palangalar kabasorta, adi, top, manişka, fraşkon, parale

8/7/2019 Palangalar Kabasorta, Adi, Top, Manika, Frakon, Parale

1/10


2/10

Perno: Makaralarda tabla ile makara dilininmerkezinden geen mihverdir. Dil bunun zerinde devreder.

Blbl: Palangalarn rigavolarnn balanmalar iin makaralarn alt nihayetlerine konan radansaveya yaplan kasalara denir.Tabla: Makaralarn yzeylerini tekil eden d ksmlardr.

Dil: Makaralarn veya bastikalarn kanallar iinde ve perno (mil) zerinde dnen, muhitleri oluklutekerleklerdir.Sapan: Makaralarn ve tornolarn tablalar etrafndaki halat veya demir kuaklardr.Kanal: Halatlarn getikleri makaralar iindeki oluklardr.

Tirenti: Bir halatn veya palangann ekilen mas.Veta: Bir palangada halatn makaralar arasnda ileyen ksmna denir.Rigavo: Palanga donanmnn sabit olan yani palangay tekil eden makaralardan birine balmasna denir.

Bu arada rigavoyla ilikili olarak:Rigavo radansas: Rigavo balamak zere makarann sapanna geirilen radansaya denir. Bunablbl de derler.


3/10

Rigavo mapas: Rigavo balamak zere makarann altna vurulan mapaya denir. [TanmlarGrayn Gemici Dilinden]

Palanga eitlerine gelince:

Geen yazmda farkl donamdan bahsetmitim. Gemicilik Dilinde verilen tanma gre, bunlardansadece biri, yani kabasorta, palangayd.

Sbye

Hibir ekilde mekanik kazan salamayan sbye donama tek kaml donam da denebilir. nk tekkaml bir tornodan ibarettir. Yani tornonun stnde baka bir yere balanmas iin ksa bir halatparas bulunur. ngilizcede byle anlyor bu donam (singlewhip).

Bu donamn gelimii biri sabit dieriyse hareketli iki tornodan oluan ift kaml donam ya dapalangadr. (Aslnda kamlardan biri ne kadar kam tartlr ama henz bu donamn Trkedekiadn bulamadndan ayn donamn ngilizcedeki adndan (doublewhip) yararlandm. Dolaysyla bir

soru iareti koyuyorum burada.) Bu donamn mekanik kazanc iki kattr. Ayn palangann deiikekilde dzenlenmii, kamlardan birinin sabit makarann rigavosu yapld palangaysa kabasortadrve bunun mekanik kazanc da tirentinin hangi makaradan ekildiine bal olarak iki veya kattr.ngilizce de guntackle (top palangas) adn alr.

ift Kaml Kabasorta Adi Palanga


4/10

Top Palangas

Geen hafta bahsettiimiz mantikapana gelince, onun salad mekanik kazan da iki kattr. Ama uana kadar verdiim mekanik kazan rakamlarnn srtnmesiz olduunu belirtmem gerekiyor.Srtnme hesaba katldnda, rnein iki tornolu ift kaml donamn salad mekanik kazan tektornolumantikapan palangannkinden daha dktr.

Dier yandan iki tornodan oluan kabasorta palangasyla bir ift dilli makara ve bir tornodan oluanadi palangann saladklar mekanik kazanlar da srtnme hesaba katlmadnda eittir. Oysasrtnme hesaba katldnda avantajl balanm (tirenti hareketli makaradan geliyor) bir kabasortadonam, dezavantajl (tirenti sabit makaradan geliyor) balanm bir adi palangadan daha fazlamekanik kazan salar. Ama avantajl balandnda, adi palanga kabasortadan daha fazla kazansalar.

Manika Frakon Parale


5/10

Palanga eitlerine devam edecek olursak, adi palangadan sonra top, manika, frakon ve paralepalangalar gelir. nc palanga iin farkl syleni ekliyle karlatm. Gemici Dilinde firakon,Sygenin Kaptann Klavuzunda frekon ve Mahir Topcann Denizcinin Gnl sitesindeysefrakon. Daha kesin bir kaynakla karlaana kadar frakonu tercih edeceim.

lk nce Gemici Dilinden baz tanmlar:

Top palangas: Ar ileri grmekte kullanlmak zere iki adet iki dilli makara. Eskiden toplarlumbarlara srmek iin de bu tertip palanga donatlrd.

Manika palanga: Gemici Dilindeki tanm iki dilli iki makara ile yaplan palangadr eklinde amamuhtemelen bir hata sz konusu. nk bu ayn zamanda top palangasnn tanm. Dier yandan hemSygen hem de Topcan manikay biri iki dilli, teki dilli iki makaradan oluan palanga olarak

tanmlyor.

Frakon palanga: er dilli iki makaradan mteekkil palangadr.

Parale: Gemici Dilinde parile olarak geiyor ve ten fazla dilli makaralardan tekil olunanpalangalara denir eklinde tanmlanyor. SygenleTopcandaysa (alnt Sygenden) Her ikisi de drtdilli iki makaradan donatlan palangalar olup, ar ykleri kaldrmak veya kk tekneleri kzaaekmek iin kullanlr. Faydal (ben bu yazda avantajl dedim) donatlnca dokuz misli, mahzurlu(benim terimim dezavantajl) donatld zaman sekiz misli kuvvet kazanmaktadr.

Palanga konusu elbette burada bitmiyor


6/10

Donam ve Geleneksel Yelkenlilerin VinciPalanga: Sbye, Mantikapan ve KabasortaDonanmlarGeleneksel yelkenlilerin ve sanrm ksmen tm teknelerin veya deniz aralarnn en nemli

unsurlarndan biri ve haliyle de en ok kullanlan terim donanm veya sk sk duyulan ekliyledonamdr.

Ltfi Grayn 1968 basml Gemici Diline gre (bundan sonra GD eklinde ksaltlacak) donanm,direklerin, serenlerin veya yelkenlerle herhangi bir tertibat mihanikiyenin [sanrm byk tertibat]teferruatndan olan halat, makara ve emsali aksama denir.

Herhalde en basit donam da sbye donamdr, yani hafif ilerde kullanlan ve yalnz herhangi birskletin aksi cihete ekilmesine yaryan bir donanmdr. Kaml, sabit bir tornodan geirilmi birhalattan ibarettir (GD, 354).

Terimler nemli; o yzden atlamadan hemen karmza kan bu iki terimi (kaml, torno)tanmlayalm. Torno tek dilli makaralar iin kullanlan bir terim. Kam, makarann bir yerebalanmas iin zerinde bulunan halata deniyor.

Sbye donam tanmdan da anlald gibi herhangi bir ykn ya daha yukarya ekilmesi iinuygulanan ya da sadece ekiin ynn deitiren bir donamdr. Mekanik avantaj salamaz,salamad gibi, makarada oluan srtnmeden dolay daha fazla kuvvet ister.

Tek tornolu mekanik avantaj salayan en basit donam mantikapandr. Bir mas bir yere sabitlenmive dier mas serbest olan hareketli bir tornodan oluur. Yelkenlerin, zellikle flok tr yelkenleriniskota donamlarnda grlr.

Karmak, yani birden fazla tornodan oluan en basit donamsa kabasortadr. Kabasorta donam, sbyedonanmlarla yaplamyan ilerde kullanlmak zere biri sabit dieri mteharrik [hareketli] ikitornodan tekil olmu palangadr (GD, 217). Palanga da bir halatla iki makaradan tekil olunandonanma denir (GD, 314).


7/10

Palanga, Trkenin denizcilik dilindeki birok terim gibi talyan kkenli. talyancada paranco,Yunanca zerinden palanka olarak Trkeye girmi ve bugnk palanga biimini alm. Anladmkadaryla (ki burada yzde yz emin olduumu syleyemem) bir eyi ykseltmek iin (yelken gibi)kullanlan donama paranco denmi veya hl da deniyor (1). zlmeye allan sorun, ar bir yknyukarya kaldrlmas. Palanga bunu zen donam oluyor. Tabii ki sadece bir eyi ykseltmek veyayukar basmak olarak dnmemek gerekiyor meseleyi, ileri geri ekmek de ayn trden bir sorun amasanrm kken olarak ilk nce yelkenleri basmaktan geliyor.

Sonu olarak, eer terimlerimizi doru kullanmaya nem veriyorsak, her donam palanga deil ama herpalanga bir donam. Dolaysyla en basit palangann kabasorta donam olduunu syleyebiliriz. Sbyeve mantikapan palanga olmayan donamlar. Ama mantikapan da herhangi bir palanga gibi mekanikavantaj salar ve bu yzden de mekanik avantaj salayan en basit donamdr. Kabasorta mekanikavantaj salama konusunda onun bir stdr.

Ama eer Gemici Dilindeki tanm bo verip szcn kkeninden yola karak yukar ekmeyeyarayan her eye palanga dersek, o zaman sbye donam da bir palanga, hatta en basit palangadr.Bununla beraber, bu terimin rnein ngilizcedeki tanmna baktmda ve bu iin babas kabul edilenArimedi de hatrladmzda, palangann en az iki tornodan olumas gerektiine katlyorum.Palangann balca amac ykn arln azaltmak. Sonuta yelken de rzgr arttka arl veyazerine basan kuvvetin azaltlmas gereken bir yke dntnden, palangann arlk azaltmak veyadrmek iin kullanlan bir donam, yani bir vin olduunu dnmek gerekiyor. O zaman ben enazndan her donamn palanga olmad ynnde kullanyorum oyumu. Sbye donam bir palangadeildir ama mantikapan bir palangadr eklinde sonulandryorum bu tartmay. ok mu nemli bu

ayrnt, herhalde deil; ama kullanlan terimlerin kkenleri zerine bu tr kafa egzersizleri bazeylerin hem nemine hem de zevkine daha fazla varmamz salyor bence.

(1) H. Kahane ve R. Kahane, TurkishNauticalTerms of ItalianOrigin


8/10

A e l l n l , ml e nc ll n l

i

nce

i y md

b t nn

l bi e iy nu l n e

n ili cede d uble hi l

dl nd l n l n y i

t

ml dn e mi m d h n bu te im beni t m l

t tminetmedi

inden bi u i eti

ydu

umu e

lemi tim.

md

i u i etinin

yn

ml l n d e ilen bi te imin bulunuy lm yd.

emici

ili

ne

e b u d n mn t nm

yle:

M

l n nl n

nc t

lm y , bi ye e

b

l

n

bilme

iin

nnn bi

m

e

be

t b

lm

l

n

l

deni

.

!

u

d

bi

te

it nm e iliy :

nc l e

ml l n l ."

i

t

ml denince de h liyle i

i nl m

ey

m l e be t b

lm i

i m

d n lu n l n ibi bi ey nl ly . Oy yu

d

i e

ilde

te ilen e bumb i

t l nd n in l bilece

imi d n m bu i

i inden de

l.#

em

nc hem

m .

nc y t bu m

y bi m y b

l d

m d nelim, m nhe h lde bu d n m i

i det

ml m

t nmn uyuy .

$u i

%

i&i ' ' ' .b

( )mley

&e

0c

0det

&.c

).u

%

/1

n)

' led2 e/$

l)

c%

&.html

&ite

&inden

0ln3 bi

( 0 4de

5

i6ti

(ildi.

Aslnd bu, i su m

l d n bi ine de

il m sabit baka bi ye e (bumba veya mapa)balanm bi kabasorta palan a. Ama sonuta (en azndanbiim olarak) farklbir donam sz konusu


9/10

ve dolaysyla farkl bir terime ihtiya var. Zaten denizcilik dilinin de tm amac bu deil mi? Tmfarkllklarelden geldiince ksa terimlerleifadeetmek.

Toparlayacak olursam, zelliklebumba iin kullanldnda,her ikimakara da kaml olduundanbudonambir kaml palangadr. Ama mesele grnd kadar basit deil. nk Sygen

7

in KaptannKlavuzu adl kitabnda farklbir tanmla karlayoruz: Kaml palanga: Bir makaras kaml veiftdilli, teki tek dilli ve kaml genel maksatlar iin kullanlanbir palangadr.

8

Ama ayn kitabn19

0.

sayfasnda kaml palanga olarak verilen resme baktmzda bu palangann tek dili makarasnnkaml deil, kancal olduunu gryoruz. Bir eliki veya dikkatsizlik sz konusu@ her neyse. Ama

eer kaml ve kancal ayrmnn nemli olduunu kabul edersek, o zaman palangalar kaml, iftkaml, kaml ve kancal veift kancal eklinde ayrmamz gerekiyor. Kaml ve kancalbiraz uzunve ar bir terim @ sylenmesi kolaydeil @ ama bencebylebir terime de gerekyok. Bunu palangannnormal ekli olarak kabul edebiliriz. Yani bir palanga normal koullarda, doal halinde,makaralarndan biri kaml ve dieri de kancal bir donamdr dersek, meseleyi zm olabiliriz.Bylece dierleritek kaml,tek kancal,ift kaml veift kancal oluyor.

Fakat bu benim sorunumu hA

lA

zmyor. nk yukarda adlandrmaya altm palanga tek bireksenboyunca hareketetmiyor; yani palangann makaralar karlkl deil. Yukardaki resimlerdekipalangalarnher ikisi de kabasorta: Biri ak, dieriyse kapal. Sanrmbu ekilde de adlandrabilirizbuikisini. Birine sadece kabasorta, dierineyse ak kabasorta diyebiliriz vebunu dier palangalar iinde kullanabiliriz.rnein ana yelkeninbumbasnn altna yerletirilen sabittorno (sancak,iskele vebumbanntam alt)ilebumbaya balanm ikitorno aslnda bir manikadr; ama ikimakara yerinebe

torno kullanlmtr. Buyzden akmanika diyebileceimiz gibi,tornolumanika da diyebiliriz. Amakabasortann kapals da tornolu olduundan her halde ak ve kapal terimleri ok daha uygun.Bylece sanrmbu tr palangalar adlandrma meselesi dezlm oluyor. Tabiibu arada akbirmanikannzerine vurulmu bir mantikapan,yanibir mantikapanlmanikay da akbir frakonyada lyapma hatasna da dmemek gerekiyor. Ya da aada verdiim rneklerin sonuncusundakibelik sistemdehalatnulardanbirinin volta edildiini varsaydmzda,bu sistemin artk drdebir(B :1) olduunu gzden karmamak gerek; neredeyse her zaman bir taraf mapaya volta edilmiolacandan aslnda hibir zaman5:1 deildir.


10/10

izimler http://www.classicmarine.co.uk/Articles/Blocks.htm

Yukarda yer alan almalar Sn. Timuin BNDER in Yelken Krek adl Bloundan derlenmitir. lgili

Bloklara erimek iin;

http://yelkenkurek.blogspot.com/2010/08/ack-ve-kapal-palangalar-kamcl-ve-kancal.html

http://yelkenkurek.blogspot.com/2010/08/donam-ve-geleneksel-yelkenlilerin-vinci.html

http://yelkenkurek.blogspot.com/2010/08/palangalar-kabasorta-adi-maniska.html

palangalar kabasorta, adi, top, manişka, fraşkon, parale

Documents