orhan pamuk - nobel konuşması

8/8/2019 Orhan Pamuk - Nobel Konumas

1/11

THE NOBEL FOUNDATION 2006General permission is granted for the

publication in newspapers in any languageafter December 7, 2006, 5:30 p.m. (Swedish time).Publication in periodicals or books otherwise

than in summary requires the consentof the Foundation.On all publications in full or in major partsthe above underlined copyright noticemust be applied.

Orhan Pamuk: Babamn bavulu

Nobel konumas,

7 Aralk 2006


2/11

1

lmnden iki yl nce babam kendi yazlar, el yazmalar ve defterleriyle dolu kk

bir bavul verdi bana. Her zamanki akac, alayc havasn taknarak, kendisinden sonra,

yani lmnden sonra onlar okumam istediini syleyiverdi.

Bir bak bakalm, dedi hafife utanarak, ie yarar birey var m ilerinde. Belki

benden sonra seer, yaymlarsn.

Benim yazhanemde, kitaplar arasndaydk. Babam ac verici ok zel bir ykten

kurtulmak isteyen biri gibi, bavulunu nereye koyacan bilemeden yazhanemde

baknarak doland. Sonra elindeki eyi dikkat ekmeyen bir keye usulca brakt.

kimizi de utandran bu unutulmaz an biter bitmez ikimiz de her zamanki rollerimize,

hayat daha hafiften alan, akac, alayc kimliklerimize (personas) geri dnerek

rahatladk. Her zamanki gibi havadan sudan, hayattan, Trkiyenin bitip tkenmez

siyasi dertlerinden ve babamn ou baarszlkla sonulanan ilerinden, ok da fazla

kederlenmeden, sz ettik.

Babam gittikten sonra bavulun etrafnda birka gn ona hi dokunmadan aa yukar

yrdm hatrlyorum. Kk, siyah, deri bavulu, kilidini, yuvarlak kenarlarn ta

ocukluumdan biliyordum. Babam ksa sren yolculuklara karken ve bazen de evden

i yerine bir yk tarken tard onu. ocukken bu kk bavulu ap yolculuktan

dnen babamn eyalarn kartrdm, iinden kan kolonya ve yabanc lke

kokusundan holandm hatrlyordum. Bu bavul benim iin gemiten ve ocukluk

hatralarmdan okey tayan tandk ve ekici bir eyayd, ama imdi ona

dokunamyordum bile. Niye? Elbette ki bavulun iindeki gizli ykn esrarengiz arl

yznden.

Bu arln anlamndan sz edeceim imdi. Bir odaya kapanp, bir masaya oturup, bir

keye ekilip katla kalemle kendini ifade eden insann yapteyin, yani edebiyatn

anlam demek bu.

Babamn bavuluna dokunup onu bir trl aamyordum, ama iindeki defterlerin

bazlarn biliyordum. Bazlarna bireyler yazarken babam grmtm. Bavulun

iindeki yk ilk defa duyduum birey deildi. Babamn byk bir ktphanesi vard,

genlik yllarnda, 1940larn sonunda, stanbulda air olmak istemi, Valeryyi

Trkeye evirmi, ama okuru az, yoksul bir lkede iir yazp edebi bir hayatn

zorluklarn yaamak istememiti. Babamn babas dedem- zengin bir i adamyd,

babam rahat bir ocukluk ve genlik geirmiti, edebiyat iin, yaz iin zorluk ekmek

istemiyordu. Hayat btn gzellikleriyle seviyordu, onu anlyordum.

Beni babamn bavulunun iindekilerden uzak tutan birinci endie tabii ki okuduklarm

beenmeme korkusuydu. Babam da bunu bildii iin tedbirini alm, bavulun

iindekileri ciddiye almayan bir hava da taknmt. Yirmi be yllk bir yazarlk


3/11

2

hayatndan sonra bunu grmek beni zyordu. Ama edebiyat yeterince ciddiye

almad iin babama kzmak bile istemiyordum Asl korkum, bilmek, renmek bile

istemediim asl ey ise babamn iyi bir yazar olmas ihtimaliydi. Babamn bavulunu

asl bundan korktuum iin aamyordum. stelik nedeni kendime akasyleyemiyordum bile. nk babamn bavulundan gerek, byk bir edebiyat karsa

babamn iinde bir bambaka adam olduunu kabul etmem gerekecekti. Bu korkutucu

bireydi. nk ben o ilerlemi yamda bile babamn yalnzca babam olmasn

istiyordum; yazar olmasn deil.

Benim iin yazar olmak, insann iinde gizli ikinci kiiyi, o kiiyi yapan alemi sabrla

yllarca uraarak kefetmesidir: Yaz deyince nce romanlar, iirler, edebiyat gelenei

deil, bir odaya kapanp, masaya oturup, tek bana kendi iine dnen ve bu sayede

kelimelerle bir yeni alem kuran insan gelir gzmn nne. Bu adam, ya da bu kadn,daktilo kullanabilir, bilgisayarn kolaylklarndan yararlanabilir, ya da benim gibi otuz

yl boyunca dolmakalemle kat zerine, elle yazabilir. Yazdka kahve, ay, sigara

iebilir. Bazen masasndan kalkp pencereden darya, sokakta oynayan ocuklara,

talihliyse aalara ve bir manzaraya, ya da karanlk bir duvara bakabilir. iir, oyun ya

da benim gibi roman yazabilir. Btn bu farkllklar asl faaliyetten, masaya oturup

sabrla kendi iine dnmekten sonra gelir. Yaz yazmak, bu ie dnk bak kelimelere

geirmek, insann kendisinin iinden geerek yeni bir alemi sabrla, inatla ve mutlulukla

(joy) arat

rmas

d

r. Ben bo sayfaya yava yava yeni kelimeler ekleyerek masamdaoturduka gnler, aylar, yllar getike, kendime yeni bir alem kurduumu, kendi

iimdeki bir baka insan, tpk bir kpry ya da bir kubbeyi ta ta kuran biri gibi

ortaya kardm hissederdim. Biz yazarlarn talar kelimelerdir. Onlar elleyerek,

birbirleriyle ilikilerini hissederek, bazen uzaktan bakp seyrederek, bazen

parmaklarmzla ve kalemimizin ucuyla sanki onlar okayarak ve arlklarn tartarak

kelimeleri yerletire yerletire, yllarca inatla, sabrla ve umutla yeni dnyalar kurarz.

Benim iin yazarln srr, nereden gelecei hi belli olmayan ilhamda deil, inat ve

sabrdadr. Trkedeki o gzel deyi, ineyle kuyu kazmak bana sanki yazarlar iinsylenmi gibi gelir. Eski masallardaki, ak iin dalar delen Ferhatn sabrn severim

ve anlarm.Benim Adm Krmz adl romanmda, tutkuyla ayn at yllarca ize ize

ezberleyen, hatta gzel bir at gz kapal izebilen ranl eski nakkalardan sz ederken

yazarlk mesleinden, kendi hayatmdan sz ettiimi de biliyordum. Kendi hayatn

bakalarnn hikyesi olarak yava yava anlatabilmesi, bu anlatma gcn iinde

hissedebilmesi iin, bana yle gelir ki, yazarn masa banda yllarn bu sanata ve

zanaata sabrla verip, bir iyimserlik elde etmesi gerekir. Kimine hi gelmeyen, kimine

de pek sk urayan ilham melei bu gveni ve iyimserlii sever ve yazarn kendini en

yalnz hissettii, abalarnn, hayallerinin ve yazdklarnn deerinden en okpheye

dt anda, yani hikyesinin yalnzca kendi hikyesi olduunu sand zamanda, ona


4/11

3

iinden kt dnya ile kurmak istedii alemi birletiren hikyeleri, resimleri, hayalleri

sanki sunuverir. Btn hayatm verdiim yazarlk iinde benim iin en sarsc duygu,

beni ar mutlu eden kimi cmleleri, hayalleri, sayfalar kendimin deil bir baka gcn

bulup bana cmerte sunduunu zannetmem olmutur.

Babamn antasn ap defterlerini okumaktan korkuyordum, nk benim girdiim

skntlara onun asla girmeyeceini, yalnzl deil arkadalar, kalabalklar, salonlar,

akalar, cemaate karmay sevdiini biliyordum. Ama sonra baka bir akl

yrtyordum: Bu dnceler, ilekelik ve sabr hayalleri benim hayat ve yazarlk

deneyimimden kardm kendi nyarglarm da olabilirdi. Kalabaln, aile hayatnn,

cemaatin lts iinde ve mutlu cvltlar arasnda yazm pek ok parlak yazar da vard.

stelik babam, ocukluumuzda, aile hayatnn sradanlndan sklarak bizi brakm,

Parise gitmi, otel odalarnda baka pek ok yazar gibi- defterler doldurmutu.Bavulun iinde o defterlerin bir ksmnn olduunu da biliyordum, nk bavulu

getirmeden nceki yllarda babam hayatnn o dneminden bana artk sz etmeye de

balamt. ocukluumda da sz ederdi o yllardan, ama kendi krlganln, air-yazar

olma isteini, otel odalarndaki kimlik skntlarn anlatmazd. Paris kaldrmlarnda

nasl sk sk Sartre grdn anlatr, okuduu kitaplar ve grd filmlerden ok

nemli haberler veren biri gibi heyecanla ve itenlikle sz ederdi. Yazar olmamda

paalardan ve din byklerinden ok evde dnya yazarlarndan sz eden bir babamn

olmas

n

n pay

n

elbette hi akl

mdan

karmazd

m. Belki de babam

n defterlerini bunudnerek, byk ktphanesine ne kadar okey borlu olduumu hatrlayarak

okumalydm. Bizimle birlikte yaarken babamn tpk benim gibi- bir odada yalnz

kalp kitaplarla, dncelerle har neir olmak istemesine, yazlarnn edebi niteliine

ok nem vermeden, dikkat etmeliydim.

Ama yapamayacam eyin de tam bu olduunu, babamn brakt antaya bu

huzursuzlukla bakarken hissediyordum. Babam bazen ktphanesinin nndeki divana

uzanr, elindeki kitab ya da dergiyi brakr ve uzun uzun dncelere, hayallere dalard.

Yznde akalamalar, taklmalar ve kk ekimelerle srp giden aile hayatsrasnda grdmden bambaka bir ifade, ie dnk bir bak belirirdi, bundan

zellikle ocukluk ve ilk genlik yllarmda babamn huzursuz olduunu anlar,

endielenirdim. imdi yllar sonra bu huzursuzluun insan yazar yapan temel

drtlerden biri olduunu biliyorum. Yazar olmak iin, sabr ve ileden nce iimizde

kalabalktan, cemaatten, gnlk sradan hayattan, herkesin yaadeylerden kap bir

odaya kapanma drts olmaldr. Sabr ve umudu yazyla kendimize derin bir dnya

kurmak iin isteriz. Ama bir odaya, kitaplarla dolu bir odaya kapanma istei bizi

harekete geiren ilkeydir. Bu kitaplar keyfince okuyan, yalnzca kendi vicdannn

sesini dinleyerek bakalarnn szleriyle tartan ve kitaplarla konua konua kendi

dncelerini ve alemini oluturan zgr, bamsz yazarn ilk byk rnei, modern


5/11

4

edebiyatn balangc Montaignedir elbette. Babamn da dnp dnp okuduu, bana

okumam tledii bir yazard Montaigne. Dnyann neresinde olursa olsun, ister

Douda ister Batda, cemaatlerinden kopup kendilerini kitaplarla bir odaya kapatan

yazarlar geleneinin bir paras olarak grmek isterim kendimi. Benim iin hakikiedebiyatn balad yer kitaplarla kendini bir odaya kapatan adamdr.

Ama kendimizi kapattmz odada sanld kadar da yalnz deilizdir. Bize nce

bakalarnn sz, bakalarnn hikyeleri, bakalarnn kitaplar, yani gelenek dediimiz

ey elik eder. Edebiyatn insanolunun kendini anlamak iin yaratt en deerli

birikim olduuna inanyorum. nsan topluluklar, kabileler, milletler edebiyatlarn

nemsedikleri, yazarlarna kulak verdikleri lde zekileir, zenginleir ve ykselirler,

ve hepimizin bildii gibi, kitap yakmalar, yazarlar aalamalar milletler iin karanlk

ve aklsz zamanlarn habercisidir. Ama edebiyat hibir zaman yalnzca milli bir konudeildir. Kitaplaryla bir odaya kapanan ve nce kendi iinde bir yolculua kan yazar,

orada yllar iinde iyi edebiyatn vazgeilmez kuraln da kefedecektir: Kendi

hikyemizden bakalarnn hikyeleri gibi ve bakalarnn hikyelerinden kendi

hikyemizmi gibi bahsedebilme hneridir edebiyat. Bunu yapabilmek iin yola

bakalarnn hikyelerinden ve kitaplarndan karz.

Babamn bir yazara fazlasyla yetecek bin be yz kitaplk iyi bir ktphanesi vard.

Yirmi iki yamdayken, bu ktphanedeki kitaplarn hepsini okumamtm belki, ama

btn kitaplar tek tek tanr, hangisinin nemli, hangisinin hafif ama kolay okunur,hangisinin klasik, hangisinin dnyann vazgeilmez bir paras, hangisinin yerel tarihin

unutulacak ama elenceli bir tan, hangisinin de babamn ok nem verdii bir Fransz

yazarn kitab olduunu bilirdim. Bazen bu ktphaneye uzaktan bakar, kendimin de bir

gn ayr bir evde byle bir ktphanemin, hatta daha iyisinin olacan, kitaplardan

kendime bir dnya kuracam dlerdim. Uzaktan baktmda bazen babamn

ktphanesi bana btn alemin kk bir resmiymi gibi gelirdi. Ama bizim

kemizden, stanbuldan baktmz bir dnyayd bu. Ktphane de bunu gsteriyordu.

Babam bu ktphaneyi yurtd yolculuklarndan, zellikle Paristen ve Amerikadanald kitaplarla, genliinde stanbulda 1940larda ve 50lerdeki yabanc dilde kitap

satan dkkanlardan aldklaryla ve her birini benim de tandm stanbulun eski ve

yeni kitaplarndan edindikleriyle yapmt. Yerel, milli bir dnya ile Bat dnyasnn

karmdr benim dnyam. 1970lerden balayarak ben de iddial birekilde kendime

bir ktphane kurmaya baladm. Daha yazar olmaya tam karar vermemitim,stanbul

adl kitabmda anlattm gibi, artk ressam olmayacam sezmitim ama hayatmn ne

yola gireceini tam bilemiyordum. imde bir yandan hereye kar durdurulmaz bir

merak ve ar iyimser bir okuyup renme al vard; bir yandan da hayatmn bir

ekilde eksik bir hayat olacan, bakalar gibi yaayamayacam hissediyordum. Bu

duygumun bir ksm, tpk babamn ktphanesine bakarken hissettiim gibi, merkezden


6/11

5

uzak olma fikriyle, stanbulun o yllarda hepimize hissettirdii gibi, tarada

yaadmz duygusuyla ilgiliydi. Bir baka eksik yaam endiesi de tabii ister resim

yapmak olsun, ister edebiyat olsun, sanatsna fazla ilgi gstermeyen ve umut da

vermeyen bir lkede yaadm fazlasyla bilmemdi. 1970lerde, sanki hayatmdaki bueksiklikleri gidermek ister gibi ar bir hrsla stanbulun eski kitaplarndan babamn

verdii parayla solmu, okunmu, tozlu kitaplar satn alrken bu sahaf dkkanlarnn, yol

kenarlarnda, cami avlularnda, ykk duvarlarn eiklerinde yerlemi kitaplarn

yoksul, dank ve ou zaman da insana umutsuzluk verecek kadar perian halleri beni

okuyacam kitaplar kadar etkilerdi.

Alemdeki yerim konusunda, hayatta olduu gibi edebiyatta da o zamanlar tadm

temel duygu bu merkezde olmama duygusuydu. Dnyann merkezinde, bizim

yaadmzdan daha zengin ve ekici bir hayat vard ve ben btn stanbullular vebtn Trkiye ile birlikte bunun dndaydm. Bu duyguyu dnyann byk ounluu

ile paylatm bugn dnyorum. Aynekilde, bir dnya edebiyat vard ve onun

benden ok uzak bir merkezi vard. Aslnda dndm Bat edebiyatyd, dnya

edebiyat deil, ve biz Trkler bunun da dndaydk. Babamn ktphanesi de bunu

doruluyordu. Bir yanda bizim, pek ok ayrntsn sevdiim, sevmekten

vazgeemediim yerel dnyamz, stanbulun kitaplar ve edebiyat vard, bir de ona hi

benzemeyen, benzememesi bize hem ac hem de umut veren Bat dnyasnn kitaplar.

Yazmak, okumak sanki bir dnyadan

k

p tekinin bakal

, tuhafl

ve harikahalleriyle teselli bulmakt. Babamn da bazen, tpk benim sonralar yaptm gibi, kendi

yaad hayattan Batya kamak iin roman okuduunu hissederdim. Ya da bana o

zamanlar kitaplar bu eit bir kltrel eksiklik duygusunu gidermek iin

bavurduumuz eylermi gibi gelirdi. Yalnz okumak deil, yazmak da stanbuldaki

hayatmzdan Batya gidip gelmek gibi bireydi. Babam bavulundaki defterlerinden

ounu doldurabilmek iin Parise gitmi, kendini otel odalarna kapatm, sonra

yazdklarn Trkiyeye geri getirmiti. Bunun da beni huzursuz ettiini, babamn

bavuluna bakarken hissederdim. Yirmi be yl Trkiyede yazar olarak ayakta

kalabilmek iin kendimi bir odaya kapattktan sonra, yazarln iimizden geldii gibi

yazmann, toplumdan, devletten, milletten gizlice yaplmas gereken bir i olmasna,

babamn bavuluna bakarken artk isyan ediyordum. Belki de en ok bu yzden babama

yazarl benim kadar ciddiye almad iin kzyordum.

Aslnda babama benim gibi bir hayat yaamad, hibirey iin kk bir atmay

bile gze almadan toplumun iinde, arkadalar ve sevdikleriyle glerek mutlulukla

yaad iin kzyordum. Ama kzyordum yerine kskanyordum diyebileceimi,

belki de bunun daha doru bir kelime olacan da aklmn bir yanyla biliyor, huzursuz

oluyordum. O zaman her zamanki takntl, fkeli sesimle kendi kendime mutluluk

nedir? diye soruyordum. Tek bana bir odada derin bir hayat yaadn sanmak mdr


7/11

6

mutluluk? Yoksa cemaatle, herkesle ayneylere inanarak, inanyormu gibi yaparak

rahat bir hayat yaamak m? Herkesle uyum iinde yaar gibi gzkrken, bir yandan da

kimsenin grmedii bir yerde, gizlice yaz yazmak mutluluk mudur aslnda, mutsuzluk

mu? Ama bunlar fazla hrn, fkeli sorulard. stelik iyi bir hayatn lsnnmutluluk olduunu nereden karmtm ki? nsanlar, gazeteler, herkes hep en nemli

hayat ls mutlulukmu gibi davranyordu. Yalnzca bu bile, tam tersinin doru

olduunu aratrmaya deer bir konu haline getirmiyor muydu? Zaten bizlerden, aileden

hep kam olan babam ne kadar tanyor, onun huzursuzluklarn ne kadar

grebiliyordum ki?

Babamn bavulunu ite bu drtlerle atm ilk. Babamn hayatnda bilmediim bir

mutsuzluk, ancak yazya dkerek dayanabilecei bir sr olabilir miydi? Bavulu aar

amaz seyahat antas kokusunu hatrladm, baz defterleri tandm, babamn stndeyle fazla durmadan onlar bana yllarca nce gstermi olduunu fark ettim. Tek tek

elleyip kartrdm defterlerin ou babamn bizi brakp Parise gittii genlik

yllarnda tutulmutu. Oysa ben, tpk biyografilerini okuduum, sevdiim yazarlar gibi,

babamn benim yamdayken ne yazdn, ne dndn renmek istiyordum. Ksa

zaman iinde byle bireyle karlamayacam da anladm. stelik bu arada babamn

defterlerinin orasnda burasnda karlatm yazar sesinden huzursuz olmutum. Bu

ses babamn sesi deil diye dnyordum; hakiki (authentic) deildi, ya da benim

hakiki babam diye bildiim kiiye ait deildi bu ses. Babam

n yazarken babamolamamas gibi huzursuz edici bireyden daha ar bir korku vard burada: imdeki

hakiki olamama korkusu, babamn yazlarn iyi bulamama, hatta babamn baka

yazarlardan fazla etkilendiini grme endiemi am, zellikle genliimde olduu

gibi, btn varlm, hayatm, yazma isteimi ve kendi yazdklarm bana sorgulatan

bir hakikilik buhranna dnyordu. Roman yazmaya baladm ilk on ylda bu

korkuyu daha derinden hisseder, ona kar koymakta zorlanr, tpk resim yapmaktan

vazgetiim gibi, bir gn yenilgiye urayp roman yazmay da bu endieyle

brakmaktan bazen korkardm.

Kapayp kaldrdm bavulun bende ksa srede uyandrd iki temel duygudan hemen

sz ettim: Tarada olma duygusu ve hakiki olabilme (authenticity) endiesi. Benim bu

huzursuz edici duygular derinlemesine ilk yaaym deildi elbette bu. Bu duygular,

btn genilikleri, yan sonular, sinir balar (nerve endings), i dmleri ve eit

eit renkleriyle ben yllar boyunca okuyup yazarak, kendim masa banda aratrm,

kefetmi, derinletirmitim. Elbette onlar belli belirsiz aclar, keyif karc

hassasiyetler ve ikide bir hayattan ve kitaplardan bana bulaan akl karklklar olarak

zellikle genliimde pek ok kereler yaamtm. Ama tarada olma duygusunu ve

hakikilik endiesini ancak onlar hakknda romanlar, kitaplar yazarak (mesela tarallk

iinKar,stanbul; hakikilik endiesi iinBenim Adm Krmz ya daKara Kitap)


8/11

7

btnyle tanyabilmitim. Benim iin yazar olmak demek, iimizde tadmz, en

fazla tadmz biraz bildiimiz gizli yaralarmzn zerinde durmak, onlar sabrla

kefetmek, tanmak, iyice ortaya karmak ve bu yaralar ve aclar yazmzn ve

kimliimizin bilinle sahiplendiimiz bir paras haline getirmektir.

Herkesin bildii ama bildiini bilmedii eylerden sz etmektir yazarlk. Bu bilginin

kefi ve onun gelitirilip paylalmas okura ok tand bir dnyada hayret ederek

gezinmenin zevklerini verir. Bu zevkleri, bildiimiz eylerin btn gerekliiyle yazya

dklmesindeki hnerden de alrz elbette. Bir odaya kapanp yllarca hnerini

gelitiren, bir alem kurmaya alan yazar ie kendi gizli yaralarndan balarken bilerek

ya da bilmeden insanoluna derin bir gven de gstermi olur. Bakalarnn da bu

yaralarn bir benzerini tadna, bu yzden anlalacana, insanlarn birbirlerine

benzediine duyulan bu gveni hep tadm. Btn gerek edebiyat, insanlarn birbirinebenzediine ilikin ocuksu ve iyimser bir gvene dayanr. Kapanp yllarca yazan biri

ite byle bir insanla ve merkezi olmayan bir dnyaya seslenmek ister.

Ama babamn bavulundan ve tabii stanbulda yaadmz hayatn solgun renklerinden

anlalabilecei gibi, dnyann bizden uzakta bir merkezi vard. Bu temel gerei

yaamann verdii ehovcu tara duygusundan, bir dier yan sonu olan hakikilik

endiesinden (anxiety of authenticity) kitaplarmda ok sz ettim. Dnya nfusunun

byk ounluunun bu duygularla yaadn, hatta daha arlar olan eziklik, kendine

gvensizlik ve aalanma korkularyla bouarak yaadn kendimden biliyorum.Evet, insanolunun birinci derdi hl, mlkszlk, yiyeceksizlik, evsizlik Ama artk

televizyonlar, gazeteler bu temel dertleri edebiyattan ok daha abuk ve kolay bir

ekilde anlatyor bize. Bugn edebiyatn asl anlatmas ve aratrmas gereken ey,

insanolunun temel derdi ise, darda kalmak ve kendini nemsiz hissetme korkular,

bunlara bal deersizlik duygular, bir cemaat olarak yaanan gurur krklklar,

krlganlklar, kmsenme endieleri, eit eit fkeler, alnganlklar, bitip

tkenmeyen aalanma hayalleri ve bunlarn kardei milli vnmeler, iinmeler

ou zaman akld ve ar duygusal bir dille da vurulan (express) bu hayalleri kendiiimdeki karanla her bakmda anlayabiliyorum. Kendimi kolaylkla

zdeletirebildiim (identify) Bat-d dnyada byk kalabalklarn, topluluklarn ve

milletlerin aalanma endieleri ve alnganlklar yznden zaman zaman aptalla

varan korkulara kapldklarna tank oluyoruz. Kendimi ayn kolaylkla

zdeletirebildiim Bat dnyasnda da Rnesans, Aydnlanmay, Modernlii

kefetmi olmann ve zenginliin ar gururuyla milletlerin, devletlerin zaman zaman

benzer bir aptalla yaklaan bir kendini beenmilie kapldklarn da biliyorum.

Demek ki, yalnzca babam deil, hepimiz dnyann bir merkezi olduu dncesini okfazla nemsiyoruz. Oysa, yaz yazmak iin bizi yllarca bir odaya kapatan ey tam tersi


9/11

8

bir gvendir; bir gn yazdklarmzn okunup anlalacana, nk insanlarn dnyann

her yerinde birbirlerine benzediklerine ilikin bir inantr bu. Ama bu, kendimden ve

babamn yazdklarndan biliyorum, kenarda olmann, darda kalmann fkesiyle yaral,

dertli (troubled) bir iyimserliktir. Dostoyevskinin btn hayat boyunca Batya karhissettii ak ve nefret duygularn pek ok kereler kendi iimde de hissettim. Ama

ondan asl rendiim ey, asl iyimserlik kayna, bu byk yazarn Bat ile ak ve

nefret ilikisinden yola kp, onlarn tesinde kurduu bambaka bir alem oldu.

Bu ie hayatn vermi btn yazarlaru gerei bilir: masaya oturup yazma

nedenlerimizle, yllarca umutla yaza yaza kurduumuz dnya, sonunda apayr yerlere

yerleir. Kederle ya da fkeyle oturduumuz masadan o kederin ve fkenin tesinde

bambaka bir aleme ularz. Babam da byle bir aleme ulam olamaz myd? Uzun

yolculuktan sonra o varlan alem, tpk uzun bir deniz yolculuundan sonra sisaralanrken btn renkleriyle karmzda yava yava beliren bir ada gibi bize bir

mucize duygusu verir. Ya da Batl gezginlerin gneyden gemiyle yaklatklar

stanbulu sabah sisi aralanrken grdklerinde hissettikleri eylere benzer bu. Umutla,

merakla klan uzun yolculuun sonunda, orada camileri, minareleri, tek tek evleri,

sokaklar, tepeleri, kprleri, yokular ile birlikte btn birehir, btn bir alem vardr.

nsan, tpk iyi bir okurun bir kitabn sayfalar iinde kaybolmas gibi, karsna

kveren bu yeni alemin iine hemen girip kaybolmak ister. Kenarda, tarada, darda,

fkeli ya da dpedz hznl olduumuz iin masaya oturmu ve bu duygular

unutturan yepyeni bir alem kefetmiizdir.

ocukluumda, genliimde hissettiimin tam tersine benim iin artk dnyann

merkezi stanbuldur. Neredeyse btn hayatm orada geirdiim iin deil yalnzca,

otuz yldr tek tek sokaklarn, kprlerini, insanlarn, kpeklerini, evlerini,

camilerini, emelerini, tuhaf kahramanlarn, dkkanlarn, tandk kiilerini, karanlk

noktalarn, gecelerini ve gndzlerini kendimi onlarn hepsiyle zdeletirerek

anlattm iin. Bir noktadan sonra, hayal ettiim bu dnya da benim elimden kar ve

kafamn iinde yaadm ehirden daha da gerek olur. O zaman, btn o insanlar vesokaklar, eyalar ve binalar sanki hep birlikte aralarnda konumaya, sanki kendi

aralarnda benim nceden hissedemediim ilikiler kurmaya, sanki benim hayalimde ve

kitaplarmda deil, kendi kendilerine yaamaya balarlar. neyle kuyu kazar gibi

sabrla hayal ederek kurduum bu alem bana o zaman hereyden daha gerekmi gibi

gelir.

Babam da, belki, yllarn bu ie vermi yazarlarn bu cins mutluluklarn kefetmitir,

ona nyargl olmayaym diyordum bavuluna bakarken. Ayrca, emreden, yasaklayan,

ezen, cezalandran sradan bir baba olmad, beni her zaman zgr brakp, bana herzaman ar sayg gsterdii iin de ona mteekkirdim. Pek ok ocukluk ve genlik


10/11

9

arkadamn aksine, baba korkusu bilmediim iin hayal gcmn zaman zaman

zgrce ya da ocuka alabildiine bazen inanm, bazen da babam genliinde yazar

olmak istedii iin yazar olabildiimi itenlikle dnmtm. Onu hogryle

okumal, otel odalarnda yazdklarn anlamalydm.

Babamn brakt yerde gnlerdir hl duran bavulu bu iyimser dncelerle atm ve

baz defterleri, baz sayfalar btn irademi kullanarak okudum. Babam ne mi yazmt?

Paris otellerinden grntler hatrlyorum, baziirler, baz paradokslar, akl

yrtmeler Bir trafik kazasndan sonra bandan geenleri zar zor hatrlayan, zorlansa

da fazlasn hatrlamak istemeyen biri gibi hissediyorum kendimi imdi. ocukluumda

annem ile babam bir kavgann eiine geldiklerinde, yani o lmcl sessizliklerden biri

baladnda babam havay deitirmek iin hemen radyoyu aar, mzik bize olup biteni

daha abuk unuttururdu.

Ben de benzeri bir mzik ilevi grecek ve sevilecek bir-iki sz ile konuyu

deitireyim! Bildiiniz gibi, biz yazarlara en ok sorulan, en ok sevilen soru udur:

neden yazyorsunuz? imden geldii iin yazyorum! Bakalar gibi normal bir i

yapamadm iin yazyorum. Benim yazdm gibi kitaplar yazlsn da okuyaym diye

yazyorum. Hepinize, herkese ok ok kzdm iin yazyorum. Bir odada btn gn

oturup yazmak ok houma gittii iin yazyorum. Onu ancak deitirerek gereklie

katlanabildiim iin yazyorum. Ben, tekiler, hepimiz, bizlerstanbulda, Trkiyede

nasl bir hayat yaadk, yayoruz, btn dnya bilsin diye yazyorum. Kadn,kalemin, mrekkebin kokusunu sevdiim iin yazyorum. Edebiyata, roman sanatna her

eyden ok inandm iin yazyorum. Bir alkanlk ve tutku olduu iin yazyorum.

Unutulmaktan korktuum iin yazyorum. Getirdii n ve ilgiden holandm iin

yazyorum. Yalnz kalmak iin yazyorum. Hepinize, herkese neden o kadar ok ok

kzdm belki anlarm diye yazyorum. Okunmaktan holandm iin yazyorum. Bir

kere baladm u roman, bu yazy, u sayfay artk bitireyim diye yazyorum. Herkes

benden bunu bekliyor diye yazyorum. Ktphanelerin lmszlne ve kitaplarmn

raflarda duruuna ocuka inandm iin yazyorum. Hayat, dnya, hereyinanlmayacak kadar gzel ve artc olduu iin yazyorum. Hayatn btn bu

gzelliini ve zenginliini kelimelere geirmek zevkli olduu iin yazyorum. Hikye

anlatmak iin deil, hikye kurmak iin yazyorum. Hep gidilecek bir yer varm ve

oraya tpk bir ryadaki gibi bir trl gidemiyormuum duygusundan kurtulmak

iin yazyorum. Bir trl mutlu olamadm iin yazyorum. Mutlu olmak iin

yazyorum.

Yazhaneme gelip bavulu brakndan bir hafta sonra, babam, her zamanki gibi elinde

bir paket ikolata (krk sekiz yanda olduumu unutuyordu) beni gene ziyaret etti. Herzamanki gibi gene hayattan, siyasetten ve aile dedikodularndan sz edip gltk. Bir


11/11

10

ara babamn gz bavulu brakt keye takld ve onu oradan alp kaldrdm anlad.

Gz gze geldik. Skc, utandrc bir sessizlik oldu. Ona bavulu ap iindekileri

okumaya altm sylemedim, gzlerimi kardm. Ama o anlad. Ben de onun

anladn anladm. O da benim onun anladn anladm anlad. Bu anlaylar dabirka saniye iinde ne kadar uzarsa ancak o kadar uzad. nk babam kendine

gvenen, rahat ve mutlu bir insand: her zamanki gibi glverdi. Ve evden kp

giderken bana her zaman syledii tatl ve yreklendirici szleri bir baba gibi yine

tekrarlad.

Her zamanki gibi babamn mutluluunu, dertsiz, tasasz halini kskanarak arkasndan

baktm. Ama o gn iimde utan verici bir mutluluk kprts da dolamt,

hatrlyorum. Belki onun kadar rahat deilim, onun gibi tasasz ve mutlu bir hayat

srmedim, ama yaznn hakkn verdim duygusu, anladnz Bunu babama karduyduum iin utanyordum. stelik babam, benim hayatmn ezici merkezi de

olmam, beni zgr brakmt. Btn bunlar bize yazmann ve edebiyatn, hayatmzn

merkezindeki bir eksiklik ile, mutluluk ve sululuk duygularyla derinden bal

olduunu hatrlatmal.

Ama hikyemin bana daha da derin bir sululuk duydurtan bir simetrisi, o gn hemen

hatrladm bir dier yars var. Babamn bavulunu bana brakmasndan yirmi yl

nce, yirmi iki yamdayken hereyi brakp romanc olmaya karar vermi, kendimi bir

odaya kapatm, drt yl sonra ilk romanm Cevdet Bey ve Oullarn bitirmi ve henzyaymlanmam kitabn daktilo edilmi bir kopyasn okusun ve bana dncesini

sylesin diye titreyen ellerle babama vermitim. Yalnz zevkine ve zekasna gvendiim

iin deil, annemin aksine, babam yazar olmama kar kmad iin de onun onayn

almak benim iin nemliydi. O srada babam bizimle deildi, uzaktayd. Dnn

sabrszlkla bekledim. ki hafta sonra gelince kapy ona koarak atm. Babam hibir

ey sylemedi, ama bana hemen yle bir sarld ki kitabm ok sevdiini anladm. Bir

sre, ar duygusallk anlarnda ortaya kan bir eit beceriksizlik (clumsiness) ve

sessizlik buhranna kapldk. Sonra biraz rahatlayp konumaya balaynca, babam, banaya da ilk kitabma olan gvenini ar heyecanl ve abartl bir dille ifade etti ve bugn

byk bir mutlulukla kabul ettiim bu dl bir gn alacam ylesine syleyiverdi.

Bu sz ona inanmaktan ya da bu dl bir hedef olarak gstermekten ok, olunu

desteklemek, yreklendirmek iin ona bir gn paa olacaksn! diyen bir Trk babas

gibi sylemiti. Yllarca da beni her grnde cesaretlendirmek iin bu sz tekrarlad

durdu.

Babam 2002 yl Aralk aynda ld.

sve Akademisinin bana bu byk dl, bu erefi veren deerli yeleri, deerli

konuklar, bugn babam aramzda olsun ok isterdim.

orhan pamuk - nobel konuşması

Documents