος τους καθώς και το ευάλωτο αυτών σε κάθε είδους και µορφή

κινδύνους, προερχόµενων από πολιτικές, οικονοµικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές κρίσεις και

καταστροφές, συναντώνται σίγουρα και σε άλλες περιοχές. Η ένταση όµως της αλληλεξάρτησης

µεταξύ ανάπτυξης και διαχείρισης του περιβάλλοντος, οι κίνδυνοι από ενδεχόµενες διαταραχές της

σχέσης αυτής αλληλεξάρτησης και η έντονη εποχικότητα των πιέσεων στο φυσικό περιβάλλον

αποτελούν αναµφισβήτητα τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου.

Η ισορροπία στα µικρά νησιά µεταξύ περιβάλλοντος, οικονοµίας και κοινωνίας είναι σαφώς

κρισιµότερη από οποιαδήποτε άλλη χωρική ενότητα. Μια αλλαγή σε ένα από αυτούς τους τοµείς

οδηγεί αναπόφευκτα σε δυναµικές και σε ορισµένες περιπτώσεις µη αντιστρεπτές αλλαγές και


263

µεταβολές, επηρεάζοντας τη δοµή και την δυναµική του όλου συστήµατος. Τα µικρά νησιά όπως οι

Παξοί και Αντίπαξοι, όντας ανοικτά συστήµατα, χαρακτηρίζονται από έντονες περιοδικές αλλαγές

δυναµισµού και ύφεσης. Οι ταχύτατες εναλλαγές είναι ίσως το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του

φαινοµένου που ονοµάζουµε ως «νησιωτικότητα».

Τα µικρά νησιά έχουν επίσης µειωµένη δυνατότητα να υποστηρίξουν δραστηριότητες µεγάλης

κλίµακας χωρίς να υποστούν σοβαρή αλλοίωση της οικονοµικής-κοινωνικής φυσιογνωµίας τους αλλά

και του φυσικού περιβάλλοντος τους και χωρίς αυτό να αποτελεί σοβαρότατη απειλή διαταραχής της

ήδη εύθραυστης ισορροπίας τους. Όταν µια συγκεκριµένη δραστηριότητα λαµβάνει σηµαντικές

διαστάσεις στην περιορισµένη χωρική κλίµακα ενός µικρού νησιού, όπως ο τουρισµός στους Παξούς,

τότε αυτή απορροφά αρκετά γρήγορα το µεγαλύτερο µέρος των διαθέσιµων ανθρώπινων και φυσικών

πόρων εµποδίζοντας την διατήρηση ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων ή την εµφάνιση νέων, µε

αποτέλεσµα την περαιτέρω ενίσχυση της ευθραυστότητας του χώρου. Εδώ θα πρέπει να σηµειώσουµε

ότι αυτή η ευθραυστότητα µπορεί να είναι κυρίως οικονοµική και περιβαλλοντική αλλά δεν θα πρέπει

να αγνοούµε ότι είναι οπωσδήποτε και κοινωνική-πολιτιστική.

Η εξάπλωση και γιγάντωση των δραστηριοτήτων πάνω από τα όρια αντοχής του

κοινωνικοοικονοµικού και περιβαλλοντικού συστήµατος ενός µικρού νησιού γίνεται άκρως

επικίνδυνη για την περιβαλλοντική-οικολογική ισορροπία του κυρίως όταν διαταράσσεται το

εύθραυστο οικοσύστηµα του από την υπερκατανάλωση των φυσικών του πόρων όπως το νερό, από

την ρύπανση του φυσικού του περιβάλλοντος, του εδάφους και των θαλασσών του από τα

απορρίµµατα και τα υγρά-στερεά απόβλητα, από την αλλοίωση, καταστροφή και εξαφάνιση των

σηµαντικών βιοτόπων-οικοτόπων της χλωρίδας και πανίδας του αλλά και των φυσικών

οικοσυστηµάτων και του τοπίου του κλπ.

Τα µικρά νησιά λοιπόν, όπως οι Παξοί, από την φύση τους απαιτούν δραστηριότητες µικρής

κλίµακας και έντασης µε µεγάλη διαφοροποίηση στην προσπάθεια διατήρησης της ισορροπίας.

Εποµένως κάθε δράση και άσκηση πολιτικής θα πρέπει να κινείται προς µια κατεύθυνση βιώσιµης

τοπικής ανάπτυξης µε κύριο άξονα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.

Η έννοια της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος εµπεριέχει την έννοια της διαχείρισης, και

κυρίως, πλέον στην εποχή µας, την έννοια της διαχείρισης σηµαντικών εκτάσεων οικολογικής και

βιολογικής αξίας όπως οι θεσµοθετηµένες Προστατευόµενες Περιοχές του δικτύου Natura 2000, ώστε

να αποδίδεται η αναπτυξιακή διάσταση στο πλαίσιο της βιώσιµης ανάπτυξης. Κατά αντιστοιχία, το

επιδιωκόµενο δεν είναι η στείρα απαγόρευση αλλά η υιοθέτηση διαχειριστικών µέτρων που να

επιτρέπουν την βιώσιµη ανάπτυξη, σε τοπικό αλλά και περιφερειακό επίπεδο.


264

Για να µπορέσει όµως η διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών να εκπληρώσει τους

στόχους της θα πρέπει να συνδεθεί µε τις τοπικές και περιφερειακές αναπτυξιακές διαδικασίες και οι

διαχειριστικές αρχές τους να αποτελέσουν φορείς και πόλους βιώσιµης ανάπτυξης και όχι να

καταστούν κτήµα τους τις περιοχές αυτές, εξυπηρετώντας συµφέροντα πάσης φύσεως εκτός του

πρωταρχικού σκοπού κήρυξης τους, της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος στην χωρική

κλίµακα και ενότητα που ανήκουν είτε αυτή είναι η περιφερειακή είτε η τοπική.


265

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1) Πίνακας 1- Κατανοµή των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων του Γ’ ΚΠΣ ανά άξονα προτεραιότητας.

Πίνακας 1-Κατανοµή των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων του Γ’ ΚΠΣ ανά άξονα προτεραιότητας.

ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1. ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ

1. ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

2. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ 3. Ο∆ΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ, ΛΙΜΕΝΕΣ, ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

2. ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ

4. ΣΙ∆ΗΡΟ∆ΡΟΜΟΙ, ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΕΣ, ΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ

3. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 5. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 6. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΑΛΙΕΙΑ

7. ΑΛΙΕΙΑ 8. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 9. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

5. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

10. ΥΓΕΙΑ-ΠΡΟΝΟΙΑ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 11. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ

1. Ε.Π. ΑΤΤΙΚΗΣ 2. Ε.Π. ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ 3. Ε.Π. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ 4. Ε.Π. ∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ 5. Ε.Π. ΗΠΕΙΡΟΥ 6. Ε.Π. ΚΡΗΤΗΣ 7. Ε.Π. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 8. Ε.Π. ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 9. Ε.Π. ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ 10. Ε.Π. ∆ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ 11. Ε.Π. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 12. Ε.Π. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

7. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

13. Ε.Π. ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Πηγή: Χριστοφάκης,2001


266

2) Πίνακας 2- Συνάφεια ΠΕΠ Ιονίων Νήσων µε Στρατηγικούς Στόχους.

Στις κάθετες στήλες αναφέρονται τα Μέτρα του ΠΕΠ, ενώ οριζόντια αναφέρονται οι στρατηγικοί

στόχοι του Προγράµµατος. Η ύπαρξη συνάφειας σηµειώνεται µε τη µονάδα (1), ενώ µε το «κενό» η

έλλειψή της.

Πίνακας 2-Συνάφεια ΠΕΠ Ιονίων Νήσων µε Στρατηγικούς Στόχους.

Πηγή: Ενδιάµεση Έκθεση Αξιολόγησης ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2003


267

3) Πίνακας 3- Προσδοκώµενες Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις ΠΕΠ Ιονίων Νήσων σε επίπεδο Μέτρου.

Πίνακας 3-Προσδοκώµενες Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις ΠΕΠ Ιονίων Νήσων σε επίπεδο Μέτρου.

Πηγή: Ενδιάµεση Έκθεση αξιολόγησης ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2003


268

4) Πίνακας 4- Ενταγµένα έργα ανά κατηγορία ενέργειας Περιφέρεια Ιονίων Νήσων- Νοµός Κέρκυρας: ∆ήµος Παξών (Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006).

Πίνακας 4-Ενταγµένα έργα ανά κατηγορία ενέργειας Περιφέρεια Ιονίων Νήσων-Νοµός Κέρκυρας:∆ήµος Παξών (Γ’ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006).

ΕΝΤΑΓΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Περιφέρεια: Ιονίων Νήσων Νοµός: Κερκύρας ∆ήµος: Παξών

ΕΡΓΟ ΠΡΟΫΠ/ΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΡΟΫΠ/ΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ

ΕΡΓΑ Ο∆ΟΠΟΙΪΑΣ

Ο∆ΟΠΟΙΙΑ ΠΑΞΩΝ 622.000 622.000

ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ∆ΡΟΜΟΥ ΣΤΟ ∆. ∆. ΛΑΚΚΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΝΟ∆ΕΝ∆ΡΙ

145.311 145.311

ΕΡΓΑ ΥΠΟ∆ΟΜΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΓΙΑ TIΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΞΩΝ

39.500 39.500

ΕΡΓΑ ΥΠΟ∆ΟΜΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ Ο∆ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ Κ.Υ. ΠΑΞΩΝ 35.000 35.000

ΕΡΓΑ Υ∆ΡΕΥΣΕΩΝ

ΕΡΓΑ Υ∆ΡΕΥΣΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΠΑΞΩΝ 688.966 688.966

ΑΝΑΠΛΑΣΗ - ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΓΑΪΟΥ ∆ΗΜΟΥ ΠΑΞΩΝ

1.100.000 1.100.000

∆ΟΜΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ∆ΥΝΑΜΙΚΟΥ

ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΠΑΞΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΟΝΑ∆ΑΣ "ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ"

130.910 130.910

ΥΠΟ∆ΟΜΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

Προώθηση της ευρυζωνικότητας στον ∆ήµο Παξών 149.930 149.930

Ποσά σε ευρώ. Στοιχεία καταχωρισµένα στο ΟΠΣ µέχρι 01-11-2005.

Πηγή: ΟΠΣ "ΕΡΓΟΡΑΜΑ"-www.mnec.gr/Greece-map/Data/Kerkira.htm

Βιώσιµη Περιφερειακή Ανάπτυξη και Προστατευόµενες Περιοχές-Η περίπτωση των νήσων Παξών και Αντίπαξων της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων

269

5) Πίνακας 5- Προτεινόµενες µελέτες έργων/ ενεργειών- ενταγµένα έργα (19-10-2005) Περιφέρεια: Ιονίων Νήσων Νοµός: Κέρκυρας ∆ήµος: Παξών.

Πίνακας 5-Προτεινόµενες µελέτες έργων/ ενεργειών- ενταγµένα έργα(19-10-2005)Περιφέρεια: Ιονίων Νήσων Νοµός: Κέρκυρας ∆ήµος: Παξών. Α/Α ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΕΚΤΙΜΩΜΕΝΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ(σε ευρώ)

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ ΥΠΟΠ./ ΜΕΤΡΟ ΩΡΙΜΟ

ΓΙΑ ∆ΗΜΟ- ΠΡΑΤΗΣΗ

ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΟ ΕΚΠΟ- ΝΗΣΗ

ΑΠΑΙ- ΤΕΙΤΑΙ ΜΕΛΕΤΗ

ΑΠΑΙ- ΤΕΙΤΑΙ ΠΡΟ- ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ

2005 2006 2007 2008 2009 ΣΥΝΟΛΟ

1 ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΝΕΩΝ ΣΤΟ ΓΗΠΕ∆Ο ΠΟ∆ΟΣΦΑΙΡΟΥ

3.4 Χ 264.123,26 0,00 0,00 0,00 0,00 264.123,26

2 ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΛΙΜΕΝΙΚΩΝ ΥΠΟ∆ΟΜΩΝ ΛΙΜΕΝΙΣΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΛΑΚΚΑΣ ΠΑΞΩΝ

2.2 Χ 271.127,46 0,00 0,00 0,00 0,00 271.127,46

3 ΜΕΛΕΤΗ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ

2.1.α Χ 60.000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 60.000,00

4 ΜΕΛΕΤΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 2.1.α Χ 18.990,00 0,00 0,00 0,00 0,00 18.990,00 5 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ

∆ΡΟΜΟΥ ΓΑΪΟΥ 2.1.α Χ 25.000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 25.000,00

6 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ∆ΡΟΜΟΥ ΛΟΓΓΟΥ

2.1.α Χ 15.000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 15.000,00

ΣΥΝΟΛΟ(ποσά σε ευρώ) 654.240,76 0,00 0,00 0,00 0,00 654.240,76 Πηγή: ΥΠ.ΕΣ.∆.∆.Α./ Αναπτυξιακό Πρόγραµµα Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΘΗΣΕΑΣ, www.ypes.gr/thiseas


270

6) Χάρτης 1- Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (Περιοχές Προστασίας της Φυσικού περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς).

Χάρτης 1-Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης (Περιοχές Προστασίας της Φυσικού περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς).

Πηγή: www.axiosvios.gr


271

7) Πίνακας 6- Οµβροθερµικά διαγράµµατα: Α. Μετεωρολογικός Σταθµός Κέρκυρας Β. Μετεωρολογικός Σταθµός Λευκάδος

Πίνακας 6 -Οµβροθερµικά διαγράµµατα: Α. Μετεωρολογικός Σταθµός Κέρκυρας Β. Μετεωρολογικός Σταθµός Λευκάδος

Πηγή: Georgiadis & al.,1986


272

8) Χάρτης 2- Χάρτης τύπων οικοτόπων-βλάστησης των Νήσων Παξών και Αντίπαξων (GR2230004).

Χάρτης 2-Χάρτης τύπων οικοτόπων-βλάστησης των Νήσων Παξών και Αντίπαξων (GR2230004).

Πηγή: ΥΠΕΧΩ∆Ε& ΕΨΙΛΟΝ Α.Ε., 2001


273

9) Εικόνα 1- Η περιοχή στην οποία έχει εντοπιστεί η σαύρα Agama stellio στους Παξούς

Εικόνα 1 -Η περιοχή (µε το βέλος) στην οποία έχει εντοπιστεί η σαύρα Agama stellio στους Παξούς(Πηγή-Sowig P.& C.

Sowig, 1989)


274

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

1) Αθανασόπουλος, Κ. 1999: Περιφερειακή ∆ιοίκηση και Τοπική Αυτοδιοίκηση-Βέλγιο, Γαλλία,

Ελλάδα, Ιταλία, Η Επιτροπή των Περιφερειών. Τόµος Α’, ∆’ έκδοση, Αθήναι 1999.

2) Ακαδηµία Αθηνών 2004: Οικονοµικά χαρακτηριστικά και στρατηγική ανάπτυξης της Νησιωτικής

Ελλάδας. Γραφείο Οικονοµικών Μελετών. Μελέτες: αριθµ.1. Ερευνητική οµάδα: Μέργος, Γ.,

Παπαδασκαλόπουλος, Α. & Χριστοφάκης, Ε., Αθήνα 2004.

3) Βαϊόπουλος, ∆., Ευελπίδου, Ν. & Βασιλόπουλος, Α. 1999: «Εκτίµηση της κατανοµής των

πυρκαϊών ως φυσική καταστροφή στα νησιά του Βόρειου Ιονίου πελάγους µε τη χρήση GIS»,

Ελληνική Εταιρεία Γ.Σ.Π. 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών-

∆υνατότητες και εφαρµογές, προοπτικές και προκλήσεις». Αθήνα 1999.

http://www.hellasgi.gr/1oSynedrio/posters/Vaiopoul/Vaiopoul.pdf

4) Βώκου, ∆. 1999: Τα δάση γύρω από τη Μεσόγειο (Εισαγωγή). WWF-Ελλάς Εκδόσεις Πατάκη,

Αθήνα 1999.

5) Βώκου, ∆. 2002: Οικολογία Γενική Ι., Α.Π.Θ. Έκδοση Τµήµα Εκδόσεων πανεπιστηµιακό

τυπογραφείο 2002-2003, Θεσσαλονίκη 2002.

6) Γεωργιάδης, Θ. : Οικολογία βλάστησης. Πανεπιστηµιακές σηµειώσεις Τµήµατος Βιολογίας-

Τοµέας οικολογίας φυτών, Πανεπιστήµιο Πατρών.

7) Γκαίτλιχ, Μ. 2001: «Προστατευόµενες περιοχές και βιολογική ποικιλότητα» στο: Βιώσιµη

Ελλάδα και το Μεσογειακό Σχέδιο ∆ράσης. Κείµενα εργασίας του Ε.Κ.Π.Α.Α. αριθµ.9, Ε.Κ.Π.Α.Α.

Αθήνα 03-09-2001.

8) Γκέκας, Ρ. & Χατζηµιχάλης, Κ. 2001: Βιώσιµη Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη, Αθήνα 2001

9) Γκέκας, Ρ. 2003: «Προστατευόµενες περιοχές: Προβλήµατα, προοπτικές». Εισήγηση στο 15ο

πανελλήνιο συνέδριο της ΠΑΝ.∆.ΟΙΚ.Ο µε θέµα «Πράσινη επιχειρηµατικότητα». Σάµος Οκτώβριος

2003.

10) Γκέκας, Ρ. 2004: «Θέµατα Μακροοικονοµικής ∆ιαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών.

Πανεπιστηµιακές». Σηµειώσεις στα πλαίσια του Π.Μ.Σ. «Αειφορική ∆ιαχείριση Προστατευόµενων

Περιοχών», Ζάκυνθος 2004.

11) ∆εδουσόπουλος, Α. 2000: Θεωρίες της Ανεργίας. Τόµος πρώτος. Η κρίση στην αγορά εργασίας:

ρύθµιση-ευελιξίες- απορύθµιση. Εκδόσεις Τυποθήτω, Αθήνα 2000.


275

12) ∆εκλερής, Μ. 2000: Το δίκαιο της Βιωσίµου Αναπτύξεως. Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-

Κοµοτηνή 2000.

13) ∆εµαθάς, Ζ. 2003: «Ιδιαίτερα προβλήµατα της ανάπτυξης των νησιών» εισήγηση στο: Επτάνησα

20ος -21ος Αιώνας Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2003.

14) ∆ιαχειριστική Αρχή ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2005: Πρόταση Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στα

πλαίσια της σύνταξης των Κατευθύνσεων Εθνικής Στρατηγικής Ανάπτυξης 2007-2013, Ιανουάριος

2005. ∆ιαχειριστική Αρχή ΠΕΠ Ιονίων Νήσων Μονάδα Α, ∆’ Προγραµµατική Περίοδος.

http://www.pepionia.gr/4H_PROGRAMMMATIKH/Documents/PROTASEIS_PIN.doc

15) Ε.Κ.Π.Α.Α. (Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης) 2001: Ελλάδα-Η

κατάσταση του περιβάλλοντος. Μια συνοπτική έκθεση, Οκτώβριος 2001.

16) Ε.Κ.Π.Α.Α. 2002: Η ελληνική στρατηγική προς την αειφόρο ανάπτυξη. Εισηγητικό κείµενο,

Αθήνα 2002.

17) Ε.Κ.Π.Α.Α. 2003: Περιβαλλοντικά σήµατα-Σχέδιο έκθεσης δεικτών αειφορίας-Ελλάδα. Αθήνα

2003.

18) Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία & Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 1992: Το Κόκκινο Βιβλίο

των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Εκδόσεις Θυµέλη, Αθήνα 1992.

19) Επιλογή 2004: «Οι Νοµοί της Ελλάδας-Οικονοµική και κοινωνική φυσιογνωµία των 52 Νοµών

και 13 Περιφερειών-Σύνθεση διαχρονικών δεδοµένων». Allmedia publications µε την συνεργασία του

Περιοδικού Επιλογή, έκδοση 2004.

20) Επιλογή & Ι.Π.Α., 2000: «Ανάλυση των Περιφερειακών Ανισοτήτων» επιστηµονική επιµέλεια

Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης στο: περιοδικό «Επιλογή» (ετήσιο τεύχος), 2000.

21) Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2000: Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συµβούλιο

και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «Για την Ολοκληρωµένη ∆ιαχείριση των Παράκτιων Ζωνών (Ο∆ΠΖ):

Μια στρατηγική για την Ευρώπη», Βρυξέλλες, 27.09.2000 COM (2000) 547 τελικό.

22) Ε.Σ.Υ.Ε.: Απογραφές Πληθυσµού για τα έτη 1951,1961,1971,1981,1991,2001. Λοιπά διαθέσιµα

δεδοµένα/ στοιχεία/ πληροφορίες από:

www.statistics.gr

23) Ε.Σ.Υ.Ε.: Έρευνα εργατικού δυναµικού. Έτη 1998, 2001 και 2004.

24) Ε.Σ.Υ.Ε. 1995: Κατανοµή της εκτάσεως της Ελλάδος κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως.

(Προαπογραφικά στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας-Κτηνοτροφίας του έτους 1991), Αθήνα 1995.

25) Ε.Σ.Υ.Ε.: Περιφερειακοί λογαριασµοί 1991-2001 και 2001-2003. Προσωρινά στοιχεία.


276

26) Ευρωπαϊκή Ένωση 2000: «Οι διαρθρωτικές δράσεις 2000-2006, παρατηρήσεις και κανονισµοί».

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο 2000.

27) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1995α: «Ευρώπη 2000+ Συνεργασία για την χωροταξία στην

Ευρώπη».1995

28) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1995β: 5ο Πρόγραµµα ∆ράσης για το Περιβάλλον της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας- «Προς µια αειφόρο ανάπτυξη». 1995

29) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1997: «Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 18ης ∆εκεµβρίου 1996

όσο αφορά έντυπο πληροφοριών για τους προτεινόµενους τόπους Natura 2000(97/266/ΕΟΚ), Data

Form& Explanatory Notes». Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

Αριθµ. L.107/1, 24η Απριλίου 1997.

http://www.europa.eu.int/comm/environment/nature/nature_conservation/natura_2000_network/standa

rd_data_forms/pdf/jol_el.pdf

30) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1999: Κανονισµός (ΕΚ) 1260/1999 «Περί γενικών διατάξεων των

∆ιαρθρωτικών Ταµείων». 1999

31) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2000α: ∆ιαχείριση των περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000. Οι διατάξεις

του άρθρου 6 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τα ενδιαιτήµατα. Λουξεµβούργο:Υπηρεσία Επίσηµων

Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2000.

32) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2000β: Μεταρρύθµιση των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων-συγκριτικά σχόλια.

2000

33) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2001α: «Επιλέγουµε ένα πιο οικολογικό µέλλον-Η Ευρωπαϊκή Ένωση

και το Περιβάλλον». 2001

34) Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2001β: 6ο Πρόγραµµα ∆ράσης για το Περιβάλλον της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας- «Περιβάλλον 2010:Το µέλλον µας, η επιλογή µας». 2001

35) Ζήσης, Ι. 2003: Πράσινο Επιχειρείν. Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε & ΠΑΝ.∆.ΟΙΚ.Ο, Αθήνα 2003.

36) Ζωολογικό Μουσείο, τµήµα Βιολογίας Πανεπιστήµιο Αθηνών (υπέυθυνος συντονιστής

Λεγάκις Α.): Η βιοποικιλότητα της Ελλάδας.

http://www.biology.uoa.gr/zoology

37) Ι.Π.Α. 2000: «Ανάλυση των Περιφερειακών Ανισοτήτων», Κόνσολας, Ν. &

Παπαδασκαλόπουλος, Α., στο περιοδικό «Επιλογή» (ετήσιο τεύχος), 2000.

38) Κακούρος, Π., Β. Τσιαούση & Ε. Χατζηχαραλάµπους, 2004: Οδηγίες εκπόνησης σχεδίων

διαχείρισης και προστατευόµενων περιοχών. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων(ΕΚΒΥ). Θέρµη

Θεσσαλονίκης & Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2004. 72σελ


277

39) Καλαφάτης, Θ., Πάκος, Θ. & Σκούντζος, Θ.(επιµέλεια έκδοσης) 2003: Επτάνησα 20ος-21ος

αιώνας: οικονοµία, δηµογραφία, περιβάλλον και πολιτισµός. Πρακτικά ∆ιεπιστηµονικού συνεδρίου

27-30/09/2001. Πάντειο Πανεπιστήµιο, Πανεπιστήµιο Πειραιώς & Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση

Λευκάδος, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2003.

40) Καραβέλλας, ∆., Γ. Κατσαδωράκης, Π. Μαραγκού, Θ. Νάντσου & Ε. Σβορώνου., 2003:

∆ιαχείριση προστατευόµενων περιοχών: οδηγός ορθής πρακτικής. WWF-Ελλάς & Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε.,

Αθήνα 2003 166 σελ.

41) Καραθανάση, Ε. & Μαραβέγια, Μ. 2003: «Η στρατηγική ανάπτυξη των Ιονίων Νήσων:

προοπτικές και δυνατότητες του χωροταξικού και περιφερειακού σχεδιασµού» στο: Επτάνησα 20ος-

21ος Αιώνας, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2003.

42) Κασιούµης, Κ. 1993: «Εθνικοί ∆ρυµοί και Προστατευόµενες περιοχές. Ορισµός, σηµασία και

διαχείριση». Γεωτεχνικά επιστηµονικά θέµατα Τόµος 4, τεύχος 1, σελ.101-108, 1993.

43) Κασιούµης, Κ. 1994: «Η προστασία της φύσης στην Ελλάδα. Θεσµικό πλαίσιο, προστατευόµενες

περιοχές και αρµοδιότητες προστασίας». Γεωτεχνικά επιστηµονικά θέµατα Τόµος 5, τεύχος 3, σελ.58-

74, 1994.

44) Κασιούµης, Κ. 1995: ∆ιαχείριση Εθνικών ∆ρυµών και Προστατευόµενων Περιοχών. Στο βιβλίο:

Επιλεγµένα θέµατα διαχείρισης περιβάλλοντος. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Σελ.836

σελ.476-512, Αθήνα 1995.

45) Κασιούµης, Κ. 2004: «Βασικές αντιλήψεις για την κατανόηση και τη διαχείριση των

προστατευόµενων περιοχών» εισήγηση στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών «Αειφορική

∆ιαχείριση Προστατευόµενων περιοχών». Ζάκυνθος 2004.

46) Καυκάλας, Γ. κ.ά. (επιστηµονικός υπεύθυνος) 1997 : Ερευνητικό Πρόγραµµα «Χωρικές

επιπτώσεις των Ευρωπαϊκών πολιτικών». Συνοπτικά συµπεράσµατα, Θεσσαλονίκη 1997.

47) Καυκάλας, Γ. 2004: «Βιώσιµη χωρική ανάπτυξη: βασικές έννοιες και επισηµάνσεις», Τεχνικά

Χρονικά Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας (Τ.Ε.Ε.). Νοέµβριος-∆εκέµβριος 2004.

48) Κεφαλλωνίτου, Φ. 2003: «Η συµβολή των βυζαντινών και µεταβυζαντινών µνηµείων της

Λευκάδας στην σύγχρονη πολιτιστική και οικονοµική ανάπτυξη» στο: Επτάνησα 20ος -21ος Αιώνας,

Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2003.

49) Κλώνης, ∆. 1998: Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ανάπτυξη Νησιωτικών

Περιφερειών. Κέντρο Έρευνας Περιφερειακής Αναπτύξεως «Ιερώνυµος Πίντος», Αθήνα 1998.


278

50) Κοκκώσης, Χ. 1994: «Η περιβαλλοντική προστασία στις πολιτικές αστικής και περιφερειακής

ανάπτυξης», σελ.385-408 στο: Γετίµης, Π., Καυκάλας, Γ. & Μαραβέγιας, Ν. 1994: Αστική και

Περιφερειακή Ανάπτυξη:θεωρία, ανάλυση και πολιτική (επιµέλεια). Εκδόσεις Θεµέλιο, Αθήνα 1994.

51) Κοκκώσης, Χ. 2000: «Τουριστική Ανάπτυξη και φέρουσα ικανότητα στα νησιά», σελ.81-98 στο:

Τσάρτας (2000): Τουριστική Ανάπτυξη-Πολυεπιστηµονικές προσεγγίσεις. Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα

2000.

52) Κόνσολας, Ν. 1997: Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονοµική Πολιτική. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

1997.

53) Κόνσολας, Ν. 2000: «Ελλάδα 2000-2006: Το Σχέδιο Ανάπτυξης για την προσαρµογή στην ΟΝΕ,

Τάσεις». Ειδική ετήσια έκδοση µε την συνεργασία του περιοδικού «Επιλογή», Φεβρουάριος 2000.

54) Κούρτης, Ι. 1998: «Αξιολόγηση της καταλληλότητας και αποτελεσµατικότητας της στρατηγικής

του ΠΕΠ των Ιονίων Νήσων 1994-1999 στον Τουρισµό» στο: Αξιολόγηση Επιχειρησιακών

Προγραµµάτων, Μέσα-µέθοδοι- τεχνικές. Πρακτικά συνεδρίου Συνδέσµου Ελλήνων

Περιφερειολόγων (ΣΕΠ) Αθήνα 13-14/11/1998.

55) Κοψίδα-Βλάχου, Α. 2003: «Το τοπίο της Τουριστικής Ανάπτυξης στην Λευκάδα:ντόπιοι-

τουρίστες, η δυναµική µιας σχέσης» στο: Επτάνησα 20ος -21ος Αιώνας, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα

2003.

56) Λαζαρέτου, Θ. & Καρέτσος, Γ. 2002: Προστατευόµενες Φυσικές Περιοχές-Προδιαγραφές

µελετών διαχείρισης περιβάλλοντος οικολογικά ευαίσθητων περιοχών. Γενική γραµµατεία Νέας

Γενιάς& Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών-Περιβαλλοντικές εκδόσεις. Αθήνα 2002.

57) Λιαρίκος, Κ. 2004: «Ελληνική περιφερειακή πολιτική:σύντοµη αναδροµή, περιγραφή του Γ’

ΚΠΣ και ανάλυση των σχέσεων µε το περιβάλλον», Κείµενο εργασίας Μάρτιος 2004, Αθήνα WWF

Ελλάς 2004.

58) Λουκάκης, Π. 2003: «Τοπική Ανάπτυξη και Χωρικός Σχεδιασµός» στο:Επτάνησα 20ος -21ος

Αιώνας, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2003.

59) Μαραβέγιας, Ν. 2003: «Πολιτισµός και τουριστική ανάπτυξη στα µικρά νησιά» εισήγηση στην

ηµερίδα του Ελληνικού ∆ικτύου Μικρών Νησιών-Νησιωτική Αµφικτονία Απολλώνειος Ποσειδών-

«Πιλοτικές δράσεις και εναλλακτικές µορφές τουρισµού στην προοπτική βιώσιµης ανάπτυξης των

µικρών νησιών».Αθήνα Οκτώβριος 2003.

http://www.minagric.gr/greek/data/marabegias.doc


279

60) Μαυροµάτης, Γ. 1980: «Το βιοκλίµα της Ελλάδος. Σχέσεις κλίµατος και φυσικής βλαστήσεως-

Βιοκλιµατικοί χάρτες», Ίδρυµα ∆ασικών Ερευνών Αθηνών (Ι.∆.Ε.Α.), σελ.1-63+παραρτήµατα,

Αθήνα 1980.

61) Μούσης, Ν. 1999: Ευρωπαϊκή Ένωση, ∆ίκαιο-Οικονοµία- Πολιτική. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

1999.

62) Μπεριάτος, Η. 2003: «Ανάπτυξη και Περιβάλλον στο Νησιωτικό Χώρο: Η περίπτωση της

Περιφέρειας Ιονίων Νήσων» στο: Επτάνησα 20ος -21ος Αιώνας, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2003.

63) Μπογδάνος, Σ. 2003: «Αναπτυξιακή πολιτική και πολιτική κινήτρων για τα µικρά νησιά της

Ελλάδας». Εισήγηση στην ηµερίδα του Ελληνικού ∆ικτύου Μικρών Νησιών- «Πιλοτικές δράσεις και

εναλλακτικές µορφές τουρισµού στην προοπτική βιώσιµης ανάπτυξης των µικρών νησιών», Αθήνα

Οκτώβριος 2003.

http://www.minagric.gr/greek/data/paxos.doc

64) Νικολόπουλος, Τ. 1997: «Η προστασία των φυσικών οικοτόπων στο Κοινοτικό δίκαιο».

Νοέµβριος 1997, Νόµος& Φύση 1997.

http://www.nomosphysis.org.gr

65) Νόµος Υπ’ αριθµόν 1650: «Για την προστασία του περιβάλλοντος» ΦΕΚ 160 Α’-16-10-1986.

66) Νόµος Υπ’ αριθµόν 2742: «Χωροταξικός σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες

διατάξεις» ΦΕΚ 207 Α’-07-10-1999.

67) Νόµος Υπ’ αριθµόν 3044: «Μεταφορά του συντελεστή δόµησης και ρυθµίσεις άλλων θεµάτων

που αφορούν το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε» ΦΕΚ 197 Α’ 2002.

68) Ντάφης, Σ., Παπαστεργιάδου, Ε., Γεωργίου, Κ., Μπαµπαλώνας, ∆., Γεωργιάδης, Θ.,

Παπαγεωργίου, Μ., Λαζαρίδου, Ε., & Τσιαούση, Β., 1996: Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Το έργο οικοτόπων

στην Ελλάδα:∆ίκτυο Φύση 2000.Θεσσαλονίκη 1996.

69) Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για την διατήρηση των φυσικών

οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Επίσηµη εφηµερίδα αριθ. L 206 της

22/07/1992 σ.0007-0050.

70) Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 περί της διατηρήσεως των άγριων

πτηνών. Επίσηµη εφηµερίδα αριθ. L 103 της 25/04/1979 σ.0001-0018.

71) Οικονοµικός Ταχυδρόµος & ΙΠΑ, 2000: Η οικονοµία των ελληνικών περιφερειών.

Επιστηµονική επιµέλεια Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ι.Π.Α.) Παντείου Πανεπιστηµίου,

Αθήνα 28 Μαρτίου 2000.


280

72) Πανδής, Μ. 2005: «Μελέτες χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού από το 1983 έως

σήµερα στην Κέρκυρα». Εισήγηση στην διηµερίδα του Τ.Ε.Ε. Κέρκυρας µε θέµα: «Πολιτεία-Χωρικός

και Πολεοδοµικός Σχεδιασµός». Απρίλιος 2005 Κέρκυρα.

http://www.teekerk.gr/library/pdf_imerides/pandis.pdf

73) Παπαδασκαλόπουλος, Α. 1990: Βασικές Μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης. Εκδόσεις

Παπαζήση, Αθήνα 1990.

74) Παπαδασκαλόπουλος, Α. 1995: Μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

1995.

75) Παπαδασκαλόπουλος, Α. 2000: Μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

2000.

76) Παπαδασκαλόπουλος, Α. & Χριστοφάκης, Μ. 2002: Περιφερειακός Προγραµµατισµός.

Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2002.

77) Σχέδιο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2001 (Οκτώβριος

2000-Φεβρουάριος 2001).

78) Παπαπετρόπουλος, Α. 2004: «Το θεσµικό πλαίσιο για την βιώσιµη χωρική ανάπτυξη των

νησιωτικών περιφερειών: το παράδειγµα της Περιφέρειας Νότιου Αιγαίου». Οκτώβριος 2004, Νόµος

και Φύση 2004.

http://www.nomosphysis.org.gr

79) Περιφέρεια Ιονίων Νήσων 1999: Πρόταση για την εκπόνηση του Σχεδίου Ανάπτυξης 2000-

2006, 1999.

80) Περιφέρεια Ιονίων Νήσων 2000: Σχέδιο ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, Οκτώβριος 2000.

81) Περιφέρεια Ιονίων Νήσων 2001: Σχέδιο ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, Φεβρουάριος 2001.

82) ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2002: Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού, 1η και 2η Τροποποίηση

Ιούνιος 2002, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων.

82) ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2003: Ενδιάµεση Έκθεση Αξιολόγησης (Med-term evaluation).

Ειδική Υπηρεσία ∆ιαχείρισης ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2003.

83) ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2000-2006, 2004: Αναθεωρηµένο Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού, 7η

Τροποποίηση. Νοέµβριος 2004, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων 2004.

84) Ρέππας, Π. 1991: Οικονοµική ανάπτυξη:θεωρίες και στρατηγικές. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

1991.

85) Ρόκος, ∆. 1995: Επιστήµες και Περιβάλλον στα τέλη του αιώνα. Προβλήµατα και Προοπτικές

(επιµέλεια). Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 1995.


281

86) Ρόκος, ∆. 1999: «Θεµελιώδεις προϋποθέσεις για ένα σχέδιο αξιοβίωτης ολοκληρωµένης

ανάπτυξης της Ηπείρου». Εισήγηση στο 6ο Παγκόσµιο Πανηπειρώτικο Συνέδριο, Ηγουµενίτσα 26-29

Αυγούστου 1999.

87) ΣΑΚΧ-Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου, 1997. Πρώτο Επίσηµο Σχέδιο Έκθεσης,

Noordwijk, Ιούνιος 1997.

88) Σκαγιάννης, Π. 1994: Πολιτική προγραµµατισµού των υποδοµών. Εκδόσεις Α. Σταµούλης,

Αθήνα-Πειραιάς 1994.

89) Σκλαβούνος, Γ. 2003: «Το ελληνικό δίκτυο µικρών νησιών στην υπηρεσία της βιώσιµης

ανάπτυξης». Εισήγηση στην ηµερίδα του Ελληνικού ∆ικτύου Μικρών Νησιών ‘Πιλοτικές δράσεις και

εναλλακτικές µορφές τουρισµού στην προοπτική βιώσιµης ανάπτυξης των µικρών νησιών»,

Οκτώβριος 2003 Αθήνα.

http://www.minagric.gr/greek/data/SKLABOYNOS.doc

90) Σκούντζος, Θ. 1993: Περιφερειακή οικονοµική ανάλυση και πολιτική, τεχνικές αναλύσεως,

Τόµος Β’. Εκδόσεις Σταµούλης, Αθήνα 1993

91) Σκούντζος, Θ. 1996: Περιφερειακή οικονοµική ανάλυση και πολιτική: θεωρία και µέτρα

πολιτικής, Τόµος Α’, Γ’ έκδοση. Εκδόσεις Σταµούλης, Αθήνα-Πειραιάς 1996.

92) Σοφούλης, Μ. (επιστηµονικός υπεύθυνος) 1991: «Για ένα Κοινοτικό πρόγραµµα ανάπτυξης των

νησιών». Πανεπιστήµιο Αιγαίου-Τµήµα Περιβάλλοντος, Μυτιλήνη Φεβρουάριος 1991.

93) Σπιλάνης, Ι. 1993: «Νησιωτική Ανάπτυξη και ∆ίκτυα Συνεργασίας των Νησιών της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας». ΤΟΠΟΣ (6/93), Αθήνα1993.

94) Σπιλάνης, Ι. 1996: «Για µια ευρωπαϊκή πολιτική νησιών». Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών

Μελετών (ΕΚΕΜ). Κείµενα Έρευνας και Τεκµηρίωσης, Αρ.41 Σειρά Τεκµηρίωσης. Εργαστήριο

Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Μυτιλήνη, Σεπτέµβριος 1996.

95) Σπιλάνης, Ι. 1998: «Στατιστικοί δείκτες των περιφερειακών ανισοτήτων που σχετίζονται µε την

νησιωτικότητα και την υπερ-περιφερειακότητα». Εκπόνηση µελέτης: Eurisles, Μυτιλήνη 1998.

96) Σπιλάνης, Ι. 1999: Ερευνητικό Πρόγραµµα µε Θέµα «Ανάπτυξη Νησιωτικού Χώρου». Περίληψη

της έκθεσης για το Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 2000-2006, επιστηµονικός υπεύθυνος Σπιλάνης

Γιάννης. Μυτιλήνη, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης 1999.

97) Σπιλάνης, Ι. & Βαγιαννή, Λ. 2002: «Βιώσιµος τουρισµός και φέρουσα ικανότητα σε ευαίσθητα

νησιωτικά οικοσυστήµατα». Παρουσίαση στο Συνέδριο «Φέρουσα ικανότητα και ∆ιαχείριση

επισκεπτών στις Προστατευόµενες Περιοχές», WWF Ελλάς, Αθήνα 31/5-1/6 2002.

http://www.aegean.gr/lid/internet/elliniki_ekdosi/TEL_DIMOSI/WWF Spilanis Vagianni.pdf


282

98) Σταµατίου, Ε. 2002: «Προς ένα πλαίσιο άρτιου χωρικού και περιβαλλοντικού σχεδιασµού στην

Ελλάδα-Κεντρικοί διοικητικοί φορείς και αναπτυξιακός προγραµµατισµός», Ιούλιος 2002.

http://www.prd.uth.gr/research/DP/2002/uth-prd-dp-2002-09_gr.pdf

99) Τσάλτας, Γ. & Γρηγορίου, Π. 1994: Κοινοτικές στρατηγικές για το περιβάλλον-Κείµενα.

Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1994.

100) Υπουργείο Γεωργίας 1999: Σχέδιο Περιφερειακής ανάπτυξης για τον Πρωτογενή τοµέα 2000-

2006. Αθήνα Απρίλιος 1999.

101) Υ∆ΕΠΠΕΡ 2002α: Περιβαλλοντικές δράσεις των Τοµεακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων

του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης 2000-2006. Υπηρεσία ∆ιαχείρισης Ε.Π. «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ»,

ΥΠΕΧΩ∆Ε. Αθήνα, Απρίλιος 2002 (Παπασωτηρίου, ∆.).

102) Υ∆ΕΠΠΕΡ 2002β: Περιβαλλοντικές δράσεις των Περιφερειακών Επιχειρησιακών

Προγραµµάτων του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης 2000-2006. Υπηρεσία ∆ιαχείρισης ΕΠ

«ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ», ΥΠΕΧΩ∆Ε. Αθήνα Απρίλιος 2002 (Παπασωτηρίου, ∆.).

103) Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας (ΥΠ.ΕΘ.Ο.) 1999α: Σχέδιο Ανάπτυξης 2000-2006.-

Περιφερειακό Σκέλος, Σχέδιο Ανάπτυξης Νησιωτικού Χώρου, Αθήνα 1999.

104) Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας 1999β: Σχέδιο Ανάπτυξης 2000-2006. Γενικό Μέρος, Τοµεακό

Μέρος, Περιφερειακό Μέρος. Αθήνα 1999.

105) Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας 2001α: Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000-2006.

106) Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας 2001β: Ex-Ante Αξιολόγηση ΠΕΠ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 2000-

2006. Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού, Ιούνιος 2001.

107) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 1998: First national report on the Convention on Biological Diversity-Greece.

General Directorate for Environment-Natural Environment Management section. Athens January 1998

108) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ∆ηµοσίων Έργων) 2000:

Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Περιβάλλον»

(Ε.Π.ΠΕΡ.). Χωροδυναµική-Περιβάλλον& Ανάπτυξη, Γ’ Φάση, Αθήνα ∆εκέµβριος 2000.

109) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2001α: Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Περιβάλλον» (ΕΠΠΕΡ) Γ’ ΚΠΣ. Αθήνα

2001.

110) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2001β: Τίτλος Έργου: ΕΠΠΕΡ-Υποπρόγραµµα 3-Μέτρο 3.3.-«Αναγνώριση και

περιγραφή των Τύπων Οικοτόπων σε Περιοχές Ενδιαφέροντος για τη ∆ιατήρηση της φύσης». Μελέτη

«2»- ΑΝΑ∆ΟΧΟΣ ΕΨΙΛΟΝ Α.Ε., Περιοχή GR2230004 ΝΗΣΟΙ ΠΑΞΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΞΟΙ. Αθήνα

Νοέµβριος 2001 + Πακέτο Χαρτών.


283

111) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2002α: Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης.

Αθήνα Νοέµβριος 2002.

112) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2002β: Άνθρωπος και περιβάλλον στην Ελλάδα (επιµέλεια Κοκκώσης Χάρης).

Αθήνα 2002.

113) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2002γ: Η ελληνική στρατηγική προς τη βιώσιµη ανάπτυξη. Αθήνα Μάιος 2002.

114) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε. 2003α: Προστατευόµενες φυσικές περιοχές-προς ένα ολοκληρωµένο σύστηµα

διαχείρισης. Αθήνα 2003.

115) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε. 2003β: Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου

Ανάπτυξης Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. ∆ιεύθυνση Χωροταξίας, έγκριση Α.Π. 48976. Αθήνα

05.12.2003, Αρ. εγγράφου 48976/04 (ΦΕΚ 56 Β’ 19-01-2004).

116) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2004: Natura 2000-Ελληνικές Περιοχές και οι Φορείς ∆ιαχείρισης τους. Αθήνα

2004.

117) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε. 2005α: Νοµικό πλαίσιο για τους 27 Φορείς ∆ιαχείρισης (µέχρι 28/06/2005).

http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/foris_diaxirisis/237n.p.pdf

118) Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. 2005β: Βάση ∆εδοµένων για το Ελληνικό ∆ίκτυο NATURA 2000. Ειδικά

Θέµατα-Αφιερώµατα:Βιότοποι της Ελλάδας.

http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/g1210399.html

Κατάλογος τόπων: http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/00/katalogos.topon.zip

Βάση ∆εδοµένων: http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/00/natura2000base.zip

Συνοπτικοί Χάρτες: http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/00/natura2000maps.zip

119) Φακιολάς, Ν. 2003: «Το ισοζύγιο των επαγγελµάτων στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων» στο:

Επτάνησα 20ος -21ος Αιώνας, Πάντειο Πανεπιστήµιο, Αθήνα 2003.

120) Φακιολάς, Ρ. 2003: «∆ηµογραφικές και Οικονοµικές Εξελίξεις στα Ιόνια Νησιά: 1951-2001»

στο: Επτάνησα 20ος -21ος Αιώνας, Πάντειο Πανεπιστήµιο, Αθήνα 2003.

121) Φιλότης Ε.Μ.Π.(Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο)-ΤΥΠΥΘΕ: Βάση ∆εδοµένων για την

Ελληνική Φύση.

http://www.itia.ntua.gr/filotis

122) Χατζηµιχάλης, Κ. 1992: Περιφερειακή Ανάπτυξη και Πολιτική: κείµενα από την διεθνή

εµπειρία (επιµέλεια-εισαγωγή). Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 1992.

123) Χατζηχαραλάµπους, Ε. & Γεράκης, Π. Α. (συντονιστές έκδοσης) 2003: Εκπαιδευτικό πακέτο

για την διαχείριση προστατευόµενων περιοχών. Τεύχος Β: Βασικά κείµενα. Υπουργείο Εργασίας και


284

Κοινωνικών Ασφαλίσεων Αθήνα, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων Θέρµη Θεσσαλονίκης

2003.

124) Χριστοφάκης, Μ. 2001: Τοπική ανάπτυξη και περιφερειακή πολιτική. Εκδόσεις Παπαζήση,

Αθήνα 2001.


285

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

1) Beriatos, E. 2002α: «Adrionian Space-Perspectives for Cooperation and Development in

Mediterranean», October 2002. Paper presented at the XVI AESOP congress: Planning in border

regions, Volos, http://www.prd.uth.gr/research/DP/2002/uth-prd-dp-2002-16_en.pdf

2) Beriatos, E. 2002β: «Peaks and troughs from Tourism in the Ionian Islands, Greece» paper

presented in the 38th International ISoCaRP Planning Congress 2002 «The Pulsar Effect in Planning»,

Athens, Greece 23-26 September 2002.

3) Biogreece 95: Natura 2000 Network Database «Where Habitats are Our Only Concern» Greek

Version, Βάση ∆εδοµένων για το Ελληνικό ∆ίκτυο Natura 2000, 1995.

4) Bogdanos, S. 1999: Paxoi: from yesterday to today, Paxoi 1999.

5) Bogdanos, S. 2003: «The impact of tourism on small towns and villages». Contribution from Paxos

in the conference for Aldeburgh-Cultural Village of Europe 2003, Aideburgh April 2003.

http://www.cultural-village.com/EN/archive/2003paxos.pdf

6) Bogdanos, S. 2004: «Water through the ages». Contribution from Paxos in the opening conference

for Paxos-Cultural Village of Europe 2004, Paxos April 2004.

http://www.culural-village.com/EN/archive/2004paxos.pdf

7) Bogdanos, S. 2005: proposal in the conference on Rural Development, European Parliament,

Brussels 14 June 2005.

http://www.europarl.eu.int/conferences/2005_agri/comments/mayorpaxos_en.pdf

8) Christopoulou, O. & Trizoni, E. 2005: «Planning of Human Activities Based on Views of Local

Communities in Protected Areas: The Case of Mountain Pelion, Greece», Discussion Paper Series

11(9): 141-162.

http://www.prd.uth.gr/research/DP/2005/uth-prd-dp-2005-09_en.pdf

9) Fotiou, S. 2001: «Nature conservation and ecotourism development: a case study in small islands in

the Aegean archipelago in Greece». Presentation presented in the preparatory conference on

Sustainable Development and Management of Ecotourism in Small Island Developing States (SIDS)

and other Small Islands, Mahe-Seychelles 8-10 December 2001.

http://www.world-tourism.org/sustainable/IYE/Regional_Activities/Seychelles/Greece-Fotiou.htm

10) Gaston, Kevin J. & Spicer, John I. 2002: (επιµέλεια απόδοσης στα ελληνικά: Χιντήρογλου, Χ.,

και Βαφείδης, ∆.,): Βιοποικιλότητα- µια εισαγωγή. Για την ελληνική έκδοση University Studio Press,

Θεσσαλονίκη 2002.


286

11) Georgiadis Th., G. Iatrou & O. Georgiou, 1986: Contribution a l’ etude de la flore et de la

vegetation de l’ ile de Paxi, Greece, Willdenowia 15 (2): 567-602, 1986.

12) IUCN, 1994: Guidelines for Protected Areas Management Categories. CNPPA with the assistance

of WCMC. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK 1994.

13) Konsolas, N., Papadaskalopoulos, A. & Plaskovitis, I., 2002: Regional Development in Greece,

Spinger Publications, 2002.

14) Louloudis, L. 2001: «Biological Agriculture in Greece: Constraints and Opportunities for

Development». Paper presented to the Seminar: The Common Agricultural Policy and the

Environment Challenge- New Tasks for the Public Administrations, European Institute of Public

Administration (EIPA), Maastricht(NL), 14-15 May 2001.

http://aei.pitt.edu/archive/00000562/01/4_Louloudis.pdf

15) Natura Barometer 20 June 2005.

http://europa.eu.int/comm/environment/nature_conservation/useful_info/barometer/pdf/sci.pdf

http://europa.eu.int/comm/environment/nature_conservation/useful_info/barometer/pdf/spa.pdf

16) Nijkamp P., Van Den Bergh, C.J.M., & Soeteman, F.J.,1991: «Regional Sustainable

Development and Natural Resource Use». Proceedings of the World Bank Conference on

Development Economics 1990, IBRD/ WB, Washington, D.C., pages 153-188.

17) Phitos, D., A. Strid, S. Snogerup, & W. Greuter. 1995: The Red Data Book of rare and

threatened plants of Greece. WWF. Athens 1995. 527 p.

18) Sowig, P. & C. Sowig. 1989: «Der Hardun, Agama stellio (Linnaeus, 1758) auf der Ionischen

Insel Paxos gesichtet». Salamandra 25 (2): 117-119.

19) Spilanis, I. & Vagianni, H. 2004: «Sustainable tourism: utopia or necessity? The role of new

forms of tourism in the Aegean Islands-Greece» in Bramwell B.(ed): Coastal mass tourism.

Diversification and sustainable development in S.Europe, Channel View publications, p.269-291.

20) World Commission on Environment and Development (WCED), 1987: Our Common Future,

Oxford University Press, 1987.


287

INTERNET SITES:

www.allmedia.gr –Βάσεις ∆εδοµένων

www.axiosvios.gr

www.biology.uoa.gr

www.cultural-village.com

www.economics.gr

www.ekby.gr

www.ekpaa.gr

www.epper.gr

www.europa.eu.int

www.hellaskps.gr

www.ionianislands.gr

www.minagric.gr

www.minenv.gr

www.mnec.gr

www.nomosphysis.org.gr

www.pepionia.gr

www.statistics.gr

www.wwf.gr

www.ypes.gr και www.ypes.gr/thiseas

καθώς και internet sites σχετικά µε τους Παξούς και Αντίπαξους:

www.paxi.gr

www.paxosnet.gr

www.paxosweb.gr

www.paxosnews.com

www.paxosgreece.com