,OPUS CULA ET TEXTUSmSTORIAM ECCLESIAE EIUSQUE VITAM ATQUE

. DOCTRINAM ILLUSTRANTIA

SERIES SCHOLASTICAEDITA CURANTIBUS

111.GRABMANN ET FR. PELSTER S. J.

FAse. IV")

GABRIELIS BIEL

QUAESTIONES DE JUSTIFICATIONEQUAS EDIDIT

CAROLUS FECKES

" . MONASTERII 1929TYPIS ASCHENDORFF

. ;;

'. ,

GABRIELIS BIEL

QUAESTIONESDE JUSTIFICATIONE 'I

QUAS EDIDIT

D. DR. CAROLUS FECKESCOLONIAE IN ACADEMIA B. ALBERTI MAGNI LOCENS

MONASTERII ,1929TYPIS ASCHENDORFF

Imprimatur.

Monasterii, die 10. Decembris 1928

NO.6047

\ Meis,Vicarius Episcopi Generalis

"

.'

Druck der AschendorIfschen Buchdruckerei, Münster I, W.

/.

Introductio ..1. Gabriel BleI (ea, 1415-1495) Spirae natus concio-

nator ecclesiae cathedralis Moguntlae inclaruit. Dein clericisvitae communis se adjunxit,' varla eorum capitula Iundavlteisque praefuit. Ejus agendi prudentia Eberhardus, comesde WÜrttemberg. qui disciplinam ecclesiasticam ditionissuae restaurare volebat, usus est. Aetate jam provecta Bielcathedram magistralem universitatis Tuebingensis nupererectae occupavit. Ejus opera praestantiora: Sermonessacri, Expositio s. canonis missae, Collectorium circa quat-tuor sententiarum.

Intentionem et scopum collectorii Biel .his verbis rnanl-festat: "Quia variis viis ct mediis, etiam nonnunquam con-trariiS (doctores I incedunt, .. unius doctrinam nobis magisIaJlliliarcm pro nunc elegimus. " Nostri propositi est dog-mata et scripta venerabilis inceptorls Guilelmi Occam An-gUci. veritatis indagatoris ecerrimi, circa quattuor senten-tiarum libros abbrevlare." Revera eum abbreviavit, prae-cipue in primo libro. "In aliis vero, ubi [Occam] parum velnihil scribit, aliorum doctorum sententias a dicti doctorisprincipiis non deviantes" collegit et illius scripta sic com-levit. "Hinc et laborem nostrum collectorium parUeret

p ithoma placuit nominari." '.ep Quod collectorium typis saepissime editum auctoritatisnon parvae fuit, quia Biel opiniones Occami, doctoris tamjngenlosi quam suspecti, animo tranquillo et orthodoxo itareddidit, ut causae Nomlnalium magnopere utilis esset. DeejUS influxu plura ~abentur in Act~s 9on~ilii Tridentinl(Frei burg 1901sqq.], \011. V.,VIII., IX. Factionis Moderriorumfuit Martlnus L~thcr, qui Gab!I~lem. suum optime cognovit.

2. Hoc faSCiculo eae Gabriells Biel seu Nominalium opi-niones selectae sunt, quae ad justiricatlonem impii spectant.lfujuS selecti?ni~ ratio una f~it ~uo~ nemo. hanc doctrinamsecundum principla Occami I~a fideliter et Integre exposuitatque Blel, altera quod Nominales hac doctrina ad revolu-

6 Introductio.

tionem religiosam saeculi decimi sexti aliquid saltem con-tulerunt.

Duo sunt Nominallum propria quoad doctrinam justüica-.. tionis z a) doctrina acceptationis et non -imputationis i. e.abstrahendo ab omni gratia gratum faciente tanquam donohabitualiter collato formalem partem justificationis in solamdivinam acceptationem sive favorem externum ponunt. Quaretotaremissio peccati in non- imputatione poenae sine qua-cumque reali et interna immutatione peccatoris consisterepotest. Quae omnia de potentia Dei absoluta intelligenda sunthjOccamlstae viribus pure naturalibus hominis nimis con-fidentes gratiam actualem sive "gratis datam" tanquam in-terne et absolute necessariam, ut homo justificetur, nonagnoscunt. Distinctione quadam inter Dei potentiam abso-lutam et ordinatam Pelagianismum evitare contendunt.Quare Luther. istos theologos vehementer increpans Augusti-nismum immoderatum renovavit. .Bed notandum est quodNominales ipsi quoad necessitatem gratiae actualis valdeinter se discrepant.' Sententia autem Gabrielis genuina.Modernorum opinio esse videtur.

. 3. Textus sequentes sumpti sunt ex editione principicollectorii Gabrielis Biel, sine anno et loco typis editi (Tue-bingiae 1501). Nullam paginationem continet. " .

Bibliographia. Praeter varias praelectlones dogmaticase. gr. Bartmann, BiIlot, Diekamp, Heinrich, Kleutgen, Pohle •.

. Seheeben etc. quaedam nominentur specialia:. .. Feckes K., Die Rechtfertigungslehre des Gabriel' Biel

und ihre Stellung innerhalb der nominalistischen Schule.Münster 1925.

Grisar H., Luther 1., Freiburg 1911. . , ,. Hermelink H., Die theologische Fakultät in TÜbingen

vor der Reformation, Tübingen HJ06. . . .Linsenmann F. X., Gabriel Blel, der letzte Scholastiker .

und der Nominalismus, Theol. Quartalschrift 1865.' - '.Ruch C., Eiel: Dictionnaire de Theologie Catholique

II 1, 814- 825., Scheel O.. Martin Luther, Tübingen 1916-17., Seeberg R, Lehrbuch der Dogmengeschichte m, Leip:'''

zig 1913. .

[Gabrielis Biel Collectorllcirca primum librum Sententiarum]

Distinctio XVII:In distinctione presenti Magister agit de modo mis- .

5 sionis Spiritus sancti invisibilis. Et potest sententialittere his conclusionibus summari: Prima conclu-sio: Tunc Spiritus sanctus dari vel mitti dicitur nobis,cum nos facit diligere Deum et proximum, per quod.manemus in Deo et Deus in nobis. Secunda con-

'10 cl u sio: Spiritus sanctus caritas est et amor, quo nosdiligimus Deum. Quod .sl intelligitur formaliter, nontenetur. Si effective, verum est; quia ipse infunditbabitum caritatis. Si intelligitur de caritate increataad salutem et ad diligendum Deum simpliciter neces-

15 saria, iterum salvari potest. Ter t i a c o n c1usi o:Caritas' augeri dicitur, tametsi Spiritus sanctus in senec augetur nec minuitur. Vide latius in textu.

Questio prima. A

utrum praeter Spiritum sanctum necesse sit ponere20 caritatem absolutam creatam animam formaliterinformantem ad hoc quod sit cara Deo et accepta., , In ista questione recitatur et impugnatur a Doc-to~e 1 opinio Petri Aureoli 2 tenentis tria. Primo:

1 Occam 1. Sent. d. 17 q. 1, ed. Lugduni 1495.2 1. Sent. d. 17 a. 2 prop. 1-3; cf. a. 1 et a. 3 prop. 1, ed.

Romae 1596.

8 Gabrielis Biel Collectorii

quod est aliqua forma creata, que ex natura rei de. necessitate cadit sub' complacentia Dei, per quam.'anima (cui inheret) gratiflcatur, utsit Deo cara, ac-cepta et dilecta. Secundo: quod talis forma non pro-fluit ex divina acceptatione in animam. Patet, quia aanima non est accepta nisi per illam formam et itailla forma presupponitur acceptatlont ejus. Tertiodicit: hec forma est quedam Dei habitualis dilectio,que a Deo anime infunditur nec ex puris naturalibush~clu~ m

In tribus articulis stabit decisio questionis, in nota-bilium, conclusionum et dubiorum expeditione .

. Arti.l Quantum ad primum notandum quod per ani-Notabi. 1 I'. . mam esse gratam, caram ve acceptam Deo (quod

pro eodem habetur) nihil aliud intelligo nisi eam esse is

in tali statu, in quo (nisi per mortale peccatum de-linquat) Deus vult ei dare vitam eternam. Exemplum'est de parvulo baptisato, cujus anima est in tali statu,quod nisi postea peccet mortaliter, Deus dabit sibivitam eternam. Secus est de eo ante baptismum et 20

etiam de actu. existenti in peccato mortali, quia sivepostea tales peccent mortaliter sive non, nisi bapti-sentur aliquo baptismo vel agant penltentlam, non ha-bebunt vitam eternam.

Nota:i. 2 Secundo, notandum quod complacentia Dei re- 25

spectu creature est duplex: quedam generalis, quedamspecialis. Generalis est voluntas divina, qua vultposse esse bona, quecunque esse possunt. I .Et heccomplacentia est respectu omnium existentium et possi-bilium. Illo . modo complacentia Dei supponit pro 30

voluntate divina, que est essentia divina, connotandocreaturam omnem, que est vel potest esse bona etperfecta. Complacentia specialis est triplex: Primaest respectu omnium existentium et futurorum, que.nihil aliud est nisi divinum velle, quo vult aliqua 35

"

circa primum librum Sententiarum d. 17 q. L 9

possibilia esse vel Iutura esse bona. Et sic posset innullo alio a se complacere, quia posset velle nihil ase esse vel futurum esse. Secunda complacentiaspecialior est respectu nobilior:is obiecti et est velle

5 aliquid esse perfectius alio. Et sic maior est compla-centia respectu substantie quam accidentis et magis

I complacet in materia rationalt quam irrationali. Terciacomplacentia specialissima est respectu alicuius per-ficiendi secundum maximum seu perfectissimum genus

10 perfectionum accidentalium. Et est divinum velle.quo vult creature rationali non ponenti obicem con-ferre maximam' perfectionem accidentalem secundumgenus, que est beatitudo sive 'vita eterna. Et hocidem intelligitur per esse acceptum, esse carum vel

15 esse dilectum Deo, scilicet velle divinum, quo vulttalem beatlllcare, si manserit in statu tali non ponensobicem per peccatum. Et illo modo omnis parvuluspost baptismum, priusquam actualiter peccet, est'acceptus Deo, quia tali vult {si non impediet per se-

20 quens peccatum mortale) dare vitam eternam. Nonautem sic est acceptus Deo ante baptismum, quiaillum non vult beatificare, si manserit in statu illo,sine baptismo scilicet. . .

Pro articulo 2. est conclusio prima: De po- ACftI.!2 1' one u.25 tentia Dei absoluta aliquis potest esse accep- C·tus Deo et carus sine omni forma sibi inherenteloquendo de acceptatione specialissime complacentie,de qua tantum ad propositum. Probatur: Quia sinetali forma inherente potest quis habere actum meri-

30 torium. Probatu r: Quia Deus contingenter acceptat ,actum, quemcunque acceptat ad vitam eternam. Ergopotest quemcunque actum moraliter bonum sic accep-tare. Valetad propositum Gerson Ie c. Ia De vita",spirituali anime 1. Item actus diligendi Deum pre-

1 Leet. 1 coroll. 9, ed. Dupin, Antwerpiae 1706, t. 3, 't2 -13.

10 ~ .' Gabrielis Biel Collectorii .

cedens talem formam et actus diligendi sequens sunt€iusdem rationis. Ergo sicut secundum, ita primumpotest acceptare ad vitam eternam. Item ille potest€sse carus Deo, qui est in statu, in quo Deus (si non

. \

impedierit culpabiliter) potest sibi dare vitam eternam. 5

Sed Deus posset, si vellet, alicui in puris naturalibus(id est non habenti illam formam) dare beatitudinem,cum actus beatificus non dependet essentialiter abilla forma. Ergo Deus posset' ordinare, quod, talis.beatificaretur, nisi per peccatum impediret, et sic esset 10

carus' Deo. Item ad hoc quod' aliquis' sit oditusDeo, non' requiritur aliquis habitus vel forma. Ergonec ad hoc quod sit carus. Tenet consequentia:. Quia.sicut oppositum in opposito, sic propositum in pro-posito. Antecedens patet de eo qui mortaliter pecca- 15

vit peccato omissionis. Hic est oditus a Deo, quiaordinatus ad penam, nisi penituerit, et tamen ibi nul-lus est habitus viciosus, quia' non precessit actus eius'generativlls. Et si peccavit actu positivo, non oportet

, quod ab uno actu generaretur habitus. Ergo etc.. 20

Concbu.2 Secunda conclusio: Nullus potest esse caruset acceptus Deo ad vitam eternam de lege or-dinata non habendo in se qualitatem aliquaminfusam, que sit car it a s vel gratia. Hec conclusionaturali ratione probari non potest, quia non potest con- 25

eludi ratione naturali, quod sit aliquis habitus infusus.Potest tamen ostendi multiplici auctoritate scriptureet sanctorum, ut etiam infra habetur distinctione 4.

-~..._ questione 1. quarti: de virtutibus infusis in baptismo 1.

Et sufficit auctoritas unaApostoli 1. Cor. 13ll' "Si 30

linguis hominum" etc. Ex qua clare habetur, quodvirtutes et dona quecunque Spiritus sancti non suffi-

1 Biel 4. Sent. d. 4 q. 1 a. 2 concI. 6 K; cf. concI. 7 et 8;ibidem a. 3 dub. 1 et 2.

circa primum librum Sententiarum d. 17 q. 1. .. 11

clunt ad vitam sine caritate et gratia, que pro eodem'babeo, ut disto26 secundi habetur 1. Nec est evaderedicendo, quod Apostolus loquitur' de caritate increata.Patet enim quod Apostolus loquitur de virtutecari-

.5 tatis et eius ad ceteras virtutes precellencia, cum in-quit 2 "Nunc autem manent fides, spes, caritas etc.'maior horum carltas". Preterea etsi proterviens velletadducere dictum 1\1agistri 3, possent ex consequenti

, .impugnari omnia dicta doctorum et sanctorum de ce-:10 teris virtutibus, fide se. et spe sicut de caritate. ut

bec .lacius· prosequitur Dominus Cameracensis q.9arti.2 primi 4. .'

" Tertia conclusio: Quacunque forma super- Conclu. anaturali in an im a posita potest Deus eam nonE,

la acceptare ad vitam eternam. Probatur: Quiaquacunque forma posita non necessitatur Deus adproducendum aliud, sine quo illa forma potest stare, 'et conservari. Ergo posito illo habitu potest Deusnon, beatificare. Item. quamcunque' formam potest

'20 Deus producere et conservare ad tempus sine alia,potest conservare perpetuo sine ilIa. Ite m potestillam formam annichilare cum anima, cui inheret. Itemquis dubitat, quin Enoch et Heliam posset. perpetuo

.fn paradiso conservare absque beatilica visione et'.25 fruitione, qui tamen creduntur habere gratiam?

,Ex quo sequitur quod Deus quemcunque beati-ficat, mere contingenter, libere et misiricorditer beati-ficat ex gratia sua, non ex quacunque forma vel donocollato, nisi quod Deus misiricorditer ordinavit, quod

;30 habens tale donum mereatur vitam .eternam.

. ,

1 L. c. q. unica'; v. praesertim a. 2 concl. 4 F.2 1 Cor 1313•8 I.' e. sententiam contrariam Petri Lombardi 1. Se~t. d. 17

c: 1 et 3, ed.ad Claras Aquas (1916) I. 106, lOS.. . ·4 Petrus de Alliaco 1. Sent, q. 9 a. 2 ed. sine a. e. 1. (er.

ßain-Copinger 839 circa 1510) r, 13Sra.

12 Gabrielis Biel Collectoril

F Et hoc dictum maxime recedit ab errore Pelagii,qui posuit quod Deus necessitatur habenti actummoraliter bonum dare vitam eternam et non ex gratiasua, ita quod, si non daret, esset iniustus. Opinioautem recitata ponit: licet Deus non necessitetur per 5

actum naturaliter elicitum quantumcunque moraliterbonum ad conferendum vitam eternam, tamen necessi-tatur a forma supernaturali per eum Infusa, Respon-sio autem hec dicit quod Deus "nulla forma nec na-turali nec supernaturali necessitatur ad vitam eternam, 10

sed sicut libere et contingenter infundit graciam exsua benignitate, ita concessa quacunque forma adhuc 1

libere et misiricorditer de sua gratia dat vitam sempi-ternam et sernper sine sui iniustieia) posset non con-ferre. Ipse enim est, cui nullus dicere potest: cur li)

ita facis? Et quecunque Iacere potest, faciendo iustasunt et iuste sic ea facit. Et est considerandum quodin prefatis dictis, cum fit sermo de gratia 'et caritate,sumuntur illa nomina absolute, ut supponunt pro qua-litate certa non connotando quamcunque gratificationem 20

vel anime' ad vitam aeceptationem; nam accipiendoeam 'connotative verum esset dicere: Quicunque habetin se caritatem ut gratiam, est acceptus ad vitam.Patet ex connotato termini.

Arti. 3 Pt' I 3 t d b . . CDubl. I ro ar ICU o es u lum pr nnu m: um nOU21>, G possit fieri transitus de contradictorio in contradictorium

sine mutatione, et aliquis nunc est acceptus Deo, quiprius non fuit acceptus, si non est mutatio aliqua in illonunc accepto, ergo erit necessario in Deo; quod esttmposslblle. Ad istud dubium respondet Doctor in 30

secundo questione ultima iuxta finem 2 ostendensillud, commune dictum (transitus de contradictorio : in

1 Ad hoc ed..prino.2 Occam 2. Sent. q. 26 Z, ed. Lugduni 1495 (non verbotenus).

.' .

elrca primum librum Sententiarum d. 17 q. 1. 13

contradictorium non fit sine aliqua mutatione) habet[nstantlam. Si. nec motus nec, tempus nec mutatioesset, sed solus Deus creans unum angelum, tunc heciam est vera: Angelus creatur, et prius non fuit vera.

fi Sic Deus posset accipere angelum et post eundem de- .acceptare sine omni demerito sui vel alterius et sineomni mutatione actuali, sed non sine omni mutationepotentiali, saltem in alio. Quia, si fuisset aliqua suc-cessio in angelo vel in alio, tunc ambo extrema unius

10 contradictionis non possent uni parti illius successioniscoexistere, sed necessario unum extremum coexisteretuni parti successionis et aliud extremum alteri parti,et tunc angelus vere esset mutatus in se vel in alio.Eandem mentem habet Doctor dist. 14 q. 21, ubi,'

15 clare dicit: Transitum quandoque posse fieri proptersolam temporis mutationem, vel actualiter et de facto,si tempus esset, vel si tempus non esset nec motusnec mutatio, tunc foret talis transitus de contradictorioin contradictorium propter transitum temporis possi-

20 bilem; quia, si tempus esset, unum contradictorium·verificaretur in una parte temporis et aliud in aliaparte temporis.

Itaque ad dubium istud post. Doctorem et aliosrespondetur quod mutatio, que requiritur ad transitum

25 contradictorium, aliquando fit in aliquo extremo con-tradictionis ad bonum intellectum, ut cum aliquod fitde non calido calidum; aliquando in aliquo extrinsico,ut aliquis est alicui dexter et postea non dexter nonpropter mutationem sui, sed alterius; item si ad preces

30 alicuius sancti Deus animabus in purgatorio remittitpenam; aliquando in solo tempore, ut si statuitur·quod florenus nunc valens 28 solidos post mensem

1 1. Sent. d. 14 q. 2 ad primum principale F, e I, Lugduni· 1495) (non verbotenus).

14 Gabrielis Biel Collectorü

valeat 30, tunc Ilorenus nunc non valet 30 et postmensem valet 30 propter solum temporis lapsum; dehoc infra in 4 dist. 14 q. 1 g 1. Per hoc ad proposi-tum dicitur quod quolibet illorum modorum potest hicfieri mutatio,quia potest Deus ordinare quod habens ()aliquem actum moraliter ,virtuosum habebit vitameternam vel quod existens in tali tempore vel locohabeat vitam eternam. Et omnibus hiis modis fit mu-tatio. Non autem propter hoc oportet ponerealiquamformam Deum necessitantem nec oportet ponere ob- 10

iectum aliquod distinctum a Deo immutabile et eter-num ad salvandum immutabilitatem actus divini, sicut"patet de creatlone: . Deus vult nunc creare et nonprius seu prius non voluit sine mutatione actus in Deo.

, Corolla. Ex illo sequitur quod possibile est contradictoria 15successive' verificari absque motu locali vel rei ali.:cuius nove positione seu destructione rei preexistentis.Et addit Gregorius disto 14 q. 12 ac Cameracensisq.9 arti. 23: cuius verificationis lapsus temporis nonsit In causa, quamvis sine lapsu temporis actuali vel 20

potentiali contingere non possit; alias enim contra-dictoria essent simul vera. Potest ergo aliquis esse/ gratus Deo modo predicto sine mutatione locali etsine nove qualitatis acquisitione vel deperditionepreexistentis, cuius verificationis lapsus temporis non 25

est in causa secundum Gregorium, ubi supra,quamvis sine temporis lapsu actuali vel possibili illud'contingere non possit, ut habet Doctor supra q. 2dist. 14 et loco prealligato in 2 questione ul-tima iuxta finem 4. - Patet etiam quod ad centra- 30

, ,

1 Textus allegatus hoo fasciculo continetur p. 28. ,2 Gregorius de Arimino 1. Sent. d. 13-16 q. 1 a.l concl. 3

eoroll. ed. Venetiis 1503, f. 75r {1.B Petrus de Alliaco 1. Sent. q. 9 a. 2 resp. ad 2 f. 141v.4 Occam 2. Sent. d. 14 q. 2 ad primum principale F; etiam

'q. 26 Z, ed. Lugdunl 1495.

circa primum librum Sententiarum d. 17 q. 1. 15

dictoriorum verificationem quandoque sullicit mutatioin re extrinsica. Item quandoque temporis lapsus estin causa. Et hoc secundum Cameracensem 1, quandodeterminatio temporis cadit sub statuto, sicut apud

5 Hebreos lex erat, ut quilibet servus completo anno 6servitutis rediret ad libertatem. Ideo absque ulla suiIDutatione solo temporis lapsu fiebat de servo nonservus, de non libero liber. De hoc latius infra disto 30'.q. 2 in Doctore 2 et in colle cto r io presen ti 3.

10 Verum ad hoc quod nunc tactum est et habet Gre-gorius· sc. quod contradictoria possunt successiveverificari etc., cuius veriIicationis lapsus temporis nonest in causa, an sit verum vel non. et ad quem in-. tellectum, explicatur infra in 3 disto 1 q. 1 huius 4.

15 vide' ad idem Occam in Centilogio in conclu~sione 12 ad rationem 55, ubi late loquitur de con-tradictoriis futurorum contingentium. ! ." .'

Secundum dubium est contra primam conclusio- Dub~ 2. neID ratione huius quod dicitur de potentia Dei ab-

20 soluta. Si hoc verum esset, sequeretur quod Deusposset aliqua facere ordinate et alia facere absoluteet non ordinate. Consequens falsum. Ergo etc. Ad'hoc respondetur secundum Doctorem Quotlib. 6q. 1 6 "quod quedam Deus potest facere de pote~tia .

25 ordinata et quedam de potentia absoluta. Hec di-stinctio non est sic intelligenda quod in Deo realitersint due potentie, quarum una sit ordinata, alia ab-soluta, quia unica est potentia in Deo ad extra, que

"

. 1 Petrus de Alliaco I. C. prop. 2. f. 141v p.li Occam 1. Sent. d. 30 q. 2. ed. Lugduni 1495. .

.' 8 Eodem loco; perlege totam quaestionem secundam brevem., L. c. notab. 2 eoroll. 2 G et H.:> L. c. F, ed. Lugduni 1495. ,

.. II Ed. Argentine 1491; quasi verbotenus secundum Occam,nonnulla tantum verba omittuntur.

16 , Gabrielis Biel Collectorii

omni modo est ipse Deus. Nec sic est intelligendaquod aliqua potest Deus ordinate facere et alia potestabsolute et inordinate, quia Deus nihil potest facereinordinate. Sed est sic intelligenda quod posse ali-quid aliquando ,accipitur secundum leges ordinatas et 5institutas a Deo, et illa Deus dicitur posse facere depotentia ordinata. Aliter accipitur posse pro possefacere omne illud quod non includit contradictionemfieri, sive Deus ordinavit se hoc facturum sive non,quia Deus multa facere potest que non vult facere; 10

secundum Magistrum li. 1 Sent. dist. 43 I. Et illadicitur posse de potentia absoluta. Ista distinctioprobatur per dictum Salvatoris J oh. 3 L5: ,Nisi quisrenatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potestintrare regnum Dei.' Cum enim Deus sit equalis 15

potentie nunc sicut prius et aliquando introierunt inregnum Dei sine omni baptismo, sicut patet de pueriscircumcisis tempore legis defunctis, antequam habue-runt usum rationis, ergo et nunc est possibile. Sedillud quod tunc erat possibile secundum leges tunc 20

institutas, nunc non est possibile secundum legem"nunc institutam, licet absolute sit possibüe." Ex illadistinctione patet responsio ad dubium motum.

Dubio 3 Tercium dubium est contra eandem conclusio,1 nem secundam: Quod est de se et secundum essen- 25

tiam suam laudabile et acceptabile, si causet actumaliquem, non est minus sc. necessario laudabile .. Cari-tas est huiusmodi secundum Apostolum 2: "Maiorhorum caritas." Ergo etc. Item dicit Apostolus 3:"Impossibile est sine fide placere Deo." Ergo simlll- 30

ter imposslbile est posita fide per dilectionem operantenon placere Deo. - Ad primum dico quod lau da-

, .1 Petrus Lombardus, ed. ad Claras Aquas (1916) I. 266-267 ..2 1 Cor 131S. s Hebr 116. -

, circa primum Iibrum Sententiarum d. 17 q. 1. 17

bile accipitur multipliciter: Uno modo pro omni na-tura, que est bona, sive sit creata sive increata; sicloquitur Augustinus 3 De libero arbitrio 1 dicens:"Si laudatur rationalis creatura, que Iacta est, nemo

5 dubitet laudandum esse, qui fecit." Alio modo dicitur,'cuius bonitas ordinatur ad aliquem alium actum etsic dicitur 1. Ethicorum 2, quod "optimorum non estlaus". Tercio modo accipitur laudabile, ut opponiturvituperabili. Et sic est aliquod bonum existens in

10 nostra potestate, dignum retributione et laude, sicutvituperabiIe est aliquod vitium existens in nostra po-testate, dignum increpatione et pena. Et de isto dici-tur 3. Ethicorum a Pb ilo so ph o ": "Nullus itaqueiInproperabit ceco ex natura vel infirmitate vel ex

15 plaga, Red magis miserebitur." Eum autem, qui exvini potatione vel alia incontinentia, omnis utique in-crepabit. Earum autem que circa corpus malitiarum,.que in nobis; increpantur, que non in nobis, autemnon.Et sic accipit Augustinus 3 De libero arbi-

20 trio 4 "Motus, quo huc vel illuc voluntas convertitur,nisi voluntarius et in nostra potestate positus, nequelaudandus, cum ad superiora, neque culpandus homoesset, cum ad inferiora detorquet". Primo modo etsecundo caritas est laudabilis, sed non tercio modo.

25 Nec sumus laudandi sic, quia Deus nobis infunditcaritatem, que non est in potestate nostra, quamvissumus aliquo modo laudabiles, si nos 'disponimus adrecipiendam caritatem. Similiter caritas laudabilisest, in quantum est operis meritorii causa et princi-

30 pium. - Ad secundum dico: Duplex est necessitassc. absoluta et ex suppositione. Necessitas absoluta

1 Cap. 13 n, 37 !\IL 32, 1289.2 Cap. 12, 1101b 21. s Cap. 7, 111h 25.4 Cap. ln. 3 ML 32, 1272.

Feckes, Gabrielis Biel Collectoril. 2

18 . Gabrielis Biel Collectorii

est, quando aliquid .simpliciter est necessarium, itaquod eius oppositum esse verum includit contradictio-nem. Et sic hec 1 absolute est necessaria: homo estrisibilis, Deus est et huiusmodi, quia contradictio estquod he sint false et contradictorie vere. Necessitas [)ex suppositione est, quando aliqua conditionalis estnecessaria, quamvis tam antecedens quam consequenssit contingens. Sic hec est necessaria: Si Petrus estpredestinatus, Petrus salvabitur. Et tamen tam ante-cedens quam consequens est contingens. Vel quando 10

aliqua talis consequentia est necessaria, tunc diciturnecessitas. ex suppositione. Dico ergo quod Deus nonde necessitate acceptat actum elicitum ex caritatecreata loquendo de absoluta necessitate, sed potestde potentia sua absoluta istum actum non acceptani, 15

.accipiendo non acceptare pro non velle alicui darevitam eternam. Quod probatur: Quia secundum'sanctos. Deus nihil agit ad extra de necessitate necaliquid aliud a se vult necessario .. Ergo quocunqueactu posito in viatore, Deus non de necessitate nature 20

vult sibi dare vitam eternam et per consequens potestnon acceptare talem actum.

, DU~i. 4 Quartum dubium contra eandem conclusionem:Si sic, aliquis posset esse gratus. et non gratus Deo.sive carus et· non carus, carus ex caritate, quam 2.)

habet, et non carus ex casu posito. - Ad illud dici-tur quod accipiendo caritatem absolute pro forma in-herente et carmi pro omni illo, cui preparatur vltaeterna, sic de potentia Dei absoluta potest aliquis essecarus sine caritate. Unde notandum quod est caritas 3D

creata et increata. Sine caritate' increata nemo pot-est esse carus Deo, sed sumendo pro caritate creatasumitur, dupliciter: sc. pro quodam habitu absoluteinfuso et sic non est nomen connotativum, sed abso-

1 he ed. prine.·

circa primum librum Sententiarum d. 17 q. 1. ' 19

Iute significat. illam qualitatem. Et sic, iterum aliquispotest esse carus sine caritate. Alio modo sumiturpro termino connotativo, ut est abstractum illius con-.creti ,carus' .accepti ad sensum prefatum, ut sc. con-

. 5 notat aliquem esse gratum Deo. Et sic sine caritatenemo potest esse carus Deo.

Ex illis dictis sequitur corollarium primum SC.: CorollaL.Actus viatoris potest ex caritate elici et nul-'latenus a Deo ad premium acceptari. Sed con-

10 tra hoc corollarium arguitur: Deus est ratlonabilissl-mUS diIector, sed dilectio secundum rectam rationemmeretur redamationem secundum illud Proverbii8 L17 ..Ego diligentes me diligo". Ergo, non potestnon diligere se diligentem, maxime ex caritate secun-

15 dum illud Joh. 14 l21 ..Qui diligit me, diligitur a patre. meo et ego diligam eum'". Consequentia tenet: Quianon potest facere vel omittere contra rectam ratio-nem. alioquin posset peccare, quod blasphemum estcogitare. Item Deus ex natura rei et necessario dili-

20 git caritatem et iusticialD:. Ergo et ceteras virtutes,ergo etiam participantes illas. Tenet consequentia:Quia impossibile est quod actus feratur super aliquamformam, quin feratur super participantem illam, sal-tem materialiter et per accidens. Sicut non potest

25 visus videre colorem parietis, quin videat parietem.Antecedens probatur: Quia necessario et immutabiliterdiligit suam iusticiam, caritatem etc. et complacet sibi. in ea et ita etiam omnia iusta et omnes diligentes se

. etc., quia omnia, talia per habitum iusticie et caritatis30 (maxime infusum) participant iustitiam divinam. Item

quicquid est bonum, honestum et delectabile, in veri-tate est Deo complacens et acceptum. Sed virtuosi et.virtutes sunt huiusmodi. Ergo. Consequentia nota.- Maior probatur: Quia secundum Philosophum

2-

20 Gabriells BieI Colleetoril

3. Ethicorum cap. 101: virtuosus tanquam benedispositus est regula et mensura eorum, que suntbona et delectabilia secundum veritatem. Deus au-tem virtuosissimus est et optime dispositus adrecte iudicandum. Minor videtur nota: Quia virtu- 5

tes sunt per se et secundum se pulcre,bone et ap-petibiles.

Ad primum dicitur quod, etsi Deus non potestnon diligere diligentes se aliqua dilectione seu COID-

.placentia puta generali, ut in notabili 2 patuit, non 10

tamen sequitur quod ea dilectione, qua ordinantur advitam eternam, que dicitur complacentia specialissima .

.' Et quod infertur: Deus non potest contra rectam ra-tionem, verum. est, sed recta ratio quantum ad ex-'teriora est voluntas sua. Non enim habet aliam re- 15

gulam, cui teneatur se conformare, sed ipsa divinavoluntas est regula omnium contingentium. Nec enimquia aliquid rectum est aut iustum, ideo Deus vult,sed quia Deus vult, ideo iustum et rectum. Possetergo annihilare diligentem se, quod si faceret, non 2U

iniuste faceret, quia nemo ei dicit: cur ita facis.Auctoritates adducte loquuntur de facto secundumordinem institutum. - A d s e c und um dicendumquod, si assumptum intelligitur de iusticia etc. in-creata, que Deus est, verum est, quia necessario se 25

diligit. Et cum infertur: ergo et ceteras virtutes,negetur. Cum infertur: ergo et eas participantes, siloquitur de participatione reali per idemptitatem velinformationem, quomodo procedit argumentum, tuncnihil participat divinam iusticiam vel bonitatem. Si 30

vero loquitur de participatione per imitationem, quo-modo effectus imitatur suam causam, negetur quodactus divine complacentie specialissime et acceptatio-

1 Cap. 6, 1113a 31.

circa primum librum Sententiarum d. 17 q. 1. 21

nis gratuite feratur in sic participantes necessario.'Quia tunc (cum omnis creatura participet divinambonitatem) omnis creatura etiam irrationalis accepta-retur ad vitam beatam. Nec hoc probat ratio. Si

5 autem in primo assumpto loquitur de iusticia creataetc., negetur quod necessario diligat illas et acceptettali speciali complacentia et dilectione, de qua estconclusio et corollarium. Verum complacet sibi inomni creatura complacentia generali, ut in notabili,

10 secundo patuit. Non autem oportet quod illa spe-ciali, que est ordinatio ad vitam, quia tunc necessarioacceptaretur natura angelica, que perfectior est quo-cumque habitu. - Per hoc ad tertium dicitur quodbonum est Deo acceptum et placitum generali com-

15 placentia seu etiam speciali, illa videlicet qua vultipsum esse tale bonum et sic perfectum et delectabile.Non autem oportet quod acceptetur illa acceptatione,de qua conclusio et corrollarium.

Corollarium 2.: Deus acceptare potest ad Corolla.2·20 gloriam de. potentia sua absoluta viatorisactum et naturam non infusa gratum facientegratia. - Contra hoc corollarium arguitur: ActusiIDmutabilis et eternus habet obiectum immutabile eteternum, sine cuius participatione nova non potest de

25 novo transire super obiectum. Actus divine accepta-tionis est immutabilis et eternus. Ergo habet obiectumiIDmutabile, sine cuius participatione nova etc. Tenetconsequentia in 3. prime I. Maior patet: Quia actusnon est sine obiecto, ut puta cognitio sine cognosci-

30 bili, dilectio sine diligibili. Alioquin aliquis cogno-sceret et diligeret et tamen nihil cognosceret et nihildiligeret, quod implicat. Ergo actus immutabilis nonest sine obiecto immutabili; alioquin si mutaretur ob-

1 I. e. in tertio modo primae figurae syllogismi (Darii).

22 _Gabrielis Biel Collectorii

iectum et non actus,actus esset sine obiecto. Exeodem patet quod actus eternus non potest de novo. transire super obiectum sine nova participatione obiectieterni; alias habendo novum obiectum, haberet ob-·iectum per se mutabile, quia novum. Minor patet: 5

Quia omnis actus Dei est intrinsecus Deo et ita Deuset per consequens immutabilis et eternus. Tunc ultra:illud obiectum non erit aliquis actus vel habitus na-turaliter elicitus, quia omnis talis potest esse Deo nonacceptus. Ergo aliquis infusus et non alius nisi cari- 10

tas; ergo.Ad hoc potest uno modo responderi negando ma-

iorem universaliter, quia solum habet veritatem, quandoactus ille immutabiliter et necessario transit superobiectum; secus sl transit contingenter super obiectum. 15

Sicut actus creandi quantum ad totum illud quod im- ..portat, in Deo est eternus et tamen non habet ob-iectum immutabile, quia eo ipso quod est obiectum·creationis, est mutabile, quia producibile de nihilo.Et . dominari est actus eternus et tamen non habet 20

obiectum immutabile, quia, etsi eternus est quantumad id quod est in Deo, non tamen transit necessariosuper obiectum nec eternaliter, sed contingenter etex tempore, quia transire super obiectumnihil aliudest quam actualiter creare et dominari, ubi importa- 25

tur creatura, que quia est contingens, transitus illeest contingens. Consequenter conceditur quod actus .eternus contingenter transiens potest essesine obiecto, .quia id quod in Deo est actus creandi, puta divinum'velle, est eternum, sed non eternaliter transit, quia 30

Deus non eternallter creat. Est ergo sine creabili,quando actu non creat. .Et si arguitur: tunc cogno-sceret et nihil cognosceret etc., dicitur: quando actucognoscit et diligit, tunc actus transit. Sed si perpossibile vel- impossibile actu non cognosceret ve) ss

circa primum librum Sententiarum d. 17 q. 2. 23

diligeret, non transiret actus nec haberet obiectum. -Aliter respondetur ad illam maiorem: Actus eternusetc., distinguendo ratione illius termini ,obiectum im-.mutabile'. Aut intelligitur de habere obiectum eternum . I

5 et immutabile in esse obiectivo vel in existentia reali.Si primo modo, vera est maior, quia quicquid procerto instanti est obiectum actus divini, ab eternoest obiectum talis actus. Nam actus divine accepta-tionis est· velle A pro certo instanti acceptare. Et

10 sicut ab eterno vult Deus A acceptare pro illo' in- i

stanti, ita A ab eterno est obiectum huius velle divini,et ita nunquam actus est sine obiecto in esse ob-iectivo. Sic suo modo de obiecto dominationis, creatio-'nis etc. Si autem intelligitur maior de habere obiectum

15 immutabile in esse sublectlvo, id est in reali existentia,sic manifeste est Ialsa, etiam' de actu divino trans- .eunte et necessario, quia actus divine cognitionis ne-cessario transit in omne corrigibile, quia ab eternoCognoscit omnia necessario et actualiter et tamen ob-

20 iectum cognitionis divine non est eternum et immu-tabile in esse actuali. Sic de actu complacentle ge- ,neraIi, qua sibi complacet omnis creatura possibilis.Et nota quod obiectum est terminus ampIiativus adquinque tempera. Unde non sequitur: A est obiectum"

25 ergo· A est.

Questio secunda.utrum aliquis actus voluntatis possit esse merltorlus

, sine caritate Iormallter lnlormante.

Ista questio dependet a precedente et querit de A30 posse non· secundum legem ordinatam de facto,. sed de posse absoluto. Itaque impugnata a Doc-

24 Gabrielis Biel Collectorii

't ore 1 opimone contraria ponitur secundum eum hecconclusio responsalis: Non includit contra-dictionem actum esse meritorium sine omnihabitu supernaturali formaliter inherente.

Probatur: Quia actum esse meritorium dependet li

ex sola Dei gratiosa voluntate eum libere ad premian-dum acceptante et non ex quacunque causa creata.Sed sicut Deus voluntarie et libere acceptat ad meri-tum bonum motum voluntatis, quando elicitur a ,habente

, caritatem, ita de potentia sua absoluta posset accep- 10

tare eundem motum voluntatis, si non infunderet ca-ritatem. Item sicut Deus sine omni donocreato ani-mam informante potest eam acceptare ad vitam eter-nam, ita etiam actum eiusdem dese non vituperabilem.Item quod propter habitum nullus actus sit merito- rsrius de se. Probatur: Quia propter habitum precisenullus actus est laudabilis, ergo nec meritorius. Con-sequentia nota. Et antecedens probatur dupliciter.Primo: quia nihil est meritorium nisi quia in nostrapotestate est, hoc est, quia libere et voluntarie elici- 20

tum aut imperatum. Sed esse in nostra potestate adagendum vel non agendum non est ab habitu, cumhabitus sit causa naturalis. Ergo ratio meriti, quan- .tum est ex parte nostra, principaliterconsistit penesvoluntatem, que est de se libera ad agendum et non esagendum, et non penes habitum. Secundo: Quia nul-lus habitus est de se laudabilis. Non acquisitus; ergonec infusus, qui minus est in potestate voluntatisquam acquisitus. Antecedens patet, quia nullus talisest de se vituperabilis; ergo nec aliquis est laudabilis. 30

Consequentia tenet, quia contraria sunt circa idem.

1 Occam 1. Sent. d. 17 q. 2, ed. Lugduni 1495; opinio con-traria Petri Aureoli ejusque impugoatio: B et E; responsio auctorisejusque rationes: C et D.

circa quartum librum Sententiarum d. 14 q. 1.' 25-

Antecedens patet, quia non est viciosus. Ille enimnon reddit hominem vituperabilem, quia stat cumcaritate, quam habens est non vituperabilis. Undenulla est impossibilitas neque, ex parte Dei neque

5 nostra, quin. actum diligendi Deum propter se a vo-luntate libere elicitum Deus possit ex sua gratia ae-ceptare tanquam meritorium vite eterne nullo habituexistente in voluntate.

Unde sequitur corollarie quod sine gratia nullusioactus potest esse meritorius. Gratia, dico, -non forma-liter voluntatem vel animam informante, que creaturaest, sed sine gratia increata (que est gratiosa Deivoluntas) libere et misiricorditer actum tanquam me-ritorium acceptante. Et hec est ratio formalis meriti

• 15 et nulla alia. Hac enim existente, nullis aliis ab actuet voluntate eliciente positis, actus est meritorius. Etea non posita, omnibus aliis positis, actus non estIlleritorius. - Diceres: ad actum esse meritoriumrequiritur integritas omnium circumstantiarum et pre-

20 sertim, ut omnia divina volita impleantur. Sed adnoe non sufficit homo ex suis naturalibus. Ergo. So-lutio: Ad actum meritorium non oportet quod totalex actualiter impleatur, sed quod aliquod mandatumiIllpleatur vel consilium, id est opus debiti velsuper-

25 erogationiS, et quod contra nullum mandatum fiattransgressio. . Rec est summaria abbreviatio horumque per Doctorem tractantur in questione illa.

Distinctio XIIII [libri quarti].Questio prima.

30 Circa hanc distinctionem querendum est de duo-bus. Primo de penitentia virtute. Secundo de peni-tentia sacramento. C~rca primum queritur:

26 Gabriclis Biel Collectorii

Utrum sine penltentla possit deleri peccatum postbaptisma eommtssum.,

{~~~;.lJSecundo notandum circa hoc quod queritur deE deletione peccati, quomodo peccatum commissum

et iam preteritum quantum ad actum peccati ö

possit deleri et quid deleatur, cum peccatumremi ttitur.

Ad cuius intellectum advertendum quod sive pec-catum mortale dicat formaliter privationem, puta ea-rentiam rectitudinis debite inesse actui, ut" tenet ioScotus 1, sive dicat formaliter actum elicitum automissum contra preceptum, ut tenet Occam, de quolibo 2 dist. 352, tamen transeunte actu peccati nulla.

I entitas positiva manet in peccatore. a qua formaliterpeccator dicatur peccator. Patet, quia quidquid, est 13

in peccatore, transeunte actu peccati potest manereetiam ipso iustificato et desinente esse I peccatore.Patet de substantia anime, que manet eadem, similiterde accidentibus absolutis, quia habitus vlclosus genitus-ex actibus peccati frequentatis potest manere et re- 20

gulariter manet in Iustilicato. Nam iustificatus adhuc 'sentit se pronum et inclinatum ad priora operapeccati, quod non contingit nisi per habitum peccati.Nec manet aliquis actus peccati, quia ille transiit;·nec aliqua qualitas, que in remissione corrumpitur, 25

immo quidquid manet in peccatore preter actum pec-cati, potest manere cum gratia infusa, per quamde- 'sinit esse peccator, puta habitus peccati, cognitio pec--cati, species, memoria, etiam delectatio consequens

1 OpUS Oxoniense 2. Sent. d. 37 q. 1 'n, 6, ed. Lugduni 1639,

l '"t. 6. 98t. ,2 cr. BieI 2. Sent. d. 35 q. unica a. 2 concl. 5 et 6 .1 et K;

a. 3 dub, 1 L. Occam 4. Sent, q. 8 et 9 a. 1 E,' ed. Lugdunl 1495;<luodlibetum 3 q. 14 ad secundum, ed.. Argentine 1491.

circa quartum librum Sententiaru~ d. 14 q. 1. 27

.memoriam peccati, dummodo non fuerit volita; quodsi fuerit volita, iam ipsa volitio est actus peccati.Nec manet ibi aliqua relatio realis, etiam secundumScotum, nec relatio rationis, cuius oppositum tenet

5 Seotus', quia ut in primo dist. 302 ostensum est,nulla relatio distincta ab absolutis est ponenda._ Sed tunc queritur: unde ergo peccator dicitur for- F

maliter peccator transeunte actu. Nam ut arguitSeotus 3: Si nihil manet, omnino essent similes qui

10 nihii commisit et qui commisit et tamen cessavit abactu peccandi tam interiori quam exteriori. Et itanon magis unus est peccator quam alius. Simili tersl nihil manet, nihil deletur in remissione peccati.Quomodo ergo peccatum deletur?

la . Respondeturquod talis dicitur peccator ab ordl-natione divina, qua propter peccatum preteritum, quodtransiit et non est quantum ad actum, ordinatus estad' penam eternam; hoc enim significat peccator. Estenim peccator homo ordinatus a Deo ad penam eter-

20 nampropter actum peccati, quem actu' committit vel. commisit.. Et hoc nomen .peccator' nihil significat.inexistens in peccatore transeunte. actu peccati, sedsignificat actum peccati,' qui transiit, et penam, que

. correspondebit, et Deum, qul peccatorem ad huius-25 modi penam sustinendam ordinavit. Unde in hocmulti decipiuntur imaginantes, quod quandocunquenomen positivum de aliquo predicatur, quod necesseest aliquid inesse illi, de quo predicatur, quod, for-.maliter. per predicatum illud importatur, sicut est de

30 illis predicatis: album, nigrum, sciens, virtuosus, iustus.Quod falsum est in terminis cognotativls, qui noncognotant aliquid un.um. Vel si aliquid unum cogno-

'J Op. OX. 4. Sent. d. 14 q. 1 n. 5 et 6, ed. Lugduni 1639 t. 9, 7 - 9.I L. c. q. 1-4; praesertim q. 4 a. 1 et :!. .8 Op'. Ox. 4. Sent. d. 14 q. 1 n, 3, ed. Lugduni 1639 t. 9,7.

28 Gabrielis Biel Collectorii

tant, tamen non id quod inest suo substrato, sed quodinfuit vel alteri inest. Unde generaliter ad hoc quod, terminus cognotativus conveniat alicui, sufficit quodcognotativum suum sic se habeat sive in re illa sivein alia, sicut per ipsum cognotatur. Sicut ebriosus sdicitur formaliter ebriosus non ab aliquo sibi inexi-stente, sed ab actibus, qui transierunt, etiam sl nul-lum in eo habitum genuissent. Sic ad mortem iudi-catus dicitur damnatus non ab aliquo sibi inexistente,sed a sententia, qua ad mortem est ordinatus.Que insententia nihil in damnato produxit, quia potuit Iudi-cari eo absente et ignorante. Et per hoc ad rationem ,

G cum dicitur: si nihil manet etc., dicitur:' Etsi sint si-miles quantum ad qualitates realiter inexistentes, nontamen quantum ad rationem peccatoris, quia illa con- 15

venit uni et non alteri. Et similes omnino dicuntur ,quibus eadem 'predlcata secundum speciem conveniunt.Vide Occam in 4 q. 8 et 9 I, qui hanc materiam beneprosequitur., Et ad 2. dicitur quod peccatum dicitur deleri, quia 21)

ille desinit esse peccator, non per hoc quod aliquidin eo destruatur. Et quomodo desinit esse peccator?Sic desinit, quia qui prius propter peccatum commis-sum ordinatus fuit a Deo ad penam, nunc propterpenitentiam ab eodem ordinatus est ad vitam.' Que 2l>

tamen mutatio non dicit mutationemIn Deo, sed velin penitente vel in tempore vel in alia creatura. Namde potentia absoluta sine mutatione peccatoris persolum lapsum temporis posset primo ordinari ad pe-nam, deinde ordinari ad vitam, licet secundum poten- 3()

tiam ordinatam non sit peccati remissio nisi per in-fusionem nove gratie, per quam realiter mutatur quifuit peccator.Ad hoc facit illud Augustini Super

1 L. c. C et D, J, R et S, ed. Lugdunl 1495.

circa quartum .Ilbrum Sententiarum d. 14 q. 1. 29

Psal. 311• "Beati quorum": Videre, inquit, Dei pec-cata nostra, est ea ad penam imputare. Avertereautem faciem a peccatis, est ea ad penam non reser-vare. Et ita dicit peccata ab eo tecta, non ut non

5 videat, sed ut nolit animadvertere. Idem autem esttegere peccata et remittere peccata. Unde dicit Pro-pheta 2 "Beati quorum remisse sunt iniquitates et quo-rum tecta sunt peccata", pro eodem habens remittere'et tegere peccata et Augustinus: Tecta sunt, abolita

10 sunt. Ergo remanere peccatorem post actum trans-euntem nihil aliud est nisi ipsum a Dei voluntate or-dinari ad penam condignam illo peccato. Et remittiseu deleri peccatum nihil aliud est quam ordinatumad penam iam non ordinari ad penam.

15 Sed adhuc diceres: secundum doctores transeunte Hpeccati actu adhuc manet in peccatore reatus, maculaet offensa, que non sunt nihil et non mane[n]t dimissopeccato.' Ergo transeunte actu peccati aliquid manetin peccatore, quod deletur in remissione peccati, et

20 ab illo formaliter dicitur peccator, quia illo manentemanet peccator et sublato desinit esse peccator.

Ad hoc dicendum post Scotum q. 1 distin. pr e-sentis 3 quod reatus, macula et offensa nihil aliudsunt vel dicunt nisi ordinationem peccatoris ad penam

25 SUO peccato, quod transiit, condignam. Et inquantumdisconveniens est anime, dicitur eius macula, sicutper oppositum conveniens dicitur eius pulchritudo.Inquantum autem est obligatio ad penam, diciturreatus. Et ut est actus voluntatis divine, per quem

30 ordinatur ad talem penam, dicitur Dei offensa. Nihilenim aliud est offendi ve] irasci in Deo quam vellevindicare peccata. Et licet Deus dicatur figurative

1 Enarratio in psalmum XXXI. ML 36,264 (non verbotenus).2 Ps 311.S Op. Ox. 4. Sent. d. 14 q. 1 o. 7, ed. Lugduoi 1639 t. 9, 10.

" r 30 Gabrielis Hiel Collectorii

iratus vel offensus, tamen accipiendo irasci pro vellevindicare, non includendo passionem concomitantemistiusmodi velle, Deus formaliter est iratus seu offensus,Quia formaliter est volens vindicare peccatum com-'missum contra legem suam. - Si ergo pergis. que- ~rere, quid ergo est reatus et in quo est, dictum est:Quia est ordinatio peccatoris ad penam. Et quid estilla ordinatio secundum rem? Respondetur secundumduplicem modum dicendi de abstractis verbalibus, quod,vel supponunt pro omnibus, que significant; tunc or- l()

dinatio illa non est quid unum, sed est ipse peccatorordinatus et Deus ordinans et pena, ad quam ordina-tur, et peccatum, quod commissum est, propter quodpeccator ad penam ordinatur. Vel secundum aliummodum magis consuetum ordinatio passiveest ordi- la.

natus, inquantum sibi conveniunt certe conditiones;.hoc est: ordinatio passive supponit pro ordinato etcognotat cetera se. Deum, penam, peccata. Sed activeest Deus ordinans etc. Reatus et macula dicunt ordl-.nationem, passive; ideo sunt realiter peccator ordi- ~natus. Offensa autem accipitur' tantum active et sicsupponit pro Deo vindicare volente. Est enim offensaactus divine voluntatis, quo vult vindicare. Per hoead repllcam . dicitur quod reatus etc. non sunt nihil,sed secundum primum modum sunt multa simul con- 25-

currentia. Vel secundum 2. modum reatus et maculasunt ipse peccator vel anima peccatrix non absoluteetc., sed offensa est actus divine voluntatis et itaDeus.. Et prima duo dicuntur in peccatore per idempti-tatem seu per predicationem, non per realem inhesio- 3()

nem, tertium similiter in Deo. Et dicuntur non ma-nere per dimissionem peccati, quia dimisso peccatonon supponunt pro peccatore neque pro Deo et tamennihil realiter corrumpitur vel deletur in iustificato 'peccatore, sed neque in Deo. 350

circa secundum librum Sententiarum d. 27 q. un. 31

Distinctio XXVII [libri' secundi].

Questio unica. A

utrum anima per actum elicitum a voluntate etgratia, qua informatur, premium' eternum. de

condlgno mereatur.5

Quantum ad primum notandum quod questio Arti. 1 't d J • d t d Notabi. 1nec non move ur a mquiren um, u rum secun um

potentiam Dei absolutam gratia sit necessaria simpli-citer ad hoc, ut. actus sit meritorius, ita quod contra-

10 dictionem includat actum esse meritorium sine gratiacreata, de qua nunc loquimur. De hoc enim tractaturlate aDoctore dist. 17 primi et patuit in primoibidem 1. Sed nunc loquimur secundum potentiam Deiordinatam . ~. .

'15 • Conclusio .secund~: .Anima non potest actu b~~~i:J2a voluntate llb er e e ll clt o mereri primam gr a- Htiam de condigno . . . ,

Quarta conclusio: Anima obicis remotione Conclu.4a c bono motu in Deum ex arbitrii libertate K,

20 elicito pr imam gratiam mereri potest de con-gruo. Probatur: Quia actum facientis quod in se est.Deus acceptat ad tribuendum gratiam primam, nonex debito iusticie, sed ex sua liberalitate. Sed animaremovendo obicem, cessando ab actu et consensu

25 peccati et eliciendo bonum motum in Deum tanquamin suum principium et finem facit quod in se est.Ergo actum remotionis obicis et bonum motum inDeum acceptat Deus de sua liberalitate ad infunden-dum gratiam. Ultra: ergo remotione obicls et bono

. 30 motu meretur gratiam de congruo. Ultima conse-. quentia patet ex quid nominis meriti de congruo.

1 Vide supra p. 23 ..

,

·32 Gabrielis Biel Collectorii

Prima consequentia nota quia silogistica in tertioprime accipiendo maiorem universaliter. Maior pro-batur: Zach. 1[3 "Convertimini ad me et ego con-vertar ad vos". Item J aco. 4 [8 "Appropinquate Deoet appropinquabit vobis". Et Apo. 3 [20 "Ego sto ad ilhostium et pulso; si quis apperuerit mihi ianuam,intrabo ad illum et cenabo cum illo et ipse mecum".Converti ad Deum, appropinquare 1Deo, aperire illi estfacere quod in se est. Convertitur autem Deus adhominem, appropinquat ei et intrat habitando in eo 10

et cenando cum illo per gratiam, quam infundit. Item. Augustinus super illud 2 ad Thimo. 2[1~ 2 "Negarese ipsum non potest": Cum sit iustus, non potestnegare suam iusticiam. Ergo cum sit misericors, nonpotest negare suam bonitatem et misericordiam, quia 15

pronior est ad largiendum de sua misericordia etbonitate quam ad puniendum de sua iusticia. Si ergonon potest suam iusticiam negare facientibus malum,multo magis non potest suam bonitatem et misericor-diam negare illis, qui requirant eam. Sed qui facit 20

quod in se est, requirit bonitatem et misericordiam.Ergo dat ei. Hoc autem est infundere gratiam.·ltemAugustinus super illud Rom. 5 t113 "Iustificati exfide, pacem habeamus ad Deum" dicit: Deus respicitconfugientes ad se, aliter in eo esset iniquitas. Sed 25

impossibile est quod in eo sit iniquitas., Ergo impos,sibile est quod non recipiat confugientes ad se. Sedfaciens quod in se est confugit ad ipsum. Ergo ne-cesse est quod ipsum recipiat. Recipit autem infun-dendo gratiam. Minor probatur:' Quia removendo 30

1 appropinquare ed. prino.2 Locum non inveni.S Non Augustini. sed Rhabani Maurl super Rom. 321-24, ML

111, 1341 "et cum suscipit confugientes ad se, justitia dicitur,quia non suscipere iniquitas est".

,

,circa secundum librum Sententiarum d. 27 q. un, 33 '

obicem, qui est consensus in peccatum, et eliciendoper liberum arbitrium motum in Deum bonum, facitquod in se est; ultra enim ex se non potest suppo-sita semper generali innuentia' Dei, sine qua omnino

5 nihil potest. Nam secundum Alexandrum par. 3q. 69 ar. pen u1. 1: in quolibet homine est ratio recta'per naturam, qua quilibet potest cognoscere suumprincipium sc. Deum. Per hoc enim quod quilibethomo naturaliter scit se non semper fuisse, scit se

10 factum esse et habere principium et scit quod ab illoprincipio habet quicquid habet boni, a quo debetpetere bonum et suorum delectuum suppletionern. Incuius signum nulla fuit hominum natio, que voluitesse sine Deo, a quo necessaria et subventionem pe-

15 teret; licet multi errantes et decepti illos colueruntpro Deo: Cum ergo secundum illam nationem [I] 2

per liberum arbitrium operatur homo recurrendo adillum, quem scit suum principium, et petit ab eo Iu-men cognitionis fidei et boni, facit quod in se est.

20 Et hoc generaliter in quolibet homine. In fideli autempeccatore, qui habet fidem informem, nihilominus fidesilla ad duo radiat sc. ad divinam' iusticiam darnpnan-tem reprobos et ad divinam misericordiam salvantemelectos. Si ergo avertat suum arbitrium ab actu pec-

25 cati considerando divinam iusticiam dampnantem re-probos et convertat ipsum ad obediendum Deo etdiligendum Deum consideratione misericordie, quesalvat electos, ex primo generatur timor, ex secundospes. Hoc faciendo facit quod in se est. Hec Alexan-

30 der in eUectu.Potest brevius dici quod infidelis facit quod in se1 Alexander de Hales p. 3 q. 61 m.5 a. 3, ed. Coloniae 1622,

480 a (non verbotenus).2 Apud Alexandrum: Si ergo secundum istam notionem ope-

retur homo suo arbitrio.F e c k e s, Gabrielis Hip) Collectorü 3

· ,

34 Gabrielis Biel Collectorll

est, dum arbitrium suum conformat rationi ae totocorde petit ae querit illuminari ad cognoscendum veri-

, tatern, iusticiam et' bonum. Fidelis vero facit quodin se est, sl secundum regulam fidei detestatur pec-catum proponens in omnibus obedire Deo et eius pre- fi

cepta servare. Peccatum detestando removet obicem,volendo Deo tanquam summo bono obedire propterDeum habet bonum motum in Deum. Et sic patet'minor quod removens obicem et habens bonum motumin Deum facit quod in se est. De hoc supra q, 2 Il)

dis. 22 huius secundi 1 • • • '

[Arti.3] "Quarto. dubitatur: Utrum necessario DeusDuhi. 4 '. 'i f . t' d . t R do det grat am a cren 1 quo ID se es. espon etur

secundum Alexandrum par. 2 q. 69 ar. penuI. 2

quod est necessitas coactionis et est necessitas. im- Il>

mutabilitatis. Vel posset poni alia distinctio secundumOccam 6 Quotli. q. 23 et habetur supra in primodisto 17 q. 1 4: Est enim necessitas simpliciter dictaseu absoluta,cuius oppositum includit contradictionem, .et est necessitas ex conditione seu suppositione. Tunc 20

dicitur quod Deus dat gratiam facienti quod in se estnecessitate immutabilitatis et ex suppositione, quiadisposuit dare immutabiliter gratiam facienti quod inse est, ut patet ex quarta conclusione et ibi allegatis.Illa ergo ordlnatlone stante et suppositione non potest 25

non dare gratiam facienti quod in se est, quia tuncesset mutabilis. Sic predestinatum non potest non'salvare in sensu composito, quia impossibile est pre-destinatum non salvari, licet in sensu diviso qui pre-

,'destinatus est" potest non salvari, quia potest' non 30

esse predestinatus, cum predestinatio cuiuscunque sit1 L. 2 d. ~2 q. 2 a. 3 dub. 1 N.2 P.3 q.61 m.5 a.3, ed. Coloniae 1622, 479 b.8 Ed. Argentine 1491. . • Vide supra p. 17.

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 35

contingens. Sic omnis ordinatio Dei ad extra est con-tingens. Unde hee consequentia est necessaria: A estpredestinatus, igitur A salvabitur, licet tam antecedensquam consequens sit contingens. Item similiter se-

s quitur: A facit quod in se est, ergo Deus dat ei gra-tiam; licet tam antecedens quam consequens sit con-tingens. Sic ergo necessarium est ex supposltioneDeum dare facienti quod in se est gratiam, quia hecconditionalis est necessaria: Si homo facit quod in se

10 est, Deus dat gratiam. Non autem necessario simpli-citer nec coactus dat gratiam facienti quod in se est,quia illa necessitas non cadit in Deum respectu cuius-cunque creature.

Sed .dtceres: impossibile est hominem facere quod15 in, se est, quia facere quod in se est, est removereobicem et impedimentum gratie. Obex gratie est pec-catum mortale. Sed nullus potest peccatum suumremovere, eum solus Deus remittit peccata. Respon-detur quod obex gratie quandoque dicitur peccatum

20 mortale quantum ad reatum, quandoque dicitur pec-catum mortale quantum ad actum interiorem et ex-

'teriorem, qui est consensus et complacentia peccati.Primum removere non potest homo, quia peccatumquoad reatum non removetur nisi per peccati remissio-

25 nem, quod solius Dei est, qui tamen paratus est reo'mittere facienti quod in se est. -Oblcem secundomododict~m potest removere peccator, quia potestcessare a consensu et actu peccandi, immo odire pecca-tum et velle non peccare. ' Et de hoc obice intelligenda

se sunt dicta superius in quarte conclusionis probatione.

Distinct,io XX VIII [libri I secundi].Determinata veritate de gratia quoad naturam lap- A

. sam, in hac distinctione reprobat heresim Pelagianam,3-

36 Gabrielis Biel Collectorii

cuius primo errores ponit, secundo motiva eorumexprimit, tertio veritatem concludit.

Secundum hec sententia huius distinctionis tribusconclusionibus aperitur:

Prima conclusio: Pelagianorum heresis asserit 5

per liberum arbitrium sine gratia mandata Dei impleriposse, gratiam vero, qua ab impietate liberamur etadiu vamur, secundum nostra merita dari; orationesecclesie pro infidelibus, ut convertantur, pro fidelibus •ut perseverent et fide crescant, frustrari; parvulos 10

quoque sine omni generali culpa nasci. Hunc erroremvide in epistolari beati Augustini, epistola 10ti,item 951 et in multis aliis.

Secunda conclusio: Pelaglus pluribus beatiAugustini Inductionibus, quas contra suam expositio- 15

nem male intelligendo depravat, errorem suum munitet conürmat.

Tertia conclusio: Ita liberum confitemur arbi-trium, ut nos intelligamus divino auxilio indigere, quodeserente homo potest peccare, assistente potest pec- 20

catum vitare.Horum latiorem declarationem prosequitur textus .

. Questio unica.A Circa bane distinctionem queritur: Utrum hominisliberum arblti ium possit sine gratia actum bonum 25

.moraliter eligere, peccata mortalia cavere etdivina precepta adimplere.

Questio hec movetur ad inquirendum, quid possitliberum arbltrium sine gratia principaliter, quia quid. possit per gratiam, precedenti distinctione dictum est. 30

lIe hoc autem fuerunt errores et diverse opiniones1 Epistola 186 ML 33. 81i>; ep. 171 ML 33,764.

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 37

apud tbeologos. Fuit enim error et heresis Pe la-gianorum, qui tactus est supra in conclusione primatextuali et habetur epistola 106 Augustini, qui ne-gavit grf).tie necessitatem et libero arbitrio attribuit

5 gratiam et vitam eternam merendi facultatem. Sedde necessitate gratie visum est in primo, distinctione 17et partim distinctione precedenti. Et ideo errore illotanquam dudum dampnata heresi repulso apud ortho-doxos inveniuntur diverse opiniones.

10 Nam est opinio Gregorii de Arymino, qui pa-rum attribuens libero arbitrio dist. 26 et 27 in suosecundo 1 quod nullus homo in statu presentl stanteetiam generali influentia Dei potest absque specialiDei auxilio agere aliquem actum moraliter bonum,

15 sed nec sufficienter cognoscere que ad moralem vitampertinent, quid se. volendum sit, quid nolendum, quidagendum, quid ·vitandum, neque bis cognitis absquespeciali auxilio his conformiter velle aut temptatio-nibus resistere et nullum actum sub precepto Dei ea-

20 dentem sine speciali Dei gratia potest agere. Et que-stione secunda 2 dictarum distinctionum tenet quodnon est possibile bomini in statu presenti extra gra-tiam existenti absque speciali adiutorio Dei vitareomne' peccatum collective nec quodlibet peccatum

25 distributive. Non enim vitare potest peccatum omissio-. nis dilectionis Dei super omnia sine speciali auxilio etc.,quia peccatum illud omissionis non potest caveri sinediligendo Deum super omnia. Hoc autem non potestex suis naturalibus, quia secundum presentem statum

30 eX se non potest aliquid diligere nisi in relatione adseipsum. Quodque nullus iustus habens gratiam gra-

1 2. Sent. d. 26-28 q. 1 a. 1 concI. 1-3, ed. Venetiis 1503,r, 84 v æ,

l! Q. 2 a. 1 conci. 1 et 2, ed. Venetiis 1503, r. 92 v a.

as Gabrielis Biel Collectoril

tum facientem potest sine alio auxilio Dei specialivitare omnia peccata neque quodlibet peccatum nequepotest resistere temptationi. Illud autem adiutoriumultra habitum gratie necessarium non est aliquod ha-bituale donum creatum in anima, sed quedam specialis '5

Dei assistentia vel Deus assistens et gratis ad beneagendum et volandum iuvans et ad non peccandumsive non permittendo ultra virtutem ab ipso nobisprestitam temptari sive faciendo nos fortiter et rectecontra temptationes pugnare sive alio modo nobis ID

ignoto, sibi noto iuvando.Tenet 1 etiam quod, licet sine gratia gratum fa-

ciente et sine speciali Dei auxilio posset homo hono-rare parentes, subvenire indigentibus, pugnare prorepublica et alia 'multa agere de genere bonorum, 15

nullum tamen horum potest agere propter quod opor-tet et quemadmodum oportet secundum omnes cir-'cumstantias requisitas ad moralem bonitatem actus ,saltem ei deficiet circumstantia ultimati debiti ünls.,qui est Deus. Et ideo licet Philosophi et veteres 20

Romani ae gentiles infideles egerunt actus, qui erantboni ex genere, non tamen illa egerunt ultimate prop-ter Deum ae per hoc nec propter id Ilnaliter, propter'quod debuerunt et ideo non solum non virtuose, sed'etiam male atque vitiose. Hec sententialiter Gregor.25Concordat Gerson Iect. I. De vita spiritualianime iuxta finem 2, ut quibusdam placet eum sicinterpretantibus. - Hanc suam positionem quantumad singula puncta' probare .nititur per auctoritatesscripture ae sanctorum doctorum atque rationes in 30

eis fundatas, rationes etiam et auctoritates 'ad oppo-1 Q. 1 a.3 resp. ad 7, ed. Venetiis 1503, r.90rp.2 Ed. Dupio, Aotwerpiae 1706, t. 3. 6-8; cf. corolI. 12 p. 14/15.

De conu arta et dubia interpretatione Gersonls v. Feckes, Die'Rechtlertigungslehre des Gabriel Blel, p. 134.

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 39

situm per alios inductas solvere, que latius ibi videripossunt.

Beatus Thomas prima secunde q. 109 fere per Bomnes articulos eiusdem questionis videtur temperan-

. 5 tius loqui. Unde tenet: Quia omnes motus corporaleset spirituales reducuntur in primum movens simplici-ter, quod est Deus, ideo natura sive corporalis sivespiritualis quantumcunque perfecta non potest in suumactum procedere, nisi moveatur a Deo. Ac per hoc

10 omnis actio intellectus et voluntatis et cuiuscunqueentis creati dependet a Deo, inquantum ab ipsohabetperfectionem, per quam agit, et inquantum ab ipsomovetur ad agendum. Sicut ergo ad intellectionem

, cuiuscunque veri intellectus indiget auxilio divino; ut15ab eo moveatur ad suum actum (licet non indigeatad cognitionem cuiuslibet veritatis nova illustratlone .superaddita nature sue, sed in quibusdam, que exce-dunt naturalem cognitionem, quamvis Deus per suamgratiam aliquos instruit de' his, que per naturalem

~ rationem cognosci possunt, sicut quando miraculosefacit quedam, que natura facere potest), sic se habetet voluntas. Nam ad bonum opus, velle sc. et operariproportionatum, quale est bonum virtutis acqulslte,concurrit Deus ut primum movens sive in statu nature

25integre sive corrupte. Quantum vero ad bonum super-'excedens, quale est bonum virtutis infuse, bonum sc.meritorium, etiam natura integra indiget virtute gra-tuita. .Natura vero corrupta indiget ea gratia ad duo,sc. ut sanetur et rit bonum meritorium operetur. Sine

30 autem illa gratia natura corrupta multa bonaoperaripotest cum illa generali motione divina, sed nonomnia que potuit agere natura integra; nam' naturaintegra potuit homo sine, dono gratie diligere Deumsuper omnia ex suis naturalibus stante sernper auxilio

35 ut primi moventis. Sed in statu' nature' lapse, in quo

40 Gabrielis Biel Collectorii

propter corruptionem nature voluntas sequitur bonumprivatum, nisi sanetur per gratiam, indiget ad diligen-dum Deum super omnia gratia sanante. Sic in statunature integre potuit homo implere omnia preceptalegis quantum ad substantiam actus, non autem quan- 5

tum ad modum, qui est diligere ex caritate meritorie.In natura autem corrupta non potuit implere omniaquantum ad substantiam actus, quia non illud pre-ceptum primum et maximum diligendi Deum superomnia sine gratia sanante. In utroque tamen statu 10

ad quodcumque agendum requiritur auxilium primimoventis Dei; sic ad preparandum se ad bonum Deisuscipiendum non indiget alio dono gratie, sed Deoipsum movente.

Non tamen potest homo resurgere a peccato sine 15

gratia, quia resurgere non est tantum cessare ab actupeccati, sed est reparari ad id quod per peccatumamissum est sc. gratiam. - Potest tamen - ar. 8 _cavere omnia peccata mortalia sine gratia, sed non perlongum tempus, quia non est necesse quod homo con- 20

tinue peccet in actu, et ita cavere singula mortalia,non autem per longum tempus, quia obligat ur ratioquandoque subdi Deo et in ipso constituere ultimumfinem, quod est diligere Deum super omnia. Hocautem cum sit preceptum affirmativum, obligat pro 25

aliquando. Et tunc non potest cavere peccatum mor-tale sine gratia, quia non potest implere hoc precep-tum sine gratia. Venialia tamen, etsi singula caverepotest, non tamen omnia.

Sic ergo videtur beatus Thomas sentire quod a<130actum meritorium indiget homodono gratie habitualisinfuse et hoc in utroque statu nature integre et lapse.Sed ad actus bonos non meritorios sufficit liberumarbitrlum exsuis naturalibus cum generali motionedivina sine gratia Inlusa. Sine qua etiam potest ab ss

circa' secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 41

omni actu peccati ad tempus cessare, se etiam ad gra-tiam recipiendam preparare, non autem resurgere,precepta etiam divina (licet non omnia) quantum adsubstantiam actus, non quantum ad intentionem pre-

1) cipientis adimplere, concurrente tamen semper auxilioDei ut primi moventis, sicut hoc requirit omnis crea-tura in omni suo actu esse et conservari. Specialiter'tamen hoc auxilio indiget homo lapsus propter na-turalium vulnerationem in carnis infectione, mentis

10 obscuratione et voluntatis ad seipsam recurvatione,Sed an illud auxilium - ar. 9 - speciali rationebOIllini impensum sit aliud ab influentia et coopera-tione Dei generali, qua assistit omni agenti ipsummovendo, an sit idem, non determinat. Non enim

_dicit quod bomo indiget speciali auxilio Dei, sed dicit:li)indiget tali auxilio gratie sub duplici ratione, sc. ge-nerali et speciali etc. - arti. 9 in corpore questio-nis. Dicit etiam - arti. 3 in fine in corpore questio-nis - quod in statu nature corrupte, licet non in

. statu nature integre, indiget homo auxilio Dei sive20 ti t ti D .auxilio gra Ie na uram sanan IS, ut eum super omniadiligat. Tali vero dono non indigebat in statu natureintegre ad diligendum Deum super omnia, nunc veroindiget et sine eo super omnia Deum diligere non

25 potest 1.Satis concordat sanctus Bonaventura distin- c

ctione presenti libri secundi 2 addens quod libe-rum arbitrium, licet possit resistere temptationi diabolinon consentiendo, non tamen sine gratia gratum ta-_--

1 Utrum haec D. Thomae explicatio sit omnino falsa necneet in quibus Biel revera deficiat, v. opere meo supra citato p. 29.

II A.l q. 1-3; a. 2 q. 1-3, ed ad Claras Aquas (1885) t. 2,674 sqq. Revera S: B~naventur? cum ~. Tboma concordat, sednOD secundum expllcatlonem, etiam partim falsam Gabrielis Blel ;Y. opere meo p. 30.

42 Gabrielis Blel Collectorii

ciente potest eum vincere et deiicere. Vincitur enim,quando homo assequitur oppositum eius, quod diabolusintendit; intendit autem hominem reddere Deo inimicumet eteruo supplicio dignum. Vincitur ergo, quandotemptatus resistendo fit amicus Deo et premio eterno sdignus, quod fieri non potest sine gratia. Resistitautem; dum temptationi ~on consentit et hoc quidempotest sine gratia gratum faciente, sed non sine gratiagratis data; vix enim aut nunquam liberum arbitriumdestituitur omni gratia gratis data, intelligendo per 10 .

gratiam' gratis datam non solum ea que annumeratApostolus 1. Corintho 131• "Alii per Spiritum da-tur sermo scientie" etc. 'Sed quidquid illud sit quod'superadditum est naturalibus, adiuvans aliquo modoet preparans voluntatem ad habitum vel usum gratie, 15

sive sit habitus ut timor servilis vel pietas aliquorumvisceribus inserta ab infantia sive aliquis actus sicutvocatio vel locutio, qua Deus excitat animam hominis ,ut se preparet, sine hac gratia nec se disponere potesthomo ad gratiam gratum facientem nec temptationi 20

cuilibet resistere nec mandata Dei quoad genus operisadimplere. Unde semper precedit 2 divina tractio,monitio aut motio. Ad hoc allegat illud AugustiniDe ecclesias. dog. c. 23 sive de divisionibus ortho-doxe fidei: "Initium salutis nostre, Deo miserante ha-:!5bemus; ut acquiescamus salutari inspirationi, nostrepotestatis est. . Ut adipiscamur' quod acquirendummonitione cognovimus, divini 4. est muneris. Ut nonlabamur iam adepto salutis munere, solieitudinis nostre

1 1 Cor. 128.2 precepit] precedit in ed. Basileae 1508.B De ecclesiasticis Dogmatibus liber Gennadio tributus cau.zt,

ML 43, 1217; . apud S. Bonaventuram 2. Sent. d.28 a.2 q. 1, ed.ad Claras Aquas (1885), t. 2, 683, .sed tantum usque ad verba:"pariter adjutorii".

4 divine] divini in ed. Basileae 150B.

. '

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 43

est et celestis pariter adiutorii. Ut labamur, potestatisnostre est et ignavie." In his verbis quattuor in-sinuantur se. invitare, acquiescere, adiuvare, perma-nere. Primum est inspirationis Dei, secundum liber-

.5 tatis arbitrii, tertium muneris divini, quartum sollici-tudinis nostre pariter et divini adiutorii ...

Patet ergo ex predictis, quantum sit necessarialibero arbitrio gratia gratum 'faciens, quia sine ea necpotest a peccato resurgere nec adversarium vincere

,10 nec mandata Dei adimplere quantum ad intentionemmandantis. Patet nihilominus quantum sit necessariagratia gratis data, quia sine ea non potest liberumarbitrium ad gratiam gratum facientem se disponere.Non potest etiam omni temptationi resistere nec potest

15 in' aliquod bonum quantumcunque modicum ordinatumad' salutem. Et 'licet possit in aliquod bonum morale,vix aut nunquam faceret nisi malum propter peccatioriginalis corruptionem. Hec sanctus Bonaventura.

Ex quibus hoc breviter colligitur secundum hunc:20 Doctorem, quod liberum arbitrium non potest facere

actum meritorium sine gratia gratum faciente nequeactum non meritorium, ordinatum tamen in finem ulti-mum, qui est Deus, sine gratia gratis data, que esthabitus vel donum creatum. Actum vero moraliter

'25 bonum (non tamen in finem, qui dictus est, ordina-. tum,' sed ordinabilem) potest agere' ex suis naturali-

bUS sine gratia, que est donum creatum naturalibussuperadditum', . non tamen sine cooperatlone : divinaeiusque generali influentia, qua tanquam causa primacum quocunque agente secundo concurrit ad omnem

.30 effectum positivum. Et ex hoc patet, quantum et inquibUS concordat cum opinionibus supradictis.

Quas pro tanto recitare volui sub compendio, ut demateria tam necessaria aliorum sententie non laterent.

Quibus premissis pro questionis absolutione primo

'j

44 GabrieJis Biel Colleetorii

premittentur aliqua notabilia, deinde conclusiones se-cundum opiniones Scoti 1 et Occam 2, tertio movendasolventur dubia. - .

Arti.1 Quantum ad primum notandum quod diffe-Nota. 1D rentia est inter actum bonum meritorie et actum bo- 50

num moraliter. Actus meritorius (loquendo de meritovite eterne) est actus a voluntate elicitus libere a Deoad premium beatificum acceptatus et hic secundumlegem Dei statutam requirit gratiam gratum facientemtanquam sui partiale principium, de quo dictum est 1~

distinctione 27 et in precedentibus 3. - Actus mora-liter bonus (quantum hic sufficit) est actus a volun-tate libere elicitus secundum dictamen recte rationisconformiter ad diffinitionem virtutis P h i los o p h i 2Et h i c o rum 4. Nam et actus moraliter bonus est 11)

actus moraliter virtuosus. Elicitur autem actus secun-dum dictamen recte rationis, qui elicitur propter hoequod ratio sic dictavit, ut infra dist. 23 q. 1 in tertio 5

amplius patebit. Unde si actus aliquis eliceretur con-Iormiter dictamini rationis quantumad omnes circum- 20-

stantias, quas ratio dictasset, non tamen quia ratiosic dictasset, sed casu vel propter delectationem velquia elicuisset etiam, sl ratio non dictasset aut sialiter dictasset: non esset actus ille bonus moraliter ,sed bonus tantum ex genere. . 2i).

Unde ut recitat Occam in prima parte Dya-logi 1i..6 c. 796

: Actum aliquem contingit tripliciter1 op. Ox. 2. Sent. d. 28 q. un; 3. Sent. d. 27 q. un., ed. Lug-

duni 16 9; t. 6, 911; t. 7, 6442 De hac re in Oeeaml scriptis, quae typis exstant, nihil in-

veniri potest; v. Feekes, Die Rechtfertigungslehre des GabrielBieI, p. 104.

a Cf. 2. Sent. d.27 q. u.a. 1 n. 1 et 2; 1. Sent. d. 17 q. 3.4 Cap. 6, 1106b 36. li L. c. q. 1 a. 1 D. 4 J-P.6 Dialogus 1. 6, sed cap. 77 concI. 1 responsio ad instantiam ..

ed. Lugduni 1494, f. 90rp (non verbotenus).

circa secundum librum Sententiarum d.28 q. un. 45

exerceri sicut pascere pauperem, dicere veritatemvel propter Deum vel quia dictatur a ratione rectavel propter aliquod bonum utile vel delectabile con-sequendum aut incommodum vel periculum vitandum.

:5 Actus tertio modo eliciti seu, producti dicuntur bonisecundum genus vel ex genere, pro quanto caduntsuper debitam materiam aut servantur alique circum-stantie loci vel temporis aut forte ·elici[un]tur absolutesine omni circumstantia. Hii tamen actus non sunt

110 virtuosi neque perfecte neque imperfecte neque ex eisgenerantur virtutes nec ipsi generantur ex virtutibus,immo quandoque sunt viciosi, ut quando ambitiosusdat elemosinam aut loquitur veritatem, ut honoreturet laudetur, vel avarus ponens evangelium in questum,

15 sicut de ypocritis Dominus loquitur, quia omnia suafaciunt, ut honorentur ab hominibus vel pecuniasacquirant aut infamiam vel confusionem temporalemevadant. Actus vero primis duobus modis eliciti suntvere virtuosi et habitus eis correspondentes sunt vere

20 virtutes, sed primi perfecti, secundi imperfecti. Primumpatet: Quia uterque elicitur secundum dictamen recterationis quantum ad finem et omnes circumstantias.Et propter hoc, quia dictatum est sic a ratione etquia habens eum non eompatitur secum aliquem actum

25 vitiosum et culpabilem, habet etiam secundum cordispreparationem omnem actum virtuosum vel virtutem.Secundum patet: Quia actus primi ordinantur in finemperfectiorem, propter quem eliciuntur, quam secundi.Multo enim perfectius est agere propter Deum. qui

30 est summum bonum, et eternam felicitatem quampropter amorem virtutis honestatis aut propter com-munem pacem nature vel reipublice conservationemtemporalem. Et perfectius est agere propter Deumquam propter hoc quod recta ratio sic dictat, pro

35 quanto Deus perfectius est recta ratione. Uterque

,46 Gabrielis Biel Collectorii

tamen finis honestus est et bonus. Et secundum hoe'distinguitur triplex bonum sc. bonum meritorium, bo-num morale et bonum ex genere. Primum nunquamest sine gratia et caritate. Secundum non sine vir-tute, a qua procedit et quam generat. Tertium - in- &

, venitur sine utroque.E, Sed diceres: Actus secundus non est virtuosus,immo' vitiosus; igitur. Assumptum - probatur: Quiadeficit ibi' cicumstantia debiti finis ultimi, que estprincipalissima. Igitur non est bonus virtuose. Tenet 11l,

consequentia: Quia bonum est ex causa -integra etdefectus cuiuscunque circumstantie reddit actum nonbonum, ut vult Philosophus 2. Ethicorum 1. Item-quod sit vlciosus probatur: Quia ille actus eliciturpropter aliquod citra Deum amatum propter se pre- 11)

eise et omne tale amatur tanquam ultimus finis. Etper consequens sic eliciendo voluntas fruitur creatura. ,quod est tota perversitas secundum beatum Augu sti-n um li. 83 q[uestionum] 2.,

Respondetur ad primum quod non omnis defectus 2U

cireumstantie facit actum non bonum moraliter, seddefectuscircumstantie necessario requisitead bonita-tem moralem. Nunc autem circumstantia ultimi finisin actu non requiritur ad bonitatem moralem, hocest, non requiritur quod actus bonus moraliter semper 25referatur actualiter in Deum, qui est finis ultimus

"quia aliquid citra Deum est eligibile propter se etillud potest bene et moraliter diligi et propter, ipsumaliquis actus elici et non actualiter propter aliumfinem. Defectus ergo circumstantie requisite ad boni- 30 '

1 Cap. 5, 1106 b 28. _ ,lo De diversis questionibus octoginta tribus q. 30, ML 40, 19.

"Omnis itaque humana perversio est, quod etiam vitium vocatur,fruendis uti velle atque utendis Irul." "

. l .

circa secundum librum Sententiarum d.28 q. un. 47

tatem moralem facit actum elicitum non bonum, .nontamen necessario malum. Sed si eliciens actum tene-tur pro tunc ad aliquam circumstantiam, tunc omissio-eius' reddit actum non solum non bonum, sed etiam

5 malum et viciosum. Sicut cum tenetur mereri vel sead gratiam disponere, tunc tenetur actum illum, quo-mereri tenetur vel se disponere, elicere propter Deumtanquam finem ultimum supra omne amatum, nonautem tenetur ad hoc in omni suo actu. Alioquin

10 nullus esset actus indifferens et existens in caritate,si proximum salutaret ex civili amicitia, sl patremhonoraret ex naturali pietate, si pauperi bene faceretex humana compassione, non actuallter cogitans define ultimo, viciose ageret et mortaliter peccaret;

15 semper enim deficeret circumstantia finis ultimi.Ad secundum dicitur: negando quod omne quod

.amatur propter se, amatur tanquam uItimus Iinis,

.Nam illud amatur propter se, quod amaretur, si nihilaliud ostenderetur voluntati. Tunc autem amatur ali-

20 quid tanquam ultim~s Ilnis, quando acceptatur tan-quam omni alio magis amandum. Potest ergo bonumbonestum (puta virtus) amari non cogitato ultimo fine

_ et ita amari et appeti propter se et tamen non ap-peti tanquam aliquod summum et quocunque alio magis

25 appetendum. Et talis actus est medius inter usumet fruitionem,'ut declarat Occam q. 1 dist. 1 li. 11.Hoc etiam ostendit Philosphus 1. Eth icor um c. 72

,

'ubi' ostendit aliquod eligibile (haud dubium quin se-cundum rectam rationem). propter alia. tantum, alia

30 propter se tantum et nullo modo propter aliud, alia..propter se et etiam propter alia. Unde' exemplilicansdicit: Honorem vero et voluptatem et intellectum et

. 1 L. c. ad primum dubium H. ed. Lugduni t 495.2 Cap. 5, 1097 a 25 sqq. (non verbotenus).

48 Gabrielis Biel Collectorii

omnem virtutem eligimus quidem propter se ipsa,nullo enim adveniente eligeremus utique unumquod-que- ipsorum. Eligimus autem et felicitatis gratia, perhoc suspicantes felices fore. Felicitatem nullus eligithorum gratia neque omnino propter aliud. - De hoc in 5

primo dist, 11• - Ex quo patet quod aliquod quodnon est finis ultimus, e~t diligibile propter se et hoesecundum rectam rationem. Alioquin et felicitas ipsa,que Deus est, eligi potest propter aliud secundumrationem 'perversam, sicut de peccatoribus dicit Pro- 10

pheta: "Confitebitur tibi, cum benefeceris ei" Ps a l,48 L19. Diligens ergo virtutem propter se eligitcon-formiter rationi recte et propter hoc virtuose agit.

No~a:2 Secundo notandum quod, cum loquimur depuris naturalibus. non excluditur generalis Dei. in- 15

fluentia, que ut causa prima concurrit cum agentesecundo, id est agente creato, ad omnem actum post.tivum. Siquidem nullus actus positivus (immo necpeccatum quantum ad id quod in eo positivurn ' est,puta actum licet deformem) perüci potest Deo tan- 20

quam causa prima non coagente; plus enim influitcausa prima in effectum quam quecunque causa se-cunda, ut vult Proculus Liber de c a u s ls ", Sedper pura naturalia intelligitur anime natura seu sub-stantia cum qualitatibus et actionibus consequentibus 25

naturam exclusis habitibus ae donis supernaturalitera solo Deo infusis. Unde si Deus infunderet donumaliquod naturaliter acquiribiIe, ut puta scientiam ali-cuius propositionis naturaliter demonstrans [I] 3, iamanima ipsa sic dotata non esset in puris naturalibus; 30

1 L c. q. 1 a. 1 n. 1-4; a. 3 dub. 1.2 Hoc axiomate incipit Liber de causis; et, O. Bardenhewer

DiA pseudoarlstotellscne Schrift: über das reine Gute, bekannt'Unter dem Namen Liber de causis, Freiburg 18!i2, 163.

3 demonstrabllis.

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q, un. 49

haberet enim scientiam supernaturaliter infusam, liceteadem potuit naturaliter fuisse acquisita.

Tertio notandum quod, cum queritur, utrum NO~. 3liberum arbitrium possit sine gratia peccata mortalia I

"cavere, non est intelligendum de peccatis commissis,sed tantum de committendis. Nam peccatum commis-sum quantum ad maculam et reatum permanet trans-eunte actu peccati, quousque fuerit deletum per peni-·tentiam, non autem potest deleri per penitentiam sine

10 infusione gratie. Sic ergo reatus ille, qui deleri nonpotest post peccatum commissum nisi per gratiam,caveri non potest sine gratia. Hoc tamen non estpropter naturalem oppositionem gratle et culpe, quianon erant immediate opposita in statu innocentie -

15 - tunc enim potuit homo esse in puris naturalibussine gratia et sine culpa - nec etiam per compara-tionem ad potentiam facientis, quia qualem potestDeus facere voluntatem, talem potest eam reparare,postquam peccavit, et voluntas de se posset esse sine

20 peccato et gratia. Sed illa oppositio immediate tantumest ex lege universali divina, quia nullo modo remit-titur inimicitia, nisi fiat non tantum non inimicus, sedamicus per gratiam gratum facientem acceptus, hocest dictu, quod Deus statuit nulli ignoscere culpam,

25 quin infundat sibi gratiam, per quam reddatur amicusDei. Sed est sensus questionis: Utrum peccator carensgratia possit sine gratia cavere omnia et singula mor-talia ex suis naturalibus nova, ita quod non incidat[in] nova mortalia, nisi gratia adiuvetur.

30 Qua r ton o tan d u m quod impletio preceptorum NO~. 41Dei dupliciter accipi potest: Uno modo quantum ad

, substantiam actus precepti. Sic audiens missam indie dominica, subveniens parentibus, dans elemosinamin extrema necessitate constituto, etiam quacunque

35 intentione hoc faciat, implet preceptum faciendi actum'_ Feckes, Gabrielis Biel CoUectorii. 4

50 Gabrielis Biel Collectorii

precepti. - Alio modo fit impletio precepti quantumad intentionem precipientis. Intendit autem Deus pre-cipiens in omni precepto, ut illud observando .merea-mur ad vitam eternam ingredi secundum illud Matt h,19 [17. "Si vis ad vitam ingredi, serva mandata." I)

Arti.2 Quantum ad secundum articulum est hec prim a, Conclu. 1 I' L .b homi b i 'J . conc USIO: 1 erum ormms ar itr ium ex suis

naturalibus sine gratia elicere potest actummoraliter bonum. Probatur: Quia intellectus ex suisnaturalibus potest cognoscere et iudicare bonum, 10

iustum et honestum esse faciendum ae malum fugien.dum propter finem naturalem se. virtutis amorem ethonestatis. Et huic iudicio potest se voluntas confor.mare eliciendo actum bonum propter naturalem ho-nestatem aut iusticiam. Et actus sic elicitus est. bo· 15nus moraliter. Ergo conclusio vera. Consequentianota. Maior patet: Ouia principia practica ita insertasunt .naturallter intellectui, sicut speculativa. Ergoutrisque intellectus naturaliter assentit tanquam perse notis et evidentibus. Sed iustum et honestum esse 20

faciendum. et oppositum fugiendum propter finem na-turalem sunt principia practica. Igitur eis intellectusex suis naturalibus potest assentire. Minor probatur:Quia voluntas ex sua libertate potest se conformaredictamini recte rationis et elicere actum conformiter:!fiilli. Quod autem actus sic elicitus sit moraliter bo.nus, patet ex notabili premisso. - Item voluntas exsuis naturalibus potest se disponere (faciendo quodin se est) ad gratie susceptionem. Non autem sic,disponit se per actum difformem rationis dictamini. 30

Ergo per actum conformem; ille autem erit moraIiterbonus. .

Conclu.2 Secunda conclusio: Liberum arbitrium exK

suis naturalibus sine dono gratie potest quod-libet peccatum mortale novum cavere. Proba- sa

, '

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. - 51

tur illa conclusio et dependet ex priori: Nam intel-lectus ex suis naturalibus potest recte circa agendadeliberare rectitudine morali et voluntas sua libertatepotest· se illi conformare. Conformando autem se

5 dictamini recte rationis non peccat de novo. Itemcirca quodlibet agibile voluntas aut est libera aut non.Si primum, potest in utrumque oppositorum et itaagere' vel non agere et per consequens illud oppö-sitorUm, quod peccatum est, cavere. Si non est libera,

n iaIIl peccare non potest in eo quod non est in sua1 otestate secundum beatum : Augustinum 3. De. &bero' arbitrio 1 dicentem quod peccatum est itavoluntarium, quod si non esset voluntarium, non essetpeccatum. Et beatu~ Hieronym us In expositione

5 fidei 2: Qui dicit Deum precepisse impossibilia, ana-l thema sit. Suo modo probatur de peccato omissionis.

Tertia conclusio: Homo per liberum arbi- Conclu.3trium e x su ls naturalibus potest divina pre- '. .cepta quoad actus substantiam implere, sednon adintentionem precipientis, que est con-

20 secutio salutis nostre. Prima pars patet: Quiapotest honerare parentes, audire missam, dare elemo-inaOl in articulo necessitatis ex naturali honestate~ut pietate non ordinando in Deum tanquam in finem .. et ita non ex gratia. Secunda pars patet: Quia ad

25 linem seu intentionem precipientis nullus agere potest--- : .. 1 Cap 17 n. 49, ML 32, 1295. "Sed quae tandem esse poterit

. te voluntatem causa voluntatis? Aut enim et ipsa voluntas esta: a radice ista voluntatis non receditur; aut non est voluntas eteeccatum nullum habet." .p S Explanatio symboli ad Damasum (opusculum Pelagii falsoS Hieronymo adscriptum), ML 30,176. "Exsecramur etiam eorumbiasphemlam, qui docent impossibile aliquid homini a Deo prae-

Ptum esse." Cf. opera S. Bonaventurae, ed. ad Claras Aquasce .(1885) t. 2, 691 not. 9.

, ..

52 Gabrielis Biel Collectorii

'..

sine gratia''pd hunc enim finem non agitur nisi peropera meritorla, que presupponunt gratiam.

Arti. 3 Quantum ad tertium articulum est primum du-DU~. 1 bium contra conclusionem secundam: Nam videtur

quod voluntas non potest cavere quodlibet peccatum ä

mortale sine gratia. Quod probatur: Quia teneturaliquando diligere Deum super omnia iuxta preceptumprimum et maximum, a quo "pendet tota lex et pro-phete" Math, 22 L40. Et ideo omissio huius actus nonpotest semper esse sine mortali. Quandocunque au- 10

tem voluntas huius precepti actum exequitur, licetinformiter, disponit se ad gratiam gratum facientemde congruo, que statim et simul tempore infunditur.Et ita non potest sine gratia actum huius preceptielicere, quo caveret peccatum omissionis. - Respon- 15

detur ad hoc dubium post Scotum disto presenti 1

quod licet in causa dubii non cavetur peccatum sinegratia, quia actus dilectionis Dei super omnia est dispo,sitio ultimata et sufficiens de congruo ad gratie in-Iusionem, qua existente simul tempore gratia infundi- 20

tur, hoc tamen non est propter impotentiam liberiarbitrii absolute - posset enim actus dilectionis Deisuper omnia elicere ex suis naturalibus, etiam si gratianon infunderetur -, sed est ex liberalitate Dei gratiamliberaliter infundentis libero arbitrio aliqualiter bene 25

disposito. Etiam actus ille tanquam dispositio pre-.cedit gratie Intusionem natura, etsi non tempore. Etideo non requiritur gratia ad eliciendum actum illum,quo disponitur ad suscipiendum gratiam simpliciter,sed superadditur actui tanquam previe disposltlonl, 30

. qua subiectum disponitur ad susceptionem gratie.DU~. 2 Dubitatur secundo contra conclusiones simul., Nam si homo ex suis naturalibus posset moraliter

1 L. c. D. 8 ed. Lugduni. 1639, t. 6, 916.

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 53

bene agere et ad gratiam se disponere, peccata ca-vere et precepta implere, frustra et inanes essentpreces ecclesie, quibus oratur pro victoria in tempta-tionibus, pro fuga vitiorum, pro continentia, pro tem-

5 perantia, pro ceteris virtutibus, pro peccatorum ob-edientia, pro periculorum amotione et similibus. Frustraergo docuisset nos orare veritatis magister Christusclausu1as illas: "Sanctificetur nomen tuum, fiat vo-luntas tua, panem nostrum" etc. Mat h, 6 19sqq, "Et

10 ne nos inducas" etc. ..rustra etiam orassent Propheteet Apostoli, immo et Christus ipse pro discipulis suisJo b. 17llt. "Pater sancte, serva eos in nomine tuo,ut sint unum sicut et nos unum sumus", si ipsi exnaturalibus suis servare se poterant. Similiter et

15Propheta 1: "Deduc me, Domine, in semita man-datorum tuorum. Inclina cor meum in testimonia tuaet non in avaritiam. Averte oculos meos, ne videantvanitatem" et similia innumera. Probatur tamen con-sequentia per beatum Augustinum in De natura

20 et gratia c. 182• "Quid stultius quam orare, ut faciasquod in potestate tua habes." Et in Epistola contraVitalem hereticum epistola 107 3. "Prorsus, in-quit, non oramus Deum, sed orare fingimus, si nosipsos, non illum credimus facere, quod oramus. Pror-

25 sus non Deo gratias agimus, sed agere nos fingimus,si, unde illi gratias agimus, ipsum facere non puta-mus." Et in De perfectione iustitie c. 21 4. "Pre-cepta, inquit, Dei, ut fierent, nec iuberentur, si nihilibi nostra voluntas ageret, nec oraretur, si sola sui- •

:J() liceret."Ad bec omnia posset plane responderi quod hec

1 Ps 118s:;sqq. 2 ML U,256.8 Epistola 217 cap. 1 n. 7, ML 33, 981.4 Cap. 10 n. 21, ML 44, 303.

54 Gabriclls Biel Collectorii

omnia que dicta sunt, orat ecclesia, orant et propheteet fideles, non ut dentur simpliciter, sed ut dentur eomodo quo nobis proficiunt ad, "itam eternam. Sicautem ea habere non poterit voluntas ex naturalibussuis, ex quibus non potest mereri vitam eternam. Nec 5

pro aliis orare licet nisi sub hac conditione et hocIine. Et illo modo nihil habere possumus nisi a soloDeo. - Potest tamen et aliter responderi. Pro quoadvertendum quod multa operatur Deus supernatura-llter, que limites nature non excedunt. . Sic apostolis 10

scientiam multarum veritatum naturalium, quam na-turaliter acquirere potuissent, infudit. Sic nonnullossanavit ab infirmitatibus, a quibus naturaliter mederipotuissent sicut socrum Symonis a febribus Math. 8[14sqq. Sic satiavit 5000 de paucis panibus, qui etiam 15

naturaliter cibo sumpto saciari potuissent Job. 6 l5sqq.Et ita de aliis multis. Unde qui nature agendi vir-tutem dedit, suam tamen operandi potentiam non mi-noravit.

Secundo considerandum quod licet voluntas hu- 20

mana sit libera, ut cogi non possit, ut supra distin-ctione 25', potest tamen modis variis ad varla volendaaut nolenda inclinari. trahi et persuaderi, quibus etsinon necessitatur, nonnunquam tamen non nisi cummagna difficultate resistit. Licet enim naturaliter in-%5clinatur ad bonum, tamen frequenter seducitur nuncerrore intellectus operante malorum satore diabolo,nunc ilIecebra sensus, cui coniuncta naturaliter estinclinata. nunc terroribus aut blandimentis seculi cir-

v ' cumstantibus. que omnia ad imalum trahunt. Quis 30

enim fraudes et fallacias spiritualium nequieiarunidiaboli se. mille artiücls, eius quoque temptationes'occultissimas deprehendere; quis se de pugna sensua-

1 2. Sent d. 25 q.un. a. 3 dub, 1 prop, 1- 5 J-L.

• ' f'

circa secundum librum Sententiarum d. 28 q. un. 55 , \:

litatis continua sustinere et a carnis inclinatione sem-per avertere; quis totuplices mundi laqueos evaderepotest? Huc accedit quod peccato originali vulnerataest voluntas in sua naturali potentia, ita quod licet

5 simpliciter, sit libera, tamen "prona est ad malum abadolescentia" Gen 8 L21,propter sensualitatis rebellio-nem et rationis errorem, de quo 1. Ethicorum propefinem I: Recte enim ad optima deprecatur ratio.Videtur autem aliquid preter rationem 'Innatum,' quod

10 adversatur rationi, ipsa sc. sensualitas. De quo etApostolus Rom. 7 L23. "Video aliam legem. in mem-bris meis repugnantem legi mentis mee et captivan-tem me in legem peccati, que est in membris meis.".Et ad GaUa. 5 L17. "Caro eoncuplscit adversus spiri-

15 tum et spiritus adversus carnem; hec enim sibi in- .vicem adversantur, ut non quecunque vultis, illa fa-ciatis." Propter hec voluntas' mutabilis est et insta-'

,. 'bilis et ex peccati fomite infirma ae vulnerata, pronaad malum, diHicilis ad bonum. Unde .beatus Ber-

20 nardus Ser mone 7. De adventu domini 2, quiincipit: "Si devote": "Triplici, inquit, incommodo ml-.serabiliter laboramus; nam faciles sumus ad seducen-dum,' debiles ad operandum et fragiles ad resistendum.'Si discernere volumus inter bonum et malum, decipi-

25 mur, si temptamus facere bonum, deficimus, si conamurresistere malo, deiicimur et superamur." Ideoque in .adiutorium voluntatis; ut delectabiliter et expedite aefaciliter / velit, cooperantur habitus infusi et acquisiti.Ad hoc etiam ordinavit Dominus angelicam custodiam

30 contra tot laqueos, fraudes et insidias, ut supra ha-. bitum est disto 123• Nec tamen suas deponit Deus

1 Cap. 13, 1I02b 13sqq.2 l\1L 183, fl5.s 2. Sent. d. 11 q. un.; praesertim A, F, G. ,

, .

56. 6abrielis Biel Collectorii

super nos vigilias, "quoniam ipsi cura est pro nobis"1. Petri 5 [7. Propter quod, ut dicit sanctus Bona-ventura 1 et est supra allegatum "Vix enim aut nun-quam liberum arbitrium destituitur omni gratia gratisdata". Et ideo licet libera sit ad volendum ae no- ä

lendum quodlibet sibi presentatum, raro tamen bonumvellet, raro se ad Deum converteret, raro se a delec-tationibus carnis et mentis inordinatis abstraheret •raro se supra se in finem ultimum elevaret, multomagis ad se recurvata suum commodum quereret, 10

seque finem suum in omnibus constitueret, tot diffi-cultatibus et laqueis convoluta, nisi specialiter Deifideli auxilio sustentata. Fidelis enim Deus, qui nonpermittit hominem temptari super id quod potest, sed. Iacit cum temptatione proventum, ut possit sustinere. 15

1. Corintho 10 [13. Orandus igitur est Deus in omni-bus operibus nostris, ut rationem illuminet ne erret,voluntatem refrenet ne rationi dissentiat, executivaspotentias confortet ut imperata opere perficiant, ini-micorum fraudes submoveat ne irreciant, feritatem 20 .

cohibeat ne prevaleant, mala cuncta removeat cuncta-que tribuat bona. Nemo quippe sua industria tot cor-poris pericula evaderet, quanto minus anime. Ideo-que ab oratione cessandum non est nec a gratiarumactione pro continuis beneficiis Dei, quibus misericor- 2ä

diter nos respicit, fovet et custodit.Per hoc ad argumenta dicitur quod preces casse

.non sunt, de quibus arguitur, quoniam, etsi multapotest liberum arbitrium sine gratia, raro tamen velnunquam operatur secundum ultimum sue potentie 31)

propter difficultates et impedimenta pretacta. - Adbeatum Augustin um. Ad prim~m dicitur' quod

1 2. Sent. d. 28 a. 2 q. 1 in corp., ed. ad Claras Aquas (1885)• 2, 682; vide supra p. 42. .

circa tertium librum Sententiarum d. 27 q. un. 57

verum est, quando eque est in potestate orantis sine-adiutorio eius, qui oratur, sicut cum adiutorio. - Sicad secundam A ugustini auctoritatem, que, ur iacet,vera est. Ficte enim orat et gratias agit, qui non'

:;Deum credit conferre, sed a se habere quod orat. Et-ricte gratias Deo agit, qui id, pro quo agit, a Deose recepisse non credit. - Ad tertiam: prima parsest pro conclusione; secunda pars intelligitur ut primaauctoritas: si sola voluntas eque sufficeret sicut cum

10 adiutorio divino. Sic dicit Bo nave ntura ', ut supra.ut licet quedam possit simpliciter nostra voluntas exsuis naturalibus, tamen ut possit faciliter, expedite etdelectabiliter, requirit gratie alicuius donum sive assi-steDtia~ Dei specialem 2.

15 Distinctio XXVII [libri tertii].

Questio unica.utrum caritas sit habitus inclinans voluntatemhominis ad observationem perfectam precepti

. caritatis? '

20 Secundo dubitatur: Utrum voluntas humana b~r;::~1viatoris possit Deum ex suis naturalibus dili- Qgere super omnia et ita implere pr e cep tu mdilectionis?

-Et videtur quod sic: Quia si non posset implere~ eX suis naturalibus, iam Deus precepit impossibile

viatori, quia illud quod ex se non potest implere. -Sed in oppositum est: Quia natura determinatur adunum. Determinatur autem ad appetendum esse pro- -

1 2. Sent. d. 28 a. 2 q. 3, ed. ad Claras Aquas (1885) t. 2, 689;vide supra p. 42..

2 Dubium tertium, quod ad rem non pertinet, omissum est.

58 Gabrielis Biel Colleetorii

prium, 2. De g en e r at io n e I. Ergo non potest appe-tere sui non esse etiam quocunqueposito. Quecun-que ergo natura intellectualis magis' determinatur adappetendum se esse quam ad appetendum Deum esse,si non posset utrumque simul stare. Item appetitus änaturalis non .videtur primo esse nisi respectu illius,cui appetit conveniens; illud autem est ipse amans.Si ergo est primo respectu eius, non potest esse magisrespectu alterius. '

Propter illas duas rationes quidam dixerunt quod 10

natura hominis non sufficit diligere Deum super omniasine habitu infuso, quia non plus quam se ipsum. Sedille rationes nihil probant. Arguunt enim de appetitunaturali. Dubium querit de appetitu ut llbero. quiut sic non est determinatus ad unum, sed potest in 1r>utrunque oppositorum etIn diversa obiecta etiam nonopposita. Et ideo secundum quod est liber ad quod-libet volendum vel nolendum potest actu elicito velle .se non esse. Ideo aliter respondetur ad dubium Se-cundum opiniones Scoti, Occam, P etri de Aliaeo 220et, plurium aliorum per propositiones quinque.

Prima Prima: Viatoris voluntas humana ex suis'. propos, naturalibus potest diligere Deumsuper omnia.

Probatio: Omni dictamini rationis recte voluntas exsuis naturalibus se potest conformare. . Sed diligere 25

Deum super omnia est dictamen rationis recte. Ergoilli se potest voluntas ex suis naturalibus conformareet per consequens Deum super omnia diligere. Con-osequentia principalis nota, quiasylloglstica.' Et minor'

1 Cap. 10, 336 a 27: %ö ro.(! avra' xai 6Juavuus lx,ov dd %a.aVra nlpvxe notet»,

2 Scotus Opus Oxon. 3. Sent. d. 27 q. un. n. 13-15, ed. Lug-. ,.duni 1639, t. 7, ssa: Occam 1. Sent. d. 1 q. 2 C et D, ed. Lug."duni 1495, sed vide supra p. 43 not, 2; Petrus de Alliaco 1. Sent,<}. 2 a. 2 concI. t r. 60ra. ..

circa tertium librum Sententiarum d. 27 q. un. 59

probatur: Quia ratio dictat inter omnia diligibilia ali- ,quid esse summe et super omnia diligendum, cumnon

. sit processus in infinitum neque in diligibilibus nec inactibus diligendi. Nihil autem aliud a summo diligen-

5 dum est summe. Ergo dictat summum se. Deum essesumme diligendum. Maior probatur: Quia circa quod-,libet dictamen practicum intellectus, quo sibi ostendi-'tur obiectum, ut circa ipsum aliquid volendum velnolendum, voluntas ex suis naturalibus potest habere

loactum et non necessario malum se difformando dicta-mini; alioquin esset naturaliter mala. Ergo potesthabere actum bonum se conformando dictamini recto.Item si sic, voluntas non esset naturaliter libera ad'

. tendendum in quodlibet secundum rationem boni sibi,. ~5 ostensam, non esset in sua potestate quodlibet osten-

,sum velle vel nolle, quod est contra Augustinum 3De libero arbitrio 1 "Nihil est magis in potestatevoluntatis quam ipsa voluntas", quod non est intelli-gendum de voluntate quoad essentlam, sed' quoad

20 actum elicitum. Preterea: bomoerrans potest dili-gere creaturam super omnia et frui ea ex puris .na-

~ turalibus. Ergo pari ratione potest diligere Deum exsuis naturalibus super omnia et frui eo. Mirum enimvalde esset quod voluntas posset se conformare dicta-

25 miDi erroneo et Don recto. Item' homo potest expuris naturalibus velle Deum esse Deum et nihil aliuda Deo esse Deum. Sed talis vult Deo maximum bo-num et nulli alteri vult tantum bonum. Igitur sic. volendo plus diligit Deum quam seipsum et quodcun-

:ioque aliud. Addit Bcotus" rationem de forti polltlco,quam ponderat, quia fortis politicus magis diligit rempublicam quam se ipsum. Nam secundum rectam

Il,':

1 Cap. 3 D. 7, !IIL 32. 1274.. 2 L. c. D. 13, ed. Lugduni 1639, t. 7, 652.

"

60 Gabrielis Biel Cotlectorii

rationem exponit se pro republica et vult non esse,ut bene sit reipublice. Vult enim magis mori quamturpiter vivere. Turpiter fugit qui cum iactura rei-publice fugit. Si ergo potest quis rempublicam dili-gere plus se, non amore premii futuri, quod forte non l)

credit vel dubitat, sed amore virtutis, sequitur quodmagis diligere potest Deum republica, optimum recto-rem quam seipsum.

2 Secunda propositio: Actus amoris Dei am l-citie super om nia non p otest stare in viatore II)

de potentia Dei ordinata sine gratia et cari-tate infusa. Probatur: Quia secundum legem ordi-natam cuilibet facienti quod in se est et per hoc suffi-cienter disposito ad gratie susceptionem Deus infunditgratiam secundum illud Prophete: "Convertimini ad 15

me et, ego convertar ad vos" Zach. 1 l3 et illudJacob. 4 l8. "Appropinquate Deo et appropinquabitvobis", sc. per gratiam et illud Luc. 11 19. "Queriteet invenietis, pulsate et aperietur vobis" et Hiere.29 l13 sq, "Cum quesieritis me in toto corde vestro, 2()

inveniar a vobis" et in Psal. 21l27. "Qui requirenteum, vivent corda eorum"; vivimus autem per gra-tiam. Hinc Criso. li. 1. De conpunctione cordis I

"Non, inquit, personarum acceptor est Deus." Nossiquidem si quod in proposito nostro et viribus nostris 2ä

est, expleamus, venit ad unumquodque gratia Dei.De hoc supra li. 2 disto272

• Sed perfectissimus modusfaciendi quod in se est, querendi Deum, appropin-quandi Deo et convertendi ad Deum est per actumamoris amicitie. Nec alia dispositio perfectior ad 30

gratiam est homini possibilis; nam nullo actu magisappropinquare Deo possumus quam diligendo Deum

1 Chrysostomus, IIEQl xaraVV$EwG 1. 1 n. 9, MG 47,408.2 Vide supra p. 31 sqq.

circa tertium librum Sententiarum d. 27 q. un. 61

super omnia. Hic enim actus perfectissimus est om-nium actuum respectu Dei viatori ex naturalibus ha-beripossibilium. Ergo est immediata et ultima dispo-sitio ad gratie infusionem nec immediatior dari potest

5 et per consequens ea existente in eodem instanti in-funditur gratia, quia subiecto disposito ultimata dispo-sitione ad formam forma immediate infunditur. In. naturalibus siquidem nulla ratio est, cur posterius in-funderetur et non in eodem instanti, quo est suül-

10 cienter dispositum; multo magis in gratuitis.Ex quo sequitur quod actus diligendi Deum super R

omnia amore amicitie non est prior tempore gratia, 'licet sit prlor natura, sicut dispositio prior est ad for-mam, ad quam disponit.

15 Tertia propositio: Quamvis dilectio Dei ex 3naturalibus, que dicta est, sit prior naturacaritate et gratia infusis in esse nature, cari-tas tamen prior est in meriti ratione. Primapars patet ex precedenti propositione. Secunda pro-

:20 batur: Quia actus, qui fit meritorius, presupponit gra-tiam et ratio meriti convenit actui per gratiam, ut

• patet in 2. disto 27 1, et per consequens gratia pre-cedit actum natura in ratione meriti. Unde si amantiDeum super omnia non infunderetur gratia, quod fieri

:25 posset per Dei potentiam absolutam, actus ille amorisamicitie, licet esset moraliter bonus et omnibus cir-cumstantiis moralibus (etiam circumstantia finis) suffi-cienter vestitus, non tamen esset meritorius. Ad actumenim omnem meritorium non sufficit coexistentia gratie

,30 - alioquin venialia peccata essent meritoria -, sedrequiritur, quod gratia concurrit effective.

Ex quo videtur sequi quod peccator disponens sead gratiam eliciendo hunc actum dilectionis Dei super

1 L. c. q. UD. 8. 1 n. 1 et 2 A, B.

62 GabrieJis Biel Collectorii

omnia, non meretur, sed bene continuando eum. Patet. quia eius elicitio precedit gratiam natura et per con-sequens non elicitur ex gratia. Continuationem au-tem eius precedit gratia et ad eam inclinat. . Ergo estmeritoria.· ~

4 Quarta propositio: Habens actum diligendiDeum super omnia ex amicitia, licitum ex na-turali facultate, non potest mortali peccato in-quinari tali actu manente in voluntate. Patetpropositio: Quia actus ille a gratia separari non potest. ioSed gratia repugnat mortali peccato. Ergo nec actusille stare potest cum aliquo repugnanti gratie, quale

, est omne mortale. 'Ex quo infertur quod, quantumcunque homo diligat

creaturam et in ea' delectatur, dummodo nihil con- 1~

trarium admittit huic actul dilectlonls Dei,' quo' sc.non obstante toto corde vult Deum esse summumDeum, infinitum, omnipotentem, iustum et omni per-fectione plenissimum etc. propter seipsum, non pec-cavit mortaliter. Solum enim peccatum mortale est 2()

quod huic actui contrariatur formaliter vel interpre-tative. Nam quidquid hunc actum non tollit, stat cumgratia, que est anime vita et ita ~on erit mortale,quoniam mortale dici non potest, quod vitam nonadimit neque tollit. Hinc Apostolus omne separans ~a Deo reducit ad non diligere Deum, dicens: l.'Cor.ulti 1., "Si quis non amat Dominum nostrum IesumChristum, sit' anathema, maranatha" i. e. separatus aDeo, .cum Dominus venit sc. ad iudicium.

5 Quinta propositio post Dominum Petrum 31)

de All ac o ": Stante lege nullus homo per pura,naturalia. potest implere preceptum de di-

I 1 Cor 1622.Z L. c. resp. ad 2. rationem prop. 1 r. 61 ra; sequens probatio

. quasi verbotenus secundum Petrum de Alliaco.

circa tertium librum Sententiarum d. 27 q. un. 63

lectione Dei super omnia. Probatur: Quia lex /.iubet quod actus cadens sub precepto fiat in gratia,queest habitus supernaturalis. Ergo licet existens.extra gratiam per sola naturalia posset Deum diligere

5 super omnia, non' tamen implet preceptum ad inten-tionem precipientis, nisi sit in gratia. Et hoc est quodmulti doctores dicunt, quod homo potest implere pre-ceptum quantum ad .substantlam facti cadentis subprecepto, non tamen quantum ad facti circumstantiam

10 et intentionem precipientis. Et ad hoc est' determi-natio ecclesie, de conse. dist. 4 c. uI. 1. "Qui dixeritquod sinegratia possumus mandata Dei implere perliberum arbitrium, anathema sit." Contrarium enimfuit heresis Pelagiana. Et hoc infert d[ictus] Petrus

.15 q. 2' senten. suarum 2, ubi late hanc materiam per- ,tractat, quod si quis eliceret actum dilectionis Deisuper omnia, non esset meritorius. Infert quoquequod nullus homo potest stante lege per pura na-turalia sine gratia recte agere simpliciter et absolute.

20 Quo~d probat: Quia nullus simpliciter absolute agitrecte, nisi qui agit conformiter divine legi. Sed nullussic egit nisi sit in gratia secundum legem statutam.Ergo. Potest tamen aliquis stante lege per pura na-turalia sine gratia moraliter recte agere, quia potest

25 agere conformiter recte rationi, quam philosophi mo-rales, sicut Aristoteles, Tullius, Seneca et alii similes,vocassent rectam rationem. Sed constat quod exi-stens extra gratiam potest sic agere. Ergo etc. Verum:.utrum faciens actum precepti quantum ad actus sub-

30 stantiam, non tamen ex caritate sit transgressor pre- .cepti et per hoc peccet mortaliter, dicetur infra dist. 373•

1 C. J. C. Decreti Gratiani 3. pars: De Consecratione d. 4cap. 156. .

2 L e. Petrus de Alliaco cf. I. c. prop. 1-4 f. 61 ra et P.s 3. Sent. d. 37 q. un. a. 3 dub. 1 P.