PANAGANONG PATUROLIndicative Mode

PANAGANONG PATUROL

Narito ang ilang indicative na pandiwa na pokus sa aktor (PA):

1) –um- acts of nature [umulan, bumagyo, lumindol, kumidlat, kumulog[

2) Mag- can be used for borrowed words [mag-bungee jumping

3) Ma- feeling verbs, function [maligo, mahiga, matulog]; idea of becoming into a certain state [masira, mamatay, mawala, mahilo]

PANAGANONG PATUROL

Kumuha ako ng papel.

Lumiko siya sa kanan

Kumaliwa kami sa kanto

Nagtren sina Vera papunta sa San Diego

Nalungkot ako.

I got paper. (one single action, pokus sa aktor: ako)S/he turned right.

We turned (made a turn) on the corner).Vera and company took the train to San Diego.

I became sad./ I was sad.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

Ang –UM- na pandiwa ayon sa ilan ay mas internal na aksiyon. Ang aksiyon ng kalikasan ay ginagamitan ng –UM-. Madalas intransitive o walang direct object / tuwirang layon ang –UM- na pandiwa; pero maari ring magkaroon.

According to some sources, -UM- verbs denote internal action. -UM- verbs are also used to denote acts of nature.

PANAGANONG PATUROL

Umiyak ako.

Pumutok ang bulkang Mayon.

I cried. (intransitive, walang D.O)

Mayon Volcano erupted.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

Walang PaksaBumagyo noong isang linggo.

Bumabagyo.

Babagyo bukas

Lumindol sa California

Subjectless (The thing itself is doing the action)

There was a storm last week.

There is a storm.

There will be a storm tomorrow.There was an earthquake in California.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

May tuwirang layon

Bumili ako ng barong na jusi sa Laguna noong nagpunta ako doon.

Transitive (has a Direct Object)

I bought a barong made of jusi in Laguna when I went there.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

Ang MAG- na pandiwa ay mas external na kilos at malawakan. Ginagamit din ang MAG- sa hiram na salita.

Ang “MAG+pangngalan” ay nangangahulugang “having a relation indicated by the root word.” ex. mag-ama

PANAGANONG PATUROL

Naglakad ang mga estudyante sa P-town sa Los Angeles kamakalawa.

Tayo’y magsaya at maglalakbay na tayo.

Nag-bungee-jumping sila noong isang buwan.

The students walked in P-town at Los Angeles the day before yesterday.

Let us be happy for we are going to travel.

They went bungee-jumping last month.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

Ang panlaping MAG- ay maaring mangahulugan ng kaugnayan o relasyon na ang batayan ay ang salitang-ugat.

MAG-affix can mean a relationship indicated by the root word.

PANAGANONG PATUROL

Nagtaksi ang mag-ina papunta sa airport.

The mother and child took a taxi going to the airport.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

May mga salitang-ugat na pwedeng kabitan ng –UM- at MAG- na mga panlapi at pareho pa rin ang kahulugan.

Some root words can take both –UM- and MAG- affixes and retain the same meaning.

PANAGANONG PATUROL

-UM- MAG- Kahulugan

bumasa magbasa to read

bumiyahe magbiyahe to travel; go on a journey

magbiyahe to travel and bring something, like merchandise

bumilang magbilang to count

lumakad maglakad to walk

pumunta magpunta to go

sumayaw magsayaw to dance

sumulat magsulat to write

tumuloy magtuloy to enter; to proceed; to go on; stay in a place

HALIMBAWA:

PANAGANONG PATUROL

May mga salitang-ugat na pwedeng kabitan ng –UM- at MAG- na mga panlapi pero nagbabago ang kahulugan. Ang –um- na pandiwa ay nangangahulugan ng simpleng kilos.

Some root words can take both UM and MAG affixes but the meaning changes. -UM- verbs denote simple actions..

PANAGANONG PATUROL-UM- MAG-

bumili to buy magbili to sell

kumain to eat magkain to eat every now and then

kumamay

to shake hands magkamay

to eat with hands

lumabas to go out maglabas to bring something out

pumasok go to class, etc. magpasok to bring something in

sumama to come along magsama to take someone along

sumaya to become happy magsaya to have fun

tumayo to stand magtayo to establish, found

tumawa to laugh magtawa to laugh repeatedly

tumira to live, stay in a place

magtira to set aside, leave something

umalis to leave mag-alis to remove

umuwi to go home mag-uwi to take home

PANAGANONG PATUROL

Ang MA- at iba pang panagano.

Ang MA- ay pwedeng maging tulad ng kalagayan ng isinasaad ng salitang-ugat (becoming into a certain state indicated by the root word) o kalagayan o kaya’y nagpapahayag ng pakiramdam.

PANAGANONG PATUROL

May mga pandiwa ng pakiramdam na nangangailangan ng unlaping ma- at hulaping –an tulad ng maalatan, maasiman, matamisan, mapaitan, mainitan, malamigan.

Some feeling verbs need the prefix ma- and the suffix –an like maalatan (to experience a salty taste) maasiman (to experience a sour taste), mapaitan (to experience bitter taste), mainitan (to feel warm), malamigan (to feel cold).

PANAGANONG PATUROL

Nalulungkot ang babaeng nakapula. The woman who is in

red became sad.

Halimbawa:

HALIMBAWAKinusâ/

Sinadya/LayonIndicative Function Di-sinasadya Accidental

mahiga to lay down mabangga to crash; to be hit

maligo to take a bath; to shower

mabasa (PO) to be read

Experienced mabasâ to get wet

matuto to learn mabasag to be broken (glass)

masayang to be wasted

masira to be broken, damaged

matapilok to trip, (misstep)

matumba to fall

maupo/mapaupo

To sit/to fall accidentally on one’s buttocks

Pakiramdam/

DamdaminFeeling Hindi Kinusâ Involuntary

makita (po) to see

maasiwato feel uneasy; lack of grace & skill

mauhaw to be thirsty

maawa to feel pity magulatto be surprised or to be taken by surprise

mabagot to be bored magutom to become, feel hungry

magalit to become angry

mahiya to be embarrassedmaiyak/

mapaiyakto cry involuntarily

mapagod to become tired

mainisto be annoyed, disgusted

masagot/mapasagot

to answer

malungkot to be sadmasayaw/

mapasayawto dance

mamuhi/ masuklam

to hate; to abhor

matawa to laugh unintentionally

matuklapto come off; peel off; detach

matukso to be tempted

masuyamasawa

adnauseam, to the point of disgust

mawala to get lost

PANAGANONG AKSIDENTAL

maamoy (PO)maabot (PO)mabili (PO)makita (PO)makuha (PO)marinig (PO)

to be able to smellto be able to reachto be able to buyto be able to seeto be able to getto be able to hear

Ang iba pang gamit ng MA- na pandiwa ay upang isaad ang maaring gawin.

PANAGANONG PATUROL

Ang sumusunod ang ilang indicative na pandiwa na pokus sa obheto (PO):

1) i-, (katumbas ng mag-)2) -in-, (katumbas ng –um-)3) -an, (katumbas ng mag- at kung

walang –in o i- na pandiwa)

PANAGANONG PATUROL

Ang i- na pandiwa ay aksiyon sa paksa / topic o pokus ng pangungusap

The subject or topic undergoes or receives the action.

PANAGANONG PATUROL

Iabot mo sa akin ang bolpen.Ilagay mo ang tiket sa ibabaw ng mesa.Ibigay mo ang direksiyon sa kaniya.Iluto mo ang manok.Itago mo ang pera mo.

Pass the bolpen to me.Put the ticket on top of the table.Give the direction to him.

Cook the chicken.Put away (Hide) your money.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

Itanim mo ang buto ng ampalaya.Isauli mo ang barong Tagalog. Masikip. Ituro mo sa kanya ang papunta sa airport.Itapon mo ang basura sa basurahan.

Plant the bitter melon seeds

Return the barong Tagalog. It’s tight.Teach (Show) him/her how to get to the airport.Throw the garbage in the trash can.

Halimbawa:

PANAGANONG PATUROL

Ang ilang i- na pandiwang pokus sa obheto (PO) ay may katapat na mag-

Some object focus verbs (OF) have corresponding mag- verbs.

PANAGANONG PATUROLPokus sa

Aktor

the subject performing the action

Pokus sa Obheto

the subject receiving the action

magbigay to give ibigayto give something (the object)

maglagay to put ilagay to put something

magluto to cook iluto to cook something

magtago to keep itago to keep something

magtanim to plant itanim to plant something

PANAGANONG TAGATANGGAP (BENEFACTIVE)

Ihiram mo ako ng maleta sa kaniya

Ikuha mo ako ng taksi.

Borrow a luggage for me from him/ her.

(You) get a taxi for me.

Benefactive Focus [Pokus sa Tagatanggap, PT]The indirect object in AF sentence: for him/her

PANAGANONG PATUROL

ihiramikuhamanghirammanguha

to borrow something from someoneto get something for someoneto borrowto get

Ang katapat ng pokus sa tagatanggap (PT) na pandiwa na I- sa pokus sa aktor (PA) ay mang-

The equivalent of I-benefactive focus verb (BF) in actor focus is mang-

PANAGANONG PATUROL

Ang pandiwang –IN- ang katapat ng –UM- at –MAG- na mga pandiwa na pokus sa aktor (PA). Pareho ng pandiwang –IN- ang batayang kahulugan ng –UM- at MAG- at ilang pandiwang MANG-

-IN- verbs are the equivalent of –UM- and MAG- actor focus (AF) verbs. The verbs –UM-, MAG-, and a few MANG- have the same meaning as –IN- verbs.

PANAGANONG PATUROL

ayos- ayusin to fix, to put in order umayos to get better

basa- basahinto read bumasâ to read

basa- basain to wet (glottal stop) magbasa to wet

bili bilhin to buy bumili to buy

bura- burahin to erase magbura to erase

dala- dalhin to bring magdala to bringgamot-

gamutin to cure

manggamot to cure

Pokus sa Obheto

Pokus sa Aktor

PANAGANONG PATUROLPokus sa Obheto

Pokus sa Aktorgawa- gawin to make gumawa/maggawa to make

gupit- gupitin to cut with scissorsgumupit/maggupit manggupit to cut

hiling- hilingin to request humilingto request

hingi-hingin (ireg) to ask for humingi/manghingi

to ask for

hiram- hiramin to borrowhumiram/manghiram

to borrow

inom inumin to drink uminom to drinkkain- kainin to eat kumain to eat

kopya-kophayin to copy kumopya/mangopya to copy

kuha- kunin to get kumuha/manguhato get better

punit- punitin to tear pumunit/magpunit to tear

putol- putulinto cut (wood or string, rope) pumutol/magputol to cut

sulat- sulatin to write sumulat/magsulat to write

PANAGANONG PATUROL

Ang pandiwang –an/-han ay maaring pokus sa obheto, lugar, o direksyon. Ang hulaping –an/-han ay may kinalaman sa lugar o direksyon.

-AN/-HAN verbs may be object, locative, or directional focus. -AN/-HAN is a locative suffix.

PANAGANONG PATUROL

Bantayan

Bayaran (PO, PD)Halikan (PD)Hugasan (PO)Imbitahan (PD)Sulatan (PD)Samahan (PD)Upahan (PO)

To guard the topic/subject/focus of the sentence To pay the topic/subjectTo kiss the topic/subjectWash the topic/subjectTo invite the topic/subjectTo write the topic/subject or on the subjectTo accompany the topic / subjectTo rent the topic/subject

Regular na Anyo:

PANAGANONG PATUROL

1. asnan- to put salt on the topicAsnan mo ang karne.

Maglagay ka ng asin sa karne

2. bigyan- to give the topicBigyan mo siya ng lapis.

Magbigay ka sa kanya ng lapis

3. bilhan- to buy something from

Bilhan mo ng turon ang tindahan

Bumili ka ng turon sa tindahan.

Tagatanggap

( Benefactive Focus) Buy her a dress.

Bilhan mo siya ng damit

Bumili ka ng damit para sa kanya.

4. buksan- to open the topicBuksan mo ang bintana.

Magbukas ng bintana.

5. kunan-to get something from the topic or a place

Kunan mo siya ng picture/Kodakan mo siya.

Kumuha ka ng larawan niya

6. dalhan-to bring someone something

Dalhan mo siya ng pagkain.

Magdala ka ng pagkain para sa kanya.

Iregular na Anyo: May Nawawalang Letra

PANAGANONG PATUROL

7. higan- to lay on the topic Higan mo ang kama. Humiga ka sa kama.

8. hingan- to ask for somethingHingan mo siya ng pamasahe.

Humingi ka ng pamasa sa kaniya.

9. labhan-to wash [clothes] the topic

Labhan mo ang kubrekama

Maglaba ka ng kubrekama.

10. lagyan-

to put the topic or something [Direct Object] on the topic

Lagyan mo ng plastik ang libro

X Maglagay ka ng plastik na takip sa libro

11. punasan- to wipe something

Punasan mo ang mesa.

Magpunas ka ng mesa

12. sakyan- to ride on the topicSakyan mo ang Bus#10

Sumakay ka sa Bus #10

13. sundan to follow the topic Sundan mo siya.Sumunod ka sa kaniya.

Iregular na Anyo: May Nawawalang Letra

PANAGANONG PATUROL

14. takpan

to cover [with something] the topic

Takpan mo ang ulam.

Maglagay ka ng takip sa ulam.

15. tamnan

to plant [something] on the topic

Tamnan mo ng kamatis ang paso.

Magtanim ka ng kamatis sa paso.

16. tawananto laugh at the topic

Tawanan mo ang problema.

Tumawa ka sa problema.

17. tingan to look at the topic Tingnan mo siya.Tumingin ka sa kanya.

18. tirhan to live ont eh topicTirhan mo ang kondominyum ko.

Tumira ka sa kandominyum ko.

Iregular na Anyo: May Nawawalang Letra

URI NG AKSIYON: INDICATIVE

Pokus sa Aktor ANG na aktor

Pokus sa ObhetoNG na aktor

[do the action on the topic]

Ingles

bumilimamili bilhin to buy

humirammanghiram hiramin to borrow

sumunod sundansundin to follow

maglinis linisinlinisan to clean

maglaba labhan to wash clothes

maglagay ilagaylagyan to put

maghiwahumiwa

hiwainhiwaan to cut

URI NG AKSIYON: INDICATIVE, CONT.

Pokus sa Aktor ANG na aktor

Pokus sa ObhetoNG na aktor

[do the action on the topic]

Ingles

matulog itulog to sleep

magtapon itapon to throw

maglutoiluto

lutuinlutuan

to cook

mahulog ihuloghulugan

to fall; to dropto deposit

magbigay ibigaybigyan to give

magputolpumutol

putulinputulan to cut

URI NG AKSIYON: ABILITATIVE

Pokus sa AktorANG na aktor

Pokus sa ObhetoNG na aktor

[do the action on the topic]

Ingles

makapagsalita (No equivalent) to be able to speak

makaintindi maintindihan to be able to understand

makapaglakbay malakbay to be able to travel