oinsa analiza orsamentu jeral estadu treinamentu ba fundasaun mahein no sosiedade sivil husi la’o...

59
Oinsa Analiza Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Orsamentu Jeral Estadu Estadu Treinamentu ba Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011 31 Marsu - 5 Abril 2011

Upload: cody-miles

Post on 29-Dec-2015

282 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Oinsa Analiza Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Orsamentu Jeral

EstaduEstaduTreinamentu ba Treinamentu ba

Fundasaun Mahein no Sosiedade Fundasaun Mahein no Sosiedade SivilSivil

Husi La’o HamutukHusi La’o Hamutuk

31 Marsu - 5 Abril 201131 Marsu - 5 Abril 2011

Page 2: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

““Halo parte Governu ida ne’ebe Halo parte Governu ida ne’ebe nakloke no transparante mak nakloke no transparante mak responsabiliza ba erifikasaun responsabiliza ba erifikasaun públiku nian. Fo korajen ba públiku nian. Fo korajen ba debate hotu kona-ba Governu nia debate hotu kona-ba Governu nia gastu. Ne’e sinál pozitivu ida ba gastu. Ne’e sinál pozitivu ida ba ita-nia país demokrasia nurak ita-nia país demokrasia nurak ne’e.” ne’e.”

Ministra Finansas Emilia Pires, 16 Junu 2008Ministra Finansas Emilia Pires, 16 Junu 2008

Page 3: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

““Hafoin sakrifisiu ita nia povo iha tinan Hafoin sakrifisiu ita nia povo iha tinan barak nia laran atu hetan Independensia ba barak nia laran atu hetan Independensia ba ita nia Nasaun, ami konsidera katak jestaun ita nia Nasaun, ami konsidera katak jestaun diak ba rekursu publiku nian iha Timor-diak ba rekursu publiku nian iha Timor-Leste laos deit nesesariu ona maibe mos Leste laos deit nesesariu ona maibe mos obrigatoriu! No ida ne’e tenke, klaru, atu obrigatoriu! No ida ne’e tenke, klaru, atu hatan nesesidade kolektivu Timor-oan sira.hatan nesesidade kolektivu Timor-oan sira.

““[Ami bolu] ba Timor-oan hotu atu involve [Ami bolu] ba Timor-oan hotu atu involve maka’as atu halao administrasaun publiku maka’as atu halao administrasaun publiku no, tantu ho posivel, atu partisipa iha no, tantu ho posivel, atu partisipa iha prosesu foti desizaun Governu nian.”prosesu foti desizaun Governu nian.”

Primeiru Ministru Xanana GusmPrimeiru Ministru Xanana Gusmãão, 16 Marsu 2011o, 16 Marsu 2011

Page 4: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Topiku loron 3Topiku loron 3

1.1. FundasaunFundasaun– Fundasaun LegalFundasaun Legal

– Konseptu JeralKonseptu Jeral

– Gastus husi Orsamentu Estadu

– Reseitas ba Orsamentu Estadu

– Fundu Especial

– Ezekusaun orsamentu

2.2. Fonte informasaunFonte informasaun

3.3. Asuntu importanteAsuntu importante

Page 5: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Konstituisaun RDTL Konstituisaun RDTL Artigu 145 (Orsamentu Estadu)Artigu 145 (Orsamentu Estadu)

1.Orsamentu Estadu sei prepara hosi Governu no hetan aprovasaun hosi Parlamentu Nasionál.

2.Lei Orsamentu sei preve, bazea ba efisiénsia no efikásia, hafahe detailha reseita no despeza estadu nian, no mós, sees hosi ezistensia fundu no dotasaun sekretu sira.

3.Ezekusaun Orsamentu sei iha fiskalizasaun hosi Tribunál Superiór Administrativu Fiskál no Konta mós hosi Parlamentu Nasionál.

Page 6: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Lei No. 13/2009Lei No. 13/2009Orsamentu no Jestaun Orsamentu no Jestaun FinanséruFinanséru

• Defini prosesu no kalendario aprovasaun Orsamentu Anual no Orsamentu Rektifikativu (Art. 34-38).

• Fo dalan ba estadu atu impresta osan (Art. 20)

• Kria regime duodesimal bainhira OGE seiduak hetan promulgasaun (Art. 31)

• Defini estruktura no jestaun Fundu Spesial (Art. 32)

Page 7: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

I. Konseptu JeneralI. Konseptu Jeneral

• Reseitas / revenue / rendimentu

• Despesas / expenditures / gasta

• Deficit ka “gap”

• Carry-Over

• Sustentaveis / sustainable / sustentavel

• Diferensia investimentu no gastu

Page 8: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Numeru BootNumeru Boot

Karik kada segundu ita rai (bou) osan quarter, sei presiza tempu hira atu kolekta osan dollar rihun ida ($1,000)? Nia aas oinsa?Maizumenus oras ida. Aas metru 8 (aas dalas Maizumenus oras ida. Aas metru 8 (aas dalas tolu husi Aula ida nee).tolu husi Aula ida nee).

Oinsa atu kolekta dollar tokon ida

($1,000,000)? Semana 7. Kilometru 8 (husi ponte Comoro Semana 7. Kilometru 8 (husi ponte Comoro too Meti-Aut).too Meti-Aut).

Oinsa ho dollar biliaun ida ($1,000,000,000)? Tinan 127. Kilometru 8,000 (husi Dili too Tinan 127. Kilometru 8,000 (husi Dili too Afghanistan).Afghanistan).

Page 9: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Kategoria GastuKategoria Gastu

• Salariu (Salaries)

• Sasan & apoiu servisu (Good and Sevices)

• Kapital Minor (Minor capital)

• Kapital Dezenvolvimentu (Development capital)

• Transferensia publiku (Public transfers)

Page 10: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Orsamentu Estadu 2011Orsamentu Estadu 2011Total gastu: USD tokon $1,306Total gastu: USD tokon $1,306

Page 11: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Orsamentu 2002-2015Orsamentu 2002-2015

Page 12: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Orsamentu 2002-2015Orsamentu 2002-2015Kompara ho ekonomia Kompara ho ekonomia nasionalnasional

Page 13: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Kategoria RendimentuKategoria Rendimentu

• Taxa Domestiku/ Domestic Taxes(tuun depois 2008 tamba lei reforma taxa)

• Taxa de Utilização/ User Fees (Barak liu foos, no dala ruma mos sasan seluk)

• Receitas orgaun autonomia

• Fundo Petroleu ESI no liu ESI

• Suporta Orsamentu Duador (hapara tiha ona)Projeitu Doador (la hatama iha Orsamentu Estadu)

• Imprestimo (seidauk)

Page 14: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Reseitas iha OJE 2011Reseitas iha OJE 2011TotalTotal rendimentu: tokon $1,306rendimentu: tokon $1,306(Inklui tokon $141 husi tinan kotuk)(Inklui tokon $141 husi tinan kotuk)

Page 15: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Orsamentu 2002-2015Orsamentu 2002-2015Ho hasai husi Fundu Ho hasai husi Fundu PetroleuPetroleu

Page 16: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Orgaun Autonomia iha OJE 2011

• EDTL (la inklui subsidiu iha FI no Min. Infra.)

• Aeroportu Nicolau Lobato

• APORTIL, inklui portu Dili no Ro-ahi Nakroma

• Institutu Gestaun Ekipamentu

• SAMES

• Autoridade Nasional Petroleu (liur OJE)

Rendimentu tokon $19.2Rendimentu tokon $19.2Gastus tokon $51.3 (94% EDTL)Gastus tokon $51.3 (94% EDTL)

Page 17: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Fundus Espesial

• Kriasaun foun iha OJE 2011, tuir Lei OJF 2009

• Fundu Infraestrutura (tokon $599)(tokon $447 ba projeitu Oleu Pezadu)

• Fundu Dezenvolv. Kapital Umanu (tokon $25)

• Hare Livru no. 6 OJE nian

• Bele gastu tinan 2011 ka futuru

• Bele muda alokasaun

• Gestaun husi Ministeriu balun, PN la involve

Page 18: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Alokasaun iha OJE 2011 Alokasaun iha OJE 2011 (tokon $)(tokon $)

Page 19: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Alokasaun iha OJE 2010-Alokasaun iha OJE 2010-20112011

Page 20: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Alokasaun iha OJE 2010-Alokasaun iha OJE 2010-20112011

Page 21: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Alokasaun iha OJE 2011Alokasaun iha OJE 2011

Page 22: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Timor-Leste iha mudansa kada Timor-Leste iha mudansa kada tinantinan

• Numeru Populasaun sei aumenta 3% kada tinan, sei hadalas iha tinan 24 mai.

• Inflasaun / Folin sasan sa’eIha estimasaun IMF nian hatudu iha 4.5% iha tinan 2010, no 6% ba iha 2011 no futuru.

Tan ne’e, kustu fo nivel hanesanTan ne’e, kustu fo nivel hanesansei aumenta 9% kada tinan.sei aumenta 9% kada tinan.

Maibe nesesisade povo nian sei haboot Maibe nesesisade povo nian sei haboot hamutuk ho dezenvolvimentu.hamutuk ho dezenvolvimentu.

Page 23: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Gastu dala ida deit no kada Gastu dala ida deit no kada tinantinan

• Gastu barak sei iha nafatin kada tinan tuir servisu no salariu governu nian.

• Gasta ba dala ida deit – hasoru nesesidade uniku.

• Kustu Dezenvolvimentu Kapital – Uma, infraestrutura bobot sira, dura ba tempo naruk. (Agora projeitu liu tokon $1 husi Fundu Infra.)

• Kapital menor – Kareta, komputador – too deit tinan 5.

• Projeitu Multi-Anual aprova ona no gastu ba tinan balun mai. Bele iha kategoria oi-oin. (FI)

Page 24: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Ezekusaun OrsamentuEzekusaun Orsamentu

• Limitasaun kontinua nafatin

• Diak liu atu evalua rezultadu gastus, duke fakar osan deit.

• Iha planu boot, kapasidade ki’ik liu atu implementa planu ne’e.89% doador nia osan, no 70% estado nian, ba rai liur.

• Relatoriu sira la tuir realidade, basa komitmentu no obligasaun mos konta hanesan ezekuta ona..

• Fundu especial fo lisensa ba “carry-over”.Fundu especial fo lisensa ba “carry-over”.

Page 25: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Loron 2. Oinsa le’e dokumentu Loron 2. Oinsa le’e dokumentu sirasira

•Haree dokumentu nia seksaun ida-idak

•Buka informasaun ne’ebe ita presiza

•Karik la hetan, bele buka rekursu seluk

•Ikus liu, halo estimatizasaun

•Informasaun tenki konsistente no lojiku

Page 26: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Fonte informasaun kona ba Fonte informasaun kona ba OJEOJE

• La’o Hamutuk nia websiteLa’o Hamutuk nia websitehttphttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/10OJE2011Te.htm://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/10OJE2011Te.htm

• Livru neen no lei OJE proposta husi CoM ba PN, no versaun Livru neen no lei OJE proposta husi CoM ba PN, no versaun final husi MoF final husi MoF httphttp://://www.mof.gov.tl/en/sf/DB/2011.htmwww.mof.gov.tl/en/sf/DB/2011.htm

• Lei OJE publika iha Lei OJE publika iha Jornal da RepublikaJornal da Republikahttp://www.jornal.gov.tlhttp://www.jornal.gov.tl//

• Relatoriu trimestral no anual MoF nian kona ba ezekusaunRelatoriu trimestral no anual MoF nian kona ba ezekusaunhttp://www.mof.gov.tl/en/sf/DT/Default.htm http://www.mof.gov.tl/en/sf/DT/Default.htm

• Portal Transparansia (foun)Portal Transparansia (foun)http://www.transparency.gov.tl/public/index

Page 27: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Analiza no KomentariuAnaliza no Komentariu

•La’o Hamutuk nia website http://www.laohamutuk.org

•La’o Hamutuk nia bloghttp://laohamutuk.blogspot.com/

•Relatoriu Parlamentu nian (liu-liu Komisaun C)

•Relatoriu FMI, UNMIT, Banku Mundial, sst.

•Media no ema politiku sira (labele fiar)

Page 28: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Info kona-ba reseitas mina-Info kona-ba reseitas mina-rairai• La’o Hamutuk nia website

http://www.laohamutuk.org/Oil/PetFund/05PFIndex.htm

• Relatoriu trimestral no mensual husi BPA/ABP http://www.bancocentral.tl/PF/Reports.asp

• Relatorio reseitas husi ANPhttp://www.anp-tl.org/webs/anptlweb.nsf/vwLafaekFTPListl

• Info trimestral husi kompania Santoshttp://www.santos.com/share-price-performance/company-reporting/quarterly-reports.aspx

• Relatoriu anual EITI nian (2008 & 2009)http://www.laohamutuk.org/Oil/EITI/10EITIindex.htm

Page 29: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Livru neen husi Min. Livru neen husi Min. FinansasFinansas1.Panorama / sumariu p.109

Objektivu, Stratejia, ekonomia, reseitas, gastus, finansiamentu, Fundu Petroleu, inisiativas foun

2.Planos de Aksaun Anual p.290Husi kada ministeriu (seidauk iha kopia eletronika)

3.Distritu p.55Programa iha kada distritu, subdistritu no suku

4.Linhas Orsamental parte rua, p.540To’o nivel diresaun ka orgaun

5.Parseiros de Dezenvolvimentu p.47Husi kada doador, ba kada orgaun, projeitu no distritu

6.Fundus Espesial p.4Lista projeitu iha FI no FDCH ba tinan 2011-2014

Page 30: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Livru 1: “Budget Overview”Livru 1: “Budget Overview”1.Diskursu husi PM (12 Jan. 2011) p.17

Esplikasaun ba objektivu no planu

2.Sumariu Ezekutivu p.4

3.Macro-Ekonomia: Int’l, domestiku, predisaun p.14

4.Gastu 2011-2015, CFTL, inisiativas iha kada kategoria, p.11Fundus espesial, Ezekusaun, revisaun

5.Reseitas (fatin ida deit iha pakote orsamental) p.31 Domestika, org.autonomia, mina rai, FP, RSE, doador

6.Finansiamento Fundu especial, seidauk impresta p.2

Anexu 1: Kalkulasaun Rendimentu Sustentavel p.5

Anexu 2: Lei Orsamental p.39

Anexu 3-4: RSE husi auditor Deloitte p.3

Page 31: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Lei No. 1/II OJE 2011Lei No. 1/II OJE 2011• Aprovasaun gastu no taxa Art.2-3,5

• Hasai husi Fundu Petroleu tokon $1,055 Art.4

• Dotasaun Governu tomak (tokon $65) Art.6

• Reserva kontinjensia (tokon $49) Art.7

• Orgaun autonomia Art.8

• Fundu espesial (tokon $624) Art.9

An.1: Estimasaun reseitas (tokon $2,399 inklui t$2,288 mina)

An.2: Dotasaun ba kada kategoria no orgaun (t$1,306)

An.3: Orgaun autonomia (gastu t$51, inklui subsidiu t$32)

An.4: Fundu Infraestrutura (tokon $599 iha 2011)

An.5: Fundu Dezenvolv. Kapital Humanu (tokon $25)

Page 32: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Exemplu 1: Gastu ba Exemplu 1: Gastu ba SeguransaSeguransaOrgaun CFTL F.Infra. F.D.K.H. Doador TotalMin.D.S. 5.8 0.9 6.7

Sec.Est.Def. 1.1 1.1

F-FDTL 21.5 2.4 0.4 0* 24.3

Sec.Est.Sec. 5.8 0.8 6.4

PNTL 18.0 0.2 25.0 43.2

Total 52.2+ 3.3 0.5 25.8 81.8

+ Inklui tokon $19.9 salariu, $2.9 B&S, $0.4 transferensia, $6.2 cap.menor, no $1.9 cap dez.

* UNPOL, IMET, asesor sira, treinamentu conjuntu, visita ro funu, uma husi Xina no sst. la inklui iha orsamentu.

Page 33: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Exemplu 2: Gastu ba SaudeExemplu 2: Gastu ba Saude

Orgaun CFTL F.Infra. F.D.K.H. Doador TotalMin & V.M.

Admin.

HNGV & Lab.

Hosp. Ref.

Distritu

Comunidade

SAMES

Total 38.2 1.7 2.4 16.9* 59.2

Bele hetan informasaun hotu?Bele hetan informasaun hotu?*Asistensia husi Kuba, bolsa estudu no klinika privadu husi ONG sira la inklui iha orsamentu.

Page 34: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Exemplu 3: Gastu ba SERNExemplu 3: Gastu ba SERN

Orgaun CFTL F.Infra. F.D.K.H. Doador TotalGabinete SE 847+ 847+

DN Admin Fin 542 542

DN Planu 4,431* 4,431*

DN Minerais 835+ 835+

Proj. Tasi Mane 30,120 30,120

Bolsa Estudu 2,500~ 2,500

Doadores 2,859 2,859

Total 6,655 30,120 2,500 2,859 42,134+ Inklui rihun $600 ba asesor iha GSE no mos DNM, total

r$1,200.

* Transferensia publiku r$4,300: r$2,500 (t$2 iha Motiv, t$2.5 iha diskursu) ba PETRONATIL, no ?? ba ANP. La transparente.

~ Haruka 163 estudante sira ba rai liur. (tuir Planu Aksaun)

Page 35: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Exemplu 3: Gastu ba SERNExemplu 3: Gastu ba SERN

Funsionariu iha SERN hetan salariu total $220,000.

Asesor no konsultan hetan total $1,200,000.

Page 36: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Exemplu 4: MTCI importa Exemplu 4: MTCI importa fozfoz

2011, receitas: t$10.0 (Tabel 5.2, bk 1, OJE 2011)2011, gastus: t$14.2 (t$13.5 supplies) (p. 479, bk 4B, OJE 2011)Iha OJE 2011, Kapital Menor (KM) iha Fundu Seg.Ai-han (FSA) t$.023.

Iha 2010 bele sosa kareta ho Fundu Seguransa Ai-han?

•OJE orijinal 2010 aloka t$26.2 ba FSA. KM rihun $12 ba IT, $8 ba mobilarios, $0 ba kareta.

•Ors. Rektifikativu 2010 aumenta t$17.5, hanesan B&S (OR Bk 1, p. 45)

Page 37: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Transparency Portal 2010 Transparency Portal 2010 tomaktomak

Page 38: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Loron 3.Loron 3. Asuntu Asuntu importanteimportante

•Fundu Infraestrutura: PEDN, ADN, jestaun

•Ezekusaun orsamentu

•Gasta liu RSE (Fundu Petroliferu) no revisaun Lei FP

•Lori balansu husi tinan kotuk

•Portal Transparensia

•Sustentabilidade – hanoin kona-ba futuru

•Imprestimos no debe – JICA no IMF nian

Page 39: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Fundu Espesial Fundu Espesial InfraestruturaInfraestrutura

• Hahu ho tokon $599 iha tinan 2011 (livru no. 6)

• Planu atu aumenta ho: t$600 - $t700 kada tinan

• Atu implementa PEDN no projeitu multianual hotu, no projeitu liu dolar tokon ida hotu

• Jestaun husi Ministeriu balun no ADN, prosesu foun

• Seidauk iha lei no orgaun atu kontrola

Page 40: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Ezekusaun OrsamentuEzekusaun Orsamentu

• Laos buat foun iha TL

• Governu prioritiza prosentagem duke kualidade implementasaun programa.

• Iha planu boot, kapasidade ki’ik liu atu implementa planu ne’e.

• Governu atrai ona ho ne’e, tamba ne’e uza Fundu Espesial no transferensia (PDD/PDL) ne’ebe ke fasil liu.

• Relatoriu sira la tuir los, basa komitmentu no obligasaun mos konta hanesan ezekuta ona.

Page 41: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Ezekusaun Orsamentu Ezekusaun Orsamentu (osan)(osan)

Page 42: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Ezekusaun Orsamentu Ezekusaun Orsamentu (osan)(osan)Gastus semana 6 ikus iha tinan 2010, Gastus semana 6 ikus iha tinan 2010, gastu dala hira gastu bainbaingastu dala hira gastu bainbain

Page 43: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Objetivu Fundu PetroleuObjetivu Fundu Petroleu

• Stabiliza rendimentu Governu nian Stabiliza rendimentu Governu nian wainhira mina folin la stavelwainhira mina folin la stavel

• Kria sustentabilidade depois de Kria sustentabilidade depois de petroleu maran, iha tinan 2023 (Karik petroleu maran, iha tinan 2023 (Karik la dezenvolve Sunrise)la dezenvolve Sunrise)

• Reduz tentasaun atu gasta-liu wainhira Reduz tentasaun atu gasta-liu wainhira rendimentu aumenta temporariamenterendimentu aumenta temporariamente

Page 44: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Osan Osan husi husi ne’ebene’ebe, , ba ba ne’ebene’ebe??

Page 45: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011
Page 46: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Folin mina-rai iha merkadu Folin mina-rai iha merkadu mundialmundial

Page 47: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Folin mina-rai iha merkadu Folin mina-rai iha merkadu mundialmundial

Page 48: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Fundu PetroleuFundu Petroleu

Page 49: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Hasai agora, gasta iha Hasai agora, gasta iha futurufuturu

Page 50: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Balansu Fundu PetroleuBalansu Fundu Petroleu

Page 51: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Rendimentu SustanavelRendimentu Sustanavel

• Tuir formulariu iha Lei Fundu Petroliferu, maizoumenus hanesan tinan-tinan.

• Governu muda asumsaun, dala ruma prediksaun folin mina la prudente.

Page 52: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Portal transparensiaPortal transparensia

• Inisiativa foun, diak

• Seidauk bele julga

• Informasaun kona ba 2011 kansela agora

• Seidauk inklui informsaun kona-ba aprovisionamentu

• LH interese atu hatene esperiensia no problema ruma kolega enfrenta

Page 53: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Sustentabilidade ba aban Sustentabilidade ba aban bainruabainrua

• Rekursu naun-renovable limitatadu la halimar

• Tenke hamenus dependensia husi sektor petroliferu

• Projeitu Tasi Mane la ajuda sektor “naun-mina”

• Seidauk iha sektor privadu: industria kiik bele halo no faan produtu lokal

Page 54: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Balansu komersiu iha TLBalansu komersiu iha TL

• La konsidera merkadu ho servisu – sasan deit.

• Importasaun barak la inklui estatistika ofisial

Page 55: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Rendimentu Petroleu limitadu Rendimentu Petroleu limitadu tebestebes

Page 56: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Balansu Fundu Petroleu iha Balansu Fundu Petroleu iha FuturuFuturu

Page 57: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

ImprestimuImprestimu• Impresta agora, selu tusan iha futuru.

• Labele uza FP hanesan garantia ba debe.

• Esboso PEDN impresta t$6,000 durante tinan 6.

• Portugal konkorda iha 2009 atu fo impresta $t800, maibe Portugal kiak ona, labele fo agora.

• Japaun rekomenda impresta t$200 durante tinan 5.

• FMI/Banku Mundial asumsaun impresta total t$900 durante 2011-2030.

• FMI/BM sujere “A gradual approach to borrowing to allow time for building up debt management capacity from scratch.”

Page 58: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011
Page 59: Oinsa Analiza Orsamentu Jeral Estadu Treinamentu ba Fundasaun Mahein no Sosiedade Sivil Husi La’o Hamutuk 31 Marsu - 5 Abril 2011

Obrigado barakObrigado barak

Preguntas no komentariu?Preguntas no komentariu?