МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ САНХҮҮГИЙН

ЗАРЧИМ

НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН УДИРДАМЖ

2019 оны 12-р сар

Улаанбаатар хот, Монгол Улс

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 2

АГУУЛГА

НЭР ТОМЪЁОНЫ ТАЙЛБАР ............................................................................................................ 3

ТАНИЛЦУУЛГА................................................................................................................................... 4

ЗОРИЛГО ............................................................................................................................................... 4

1. ХЭРЭГЖҮҮЛЭЛТ БОЛОН ХАМРАХ ХҮРЭЭ ............................................................................. 4

2. МОНГОЛ УЛСЫН НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН

АСУУДЛУУД ........................................................................................................................................ 5

3. МОНГОЛ УЛСЫН НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН

АСУУДЛЫГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМ, ЗӨВЛӨМЖ ...................................................................... 8

4. БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ АРГАЧЛАЛ,

УДИРДЛАГА ....................................................................................................................................... 14

5. МОНГОЛЫН БАНК, САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД БОНУСИСТЕМ

ХЭРЭГЖҮҮЛЭХЭД ЗОРИУЛСАН ЗӨВЛӨМЖ ............................................................................. 16

6. МОНИТОРИНГ ............................................................................................................................... 18

7. ТАЙЛАГНАЛ................................................................................................................................... 18

ХАВСРАЛТ 1. НЭХМЭЛИЙН САЛБАР ДАХЬ БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН ГОЛ

АСУУДЛУУД ...................................................................................................................................... 20

ХАВСРАЛТ 3. ОУ-ЫН БОЛОН ДОТООДЫН ХУУЛЬ, ГЭРЭЭ КОНВЕНЦ, ДҮРЭМ

ЖУРМУУД .......................................................................................................................................... 24

ХАВСРАЛТ 4. НЭХМЭЛИЙН САЛБАРТ БАРИМТЛАХ ОЛОН УЛСАД БОЛОН МОНГОЛ

УЛСАД МӨРДӨГДӨХ ХОЛБОГДОХ БОН-ИЙН СТАНДАРТУУД ........................................... 27

ХАВСРАЛТ 5. МОНГОЛЫН НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН ХОЛБОГДОХ ТАЛУУД ............... 31

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 3

НЭР ТОМЪЁОНЫ ТАЙЛБАР

Үндсэн үйл

ажиллагаа

Бизнесийн үйл ажиллагаа

БХХ Биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч

Монголбанк Монгол Улсын Төв банк (Монголбанк)

ХХХ Химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч

БОМТ Байгаль орчны менежментийн тогтолцоо

БОН Байгаль орчин, нийгэм

БОН-ийн

эрсдэл

Бизнес болон эрсдэлийн удирдлагын шийдвэр гаргах явцад анхаарах

шаардлагатай харилцагчийн эрсдэл үүсгэж болзошгүй байгаль орчин, нийгмийн

асуудал

БОН-ийн

нөлөөлөл

Банкнаас санхүүжүүлж буй бизнесийн үйл ажиллагаанаас материаллаг, байгалийн

болон соѐлын орчин, түүнчлэн олон нийт, ажилчдад үүсэх бодит эсвэл болзошгүй

өөрчлөлтүүдийг ойлгоно. Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллүүд нь байгаль орчин,

хүн/олон нийтэд түр зуурын эсвэл байнгын шинжтэй, нөхөн сэргээгдэх эсхүл

нөхөн сэргээгдэхгүй шинжтэй байж болно. Байгаль орчны нөлөөлөлд хүний үйл

ажиллагаа (хүлэмжийн хий, бохирдол, амьдрах орчны өөрчлөлт гэх мэт)-наас

үүдэлтэй уур амьсгалын, усны, газар нутгийн өөрчлөлтүүд багтана. Нийгмийн

нөлөөлөлд тухайн харилцагчийн ажиллах хүч болон ойр орчмын олон нийт (эрүүл

мэнд, аюулгүй байдал, хүний эрх болон хөдөлмөрийн нөхцөл, газрын

маргаан/нүүлгэн шилжүүлэлт, авилга гэх мэт)-д нөлөөлөх нөлөөллүүд багтана

БОНУС Байгаль орчин нийгмийн удирдлагын систем

МХЕГ Мэргэжлийн Хяналтын Ерөнхий Газар

ХАБЭМ Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй.

Зарчмууд МУ-ын Тогтвортой санхүүжилт (ТоС)-ийн зарчмууд

ЖДБ Жижиг дунд бизнес

Тогтвортой

санхүүжилт

МУ-ын эдийн засгийн урт хугацааны хөгжилд, банкууд гагцхүү санхүүгийн ашиг

сонирхлоор бус байгаль орчин, нийгэмд хариуцлагатай байдлаар оролцох үүрэг

хариуцлагыг тодорхойлно

Зуд Зуд гэдэг нь өвлийн улиралд тохиолдох байгалийн гамшигт үзэгдэл

бөгөөд мал ихэвчлэн бэлчээрлэх боломжгүй болсноор мөн хүйтний

улмаас мал сүрэг олноор үхэж хорогдох үзэгдлийг нэрлэсэн Монгол

үг юм.

ТоС Тогтортой санхүү

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 4

ТАНИЛЦУУЛГА

Энэхүү удирдамжийг Монгол Улсын Тогтвортой санхүүжилт (ТоС)-ийн зарчмууд (Зарчим)-ын

дагалдах баримт бичиг болгон нэхмэлийн салбар болон ноос, ноолууран утас, хувцастай

холбоотой үйл ажиллагаанд зээл эсвэл бизнесийн, төслийн, худалдааны санхүүжилт олгодог

банкуудад зориулж боловсруулав. ТоС-ийн зарчмуудад дараах 8 зарчим багтана. Үүнд:

Зарчим 1 | Байгаль орчныг хамгаалах

Зарчим 2 | Ажилчид болон нутгийн иргэдийг хамгаалах

Зарчим 3 | Түүх, соѐлын өвийг хамгаалах

Зарчим 4 | Ногоон эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих

Зарчим 5 | Санхүүгийн үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох

Зарчим 6 | Ёс зүйтэй санхүүжилт, компанийн засаглалыг дэмжих

Зарчим 7 | Хариуцлагатай, ил тод байдлыг дэмжих

Зарчим 8 | Манлайлан үлгэрлэх

Нэхмэлийн салбарын төслийг санхүүжүүлж, харилцагчдад зээл олгож буй банкууд шинэ

харилцагч, төсөл, зээлийн эрсдлийг үнэлэхдээ Монгол Улсын Тогтвортой санхүүжилт (ТоС)-

ийн зарчмууд болон энэхүү салбарын удирдамжийг мөрдөнө. Салбарын удирдамжийг ТоС-ийн

8 зарчимд нийцэж, эдгээр зарчмуудын хэрэгжилтийг дэмжсэн байхаар боловсруулсан. Энэхүү

салбарын удирдамж нь байгаль орчин, нийгмийн эрсдэлийн удирдлагад голчлон анхаарсан

боловч банкууд эрсдэлийн удирдлагаас гадна тухайн бизнесийн байгаль орчин, нийгмийн үйл

ажиллагааг сайжруулах боломжуудыг энэхүү салбарын удирдамжаас судлаж, харилцагчдаа

санал болгох боломжтой.

ЗОРИЛГО

1. Нэхмэлийн салбарын үйл ажиллагаатай холбоотой БОН-ийн эрсдэл болон боломжуудыг

тодорхойлох.

2. Харилцагчийн зээлийн бүхий л хугацааны турш дахь БОН-ийн эрсдлийг үнэлэхэд

зориулж БОН-ийн эрсдэлийн ангиллын шалгуурыг тодорхойлох.

3. БОН-ийн эрсдэлийн удирдлагад олон улсын болон Монгол Улсын холбогдох стандарт,

тэргүүн туршлагыг авч хэрэгжүүлэх.

4. Харилцагчийн БОН-ийн гүйцэтгэл, үйл ажиллагааг сайжруулах боломжийг

тодорхойлох үндсэн зорилготой.

1. ХЭРЭГЖҮҮЛЭЛТ БОЛОН ХАМРАХ ХҮРЭЭ

Энэхүү удирдамжийг ТоС-ийн зарчмуудыг хэрэгжүүлж буй банкууд дагаж мөрдөх бөгөөд

нэхмэлийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй харилцагчийн бизнесийн үндсэн үйл ажиллагааг

хамруулна.

Нэхмэлийн салбар нь нэхмэлийн утас, олон төрлийн органик болон органик бус түүхий эдээс

гаргаж авсан даавуу, хувцасны үйлдвэрлэлийг хамарна. Энэхүү удирдамжийн хүрээнд зөвхөн

ноос, ноолуурын ширхэгтийг ээрмэл, нэхмэл утас, хувцас болгох буюу доор дурдсан үйл

ажиллагаанууд багтах бөгөөд үүгээр хязгаарлагдахгүй. Үүнд:

1. Түүхий эдийн үйлдвэрлэл

2. Боловсруулалт

3. Түгээлт

4. Хэрэглээ, хаягдал

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 5

Энэхүү удирдамжид хамаарах дэд үйл ажиллагаануудыг Хүснэгт 1-т харуулав.

Хүснэгт 1. Нэхмэлийн салбарын үйл ажиллагааны ерөнхий жагсаалт

Салбарын үйл ажиллагаа Дэд-салбарын үйл ажиллагаа

Түүхий эдийн үйлдвэрлэл - Мал үржүүлэг

- Мал маллагаа

- Бэлчээрийн маллагаа

- Тэжээл

- Вакцинжуулалт

- Малын эрүүл мэнд

- Түүхий эдийн боловсруулалт

Боловсруулалт - Ангилах

- Цэвэрлэх

- Ялгах

- Будах

- Ээрэх

- Сүлжих / нэхэх

- Оёх

- Эсгий/сүлжмэл бүтээгдэхүүн хийх

Түгээлт - Хадгалалт

- Тээвэрлэлт

- Жижиглэнгийн худалдаа

Хэрэглээ & хаягдал

- Дахин ашиглах

- Дахин боловсруулах

2. МОНГОЛ УЛСЫН НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН АСУУДЛУУД

Монгол дахь нэхмэлийн салбарын байгаль орчны асуудлуудад гадаргын болон гүний ус,

химийн аюултай бодис, эрчим хүчний хэрэглээ, хатуу болон шингэн хаягдал зэрэг хамаарна.

Харин нийгмийн асуудлуудад хөдөлмөрийн эрүүл, аюулгүй байдлын журмын мөрдлөг болон

малчид, хоршоодын хүсэл, шаардлага, малын тавлаг байдал багтана.

БОН-ийн эрсдэл гэдэгт тухайн салбарын бизнес эрхлэгчийн эрхлэж буй үйл ажиллагаанаас

шалтгаалан байгаль, цаг уур, бэлчээрийн даац, хүрээлэн буй орчин, хүний эрүүл мэнд, нутгийн

иргэдэд учрах болзошгүй нөлөөлөл, эрсдлийг хамааруулж ойлгоно. Монгол Улсын нэхмэлийн

салбарын БОН-ийн болзошгүй эрсдлүүдийг Хүснэгт 1-т үндэслэн Хавсралт 1-т жагсаасан

болно. Хүснэгт 2-т Монгол Улсын нэхмэлийн салбарын өнөөгийн БОН-ийн асуудлуудыг

жагсаав.

Хүснэгт 2. Монгол Улсын нэхмэлийн салбарын БОН-ийн асуудлууд, ангиллаар

Ангилал Асуудал

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 6

Химийн орц - Чанар муутай, эсвэл химийн орцыг бүртгэлжүүлээгүй;

- Химийн лабораторууд нь хоруу шинж чанарыг тооцож

гаргах чадавхигүй учир олон улсын стандарттай харьцуулах

боломжгүй;

- Гарал үүсэл нь тодорхойгүй Азо будаг (Ланасет, Ланасол)-

ийн учруулж болзошгүй хохирол;

- Тоног төхөөрөмж, бараа материалд ашигласан химийн

бодисын албан ёсны бүртгэл байхгүй;

- Химийн бодисын үр ашигт хэрэглээ бага, ихэнх үйлдвэрүүд

угаах процессын үед ашигладаг химийн бодисын нийт

хэмжээг бууруулах судалгаа хөгжүүлэлтийн ажлыг бараг

хийдэггүй;

- Цөөн тооны компани химийн бодисын худалдан авалт,

хадгалалт, дамжуулалт, хэрэглээгээ дотоод норм журмаар

зохицуулдаг.

Дийлэнх улсын лабораториуд мониторинг, аудит хийх чадавхи сул.

Иймээс салбарын компаниуд химийн бодисын хоруу чанар,

биологийн задралтай холбоотой тодорхой арга хэмжээ авах

боломж маш бага.

Агаарт ялгарал

(агаарын чанарт

үзүүлэх нөлөөлөл)

Үйлдвэрлэлээс ялгарах яндангийн хий, тоос, ширхэгтээс ялгарах

микро бохирдуулагчид, тосны аерозол, үнэр.

Эрчим хүчний хэрэглээ - 1 кг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд зарцуулагдах эрчим

хүчний хэрэглээний үнэлгээ, нарийвчилсан аргачлалаар

хийгдсэн судалгаа байхгүй. Одоогийн байдлаар энэ тоон

мэдээг бүтээгдэхүүний тоог эрчим хүчний тарифаар

хувааж тооцоолж байгаа явдал;

- 1 кг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд зарцуулагдах эрчим

хүчний хэрэглээг багасгах зорилт, бодлого байхгүй;

- Дулааны алдагдал, барилгын дулаалгыг сайжруулах арга

хэмжээ авахад санхүүгийн хөшүүрэг дутагдалтай;

- Эрчим хүчний хэрэглээний 50-75%-ийг халуун уур эзэлж

байгаа ч эрчим хүчний балансын тооцоонд ордоггүй.

Одоогоор эрчим хүчний хэрэглээний хяналтын тогтолцоо сул учир

компаниуд ашиг тусыг нь тооцоолж эрчим хүч хэмнэх төлөвлөгөө

гаргадаггүй, халуун ууртай холбогдон гарч буй эрчим хүчний

хэрэглээг илүү үр ашигтай болгох арга хэмжээ авахгүй байна.

Ажлын байрны эрүүл

ахуй, хөдөлмөрийн

аюулгүй байдал

- Санхүүгийн боломж, хүний нөөц дутмаг;

- Яаралтай түргэн тусламжийн үед шуурхай үйлчилгээ

үзүүлэх боломжтой бэлтгэгдсэн ажилтнууд дутмаг;

- Ажилтнуудад зориулсан ажлын байрны эрүүл ахуй,

аюулгүй байдлын талаарх сургалт хомс.

Нийгэм - Жендерийн асуудаl - МУ-ын ноос, ноолуур боловсруулах

үйлдвэрүүдийн нийт ажилтнуудын 85% орчим нь

эмэгтэйчүүд байна. Харин үйлдвэрлэлийн процесс дахь

нийт ажилтнуудын жендерийн харьцаа нь харьцангуй

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 7

ойролцоо буюу эмэгтэйчүүд 47%, эрэгтэйчүүд 53% 1эзлэж

байна;

- Хүний эрхийн суурь шаардлагыг үйлдвэрүүд дагаж мөрддөг

хэдий ч ялгаварлан гадуурхалтын шинжтэй үйл хөдлөлийг

илрүүлэх, хэмжих, асуудлыг бууруулах, түүнтэй тэмцэх

тодорхой баримтжуулсан бичиг баримт, бодлого төдийлөн

байхгүй;

- Үйлдвэрлэлийн онцлогоос хамааран 24 цаг тасралтгүй үйл

ажиллагаа явуулах шаардлагатай холбоотойгоор илүү

цагаар ажиллах, шөнийн ээлжээр ажиллах тохиолдол элбэг

байдаг.

Хөрсний доройтол 2016 оны мониторингийн өгөгдлөөс харахад хөрсний дээж авсан

газруудын 42% нь хэвийн буюу доройтоогүй, 13.5% нь бага зэрэг

доройтсон, 21.1% нь дунд зэрэг доройтсон, 12.8% нь их доройтсон,

10.3% нь бүрэн доройтсон түвшинд байна.

Хаягдал ус - Будах, цэвэрлэх процессын үед хэрэглэдэг ус цэвэршүүлэх

аргачлал болон байгууламж нь хуучирсан (зарим цэвэрлэх

байгууламжийг ойрын хугацаанд хийхээр төлөвлөж байгаа);

- Нэгдсэн журмаар нэхмэл, сүлжмэлийн үйлдвэрүүдэд

тавигдах хяналт, мониторинг дутмаг;

- Бохир усны чанарын норм (t, pH, BOD, COD) -ын хяналт

бага, хууль журам дагаж мөрдөх нь бага;

- Хаягдал усны хэмжээ, чанарын шалгалт, бүртгэлжүүлэлт

сул;

- Бохир усны хэмжээг багасгах, чанарыг сайжруулах талаар

төлөвлөгөө гаргаж, батлуулах нь ховор;

- Цөөн тооны компаниуд ISO 14000 стандартыг хангах

сонирхолтой байна2;

Бохир ус болон хаягдал усны менежмент, чанарын хяналтын

асуудал нь МУ-ын нэхмэлийн салбарын байгаль орчин, нийгмийн

асуудалд хамгийн том байр суурийг эзлэж байна.

Усны хэрэглээ - Эрчим хүчний тооцооллын адилаар МУ-ын нэхмэлийн

салбарт 1 кг нэхмэл, сүлжмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд

зарцуулах ёстой усны хэмжээг нарийвчлан тооцоолсон

үндэсний хэмжээнд дагаж мөрдөх салбарын хэмжээний

аргачлал байхгүй байна;

- Маш олон үйлдвэрүүд төвийн шугам болон хувиараа ухаж

гаргасан гүний худгаас усны хэрэгцээгээ хангаж байна. Энэ

асуудлыг зохицуулах тодорхой дүрэм, журмын биелэлт

одоогоор маш сул байна;

- Норгох, будах процессын шат болгонд хэрэглэгддэг усны

хэмжилт, мониторинг, бүртгэлжүүлэлт маш сул;

Хэдийгээр МУ-ын нэхмэлийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй

үйлдвэрүүдийн усны хэрэглээ ОУ-ын дундажаас даруй 1.6дахин

өндөр гэсэн тооцоолол байдаг ч усны үр ашгийн хэмжилт нь

1 1 http://www.mongoltextile.mn/?page_id=773 2 Baseline Assessment Report 2019, Step EcoLab

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 8

үйлдвэрүүдийн хувьд анхаарч үзэх нэн тэргүүний шаардлага биш

байгаа нь харагдаж байгаа бөгөөд усны хэрэглээний хэмжилт,

бүртгэл, хяналт хүртэл тун сул байна.

Дээр дурдсан асуудлууд нь байгаль орчин, нийгэмд дунд болон өндөр эрсдэл учруулдаг

(Хүснэгт 3) бөгөөд МУ-ын нэхмэлийн салбарын БОН-ийн эрсдлийн түвшинг гаргахдаа олон

улсын төслүүдийн3 хийсэн өмнөх болон одоогийн судалгаанд дурдсаны дагуу байгаль орчин,

нийгэмд үзүүлэх урт хугацааны нөлөө болон асуудлын цар хүрээнээс нь хамааруулан гол

асуудлуудыг тодорхойлсон болно.

Хүснэгт 3. Монголын нэхмэлийн салбарын БОН-ийн эрсдэлд үндэслэн гаргасан гол БОН-ийн

эрсдлийн түвшин

Эрсдлийн түвшин Асуудал

Өндөр эрсдэлтэй үйл ажиллагаа гэдэгт

байгаль орчин, нийгэмд их хэмжээний,

олон төрлийн, үл сэргээгдэх сөрөг

нөлөөлөл, эрсдэл учруулж болзошгүй үйл

ажиллагааг хамааруулна.

- Бэлчээрийн муу менежмент болон

бэлчээрийн даац хэтэрсэнтэй

холбоотойгоор малын тоо толгой

ихэссэн.

- Хаягдал ус цэвэршүүлэх систем

муу/байхгүйгээс үүдэлтэйгээр байгаль

орчны бохирдол, хөрсний болон

гадаргын усны бохирдол нэмэгдэж, хүн

болон амьтны эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө

үзүүлэх эрсдэл бий болж байна.

Дунд зэргийн эрсдэлтэй үйл ажиллагаанд

байгаль орчин, нийгэмд орон нутгийн

шинж чанартай, бага хэмжээний, нөхөн

сэргээгдэх боломжтой эрсдэл / сөрөг

нөлөөлөл учруулах үйл ажиллагаа

багтана.

- Эрчим хүчний ул мөрийн үнэлгээ,

аргачлал муу байгаатай холбоотойгоор

шаардлагагүй эсвэл хэмнэгдэж болох

эрчим хүчний зардал гардаг.

- Усны хэрэглээ (газрын гүний усны шууд

ашиглалт)-ний хяналт, менежмент

хийдэггүй байдал нь усны нөөц багасахад

хүргэж болно.

- Санхүү, хүний нөөц дутмаг шалтгаанаар

ажлын байрны эрүүл ахуй, хөдөлмөрийн

аюулгүй байдал сайн хангагддаггүй.

3. МОНГОЛ УЛСЫН НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН АСУУДЛЫГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМ, ЗӨВЛӨМЖ

Хүснэгт 4. МУ-ын нэхмэлийн салбарын БО, нийгмийн асуудлууд ба түүний хяналт

3AХБ - ХАА-г дэмжих

ХХМЭА - Монголын Тогтвортой ноолуур - ширхгийн нийлүүлэлтийн сүлжээ

GGAHP - Ногоон алт ба амьтны эрүүл мэнд

SFA- Тогтвортой ноолуур

НҮБ-ийн хөгжлийн хөтөлбөр - Тогтвортой ноолуурын гинжин хэлхээ

WCS - Тогтвортой ноолуур

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 9

Асуудал Хяналт

Эрчим хүчний

хэрэглээ

1. ISO 50001 сертификатжуулалт авч хэрэгжүүлэн баталгаажуулах нь

эрчим хүчний хэрэглээний тэргүүн туршлага бөгөөд үүний дагуу

компаниуд эрчим хүчний менежментийн тогтолцоо үүсгэснээрээ эрчим

хүчийг илүү үр ашигтай зарцуулах үйл ажиллагаануудыг авч

хэрэгжүүлдэг. Байгаль орчны хувьд мөн яг ижил загвартай ISO 14001

сертификатжуулалт байх ба өөрсдийн эрчим хүчний менежментийг

байгаль орчны менежментийн нэг хэсэг болгон нэгтгэхэд илүү амар

болгодог. OEKO-TEX STeP стандарт4 нь эрчим хүчний хэрэглээнд

тодорхой жишиг утга зааж өгдөггүй. Гэсэн хэдий ч ОУСК-ийн

Нэхмэлийн салбарын БОН, аюулгүй байдлын удирдамжид5 дараах арга

замуудыг тодорхой тусгаж өгсөн байдаг:

- Эрчим хүчний хэрэглээ банны эзлэхүүнээс хамаарах учир банн-

будагны харьцааг бага байлгах (e.g. jet dyeing and package dyeing);

- Ус, эрчим хүч хэмнэхийн тулд үйлдвэрлэлийн процессуудыг үр

ашигтайгаар хооронд нь уялдуулах арга замуудыг хайн хэрэгжүүлэх,

жишээ нь цэвэрлэх, цайруулах шатыг нэгтгэх г.м;

- Тасралтгүй будах/цайруулах арга хэмжээнээс хаягдал дулааныг

сэргээн шинээр ус халаахад ашиглах, хөргөлтийн усыг багц будагт

машинуудаас ялгарсан хаягдал шингэний дулаанаар эргэн халаах.

2. Үр ашиг багатай, эрчим хүчний зарцуулалт өндөртэй процессуудыг

багасгах эсвэл тэднээс татгалзахын тулд эрчим хүчний хэрэглээнд

мониторинг хийдэг болох:

- Талбайн болон үйлдвэрлэлийн дулаалгад зориулсан уурын тоолуурыг

тусад нь суурилуулах;

- Үйлдвэрлэлийн хэсэг тус бүрт зориулсан эрчим хүчний тоолуур

суурилуулах.

3. Эрчим хүчний зарцуулалтын суурь судалгааг бэлтгэх. Тайлан нь дараах

зүйлсийг агуулах ч үүгээр хязгаарлагдахгүй.Үүнд:

- Үйлдвэрлэлийн процесс явагддаг хэсэг тус бүрийн эрчим хүчний

хэрэглээ;

- Боломжтой бол тоног төхөөрөмж тус бүрийн эрчим хүчний шошго

(тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэгчээс асууж болно);

- Үйлдвэрлэлийн процесс явагддаг хэсэг тус бүрийн уурын хэрэглээ;

- Уурын хэрэглээ, орц, гарцын хэмжигдэхүүнүүд;

- Кг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардагдах цахилгаан, кВц/кг;

- Кг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардагдах уурын хэрэглээ, MЖ/кг;

- Хэрэглэсэн цахилгаан, уурын тооцоон дээр үндэслэн ялгаруулсан

CO2 (нүүрсхүчлийн давхар исэл)-ийн хэмжээг тооцох.

4. Компанийн хэмжээнд эрчим хүчний хэрэглээг багасгах зорилт бүхий

Байгаль орчны албан ёсны бодлого, журам батлах.

5. Байгаль орчин, эрчим хүчний бодлогын хэрэгжилт хангах хариуцах

ажилтан томилох.

4 https://www.oeko-tex.com/importedmedia/downloadfiles/STeP_by_OEKO-TEX_R__-_Standard_en.pdf 5 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/711c2479-baf7-461a-aa85-0e483625550a/Final%2B-

%2BTextiles%2BManufacturing.pdf?MOD=AJPERES&CVID=jqeIcTk&id=1323162617789

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 10

6. Эрчим хүчний хэмнэлтийн талаар ажилтнууддаа сургалт орох, түүнийгээ

баталгаажуулах.

7. Үйлдвэрийн хэсэг тус бүрийн эрчим хүчний хэрэглээний бүртгэлийг

хадгалах.

Химийн хорт,

аюултай

бодис

1. Химийн хорт, аюултай бодисын хэрэглээнээс зайлсхийх, боломжгүй

бол дор жагсаасан багасгах зөвлөмжүүдээс хэрэгжүүлэх, үүнд:

- Аюултай байж болзошгүй өнгөц идэвхтэй бодисуудыг хортой байж

болзошгүй метаболит үүсгэдэгггүй биологийн задралд ордог

нэгдлүүдээр орлуулах;

- Бэлтгэх болон будах үе шатад хэрэглэгддэг биологийн задралд

ордоггүй, нарийн төвөгтэй бодисуудаас татгалзах (жишээ нь: аюул

багатай нэгдлүүд сонгож хэрэглэх, эсвэл төмөр болон шүлтлэг

катионуудыг салгадаг процессын өөрчлөлт хийх);

- Формальдегидийн өндөр агууламж бүхий түр зуурын гал

хамгаалагч ба харилцан холбогч (crosslinking) бодис ашиглахаас

зайлсхийх;

- Химийн хорт болон тэсвэртэй, органик болон органик бус нэхмэл

хадгалалтын химийн бодисууд (жишээ нь, бромжуулсан ба

хлоржуулсан нэгдлүүд, дандрин, хүнцэл, мөнгөн ус) болон бусад

өнгөлгөөний процессуудыг биологийн задралд ордог бодисоор

солих;

- Тодорхой нөлөө бүхий хөөсрөлтийн эсрэг нэгдлүүдээс татгалзах

эсвэл дахин боловсруулах, биологийн задралд ордог бодисоор

орлуулах зэргээр уг бодисын хэрэглээг багасгах;

- Нэхэх, хэрэх технологид хэрэглэгддэг тосыг сонгохдоо хүнд

металлын агууламжгүйг сонгох;

- Цэвэрлэх шатанд үнэрт уусгагч хэрэглэхгүй байх;

- Сав, савалгаа боодол нь PVC агуулаагүй байх зэрэг багтана.

2. OEKO-TEX STeP стандартын дагуу химийн менежментийн систем нь

дор хаяж дараах асуудлуудыг тусгасан байх ёстой. Үүнд:

- Химийн бодистой холбоотой компанийн бодлого;

- Химийн бодисын менежмент хариуцсан ажилтан томилох;

- Химийн бодисын жагсаалт гаргах (OEKO-TEX6-ийн Стандарт 100

жагсаалтыг мөрдөх боломжтой);

- Химийн бодисын анхан шатны мэдээллийг цуглуулах (GHS

удирдамж);

- Химийн бодисын талаар цогц мэдээлэлтэй байх (идэвхтэй судалгаа,

өгөгдөл);

- Хууль эрх зүйн шаардлага ба худалдан авагчийн шаардлагын каталог

(хориглох бодисын жагсаалт) -ын хувьд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнд

тавигдах шаардлагын талаар мэдээлэлтэй байх;

- Чухал химийн бодисуудыг тодорхойлж эрсдэлийн үнэлгээ хийх,

- Ногоон химийн бодисыг дэмжих7.

Хаягдал ус 1. OEKO-TEX STeP удирдамжийн дагуу хаягдал усны менежментэд дараах

зүйлийг багтаах ёстой. Үүнд:

6 https://www.oeko-tex.com/importedmedia/downloadfiles/STANDARD_100_by_OEKO-TEX_R__-_Standard_en.pdf 7 "12 Principles of Green Chemistry - American Chemical Society". Америкийн химийн хүрээлэн

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 11

- Нэхмэл ба арьс ширний үйлдвэрлэлийн процессоос гарсан бохир

усыг тухайн үйлдвэрийн эзэмшдэг эсвэл хотын бохир ус цэвэрлэх

байгууламжийн нэг хэсэг болгон ажиллуулдаг бохир ус цэвэрлэх

байгууламжид (шууд хаях) цэвэрлэнэ;

- Шаардлагатай параметрүүд дээр үндэслэн бохир усны дээж авах,

турших ажлыг бие даасан эрх бүхий лабораторын/шинжилгээний

байгууллага гүйцэтгэнэ;

- Ус цэвэрлэх байгууламжийн үйл ажиллагаа, зураг төслийг хангах.

Хууль эрх зүйн болон/эсвэл дагаж мөрдөхөөр тохиролцсон заалтыг

мөрдөж байгаагаа баталгаажуулсан байх;

- Хэрэв хууль эрх зүйн шаардлага байхгүй бол байгаль орчны

бохирдлыг эх үүсвэрт нь бууруулах, хог хаягдлыг багасгах, хаягдал

усанд хяналт тавих гэх мэт "сайн туршлага"-т багтах зарчмуудыг

дагаж мөрдөх бөгөөд STeP стандартын жишиг баримт бичигт нийцэж

байх;

- Шаардлагатай параметрүүд дээр үндэслэн хаягдал усны дээж авах,

турших ажлыг бие даасан эрх бүхий лабораторийн/шинжилгээний

байгууллага гүйцэтгэнэ.

2. Хаягдал усны тоолуур суурилуулах: Хаягдал усны эзэлхүүнийг бүртгэж,

баримтжуулах, бохир ус цэвэрлэх байгууламж үйл ажиллагаа явуулаагүй

эсвэл баригдаж байгаа бол лагны ялгарлыг бүх үйлдвэрлэлийн

процессын түвшинд хянах.

3. Компанийн жилийн төлөвлөгөөнд бохир усны ялгарлыг багасгах,

хаягдал усны чанарыг сайжруулах зорилтуудыг тавьж, цаг тухай бүрт нь

хянан сайжруулж байх.

4. Байгаль орчны нөлөөллийн баримтлалыг хэрэгжүүлэх анхны алхам

болгож ISO 14000 стандартийг хэрэгжүүлэхээр зорих.

5. Цэвэрлэх байгууламж эсвэл үйлдвэрлэлийн процесуудын холбогдох үе

шатанд саарал ус дахин ашиглах боломжийг судлан дэмжих.

Үйлдвэрлэлийн процесс тус бүрийн тодорхой үйл ажиллагаанд өгөх

зөвлөмж3:

Цэвэрлэх:

- Биологийн задралд ордог, хортой метаболит үүсгэдэггүй бэлэн

цэвэрлэгээний бодис, өнгөц идэвхтэй бодисуудыг ашиглах (e.g.

Алкилфенол (APEO)-ийг этоксилат спиртээр орлуулах);

- Хатаахаас өмнөх шатанд усыг механик аргаар зайлуулах процессыг

оновчтой болгох;

- Усанд уусдаггүй тоснуудыг арилгахдаа дэгдэмхий органик нэгдэл

(VOC) бага үүсгэдэг уусгагч хэрэглэх.

Будах:

- Ликёр ба даавууны харьцаа (liquor-to-fabric ratio)-г багасгадаг

цайруулах аргыг ашиглах (жишээ нь, jet and package dyers and pad

batch techniques);

- Будагч бодисын найрлагад биологийн задралд орох боломжтой

шингэлэх бодис ашиглах (өөхний хүчлийн эфир эсвэл боловсруулсан

үнэрт сульфоны хүчил дээр суурилсан);

- Хромон будгийг реактив будагч бодисоор орлуулах. Бензидин

суурьтай азо будгууд, хүнд металлын агууламжтай будгууд, хлорин

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 12

суурьтай будгуудаас татгалзах хэрэгтэй. Хорт хавдар үүсгэгч үнэрт

аминуудыг үүсгэх боломжтой азо будгуудаас мөн татгалах ёстой;

- Будах процессоос гарсан хаягдал усыг цэвэрлэхдээ электролиз,

ультрафилтер, эсвэл эсрэг осмоз, идэвхижүүлсэн лаг, флокуляц,

исэлдэн ангижрах гэх мэт түгээмэл хэрэглэгддэг аргыг ашиглана.

Усны хэрэглээ 1. 7 хоног тутам боловсруулалтын шат бүрээс гарч буй гарцанд

хэрэглэгдэж буй усны хэмжээ (м3/кг) -г бүртгэж, тооцоолж,

баримтжуулах.

2. Усны хэрэглээний өгөгдөл болон трендэд үндэслэн усны хэрэглээг

эзлэхүүн, мөн нэгж нэхмэл/сүлжмэл бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд

зарцуулагдаж буй усны хэмжээний хувьд усны хэрэглээг багасгах

дотоод төлөвлөгөө, зорилт тавьж, усны үр ашигтай байдлыг

дээшлүүлэх.

3. Нэхмэлийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд юуны

түрүүнд тусдаа усны тоолуур суурилуулах шаардлагатай. Тухайлбал

боловсруулалтын шат бүрт буюу ариун цэврийн байгууламж, хоолны

газар, ногоон байгууламж гэх мэт.

4. Ямарваа эх үүсвэрээс авч буй ус дотоодын болон улсын хууль

тогтоомжтой нийцсэн байх ёстой. Усны зөвшөөрөд авахыг шаарддаг

бол тухайн зөвшөөрлийн хугацаа хэтрээгүй, бэлэн байх ёстой.

Үйлдвэрлэлийн процесс тус бүрийн тодорхой үйл ажиллагаанд өгөх

зөвлөмж3:

Угаах:

- Хүнд, тунамтгай хатуу бодисуудыг арилгах угаах арга зам, системийн

загварыг байнга сайжруулах, ноосны өөх тосыг (борлуулах

зорилгоор) илүү сэргээн авах, эцсийн байгууламжийн хаягдал уснаас

хаягдал дулааныг авч ашиглах, усны хэрэглээг хянах;

- Илүү оновчтой үйл ажиллагааны цикл, арга замыг сонгож нэг

циклийн үргэлжлэх хугацаа, дараалан будах үед угаах усыг дахин

ашиглах, эсвэл тасралтгүй төхөөрөмжид урсгалын эсрэг усаар зайлах,

будаганд хэрэглэгдсэн усыг дахин ашиглах;

- Механик усгүйжүүлэх төхөөрөмжийг ашиглан ирж буй даавууны

усны агууламжийг багасгах, нэхмэлийн машины эрчим хүч

ашиглалтыг багасгах;

Будах:

- Шаардлагатай гэж үзвэл, уламжлалт бөөнөөр нь будах үйл явцад

хэрэглэгдэх усны ашиглалтыг багасгах зорилгоор тасралтгүй эсвэл

хагас тасралтгүй будах үйл явцыг сонгох;

- Илүү оновчтой үйл ажиллагааны цикл, арга замыг сонгож нэг

циклийн үргэлжлэх хугацаа, дараалан будах үед угаах усыг дахин

ашиглах, эсвэл тасралтгүй төхөөрөмжид урсгалын эсрэг усаар зайлах,

будагт хэрэглэсэн усыг дахин ашиглах;

Хөрсний

доройтол

1. Бохирдлыг бууруулах арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх. Жишээ нь,

бохирдлоос сэргийлэх ажлын төлөвлөгөө гаргах (агаар, ус, хөрсний

чанарын мониторинг оролцуулаад)

2. Малчдын дунд тогтвортой ноос, ноолуурын үйлдвэрлэл, бэлчээрийн

менежментийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх хөшүүрэг үүсгэх

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 13

3. Ноос, ноолуурын түүхий эдийн мөшгөх тогтолцоог хэрэгжүүлэх

Агаарт

ялгарах

Бохирдлыг бууруулах арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх. Жишээ нь

бохирдлоос сэргийлэх ажлын төлөвлөгөө гаргах.

Тоос:

- Тоос ялгаруулдаг төхөөрөмжийг хаалттай байлгах, дотооддоо

агааржуулах системтэй байх;

- Ажлын талбайгаас тоос татах, дахин боловсруулах системүүдийг

ашиглах;

- Гадаах агаарт тоос ялгаруулахаас сэргийлж даавуун шүүлтүүр

суурилуулах.

Агаар бохирдуулагчид:

- Агааржуулалтын үед татсан агаар нь сэргээж эргэлтэд оруулах

систем рүү шилжих шаардлагатай;

- Ялгарлыг хянах арга зам ашиглах (жишээ нь, абсорпци, химийн

цэвэрлэгээ).

Дэгдэмхий органик нэгдлүүд ба тосны аэрозолууд:

- Уусгагчийн хэрэглээг багасгах тоног төхөөрөмж суурилуулах;

- Даавуунаас тосыг нь салгахдаа дэгдэмхий уусгагчийн оронд усан

суурьтай арга хэрэглэх;

- Цэвэрлэгээний уусгагчийг (ялангуяа хлоржуулсан уусгагчдыг) илүү

хор багатай уусгагчаар орлуулах.

Үнэр:

- Үнэр ихтэй бодисуудыг нөлөө багатай бодисоор орлуулах (жишээ нь,

хүхрийн агууламжтай будах бодис, ангижруулагч бодисуудыг

хүхэргүй, ангижирсан биш будагч бодисоор орлуулах, цэвэрлэгээний

дараах будах үе шатанд натрийн дитионитийг алифатик богино

гинжит хүхрийн хүчлийн төрлүүдээр орлуулах);

- Үнэртэй химийн бодисын хэрэглээг багасгахаар төхөөрөмжөө

өөрчлөх, шинээр суурилуулах.

Үйлдвэрлэлээс агаарт ялгарах зөвшөөрөгдсөн жишиг хэмжээг OEKO TEX

STeP стандартаас харах боломжтой.

Ажлын

байрны эрүүл

ахуй,

хөдөлмөрийн

аюулгүй

байдал

1. ОУХБ-ын хөдөлмөрийн стандарт болон Монгол Улсын хөдөлмөрийн

хуулийг дагаж мөрдөх,

2. Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль, Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд,

аюулгүй байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх.

3. Тодорхой зөвлөмжүүд:

- Аюултай химийн бодисыг агуулдаг сав, агуулахыг тодорхой зааж,

аюулгүй хадгалалтыг хангаж ажиллах;

- Химийн бодис бүр, ялангуяа цэвэрлэгээний болон будагч бодисууд

нь материалын аюулгүй байдлын талаарх мэдээлэлтэй байх;

- Химийн бүтээгдэхүүний зохисгүй хэрэглээ болон аливаа осол аваар

гарсан тохиолдолд ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг заах

зорилгоор анхан шатны тусламжийн мэдээллийг жагсаан байрлуулах;

- Ослын үеийн аюулгүй ажиллагааны төлөвлөгөөг батлаж, турших

ёстой бөгөөд аюулгүй гарцын тэмдэглэгээг шаардлагатай газруудад

байршуулах;

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 14

- Өдөр тутмын зааварчилгаа нь тоног төхөөрөмжийн зохистой

ашиглалтаас гадна тодорхой аюулгүй ажиллагааны дүрмийн дагуу

ажиллахыг сануулсан мэдээллүүдийг агуулж байх;

- ОУСК-ийн Байгаль орчин, эрүүл мэнд аюулгүй байдлын ерөнхий

удирдамж8 болон OEKO TEX STeP стандартуудад дуу чимээ, гэрэл,

ионжуулагч/ионжуулдаггүй цацраг, дулаан, физикийн химийн

аюултай байдлын удирдлага зэргийг тусгасан байна.

Нийгэм 1. Хамтын гэрээ, хүний эрхийн олон улсын конвенцийг дагаж мөрдөх.

2. Иргэдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд сөрөг нөлөөлөл үзүүлэхээс

зайлсхийх.

Тусгайлсан зөвлөмж:

- Ялгаварлан гадуурхах, дээрэлхэх, доромжлолын эсрэг заалтыг холбогдох

бодлого, журамд тусгах;

- Ялгаварлан гадуурхалт, доромжлолыг таслан зогсоох, сэргийлэх арга

хэмжээнүүдийг авах;

- Тус тохиолдлуудыг хэрхэн шийдэх, бүртгэх журмыг боловсруулж

хэрэгжүүлэх;

- Бүх шинэ ажилтнууд/талуудад ялгаварлан гадуурхалтын эсрэг бодлого,

журмын талаар таниулах сургалт орох;

- МУ-ын Хөдөлмөрийн хуулинд заасан илүү цагаар ажиллуулахад

баримтлах заалтуудыг дагаж мөрдөх;

- Илүү цагийг багасгах, зохицуулах ажилтанг тусгайлан томилох;

- Илүү цагаар ажиллуулах үндэслэл, түүнийг бууруулах болон

бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн төлөвлөгөө гарган компанийн

удирдлагаар батлуулж, түүнийг мөрдөж ажиллах;

- Хүний нөөцийн бүтээмжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн менежментийн арга

барилуудыг турших, хэрэгжүүлэх. Жишээ нь: HR Solutions effect analysis,

Lean Six Sigma гэх мэт.

4. БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ АРГАЧЛАЛ, УДИРДЛАГА

Харилцагчийн бизнесийн үйл ажиллагаатай холбоотой БОН-ийн эрсдэлийг цогц үнэлэхдээ

банк одоо хэрэглэгдэж буй олон улсын аргачлалуудыг хэрэглэж болно. ТоС-ийн зарчмууд нь

Монголын нэхмэлийн салбарын үйлдвэрүүдийн БОН-ийн эрсдэлийн үнэлгээний аргачлалыг

тодорхойлох гол зарчим байна. Үүн дотроо, Зарчим 1 буюу Байгаль орчны хамгаалах, Зарчим

2 буюу Нийгмийг хамгаалах, Зарчим 3 буюу Соёлын өвийг хамгаалах, Зарчим 4 буюу Ногоон

эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих зарчмуудыг түлхүү анхаарна.

Мал аж ахуйд хүүхдийн хөдөлмөр буюу оруулах хувь нэмэр нь урт хугацаанд хэрэгжиж буй

түүхэн, нүүдлийн соёлын хэсэг билээ. Тиймээс хүүхдийн болон жендертэй холбоотой

эрсдэлүүдээс сэргийлэхийн тулд энэ асуудлыг сайтар хянаж, зохицуулах хэрэгтэй. “Малтай

ажиллахад үүсэх аюул болон хөдөө орон нутагт амьдарч буй хүүхдэд учирдаг аюулуудыг

хооронд нь ялгах хэрэгтэй”.9 Иймээс аргачлалыг нь тодорхойлохын тулд хүүхдийн албадан

8 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/29f5137d-6e17-4660-b1f9-02bf561935e5/Final%2B-

%2BGeneral%2BEHS%2BGuidelines.pdf?MOD=AJPERES&CVID=jOWim3p 9 Children’s work in the livestock sector: Herding and beyond, FAO, 2013

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 15

хөдөлмөр эрхлэлттэй холбоотой судалгааг маш тодорхой зорилгын хүрээнд хийх

шаардлагатай.

Байгаль орчин, нийгмийн удирдлагын систем нь дараах 4 гол зүйлсээс бүрдэнэ.

- Байгаль орчин, нийгмийн бодлого

- Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн үнэлгээ ба дью дилиженс

- БОНУС-ын үйл ажиллагаа ба хэрэгжүүлэлт

- Үргэлжилсэн мониторинг ба тайлагнал

Байгаль орчин, нийгмийн бодлогын баримт бичигт байгууллага нь өөрийн эрхэм зорилго,

зорилт нь байгаль орчин, нийгэм, тогтвортой хөгжлийн зорилттой нйицсэн, түүнд хувь нэмрээ

оруулах тухай илэрхийлсэн байна. Уг баримт бичиг нь байгууллагын байгаль орчин, нийгмийн

стратегийн зорилго, зорилтыг тодорхойлох бөгөөд байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг

бизнесийн бүхий л үйл ажиллагаа, санхүүгийн үйл ажиллагаанд тусгах тухай заасан байна. Уг

байгаль орчин, нийгмийн бодлого нь байгууллагын ТУЗ-өөр батлагдсан, байгууллагын бүх

ажилтнууд, оролцогч талууд уг бодлогын талаар сайн мэдээлэлтэй байна.

Байгаль орчин, нийгмийн удирдлагын дью дилиженс нь i). байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн

үнэлгээ ii). Мониторинг гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ. Эдгээрийг илүү задлан харуулвал:

- Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг тогтоох

- Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг ангилах

- Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн үнэлгээ (комплайнс, БОНУС-ийн үнэлгээ, газар дээрх

шалгалт)

- Шийдвэр гаргалт ба байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн хяналт (байгаль орчин, нийгмийн

эрсдлийн хяналтын арга хэмжээнүүдийг тодорхойлох, эдгээрийг зээлийн гэрээнд тусгах)

- Санхүүжилтийн хугацаанд харилцагчийн байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг тогтмол хянах

гэсэн алхамуудаас бүрдэнэ.

БОНУС-ийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхийн тулд банк нь байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн баг

томилож, тэдгээрийн үүрэг хариуцлагыг тодорхойлох хэрэгтэй. Мөн БОНУС-ын талаар

системтэй сургалтыг тухайн баг болон нийт ажилтнуудад орно. Үүнээс гална БОНУС

хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг цаг хугацааны баримжаатай гаргаж, үүнд санхүүгийн болон хүний

нөөцийн хэрэгцээг тусгаж бусад газар, нэгжүүдтэй хамтран хэрэгжүүлнэ.

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 16

Үргэлжилсэн мониторинг ба тайлагналын төлөвлөгөө нь банк өөрийн тодорхойлсон БОНУС

хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг ямархуу хэрэгжүүлж байгаа, сайжруулалт гарсан эсэхийг шалгахад

тустай. Мөн банк өөрийн харилцагчийн байгаль орчин, нийгмийн эрсдэл буурч байгаагаар

өөрийн БОНУС-ийн хэрэгжилтийг хэмжих боломжтой.

5. МОНГОЛЫН БАНК, САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД БОНУСИСТЕМ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХЭД ЗОРИУЛСАН ЗӨВЛӨМЖ

Хүснэгт 5. Нэхмэлийн салбарт БО, нийгмийн үнэлгээ хийх зөвлөмж

Алхмууд Тайлбар

Нэхмэлийн салбарын харилцагчийн бичиг

баримтад тулгуурлан анхан шатны

үнэлгээ хийх

1. Төрийн болон холбогдох байгууллагаас

олгосон тусгай зөвшөөрлүүдийг шалгах.

Үүнд:

- Компанийн үйл ажиллагааны

зөвшөөрөл;

- Машин, тоног төхөөрөмжийн болон

бараа материалын тусгай зөвшөөрөл;

- МУ-ын Технологи дамжуулах тухай

хуули10йн дагуу технологи болон Нөү-

Хаутай холбоотой зөвшөөрөл;

- МУ-ын Химийн хорт болон Аюултай

бодисын ангилалын тухай хууль11 болон

Үндэсний болон ОУ-ын стандартын

лиценз ашиглах хуулийн дагуу аюултай

болон хортой химийн бодисыг хэрэглэх,

худалдаалах, үйлдвэрлэх, экспортлох,

импортлохтой холбоотой үйл ажиллагаа

эрхлэх зөвшөөрөл (Хавсралт 3 ба

Хавсралт 4);

- Дотоодын болон ОУ-ын стандартын

дагуу химийн бодис ашиглах тусгай

зөвшөөрөл;

- Бүтээгдэхүүний чанарыг гэрчлэх бусад

стандартын гэрчилгээнүүд багтана.

2. Төсөл/төлөвлөгөөг шалгахдаа дор хаяж

дараах бичиг баримтуудыг шалгана.

Үүнд:

- Бизнесийн төлөвлөгөө;

- Санхүүгийн төлөвлөгөө (зээлийн

санхүүжилтийг ямар зориулалтаар

ашиглах талаар, нийлүүлэгч,

10 https://www.legalinfo.mn/law/details/477 11 https://www.legalinfo.mn/law/details/11509

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 17

борлуулагчтай хийсэн худалдан авалтын

болон ажил үйлчилгээний гэрээ гэх мэт);

- Сүүлийн 2 жилийн санхүүгийн тайлан

болон орлогын тайлан;

- Хэрэв бусад санхүүгийн байгууллагаас

зээл авсан, зээл нь хаагдаагүй байгаа бол

зээлийн гэрээ, төлбөрийн хуваарь;

3. Хөрөнгө, орлогын мэдээлэл, барьцаа

хөрөнгийн мэдээлэл.

4. Мэргэжлийн Хяналтын Ерөнхий Газар

(МХЕГ)-аас олгосон зөвшөөрөл, хяналт

шалгалтын бүртгэл.

5. Байгаль орчин, нийгмийн бодлого эсвэл

БОНУС-тэй эсэх.

6. Байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний

тайлан.

7. Хог хаягдлыг зориулалтын дагуу хаях,

боловсруулах төлөвлөгөө.

8. Хүний нөөцийн бодлого.

9. Эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн аюулгүй

байдлын журам, ажлын байрны эрүүл

ахуй, ариун цэврийн бодлого, журам,

гэнэтийн осол ба яаралтай тусламжийн

төлөвлөгөө.

Нэхмэлийн салбарын харилцагчийн

бизнесийн үйл ажиллагаа нь БОНХ-ын

холбогдох олон улсын болон дотоодын

хууль тогтоомж, стандартын шалгуурыг

хангаж буй эсэхийг шалгах

1. Боловсруулах салбарын үйл

ажиллагаанаас хамааран дотоодын

заавал дагаж мөрдөх хууль тогтоомж,

стандарт болон олон улсын сайн дурын

стандартуудыг тодорхойлох (Хавсрал 3

ба 4-т тодорхойлсоныг үзнэ үү).

2. Тухайн харилцагчийн байгаль орчин,

нийгмийн бодлого нь дээр тодорхойлсон

дотоодын болон олон улсын

стандартуудтай нийцтэй зорилтуудыг

агуулсан эсэхийг шалгах.

3. Харилцагчийн гүйцэтгэлийг эдгээр

хууль тогтоомж, стандартын дагуу

дараах чиглэлээр шалгана. Үүнд:

- Байгаль орчны бохирдол, усны

хэрэглээ, биологийн олон янз

байдлын доройтол, хог хаягдлын

менежмент;

- Орон нутгийн иргэдэд болон

ажилчдад нөлөөлөх байдал;

Холбогдох дотоодын болон олон улсын хууль,

дүрэм журам, стандартыг Хавсралт 4, 5-аас

харна уу.

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 18

3 Нэхмэлийн салбарын харилцагчийн

байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн

үнэлгээг шалгах

1. Хавсралт 1-т дурдсан байгаль орчин,

нийгмийн эрсдлүүдийг ангилахдаа

хүснэгт 3-ыг харах. Эдгээр эрсдлийг

ангилж тодорхойлохдоо ОУСК-ийн

Гүйцэтгэлийн стандартууд болон

зарчмуудад тулгуурлана.

2. Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг

ерөнхий удирдамжтай уялдуулан

шалгахдаа 4-р бүлгийг харах.

4 Нэхмэлийн салбарын байгаль орчин,

нийгмийн өндөр эрсдэлтэй харилцагчийг

тодорхойлж, эрсдэлийг удирдан,

нөлөөллийг бууруулах чиглэлээр

харилцагчийн чадамжийг үнэлэх

Харилцагчийн зүгээс хийгдэх менежментийн

ажлууд, нөлөөллийг бууруулахад чиглэсэн арга

хэмжээнүүд:

1. Эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх,

хамгаалах төлөвлөгөө боловсруулж,

хэрэгжүүлэх;

2. Талуудыг татан оролцуулах өргөн

хүрээтэй, үр нөлөө бүхий механизмийг

бий болгох (Хавсралт 5-ыг харах);

3. Байгаль орчин, нийгмийн тохиолдож

болзошгүй эрсдлийг гуравдагч этгээдтэй

хуваалцах гэх зэрэг нөлөөллийг

бууруулах арга хэмжээ авах;

4. Цогц, хэрэглэгдэхүйц мөшгөх тогтолцоо

бий болгох.

МУ-ын хууль тогтоомжийн дагуу 2 жил тутамд

хяналт хийлгэж, тайлагнана.

6. МОНИТОРИНГ

Нэхмэлийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй харилцагчийн байгаль орчин, нийгмийн

эрсдлийг үнэлсэний үндсэн дээр зээлийн хүсэлтийг хүлээн зөвшөөрсөн бол банк нь тухайн

харилцагч байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг үр дүнтэй бууруулж байгаа эсэхийг

баталгаажуулах зорилгоор харилцагчтай тохиролцсоны дагуу хийгдсэн байгаль орчин,

нийгмийн эрсдэл бууруулах төлөвлөгөө болон бусад санхүүгийн баримт бичгийн бүрдэлд

орсон ажлууд (оролцогч талуудын хамтын ажиллагааны төлөвлөгөө, БОНУС-ийн

комплайнстай холбоотой мониторинг, байгууллагын өрсөлдөх чадвар ба чадавхийн дүрэм

журам, онцгой байдлын бэлтгэл ба хариу арга хэмжээний журам г.м)-ын хэрэгжилт дээр

тогтмол хяналт, мониторинг хийх ёстой.

7. ТАЙЛАГНАЛ

Банк нь өөрийн байгаль орчин, нийгмийн удирдлагын хэрэгжилтийн үйл явц, туршлага,

нэхмэлийн салбарын харилцагч, түүний зээлийн түүхийн мэдээллийг багтаасан тайланг

хамгийн багадаа жилд нэг удаа Монголбанк болон ТоС Холбоонд ирүүлэх бөгөөд мөн бусад

оролцогч талуудыг мэдээллээр хангана (Хавсралт 5-ыг харна уу). “Олон улсын тайлагналын

санаачлага”12 болон бусад олон улсын хэмжээний санаачлагууд, холбоодод тайлагнаж байх нь

12 https://www.globalreporting.org/Pages/default.aspx

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 19

харилцагчийг ирээдүйд тогтвортой байдлын гүйцэтгэлээ таниулах, сайжруулахад нь дэм

болдог. Нэхмэлийн салбарын харилцагчийн зээлийн үйл ажиллагааны тайланд дараах зүйлсийг

тусгасан байна (гэвч эдгээрээр хязгаарлагдахгүй). Үүнд:

- Нэхмэлийн салбар дахь байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн үнэлгээ хийлгэсэн зээлийн

тоо;

- Нэхмэлийн салбар дахь байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн үнэлгээ хийлгэсний дүнд

зээлийн хүсэлтээ банкаар зөвшөөрүүлсэн зээлийн тоо;

- Нэхмэлийн салбарын үйл ажиллагаа, бүс нутгийн байршлаар ангилсан байгаль орчин

нийгмийн эрсдэлийн ангилал;

- БОНХ-ын үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд тусгасан явцын хяналт, шалгалтын

шаардлагуудын жагсаалт зэрэг агуулагдана.

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 20

ХАВСРАЛТ 1. НЭХМЭЛИЙН САЛБАР ДАХЬ БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН ГОЛ АСУУДЛУУД

Салбарын үйл

ажиллагаа

Дэд үйл ажиллагаа Байгаль орчинтой

холбоотой гол

асуудлууд

Нийгмийн гол асуудлууд

Түүхий эдийн

үйлдвэрлэл

- Мал үржүүлэг

- Мал маллагаа

- Тэжээл/арчилгаа

- Вакцинжуулалт

- Хамгаалалт (цаг

уурын хүнд нөхцөл

байдлуудаас)

- Хөрсний

доройтол;

- Хүлэмжийн хий,

метан

ялгаруулалт;

- Хөрсний чанар;

- Малын өтөг

бууцнаас ялгардаг

аммиакаар

дамжин усны

чанар муудах;

- Амьтны тавлаг

байдал (ялангуяа

зудны үеэр);

- Бэлчээр сонголт болон

бэлчээр хуваах,

эзэмшихтэй холбоотой

малчид хоорондын

маргаан;

- Малын өвчин (шууд

зоонозын өвчин);

- Үхэр малаас бохирдсон

хөрс ба усаар дамжих

шууд бус халдварт

өвчнүүд ;

- Тоосжилттой холбогдон

үүсэх эрүүл мэндийн

асуудлууд;

- Хүйсийн тэгш бус

байдал, ялгаварлал;

- Албадан хөдөлмөрийн

асуудлууд;

Боловсруулалт - Ангилах

- Цэвэрлэх

- Ялгах

- Будах

- Ээрэх

- Сүлжих / нэхэх

- Оёдол

- Эсгий/сүлжмэл

бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэх

- Угаадас, шавар

шавхай;

- Хогоо булах,

шатаах;

- Усны хэрэглээ;

- Усны хэрэглээ

өндөр, үр ашиг

бага;

- Эрчим хүчний

өндөр хэрэглээ;

- Химийн бодисын

хэрэглээ;

- Үйлдвэр болон

шаталтаас ялгарах

хүлэмжийн хий;

- Ажлын байр, ажиллах

нөхцөлтэй холбоотой

хүний эрхийн асуудлууд

(гэрээ, ажиллах нөхцөл,

аюулгүй байдал, ажлын

цаг, цалин хөлс), будагч

химийн бодистой

холбоотой эрүүл

мэндийн эрсдэлүүд;

- Аюултай бодисын

хэрэглээ (үйлдвэрийн

химийн бодисын

хадгалалт);

- Микробиологийн

бохирдуулагчид (бактер,

мөөгөнцөр)

- Угаалгын бодис (угаах үе

шатанд);

- Дэгдэмхий органик

нэгдлүүд;

- Хийн түлшнээс ялгарах

утаа угаар;

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 21

- Таагүй үнэр;

- Халалт;

- Бие макбодод учирч

болзошгүй аюул (гар

ажиллагаанаас үүдэлтэй

механик гэмтэл, бэртэл);

- Үйлдвэрийн байрны хөрс

ба усны бохирдлын

хүний эрүүл мэндэд

учруулах эрсдлүүд

(биохимийн болон

химийн хүчилтөрөгчийн

өндөр хэрэгцээ, хүнд

металууд, их хэмжээний

уусгагч бодисууд г.м);

- Усны өндөр хэрэглээтэй

холбоотой цэвэр ундны

усны хомсдол;

Түгээлт - Цуглуулах

- Хадгалах

- Тээвэрлэх

- Борлуулах

- Нэг удаагийн,

тогтворгүй сав,

баглаа боодлын

хэрэглээ;

- Сав баглаа

боодлын хаягдал;

- Сав, баглаа

боодол хийхэд

шаардагдах эрчим

хүчний хэрэглээ;

- Хүлэмжийн хийн

ялгарал, түүний

дэлхийн

дулааралд үзүүлэх

нөлөөлөл (гадаад

улсад болон

дотооддоо хийх

хүргэлт,

борлуулалт,

үйлдвэрийн байр);

- Ажлын байр, ажиллах

нөхцөлтэй холбоотой

хүний эрхийн асуудлууд

(гэрээ, ажиллах нөхцөл,

аюулгүй байдал, ажлын

цаг, цалин хөлс);

- Жендерийн асуудлууд;

Хэрэглээ ба

бүтээгдэхүүний

амьдралын

мөчлөгийн

төгсгөл үе

- Үйлдвэрлэлийн

алдаатай болон

урагдсан, цоорсон

бэлэн

бүтээгдэхүүнийг

цуглуулах (дахин

ашиглах);

- Бэлэн хувцас

сэргээн засварлалт

- Материалын хог

хаягдал;

- Тээвэрлэлтээс

гарах хүлэмжийн

хийн ялгарал;

- Сав, баглаа

боодол;

- Эрчим хүчний

хэрэглээ;

- Ажлын байр, ажиллах

нөхцөлтэй холбоотой

хүний эрхийн асуудлууд

(гэрээ, ажиллах нөхцөл,

аюулгүй байдал, ажлын

цаг, цалин хөлс);

- Чанар, стандартын дутуу

дулимаг байдал;

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 22

(дахин

боловсруулах);

ХАВСРАЛТ 2. ХОРИГЛОХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЖАГСААЛТ

ОУСК-аас санхүүжүүлэхийг хориглосон үйл ажиллагааны жагсаалтын жишээ.

- Тухайн улсын хууль тогтоомж болон ОУ-ын конвенц, хэлэлцээрийн дагуу хууль бус гэж

үзсэн, тухайлбал мансууруулах бодис, пестицид/гербицид, озон устгагч бодис, ПХБ,

зэрлэг ан амьтан, эсвэл CITES-д дурдсан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, худалдаалах.

- Галт зэвсэг, зэсвэглэл үйлдвэрлэх, худалдах.13

- Согтууруулах ундаа үйлдвэрлэх, худалдаалах (шар айраг, дарснаас бусад).13

- Тамхины үйлдвэрлэл, худалдаа хийх.13

- Мөрийтэй тоглоом, казино, түүнтэй ижил төстэй үйл ажиллагаа эрхлэн явуулах.13

- Цацраг идэвхит материал үйлдвэрлэх, худалдаалах. Энэ нь эмнэлгийн хэрэгсэл, чанарын

хяналтын төхөөрөмж, болон ОУСК-аас цацраг идэвхит эх үүсвэрийг энгийн, зохих

хамгаалалттай гэж үзсэн бусад хэрэгслийг худалдан авахад хамаарахгүй.

- Асбестын утас үйлдвэрлэх, худалдаалах. Энэ нь асбестын агууламж 20-иос бага

хэмжээгээр өөртөө агуулсан бондлогдсон асбестийн цемент хулдаас худалдан авах,

ашиглахад хамаарахгүй.

- 2.5 км-ээс урт тор ашиглан загасчлах гэх мэт.

Төслийн үйл ажиллагааны хөгжилд оруулах хувь нэмэр өндөр байгаа тохиолдолд харгалзан

үзэх тестийг ашиглах боловч тухайн орны нөхцөл байдалтай холбоотойгоор уг хориглох үйл

ажиллагааны жагсаалтад тодорхой өөрчлөлт, засваруудыг оруулах шаардлагатай.

http://www.ifc.org/exclusionlist

Доор дурдсан үйл ажиллагаанууд нь 2009 оны SPS-ийн дагуу Азийн Хөгжлийн Банкны

санхүүжүүлэх нөхцлийг хангахгүй. Үүнд:

- Албадан хөдөлмөр эрхлэлт, хүүхдийн хөдөлмөрийг мөлжлөгийн хэмжээнд хүртэл

ашигласан үйлдвэрлэл, бизнесийн үйл ажиллагаа14;

- Тухайн улсын хууль тогтоомж, ОУ-ын конвенц, хэлэлцээрийн дагуу хууль бус гэж

үзсэн, эсвэл олон улсын худалдааны хоригийг зөрчсөн аливаа бүтээгдэхүүн, үйл

ажиллагаа буюу тухайлбал (a) эм15, пестицид ба гербицид16, (b) озон устгах бодис17, (c)

хлоржуулсан бифенил18 болон бусад аюултай химийн бодисууд19, (d) ОУ-ын зэрлэг,

13 This does not apply to project sponsors who are not substantially involved in these activities. "Not substantially

involved" means that the activity concerned is ancillary to a project sponsor's primary operations. 14 Child labor means the employment of children whose age is below the host country’s statutory minimum age of

employment or employment of children in contravention of International Labor Organization Convention No. 138

“Minimum Age Convention” (www.ilo.org). 15 A list of pharmaceutical products subject to phaseouts or bans is available at http://www.who.int. 16 A list of pesticides and herbicides subject to phaseouts or bans is available at http://www.pic.int 17 A list of the chemical compounds that react with and deplete stratospheric ozone resulting in the widely publicized

ozone holes is listed in the Montreal Protocol, together with target reduction and phaseout dates. Information is available

at http://www.unep.org/ozone/montreal.shtml 18 A group of highly toxic chemicals, polychlorinated biphenyls are likely to be found in oil-filled electrical transformers,

capacitors, and switchgear dating from 1950 to 1985 19 A list of hazardous chemicals is available at http://www.pic.int

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 23

ховордсон ан амьтан, ургамлын төрөл зүйлийн худадааны конвенцийн дагуу хориглосон

зэрлэг ан амьтан, амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний худалдаа.20;

- Галт зэвсэг болон зэвсэгт хүчний материалын үйлдвэрлэл, худалдаа;

- Шар айраг, дарснаас бусад архи, согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, худалдаа21;

- Тамхины үйлдвэрлэл, худалдаа21;

- Мөрийтэй тоглоом, казино, түүнтэй ижил төстэй аливаа үйл ажиллагаа21;

- Цөмийн реактор, тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсгийг агуулсан цацраг идэвхит материалын

үйлдвэрлэл, худалдаа;

- Асбестын утасны үйлдвэрлэл, худалдаа22;

- Арилжааны мод бэлтгэх үйл ажиллагаа эсвэл халуун орны чийглэг ой эсвэл хөгшин ойд

мод бэлтгэл явуулах үйл ажиллагаа, түүний тоног төхөөрөмж;

- Тэнгисийн болон эргийн загасчлал, тухайлбал том хэмжээний тороор масс загасчлал

хийх, нарийн тороор загасчлал хийх, хамгаалалтад орсон, эмзэг төрөл зүйлийн загасыг

их хэмжээгээр агнах, хохирол учруулах, далайн биологийн олон янз байдал, амьдрах

орчинд хохирол үзүүлэх үйл ажиллагаа;

- Өмчлөгчгүй эд хөрөнгийг худалдан борлуулах үйл ажиллагаа;

- Жижиг дунд бизнес эрхлэгчээс бусад эзэмшигчтэй худалдааны зориулалтын үл хөдлөх

хөрөнгө барих, борлуулах үйл ажиллагаа;

- Хүнд барилгын материалын салбар;

- Нийтийн байр, орон сууцны барилга;

- Уул уурхай, ашигт малтмал боловсруулах, олборлох бүхий л үйл ажиллагаа;

- Газрын тос эсвэл эрчим хүчний импортын үйл ажиллагаа эрхэлдэг бизнесүүд;

- Тансаг зэрэглэлийн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг импортлохтой холбогдсон

бизнесүүд;

- Томоохон ААН-ийн охин компаниуд буюу тэдгээрийн хяналтад байдаг ЖДҮ эрхлэгчид;

- Бохир ус цэвэрлэх үйл ажиллагаа;

- Усан хангамжийн үйл ажиллагаа;

20 As defined by the Basel Convention; see http://www.basel.int 21 This does not apply to project sponsors who are not substantially involved in these activities. Not substantially

involved means that the activity concerned is ancillary to a project sponsor's primary operations 22 This does not apply to the purchase and use of bonded asbestos cement sheeting where the asbestos content is less than

20%.

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 24

ХАВСРАЛТ 3. ОУ-ЫН БОЛОН ДОТООДЫН ХУУЛЬ, ГЭРЭЭ КОНВЕНЦ, ДҮРЭМ ЖУРМУУД

Уг салбарын удирдамжийн хүрээнд хамаарах МУ-ын заавал мөрдөх хуулиуд:

● Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийн тухай хууль (2011)

● Агаарын тухай хууль (2012)

● Агаар бохирдлын төлбөрийн тухай хууль (2010)

● Амьтны эрүүл мэндийн тухай хууль (2017)

● Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн орчны бүсийн тухай хууль (1997

● Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль (2001)

● Газар тариалангийн тухай хууль (2004)

● Газар тариалангийн даатгалын тухай хууль (1999)

● Тариалангийн сортын тухай хууль (1999)

● Гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай хууль (2016)

● Эрчим хүчний хууль (2001)

● Эрчим хүчний үр ашгийн тухай хууль (2015)

● Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль (1995)

● Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хууль (2012)

● Амьтны тухай хууль (2012)

● Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хууль (2012)

● Ойн тухай хууль (2012)

● Жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хууль (2012)

● Татварын ерөнхий хууль (2011)

● Эрүүл мэндийн тухай хууль (2011)

● Эрүүл ахуйн тухай хууль (1998)

● Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хууль (2011)

● Хилээр дамжин хорио цээрт тээвэрлэх үед амьтан, ургамал, тэдгээрийн бараа

бүтээгдэхүүнд үзлэг шалгалт хийх тухай хууль (2002)

● Хөдөлмөрийн тухай хууль (1999)

● Газрын тухай хууль (2002)

● Газрын төлбөрийн тухай хууль (1997)

● Малын удмын сан, эрүүл мэндийг хамгаалах тухай хууль (2001)

● Мал хамгаалах тухай хууль (2011)

● Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хууль (2000)

● Байгалийн ургамлын тухай хууль (1995)

● Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын тухай хууль (2008)

● Ургамлыг хамгаалах тухай хууль (2007)

● Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах

тухай хууль (2005)

● Хүүхдийн эрхийн тухай хууль (2016)

● Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн тухай хууль (2007)

● Нийгмийн хамгааллын тухай хууль (1994)

● Нийгмийн халамжийн тухай хууль 2012

● Хөрс хамгаалах, цөлжилтөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хууль (2012)

● Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний нууцлалын тухай хууль

(2017)

● Аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль (2001)

● Хорт болон аюултай химийн бодисийн тухай хууль (2006)

● Хот, суурин газарт ус хангамж, ариутгах татуургын систем ашиглах тухай хууль (2011)

● Хог хаягдлын менежментийн тухай хууль (2017)

● Усны тухай хууль (2012)

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 25

● Ус бохирдуулсны төлбөрийн тухай хууль (2019 оны шинэчилсэн найруулга)

● Монгол Улсын Ногоон хөгжлийн бодлого (2014)

● “Ноолуур” хөтөлбөр (2018-2021)

● “Үйлдвэржилт 21:200” хөтөлбөр (2018-2020)

● “Монгол экспорт” хөтөлбөр (2019-2023)

Олон улсын хууль, гэрээ конвенц:

● ОУХБ-ын ХАБЭА ба ажиллах орчны конвенц 1998 (заавал дагаж мөрдөх)

● ОУХБ-ын Хөдөлмөр эрхлэх доод насны тухай конвенц (2002) (заавал дагаж мөрдөх)

● ОУХБ-ын Үндэстэн дамнасан аж ахуйн нэгжүүд болон Нийгмийн бодлогын тухай

гурвалсан тунхаглал (заавал дагаж мөрдөх)

● НҮБ-ын Базелийн конвенц (1997) (заавал дагаж мөрдөх)

● НҮБ-ын Биологийн олон янз байдлын тухай конвенц 1993 (заавал дагаж мөрдөх)

● НҮБ-ын Даян дэлхийн гэрээ

● НҮБ-ын ноцтой ган гачиг болон цөлжилтийг даван туулж байгаа орнуудын

цөлжилттэй тэмцэх тухай конвенц (1996) (заавал дагаж мөрдөх)

● НҮБ-ийн Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030 (заавал дагаж мөрдөх)

● НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрийн Зэрлэг ан амьтдын нүүдлийн төрөл зүйлсийг

хамгаалах тухай конвенц (1979) (заавал дагаж мөрдөх)

● НҮБ-ын Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндсэн конвенц дахь Парисын хэлэлцээр (2016)

(заавал дагаж мөрдөх)

● ОУХБ-ын Үндэстэн дамнасан аж ахуйн нэгжүүдийн тухай тунхаглал (сайн дурын)

● НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрийн санхүүгийн санаачлага буюу Хариуцлагатай

банкны зарчмууд (сайн дурын)

Нэхмэлийн салбарт хамаарах ОУ-ын сайн дурын санаачлагууд ба тогтолцоо (ажлын байр,

цалин хөлс, нийлүүлэлтийн сүлжээнд ихэвчлэн төвлөрсөн)

ACT (Action, Collaboration, Transformation) санаачлага - Уг санаачлага нь дэлхийн

хэмжээний боловсруулах салбарын стандартууд болон хариуцлагатай худалдан

авалтын зарчмуудыг тусгасан санаачлага бөгөөд нэхмэлийн үйлдвэр болон тэдгээрийн

түүхий эдийг бэлтгэдэг орнуудаас багц худалдан авалт хийх салбар бий болгох, олон

улсын брэндүүд болон худалдаачдыг нэгтгэх замаар нэхмэл сүлжмэлийн салбарт

ажиллагсадын цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн дэлхийн анхны санаачлага юм;

Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллага /OECD/-ын Бэлэн хувцас

болон гутал үйлдвэрлэлийн салбарт хариуцлагатай нийлүүлэлтийн сүлжээ бий болгох

дью дилижинсийн удирдамж23;

IDH Тогтвортой худалдааны хөтөлбөр;

Better Work - ОУ-ын Хөдөлмөрийн байгууллага болон ОУСК-ийн хамтын

ажиллагааны хүрээнд хийгдсэн санаачлага бөгөөд Засгийн газар, олон улсын брэндүүд,

үйлдвэрийн эзэд, холбоод, ажиллагсадыг бэлэн хувцас үйлдвэрлэлийн салбарын

нөхцөл байдлыг сайжруулах, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх зорилгоор нэгтгэсэн

санаачлага;

ОУ-ын Бэлэн хувцасны холбоо - Бэлэн хувцасны салбарыг бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

хангадаг 40 орны 150000 гаруй үйлдвэрлэгчдийг төлөөлсөн холбоодоос бүртдсэн ОУ-

ын худалдааны холбоо;

23 https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/meetingdocument/wcms_579468.pdf

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 26

Шилдэг туршлагын жишээнүүд (сайн дурын):

Азийн Хөгжлийн Банк – Байгаль орчны аюулгүй байдал 24

AVSF байгууллагаас хэрэгжүүлж буй ажлууд25

Европын Сэргээн Босголт Хөгжлийн Банк – Гүйцэтгэлийн шаардлагууд26

ОУСК EHS Нэхмэл, сүлжмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн салбарын удирдамж27

ОУСК-ийн Эквадорын зарчмууд 28

ОУСК-ийн гүйцэтгэлийн стандартууд29

Дэлхийн Банк болон ОУСК-ийн EHS ерөнхий зөвлөмж30

Тогтвортой бэлэн хувцасны нэгдэл (HIGG index)31

Тогтвортой ноос ноолуурын эвсэлийн Бэлчээрийн хариуцлагын зохистой дадал

Тогтвортой Ноос Ноолуурын Эвсэлийн Амьтны эрүүл мэндийн зохистой дадал

Kering group-ын Ёсзүйн дүрэм32

НҮБ-ын Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндсэн конвенцийн Уур амьсгалын хөдөлгөөн дэх

Хувцас загварын салбарын тунхаг бичиг

Байгаль, зэрлэг амьтдыг хамгаалах нийгэмлэг ба Kering group-ын Тогтвортой, зэрлэг

байгальд ээлтэй ноолуур33

Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд: Доорх хүснэгтэд чухал шаардлагатайгаас нь эхлэн ТХЗ-

уудыг жагсаав. Ногоон өнгөөр ялгасан хэсэг нь байгаль орчинтой холбоотой зорилтууд бол хөх

өнгөөр ялгасан нь хөдөлмөр эрхлэлттэй холбоотой зорилтуудыг илэрхийлнэ.

ТХЗ 12 Тогтвортой хэрэглээ ба үйлдвэрлэл

ТХЗ 6 Усны бохирдол, аюултай химийн бодис болон материалын хаягдал, хаягдал

ус дахин боловсруулалт ба усны хэрэглээний үр ашиг.

ТХЗ 13 Уур амьсгалын өөрчлөлт болон түүний үзүүлэх нөлөөллийн эсрэг тэмцэхэд

шуурхай арга хэмжээ авах шаардлага. Нэхмэлийн салбар нь олон улс

хоорондын нислэг болон далайн хөлөг онгоцны ялгаруулдаг хүлэмжийн

хийнээс их хэмжээний хүлэмжийн хий ялгаруулдаг бөгөөд хувцас загварын

салбар мөн адил ТХЗ-ийн чухал салбарын нэг юм.

ТХЗ 14 Хувцас угаахаас үүсэх далай тэнгисийн бохирдол

ТХЗ 15 Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл/бэлчээртэй холбоотой хөрсний доройтол

ТХЗ 1 Цалин хөлсний тэгш байдал

ТХЗ 5 Жендерийн тэгш байдал

ТХЗ 8 Бүрэн ажил эрхлэлтэд чиглэсэн эдийн засгийн өсөлт. Хүүхдийн хөдөлмөр.

Уран бүтээлчдийн ажлыг дэмжих.

24 https://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/33739/files/environment-safeguards-good-practices-

sourcebook-draft.pdf 25 https://www.avsf.org/en/cooperation_countries 26 https://www.ebrd.com/who-we-are/our-values/environmental-and-social-policy/performance-requirements.html 27 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/377bfe12-a3c0-433f-a5e3-

c51dbebe38d4/SectorSpecificEHSGuidelines_Applicability.pdf?MOD=AJPERES&CVID=lakafE1 28 https://equator-principles.com/ 29 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/Topics_Ext_Content/IFC_External_Corporate_Site/Sustainability-At-

IFC/Policies-Standards/Performance-Standards 30 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/topics_ext_content/ifc_external_corporate_site/sustainability-at-

ifc/publications/publications_policy_ehs-general 31 https://apparelcoalition.org/the-higg-index/ 32https://keringcorporate.dam.kering.com/m/33a7ab2485a5e2ed/original/Kering_CodeEthique2019_DEF-A4-

English.pdf 33 https://mongolia.wcs.org/Initiatives/Sustainable-and-Wildlife-Friendly-Cashmere-Value-Chain.aspx

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 27

ТХЗ 16 Хүүхдийн хүчирхийлэл

ТХЗ 3 Чанартай эрүүл мэнд ба тавлаг байдал (ажилтнуудын хэрэглэж буй химийн

бодисын хэрэглээний үзүүлэх нөлөө)

ТХЗ 11 Дахин боловсруулалт ба хог хаягдлын менежмент

ХАВСРАЛТ 4. НЭХМЭЛИЙН САЛБАРТ БАРИМТЛАХ ОЛОН УЛСАД БОЛОН

МОНГОЛ УЛСАД МӨРДӨГДӨХ ХОЛБОГДОХ БОН-ИЙН СТАНДАРТУУД

Стандартууд

Олон улсын Дотоодын

Ерөнхий

ISO 14001:2015 – Байгаль орчны

менежментийн тогтолцоо (БОМТ)-

ны шаардлага ба шалгууруудаас

бүрдсэн багц

ISO 14004 – БОМТ-г бий болгох,

хэрэгжүүлэх, авч явах,

сайжруулахад зориулсан зөвлөмж

ISO 19011 – Байгаль орчны аудитын

тогтолцооны зөвлөмж

ISO 45001:2018 Эрүүл ахуй,

хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын

эрсдэлийг тодорхойлох, хянах

стандарт

OHSAS 18001:2007 Эрүүл ахуй,

хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын

менежментийн систем

MNS ISO 14001 : 2005 БОМТ-г хэрэгжүүлэх

шаардлага ба аргачлал

MNS OHSAS 18001:2012 Эрүүл ахуй, хөдөлмөрийн

аюулгүй байдлын менежментийн зөвлөмж

MNS 4967 : 2000 Эрүүл ахуй, хөдөлмөрийн аюулгүй

байдлын мэргэжлийн нэр томъёо, тайлбар

MNS 3362 : 1982 Түүхий ноос боловсруулах стандарт,

нэр томъёо, тайлбар

MNS 3683:2015 Боловсруулсан ноолуур, түүний

техникийн үзүүлэлт

MNS 5248:2015 Боловсруулсан ноолуур, сарлагийн

хөөврийн техникийн үзүүлэлт

MNS 4950:2015 Болосвруулсан ноолуур, тэмээний

ноосны техникийн үзүүлэлт

Химийн бодисын хэрэглээтэй холбоотой

GOTS (REACH ба EACH

стандартыг хамтад нь илүү

боловсронгуй болгосон стандарт)

2.3.1. Хориглосон болон

хязгаарласан бодисууд

2.3.2. Аюултай болон хортой

бодисуудад тавигдах шаардлага

2.3.3. Химийн бодисын орцууд нь

бүгд GOTS-оор зөвшөөрөгдсөн,

MNS 4992:200034 - Химийн хортой бодисуудын

ангилал болон аюулгүй байдлын ерөнхий шаардлагууд

MNS 5029 : 2001 – Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал,

эрүүл мэндийн стандарт. Аюултай бодисын пиктограм

болон шошгожуулалт (заавал дагаж мөрдөх)

34 http://www.oshmi.mn/old/mn

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 28

GOTS-ын Бүтээгдэхүүний

баталгаажуулалт хийх эрхтэй ОУ-ын

байгууллагуудын жагсаалтад

багтсан аль нэг байгууллагаар

үнэлүүлсэн байх

STeP OEKO-TEXError! Bookmark not d

efined.

Химийн бодисын хэрэглээ

Standard 100 OEKO-TEX (REACH

болон ECHA-SVHC-ын жагсаалт

үүнд багтсан) Error! Bookmark not defined.

- Тестийн каталогт азо будагч

бодис, формальдегид, никель

зэргийг хориглохтой

холбоотой заалтууд багтсан.

- Хуулиар хориглоогүй боловч

хүний эрүүл мэндэд хортой

химийн бодисуудыг

тестлэсэн.

- Хавсралт 3 болон 4-т

дурдагдсан REACH Directive

болон ECHA-SVHC-ын

жагсаалт тестийн аргачлалд

багтсан.

ОУСК-аас гаргасан Нэхмэлийн

салбарын үйлдвэр дэх эрүүл мэнд,

аюулгүй ажиллагаа, ажлын орчны

удирдамжError! Bookmark not defined. 1.1 А

юултай материалын менежмент

MNS 6458: 2014 – Химийн хортой болон аюултай

бодисуудыг хадгалахтай холбоотой ерөнхий

шаардлага

Хаягдал устай холбоотой

STeP OEKO-TEX

- Байгаль орчны үзүүлэлт

- Байгаль орчны менежмент

GOTS 2.4.11 Хаягдал ус дахин

ашиглалт35

ISO 14001:2015 Байгаль орчны

менежментийн тогтолцоо

MNS 4943:2011 –Ариун цэврийн байгууламжийн

хаягдал ус – Ерөнхий шаардлагууд (заавал мөрдөх)

MNS 4943:201536 - Усны чанар: Хаягдал усны ерөнхий

шаардлагууд (заавал мөрдөх)

MNS 6561:201537 Усны чанар. Ариутгах татуургын

шугамд хаягддаг бохир усны ерөнхий шаардлага

(заавал мөрдөх)

MNS 4288-95 Хаягдал ус дахин ашиглах

35 https://www.global-standard.org/images/GOTS_Documents/GOTS_Standard_5.0_EN.pdf page 19 36 https://www.adb.org/sites/default/files/project-documents/49169/49169-002-iee-en_0.pdf 37 https://www.legalinfo.mn/annex/showPrint/7893

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 29

ОУСК-аас гаргасан Нэхмэлийн

салбарын үйлдвэр дэх эрүүл мэнд,

аюулгүй ажиллагаа, ажлын орчны

удирдамж 1.1 Хаягдал ус

байгууламжийн байршил, цэвэрлэх процесс,

хэмжээний ерөнхий шаардлага (заавал мөрдөх)

MNS 3342:1982 Бохирдлоос үүсэх газрын доорх ус

болон хамгаалалтын тухай ерөнхий шаардлагууд

(заавал мөрдөх)

MNS 6148:2010 Усны чанар. Газрын доорхи усыг

бохирдуулж буй бодисын дээд хязгаар (заавал мөрдөх)

MNS (ISO) 5667-13:2000 - Бохир ус цэвэрлэх

байгууламжийн лагаас дээж авах арга

Усны хэрэглээтэй холбоотой

GOTS 2.4.10 (жилийн усны

хэрэглээний бүртгэл шаардлагатай)

STeP OEKO-TEX 4.2.2 (жилийн

усны хэрэглээ болон физик-химийн

чанарын параметрийн бүртгэл

шаардлагатай)

ОУСК-ийн эрүүл мэнд, аюулгүй

ажиллагаа, ажлын орчиы

удирдамж – Усны хэрэглээ

ISO 14046:2014 Байгаль орчны

менежмент – Усны ул мөр – зарчим,

шаардлага, удирдамж

ISO 46001:2019 Усны үр ашгийн

менежментийн тогтолцоо –

Хэрэглэх зөвлөмжөөр хангасан

шаардлага

БОАЖ-ын сайдын 2015 оны A/301 тушаал. Хөнгөн

үйлдвэрийн салбарын усны хэрэглээний норм (заавал

мөрдөх)

Барилга, хот төлөвлөлтийн сайдын 116-р тушаал.

Норм 40-02-16. Ус дамжуулах хоолойны шугам сүлжээ

болон байгууламж38 Норм 40-04-16 Ус хангамж. Гадаах

ариун цэврийн байгууламжийн шугам сүлжээ. (заавал

мөрдөх)

Усны тухай хууль. Удирдамж 1. Усны хэрэглээний

бүртгэл баталгаажуулалт Удирдамж 2. Усны дээж авах

худгуудын бүртгэлжүүлэлтийн аргачлал

MNS ISO 24511:2012 Усан хангамж ба шугам

сүлжээний үйл ажиллагаа: Ариун цэврийн

байгууламжийн засвар үйлчилгээ болон үйл

ажиллагааны менежмент

MNS ISO 24512:2012 Усан хангамжийн засвар

үйлчилгээ болон үйл ажиллагааны менежмент (заавал

мөрдөх)

Агаарт ялгарах бохирдлууд (хүлэмжийн хий болон бусад бохирдуулагч)-тай холбоотой

ОУСК-ийн нэхмэлийн салбарын

удирдамж

STeP OKEO-TEX 4.2.1

ДЭМБ-ын агаарын чанарын

удирдамж

MNS 5919:2008 Цахилгаан, дулааны станцуудад ус

халаах, уур үйлдвэрлэх байгууламжийг ажиллуулахад

агаар бохирдуулагч бодисын зөвшөөрөгдөх хэмжээ

(заавал мөрдөх)

MNS 17.2.1.17:1980 Агаар мандал бохирдуулагч

бодисын нэр томъёо, тодорхойлолт

38 https://www.legalinfo.mn/law/details/12063

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 30

GOTS

ISO 11771:2010 Агаарын чанар

(үйлдвэрлэлийн процесст

хамаарах)

MNS 4585:2016 Агаарын чанар. Техникийн ерөнхий

шаардлагууд (заавал мөрдөх)

Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаатай холбоотой

OHSAS 18001

ISO 14001

ОУХБ, ДЭМБ-ын Ажлын байрны

эрүүл мэндийн удирдамж

MNS 4968:2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал: Ажлын

байран дахь ерөнхий шаардлагууд (заавал мөрдөх)

MNS OHSAS 18001:2012 (сайн дурын)

MNS 5147:2002 Цахилгаан ба статик нөхцөл. Ажлын

байран дахь зөвшөөрөгдсөн хүчиллэг түвшин (заавал

мөрдөх)

MNS 4994:2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал:

Чичрэлтийн норм ба аюулгүй ажиллагааны ерөнхий

шаардлагууд (заавал мөрдөх)

MNS 5002:2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын

ерөнхий шаардлагууд: Дуу чимээний норм (заавал

мөрдөх)

MNS 0012.4.005:1985 Хөдөлмөр хамгааллын хэрэгсэл.

Багаж хэрэгсэл ба төрлүүд (заавал мөрдөх)

MNS 5028 : 2001 Эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн аюулгүй

байдал (заавал мөрдөх)

MNS 5682:2006 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн болон

явган зорчигчийн орох гарах гарцын техникийн

шаардлага (заавал мөрдөх)

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 31

ХАВСРАЛТ 5. МОНГОЛЫН НЭХМЭЛИЙН САЛБАРЫН ХОЛБОГДОХ ТАЛУУД

Төлөөлөгч тал Байгууллага Оролцоо

Засгийн

газар/Төрийн

байгууллага

Хүнс хөдөө аж ахуй,

хөнгөн үйлдвэрийн

яам39

Ургамал хамгааллын бодис импортлох,

худалдаалах тусгай зөвшөөрөл олгох,

амьтны эм бэлдмэл импортлох, тамхины

үйлдвэрлэлийн тусгай зөвшөөрөл олгох,

ХАА-н салбарын хууль эрхзүйн орчныг

хангах, ХАА-н тендер явуулах, тендерийн

явцыг хянах гэх мэт үйл ажиллагааг

хариуцах

Байгаль орчин, аялал

жуулчлалын яам40

Байгаль орчин, нийгмийн хариуцлага, усны

нөөцийн зохистой хэрэглээг хариуцан,

биологийн олон янз байдлыг хамгаалах, мөн

байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг хянах.

Мэргэжлийн хяналтын

ерөнхий газар (МХЕГ)41

ХАА-н салбарын холбогдох хуулиудын

улсын бодлогын хүрээнд болон ОУ-ын

стандарт шаардлагуудын дагуу хэрэгжиж

байх явдлыг хангадаг ба мэргэжлийн

удирдамж чиглэл, хяналтын үйлчилгээг

үзүүлж, хүн ба нийгмийн тогтвортой

хөгжил, мал үржүүлгийн бизнес ба ургамал

хамгааллын таатай орчинг бий болгож,

ХАА-н компаниудыг сөрөг нөлөөллөөс

урьдчилан сэргийлэх хяналт шинжилгээний

бодлого, стратеги, хөтөлбөрөөр хангах.

Жижиг дунд үйлдвэрлэл

(ЖДҮ)-ийн газар42

ЖДҮ-ийн үйл ажиллагааг дэмжих

Жижиг, дунд

үйлдвэрлэлийг дэмжих

төв43

ЖДҮ-д зориулсан сургалт явуулж, ЖДҮ

төслийг хэрэгжүүлэх.

Хөнгөн үйлдвэрийн

судалгаа, хөгжлийн

институц44

Уг институц нь ноос, ноолуурын чанарыг

үнэлэх, түүнийг боловсруулахад ашиглаж

буй машин тоног төхөөрөмжид үнэлгээ,

шинжилгээ судалгаа хийх, ноос ноолуур

боловсруулах салбарт инновацийн шийдэл

хөгжүүлэхтэй холбоотой үйл ажиллагаа

явуулдаг.

39 http://mofa.gov.mn/exp/ 40 http://www.mne.mn/ 41 http://inspection.gov.mn/ 42 http://sme.gov.mn/?lang=mn 43 http://jdu.ub.gov.mn/ 44 http://khureelen.edu.mn/news/18

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 32

Стандарт, хэмжилзүйн

үндэсний төв45

МУ-ын үндэсний үйлдвэрлэлийг стандарт,

хэмжилзүйн, баталгаажуулалт, хяналт

шинжилгээний бодлогоор дэмжих

Үндэсний статистикын

хороо46

Яамд, засгийн газрын агентлагууд,

статистикын институцуудаас авсан датаг

боловсруулж, олон нийтэд нээлттэй

платформыг хөгжүүлэх

Ус сувгийн удирдах

газар47

Бохир ус цэвэрлэх компанитай гэрээ

байгуулах, хяналт тавих

Мал эмнэлэг,

үржүүлгийн газар48

Малын эрүүл мэндийг хамгаалах,

бүтээгдэхүүн нийлүүлэх болон ариун

цэврийн стандартыг дагаж мөрдөх.

Үйлдвэрүүд Үйлдвэрлэгчид

(цогцолбор үйлдвэрүүд,

нэхмэл сүлжмэлийн

ЖДҮ-үүд, өрхийн

үйлдвэрлэл, хатгамал),

борлуулагчид

Нэхмэлийн салбарын төрөл бүрийн

төслүүдийг байгаль орчин, нийгэмд ээлтэй

замаар боловсруулж, МУ-ын болон ОУ-ын

байгаль орчин, нийгмийн хууль, стандарт,

шилдэг туршлагуудыг мөрдөн ажиллах.

Төрийн бус

байгууллагууд ба

Иргэний нийгмийн

байгууллагууд

ОУ-ын болон дотоодын

ТББ-ууд, хөгжлийн

санаачлагууд, Иргэний

нийгмийн

байгууллагууд

ТББ болон ИНБ нь МУ-д тогтвортой

хөгжлийг бий болгоход түлхэц болж

ажиллах гол хүч болохоос гадна, тэд

эрсдлийг бууруулагч, нийгэм, байгаль

орчны сайн туршлагыг дэмжигч,

хэрэгжүүлэгч тал болох магадлалтай.

Нутгийн уугуул иргэд Банкны харилцагчийн төслийн нөлөөлөлд

нутгийн иргэд болон оршин суугчид өртөх

магадалалтай. Тэд энэхүү сөрөг нөлөөллийн

талаар гомдол мэдүүлж, өөрсдийгөө

хамгаалах арга эрэлхийлдэг.

Малчны хоршоод Малчны хоршоод нь бэлчээрийг

тогтвортойгоор ашиглахад төвлөсрсөн

байгалийн нөөцийн менежментийн

төлөвлөгөө бий болгосноор бэлчээрийн

доройтлыг бууруулж, малаас гарах түүхий

эдийн чанарыг сайжруулж чадна. Ийн

зохион байгуулалтад орсноор тэдний өрхийн

орлого ч нэмэгдэх боломжтой юм.

Монголын ноос Ноос ноолууран бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэгчдийн эрхийг хамгаалж,

45 http://www.masm.gov.mn/ 46 https://www.en.nso.mn/ 47 http://usug.ub.gov.mn/index.php/2013-03-19-06-46-58/135-2013-03-28-05-03-38 48 https://zasag.mn/en/m/avab

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 33

ноолуурын холбоо49 үйлдвэрлэгч, судлаач, төрийн болон төрийн

бус байгууллагын хоорондын уялдаа

холбоог сайжруулж, тэдгээрийн салбарын

шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд татан

оролцуулах.

Санхүүгийн

байгууллагууд

Монголбанк50 Тогтвортой санхүүжилтийн санаачлагын

хүрээнд Монголбанк нь дараах үүрэг,

хариуцлагыг хүлээнэ. Үүнд: Төрийн

зохицуулагч байгууллагуудтай хамтын

ажиллагаагаа сайжруулах, мэдээлэл

хуваалцах тогтвортой механизмыг

бүрдүүлэх, мэдээллийн хүргэлтийг шуурхай

болгож, банкуудад байгаль орчин, нийгмийн

эрсдлийн холбогдолтой мэдээллийг цаг

алдалгүй хүргэнэ. Монголбанк нь

банкуудын жилийн эцсийн гүйцэтгэлийн

үнэлгээ, өөрийн хяналт шинжилгээний

системийг ашиглан банкуудын байгаль

орчин, нийгмийн хамгааллын бодлогын

хэрэгжилтийг шалгаж, үр дүнг бодлогын

үнэлгээ, лиценз, урамшууллын механизмд

ашиглах боломжтой.

Монгол улсын

арилжааны банкууд

Банкууд нь байгаль орчин, нийгмийн

эрсдлийн үнэлгээний журам, хяналт

шинжилгээ, тайлагнах чадавхижуулах

сургалтын механизмууд зэрэг бүхий л

тогтвортой хөгжлийн бодлого, байгаль

орчин, нийгмийн менежментийн системийг

боловсруулж хэрэгжүүлэхэд оролцох

шаардлагатай.

ТоС Холбоо51 Холбооны гол зорилт нь: МУ-ын

Тогтвортой санхүүжилтийн зарчмуудын

хүрээнд нийт гишүүдийнхээ хууль ёсны

нийтлэг ашиг сонирхол, эрхийг төлөөлөн

хамгаалах, салбарын өмнө тулгарсан

бодлогын шинж чанартай асуудалд нийт

гишүүдийн үйл ажиллагааг нэгтгэн

чиглүүлэх, үр ашигтай, найдвартай байгаль

орчин, нийгмийн удирдлагын систем

(БОНУС) болон бусад журмуудыг

боловсруулахад банкуудад дэмжлэг үзүүлэх.

49 http://mongoltextile.mn/nav/75

50 http://www.mongolbank.mn/ 51 http://toc.mn/

Нэхмэлийн салбарын удирдамж | 34

Санхүүгийн зохицуулах

хороо52

Санхүүгийн даатгал болон бичил зээлийн

зах зээлийн хууль, эрх зүйн орчныг

шинэчлэх санаачлагуудыг боловсруулах,

санхүүгийн байгууллагуудын үйл

ажиллагааг хянах

Банк санхүүгийн

академи53

Банк санхүүгийн салбарын теллэрээс эхлээд

удирдах түвшний менежерүүд хүртэл бүх

түвшний мэргэжилтнүүдийн чадвар,

мэдлэгийг дээшлүүлэх, мэргэшүүлэх

сургалтууд зохион байгуулахад чухал

оролцоотой.

Хөдөө аж ахуйн бирж54 Үнэт цаас арилжаалах үйл ажиллагааг хууль

дүрмийн дагуу нээлттэй, үнэнч, ил тод

байдлаар явуулах. Мөн ХАА-н бараа,

бүтээгдэхүүний чанарыг баталгаажуулах

Олон улсын санхүүгийн

корпораци55

МУ-ын бүхий л салбарт хувийн хэвшлийг

дэмжих хөрөнгө оруулалт, зээлийн

санхүүжилтийг мэргэжлийн зөвлөх

үйлчилгээний хамт үзүүлдэг. ОУСК нь

нийгэмд очих үр ашгийг хамгийн их

байлгах, байгаль орчин, нийгэмд үзүүлэх

нөлөөллийг багасгаж, МУ-ын урт хугацааны

эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмрээ

оруулахыг чухалчилдаг.

52 http://www.frc.mn/index.php/joomlart/2013-02-07-01-23-04 53 http://www.bfa.mn/ 54 http://www.mce.mn/ 55 http://www.ifc.org/