KOZKAMJ\N 201

'Ak sook kandIi1 balaSI

,o\ltInayga barayn!,o\k soktiin bala:;1akIl-minen corur!' d6p.B6ti-kolun cuuat d6yt,t>6-deeret ciiziin ar¥It d6yt,basIp k61di Karuk6y,i\.ltInayga aytt' e:le.i\.ltInay turup mlm aytat:, A Kamk6y, eceke,

ba§Ina aylar tuugam,batIr toron turba.ybI?l\.y agl1a kiln tullsa,(I kIrk ¥oro turbaybl?Engen-eesi biyk bos ordo

enkeytip tigip salgan son,batIr toron k6Ig(:ni,

balklp catIp kali~anl.Oboodan bos tuJ:umtay,bos torgoydu kwrmasa,Kozkamandm b(:~ uulubatIr toron oltiirl)t!Kak toroniin ba§mabolot ogo catkamboyuna 6rkek

bala biitiiptiir!-Colonii~ sari k6r'6ken,kok cal tooot born 6ken,atasman artIk er 16ken ,Atasl am korgofl son,Ak-kulam toyunasoygon eken turllaybl?Caiigls merset boldu" dep,

'Tay-buuruldu miniptir,togoroktiin tort bur~unbiitiindon coruk ~;alIptIr!

Konur-bay-minen salI~lp,Coloy-minen karma~lp,Kaplrdm kam Nez-kara,am-minen karma~lpcatkan eken turb~lybi?'Kabl1an Tentek keldi deyt,kaytIp keldi Mek'~en.Kozkamandm baldann,Kaplr Kalmak oll:iirdii.

Kaplr oliip kalgan son,kayta celip kelgen son,Ay-kandln klsln Altmay,am koriip algan son,kabl1an tuugan Elr Manascamndagl Albarstlkarmap aldl sabin an,suurup aldl kablnan

cetip ¥aap irerde,

Asil hamn ~ocugu,

AIunay'a gideyim!Asil hamn ~ocugu,akIl ile yorar bunu!" dedi.Elini yiiziinii YlkaYlp,teharet allp yiiziinii silip

~lkIp geldi Kamkey,Altmay'a anlattl.Alunay §unu dedi:"A, Kamkey karde§~igim,ba§ma aylar dogmaslbahawr efendine delalet degil mi?

Ay I§Igmda giine§ dogmaslkIrk yigide delalet degil mi?KapIsI biiyiik ak ~adlrl

egilip diktigin vakil,bahadlr efendin geldigi vakil,akar gibi yaup kalml§tl.Havadan boz atmaca eger,§u boz klrlanglcl tutmasaydl,Kozkaman'm be§ oglu,bahadlr efendini oldiirmii§tii!Efendinin ba§mda,duran ~elik ege ise,karnmda bir erkek ~ocuk

oluyor, demektir!Yama~taki dag ~aylagl imi§,klr yeleli erkek kurt imi§,atasmdan da gii~lii bir er imi§.Atasl onu goriince,Ak-kula au ziyafettekestirmez mi?Biricik ~ocugu oldu diye

Tay-buurul'a binip,dairenin dart yamnl,atla dola§acaktlr o!

Konur-bay'la ~arpl§lpColoy ile giire§ipkafirin ham Nez-karaonunla da giire§ipdurmayacak ml o?"Ate§li can bu kaplan geldi §imdi,Mekke'den dondu.Kozkamamn ~ocuklarmlkafir Kalmuklarl oldurdu.Kafir Kalmuklar olunce,0 da doniip gelince,Ay Hanin klZI AltlnaY'I,onu goriince,kaplan dogan Er Manasyamndaki klllCl Albars'l,yakaladl sapmdan,~ekip slYlrdl kmlndan,tam savuracagl vakit

Ii

, AK CeeK Ka~bIH 6anaCbI

AmbIHaiira 6apaiiH!

AK CeKTYH 6anaCbI

aKbIJI-MHHeH )K°PYP!' Aen.

EeTH-KOJIYH )KyyaT AeuT,

24806e-A33peT )KY3YH aptJbIT AeuT,6acbIn KeJIAH KaHbIKeU,

AmbIHaura aU1T'3JIe.

AnTbIHaii TYPyn MbIHbI aiiTaT:, A KaHbIKeu, 3)KeKe,

24 85 6ambI~a auJIap TYyraHbI,

6aTblp Tepe~ TYP6aii6bI?Aii arbIJIa KYH ryyca,

° KbIpK tJopo TYP6au6bI.?

3~eH-33cH 6HUK 6oc °PAO2490 3~Kei1mn THrun canraH CO~,

6aTblp Tepe~ KeJIreHH,6anKbln )KaTbIn KanraHbl.

06o0AaH 6oc TYPYMTaii,

6oc ToprouAY KapMaca,

2495 Ke3KaMa~bIH 6em yYJIY

6aTbIp Tepe~ eJITYpeT!KaK TepeHYH 6amblHa

60JIOT ere )KaTKaHbl

6ouy~a3pKeK6ana 6yrynTYp!-

2500 )KeJIeHym capbl Kep'3KeH,

KeK )Kan Te6eT 6epy 3KeH,

aTaCblHaH apTbIK 3P 3KeH!

ATacbI aHbI KepreH CO~,

AK-KYJIaHbl TOuYHa2505 couroH 3KeH TYp6au6bl?

)Ka~rblc MepceT 6oJIAY!' Aen,

'Tau-6YYPYJIAY MHHHnTHp,

TerepeKTYH TepT 6YptJYH

6yryHAeH )K°PYK canblnTblp!251 0 Ko~yp-6au-MHHeH canbImbill,

)KOJIOU-MHHeH KapMambln,

KanblPAblH KaHbl He3-Kapa,

aHbl-MHHeH KapMambln

)KaTKaH 3KeH Typ6au6H?'2515 Ka6bIJIaH TeHTeK KeJIAH AeuT,

KauTbln KeJIAH MeKeAeH.

Ke3KaMa~b1H 6aJIAapblH,Kanblp KaJIMaK eJITYPAY.

Kanblp eJIyn KanraH CO~,25 20 KaHTa )KeJIHn KeJIreH CO~,

AH-Ka~bIH KbICbIH AnTbIHaH,aHbl Kepyn anraH co~,

Ka6blJIaH TYyraH 3p MaHac

)KaHbl~arbl An6apCTbl2525 KapMan aJIAbl ca6blHaH,

cyypyn anAbl Ka6blHaH)Kemn tJaan HpepAe,

202MANAS DESTANI

KapMaM an~bI~, KaHbIKeM:.AKaM, TepeM, He 6on~y~?

2530 AnTaM TonrOH KanMaKTbI

aHbI qaan anra~a,

onJKOnOrOH Kapa 6eT-

MbI~aH KeCHH KepecYH!

TOKTO, TepeM, KYH JKapKbIH,2535ceH KeTKenH, Ken 6on~y, TepeM,

JKbln OH 3KH aM 6o~o, TepeM!

CarbIHraH~aH caprap~bIM, TepeM,JKaHbIM JKaMaH KbIMHanAbI, TepeM!eHHH Kecy~ KeTKe~e, TepeM,

2540 Kep6ereH ~a Kep 6on~y, TepeM!

kannay aldIn, Kamkey:.Akay., torom.. ne boldun?Altay tolgon :Kalmaktlam ~aap alganda,

olcologon kara bet-mmdan kesin korosun!Tokto, torom, kiln carkm,sen ketkeli, kijp boldu, torom,cll on eki ay tooldo, torom!

Sagmgandan ~argardlm, torom,carum caman [<JynaldI, torom!Senin kosiln ketkende, torom,koroogon da kor boldu, tor6m!

If

'""""OO,K'",ko,Am~ "o"dim"o "p",O""",

AI","dold""" ",Im'kl",kmpg",i'di,i"dog'"im"","m""""'."k'd'",b""'"Mm!O'"go"""o""dim'O" &idcli ,ok old" "o"dimooiki.,old"'oodim!hM"'"doo'."',m"oodim,ok,ok'm"o'img".'i" oo"i ,&mo,cli "",img""'imk&old'.o"",im!

VI

1 AK-Kyna apblraH 3KeH, i\k-kula angan .~ken, Ak-kula zaYlflaml~tl,MaHac-KaH KapblraH 3KeH. lv1anas-kan kanj~an eken. Han Manas ihtiyarlaml~tl.KaHblKe~HH anraHbI Kamkeydin aIganl Kamkey'i alall,oryc 3KH Xbm 6onroH 3KeH, otus eki cIl boli~on eken, otuz iki yll olmu~tu,

5 6olOHa 6y-rKeH 6anacbl boyuna biitkon balasl karnmdaki ~ocugu daxeTH aH 6y-rKeH 3KeH. ceti ay biitkon eken. recti aYl bitirmi~ti.Oopbm XaTKaH 3p MaHac Oonp catkan Er Manas Manas basta yatJyordu,

KblpK 'IOpOCYH 'IaKbIp~bl: kIrk ~orosun ~a}~rdl: kIrk yigidini ~aglrdl:'KanbIp-MHHeH EycypMaH, 'IOpOM, 'Kaplr-minen Busurman, ~orom, "Kafir ile miisliimandan, yigitlerim,

10 Kan'Ian anraH KblpaMap, 'IOpOM, kal~ap algan kIrandar, ~orom, tek tek se~ildiniz hep, yigitlerim,3nH-MHHeH xypryMaH, 'IOpOM, e:li-minen curtundan, ~orom, il ile yurttan, yigitlerim,3K'Ien aJIraH 3peMep, 'IOpoM!- e:k~p aIgan ererider, ~orom!- s~ilip aIm an erler, yigitlerim!

ATaMapblM ati~aTbln, 'IOpOM, Atandanm aydatlp, ~orom, Develeri siirdiiriip, yigitlerim,aH~an 6Hp KanblH xe~HpTKeH, 'IOpOM, aydap bir kalm I:edirtken, ~orom, gelin hediyesi verdirttim, yigitlerim,

1 5 cypeprepYM au~aTKaH, 'IOpOM, siirortoriim aydatkan, ~orom, ~ekici hay van gorderip, yigitlerim,cyp~ypyn KanbIH xe~HpTKeH, 'IOpOM, siirdiiriip kalm cedirtken, ~orom, gelin hediyesi verdirttim, yigitlerim,aTaCblHblH TepYH~e, 'IOpOM, ataslmn toriindct, ~orom, babaslmn ba~ ko~esinde, yigitlerim,a'I 6HneKTeH ca~bIpraH, 'IOpOM, a~ bilekten saydlrgan, ~orom, ~lplak bilegimi kesti, yigitlerim,HaMbICTbI Kon~OH TaH~bIpraH, 'IOpOM, namlstJ koldon l:aydlrgan, ~orom, namusunu temizledi, yigitlerim,

20 KaH 6anacbl KaHbIKeu, 'IOpOM, kan balasl KamJkey, ~orom, hall klZI Kamkey'in, yigitlerim,)KeT'aH oolOHa cet'ay boyuna kammda yedi ayllk ~ocuk vaT,

6y-rynTYP, 'IOpOM! biitiiptiir, ~orom! yigitlerim!3n Kepe' neK 60K 3ne, 'IOpOM, El koro'lok bok ele.. ~orom, il gormedi, heniiz biT hi~, yigitlerim,)KOO Kepe-'neK )KalIl coo koro-'lok c~l§ dii~man gormedi, heniiz

3ne, 'IOpOM, ele, ~orojm, ~ok gen~, yigitlerim,YKTan 6Hp )Kacca, oHroTKYH, 'IOpOM, Uktap bir cassa oygotkun, ~orom, uyursa uyandmn, yigitlerim,

25 blunan 6Hp )Kacca, coopaTKbIH, 'IOpOM, Iylap bir cassa, sooratkm, ~orom, aglarsa teselli edin, yigitlerim,KecYHYH KHPHH cana )KYP, qOPOM! kosiiniin kirin sala ciir, ~orom! goziiniin kirini Ylkaym, yigitlerim!)Ka3a 6Hp TaHblM KblC 6onco, qOPOM, Caza bir taYlm kls bolso, ~orom, Yavrum kIz olursa, yigitlerim,)KepHH 6Hp Taan 6epH~ep, 'IOpOM! cerin bir taap beriner, ~orom! bir yer bulup verin, yigitlerim!

Eau~blH 6Hp yyny EaKaHbIM, qOPOM, Baydm bir uulu BakaYlm, ~orom, Bay'm tek oglu BakaY'lm, yigidim,30 Kepec 6Hp Ke6HM YKTy~6y, qOPOM, keres bir kebim uktunbu, ~orom, vasiyetimi duydun mu, yigidim,

KeMHH 6Hp TOHYM 6blIIlTbl~6bl, qopoM?kemin bir tonurr1 bl~tlnbl, ~orom? kefenimi bi~tin mi, yigidim?

AanaMAaH 3M~H eTeMYH, 'IOpOM, Aalamdan emdi otomiin, ~orom, Alemden artlk giJ<;iiyorum, yigidim,aK KaMbllIlblM opynTYP, qOPOM, ak kaml~lm oruptur, ~orom, ak kaml~lm kopanllyor, yigidim,KaH KaMbIMbl KaMAaHrbIH, 'IOpOM! kan kamlndl karndangm, ~orom! han kabrimi hazlrlatln yigidim!

35 KaH 6anaCbl KaHblKeu, 'IOpOM, Kan balasl Kamkey, ~orom, Han klZI Kamkey, yigidim,)KaSl Kep6e qaq OOpbIHT, qOPOM, caya korbo ~a~ oonyt, <;:orom, sa~lm ~ozmesin, aClr, yigidim,)KblpTbma Kep6e 6eT OOpbIUT, qOPOM! clrtlla korbo bet oonyt, <;:orom! yiiziinii Ylrtmasm, aClr, yigidim!Acbmbl~ 6onco, KepepcYH, 'IOpOM, Asliin bolso, kclrorsiin, ~orom, Adil olun, iyi olursunuz, yigidim,a3a6bl~ 6onco, TapTapCblH, qOPOM! azabln bolso, tal1arsln, ~orom! hakslzllkta azap vaT, yigidim!

40 A6eKe, Ke6elIl, 3KH yyn, 'IOpOM, Abeke, Kobo~, ,~ki uul, <;:orom, Abeke, Kobo~, iki ogul, yigitlerim,aUTKaH 6Hp Ken YKT\j~6y, qOPOM? aytkan bir kep uktunbu, <;:orom? soziimii duydunuz mu, yigitlerim?AcTblMa ~aSlp Kbm~bl~6bl, EaKaH? Astlma dayar klldlnbl, Bakay? Altllglml yaptmlz ml, Bakay?3HAH 6alIl-aSlrblM TapTbl~ap, EaKaH!' Endi ba§-ayaglrll tartlnar, Bakay!' ba~lml ayaglml ~ekin, Bakay!"

204 MANAS DEST ANI

)KaKbmTblH yyny )KalIl MaHac CaklptIn UllJIu c~ Manas Caklp-bay oglu gen~ Manas4 5 AanaMAaH 3MAH eTfY AeHT, Aalamdan emdi 6ttii deyt, aIemden artlk g6~mti§tti,

EaMblH 6Hp yynbl 6y EaKaH Baydm bir UUII bu Bakay Bay'm tek oglu BakayaK KaMbllIlTbl canAbl AeHT, ak kaml§tI saId I deyt, ak kaml§l oraya koydu,TooAaH 60nrOH MaHaCTbl tooday boIj~on ManastI dag gibi ytice Manas..,anbln 6apbm KOHAY AeHT. allP banp k:oydu deyt. allp g6ttirtip, g6mdtiler.

5 0 Kau 6anacbl KaHblKeH Kan balasl Kamkey Han ~ocugu Kamkey,3MAH KolIlyn blHnaT AeHT: emdi ko§up lylat deyt: §imdi aglayarak:, ApKap 6Hp )Kyp6ec ' Arkar bir (;tirb6s "Dag kOCtunun ytirtimedigi

KbISlAaH, TepeM, klyadan, t6r6m, kayadan, efendim,aTMaH )Ka~rLIC YSlAaH, TepeM, atadan Can!:ls uyadan, t6r6m, baba yuvasmm biricigi, efendim,3tJKHnep )Kyp6ec KbISlAaH, TepeM, e~kiler ctirb6s klyadan, t6r6m, k~iIer ytirtimez kayadan, efendim,

55 3HeAeH )Ka~rblC YSlAaH, TepeM! eneden cafii~ls uyadan, t6r6m! ana yuvaslmn biricigi, efendim!AHnaHa ytJKaH Kac 3ne~, TepeM, Aylana u~kan kas elefi, t6r6m, Etraflmda u~an kaz idin, efendim,6ep'aTMaH ac 3ne~, TepeM! ber'atadan.lS elefi, t6r6m! babamn biricigi idin, efendim!)KYMypTKMaH aK 3ne~, TepeM, Cumurtkadan ak elefi, t6r6m, Yumurtadan ak idin, efendim,6HP )KaTbIHAaH TaK 3ne~, TepeM! bir catIndan tak elefi, t6r6m! ana karmnda tek idin, efendim!

60 ATbl 6"p )KaKlIlbl, aH )KapKbIH, TepeM- AtI bir Cak~!l, ay carkln, t6r6m- Adl gtizeI, ay l§lgl, efendim,

anTblHAaH TapTKaH Cblp )Ke6eM, TepeM, aItIndan tartkan sir cebem, t6r6m, aItIndan yapma filizim, efendim,aCTblMa ara~ 6HP 6onco, TepeM, astIfida agaii bir bolso, t6r6m, bir agabeyin olsaydl, efendim,KYMYIIITeH TapTKaH Kblp ktimti§t6n tlrtkan klr gtimti§ten yapma

)Ke6eM, TepeM, cebem, t6r6m, filizim, efendim,KeTYMe KYHepy~ 6onco, TepeM! k6tiifid6 ktiy6rtifi bolso, t6r6m! kti~tik erkek karde§in olsaydl, efendim

65 AcTblMa )Kanbl~ 60ncotJy, TepeM, AstIfida cal.tfi bolso~u, t6r6m, Ontinde bir yele olsaydl, efendim,

apKaMa KYHPYK 6oncotJy, TepeM!' arkafida kuyruk bols~u, t6r6m!' arkanda bir kuyruk olsaydl, efendim!"KaH 6anacbl KaHblKeH Kan balasl Kamkey Han ~ocugu Kamkey,)KaHbm canALI tJalIlTapblH, caYIP saldl (;~tarln, sa~lanm ~6zdti artIk,

6yyn CMAbl 6enAepHH! buup SaIdl belderin! beline slmslkl sardl!7 0 KaH 6anacbl KaHblKeH Kan balasl Kamkey Han ~ocugu Kamkey

)KblpTbm canAbl 6errepHH! Clrtlp saldl betterin! ytiztinti Ylrtlyordu hep!KepreH KYHYH Ken anAbl, K6rg6n ktintin k61 aldl, Gtinleri g6z ya§lyla g6l oldu,H4KeH CYYH cell MAbl! i~ken suun ~;el aldl! btittin suyunu sel aldl!)KaKbmTblH yyny )KalIl MaHac CaklptIn uulu Ca§ Manas Caklp'm oglu gen~ Manas'l

75 6y TanacTblH 6o1OHAa, bu TaIastIn borunda, TaIas suyunun borunda,

CynnYKoPAYH e3eHAe Sulpukordun 6z6nd6 Sulpukor dagl ba§lnaanbm 6apbm KOHAY AeHT. allp barlp koydu deyt. allp g6ttirtip g6mdtiler.)KeTH aHAaH cernc aH Ceti aydan segis ay Yedinci arm sonunda,3MH 6onyn KenAH AeHT, emi bolup k,eIdi deyt, sekizincisine girince,

8 0 cerHC aMaH TOryC aH segis aydan togus ay sekizinci ay bitip de3MH 60nyn KenAH AeHT. emi bolup kleldi deyt. dokuzuncu aya girince,)KaKbm-6aH apaM Kyn Caklp-bay aram kul Caklp-bay bu haram kulMeMH-6aHHbl )KH6epeT, Mefidi-bayn:l ciberet, Mendi-bay'r g6nderip,KaHLIKeHre aHTfbl AeHT: Kamkeyge ayttI deyt: Kamkey'e dedirtti ki:

85 '"AT ence, COOpbl Kepec!" Ae4Y'AH, '"At 61s6, soon keres!" d6~ii'di, "At 6lse postu miras kallr,"Ara ence, )Ke~e Kepec!" Ae4y'AH!- "Aga 61s6, cc~iie keres!" d6<rti'di!- agabey 6lse yenge miras kallr!KaH 6anacbl KaHblKeH Kan balasl I<:amkey Han ~ocugu Kamkey3p MaHacTaH KanAbl AeHT. Er Manastan kaldl deyt. Er Manas'tan arta kaldl.AKbln-MeH TyyraH A6eKe. Akll-men tulJgan Abeke, Akllll dogan Abeke

9 0 KeAeK TyyraH on Ke6elIl k6d6k tuugan 01 K6b6~ h6dtik dogan 0 K6oo§ de3p MaHacTLIH HHHCH: Er ManastIn inisi: Er Manas'rn kti~tik karde~leri:)Ka Ke6elIlKe TbIHe6H, ca K6b6§k6 tlyebi, K6b6§'ti mil alacak 0,)Ka A6eKere TwHe6H? ca Abekege liyebi? yoksa Abeke'yi mi?

CyreHYHe TWHCWH!' AeHT. Stig6niin6 ti:fsin!' deyt. Kimi severse onu alsln!"95 KaH 6anacbl KaHblKeH Kan balasl Kamke.y Han ~ocugu Kamkey,

"1j SEMETEY'tN DoGU05U 205 '!i!!"

6y KeII yrYII bIHJIaAbI: bu kep ugup lyladl: bunu i~itip agladl: ,ij, A6eKe, Ke6eIll apaMAbIH ' Abeke, K6b6~ aramdm "Ne Abeke, ne K6b6~

aHTap Ke6H 6y 3Mec, aytar kebi bu emes, ooyle haram ~eyler demesinler,MaHaCTaH KanraH KaTbIHAbIH Manastan kalg1ln katlndm Manas'tan kalan bir kadlmn

100 yrap Ke6H 6y 3Mec! ugar kebi bu ellrles! duyacagl s6zler degil bu!MaHac 6Hp TepeM eTKeHAe, Manas bir t6r6m 6tk6nd6, Biricik efendim Manas 6ldiigiinde,)KeT'aH 60IOHMaA KaJ}A'3JIe, cet'ay boyunmad kald'ele, yedi ayllk gebe idim,)Kern aMaH cemc aH ceti aydan segi~: ay yedinci aydan sonra3MH OOJIYII KeJIHIITHp, emi bolup keliptir, sekizinci ay oldu,

1 05 cerHC aMaH TOryc aH segis aydan togus ay sekizinci aydan sonrai 3MH OOJIYII KeJIHIITHp! emi bolup keliptir! dokuzuncu ayoldu!! )l(a3a 6Hp TaHbIM KbIC 60JIco, Caza bir taYlm klS balsa, Dogan ~ocuk klZ olursa,: OTKO canbIII KYHry3eM, otko SaIlp kiiy~:iiz6m, ate~e atlp yakarlm,j cyyra canbIII arbI3aM: suuga sallp agl.~am: suya atar da boganm,

110 aIJAaH mHH THHeMHH! ilndan kiyn tiyemin! sonra biriyle evlenirim!MeHHH 6anaM yYJI 60JIco, ]Menin balam uul balsa, yocugum oglan olursa,THHMeK rypMaK cHH6aHMbIH!' tiymek turmak siybaymm!' kimseyle evlenmem ben!"lllYHAaH AeII )KOOII )KH6epAH. 05unday dep coop ciberdi. Onlara ooyle cevap verdi.KaHbIKeMHH KaIIIbIHAa Kanlkeydin ka§mda Kamkey'in kaf§lsmda

115 1ll00pYKTYH KbICbIHbIH ~ooruktun klslllm 05ooruk'un klZII AKblJIaHAbIH aHJIbI TYPAY, AkIlaydm ayll turdu, AkIlay'm ~adm kurulmu~tu.

AKblJIaHra 6apAbi MeHAH-6aH, Aktlayga bardl llllefidi-bay, Mendi-bay AkIlay'a gitti,1! 1 )l(aKbIIITbIH Ke6HH aHTTbI AeHT: Caklptln kebin ayttl deyt: CakIp'm s6ylediklerini anlattl:

'llIoopYKTYH KbICbI AKblJIaH- '05ooruktun kISI Aktlay- "05ooruk'un kIZI Akllay!! 120 "AT eJIce, COOpbI Kepec!" AeQY'AH, "At 61s6, soon l:eres!" d6<;;ii'di, Derler ki "At 61se postu miras kallr!! i "Ara eJIce, )Ke~e Kepec!" Ae)KY'AH!- "Aga 61s6, cefie keres!" dOcii'di!- Agabey 61se yenge miras kalu!".

.~ AKblJI-MeH TyyraH A6eKe, AkIl-men tuugan Abeke, AkIlh dogan Abeke,Jl KeAeK TYyraH OJI Ke6eIll k6d6k tuugan oil K6b6~ bir h6diik dogan K6oo~,~1 3p MaHaCTbIH HHHCH: Er Manastm inisi: Manas'm kii~iik karde~leri;~ 125 KHMHCHHe THHecHH? kimisine tiyesin? hangisiyle evlenecek?~ )l(a Ke6eIllKe THHe6H, Ca K6b6~k6 tiyebi, K6b6~'e mi gidecek,

~ )Ka A6eKere THHe6H?- ca Abekege tiyebi?- Abeke'ye mi gidecek?

"CyreHYHe THWCHH!" AewT!' "Siig6niin6 tiysin!" deyt!' "Kimi severse onu alsln." dediler."illOOPYKTYH KbICbI AKblJIaw aHTaT: 05ooruktun klSll\kllay aytat: 05ooruk'un kIZI AkIlay dedi ki:

130 'Eananyy KaTbIH 6ap 60JIco, 'Balaluu katln bar balsa, "Oglu alan her karlIn,6anaCbIH 3pepKeHT. baIasm ererkeyt. oglunu bir er yeti~tirir.EaJIaCbl )KOK MeH 6aWKYIll- Balasl cok men bayku~- yocugu olmayan hen bayku~,aKbIJI-MeH TYyraH A6eKe aktl-men tuugan Abeke aktlh dogan Abeke'ye s6yle,aCTbIpTblH KeJIHII KeCCHH Ae!' astlrtm kelip kessin de!' gelsin benimle evlensin, de!"

135 KeK ana caKan MeHAH-6aH K6k ala sakal Ml5fidi-bay Mavi sakalli Mendi-bay

)l(aKbIII-6aHra6apAbl AeHT, CakIp-bayga bar,jl deyt, oradan CakIp-bay'a gitti,)l(aKbIn-6aHra aHTTbI AeHT: Caktp-bayga ayttl deyt: Caklp-bay'a dedi ki:'KaH 6anacbI KaHbIKeH 'Kan balasl Kamkey "Han ~ocugu Kamkey,IlIYHAaH Aen )Koon )KH6epAH: ~unday dep coop ciberdi: ~6yle cevap g6nderdi:

140 "Ey MaHacblM eTKeHAe, "Bu Manaslm 6tk6nd6, "Manaslm 61diigii vakit,)KeT' aH 60IOMAa 6ap 3JIe: cet' ay boyumda bar ele: yedi ayhk gebe idim,)KeTH aMaH cerHc aw ceti aydan segis ay ye~ay bitti sonra da,3MAH 60JIYII KeJIAH", AeHT, emdi bolup keldi", deyt, ~imdi sekizinci ay oldu,

f "cerHc aWAaH TOryc aw "segis aydan toglJs ay sekizinci ay da bitti, it 145 3MAH 60JIyn KeJIAH" AeHT. emdi bolup keldi" deyt. ~imdi dokuzuncu ay oldu.I. ")l(a3a 6Hp TaHbIn KbIC 60JIco, "Caza bir taYlp ~:IS balsa, K1Z doguracak olursam,t aTKa CaJIbln KYHrY3eM, atka sahp kiiyguz6m, ate~e atlp yakanm,

f cyyra canbln arbI3aM: suuga sallp aglzam: sulara atlp boganm,f aHAaH KHHH THHeMHH! and an kiyn tiyemlin! ondan sonra evlenirim!

--~~~~~

206 MANAS JDESTANI

Erkek bir rnerset bu bolso, ~ocugum erkek olursa,

Abeke, KoIJO§ aramga ne Kooo§ ne de Abeke,tiymek bir tunnak siybaym!" deyt. hi~ biriyle evlenmem hen!"~ooruktun kISt Akllay ~ooruk'un klZI Akllay'aiiyiino mell tii§komiin, ~Iklp sonra gittim hen.

tii§iip turup aytkamm. ana haber gotiirdiim, hen.~ooruktun klsl Aktlay ~ooruk'un klzl Aktlay,kebimdi ugup ayttl deyt: soziime kulak verip dedi ki:"Aktl-men tuugan Abeke "Aktlll dogan Abeke,astlrtIn kelip kessin!" deyt.' benimle gelip evlensin." dedi."Mlmn kebin ukkan son, Bu sozii duyuncaaktl-men tuugan Abeke: aktlll dogan Abeke:

'Barsam, bllrayn!' dep ayttl. "KaIklp ona gideyim!" dedi.Kiiiigiim kirdi, kiln battl, Ak§am oldu, giine§ battl,ka§ karaYlp el cattl: karanllk oldu il yattl,aktl-men tuugan Abeke aktlll dogan Abeke,emi atka mimdi deyt, 0 zaman ala binerek,~ooruktun klSI Aktlay ~ooruk'un klzl AkllaY'lnkoynuna kelip cattl deyt. gelip koynuna yattl.~ooruktun klsl mml aytat: ~ooruk'un ktZI dedi ki:'Kan balasl Kamkey "Hamn klZI Kamkey,erkek bir tuup bu salsa, erkek ~ocuk dogurursa,kindigin ozilim kesem', dep, gobegini hen keserim,'kirin oziim cuuam!' dep, kirini kendim Ylkanm,'bu balamn oosma bu ~ocugun agzma,kebes bir tlj~m salayn! bir pa~avra tlkarlm ben!Balam bir 6ltiiriip koyoyn!' ~ocugu oldiiriiriim ben!"Kiindordon kiinii orttii deyt, Aradan giinler g~ti,kan balasl I<:amkey han ktZI Kamkey'inon aylan biitkondo, gebeligi on ay oldu.altmdan a~a, ces bakan Altm ~atalll baklr degnegi koyup,

Kamkey sallp tolgottu, Kanlkey'in agnsl tutmu§tu,balamn iinii bark etti, ~ocugun sesi viyakladl,ball cerge cark etti. ba~ da ~Iklp tlrak etti.Kan balasl Kamkey Han ~ocugu Kamkey,bala tuup salgan son, ~ocugu boyle dogurunca~ooruktun ~~ISI Akllay ~ooruk'un klZI Akllay,ciigiiriip kelip kirdi deyt. ko§a ko§a geldi,'Kindigin o,~iim kesem', dep, gobegini hen keseyim, dedi,'kirin oziim cuuam', dep, kirini hen YlkayaYlm, dedi,'balam koro koyom!' dep. ~ocugu hele goreyim, dedi.

Bagdl-doolot baybi~e Bagdl-doolot baybi~e,erkegin-urga~lsln bilgispey erkek mi klz ml bilmesin dire,ala ka§tl torllino. allp bir bucaga ka~tl,~ooruktun klSI Akllay: ~ooruk'un klZI Akllay:'Birin bala tuugansln, "Yalnlz ba~lna dogurtmu~,birin ala kac;kansm, yalmz benden sakladl onu,balam maa k:orsotpoy!' yavruyu bana gostennedi!" dedi.Tannlp ketip kaldl. Danllp ~Jklp gitti.

Tarmlp ketip kalganda, Boyle danllp gidince,Kamkey lump aytat deyt: Kamkey dedi ki:'Aynalayn eneke. "Ah sevgili annecigim,erkek birb' eken balanls? c;ocugumuz oglan mldlr,Biyke~ birb' eken balanls?' c;ocugumuz yoksa klz mldlr?"

150 3pKeK 6up MepceT 6y 60Jlco,A6eKe, Ke6eIlI apaMra

TUuMeK 6up TYpMaK cuH6auM!" AeuT.

1lI00pYKTYH KblCbl AKblJlau

yuYHe MeH TYIIIKeMYH,

155 TYIIIYU Typyu auTKaMblH.

1lI00pYKTYH KbJCbl AKblJlau

Ke6uMAH yryn auTTbl AeuT:

"AKbIJl-MeH TYyraH A6eKe

aCTbJpTbJH KeJlUU KeccuH!" AeuT.'160 MbJHbJH KeouH YKKaH CO~,

aKbJJI-MeH ryyraH AoeKe:

'EapcaM, oapauH!' Aeu auTTbl.K yyrYM KUPAH, KYH oaTTbl,

KaIlI Kapaubm 3J1 )KaTTbJ:

165 aKbIJl-MeH ryyraH A6eKe

3MU aTKa MUHAU AeUT,

1lI00pYKTYH KbJCbJ AKbJJlaU

KOUHYHa KeJIUu )KaTTbl AeUT.

llIoopYKTYH KbJCbJ MbJHbJ auTaT:170 'KaH 6anaCbJ KaHblKeu

3pKeK oup ryyu 6y canca,KUHAurUH e3YM KeceM', Aen,

'KUPUH e3YM )KyyaM!' Aeu,'oy 6anaHbIH OOCblHa

1 7 5 Ke6ec OHp TbJrblH canauH!

EanaHbJ oup emypyu KOUOUH!'

K YHAepAeH KYHY epTTY AeuT,

KaH 6anacbl KaHbJKeU

OH aUJlapbJ oYTKeHAe,

180 anThllm;]11 ;]4a. )KeCOaKaH

KaHblKeK CaJlblll TOJlroTTY,

6anaHblH YHY 6apK 3TTH,6aTbi )Kepre )KapK 3TTU.

KaH 6anaCbl KaHbJKeU

18 5 oana TYYU canraH CO~,

1lI0opYKTYH KblCbl AKblJlau

)KyryPYu KeJlUn KUPAH AeuT.

'KuHAuruH e3YM KeceM', Aen,

'KUPUH e3YM )KyyaM', Aeu,190 'OaJlaHbl Kepe KOHOM!' }Ien.

Ear}Ibl-AeeJleT oaH6H4e

3pKemH-ypra4blcblH 6HJlrUCneHaJla KaIlITbl TepYHG.

1lI00pYKTYH KblCbl AKbIJlaH:19 5 'EHpU~ 6aJla TYyraHcblH,

6upu~ ana Ka4KaHCbIH,

6anaHbl Maa KepceTneH!'

TapblHbln KeTHu KanAbl.

TapblHbln KeTHn KanraH}Ia,

200 KaHblKeH Typyn aHTaT AeHT:, AHHanaHH 3HeKe,

3pKeK 6Hp6' 3KeH 6ana~blc?

EHHKe4 6Hp6' 3KeH 6ana~blc?'

SEMETEY'tNDoGU-5U 207

Ene k6riip ayttl deyt:

'Aynalayn Kamkey,a siiyiinltii, siiyunltii!Canl tuugan bu balarnbir erkek bolultLI bu balarn!Anda turup KaIllkey:.Aynalayn rnazanrn ene,bu uykunu ta~t;lyll!

Balaga be~ik kllbayll!Balam kezille~e bagall !'Tiin ortosun cetkenlte,biir6 aldl balam,tiin ortosu 6tk6nd6,biir6 alip turdu deyt.

Kartaygan-da Cakip-bay,Abeke-rninen bu K6b6~,iiltoo kol kurap Itlktl:'Canl tugan balamerten bis 6ltiir6biis!' deyt.Tan aganp atkanda,kiln klzanp Itlkl<:anda,Itabuul kele catm,Kan balasl Kam keycanltuugan balamkoynuna sallp aldl deyt,altlrnl~ ca~ar en~sin,Bagdl-dool6t baybilte,kolunan cetelep aldl,

Altl-baydm arali~aerni kirip ketti deyt.Manastln eki inisiAbeke, K6bO~ aram kulerni iiyg6 kirse-~je,

Kamkeydi tappadl,ca~ balam tappaljl.

yarngaragm Itaktl deyt,Itaglp otko caktl deyt.keregesin kesti deyt.kesip otko caktl deyt!Unkiir tolgon iipt6riin,am allp ketti de~{t:ak kurcunda buldann,am kelip ketti dl~yt!~kiden kalgan LIlaktl.kursaktan kalgan Itunaktlnayzadan kalgan celekti,Manastan kalgan belekti

Kamkey-minen baybiltetokoygo allp kirip ketti.Ala kaltlp ketkende,baranna eli cok,batanna too cokAnda ayttlii Kanlkey:'Erndi, erne, ne deysin?

3He Kepyn ai1lTbl Aei1T:

2 0 5 'AHHanaHH KaHblKei1,

a CYHYHtJy, Cyi1YHtJy!

)Ka~bl ryyraH 6y 6anaM

6Hp 3pKeK 6onytJy 6y 6anaM!'

AHAa TYPyn KaHbIKei1:

2 1 0 'Ai1HanaHH Ma3apblM 3He,

6y YHKYHY TaIlJTaHnbl!

Eanara 6eIlJHK Kbm6ai1nbl!

EanaHbl Ke3ynellJe 6aranbl!'

TYH OpTOCYH JKeTKeHtJe,

2 15 6ype anAbl 6anaHbl,

TYH OPTOCY eTKeHAe,6ype anbln TYPAY AeHT.

KapTaHraH-Aa )KaKbm-6ai1.A6eKe-MHHeH 6y Ke6ellJ.

220 ytJee Kon Kypan tJblKTbl:

')Ka~bl ryraH 6anaHbl

3pTeH 6HC enType6yc!' Aei1T.

Ta~ arapbm aTKaHAa.

KYH Kbl3apbm tJblKKaHAa.225 tJa6yyn Kene JKaTblpbl.

KaH 6anacbl KaHblKei1

JKa~blTYYraH 6anaHbi

KoHHYHa canbln anAbl AeHT.

aJrrblMbllIJ JKallJap 3HeCHH,

230 EarAbl-AeeneT 6aH6HtJe,KonYHaH JKeTenen anAbl,

AnTbl-6aHAb1H apanra3MH KHpHn Kerrn Aei1T.

MaHaCTblH 3KH HHHCH

235 A6eKe. Ke6ellJ apaM Kyn

3MH yi1re KHpce-Ae,

KaHbIKei1AH TannaAbl,JKallJ 6anaHbi TannaAbl.

4aMraparblH tJaKTbl AeHT,

240 tJarbln OTKO JKaKTbl Aei1T.

KeperecHH Kec-m AeiiT,

KeCHn OTKO JKaKTbl AeHT!

Y~KYP TonrOH ynTepYH,

aHbl anbm Kerrn AeHT:

245 aK KypJKYHAa 6ynAapblH.

aHbl KenHn KelTH AeHT!

3tJKHAeH KanraH ynaKTbl.

KypcaKTaH KanraH tJYHaKTbl

HaH3aAaH KanraH JKeneKTH,

2 5 0 MaHaCTaH KanraH 6eneKTH

KaHblKei1-MHHeH 6ai16HtJe

TOKOHro anbm KHpHn KelT".

Ana KatJbln KeTKeHAe,

6apapblHa 3nH JKOK.

255 6aTapblHa TOO JKOK.

AHAa aHlTblf{ KaHbIKei1:

'3MA", 3Me, He AeHCHH?

ihtiyar baktp dedi ki:

"Sevgili yavrum Kamkey,sevin yavrum, ~ok sevin,yeni dogan bu ~ocuk,bu yavrucuk oglan!"Kamkey de dedi ki:"Oh sevgili annecigim,

uyku aramayallm biz,~ocuga be§ik yapmayallm,nobetle§e bakallm biz!"Gece yansl yakla§mca,birisi aldl ~ocugu,

gece yansl g~ince,obilrii tuttu ~ocugu,

ihtiyarlayan Caklp-bayAbeke ile Kobo§ de,il~il asker topladllar,"Yeni dogan bu ~ocugu,erkenden oldilrelim!" dire.Tan yen aganp,

giln klzarlp dogarken,sava§a gelmi§lerdi,han ~ocugu Kamkey

yeni dogan ~ocugunuallp gogsilne koydu.Altml§mdaki annesi

Bagdl-doolot baybi~eyi,elinden tutup gollirdil,

Altl-baY'ln ~allllglnaka~lp oraya saklandl.Manas'm iki kil~ilk karde§i,Abeke, Kobo§, haram kullar,onun evine girdiler,

Kamkey'i bulamadllar,~ocugu da bulamadllar.

BacaYl pa~aladllar,~aklp ate§e yaktllar,parmakllg1 da klrdllar,

kmp ate§e yaktllar!Magro dolduracak kadarmallanm allp gittiler.ak hurcundan paralarlnl

allp gittiler!Ke~iden kalan oglagl,karnlnda ta§ldlgl bu masumukargldan kalan sancagl,Manas'tan kalan mirasl,baybi~e ile Karukeyallp orman a girdi.Boyleceka~arken onlar.gidecekleri kimse yoktu.saklanacak dag yoktu,Karukey sen dedin ki:"-5imdi sell ne dersin, anam?

MANAS DESTANI208

Nereye gidelim

bu

KaMa 6apa6bIC. 3He?

8Kyn aTaM KapbIM-6aU.

260 KapblM 6Hp 6at1ra 6apanbl!

3TerH~ 3neK 6onAY.

)Ke~H~-Ae )KeneK oonJJY!

KapblM-6aUra 6ap6acaK,KaUAa 6HC 6apa6bIc?' Aet1T.

265 KapblM AereH 6at1b1HblH

on-rypaT AereH )KepHHe

3MAH 6apAbi KaTbIHAap.

OnTbIpraH AereH )KepHHeKaqbln KenHn )KeTKeHAe.

270 K8qyn KeTHn KanbInTbip.

K8qYHYH K8TYH8H qYPKaAbI.)KoMo )Kypyn KeTKeHAe.KbI3bm MOt1HQO 6Hp MY300

KenHn )KaTbIp )KOnYHAa.

275 KaHblKet1 aHbI KapMaAbI-

cot1oPYHa 6bIQaK )KOK.

QarapblHa QaKMaK )KOK.

He KbmapbIH 6Hn6eAH.

AHAa blt1nan TYpraHAa.

280 8Kyn aTaCbI KapbIM-6aU

)KenHn KenHn )KaTbInTbIp.

KaHbIKeU aubl K8pr8HA8.

KapbIM-6aMbI TaHbIraHAa.)Kan6apbm Typyn at1TTbl AeUT:

285 '8Kyn aTaM. ceHH aUTaM.

EaTbip MaHac 6y 3PHM.

6y aanaMAaH 8TK8HA8.A6eKe, K800III apaM Kyn

MeHH "AnaM!" Aen KeMH.

290 Ey apaMra THU6eAHM.

Ey apaMra mt16eceM.A6eKe, K800III apaM Kyn

MeHHH yUYM8 KenreH,nHp.

QaMraparblH QaKKaHAbIp.2 9 5 Qarbm OTKO )KaKKaHAblp.

KepereMAH KeCKeH,nHp.KeCHn OTKO QaKKaHAbIp!-

3QKMeH KanraH ynaKTbl.

KypcaKTaH KanraH QYHaKTbl,

300 HaU3aAaH KanraH )KeneKTH,

MauaCTaH KanraH 6eneKTH

anbm 6Hp KaQbm 6epeMHH!'

8Kyn aTa KapblM-6aU

KaHbIKet1re aUTTbl AeUT:

305 'A KaHbIKeU. KaHbIKeU. 60TOM

MaHaCTaH Kanrau 6anaHbi

anbln 6HP KaQbIn ceH Kence~.

yUYM8 ceHH KHprncneUM.

Typap )KepAH 6ep'an6aUM-310 ceHHH 6HP 6at1bI~ MaHaCTaH,

aHaH 6HP KOOHYM 6eK KanraH!

yollandl §imdiOturdugu yere

geliyordu bu yoldan.Kamkey tuttu onu,kesmek i~in bl~ak yak,vurmak i~in demiT yak,

:'..

Oyle ~gl~lp dururken ;;Ir~isim babasl Karim-bay :i 1

yel gibi ko§up geliyordu.Kanlkey onu goriinceKanm-bay'l tam ymca,yalvararak dedi ki;"isim babam seni ~aglrdlm,bahadlr Manas bu erim,bu alemden goc;:tip gitti.Abeke. Kobo§, harambeni almaga geldiler.Bu haram kullan reddettim.onlarl reddettim diye,Abeke. Kobo~, haram kullar,gelip evime girdiler.

bacaYI parc;:aladllar,c;:aklp ate~e yaktllar,parmakllgl da klrdllar,

kmp ate~te yaktllar!Kec;:iden kalan oglagl,karnlmda t~ldlglm bu

kargldan kalan sancagl.Manas'tan kalan mirasl,allp kac;:tlm hemen!"isim babasl Kanm-bay,Kamkey'e dedi ki,"Kamkey. Kamkey,Manas'tan kalan ~ocugu.

kaC;:lp gottirtiyorsan,seni evime koymam ben,oturacak yer de vermem.senin beyin Manas'apek darglmm hen!

Kayda barablS, ene?Okiil atam KarIm-bay,Kanm bir bayga barall!Etegiii elek boldu,ce:iiiii-de celek boldu!

Kanm-ba)/ga barbasak,kayda bis barabls?' deyt.KarIm de~:en baymmolturat de~:en cerineemdi bard,! katIndar,oltIrgan d{:gen cerine

ka~lp kelip cetkende,ko~iip ketip kallptIr.K~iiniin kotUnon ~urkadl.Coldo ciinip ketkende,klZl1 moYIl~o bir muzookelip catIr colunda.Kanlkey artl karmadl-

soyoruna bl~ak cok,~aganna ~;ikmak cok,ne kllarm bilbedi.Anda Iylap turganda,okiil atasl Kanm-bay

celip kelip catlptIr.Kanlkey artl korgondo,

Kanm-baydl tanlganda,calbarlp turup ayttI deyt:'Okiil atarrt, seni aytam,BatIr Manas bu erim,bu aalamd;in otkondo,Abeke, Kbbo§ aram kulmeni "Alam!" dep keldi.Bu aramga. tiybedim.Bu aramgal tiybesem,Abeke, Kc,bo§ aram kulmenin iiyiimo kelgendir,

~amgarag11\ ~akkandlr,~aglp otko cakkandlr,keregemdi keskendir,kesip otko ~akkandlr!-~kiden kalgan ulaktI,kursaktan kalgan ~unaktI,nayzadan ~:algan celekti,Manastan Icalgan belektiallp bir ka~:lp beremin!'Okiil ata Karim-bay

Kamkeyge ayttI deyt:'A Kamke:'f, Kanlkey, botom!Manastan I~algan balamallp bir ka~;lp sen kelseii,iiyiimo sen i kirgispeym,turar ce:rdi I~r'albaym-senin bir baYlii Manastan,anan bir kc,oniim bek kalgan!

~,SEMETEY1N DoGU-5U 209

Ey MOt1HtIOMAY CeH TyITy~,

MOt1HtIOMJI,y cara 6ep'aJI6at1M!'

eKyn an KapbIM-6at1

315 Kbl3bm MOt1HtIO 6Hp MY300

KonYHaH cyypyn aJIAbl Aet1T,yt1YHe attAan 6apAbl Aet1T.KaHblKet1 Kat1n 6aCTbI AeJiT,

6at16HtIere KeJIAH AeJiT:

3 2 0 'AHHaJIat1H M33apbIM, 3He,

eKyn aTaM KapbIM-6at1, 3He,

Kbl3bm MOt1HtIO 6Hp MY300, 3He,

KonYMHaH cyypyn aJIAbI Aet1T, 3He!

EattAblH 6Hp yyny EaKat1, 3He,3 2 5 o~ AaJIblHblH KeMHptIeK, 3He,

OIOn 6HP CaJIAbl AeA'3ne, 3He:

con AaJIblHblH KeMHptIeK, 3He

CynnYKOPAYH 6amblHAa, 3He,Teere CaJIAbI AeA'3ne, 3He!

330 )KypEaKat1ra 6apanbl, 3He!'

TYHYH 6HP TYHAet1 XYPAY Aet1T,

KYHYH 6Hp KYHAet1 XYPAY AeJiT ,3TerH 3neK 6oJIAY Aet1T,

xe~H xeneK 6oJIAY Aet1T.

335 Eat1AblH yyny on EaKat1

yt1YHeH tIblThID KeJIAH Aet1T.

MHHep aTbI KeK-tIOnOK,

KeK-tIOnoryH MHHHDTHp EaKat1,CaR TOOHY xHt1n 6apbIDTblp EaKat1.

3 4 0 EapbID KenreH EaKattAbl

KaHblKet1 Kepyn CaJIAbl Aet1T,

KaHblKet1 KenHn at1TTbl Aet1T:

'CaJIaM at1TMaK MeHAe XOK, EaKaii,

3nHK 6Hp anMaK ceHAe XOK, EaKaii!-

345 3tIKHAeH KaJIraH ynaKTbl, EaKat1,

KypcaKTaH KaJIraH

tIYHaKTbl, EaKat1,Hat13MaH KaJIraH xeneKTH, EaKat1,

MaHaCTaH KanraH 6eneKTH, EaKaii,

aJIbID 6Hp KatIbln KeneMHH, EaKat1!'

350 EattAblH yyny on EaKaii

aTblHblH 6amblH 6YPAY Aet1T,

omy 6Hp xepAe ryPAY Aet1T.KaHblKettAHH KonYHaH EaKaii6aJIaHbl cyypyn anAbl Aet1T,

355 eAe 6Hp Kapan tIanTbl Aet1T,oon 6Hp TymTY 6y 6ana,

blJlAblii Kapan 6Hp tIanTbl,3~rHn 6Hp TymTY 6y 6aJIa!

KaHbIKet1-MHHeH 6y qaKaH,

360 EaiiAblH yyny 6y EaKat1

ytIee 6Hp KenHn blt1nMbl.

AHAa at1TTbl~ KaHbIKet1:

.A6eKe, Ke6em apaM KYJl

MaJlAbI KaTKa CaJIbIDTbl,

Bu moyn~omdu sen tuttun, Tuttugun §U danaml da

moyn~omdu saga ber'albaym!' vermem sana danaml ben!"Okiil ata Kanm-bay tsim babasl Kanm-bayklzll moyn~o bir muzoo klZlI danaYI aIdl,kolunan SUUrllP aldl deyt, ~kerek elinden aldl,iiyiino aydap bardl deyt. aldl evine gotiirdii.Kamkey kayta bastl deyt, Kamkey geriye dondii,baybi~ege keldi deyt: baybi~enin yamna geldi,

'Aynalayn m:lZarlm, ene, "Ah sevgili annecigim,okiil atam Kanm-bay, ene, isim babasl Kanm-bay, anne,klZll moyn~o bir muzoo, ene, klztl bir danaYI, anne,kolumnan suurup aldl deyt, ene! ~ekip aldllelimden, anne,Baydm bir uulu Bakay, ene, Bay'm tek oglu Bakay, anne,on dallmn kemir~ek, ene, sag kiireginin kemigini, anne,oyup bir saldl ded'ele, ene: oymu§ vaktiyle, diyorlar, anne,sol dallmn kemir~ek, ene sol kiireginin kemigini, anne,

Sulpukordun ba§mda, ene, Sulpukor dagl ba§mda, anne,toogo saldl ded'ele, ene! bir deveye yiiklemi~, anne!O1r Bakayga barall, ene!' Yiirii Bakay'a gidelim, anne!"Tiiniin bir tiindoy ciirdfi deyt, Geceler gecesi gittiler,kiiniin bir kiindoy ciirdii deyt, giin iistiine giin yiiriidiiler,etegi elek boldu deyt, etekleri elek oldu,ceni celek boldu deyt. yenleri hep yular oldu,Baydm uulu c,l Bakay Bay'm oglu bu Bakay'miiyiinon ~Iglp keldi deyt. evine ~Iklp geldiler.Miner atl Ko}:-~olok, Binek atl Kok~olok

Kok-~ologun miniptir Bakay, Kok-~olok'a bindi Bakay,San toonii ciyp barlptlr Bakay. saYIslz develerini toplaml~ Bakay.

Banp kelgen Bakaydl ~u gelen BakaY'1Kamkey koriip saldl deyt, Karnkey gordii,

Karnkey kelip ayttl deyt: Kamkey gelip dedi ki:'Salam aytmak mende cok, Bakay, "Selam vermek bana yakl§maz, Bakayelik bir almak sende cok, Bakay!- selam almak sende yak, Bakay!

~kiden kalg~m ulaktl, Bakay, Ke~iden kalan bu oglakla, Bakay,kursaktan kali~an kamlmda ta§ldlglm bu

~unaktl, Bakay, masumla, Bakay,nayzadan kalE;an celekti, Bakay, kargldan kalan sancakla, Bakay,Manastan kalj~an belekti, Bakay, Manas'tan kalan bu mirasla, Bakay,allp bir ka~lp kelemin, Bakay!' bunlarla ka~lp geldim, Bakay."Baydm uulu ()l Bakay Bay'm oglu Bakay 0 zaman,atlmn ba§m burdu deyt, atlmn ba§ml ~evirdi,o~u bir cerde turdu deyt. onlerinde durdurdu.Kamkeydin kolunan Bakay Kamkey'in elinden Bakay,balam suurup aldl deyt, ~ekip aId I bu ~ocugu,000 bir karap ~aptl deyt. bir kere tepeden yukarlya ko§turdu,oop bir tii§tii bu baJa, yana kaYlp du§tii bu c;:ocuk.tldlY karap bir ~aptl, bir kere tepeden a§aglya ko§turdu,engip bir tu§tti bu bala! Slrt iistii dii§tii bu ~ocuk!Kamkey-min(:n bu <;:akan, Karnkey ile bu <;:akanBaydm uulu bu Bakay Bay'm oglu bu Bakay,u~oo bir kelip Iyladl. u~ii birden agladtlar.Anda ayttln Karnkey: 0 zaman Kamkey dedi ki:'Abeke, KobC,§ aram kul "Abeke, Kobo~, haram kullar,maldl katka silllptl, hay van saYlsml yazdllar.

MANAS DESTANI210

365 Man 3ce6HH anbIUTbI mal esebin allptl hayvanm hesabIm aIdIIar,6YMY KaTKa canbIUTbI, buldu katka sallptl, buiduklan her ~eyi yazdIIar,6yn xe6HH anblUTbI! bul esebin aIIpu! maIm hesabIm yapuIar!KaHbIKeH-MHHeH 6y l1aKaH Kamkey-minen bu ~akan Kamkey ile ~akaneKe6yc KatlbIU KenHUTHK. 6k6biis ka~lp keliptik. ikimiz ka9lp geldik biz.

370 A6eKe, Ke6ew apaM Kyn, Abeke, Ktib6~ aram kuI, Abeke, K6b6~, haram kuIIar,6awbI~ 6onco enYMAe, ba~ln bolso 6\iimd6, ba~mIz beladan kurtulmasm,ManbI~ 6onco TaJIOOAa!- maIIn boIsotaIooda!- hayvanIarmIz 9apulun olsun!EawbI~bl KOHAOH KecneceM, Ba§lndl koydoy kespesem, Ba~mI koyun gibi kesmezsem,KaHbI~bI cYYAaH TeKneceM! kamndl sullday t6kp6s6m! kamm su gibi d6kmezsem!

375 EaHAbIH yyny ceH EaKaH, aKe, Baydm uulu sen Bakay, ake, Bay'in oglu Bakay, karde~,3MH 6Hp apra He6onoT, aKe? emi birari~a ne boIot, ake? nasil kurtuIaIlm, karde~,3MH aManbIM 3H 6onoT,aKe?' Emi amallm en boIot, ake?' ~imdi ne 9are bulallm, karde~?"AHAa aHTTbI~ ceH, EaKaH: Anda aytun sen, Bakay: 0 zaman Bakay dedin ki:'AHHanaHH KaHblKeH, 60TOM, 'Aynalayn Kamkey, botom, "Pek sevgili Karukey, yavrum,

380 )l(aKbIHAaTa TYpa Kep, 60TOM! cakmdata Itura k6r, botom! sen burada dur, yavrum!3AHwTe aHpaH KbInaHH, 6OTOM, Edi~te ayr:ln kilayn, botom, Kovada ayran yapaYIm, yavrum,aHpaH yypTan KenHn TYpaHH, 60TOM! ayran uurtap kelip turayn, botom! size ayran 9aIaYlm, yavrum!ATbI-TOHY KaMAauH, 60TOM! Au-tonu kamdayn, botom! Atla elbise hazlrIaYlm, yavrum!AHAaH KHHH )l(OMY Andan kiyn coldu Yolu sanTa

KepceTeHH,6oTOM!' k6rs6toyn, botom!' g6steririm, yavrum!"3 8 5 KaH 6anaCbI KaHbIKeH Kan baI.asl Kamkey Han 90cugu Kamkey'i

)l(aKbIHAaTbIU anAbI AeHT, cakIndaup aldl deyt, yamna aIdl,3AHWTe aHpaH KblnAbI AeuT edi~te ayran kIIdI deyt kovada ayran kan~urdI,aTbI 6Hp TOH KaMAaAbl, au biT ton kamdadI, at ve giyim hazIrIadI,a3bIK 6Hp TynYK KaMAaAbI, azlk biT tilliik kamdadI, yiyecek azlk hazlrIadI,

390 aHpblnbIu )l(onro anblU KenAH. aynllp colgo aIIp keldi. g6tiiriip yolun ba~ma getirdi.AHAa aHTTbI~ KaHbIKeu: Andaayttln Kamkey: 0 zaman Kamkey dedin ki:'3MH apra He 60nOT, EaKaH? 'Emi arga ne bolot, Bakay? "KurtuIu~ nasil olacak, Bakay?Kapa 6Hp HoroH )KaMrbIptlbI, Kara biT l'irogoy CamgIr9I, Kara Nogay CamgIr91 var,

)KaMrbIptlbIra 6apaHH! Camglr91ga barayn! CamgIr9I'ya varaYIm, ben,395 )KaMrbIptlHra 6apa-TbIraH )l(OnAY CamgIr9iga bara-ugan coldu CamgIr91'ya giden yolu,

3MH Mara KepCeTtly, EaKaH!' emi maga k6rs6t9ii, Bakay1' bana g6ster, Bakay!"AHAa aHTTbI 6y EaKaH: Anda aytu bu Bakay: 0 zaman Bakay dedi ki;'Kapa 6Hp HoroH )KaMrblptlbl, 6anaM, 'Kara bir ]~ogoy CamgIr9I, balam, "Kara Nogay CamgIr91'nln, yavrum,aHbIH 6HP )l(OnYH KepceTueHM, 6anaM! amn bir colun k6rs6tp6ym, balam!yolunu sana g6stermem, yavrum!

400 MaHac-MHHeH )KaMrbIptlbI, 6anaM, Manas-minen Camglr91, balam, Manas ile Camglr91, yavrum,eKe ceK eWTY KHw'3ne- 6k6 s6k 6:~tii ki~'ele- iki dii~man soyundan, yavrum,Kapa 6Hp HoroH )KaMrblptlbl Kara bir l'ifogoy CamglrC;:1 bu Kara Nogay CamglrC;:l,3t1KHAeH KanraH ynaKTbl, e9kiden kalgan ulaku, kec;:iden kalan bu oglagl,KypcaKTaH KanraH tlYHaKTbl, kursaktan kalgan 9unaktl, karnmda ta~ldlgm bu masumu,

405 aHbl enTYPYu can6aH6bI? am 6Itiiriip salbaybl? onu 6Idiiriip yak etmez mi?e3y~e HHKe KbIH6aH6bl? Oziin6 ni~:e klybaybl? Seni nikahla almaz ml?AHAaH 6HP apra He 6onoT? Andan bir arga ne bolot? Bundan nasil kurtulursun'?)KaMrblptlbI )l(OnYH KepceTueHM! Camglr91 colun k6rs6tp6ym! Camglr9I'mn yolunu g6stermem!ec aTeKeH Kapa-KaH, Os ateken Kara-kan, Kendi baban Kara Han var,

410 Kapa-KaHra ceH 6apca~! Kara-kanga sen barsan! sen Kara Han'a gitsene!

Kapa-KaH )l(OnYH Kepce-reM!' Kara-kan I::olun k6rs6t6m!' sana Kara Han'in yolunu g6stereyim!"Ey EaKaH MbIHbI aHTKaH COI-\, Bu Bakay mIni aytkan son, Bakay bunlan deyipKapa-KalI )l(OnYH KepceTKeH co~, Kara-kan colun k6rs6lk6n son, Kara Han'in yolunu g6sterdikten sonraKaH 6anacbl KaHbIKeH Kan balas.l Kamkey han 90cugu Kamkey,

4 15 KYHYH KYHAeH )l(YPAY AeHT, kiiniin kiind6y ciirdii deyt, giinler giinii yol yiiriidii,KTYHYH TYHAeH )l(YPAY AeHT, ktiiniin tiind6y ciirdii deyt, geceler gecesi yol yiirudii,anAa KaHtla KYH 6onAY, alda kanc;:a kun boldu, b6ylece gunler gec;:ti,

SEMETEY'iNDOGU-5U 21.

1'111

aJIAa KaHtJa TYH 60llAY,

KbInbln 6epreH a3blKTbl

4 20 KaH 6aJIacbI KaHblKeu

3HeCHHe )l(aJIMali 6epeT AeHT,

6aJIa~a tJauHali 6epeT AeHT.

A3b1rbl 6Hp TYreHYII KeTTH AeHT,

)l(YPYII KenreH KeMIIHPAHH

4 2 5 Kypcarn atJblli KeTTH AeuT,

Kecy 6030PYII KeTTH AeH1;.

AHAa aUTTbl 6y KeMIIHp:, AHHaJIai1H KaHblKei1, 60TOM,

Kec 6030PYII KeTHIITH, 60TOM-

430 3MH apra He 60nOT, 60TOM,

3MH aMaJI He 60nOT, 60TOM?

ATeKe~HHH aK-marbIn, 60TOM,

KepYHe6y 6y )l(epAeH, 60TOM?'

Au~a aHTTbl~ KaHblKeH:435 'Ceo 6Hp HetJe KYHAep tJbIAaca~, 3He,

amy )l(epAeH amblKcaK, 3He,aJITbl 6Hp KYHY )l(eTep6HC, 3He,

amblKlIacaK, Ma3apblM, 3He

)l(eTH 6Hp KYHY )l(eTep6Hc, 3He.'

4 4 0 KaH 6aJIaCbl KaHblKeH

3HeCHHe )l(aJIMali 6ep~H ~eHT,

6aJIara tJaHHali 6ep~H AeuT.

3MH 6HP )l(YPYII 6ep~H ~eHT.

3KH KYH 3PYY 6on~y ~euT-

445 KaHblKeu ryPYII blUnaAbI:, AiiHaJIai1H Ma3apblM, 3He,

aH~a 6Hp TypraH AK-ryMrnYK, 3He!

EYPYH MeHHH aTeKeM

Kapa-KaH~bIH TepYH~e450 aH~a MeHHH KblC tJaKTa

60HOO KaCKaH )l(ep 3ne!

Orny )l(ep~HH aJIMaJIapblMaJIa KamKa HHeKTeH,

omYHYH epYKTepy455 KYHaH KOH~YH )l(ypeKTeH!-

Orny 6Hp )l(epre 6apcaKlIbl?'AH~a aHTTbl 6aH6HtJe:

'AHHaJIaHH KaHblKeH, 6OTOM,

MeH~eH 6Hp HeCHH cypaHcblH, 60TOM,

460 MblHblH )l(OnblH ceH 6Hnce~, OOTOM,

6arnTan 6HP aJIbln 6ap, 60TOM!'

Orny 6HP )l(epre 6ap~bl ~eHT,

6apbln 6Hp KoHyn KaJI~bl ~eHT,

anMaJIapblH an~bl ~eHT,

465 epYKTepYH )l(e~H ~eHT,MblKTan TOlOn 60nAY ~eHT.

KYP)l(YHYHa can~bl ~eHT,3M" )l(ypyn 6epA" ~eHT.

3M" )l(ypyn 6epreHAe,

470 aTaCblHblH AK-rnarbIn

aa )l(eT"n 6apAbl AeHT.

alda kan~a tUn boldu, geceler ge~ti,kthp bergen w:Iktl Bakay'm hazlrlaYIp verdigi azlgl,kan balasl Kamkey han ~ocugu Kamkey,enesine calmar beret deyt, Ismp anasma verdi,balafia ~aynap beret deyt. ~igneyip ~ocuguna verdi.AZIgl bir tiigOlrliip ketti deyt, Fakat azlk tiikenip bitti,

ciiriip kelgen kempirdin yiiriimekten ihtiyannkursagi a~lp kl;tti deyt, karnI pek a~lkml§tl,kosii bozorup Iketti deyt. gozlerinin onii pek kararml§tl,Anda ayttl bu Ikempir: ihtiyar kadm dedi ki;

'Aynalayn Kal1ikey, botom, "Ah sevgili Kamkey, yavrum,kos bozorup ketipti, botom- goziim kararlyor yavrum,emi arga ne bolot, botom, nasIl kurtulacaglz biz,emi amal ne bolot, botom? nasIl bir ~are bulahm?Atekefinin ak-;~agIl, botom, Babamn saraYI, yavrum,koriinobii bu cl~rden, botom?' buradan goriiniiyor mu, yavrum?"Anda ayttlfi K1lnlkey: KanIkey de dedi ki:'Sen bir ne~e kiindor ~Idasafi, ene, "Bir ka~ gun daha sabret, anne,o§u cerden a§u~ak, ene, acele edersen, anne,altl bir kiinii cl;terbis, ene, aIti gilnde vannz, anne,a§Ikpasak, ma2:artm, ene acele etmezsek, anne,ceti bir kilnil cl~terbis, ene.' yedi gilnde vartnz, anne."Kan balasl KallIkey Han ~ocugu Kamkey,enesine calmar berdi deyt, annesine azlgIIsmp verdi,balaga ~aynap Il>erdi deyt. ~ocuga da ~igneyip verdi.Emi bir ciiriip berdi deyt. Sonra yine yiirilmeye koyuldular.Eki kiln eriiil boldu deyt- tki giln bitip tilkendiler,

Kamkey turup IyladI: Kamkeyagladl:'Aynalayn mw:arIm, ene, "Ah sevgili anaclgIm,anda bir turgan Ak-tum§uk, ene! §urada Ak-tum§uk duruyor, anne,Burun menin atekem hen vaktiyle babamKara-kandm toliindo Kara Han'in ba§ ko§esinde ikenand a menin kIS ~akta kIZ oldugum ~aglarda ben,boyoo kaskan <:er ele! (kok) boya kazdIgImlz bu ilde,O§u cerdin almalan bu yerin elmalanmala ka§ka inektey, inek memesi gibiydi,o§unun oriiktol~ii bu giizel yerin eriklerikunan koydun ,cilroktoy!- kuzu yiiregi gibiydi!O§u bir cerge barsakpl?' Oraya gitsek mi?"Anda ayttl baybi~e: Baybi~e de dedi ki:

'Aynalayn KallIkey, botom, "Sevgili Kamkey, yavrum,menden bir ne:;in suraysm, botom, bana ne soruyorsun, yavrum,mmm calm sen bilsen, botom, bu yolu biliyorsan, yavrum,ba§tap bir allp bar, botom!' dii§ oniime gOdiir beni, yavrum!"O§U bir cerge bardl deyt, 0 yere vardtlar,banp bir konup kaldl deyt, orada bir gece kaldllar,almalann aldl deyt, elmalanndan aldtlar,oriiktoriin cedi deyt, erikJerinden yediler,mIktap toyup tloldu deyt. adamakllli doydularKurcununa saldl deyt, Hur~larl doldurdular,emi ciiriip berdi dirt. sonra yine yiiriidiiler.Emi ciiriip ber~:ende, ~imdi boy Ie yiiriir ikenatasmm Ak-§al~tl atasmm Ak-§agll daglna,aa cetip bardl deyt. nihayet vanp geldiler.

212 MANAS DEST ANI

AK-warblJlAblH YCTYHAeKaHblKe~HH aracbI

COnTOH-Kyn KenHDTHp.4 7 5 KaqbIlI KenreH KaHblKeii

Tocyn )KaTKaH 3KeH AeiiT.ConTOH-Kyn araCblKaHblKeiiAH TaHb16aiiT:CoJrroH-Kyn araCblH

4 8 0 KaHblKeii KYPryp TaHbl6aiiT!

KaHbIKe~H KepreHAY,ConToH-Kyn MbIHbI MbIHbI aiiTaT:"')l(onooqbl 6onco~, )Kon aiiTaM,

)KOKqy 6onco~,Man aiiTaM!"-

4 8 5 KaUAaH 6Hp qblThIlI KenecHH?'AHAa aiiTTbI~ KaHblKeii:'MeH )KOnOOqbI, )KOnOOqbI, aKe,

)K°JlAO )KYPyn KeneMHH, aKe,)K°JlAY 6Hp cypan KeneMHH, aKe!'

490 CoJrroH-Kyn aracbI arnbI:'Ey TanaCTaii )Kep AereH,

KeneKeAe KepKK'ecKeH,KOOHY-MHHeH 3pr' eKceH,6eWHKTe )KaTbIlI 6enceHreH,

495 6eK yynYHAaii Te~cenreH,ryy6aii )KaTbin ryiinaHraH,

TyyraHblHaH 3p6eiireH-)l(aKbIn-6a~bIH 6anacbI")l(aw MaHac" AereH 6ap 3AH:

500 aMaH6'3KeH 6ap6'3KeH?AHAau HeMe 6HJlAH~6H?'AHblH 6Hp Ke6HH YKKaHAa,KaHblKeii araCblH TaHbIUT,KbIHKeH 3MH aUTaT AeHT:

505 '3 araM-aH, ConToH-Kyn,MeHH TaHbl6auCbIH6bI?Kapa-KaHAbIH 6anacbI"KaHbIKeH" AereH 6eH6'3KeH,ConToH-Kyn ceH 6'3KeH?

51 0 Ka6b1naH TyyraH 3p MaHac6y aanaMAaH eTKeH CO~,)Kepre canbIlI KeMreH co~,A6eKe, KeooIll apaM Kyn

qaHblraparbiM qaKKaHAblp,5 15 qarbIlI OTKO )KaKKaHAbIp,

KepereM,nH KeCKeHAHp,KeCHn OTKO )KaKKaHAblp!"8c KOPAYKTaH )KaT KOPAYK,

83y6eKTeH Cap,- KOPAYK!"-5 2 0 TanaCTblH 6aIllblH epT anraH,

6y aSlrblH cell anraH!-3qKHAeH KanraH ynaKTbl,KypcaKTaH KanraH qYHaKTbl,HaH3aAaH KanraH )KeneKTH,

5

Ak-§aglldm iistiind6

Kamkeydin ai~aslSolton-kul keliptir.

Ka~lp kelgen Kamkeytosup catkan e:ken deyt.Solton-kul agasl

Kanlkeydi tanlbayt:Solton-kul ag.lSm

Kanlkey kurgur tambayt!Kanlkeydi k6r,g6ndii,Solton-kul mIni mini aytat:'"Coloo~1 bol!:on, col aytam,cok~u bolson,

mal aytam!"-kaydan biT ~Iglp kelesinTAnda ayttln K~mlkey:'Men coloO<;:I, coloo~l, ake,coldo ciiriip kelemin, ake,coldu biT surap kelemin, ake!'Solton-kul agasl ayttl:'Bu Talastay cer degen,k616k6d6 k6rk]c' 6sk6n,koonii-minen erg'6ks6n,

be§ikte catlp be:lsengen,bek uulunday ti~nselgen,

tuubay catlp tu:flangan,tuuganman erbeygen-Caklp-baydm b;llasl"Ca§ Manas" degen bar wi:amanb'eken bar,b'eken?Anday neme bildinbi?'Amn biT kebin ukkanda,

Kamkey agasm tamyt,Kmkey emi aytlt deyt:'F. agam-ay, Soilton-kul,meni tambaysmbl?Kara-kandm bal.1S1

"Kamkey" degen benb'eken,Solton-kul sen b'eken?Kabllan tuugan ]~r Manasbu aalamdan 6tk6n son,

cerge sallp k6ml~6n son,Abeke, K6bo§ aI"am kul

~amgaraglm ~akl~andlr,~aglp otko cakkandlr,

keregemdi k6skeI1dir,kesip otko Cakkairldlr!"as korduktan ca~t korduk,Oziibekten Sart korduk!"-Talastm ba§m ort algan,bu ayagm sel algiln!-Ecrkiden kalgan ulaktl,kursaktan kalgan ~unaktl,nayzadan kalgan I;elekti,

5

5(1

S6

57

57

Ak-§agll'm tepesinde,Kamkey'in agabeyi,Solton-kul gelmekte idi,

ka~lp gelen Kamkey,gelen atlIYI bekledi.Solton-kul agabeyitammadl Kamkey'i.Sol ton agabeyinitammadl kahrolasl Kamkey!

Kamkey'i goriince,Solton-kul §oyle dedi:"Yolcu isen yol diyeyim,hay van anyorsan hayvanlarm

yerini soyleyeyim!nereden geliyorsun?"Kamkey de dedi ki;"Ben yolcuyum, yolcu, karde§,

yol yiiriiyiip giderim, karde§,yolu soruyorum, karde§!"Solton-kul agasl dedi ki:"Tal as diye bir yer vardlr,

golgesinde yeti§mi§ti,gonliince bir er olmu§tu,

be§ikte biiyiitmii§tii,bey oglu gibi sallanml§tl,daha ana karnmda tepinmi§ti,

dogunca §ohret bulmu§tu,Caklp-baY'ln oglu,gen~ Manas denen biri vardl.Ya§lyor mu, iyi midir?Ondan bir §ey i§ittin mi?Onun soziinii duyunca,

agabeyini tamdl,Kamkey §imdi dedi ki:"Agabeyim, Solton-kul.beni tammadm ml sell?Kara Hanin ~ocuguKamkey degil miyim ben?Sen Solton-kul degil misin?Kaplan dogan Er Manasbu alemden go~iip gitti,0 topraga gomiiliince,Abeke, Kobo§, haram kullar,

ocaglml Ylktllar hep,~aklp ate§e yaktllar,parmakllglml klrarak,kesip ate§e yaktllar.Yakmln ~ektirecegine el ~ektirsin,Ozbek <;:ektirecegine Sart ~ektirsin!Talasin ba§lm ate§ aldl,ayagml sel aldl!K~iden kalan bu oglakla,kamlmda ta§ldlglm bu masumla,kargldan kalan sancakla.

SEMETEY'tN DJGU-5U 213

Manastan kalgan belektiala bir ka~lp ke:lemin!'

c;alkasman Kamke:ytallP catJp kaldl de:yt.Solton-kulu agasliistiino basa kalcll de:yt,okoo mlktap korii§iip,bir tuuganm taptI de:yt,iiyiino allp ke:ldi de:yt.

Oyiino allp ke:lg,ende,altJ kanat ak ordoKara-kan blip b6rdi de:yt.~::amke:ydin balasm

~::amke:yge berbe:di,~::ara-kan allp baktJ de:yt.Kara-kan allp baktlnp,aladan bay tal saIdmp,a§arga curtun ciydmp,tiSb()don bay tal soydurup,tiSgorok curtun ciydmp,e:lge bir toydu tarttJ de:yt,'Kamke:ydin baulSmaatm koyup bersill1!' de:p.Anda ciygan ak-sakalkara-sakalm karadl,kara-sakal cigitti karadl,cigit balam karadl,billa ce:rdi t6§e karadl-at koyup ber'albildl.Alar ke:p aytpay turganda,ak bas atJ bar bolgonaza-tayak kolundaak-sakalduu bir I.i§iKara-kandm astlndacabndap ke:lip tulrdu deyt.Ak-sakalduu aytu deyt:'Bu balafimn bir atmcilgan curtufi bilbese,men atm koyup lJ6reyn!Sal balam koluma!'Balanl allp ke:ldi de:yt,koluna sallp aldl deyt,anda ayttI ak-sakal:'Bel aylana bergin~e,beldey klzll tal biissiin!Bir e§ifi Kuday car biissiin!

Oy aylana bergin~e,iiydoy klzll tal blissiin!Koco Kldu car biissiin!

E~kiden kalgan ulak, beem,Manastan kalgan ~unak, beem,nayzadan kalgan celek, beem,Manastan kalgan bele~, beem?-"Kara kanduu, kcSk bittii

5 2 5 MaHacraH KaJIraH 6eneK"maJIa 6J1p KaqbIn KeneMJ1H"

qaJIKaCblHaH KaublKeH

TaJIbm XaTbm KaJIAbl AeHT.

ConTOH-Kyny araCbI

5 3 0 YCTYH9 6aca KaJlAbl AeHT,9K99 MblKTan K9pymyn,

6J1p TYyraHbIH TanTbI AeHT,YHYH9 aJIbm KenAJ1 AeHT.

YHYH9 aJIbm KenreHAe,

53 5 aJITbl KaHaT aK °PAO

Kapa-KaH Kbmbm 6epAJ1 AeHT.

KaHblKeMHH 6aJIaCbIHKaHblKeHre 6ep6eAH,

Kapa-KaH aJIbm 6aKTbi AeHT.

540 Kapa-KaH aJIbIn 6aKTblpbm,

aJIaAaH 6aHTaJI CaJlAblPbm,

amapra XYPTYH XHHAbIpbm,T900A9H 6aHTaJI coHAypyn,

T9r9p9K XYPTYH XHHAblpbm,545 3nre 6Hp TOHAY TapTTbl AeHT,

'KaHbIKeMJ1H 6aJIacblHa

aTblH KOIOn 6epcHH!' Aen.

AHAa )KJ1HraH aK-caKaJI

Kapa-caKaJIHbl KapaAbl,550 Kapa-CaKaJI XHmTTJ1 KapaAbl,

XHrHT 6aJIaHbi KapaAbl,

6aJIa xepAH Teme KapaAbl-

aT KOIOn 6ep'an6aAhl.

Anap Ken aHTnaH TYpraHAa,

555 aK 6oc aTbI 6ap 6onroH

a3a-TaSlK KonYHAa

aK-CaKanAYY 6Hp KJ1mH

Kapa-KaHAhlH aCThlHAaxaKhlHAan KenJ1n TYPAY AeHT.

560 AK-caKanAYY aHTThl AeHT:

'DY 6ana~HhlH 6J1p aThlH

XHnraH xYpTY~ 6J1n6ece,

MeH aThlH KOIOn 6epei1H!

CaJI 6aJIaHhi KonYMa!'

565 DaJIaHhl aJIbin KenAJ1 AeHT,

KonYHa CaJIhm aJI~hl ~ei1T,

aH1{a ai1lThl aK-CaKaJI:

.Den ai1naHa 6eprnHQe,

6en~ei1 Khl3hin Tan 6YCCYH!

570 DJ1p 3IllJ1~ Ky~ai1 xap 6YCCYH!Yi1 ai1naHa 6eprnHQe,

yi1A9H Khl3hin Tan 6YCCYH!

Koxo Khl~hlp xap 6YCCYH!

3QKJ1AeH KaJIraH ynaK, 633M,

5 7 5 MaHaCTaH KaJIraH QYHaK, 633M,

Hai13MaH KaJIraH xeneK, 633M,

MaHacraH KaJIraH 6eneK, 633M?-

"Kapa KaHAYY, K9K 6J1TTY

Manas'tan kalan miraslaka~um geliyorum ben!"Y alpaladl Kanlkey,kendinden g~ip YlgIldl.Agabeyi Solton-kul

ko~up JanIna firladl,ikisi kucakla~lp gorii~tiiIer,karde~imi buldum diyerekKamkey'i allp evine gotiirdii.Allp evine gotiiriince,alu kapIll bir ak saray .

kurdurdu ona Kara Han,

Kamkey'in ~ocugunuKanlkey'e vermedi,Kara Han allp baku ona,Kara Han bakmaga alInca,ala k!sraklar kestirdi,a§a hep halk! topladl,tepede klsraklar kestirdi,halkl ~ep~evre toplattI,yurtta bir biiyiik a~ verdi,

Kamkey'in ~ocuguna,bir isim koysunlar diye.Oradaki ak sakallIlarkara sakallIlara baktIlar,kara sakallIlar gen~ yigitlere baktIlar,

yigitler ~ocuklara baktI,~ocuklar da yere baktl!At bulup koyamadIlar.Soz bulup konu~amazken,ak boz atla geliyordu,bir asa dayak elinde,ak sakallI bir ki~i,Kara Han'm kar~lslnayakIn gelip durdu o.Ak sakallI ~oyle dedi:Bu ~ocugun adml egerbu kadar balk bilmezse,hen adml koyaYlm!Ver ~ocugu elime!"

C;ocugu getirdilereline verdiler,0 zaman ak sakaill dedi ki:"~u tepenin etrafimklZIl sogiitler biiriisiin!Tanrl ona yar olsun!Evin etrafI ~epe~evreev gibi kIzIl sogiitlerle ~evrilsin!Ulu HlZIr ona yal- olsun!K~iden kalan oglak,Manas'tan kalan masumkargIdan kalan sancak,Manas'tan kalan miras,kara kanlI, mavi bitli,

~

MANAS DEST ANI214

'

I1~j:I",

j,.

KaH CeMeTeH" 6y 60JICYH! Kan Semetey" bu bolsun! Semetey Han olsun but580 qo~ aTaCblH eJITypcYH! <;00 atasm olttirsun! Buyuk atasml oldilrsiln!

qoroJI qYHaK 6y 60JICYH! <;ogol ~unak bu bolsun! Pek korkun~ bir er olsun!BelllHKTe )KaTbln 6enceHcHH! Be§ikte cal~lp belsensin! Salmcakta sallamrken donansm!Belli )KalllblH~a YH qanCblH! Be§ ca§mda uy ~apsm! Be§ Ya§mda ev Ylksm!Tyy6aH )KaTbln TYHJIaCbIH! Tuubay catlp tuylasm! Dogmadan etraflyla bogu§sun!

585 Tyyp~aH TYllineH TannblHcblH! Tuurdan tii§pOy talpmsm! Tilnekten du§meden kanat ~lrpsm!OH 6elllHH~e OK aCCbIH! On be§indl~ ok assm! On be§ ya§mda ok atsm!OH 6elll qblrap-qblKnaC On be§ ~lgar-~lkpas On be§i biter bitmezOpqYH Kanbl~ )KypT KYCCYH! or~un kall11 curt kussiln! halkl ~ok bir yurdu olsun!"KaH CeMeTeH" 6y 60ncYH!' "Kan Semetey" bu bolsun!' Han Semetey olsun but

590 AT 6epreH aK-caKaJI At bergen ak-sakal Ad veren bu ak sakal,KeCTeH KaHM 60n~'3JIe. koston kaym bold'ele. birden gozden kayboluverdi.KaH CeMeTeH ecTY ~eHT, Kan Semetey ostil deyt, Han Semetey bilyilyordu,ec 6YTYH~a )KYP~Y ~eHT. os butunda curdil deyt. derken yilrilmeyi ogrendi,8c 6YTYH~a )KypreH~e, Os butunda curgondo, yurilmeyi ogrenince

595 aJITbIH~aH alllblK aTTbl ~eHT, alundan a~iIk atu deyt, alundan a§lk atu,KYMYUITeH qYKe Kanq~bI- kumu§ton ~ilko kal~adl- gilmu§ten zan atu.Kapa-KaMblH 6anacbl Kara-kandm balasl Kara Han'in ~ocugu yerindeKaH CeMeTeH 60JIyn )KYP~Y. Kan Semetey bolup cilrdil. ya§lyordu Han Semetey.Kapa-KaH~aH aTaCbl Kara-kandayatasl Babasl Kara Han

600 llIHPKHH, 6eK qaKblp~bI TOH KbIJIbln. §irkin, be}: ~aklrdl toy kll1p. zengin fakir demeden a§a ~aglrdl herkesi.qo~, KHqH )KbIpran OHHO~Y: <;00, ki~i I::lrgap oynodu: Bilyuk kil~ilk eglenip oynadl:CeMeTeH-MHHeH 6ananap Semetey-rninen balalar Semetey ile ~ocuklaralllblK aTbln OHHO~y a§lk aup oynodu a§lk aup oynadl,Kapa-KaH TOH KblJIbln HqKeH~e, Kara-kan Itoy kilip i~kende, Kara Han i~ip eglenirken,

605 3CHHeH qbIKTbl CeMeTeH. esinen ~Iku Semetey. Semetey'i unutmu§tu.TOIO 6apblH TapaTap~a, Toyu bann taratarda, Misafirler dagllirken,CeMeTeH~H HCTe~H- Semeteydil istedi- Semetey'i ~aglrdl.CeMeTeH blHnan TYP~y ~eHT: Semetey lylap turdu deyt: Semetey aglaYlp dedi ki:'3 aTaM-aH Kapa-KaH, 'F. atam-a:{ Kara-kan, "Ah atam, Kara Han..m,

610 MeHH )KaMaH He Kep~y~? meni cam:m ne kordilii? beni ni~in sevmiyorsun?AllIblK aTbln OHHO~YM- A§lk atlp ,oynodum- A§lk aup oynadlm ben,)KeHY 6apcaM, )Kapa6aHT, coyu bars:lm, carabayt, eve yayan varmak yara§maz §imdi.MeHH aTKa MHHrncce~!' meni atka mingisseii!' Sen beni ata bindirsen!"AH~a aHTTbl~ Kapa-KaH: Anda ayttllii Kara-kan: a zaman Kara Han dedin ki:

615 '3 CeMeTeH )KanrbICbIM, 'F. Semetc:y calglslm, "Biricigim, Semetey,Here blHnan TYpaCblH? nege Iylap turasln? neden agllyorsun?CeHH aTKa MHHrHceHH! Seni atka mingiseyn! Seni ata bindireyim,ATKa MHHHn )KypryceHH!' Atka minip cilrgilsoyn!' ata bindirip yilrilteyim!"AnTblH KalllTYY )Kec aHpMaq Altm ka§tuu ces ayrma~ Alun kakma baklr eyeri,

620 Kapa-KaH anbln KenTHp~H, Kara-kan allp keltirdi, Kara Han getirtti,)Kopro KYJIaH TOKYTTY, corgo kulan tokuttu, yilrilk ata vurdurdu,CeMeTei:1~H MHHrHCTJ1. Semeteydi mingisti. Semetey'i bindirdi,qeqeKTeH KecTYY Capbl-Ta3 ~o~oktoy kostilil San-taz ~anak gozlil San-taz'(CeMeTei:1re KOlliTY ~eHT, Semeteyge ko§tu deyt, ona yolda§ verdi,

625 qeqeKTeH Kecryy Capbl-Ta3 ~6~oktoy k6stilil San-taz ~anak gozlu Sarl-taz,6aJIaHbi )KeTeJIen aJI~bl. balam cetelep aldl. ~ocugu yederek gotiirdii.CeMeTei:1 Typyn aHTTbl ~eHT: Semetey I:urup ayttl deyt: Semetey dedi ki:'qeqeKTeH KecTYY Capbl-Ta3, qHPKHH, '~o~oktoy k6stilil San-taz, ~irkin, "~anak g6zlti San-taz, ~irkin yaratlk,qbIJI6b1pbIM~bl KOi:10 6ep, qJ1pKJ1H1 ~llbmmdl koyo her, ~irkin! atln yulanm blrak, ey ~irkin!

630 MeHHH aTaM OJI 60JIco, qHpKJ1H, Menin at:lm 01 bolso, ~irkin, a benim babam olsaydl, ey ~irkin,e3Y-MHHeH an6acnbl, qHpKJ1H? ozil-minen albaspl, ~irkin? beni kendisi g6ttirmez miydi, ey ~irkin?Kapa-KaH aTaM 60JIrOH )KOK, qJ1pKHH!' Kara-kan atam bolgon cok, ~irkin!' Kara Han babam degil, ey ~irkin!"

SEMETE¥1N DoGU~U215

EYJIKyn aJI~bl tlblJI6blp~bl, Bulkup aId.! ~!Iblrdl,)f(YJIKyn ~bl TUCKUH~U, culkup aId! tiskindi,

635 eKyprelmeH 6aKblp~bl, okiirgondon baklrd!,epYKTyH 6amblH )f(anblp~bl! oriiktiin ba§m caplrd!!Capbl-Ta3 3M Kapa6aH San-taz emkarabayYHYH KeCTen 6ap~bl ~eHT. iiyiin kostop bard! deyt.qetleKTeH Kecryy Capbl-Ta3 ~o~oktoy kostiiii San-tal

640 Kapa-KaHra 6ap~bl ~eHT, Kara-kanga bardl deyt,6apbm KeJIUn aHlTbl ~eHT: banp kelip ,ayttl deyt:'3 KaHbIM-aH Kapa-KaH, 'F. kamm-ay Kara-kan,

6ana~-MuHeH Kypyn Kan! balan-minen kurup kal!EYJIKyn aJI~bl tlblJI6blP~bl, Bulkup aldl ~"blrdl,

645 CUJIKUn an~bl mcKHH~U! silkip aldl tiskindi!Kemn Kan~bl OJI 6ana~, Ketip kald! 01 balan,

eKyprelmeH 6aKblp~bI, okiirgondon baklrd!,epYKTyH 6amblH )f(anblp~bl, oriiktiin ba§m caplrdl,YHYHe KaHlTbl 6y 6aJIa~!' iiyiino kayttl bu balan!'

650 Kapa-KaH KopKyn K~bl ~eHT, Kara-kankorkup kaldl deyt,Kapa- KaH aTKa MUH~U ~eHT , Kara-kan atl.a mindi deyt,

6apbm YHYHe KeJI~U ~eHT. barlp iiyiino keldi deyt.)K ypyn KeTKeH 6anaHbl Ciiriip ketken balam

KapMaca-~a 60JI60~y, karmasa-da ]JOlbodu,655 Kapa-KaHbllll 6aH6utle Kara-kam~ b'aybi~e

KapMaca-~a 60JI60~y, karmasa-da lJOlbodu,Kac MOHH~yy KaHbIM-)f(aH, kas moynduLl Kamm-can,

KYY MOHH~yy Ky6YJI-)f(aH kuu moynduu Kubul-canKapMaca-~a 60JI60~y, karmasa-da l>olbodu,

660 TaH aKecu COJITOH-KYJI tar akesi Solton-kul

KapMaca-~a 60JI60~y! karmasa-da tlOlbodu!KaH 6anacbl KaHblKeH Kan balasl I<:amkeyaH~a KeJIUn KapMaAbl! anda kelip k~lrrnadl!

KapMaraH~a KaHblKeH, Karmaganda Kanlkey,665 CeMeTeH tlYHaK MblHbl aHTaT: Semetey ~ul1,ak mlm aytat:

'KaH 6aJIaCbl KaHblKeH, ~OJIY, 'Kanbalas! Kamkey, dolu,KaHKana6aH KUHH Typ, ~OJIY! kaykalabay ~:iyn tur, dolu!MeH 3JIUM~U Carbllmb!M, ~OJIY Men elimdi 1;agmd!m, doluMeH )f(ypTYM~y carblH~blM, ~OJIY! men curtumclu sagmdlm, dolu!

670 MeHuH tlO~ aTeKeM Menin ~on al:ekem

)KaKbm-6aH, ~OJIY, Caklp-bay, dolu,ec aTeKeM MaHac-KaH, ~OJIY, os atekem Manas-kan, dolu,A6eKe, Ke6elll 3K'araM, ~OJIY! Abeke, KobCl~ ek'agam, dolu!MeH 3JIUMe 6apaMblH, ~OJIY! Men elime b:lramm, dolu!ATeKeMHuH AK-TYJInap, ~OJIY, Atekemnin P,k-tulpar, dolu,

675 aJIbln 6up MUHeMUH, ~OJIY: allp bir minemin, dolu:

aTeKeMHUHAK-OJInOK, ~OJIY, atekemnin Ak-olpok, dolu,aJIbl" 6epu" 6up KuHeM, ~OJIY! allp berip bir kiyem, dolu!

MeH 3JII1Me 6apaMblH, ~OJIY, Men elime baramln, dolu,MeH )f(ypTYMa 6apaMblH, ~OJIY!' men curtuma baram!n, dolu!'

680 AH~a a"lTbI~ KaHb!Kei1: Anda ayttlfi F:amkey:'AiiHanai1H CeMeTei1, 60TOM, 'Aynalayn Si:metey, botom,

600pTKO )f(YHY~ 600pbl~~a, 60TOM, boortko ciiniifi boonfida, botom,tlblpblMTaJI )f(YHY~ CblpTblMa, 60TOM- ~mmtal ciiniifi slrtlfida, botom-KaHTun ceH 6apapcblH, 60TOM?' kantip sen bararsl", botom?'

685 KaH 6anacbl KaHblKei1 Kan balas! Klmlkey

i~.I.~

herkesi.

<;ekip aldl yularl,elinden dizgini ~ekti,

§amata edipbaglrdl,erigin ba§lmsalladl!San-lalla aldlrmadan,siimp atl eve gitti.

<;anak gozIiiSarl-taz daKara Hanlm yamna vardl,

yamna vannca dedi ki:"Er hamm, ey Kara Han,

~ocugunla kuruyup kal,~ekip aId) yularl,

silkip ~ekti dizgini,~Iklp gitti ~ocugun,§amata ~:lip baglrdl,erik agaclmn ba§lm salladl,eve gitti ~ocugun!"Kara Han korkup kaldl,Kara Han atma bindi,atl siiriip evine gitti.

<;ekip giden oglunu,aradl bulamadl.

Kara-kam§ baybi~e dearadl bulamadl.Kaz boyunlu Kamm-can,

kugu boyunlu Kubul-canaraYIP bulamadllar.<;ocugun daYlsl Solton-kul daaraYIP bulamadl!Han ~ocugu Kamkey,sonra gelip buldu onu!Kamkey onu bulunca,

Semetey oglan §unu dedi:"Han klZI Kamkey, kadm,beni tutma dur, kadln!Kavmimi goresim geldi, kadln,

yurdumu goresim geldi, kadln!Benimbiiyiik babam,

Caklp-bay, kadln,oz babam Manas Han'dan, kadm,

Abeke, Kobo§ agabeylerim, kadln!ilime gidecegim, kadm!Babamm atl Ak-tulparll, kadln,allp bir binecegim, kadm,babamm ak zlrhml, kadln,allp bir giyecegim, kadln,beD ilime varaYlm, kadln,beD yurduma varaYlm, kadln!"Kamkey dedi ki :"Camm Semetey, yavrum,gogsiinde daha kundak bezi, yavrullarkandadaha alt bezi yavrum,seD nasI! gidersin yavrum?"Han ~ocugu Kamkey,

ltlk.

kin,

y ~irkin?

MANAS DEST ANI216

Kara-kanga bard I deyt, Kara Han'm yamna gitti,bosogoluu bas iiygo e§ikli boz eveboy lop bir kirip bardl deyt. daldl girdi i~eriye.Atasl Kara-kanga aytu deyt: Kara Han'a dedi ki:'E~kiden kalgan bu ulak, "Ke~iden kalan bu oglak,kursaktan kalgan bu ~unak, karnlmda ta§ldlglm bu masum,kara kandtlU, kok bittii kara kanJI, mavi bitli,Kan Semel:ey calglslm bir tek oglum Han Semetey,elin bilip I~allptlr, ilini ogrenmi§ bile,curtun bilip kallpur! yurdunu ogrenmi§ bile!Ak-tulpanfi suraymln, Atm Ak-tulpar'lm istiyorum,Ak-olpok tonufi suraymln! ak zlrhlm istiyorum!"Men elime baram!" deyt, ilime varaYlm ben, diyor,"Men curtuma baram!" deyt! yurduma varaYlm ben, diyor!"Kara-kan atasl Kara Han babasl da,Ak-tulparll1 berdi deyt, Au Ak-tulpar'l verdi,Ak-olpok I.onun berdi deyt, ak zlrhlm da verdi.Kan balasl Kamkey Han ~ocugu Kanlkey deallp kelip berdi deyt. allp getirdi.Semetey tclmak i§ti deyt, Semetey yemek yedi,o§u tiindii kondu deyt, geceyi orada g~irdi,ertesinde cijrdii deyt. ertesi giin ~lklp gitti.Kiin~iikillton tii§~illiik Yanm giinliik bir yolu,cetelep keldi Kamkey. beraber gitti Kamkey.Kan balasl Kamkey Han ~ocugu Kamkey

Semeteyge: ayttl deyt: Semetey'e dedi ki:'Bu Talasun i~inde "Talas suyunun boyunda,

Sulpukordm ba§mda Sulpukor dagmm ba§mda,to kaytarlp catl~1 deve slimp durmakta,Baydm uulu Bakay bar, Bay'm oglu Bakay var,01 Bakayga salam de! 0 Bakay'a selam soyle!Altlndan ODS kete~ik, Alun i§lemeli bu ortiiyiiket~ik belek Bakayga! Bakay'a gonderiyorum!E balam-a~{ Semetey, Ey ~ocugum Semetey,

Bakaydm aytkamnan ~Ikpagm, Bakay'm soziinden ~lkma sen,Bakaydln I.ili-minen bolo kor!' BakaY'ln dedigini yap sen!"Kamkey ii:ygo kayttl deyt, Kamkey eve dondii,Semetey cljmp ketti deyt, Semetey de yoluna gitti,ttiniin tiindoy ciirdti deyt, giinler giinii yol aldl,ktiniin ktin:loy ciirdii deyt. geceler gecesi yol aldl,Ctimp banp cattlla, hi~ durmadan atlm siirdii,Talastln ba§m O~-ko§oy Talas ba§lndaki O~-ko§oy'a,efikeyip kilrip bardl deyt, varlp egildi, girdi,bu Talastln i~inde Talas suyunun boyunda,

Sulpukordun ba§lnda Sulpukor dagmm ba§mda,Baydln uulu Bakay-kan BaY'ln oglu Bakay Han,1.0 kaytanp ciirtiptiir. deve slimp duruyordu.Bu Bakaydl korgondo, BakaY'1 gomnce,Semetey turup ayttl deyt: Semetey dedi ki:'Asaloodan saloomallk, "Selamunaleykiim,

Ak-sakal, ake!' ak sakal, baba!"'Elike salam, bas uul, balam! "Aleyktimselam, gen~ ~ocuk, yavrum!Kaydan bil~ ~lglp kelesin, balam?' Nereden geliyorsun?"'Bu suudan ba§lndan, ake, "Bu suyun ba§lndan, baba,

Kapa-KaHra 6ap~bl ~eHT,6ocoroJIYY 6oc YHre

60HJIOn 6Hp KHpHn 6ap~bI ~eHT.

ATaCbl Kapa-KaHra aHTTbl ~eHT:

690 '3qKHAeH KaJIraH 6y YJIaK,

KypcaKTaH KaJIraH 6y qYHaK,

Kapa KaHAYY, KeK 6HTTY

KaH CeMeTeH )KaJIrblCblM

3JIHH 6HJIHn KaJIblnTblp,

6 9 5 )KYpTyH 6HJIHn KaJIblnTblp!

AK-TYJInapbl~ cypaHMblH,AK-OJInOK TOHY~ cypaHMblH!

"MeH 3JIHMe 6apaM!" ~eHT,

"MeH )KYPTYMa 6apaM!" ~eHT!

700 Kapa-KaH aTaCbl

AK-TYJInapbIH 6ep~H ~eHT,AK-OJInOK TOHYH 6ep~H ~eHT,

KaH 6aJIaCbI KaHbIKeH

aJIbln KeJIHn 6ep~H ~eHT.

705 CeMeTeH TaMaK HWTH ~eHT,

owY TYH~Y KOH~Y ~eHT,

3pTeCHHAe )KYP~Y ~eHT.

KYHQYKYJITeHTYWQYJIYK)KeTeJIen Ke~H KaHbIKeH.

7 1 0 KaH 6aJIaCbI KaHbIKeH

CeMeTeHre aHTTbI ~eHT:

'Ey TaJIaCTbIH HQHH~e

CYJInYKop~bIH 6awblH~aTe KaHTapbln )KaTbIQbI

715 EaH~bIH YYJIY EaKaH 6ap,

OJI EaKaHra CaJIaM ~e!

AJITblH~aH ooc KeTeQHK,

KereQHK 6eJIeK EaKaHra!

3 6aJIaM-aH CeMeTeH,

720 EaKaMblH aHTKaHblHaH QblKnarblH,

EaKaH~bIH THJIH-MHHeH 6oJIO Kep!'KaHblKeH YHre KaHTTbl ~eHT,

CeMeTeH )KYPyn KeTTH ~eHT,

TYHYH TYH~eH )KYP~Y ~eHT,725 KYHYH KYH~eH )KYP~Y ~eHT.

)l( YPyn 6apbln )KaTTblJIa,

TaJIaCTblH 6awblH YQ-KOWOH

3~KeHHn K"p\1n 6ap~bl ~eHT,6y TaJIaCTblH "Q"H~e

7 30 CYJInYKop~YH 6awblH~a

EaH~bIH YYJIY EaKaH-KaH

Te KaHTapbln )KYPynTYp.

Ey EaKaH~bl KepreH~e,CeMeTeH Typyn ai1TTbl ~eHT:

735 .AcaJIOO~aH CaJIOOMaJIbIK,AK-caKaJI, aKe!'

'3JIHKe CaJIaM, 6oc yYJI, 6aJIaM!

KaH~aH 6HP Qblrbln KeJIeCHH, 6aJ1aM?'

'Ey cyy~aH 6awbIH~aH, aKe,

SEMETEY'[N DoGU-5U 217

Kapa-KallAbIH 3nHHAeH, aKe, Kara-kandln elinden, ake, Kara Han'm ilinden, baba,740 olllYllAaH tlblrbIn KeneMHH, aKe!' o~undan ~lglp kelemin, ake!' ~lktlm geliyorum, baba!"

'On Kapa-KallAaH ceH tlbIK~, 6anaM, '01 Kara-kandan seD ~Iksafi, balam,"Kara Han'dan geliyorsan,Kapa-KallAbIH KbiC 3ne, 6anaM, Kara-kandm kls ele, balam, Kara Hanin bir klzl var, yavrum,"KaHbIKeH" AereH oap 3ne, 6anaM, "Kamkey" degen bar ele, balam, adl Kamkey, yavrum,allAaH 6Hp HeMe 6JtJIAH~6H, 6anaM?' anday bir neme bildifibi, balam?' ondan ne haber var, yavrum?"

745 CeMeTeH rypyn aiiTaT AeHT: Semetey turup aytat deyt: Semetey dedi ki:'AHAaH 6Hp HeMe 6Hn6eAHM. 'Anday bir neme bilbedim. "Ondan bir haber yok.KaH 6anacbI KaHbIKeH, Kan balasl Kamkey, Han ~ocugu Kamkey,"KaHbIKeH" AereH Aon~yc "Kamkey" degen dolufius Kamkey karlIn,anTbIHAaH OOC KeTetlHK, altmdan oos kete~ik, altln i~lemeli bir ortiiyil

750 KeTetlHK 6epreH 6eneKTH kete~ik ber:~en belekti sana hediye gonderdi,MaHaCTblH yyny CeMeTeH Manastm uulu Semetey Manasin oglu Semetey'iEaKaHra anbin KenreMHH!' Bakayga all:p kelgemin!' Bakay'a aIlp getirdim!"EaMblH yyny EaKaH-KaH Baydm uuhl Bakay-kan Bayin oglu Bakay HanKytlaKTan oon XbIrbillAbI: ku~aktap Q()P clglldl: attan inip onu kucakladl:

755 'AHHanaHH, CeMeTeH, 60TOM, 'Aynalayn, Semetey, botom, "Sevgili Semetey, yavrum,Tee 3HeCH tlaap HHreH, 60TOM, too enesi ~~lar ingen, botom, deve anasl bir klsrak, yavrum,KYAaHblMHblH xonYHAa, 6OTOM!' KudaYlmml1 colunda, botom!' Tanrl'ya kurban, yavrum,anbin KenHn MYYCTaHH, 6OTOM!' allp kelip muustayn, botom!' getirip bogazlayaYlm, yavrum!"Too 3HeCH tlaap HweH Too enesi ~,aar ingen Deve anasl bir klsragl

760 anbln KeMH 6y EaKaH, altp keldi bu Bakay, aldl getirdi Bakay,KYAaHbIHbIH xonYHAa KudaYlmn colunda Tanrl'ya kurbananbln KenHn MYYCTaAbl. allp kelip muustadl. getirip bogazladl onu.AllAaH aHTTbI~ EaKaH-KaH: Andan aytuli Bakay-kan: Sonra Bakay Han dedi ki:'MaHaCTbIH yyny CeMeTeH, 60TOM, 'Manastm uulu Semetey, botom, "Manas'ln oglu Semetey, yavrum,

765 A6eKe, Ke6elll apaMra, 60TOM, Abeke, Kobo~ aramga, botom, Abeke, Kobo~, haram kullara, yavrumMeH xypyn KeTeMHH, 60TOM! men cilrilp Icetemin, botom! beD bir gideyim, yavrum!OIllY xepre TypaTbIp, 60TOM, O~u cerge turatlr, botom, Sen burada dur, yavrum,MeH 6apaHH 6Hp xanrbIC, 6OTOM!' men barayn bir calgls, botom!' beD bir yalmz gideyim, yavrum!"MaHaCTbIH yyny CeMeTeH Manastm uulu Semetey Manas'm oglu Semetey

770 OIllY xepAe KanAbl AeHT, o~u cerde kaldl deyt, orada durdu,EaMblH yyny 6y EaKaH Baydm uulu bu Bakay Bayin oglu Bakay daMbIHAaH Canbln 6apAbi AeHT, mmdan sahp bardl deyt, oradan aynldl.)KaKbln-6aHra KeMH AeiiT: Caklp-bayga keldi deyt: CakIp-bayin evine geldi:'A CYHYHtly, CYHYHtly, )KaKbm! 'A silyiln~il, silyiln~il, Caklp! "Miljde, miljde, Caklp,

775 KeTKeHHM KenHnTHp, )KaKbIn, Ketkenim kl~liptir, Caklp, giden geliyor, Caklp,KeMTHrHM Tonyn KanblnTbIp, )KaKbln! kemtigim tolup kallptlr, Caklp! bo~alan doluyor, Caklp,Ey MaHaCTbIH 6anacbI, )KaKbIn, Bu Manastltl balasl, CaklP, Manasin ~ocugu, Caklp,KaHTbln KeMH YHYHe, )KaKbIn! kayup keldi ilyilno, Caklp! eve geri geliyor, Caklp!A CYHYHtly, CYHYHtly, )KaKbIn!- A silyiln~il, :,ilyiln~il, CakIp!- Ah, sevin, sevin, Caklp!

780 KaH CeMeTeH KenHnTHp, )KaKbIn!' Kan Semetey keliptir, Caklp!' Han Semetey geliyor, Caklp!")KaKbIn-6aH Typyn CYPaAbI: Caklp-bay turup suradl: Caklp-bay sordu:'KaHAa TYpaT xaw 6ana? 'Kayda turat c~ bala? "Soyle, bu gen~ ~ocuk nerede?Mbin KenrnH 6anaHbI!' Altp kelgin balam!' Altp getir ~ocugu!"EaHAbIH yyny 6y EaKaH Baydm uulu bu Bakay Bayin oglu Bakay da

785 31l1HKKe tlbIra KaflJ\bI AeHT, e~ikke ~Iga kaldl deyt, kapldan dl~arl ~Iktl,Tbl~llIan Typa KanAbI AeHT. tlfi~ap tura kaldl deyt. etrafi dinlemeye koyuldu.YMYH HtlHHAe )KaKbIn, Uydiln i~indc~ Caklp, Evin i~inde Caklp,A6eKe, Ke6elll YtlOO Abeke, Kobti~ il~oo Abeke, Kobo~, il~ilKe6HH aHTbln cyynewTY. kebin aytlp !:ilillo~tii. goril~ilp konu~tular.

790 )KaKbIn-6aH aHTTbl yynYHa: Caklp-bay a~lttl uuluna: Caklp-bay ogullarlna dedi ki:'AK-KypxYHAa yynapbl, 'Ak-kurcund;l uul&rl, "Beyaz deri torbada zehir var,aHbI 6epH anbl~ap, am beri alti'iar, onu getirin bana.

218 MANAS DEST ANI

I.

~ml ~o~ok tiibiinoaa siypay I~oyunar,bu Manastm balasm

Semeteydi 6lttiriip,cakkan otun o~iiriip"E§ikte turgan bu Bakayo§u kepti lJlktu deyt,ugup ciiro I~rdi deyt,Semeteyge bardl deyt:

'Aynalayn Semetey, bolam,Caklp-bayj~a sen barsan, bolam,arakl tiiptii i~pegin, botom'

<::ml ~o~ok tiibiino, bolam,Caklp-bay ~on alan, bolam,uu siypam.lk bir boldu, bolam,sen'oltiirmok bir boldu, botom"Semetey atka mindi,Caklpka curD berdi.

Caklp-baydm iiyiinocetip kelip kirdi deyt:'Asaloo m:lgaliyklm,

Caklp-bay, ata"'Eeliikim salam, Semetey botom<::on atasl Caklp-baykara kii~ko bl§an-bl§an Iyladl,

lylap-lylap turganda,ba§ ~lnIna .lrak kuydu, deyt,Semeteyge sundu deyt.Manastm uulu Semetey,bu kolunan aldl deyt,

Caklp-bay!:a sundudeyt.Caklp-bay allp i~pedi.Anda ayttlii Semetey:'Sen i~pegc~n araktl, Caklp,men i~emil1bi, Caklp?Bu araktl ic(peymin, Caklp,itke kuyup beremin, Caklp!'O§u sungan araktlitke kuya b,~rdi deyt-kosii kuyruk kok dobote§ikten kirip keldi deyt,araktl clttap aldl deyt,tort ayagln asmangatlraYlp olup kaldl deyt!Andan turdu Semetey,altm taktanln iistundo

olturgan Caklp-baydlto§ko kelip tepti deyt-<;:oii atasl Caklp-bayI;:alkasman ketti deyt!Anda ayttl Semetey:'Cur, Baka:~, ake', dedi deyt,

'Abekegecurolu!'Anda ayttl bu Bakay:

qblHbl qeqeK TY6YHe

aa cHHnaHKolO~ap,

79 5 6y MaHaCTblH 6ana~blH

CeMeTeHAH enTypyn,)KaKKaH OTYH eqypyn!'

3mHKTe TypraH 6y EaKaH

omy KenTU YKTY AeHT,

800 yryn )Kype 6epAu AeHT,CeMeTeHre 6apAbl AeHT:

'AHHanaHH CeMeTeH, 60TOM,

)KaKbIn-6aHra ceH 6apca~, 6OTOM,

apaKbl TYnTY UqnernH, 60TOM!805 qblHbl qeqeK Ty6YHe, 60TOM,

)KaKbln-6aH qO~ aTa~,6oTOM,

yy cuHnaMaK 6up 6onAY, 60TOM,

ceH'enTypMeK 6up 6oilAY, 60TOM!'CeMeTeH aTKa MUHAU,

810 )KaKblnKa )Kype 6epAu-

)KaKbln-6aHAbIH YHYHe)KeTHn Kenun KUPAU AeHT:, Acanoo MaranuHKblM,

)KaKbln-6aH, aTa!'

'33nHuKuM canaM, CeMeTeH, 60TOM!'

815 qo~ aTaCbl )KaKbln-6aH

Kapa KyqKe 6blma~-6blma~ blHnMbl,blHnan-blHnan TypraHAa,

6am qblHblHa apaKKYHAY, AeHT,

CeMeTeHre CYHAY AeHT.

820 MaHacTblH yyny CeMeTeH,

6y KonYHaH anAbl AeHT,)KaKbln-6aHra CYHAY AeHT.

)KaKbln-6aH anbln HqneAu.

AHAa aHTTbl~ CeMeTeH:825 'CeH UqnereH apaKTbl, )KaKbln,

MeH HqeMUH6u, )KaKbln?

Ey apaKTbl HqneHMHH, )KaKbln,UTKe KYlOn 6epeMHH, )KaKbln!'

amy cYHraH apaKTbl830 HTKe KYSl6epAu AeHT-

Kecy KYHPYK KeK Ae6eT3mHKTeH KHpHn KeilAH AeHT,

apaKTbl )KblTTan anAbl AeHT,

TepT aSlrblH aCMaHra

835 TblpaHbln enyn KanAbl AeHT!

AHAaH TYPAY CeMeTeH,anTblH TaKTaHblH ycTYHAe

onTypraH )KaKbln-6aHAblTemKe KenHn Tem"H AeHT-

840 qO~ aTaCbl )KaKbln-6aH

qanKaCblHaH KeTTH AeHT!

AllAa aHTTbl CeMeTeH:

')Kyp, EaKaH,aKe', AeAH AeHT,'A6eKere )Kypeny!'

845 AHAa aHTTbl 6y EaKaH:

yini ~anagln dibindeonu iyice ezin,Manas'm bu ~ocugunu

Semetey'i oldiirelim,yanan ate§i sondiirelim!"Kaplda duran Bakaybu sozleri i§itti,bu sozleri i§itince,

Semetey'e gidip:"Sevgili Semetey, yavrum,Caklp'a gidersen, yavrum,sakln rakl i~me, yavrum,

~ini ~omlegin dibine, yavrum,Caklp-bay biiyiik bahan, yavrum,zehir ezip siirdii, yavrum,seni oldiirmek istiyor, yavrum!"

Semetey atlna hindi,

Caklp'a gitti,Caklp-bay'm evine

gelip i~eriye girdi:"Selamunaleykiim,

Caklp-bay, baba!"!' "Aleykiimselam, Semetey, yavrum."

Biiyiik babasl Caklp-bay,

yalanclktan hl~klnp agladl,bir taraftan aglarken~ini ~anaga rakl koydu,sonra Semetey'e sundu.Manas'in oglu Semetey,bir eliyle allponu,Caklp-bay'a uzattl.

Caklp-bay allp i~medi,Semetey sen de dedin ki:"Senin i~medigin raklYI, Caklp,hen mi i~eyim, Caklp?Ben bu raklYI i~mem, Caklp,kopegin online dokerim, Caklp?"Bu sunulan raklYI 0,kopegin online doktii,gozii kuyrugu mavi kopek,

kapldan i~eri girdi,raklYI koklamaslyladart ayaglnl gokyiiziine

dikipoldii!0 zaman Semetey,altln tahtlnln iistiindeoturan Caklp-baY'lngelip gogsiine tekmeyi indirdi.

Biiyiik babasl Caklp-bay,arkasl iistiine dii§tii,Semetey dedi ki: ."Yiirii, Bakay baba!" dedi, ~

"Abeke'ye gidelim."Bakay 0 zaman dedi ki:

SEMETEY'!N DoGU~U 219

:1,

'Aynalayn Serfletey, botom,atlnmn ba§m buratlr,o§u cergetura l~ur!Men Abeke, Kobo§

okogo barlp keleyn!'Kan balasl Semeteyatlmn ba§m burdu deyt,o§u cerde turdu deyt.Baydm uulu bul Bakayatka minip cilnlil deyt,Abekege cetti deyt:'Ketkenim kelip kallptlr,

kemtigim tolup kallptlr!-Nayzadan kalg.m celegi,Manastan kalg:m belegi,

~kiden kalgan ulagl,kursaktan kalg.m ~unagl-Kan Semetey calglzlmemi cetip keldi deyt!'KOdok tuugan Kooo§ilala bakan-minen Bakaydmba§m ayra ~aap saId.!Akll-men tuug.m Abeke'Caman kep aytpa" dep,kll torkonu ki!:isti.Baydm uulu bu Bakaykaytlp cilro berdi deyt:

'aynalayn Semetey, botom,kOdak tuugay ][(ooo~il, botom,ala bakan-minen somdodu'"Bu coruktu aytpa!" dep,akllman tuugar.l Abekekll torkonu capt'ele!'Anda ayttln Selmetey:'Baydm bir uulu sen Bakay, ake,senin ba~lndl, Bakay, ake,ala bakan-minen somdoso,alardm ba§m men, Bakay,Ak-albars-minen ondonnun "Bu Bakay-minf:n Semeteyemi cilrilp bard I deyt.Andan banp Semetey

ilygo cetip kelgende,kirip salam ber,ji deyt.'Asalaudan salau maliyklm,Abeke, Kobo~ c~k'agam!''Eliykeden eliyke salam,Kan Manastm balaslKan Semetey, botom!' deyt.Kirip kelip olturdu.Abeke-minen b,u Kobo~arakml berdi deyt,abdan i~ip toydu deyt.Abeke, Kooo~ aram .kul

, AHHanaHH CeMeTeH, 60TOM,

aTbII-\HbIH 6aIllbIH 6ypaTbIp,

OIllY )l(epre Typa TYp!MeH A6eKe, Ke6eIll

850 eKere 6apbm KeneHH!'

KaH 6anacbI CeMeTeH

aTbIHblH 6aIllblH 6YPAY AeHT,

OIllY )l(epAe TYPAY AeHT.EaHAbIH yyny 6y EaKaH

855 aTKa MJ1HJ1n )l(YPAY AeHT,

A6eKere )l(eTnf AeHT:

'KeTKeHJ1M KenJ1n KanbmTbIp,

KeMTJfrJ1M Tonyn KanbmTbIp!-

HOO3AaH KaJIraH )l(enem,

8 6 0 MaHaCTaH KanraH 6enerJ1,

3q~eH KaJIraH ynarbI,

KypcaKTaH KanraH qYHarbI-KaH CeMeTeH )l(anrbI3blM

3MJ1 )l(eTJfn KenAJ1 AeHT!'

865 KeAeK TyyraH Ke6eIllYana 6aKaH-MJ1HeH EaKaHAbIH

6aIllbIH aHpa qaan canAbI!

AKbJn-MeH TYyraH A6eKe

')KaMaH Ken aHTna!' Aen,

870 KbJn TOPKOHY KJ1rJ1CTJf.

EaHAbIH yyny 6y EaKaHKaHTbill )l(ype 6epAJ1 AeHT:

'aHHanaHH CeMeTeK, 60TOM,

KeAeK TyyraH Ke6eIllY, 60TOM,875 ana 6aKaH-MJ1HeH COMAOAY!

"Ey )l(°PYKTY aHTna!" Aen,aKbJnMaH TyyraH A6eKe

KbJn TOPKOHY )l(anT'3ne!'

AHAa a!;iTTbII-\ CeMeTeH:

880 'EaHAbIH 6J1p yyny ceH EaKa!;i, aKe,

CeHJ11-\ 6aIllbIMbI, EaKa!;i, aKe,ana 6aKaH-MJ1HeH COMAOCO,

anapAbIH 6aIllbIH MeH, EaKaH,

AK-an6apc-MJ1HeH OMOPMYH!'885 Ey EaKa!;i-MJ1HeH CeMeTe!;i

3MJ1 )l(YPyn 6apAbI Ae!;iT.

AHAaH 6apbIll CeMeTe!;i

YHre )l(eTJin KenreHAe,

KJ1p"n canaM 6ePA" AeHT.

890 'AcanaYAaH canay Man"HKbIM,A6eKe, Ke6eIll 3K'araM!'

'3nJ1!;iKeAeH 3nJ1HKe canaM,KaH MaHaCTbIH 6anaCbI

KaH CeMeTeH, 60TOM" AeHT.

895 K"p"n Ken"n onTYPAY.

A6eKe-MJ1HeH 6y Ke6eIll

apaKbIHbI 6epAJ1 AeHT,a6AaH "qJ1n To!;iAY Ae!;iT.

A6eKe, Ke6eIll apaM Kyn

"Sevgili yavrum, Semetey,atlnln ba§lnl ~evir,

oIdugun yerde dur,Abeke'yle Kobo§'eonce ben bir gidip geleyim!"Han ~ocugu Semetey de

atlmnba§lnl ~evirdi,oIdugu yerde durdu.BaY'1n ogIu bu Bakay daata binip ~Iktl gitti.Abeke'ye varlp dedi ki:

"Aynlan geri doniiyor,eksigim kapamyor!Kargldan kalan sancak,Manas'tan kalan bu miras,k~iden kalan bu oglak,karlnda kalan bu masum,Han Semetey, bir tan em,

§imdi ~Iktl geldi!"HOdiik dogan bu Kobo§,bir degnek ile BakaY'In,kafaslm yaraladl!Aklill dogan Abeke,"Kotii bir soz soyleme!" diyerekipek bir klyafet giydirdi,BaY'ln ogluBakay da

dontip Semetey'e geldi:"Sevgili Semetey, yavrum,hodiik dogan Kobo§, yavrum,alaca sopa ile vurdu!"Kotli bir soz soyleme!" diyerekaklill dogan Abekebana ylin klyafet giydirdi."Semetey 0 zaman dedin ki:"BaY'1n tek oglu sen, Bakay baba,senin ba§lna, Bakay baba,

degnekle vurduysaonlann ba§lnl ben, Bakay,ak klllclmia vururum!"Bu Bakay ile Semetey,§imdi onlara gittiler.

Semetey oraya vanpevin online gelince,i~eri girip selam verdi:

"Selamunaleykiim,Abeke, Kobo§, iki agam!"" Aleyklimselam,

Ran Manas'ln ~ocugu,Ran Semetey, yavrucugum!"i~eri girip oturdu.Abeke ile bu Kobo§,ana rakldan sundular,0 da bolca i~ip doydu.Abeke, Kobo~, bu haram kullar

220 MANAS DEST ANI

900 apaKKa MaCTap 6on.I\Y .I\eHT,6Hp )Kblrbinbill Kan.I\bl .I\eHT.

EaKaH Typyn Ken.I\H .I\eHT,

KaH CeMeTeHre aHTTbI .I\eHT:, AHHanaHH CeMeTeH, 6oTOM,

905 areKe~HHH AK-onnoK, 6oTOM,aHa 6Hp rypraH 6onyqy, 60TOM!

AK Ka~rbI 3P Cblp.I\blraq, 60TOM,

MaHaCTblH 3PH 6onyqy, 60TOM!

ATeKe~HHH 6oc KHce, 6OTOM,910 aHa TypraH 6onYQy, 60TOM:

aTeKe~HHH aK )KeKeC, 60TOM,aHa 6Hp TYpraH 6onYQy, 60TOM!

ATeKe~HHH TaH-6yypyn, 60TOM,6y )KeneHHH 6aIllbIH.I\a, 60TOM!

915 AreKe~HHH AK-Kyna

KYQy QOPO Ta3-MaHMaT,OIllY 6arbm )KaTblpbl!'

EaKaH MblHbI aHTKaH CO~,

Typyn Ken.I\H CeMeTeH

920 aHTKaHblH 6apblH an.I\bI .I\eHT,

KaHTa Kapan )KYP.I\y .I\eHT.

TaH-6yypyn MHHHn an.I\bl .I\eHT,

AK-Tynnap KOIllTon an.I\bI .I\eHT:

'EaHAbIH yyny EaKaH-KaH,925 caK canaMaT 6onyn TYP!

CarblH6aH xeH Kapan TYP!

KOIll KaHa, EaKaH, aMaH 6on!'

CeMeTeH 3MH )KYP.I\Y AeHT,

KYHAeH KYHYH )KYPAY AeHT,930 TYHAeH TYHYH )KYPAY AeHT,

KaHblKeHre 6apAbi AeHT:

'ATeKeMHHH TaH-6yypyn,

TaH-6yypynAY Maa 6epAH!

)l(apaK-)KalrrbIK 6aKblCblH

935 A6eKe, Ke6ec 3K'araM

"Ey aTa~HbIH Kepec!" Aen,OIllYHY 6apbIH an 6epAH!

"AreKe~HHH AK-KynaKYQY QOPO Ta3-MaHMaT

9 4 0 )Ka~bl Ka3aHAbl Tec KaHHaT,

HP anAbIHAa 6aKTblpaT-KaHTa KenreHH~-Ae an!" AeAH.

MeH 3nHMe KeTeMHH, 3HeM,

MeH )KypTYMa KeTeMHH, 3HeM!'

945 KaH 6anacbl KaHblKeH

yynYHYH Ke6HH 6YTTY AeHT,

Kapa-KaHra aHTTbl AeHT.

KaHblKeHAHH aTaCbl

anTblMblIll Teere 6yn )KYKTen,

950 )KeTHMHIll Teere cen )KYKTen,

anTbl KaHaT aK OrAD,

aHbl THrHn 6epAH AeHT.

KaHbIKeH-MeH 6y qaKaH,

arakka m2,star boldu deyt,bir cIglllp kaldl deyt.Bakay tUIlJp keldi deyt,Kan Seme:teyge ayttl deyt:

'AynalaYll Semetey, botom,atekefinin Ak-olpok, botom,ana bir turgan bolu9u, botom!Ak kafigl er slrdlga9, botom,Manastln eri bolu9u, botom!Atekefinin bos kise, botom,ana turgan bolu9u, botom:atekefinin ak c6k6s, botom,ana bir turgan bolu9U, botom!Atekefinilll Tay-buuml, botom,bu celenin b~mda, botom!Atekefinin Ak-kula

kti9ti 90ro Taz-maymat,o~u baglp calm!'Bakay mIlll aytkan sofi,lump keldi Semeteyaytkamn bann aldl deyt,kayta karap ctirdti deyt.tay-buurul minip aldl deyt,Ak-tulpar ko~top aldl deyt:'Baydln uulu Bakay-kan,sak salamat bolup tur!Sagmbay c~sen karap tur!Ko~ kana, Bakay, aman bol!'Semetey emi ctirdti deyt,ktind6n ktintin ctirdti deyt,ttind6n ttilltin ctirdti deyt,Kamkeyge bard! deyt:.Atekemnin Tay-buurul,Tay-buuruldu maa berdi!Carak-cap'tlk baklslnAbeke, Kclb6s ek'agam"Bu atafimn keres!" dep,o~unu banD al berdi!"Atekefinm Ak-kula

kti9ti 90ro Taz-maymatcafil kazandl tes kaynat,ir aldmda baktuat-kayta kelgc~nifi-de at!" dedi.Men elimf~ ketemin, enem,men curtuma ketemin, enem!'Kan balasl Kanlkeyuulunun k,~bin btittti deyt,

Kara-kanga ayttl deyt.Kamkeydirl ataslaltlml~ t6i:ig6 bul ctikt6p,

cetimi~ t6()g6 sep ctikt6p,altl kanat ak ordo,am tigip bcSrdi deyt.Kamkey-men bu ~akan,

rakl i~ip mest oldular,

yere Ylklilp kaldllar.

Bakay yerinden kalkarak,Han Semetey'e dedi ki:

"Sevgili Semetey, yavrum,babamn ak zlrhl, yavrum,bak §urada duruyor, yavrum!kakmall alaca eyer, yavrum,Manas'ln eyeri, yavrum,babamn boz kesesi, yavrum,orada aslll duruyor, yavrum!Babamn ak han~eri, yavrum,bak §urada duruyor, yavrum!Babamn all Tay-buurul, yavrum,

yularll duruyor, yavrum!Babamn Ak-kula'smaen kii~iik yigit Taz-baymat

baklyor §imdi!"Bakay bunlarl deyinceyerinden kalktl Semetey.

Soyledigi §eylerin hepsini aldl,oradan ~Iklp dondii.Tay-buurul'un iistiine bindi,Ak-tulparl da yedek allp dedi ki:

"Bay'm oglu ey Bakay Han,Sag salim git!Dertsiz esen kal!Ho§~a kal, Bakay, selametle!"

Semetey yiiriiyiip gitti,giinler giinii yiiriidii,geceler gecesi yiiriidii,Kamkey'e vardl:"Babamm Tay-buurul'unubu Tay-buurul'u bana verdiler!

E§yalan silahlan,Abeke'yle Kobo§ agalanm,buniar atamn mallan deyip,hepsini bana verdiler!Atamn Ak-kulasl deyip,

kii~iik yigit Taz-baymatyeni kazam tez kaynat,

biiyiimemi bekleyerek bakml§tl.artlk geldin, atl ai, dedi.Ben ilime gideyim, anam,hen yurduma gideyim, anam!"Han ~ocugu Kanlkeyoglunun soziine inandl,bunu Kara Han'a da anlattl.

Kamkey'in babasl,altml§ cleve hazine yiikletti,yetmi§ cleve mal yiikletti,altl kanatll ak saraY'1hazlrlatlp verdi.Kamkey ile ~akan,

SEMETEY'!N DOGU-5U 221

MaHaCTbIH yyny CeMeTel:i Manastm uulu Semetey Manas'm oglu Semetey955 Keqyn Kenun 6apAbl AeI:iT. k6<;tip kelip b;lrdl deyt. go~tip yola ~Iktl lar.

)KaKbill-KaHra 6ap6aAbI, CakIp-kanga barbadl, Fakat Semetey Cakip Ran'a gitmedi,

qytiAYH 6up6ambIH 6ypa'Abl, C;tiydtin birba?m bura'dl, C;u'nun ba§ma dondti,EaKaI:i xaTKaH xepUHe Bakay catkan cerine BakaY'ln oldugu yere6apbIll Kenun TYmTY AeI:iT. banp kelip tti:itti deyt. dos dogru geldi.

960 KaH 6anacbI KaHbIKel:i Kan balasl K3mke'j Ran ~ocugu Kamkey

anAaraHblH 6unAu AeI:iT. aldaganm bildi deyt. aldatildigmi bildi.EaKal:ira rypyn ai:iTrbI AeI:iT: Bakayga turup ayttl deyt: Dontip Bakay'a dedi ki:'CaK canaMaT 6onAy~6y, EaKal:i, 'Sak salamat IJOlduiibu, Bakay, "Selamet buldun mu, Bakay?carbIH6al:i aMaH xypAy~6y, EaKal:i? sagmbay allan ctirdtiiibti, Bakay? Rasretsiz ya§adm ml, Bakay?

965 3ceH-aMaH 6onA~6y, EaKal:i, Esen-aman bolduiibu, Bakay, Nasilsm, iyi misin, Bakay?3puKnel:i 3CeH XypA~6y, EaKal:i? erikpey esen ctirdtiiibti, Bakay? Camn slkIldl ml, Bakay?AI:iHanal:iH aTbI~HaH, EaKaI:i, Aynalayn auiinan, Bakay, By sadik sevgili, Bakay,ypynel:iH OOY~HeH, EaKal:i! tirtiloyn oziiiinon, Bakay! dostlarm en iyisi, Bakay,3qKHAeH KanraH ynarbIM, EaKal:i, ~kiden kalg3n ulaglm, Bakay, k~iden kalan oglagIm, Bakay,

970 KypcaKTaH KanraH qYHarbIM, EaKal:i, kursaktan kali~an ~unagIm, Bakay, karnImda ta§ldlglm bu masum, Bakay,anAan 6up coonan anbill KenAU, EaKal:i!' aldap bir soolap altp keldi, Bakay!' aldaup beni buraya getirdi, Bakay!"

Omy 6up xepAeH KemTY AeI:iT, O§u bir cerden ko§tti deyt, Derken oradan da g~tip gittiler,TanacTbIH 6ambIH Yq-Komol:i Talasun ba§m O~-ko§oy Talas'taki O~-ko§oy'a,3~Kel:iun Kupun KOHAY AeI:iT. eiikeyip kirip kondu deyt. gizlice gece girdiler.

975 Omy 6up xepAeH KemTY AeI:iT, O§u bir cerden ko§tti deyt, Oradan da g6<;tip gittiler,MaHaCTblH °PAO TUKKeH xepuHe Manastm ordcl tikken cerine Manas'ln saraYlmn dikildigi yereMaHaCTblH yyny CeMeTel:i Manasun uulu Semetey Manas'ln oglu Semetey,°PAOCYH Turun anAbI AeI:iT. ordosun tigip ;lldl deyt. kendi sarayml kurdu.

Yq-TepT KYHAep 6onA'3ne, O~-tort kiindol~ bold'ele, O~ dart gtin i§te bOyle,980 ec xepuHAe ryPA '3ne. os cerinde turd' ele. kendi yerinde durdular.

Al:iqblrbI anTbIH TYY KeneT, AY~lgl alun tuu kelet, Nakl§lan altln hilalli sancak geliyordu,anTbI caH Kapa Kon KeneT: alu san kara kol kelet: alu kol ordu geliyordu,

xennunAereH ryy KeneT, celpildegen tuu kelet, dalgalanan sancak geliyordu,XeT}f caR Kapa Kon KeneT! ceti san kara kol kelet! yedi kol ordu geliyordu,

985 A6eKe, Ke6em apaM Kyn Abeke, KobO§ aram kul Abeke, Kobo§, haram kullar,

KonAY Kypan anbIllTblp, koldu kurap allpur, btiytik bir ordu toplaYlpMaHacTblH yynYH CeMeTel:i, Manasun uullJm Semetey, Manas'm oglu Semetey'jaHbl "AnaI:iH!" Aen Kenunmp. am "Alayn!" dep keliptir. alaYlm diye geliyordu.KaH CeMeTel:i xam 6ana Kan Semetey I::a§ bala Ran Semetey gen~ ~ocuk,

990 Tal:i-6yypynAY MUHeT AeI:iT- Tay-buuruldu minet deyt- Tay-buurul atma hindi,

Tal:i-6yypyn HeAeH aKCMbl? Tay-buurul n6<Jen aksadl? Tay-buurul neden akslyor?KaH 6anacbl KaKblKeH Kan balasl KakIkey Ran ~ocugu KamkeyYHAeH qblrbill anAbI AeI:iT, tiydon ~Iglp aldl deyt, evinden ~Iklp geldi,Tal:i-6yypyn MUHreH aTblHblH Tay-buurul mingen atlmn Tay-buurul binek aumn

995 KonYH 6yryn KapaAbl.- kolun btigtip karadl.- on ayaglnl btiktip baku.MaHaC-KaHAbIH qO~ TYHAYK, Manas-kandm ~oii ttindtik, Manas Han'ln ytiksek bacaslndanqO~ TYHAYKTYH KaAOO ~oii ttindtikttin kadoo bu ytiksek bacadan bir demir ~ivi6yrYHa KeTUn Kupunmp! butuna ketip kiriptir! bunun ayagina saplanml§tl!WcKeK-MuHeH TapTbln anAbl, iskek-minen Ulrtlp aldl, Kerpetenle ~ekip aldl.

1000 aHAa ai1TTbl~ CeMeTeH: anda aytuii Selmetey: Semetey Han da dedi ki:'3HeKe, 6y HeMeHe?' AeHT. 'Eneke, bu nernene?' deyt. "Annecigim bu nedir?"'qaMraparblM qaKKaH )!(ep, 'C;amgaraglm 'takkan cer, "Burasl bacamln Ylklldlgl yer,qarbill OTKO )!(aKKaH )!(ep: ~aglp atka cakkan cer: sonra da ate§c veridigi yer,KepereMAu KeCKeH )!(ep, keregemdi keslk.en cer, parmakltglmm kesildigi yer,

1005 Kecun aTKa xaKKaH )!(ep!- kesip atka cakkan cer!- sonra da ate§e verildigi yer!

qo~ TYHAYKTYH C;oii ttindtikttin Ytiksek bacadan bir tekKaAOO KanraH )!(ep, kadoo ~:algan cer, ~ivinin kaldlgl yer,

222 MANAS DESTANI

MaHaC-KaHAbIH enreH )Kep!Mapan aTKaH MaHnyy )Kep,KypaH aTKaH KYTTYY )Kep!

1 0 1 0 KaHblKeH Kapa~ KanraH )Kep,

qaKaHbl 6eHuaH oonroH )Kep,

CeMeTeH qYHaK 6onroH )Kep!'

KaHblKeH MblHbl aHTKaHAa,KaK TenKH aTblH MHHAH AeMT:

1015 'KaH CeMeTeH 6anaMAbl

YPYIIIKa )Ka~bIC qblrap6aHM,

e3YM 6Hp )KarblMAaH KHpHfi

KaTTYY YPYIII canaMM!' AeHT.

CeMeTeMAeM 6anacbl1020 3HeCHHaTTaH KeTepAY,

Keperere TaMbl AeHT,

'EY)Kypeu ryPyu qO~ 3HeQeqHU )KH6epHU canap!' Aeu,

QO~ 3HeCHH qaKaHbl,1 025 aHbl Ta~bm KOMAY AeHT.

MaHaCTblH yyny CeMeTeH,3M YPYIIIKa QblKTbl AeHT.

ToHYH TOOAaM KbmAbl AeMT,

KypMeHY YHAeM KblnAbl AeHT.1030 A6eKe, Ke6eIIl apaMAbl,

aHbl KapMau anAbl AeMT,

QO~ aTaCbl )KaKbln-6aM,aHbl KapMau anAbl AeHT.

CynuYKOPAYH QaTblHAa103 5 Kanbl~ TOTOH HQHHe

YQeeHY KepHU KOHAY AeHT,YHre KenHfi TYIIITY AeMT.YMre KHIIIH )KH6epAH:

'KaHbIKeM-MHHeH qaKaHAbl1040 KepereAeH QeQHU an!'

KaH 6anacbl KaHblKeH

AK-THHTeHH anAbl AeMT,anbln KenHU QYPKaAbl,

6y TOKOHHYH HQHHe1045 A6eKe, Ke6<C'IIIKe 6apAbl AeMT:

'A6eKe, Ke6eIIl apaM Kyn,

TepeMHYH aIIlblH 6epCe~qH!EaIIlblMHaH KapaM TYIIICeQY!

TepeMHYH aIIlbIH 6epCe~qH!1050 ApaKKa KHIIIH KOMCOl-\qy!

EaHraM6ap QaUKaH )Kony IIIyn!

)KaKblnTblH )Kal-\blC yynYHMaHacTbl caHraH Kony IIIyn!

"TwM6eHM!" Aece, KblnCal-\qbI!

1055 qaMraparblM qaKKaHCbIH,

qarbln OTKO )KaKKaHCbIH:

KepereMAH KeCKeHCHH,KeCHfi aTKa )KaKKaHCbIH!'

KonYH KonAoM KeCTH ACMT,

10606YTYII 6yrraH KeCTW AeMT-

Manas-kancun olgon cer!Maral atkan mayluu cer,kuran atkan kuttuu cer!Kamkey karan kalgan cer,

~akam beypay bolgon cer,Semetey it'unak bolgon cer!'Kamkey mJ:rtl aytkanda,kak telki atln mindi deyt:'Kan Semetl~y balamdluru§ka canl5; it'lgarbaym,ozum bir ca,glmdan kiripkattuu uru§ salaym!' deyt.Semeteydey balaslenesin attan kotordu,keregege tandl deyt,'Bucurop tUI"Up it'ofi ene~ip ciberip salar!' dep,it'°n enesin ~~akam,am tanlp ko~,du deyt.Manastm uu.Iu Semetey,em uru~ka it'.lktJ deyt.Tonun tooday klldl deyt,kurmonu uYljoy klldl deyt.Abeke, Kobi)§ aramdl,am karmap a:ldl deyt,it'on atasl Caklp-bay,am karmap aldl deyt.

Sulpukordun it'atJndakalln totoy i,~ine

uit'oonu kerip koydu deyt,uygo kelip tij§tu deyt.Uygo ki§i cilrerdi:

'Kamkey-minen ~akandlkeregeden it'6~ip al!'Kan balasl KamkeyAk-tinteni al,dl deyt,

allp kelip it'urkadl,bu tokoynun iit'ineAbeke, Kobc,§ko bardl deyt:'Abeke, Kobo§ aram kul,toromnun a§ln bersenit'i!Ba§lmnan karam tu§s6<;:u!Toromnun a~ln bersenit'i!Arakka ki§i ~:oysonit'u!Baygambar c;:apkan colu §ul!Caklptln canis uulunManastl say~:an kolu §ul!

"Tiybeym!" dese, kllsanit'l!~amgaraglm it'akkansln,c;:aglp atka cakkansln:keregemdi keskensin.kesip atka cakkansm!'Kolun koldoy kesti deyt,butun buttay kestideyt-

Manas Han'ln oldilgil yer!Maral vurdugu zengin.yer,

geyik vurdugu kutlu yer!Karnkey'e zindan alan yer,C;akan'a zehir alan yer.

Semetey'in dogdugu yer!"Karnkey bOyle dedi,koyu renk auna bindi."Han Semetey ~ocugumu,

vuru~a yalrnz gonderemem,kendim de yarnnda giderim,hen de Slkl dovil~ecegim!"

Semetey gen~ ~ocuk,anasml attan indirdi,

yurdun parmakllgma bagladl.Bilyilk annesi~ozilp kurtarmasln diye.bilyilk annesi C;akan'l da

parmakllga bagladl.Manas!n oglu Semetey,hemen vuru~a flrladl.

Giyimleri daglar gibi YIgdl,ceketleri evler gibi Ylgdl.

Abeke, Kobo~ haramlarlnikisini de yakaladl,bilyilk babasl Caklp-baY'1onu da yakaladl.

Sulpukor'un etegindeslk bir ormanm i~ine

il~ilnil gotilrilpdonilp eve geldi.Evine bir adam gonderdi:"Karnkey ile C;akan'.parmakllktan ~oz getir!" dedi.Han ~ocugu Kamkey,eline han~eri Ak-tinte'yi aid!,

dogruca ko~tu,bu slk ormamn i~ineAbeke ile Kobo~'e geldi:"Abeke, Kobo~, haram kullar,efendimin a~ml verin!Ustilmden bu utanc;: kalksln!Efendimin a~lm verin!Adamlara rakl daglulsm!Peygamberin koydugu tore budur'Caklp'm bir tek ogluManas! vuran eldir bu!Kadm "Varmam!" dese de al onu!Yurt ~adlrlml Ylktln,

YlklP ate~e yaktln,parmakllglml kestin,kesip ate~e yakun!"Bu ikisinin ellerini kesti,bu ikisinin yaklarlnl da kesti!

SEMETEY'!N DoGU~U 223

A6eKe, Ke6ellI apaM KYJIAY Abeke, Kobo§ aram kuldu Abeke, Kobo§, haram kullan

6up eJITYPyn canAbl AeHT! bir oilliriipsaldl deyt! sonra da oldiirdii!AnTblMbIIlITa qaKaHbIM Altlml§ta <;ak,~mm Altml§mdaki ~akan'lm)KaKbIn-6aHAbIH 6allIbIHa Caklp-baydm ba§ma Caklp-baY'ln ba§lmn

1065 6up oJITYPyn aJIAbI AeHT: bir olturup aId! dirt: iistiine oturup dedi ki:'Eup 3TerUM )KeJI allITbI, )KaKbln, 'Bir etegim cel a§tl, Caklp, "Bir etegimi reI a'1'tl, Caklp,6up 3TerUM ceH aIlITbI~, )KaKbIn- bir etegim sen a§tlfi, Caklp- bir etegimi sen a'1'tln, Caklp,KaH )KepUM ceH KeM TanTbI~, )KaKbln? kay cerim sen kern taptIfi, Caklp? neyimi eksik buldun, Caklp?MeHuH 6up yYJIYM .Menin bir uulum Benim biricik oglum

MaHac-KaH, )KaKbln, Manas-kan, CaklP, Manas Han, Caklp,1070 an TO30KKO cana6bI, )KaKbln? al tozokko salabl, Caklp? cehenneme mi gitsin, Caklp?

A6eKe, Ke6ellI apaMAbl, )KaKbIn, Abeke, Kobo§ aramdl, Caklp, Abeke, Kobo§, haramlan, Caklp,6eHIlIKe TYPTYn CaJIa6bl, )KaKbIn?' bey§ke llirllip :;alabl, Caklp?' behi§te mi gonderdin, Caklp?"

! KOJIYH KOJIAOH KeCTU AeHT, Kolun koldoy kesti deyt, Caklp'm iki elini kesti,'- 6YTYH 6YTTaH Kecm! butun buttay kesti! iki ayagml da kesti!, ,

f 1075 '3M KeKyperYM CYYAY!' Aen, 'Em kokiirogiim suudu!' dep, "~imdi yiiregim rahatladl,~ 'MeH KYAaHra Pa3bIMbIH!' 'Men Kudayga razlmm!' Tann'ya §iikiirler!"

~ EUPYIlIKypyn KOHAY! Aen, Bir ii§kiiriip koydu! dep, Sonra i'1'ini '1'ekip yineI[ 'MeH KYAaHra Pa3bIMbIH!' 'Men Kudayga razlmm!' "Tann'ya §iikiirler olsun!" dedi.

I:"

;

I

,""I ;'

Ie,;I~:

'"

i1;\W

.It'ti1~

111,,{1\

~I ',

Vll

SEME1'EY

1 OJI CeMeTeU )l(allI 60JIAY, 01 Semetey ca§ boldu, Semetey daha pek gen~ti,OJI aKblJ1AaH 6011I 60JIAY! 01 aklldan bo§ boldu! akIl da ennezdi!Tyy6au )l(aTbill TYUJIMbl, Tuubay catlp Ituyladl, Dogmadan tepinmi§ti 0,Tyypra KOH60u OUHOAY! tuurga konboy oynodu! baglanmadan oynaml§tl!

5 OH yqYHAe OK aTTbl, On ii~iindo ok attl, On ii~iinde ok atml§tl,OH 6emucUHAe )1(00 caHALl! on be§isinde c,oo saydl! on be§inde vuru§tu o!KaH aTaCblHaH KaJIraH Kan ataslnan J;algan Han babasmdaJI kalanKblpK qoporo 6am 60JIAY. kIrk ~orogo ba§ boldu. kIrk yigide ba§ oldu.AT ceMupun KYC 60JIAY, At semi rip kiis boldu, Giizde atlar semirip yaYllInca,

10 3P ceMupun TYc 60JIAY: er semirip tiis boldu: erler semirip gev§eyince:'ATTaHaJIbl, )l(opTony! 'Attanall, cort'Dlu! "Atlara binelim!" dedi,CarbIHbIn Caprbln MuHenu! Sagmlp sargll mineli! "Sevin~le at siirelim,TYUJIallIbill rynnap MuHenu! Tuyla§lp tulpar mineli! keyif ile at siirelim!AIlTbIH-3MeJI, Kypel{Keu, qOPOM! Altm-emel, Kurofikoy, ~orom! Altm-emel'i, Kilronkoy'ii, yigitlerim,

15 aHbl KepreH 6apCbl1{6bl? am korgon barslfibl? goren var ml?

llIeMeu-KaJIa, KbI3bln-)I(ap, ~emey-kala, I<izll-car, ~emey §ehrini, Klzll-cariaHbI KepreH 6apCblf\6bI? am korgon bal~lfibl? i~inizde goren var ml?

KyureH-ToKoM, Kyy-cepe, Kilygon-tokoy, Kuu-sere, Kilygon-tokoy, Kuu-sere ormanlarlnlaHbl KepreH 6apCbl1{6bl? am korgon barslfibl? i~inizde goren var ml?

20 TallI-Ma3apAaM KaMbIPAbl, Ta§-mazarday kamlrdl, Ta§-mazar adll dag ucunuaHbl KepreH 6apCbl1{6bl? am korgon barslfibl? gordiiniiz mil ~orlanm?

Tam-aKblPAblH KYY Tana, Ta§-akIl:dm kuu tala, Ta§-aklr bozkmnlaHbl KepreH 6apCbIf\6u? am korgon baIslfibi? gordilnilz mil yigitlerim?EyryHry KYH )l(aKmbI KYH- Bilgilngil kiln l::ak§1 kiln- Bugiln gilzel bir giln,

25 cYPYHau cyynan anbIf\ap, 40pOM, surunay suulap allfiar, ~orom, borazam ~alln, yigitlerim,KepeHeu KenTen CaJIbIf\ap, 40poM! kereney keptep sallfiar, ~orom! borularl ottilriln, yigitlerim!AK qaTbIPAbI 6YKTef\ep, Ak ~atIrdl btiktofior, Ak ~adlrl btiktilrtin yigitlerim,

AK-60pqYKKa )l(YKTel{ep, 40pOM! Ak-bor~ukka c:ilktofior, ~orom! ak deveye yilkletin, yigitlerim!KeK qaTblPAbI 6YKTOl{ep, 40pOM, Kok ~atlrdl bilktofior, ~orom, Gok ~adm bilktilriln, yigitlerim,

30 KeK-6op4YKKa )l(YKTef\ep, 40pOM! Kok-bor~ukka cilktofior, ~orom! gok deveye yilkletin, yigitlerim!AnTblMbIm 6aMTan, 6up aurbIp, 40pOM, Altlml§ bay tal, bir ayglr, ~orom, Altml§ klsrak, bir ayglr, yigitlerim,a3bIK Kblnbill auAal{ap!' azlk killp aydanar!' azlk i~in hazlrlatln!"Ara 40pO aMTTbI AeMT: Aga ~oro ayttl deyt: 0 zaman yigitler dedi ki: "'AuHanauH, aM )l(apKbIH, TepeM, 'Aynalayn, ay carkln, torom, "Camm giln 1§lgI, etendimiz,

35 Keqe aTaI{ MaHac ke~e atafi Manas eskiden baban Manasin zamanlnda,

TYllIYHAa, TepeM, tu§unda, torom, efendimiz,carblHbln Caprbln MHHreH6uc, repeM, sagmlp sargll mingenbis, torom, salmlp atlara binmi§tik, efendimiz,Kal{rauAaH )l(blnKbl Kafigaydan cllici Kangay'dan at silrilleri ~alml~tlk,

anraH6blc, TepeM! alganbls, torom! efendimiz,KerYQKeHAeu 3P TOHon Kogil~kondoy er tonop Erleri giivercin gibi soyup,KeeHy6yCTY 6acKaH6bIc: koonilbilstil baskanbls: gonlilmilzil ferahlatml~tlk!

40 carblcKaHAau 3P TOHon saglskanday er tonop Erleri saksagan gibi soyup,caHaa6bICTbl6acKaH6blc! sanaablstl bas~:anbls! endi§emizi bastlrml§tlk!)KoproHY )l(OJIro caJIraH6blc, Corgonu colgo salganbls, Yilrilk atlarl ko§turmu§tuk,)l(060nOH )l(°PYK KbmraH6blc! cobol on coruk kllganbls! kimini iyice yormu~tuk biz!

MANASDESTANI226

Azuularm arkaytlp, t6r6m, Glclrdatlp di~ g6sterip, efendimiz,at 61iimii kl.lmls, t6r6m: atlara 61iim sa~allm, efendimiz,muruttann :;erbeytlp, t6r6m, blYlklanm yukan burup,Er 61iimii kllamlS, t6r6m! erlere 61iim sa~allm, efendimiz!Makul bolot, ep bolot, t6r6m! OIdu, kabul, efendimiz!Em artall, cortolu, t6r6m! haydi biz de yiiriiyelim, efendimiz!"Anda turgan kIrk ~oro Orada duran kIrk yigit,~ogulup ~Iktl iiyiin6n, evlerinden toplamp ~Iktllar.bir birine a:{tI~lp: Birbirine dediler ki:.Ak-balta uulu C;ubaglm, "Ak-balta oglu C;ubaklm,adamdan ar~lk Inaglm, herkesten en yakmlm,B6riiniin uulu B6rii~iim, B6rii'niin oglu B6rii~iim,atIm aksap Icetkende, atlm aksadlgl vakitbek takalap beri~im! naIl saglam per~inlersin!T61g6~ii mi:nin T616giim, T61g6~ii ile T616kiim,

~Ibaga~l k6p ~orogo b616~iim! yigitler i~in ~am b6lenim!Klrktln ba~1 KIrgln-~al! Klrkln ba~l Klrgm-~al!Catkan koydu kozdurbas, Yatan koyunu kaldlrmaz,catlk tildiiii Aclbay!- tatll dilli Aclbay!Astlmls alt]ml~ka cetippis, Altml~ altlsma girdi,arkamls cetimi~ke cetippis- arkamlz yetmi~e dayandl.

altIml~ka ~lkkan~a, Altml~lna ~lkmcaya kadar biz,atasm Man/lstIn atm tokuduk: babasl Manas'm atlna ko~um taktlk,cetimi~ke ~]kkancs:a, yetmi~ine cs:lkmcaya kadarbalasln Semeteydin atln tokuduk! ~ocugu Semetey'in atIna ko~um taktlk.Ka~lrgannal1 kaytpagan, Saldlrandan ka~mayan,kaynllp coobm aytpagan, kacs:amak cevap vermeyen,kara kandull, k6k bittii kara kanjI, g6k bitli~unak bu k,m Semetey yavru Han Semeteya~uu biyk toolarga biiyiik daglann 6tesinebistl aydap ciiriip 6ltiir6t: bizi siiriip 6ldiirecek.kanllk kar~1 kelgende, Oniimiizde ihtiyarllk,

cigittik celip 6tk6nd6, gen~lik cs:agl yel gibi gecs:ti,agml kattul:l suularga cs:llglnca akan sularaaydap ciiriip 61tiir6t! bizi g6tiiriip 61diirecek.Keres attl mineli, Cenaze atlna binelim,kemin tondu kireli, kefen bezini giyelim,saglmp sarj~ll mineli, sallmp at lara binelim,sarglra sapaf cortolu, zorlu yola ~Ikallm,bulkuntup buudan mineli, sallanlp atlara binelim,buksatlp sapar ciirg61ii!' serer yoluna ~Ikallm!"KIrk ~oro el:ndi ciirdii deyt, Kirk yigit hemen yola ~Iktl,kllkanday nayza klltaytlp, saz gibi kargl salladllar,ceti kiind6r boldu deyt, aradan yedi giin ge({'ti,Semeteyge kabar tii~tii. Semetey'e bir haber geldi..Ak tei'ige !lulun ~a~tI!' deyt, "Ak paraYI sa~tllar!.Atamnan ~:algan murapl Atamdan kalan miraskIrk ~orom emdi ka~tI!' deyt. kirk yigidim ~imdi ka~tI!.Atamnan I:algan murapl Atamdan kalan miraslnattan koonu kaldlbl? atta g6nlii mii kaldl?Tondon k6c>nii kaldlbl? KIyafette g6nlii mii kaldI?E Kamkey, enekem, Ey Kamkey, an am benim,emi saa kayrllbaymm!- ~imdi sana d6nmem hen!Atamnan kalgan muraplm, Atamdan kalan mirasIm,

A3yynapblH apKai1Tbln, TepeM,45 aT enYMY KblnMblC, TepeM:

MYPY1TapbIH cep6ei1Tbln, TepeM,3p enYMY KblnaMblC, TepeM!MaKyn DonaT, 3n DonaT, TepeM!

3M apTanbl, )K°pTony, TepeM!

5 0 AMa TYpraH KblpK qOPOqorynyn qblKTbl yi1YHeH,

6Hp 6HpHHe ai1TbIIUbln:

'AK-6anTa yyny qyoarblM,

aAaM~aH apTbiK blHarblM,

55 EepYHYH yyny EepyqYM,aTblM aKcan KeTKeH~e,

l5eK TaKaJlan l5ePHqHM!

Tenreqy MeHHH TenerYM,

qblOaraqbl Ken qoporo OeneqYM!

60 KblpKTblH oaIUbl KblprbIH-qan!

)l(aTKaH KOMY Ko3Aypoac,

)KaTblK THn~yy A)Kbloai1!-

ACTblMblC anTblMblIUKa )KeTHnnHC,

apKaMblc )KeTHMHIUKe )KeTHnnHC-

65 aJITblMblIUKa qblKKaHqa,

aTaCblH MaHacTblH aTblH TOKY~YK:

)KeTHMHIUKe qblKKaHqa,

OaJIaCblH CeMeTei1AHH aTblH TOKY~YK!

KaqblpraHHaH Kai1TnaraH,7 0 Kai1pbmbIll )KOO6bIH ai1TnaraH,

Kapa KaHAYY, KeK OHTTY

qYHaK oy KaH CeMeTei1

aIUYY OHi1K Toonapra

OHCTbl ai1~an )Kypyn enTypeT:

7 5 KapblnblK KapIUbl KenreHAe,)KHrHTTHK )KenHn eTKeHAe,

arblHbl KaTTYY cyynapra

ai1Aan )Kypyn enTypeT!Kepec aTTbI MHHenH,

80 KeMHH TOH~y KHpenH,

carblHbln Caprbln MHHenH,

caprblpa canap )KopTony,6ynKYHTyn oyy~aH MHHenH,

6YKcaTbln canap )Kyprony!'85 KblpK qOPO 3M~H )KYPAY Aei1T,

KblnKaH~ai1 Hai13a KbInTai1Tbln,

)KeTH KYH~ep 6onAY Aei1T,

CeMeTei1re Ka6ap TYIUTY.

'AKTe~re6ynYH qaIUTbl!' Aei1T,90 ' ATaMHaH KanraH Mypanbl

KblpK qOPOM 3MAW KawTbl!' Aei1T., ATaMHaH KanraH Mypanbl

aTTaH KeeHY KanAblobl?

TOHAOH KeOHY KanAblobl?9 5 3 KaHblKei1, 3HeKeM,

3MH caa Kai1pbm6ai1MbIH!-

ATaMHaH KaJlraH MypanblM,