1

นโยบายสาธารณะดานการจดการพนทเสยงภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม (กรณศกษา: มลคาของความเสยงของชวตประชาชนในพนทเสยงภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม*)

อครพงศ อนทอง

สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ มหาวทยาลยเชยงใหม

1. ทมาและความสาคญ

นาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมเปนหนงในภยธรรมชาตทประเทศไทยประสบทกป ในแตละปภยธรรมชาตดงกลาวสรางความเสยหายใหกบชวตและทรพยสนของประชาชน และนบวนจะยงทว ความรนแรงมากยงขน ประเทศไทยมพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมกระจายอยทวไป ตงแตภาคเหนอทอดแนวยาวไปทางดานตะวนตกจนถงภาคใต พนทสวนใหญกระจายอยทางภาคเหนอ ของประเทศ เพราะมภมประเทศเปนภเขาทมความลาดชนคอนขางสง พนทดงกลาวเปนททากนและทตงบานเรอนของประชาชนมาเปนเวลานาน การอพยพประชาชนออกจากพนทจงทาไดยาก ดวยความตระหนกถงโอกาสทจะสญเสยชวต ทรพยสน และผลกระทบทเกดจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ภาครฐ จงมอบหมายใหหนวยงานทเกยวของ อาทเชน กรมทรพยากรธรณ กรมทรพยากรน า กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย เขาไปดาเนนการวางมาตรการในการปองกนและเฝาระวงน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ในพนทเสยงภยตางๆ อยางตอเนอง รวมทงการซกซอมเพอเตรยมรบมอในกรณทเกดเหตการณดงกลาว มาตรการในการปองกนและเฝาระวงภยโดยสวนใหญมงเนนการตดตามและเฝาระวงปจจยททาใหเกดน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม เชน การวดปรมาณน าฝน การจดทาแผนทพนทเสยงภย การตดตงระบบเตอนภยอตโนมต การสรางเครอขายการเฝาระวงและแจงเตอนภย เปนตน เพอใหสามารถแจงเตอนภยไดกอนทจะเกดเหตการณดงกลาว ทงนเพอปองกนและบรรเทาความสญเสยทเกดขนกบทรพยสนและชวตของประชาชนทอาศยอยในพนท จากการเกดนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมอยางเฉยบพลน

นโยบายและมาตรการในการตดตามเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมของภาครฐโดยสวนใหญใชระบบเตอนภยทมมลคาสงบนแนวทางทเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวม ในการดาเนนกจกรรมตางๆ ในขณะเดยวกนภาครฐยงไดพยายามเขาไปใหความรและความเขาใจ รวมทงแนวทางการเฝาระวง ปองกนภย และการปฎบตตวเมอเผชญกบภยพบตดงกลาว แกประชาชนทอาศยอยใน * บทความนเปนสวนหนงของโครงการวจยเรอง “การประเมนมลคาของความเสยงของประชาชนในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม” ไดรบการสนบสนนจากสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ** ผเขยนขอขอบคณ ศ.ดร.มงสรรพ ขาวสอาด และคณสมใจ เยนสบาย (ทปรกษาโครงการ) รวมทง รศ.ดร.อดมศกด ศลประชาวงศ (Reviewer) รศ.ดร.อดศร อศรางกร ณ อยธยา และพๆ ท TDRI สาหรบคาแนะนาและขอเสนอแนะตางๆ ทเปนประโยชนตอผเขยน *** เนอหาในบทความนมการปรบปรงและแกไขเพมเตมจากรายงานวจย ตามคาแนะนาและขอเสนอแนะของผทรงคณวฒและคณาอาจารยหลายๆ ทาน ทกรณาชแนะและใหความรกบผเขยนในประเดนตางๆ เพมเตม ผเขยนขอกราบขอบคณมา ณ โอกาสนดวย

2

พนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม การดาเนนนโยบายและมาตรการตางๆ ของภาครฐมวตถประสงคเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตและทรพยสนของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยดงกลาว

ทผานมามการประเมนมลคาความเสยหายจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในหลายเหตการณ เชน เหตการณน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมครงแรกในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2531 ทบานกะทนเหนอ อ. พปน และบานครวง อ. ลานสกา จ. นครศรธรรมราช มมลคาความเสยหายประมาณ 1,000 ลานบาท เหตการณในป พ.ศ. 2544 ทตาบลน ากอ อ. หลมสก จ. เพชรบรณ มมลคาความเสยหายประมาณ 645 ลานบาท และเมอป พ.ศ. 2549 ท อ. ลบแล อ. ทาปลา อ. เมอง จ. อตรดตถ อ. ศรสชนาลย จ. สโขทย และ อ. เมอง จ. แพร มมลคาความเสยหายประมาณ 309 ลานบาท เปนตน (กรมทรพยากรธรณ, 2549) อยางไรกตามมลคาความเสยหายดงกลาวประเมนจากความเสยหายทเกดแกทรพยสน พนททาการเกษตร และผลผลตทางการเกษตรทสวนใหญเปนมลคาความเสยหายทเปนตวเงนและสามารถประเมนผานราคาตลาด ยงขาดการพจารณาถงการประเมนมลคาความเสยหายทไมใชตวเงนทไมมราคาตลาด การมองขามมลคาดงกลาวอาจทาใหการพจารณาความคมคาของโครงการตางๆ บดเบอนจากทควรจะเปน หนงในมลคา ความเสยหายทสาคญและไมมตลาดสะทอนใหเหนมลคาดงกลาว คอ มลคาความเสยหาย/ความเสยงทจะสญเสยชวตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภย หรอมลคาของการมชวตรอดเมอเผชญกบเหตการณ ภยพบต มลคาดงกลาวครอบคลมมลคาเพมทบคคลสามารถสรางไดในอนาคตหากเขารอดชวตจากเหตการณนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม

จากขอสงเกตขางตนทวา การประเมนมลคาความเสยหายจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมขาดการประเมนมลคาความเสยหาย/ความเสยงทจะสญเสยชวตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภย ทาใหมลคาความเสยหายทนาเสนอโดยหนวยงานตางๆ อาจตากวาความเปนจรงและอาจไมสะทอนถง ความคมคาทางสงคมของนโยบายการตดตามเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ทดาเนนการอยในปจจบน ดงนนบทความนจงมวตถประสงคเพอนาเสนอแนวทางการประเมนมลคา ความเสยงทจะสญเสยชวตของประชนชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ในระดบปานกลาง-สง โดยใชแบบจาลองทางเลอก (Choice modeling) และแนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถต (Value of Statistical Life: VSL) ภายใตการออกแบบวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตทแตกตางกนใหเจาของชวตซงเปนประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปา ไหลหลากและดน/โคลนถลมเปนคนตดสนใจเลอกหรอสนบสนนวธการดงกลาว ผลการศกษาทไดเปนหนงในขอมลสาคญทสามารถนามาใชประกอบการตดสนใจในการลงทนหรอดาเนนนโยบายของภาครฐเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม การศกษานยงเปนแนวทางสาคญในการกระตนใหมการประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตหรอความเจบปวยของประชาชน เมอมการดาเนนนโยบายหรอโครงการทมผลกระทบตอชวตและสขภาพ ของประชาชน

3

2. กรอบแนวคด วธการ และเครองมอทใชในการวเคราะหขอมล

เนอหาในสวนนแบงออกเปน 3 สวน ครอบคลมกรอบแนวคด แบบจาลอง และเครองมอทใชในการวเคราะหขอมล โดยสวนแรกเปนการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบการประเมนมลคาของชวตตามแนวคดเศรษฐศาสตร ตอมาเปนการนาเสนอแนวคดพนฐานของการประเมนมลคาของชวตเชงสถตทเปนแนวคดหลกสาหรบการพฒนาแบบจาลองทใชในการศกษาครงน สาหรบสวนสดทายเปนการนาเสนอแนวคดของแบบจาลองทางเลอกทเปนเครองมอทางเศรษฐศาสตรและเศรษฐมตสาหรบใชในการวเคราะหขอมลในครงน โดยมรายละเอยดในแตละสวนพอสงเขปดงน

2.1 การประเมนมลคาของชวตตามแนวคดเศรษฐศาสตร

กวากงทศวรรษทผานมา นกเศรษฐศาสตรไดพฒนาวธการประเมนมลคาของชวตมาอยางตอเนอง (Viscusi and Aldy, 2003; Grüne-Yanoff, 2009) เพอใหไดมาซงวธการทนาเชอถอและสามารถสะทอน ใหเหนถงมลคาของชวตไดใกลเคยงความเปนจรงมากทสด สามารถแบงวธการประเมนมลคาของชวต ตามแนวคดทางเศรษฐศาสตรออกเปน 2 วธการ คอ วธการทนมนษย (Human capital approach) และวธการความเตมใจทจะจาย (Willingness to pay approach) (Landefeld and Seskin, 1982; Grüne-Yanoff, 2009) สามารถสรปแนวทางการคดมลคาของชวตทงสองวธการไดพอสงเขปดงน

ก. วธการทนมนษย (Human capital approach)

แนวคดการประเมนมลคาของชวตตามวธการทนมนษยถกเสนอและพฒนาอยางตอเนอง มาตงแตชวงทศวรรษท 16 (Landefeld and Seskin, 1982) กอนทจะนามาประยกตใชใหเหนเชงประจกษ ในการประมาณคาตนทนของการเจบปวย (Estimating the costs of illness) (Rice, 1967) และไดรบการพฒนาตอเนองมาจนถงปจจบน (Keeler, 2001) วธการนเปรยบมนษยเสมอนหนงเปนปจจยทน และเปนการประเมนมลคาทางการตลาดมากกวามลคาของมนษยโดยตรง มลคาทคานวณไดเปนการพจารณามลคา ของมนษยในการแสวงหารายได หรอการมประโยชนใชสอยของชวต (Value of livelihood) โดยปราศจากมลคาผลประโยชนทมนษยใหกบสงคม ดงนนมลคาทไดจงไมสะทอนมลคาของชวต (Value of life) ทแทจรงทไมสามารถประเมนได (Schelling, 1968 อางใน Colman (2006)) วธการนมวธการคานวณอย 2 วธการ คอ (เยาวเรศ ทบพนธ, 2551) วธการแรกเปนการคานวณจากคาใชจายในการสรางทนมนษย (ตนทนการผลต) อยางไรกตาม แมวาจะสามารถประเมนคาใชจายดงกลาวไดอยางถกตอง แตการลงทน ในมนษยคนใดคนหนงสงไมไดหมายความวา คนๆ นน จะมประสทธภาพสง เพราะ ยงไมมการพสจน เชงประจกษวา คาใชจายในการสรางทนมนษยมความสมพนธโดยตรงกบความสามารถในการผลตของมนษย นอกจากนยงมปญหาในเรองของการแยกการบรโภคและการลงทนออกจากกน ดงนนจงไดมการเสนอวธการทสองทเปนการคานวณจากความสามารถในการผลตหรอรายรบทควรจะไดรบของมนษยตลอดชวงอายของเขา ทผานมามการเสนอใหวดจากผลผลตมวลรวม (Gross output) และผลผลตสทธ (Net output)

4

อยางไรกตาม วธการนยงคงเปนการวดมลคาการใชสอยของชวตมากกวาทจะวดมลคาของชวต และยงคงมปญหาในเรองของการกาหนดอตราคดลด (Discount rate) ทเหมาะสมในการคานวณ (Landefeld and Seskin, 1982) นอกจากนในกรณของการวดจากผลผลตสทธทมการหกคาใชจายเพอการบรโภคออกจากรายไดรวม มโอกาสทาใหกระแสรายไดสทธมคาตดลบ นนคอ มลคาของชวตของบคคลน นๆ มคาตดลบ เชน คนพการตงแตกาเนด เปนตน นยจงอาจกลายเปนวาการตายของบคคลดงกลาวจะเปนผลดตอสงคมโดยรวม ซงในความเปนจรงไมสามารถสรปเชนนนไดโดยหลกศลธรรม

จากการศกษาทผานมา พบวา มการใชวธการนในการประเมนมลคาของชวตมนษยทแตกตางกนออกไป โดยสวนใหญใชขอมลอตราคาจางหรอเงนเดอนมาประเมนหามลคาของชวตทเหลออยของบคคลในชวงอายตางๆ (Keeler, 2001) และยงพบวานยมใชวธการนประเมนตนทนสขภาพหรอ ความเจบปวยของบคคล (Landefeld and Seskin, 1982) โดยแบงตนทนสขภาพหรอตนทนทเกดจาก การเจบปวยออกเปน ตนทนทางตรง (Direct cost) เชน คาใชจายในการรกษา เปนตน และตนทนทางออมหรอตนทนทางเศรษฐศาสตร (Indirect cost) เชน ระยะเวลาทหยดงานอนเนองมาจากความเจบปวย เปนตน (Rice, 1967; Cooper and Rice, 1976; คณาลกษณ คนธารราษฎร, 2539; จฑาทพ อาธรพรรณ, 2544) รวมทงตนทนของการปองกนการเจบปวย (Hartunian, Smart and Thompson, 1980)

ข. วธการความเตมใจทจะจาย (Willingness to pay approach)

วธการความเตมใจทจะจายเปนการประเมนมลคาของชวตมนษยจากอรรถประโยชน (Utility) ของบคคล โดยการวดคาความเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวต หรอเรยกวา มลคาของชวตเชงสถต (VSL) วธการนไดรบการเสนอครงแรกโดย Dreze (1962) และไดรบการพฒนาตอมาโดย Schelling (1968) Mishan (1971) Acton (1973) Jones-Lee (1976) และ Landefeld (1979) (Landefeld and Seskin, 1982; Jones-Lee, 1987) ปจจบนวธการนเปนวธทไดรบการยอมรบอยางกวางขวางในการนามาประเมนมลคาของชวตมนษย วธนพฒนามากวา 40 ป (Landefeld and Seskin, 1982; Jones-Lee, 1987; Viscusi and Aldy, 2003) โดยมแนวคดวา มลคาของชวตมนษยเปนมลคาทไมไดรวมเฉพาะความสามารถ ในการแสวงหาประโยชนเพยงอยางเดยว แตรวมถงคณคาอนๆ ทมนษยสรางขน เชน การใหความชวยเหลอแกบคคลอนในสงคม เปนตน ซงไมสามารถคานวณออกมาเปนตวเงนได (Landefeld and Seskin, 1982; Broome, 1985; Jones-Lee, 1987; Viscusi and Aldy, 2003)

วธการนประยกตแนวคดการประเมนมลคาทไมผานตลาด (Non-market price) มาใชในการวเคราะหหามลคาของชวตมนษยจากพฤตกรรมของบคคลในตลาด (เจาของชวต) แตไมไดหมายความวา คาทไดจะแสดงถงมลคาของชวตของบคคลคนนนจรง แตเปนมลคาทบคคลเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตของบคคลทเปนเจาของชวต (Landefeld and Seskin, 1982; Jones-Lee, 1987) โดยอาศยหลก Pareto optimum ทวา สวสดการของคนในสงคมจะดขนเมอบคคลหนงยนยอมเสยสละทรพยสนของตนบางสวนใหกบบคคลอนหรอเพอซอบรการในอนทจะทาใหตนเองลดความนาจะเปนในการสญเสยชวต

5

โดยทไมรสกสญเสยอรรถประโยชนของตนเอง (Landefeld and Seskin, 1982) การสญเสยทรพยสนดงกลาวเปนการเสยไปเพอซออรรถประโยชนจากการมชวตอยรอดอยางแนนอน ดงน นการจายเงนเพอลด ความนาจะเปนในการตายลงหนงหนวย จงเปรยบเสมอนมลคาทบคคลนนใหกบชวตของตนเองเพมขน หนงหนวย จากแนวคดนมลคาของชวตของบคคลคนหนงจงเทากบ มลคาทจายไปเพอลดความนาจะเปน ในการตายลงหนงหนวย (Landefeld and Seskin, 1982; Jones-Lee, 1987; Viscusi and Aldy, 2003)

ปจจบนวธการความเตมใจทจะจายไดรบการยอมรบอยางกวางขวางจากนกเศรษฐศาสตร ในการนามาใชประเมนมลคาของความเสยงทมตอชวตของบคคล เนองจากเปนวธการประเมนมลคาของ การเปลยนแปลงอตราความเสยงทมตอชวตของคนกลมใดกลมหนง ทมขนาดของการเปลยนแปลง เพยงเลกนอย และมลคาดงกลาวเปนมลคาทไดจากการประเมนจากคาความเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตของคนกลมทไดรบผลกระทบ (Landefeld and Seskin, 1982) นอกจากนวธการนยงปดจดออนทสาคญของวธการทนมนษยในเรองของการไมไดคานงถงอรรถประโยชนโดยรวมทไมไดอยในรปของตวเงน แตอยางไรกตามวธการนยงมจดออนทสาคญ คอ คาตอบจานวนเงนทบคคลซงเปนเจาของชวตเตมใจทจะจายอาจตรงหรอไมตรงกบความเปนจรงกได เชน ถามการใชคาถามทซบซอนเกนไปและหรอผตอบไมไดรบขอมลประกอบการตดสนใจอยางเพยงพอ หรอการเรมตนคาถามในลกษณะทวา ผลของคาตอบจะกอใหเกดประโยชนตอตวผตอบ กจะทาใหไดคาตอบหรอมลคาความเตมใจทจะจายสงกวา ความเปนจรง (Overstate) เปนตน นอกจากนมลคาความเตมใจทจะจายอาจแตกตางกนมากสาหรบแตละคน ซงขนอยกบรายไดของตวบคคล และประโยชนทเขาคาดวาจะไดรบหรอความถทเขาคาดวาจะเขาไปใชประโยชนจากโครงการ สงตางๆ เหลานยอมมผลทาใหมลคาความเตมใจทจะจายสาหรบบคคลมคาเบยงเบนสง (Landefeld and Seskin, 1982)

จากผลงานการศกษาทผานมา พบวา วธการความเตมใจทจะจายเปนวธการประเมนมลคาของชวตทครอบคลมมลคาทงทเปนตวเงนหรอมลคาทสามารถคานวณออกมาเปนตวเงน และมลคาทไมใชตวเงนหรอมลคาทไมสามารถคานวณออกมาเปนตวเงนได (คณาลกษณ คนธารราษฎร, 2539, Bleichrodt and Quiggin, 1999; Greenberg et al., 2004) หมายความวา วธการนอาจจะเหมาะสมทสดหากผประเมนตองการประเมนทงตนทนภายใน (Internal costs) และตนทนภายนอก (External costs) ทประกอบดวย มลคาทสามารถคานวณออกมาเปนตวเงน เชน คาใชจายเกยวกบการรกษาพยาบาลและการฟนฟสมรรถภาพในการทางาน รายไดทควรจะเกดแตไมเกดขน (เนองจากการเจบปวย การพการ ทพพลภาพ และการตายกอนวยอนควร) คาเดนทางของผปวยและญาตในการเขารบการรกษาและเยยมดอาการ เปนตน และมลคาทไมสามารถคานวณออกมาเปนตวเงน หรอตนทนทไมไดอยในรปของตวเงน เชน ความทนทกขทรมานของลกจาง ความเสยใจของบดามารดา เปนตน (Landefeld and Seskin, 1982; Jones-Lee, 1987; คณาลกษณ คนธารราษฎร, 2539; Viscusi and Aldy, 2003)

จากการทบทวนงานศกษาทผานมาสรปไดวา การประเมนมลคาของชวตมนษยตามแนวคดเศรษฐศาสตร เรมตนจากแนวคดการประเมนดวยวธการทนมนษยทเปนการพจารณาจากตนทนทใชในการ

6

ผลตมนษย ซงมจดออนทสาคญในเรองของความนาเชอถอของมลคาทประเมนได เนองจากยงไมม การพสจนวา ตนทน/คาใชจายมความสมพนธโดยตรงกบความสามารถในการผลตของมนษย และปญหา ในเรองของการไมสามารถแยกการบรโภคและการลงทนออกจากกนได ทาใหการวดผลตอบแทนเฉพาะ การลงทนทาไดยาก ดวยขอบกพรองดงกลาวทาใหนกเศรษฐศาสตรพฒนาวธการประเมนมลคาของชวตมนษยจาก Dynamic equilibrium of demand and supply of labor ทเปนการพจารณาจากราคาตลาดของทรพยากรมนษยแทนการพจารณาจากคาใชจายทใชในการลงทนในทรพยากรมนษย แตอยางไรกตาม วธการทงสองยงคงประเมนมลคาของชวตมนษยบนพนฐานวธการทนมนษยทประเมนไดเฉพาะมลคาทเปนตวเงนเทานน ตอมา นกเศรษฐศาสตรจงไดพฒนาวธการประเมนมลคาของชวตมนษยจากอรรถประโยชนของบคคล ภายใตกรอบวธการความเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวต วธการนเรยกวา “มลคาของชวตเชงสถต (VSL)” ปจจบนวธการนไดรบการยอมรบอยางกวางขวางในการนามาประเมนมลคาของชวตมนษย แตอยางไรกตามมลคาทไดจากวธการนเปนเพยงมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตมากกวามลคาของชวตมนษย

แมวาวธการประเมนมลคาของชวตมนษยจะไดรบการพฒนาอยางตอเนองมาโดยตลอด แตไมไดหมายความวา วธการสดทาย (วธการความเตมใจทจะจาย) จะเปนวธการทดทสด ทงๆ ทหากพจารณาแลว วธการสดทายเปนวธการทไดรบการยอมรบมากกวาวธการอนๆ เนองจากตรงกบความหมายของ การประเมนมลคาของชวตมนษยมากทสด และยงสามารถใชประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรทประกอบดวยมลคาทเปนตวเงนและไมใชตวเงนไดอยางครบถวน (Jones-Lee, 1987; Viscusi and Aldy, 2003) แตวธการนมขอจากดหลายๆ ประการ เชน ความยากในการประเมนอรรถประโยชนของบคคลใหออกมาเปนตวเงน เปนตน (Landefeld and Seskin, 1982) หรอในบางครงวตถประสงคในการประเมนมลคาของชวตมนษย ไมจาเปนตองประเมนมลคาจากอรรถประโยชนของบคคลกสามารถตอบคาถามได เชน การประเมนมลคาของชวตของคนทเปนไขหวดใหญ ไมจาเปนตองรวมคาเสยอารมณของความเจบปวยดงกลาว เนองจากความเจบปวยดงกลาวไมไดทาใหบคคลเสยอารมณถงขนทไมสามารถมชวตอยได เปนตน ดงนนการเลอกวธการประเมนมลคาของชวตมนษยแบบใดนน ยอมขนอยกบวตถประสงคของการประเมน ขอจากดดานงบประมาณ และบคลากรวจย

2.2 แนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถต

จากขางตนจะเหนไดวาการประเมนมลคาของชวตมนษยตามแนวคดเศรษฐศาสตรทตรงกบความหมายของมลคาของชวตมนษยมากทสด คอ แนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถตทพฒนาบนพนฐานวธการความเตมใจทจะจายทวา บคคลเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวต แนวคดดงกลาวสอดลองกบวตถประสงคของการศกษาทตองการประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยมลคาดงกลาวจะถกประเมนจากความเตมใจทจะจายของประชาชนในการสนบสนนวธการเฝาระวงและแจงเตอนภย เพอลดความเสยง ทจะสญเสยชวตจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมทอาจเกดขนภายในชมชนทตนอาศยอย กอนทจะ

7

กลาวถงการประเมนมลคาของชวตเชงสถตภายใตการประยกตใชวธความเตมใจทจะจาย ในทนจะขอนาเสนอแนวคดพนฐานของการประเมนมลคาของชวตเชงสถตพอสงเขป ดงน

การประเมนมลคาของชวตเชงสถต (VSL) เปนเพยงการกาหนดมลคา/จานวนเงนทบคคลเตมใจ ทจะแลกกบการเปลยนแปลงโอกาสในการมชวตรอด (Probability of survival) ในทางทฤษฎมลคาของชวตเชงสถตของบคคล สามารถอธบายไดดวยความคาดหวงของอรรถประโยชนสวนบคคล (Individual expected utility) ดงน (นพนธ พวพงศกร และคณะ, 2548)

)c(UP)u(E (1)

โดยท E(u) = คาคาดหวงของอรรถประโยชน P = โอกาสหรอความนาจะเปนในการมชวตรอด U(c) = ฟงกชนอรรถประโยชนทขนอยกบการบรโภค

ทาการ Total differentiate สมการน จะไดวา

dUdcdU

PdP)c(U)u(dE (2)

เมอกาหนดให dE(u) = 0 จะไดวา

dUdcdU

PdP)c(U

)c(UP)c(U

dcdUP)c(U

dPdU

(3)

สมการท (3) หมายความวา บคคลยนดแลกเปลยนการบรโภคกบโอกาสในการมชวตรอด ในสดสวนของอรรถประโยชนจากการบรโภคตอคาคาดหวงจากอรรถประโยชนสวนเพม ผลของสมการท (3) แสดงใหเหนวา ถาบคคลมโอกาสในการมชวตรอดลดลง/สงขน มลคาของชวตของบคคลคนนกจะสงขน /ตาลง (โอกาสในการมชวตรอดจะแปรผกผนกบมลคาของชวต) นอกจากนมลคาของชวตยงขนอยกบฟงกชนอรรถประโยชนของบคคล ซงความแตกตางนทาใหมลคาของชวตของแตละบคคลแตกตางกน ปจจยทมผลตอฟงกชนอรรถประโยชนของบคคล กยอมมผลตอมลคาของชวตดวยเชนเดยวกน และยงมผล ทาใหมลคาของชวตของบคคลมความแตกตางกน เชน สภาพแวดลอมของครอบครว สงคม เปนตน เชนเดยวกบการบรโภคและรายไดจะแปรผกผนกบมลคาของชวต เนองจากบคคลยนดทจะแลกเปลยน การบรโภคและรายไดกบโอกาสในการมชวตรอด เชน ถาบคคลลดการบรโภคหรอรายไดเพอแลกกบโอกาส ทจะสญเสยชวตลดลง กจะทาใหมลคาของชวตมคาสงขน เปนตน

8

วธการประเมนมลคาของชวตตามแนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถต มวธการหลกอย 3 วธ คอ (นพนธ พวพงศกร และคณะ, 2548)

ก. Compensating wages หรอ Wage compensating differentials: เปนวธการประเมนทเปนการแลกเปลยนระหวางความปลอดภยในการทางานกบคาจางทไดรบ สวนใหญนยมนามาใชศกษาในกรณของตลาดแรงงาน หลกการโดยทวไปของวธการน คอ เมอกาหนดใหมคนงาน 2 คน ทมลกษณะเหมอนกน ทกประการ และมงานทเหมอนกนใหเลอกทา 2 ประเภท แตมความแตกตางในเรองของความเสยงทจะสญเสยชวตจากการทางานและคาจาง ผลลพธทเกดขนจากกรณขางตน คอ แรงงานททางานทมความเสยง สงกวาจะไดรบคาจางทสงกวาแรงงานทมความเสยงในการทางานทตากวา จากความสมพนธระหวาง ความเสยงกบคาจางดงกลาว สามารถนามาคานวณหามลคาของชวตในกรณทมความเสยงจากการเสยชวตหรอบาดเจบได

ข. Risk tradeoffs in consumption: เปนวธการทบคคลยนดทจะแลกเปลยนความปลอดภยหรออนตรายกบเงนทใชจายเพอการบรโภคสนคา/บรการ เพอเปลยนแปลงโอกาสความนาจะเปนของ ความปลอดภยและอนตราย เชน บคคลยนดทจะจายเงนเพอซออาหารทมราคาสงและมความปลอดภยมากขน เพอหลกเลยงโอกาสความนาจะเปนในการตดเชอในระบบทางเดนอาหารหรอความเจบปวยจากการทานอาหารทมเชออหวาตกโรค เปนตน ความสมพนธระหวางโอกาสทจะเจบปวยและเสยชวตจากเชอโรค ในอาหารจะเปลยนแปลงตามมลคาของอาหารทสงขน ซงสามารถนามาใชในการประเมนหามลคาของชวตไดเชนเดยวกน

ค. Contingent market: เปนการกาหนดความสมพนธระหวางความเสยงทจะสญเสยชวตกบจานวนเงนทเตมใจทจะจาย วธการนจะแตกตางจากวธการขางตนทงสองวธ โดยวธการนจะออกแบบเหตการณจาลองแลวนาไปสอบถามบคคลทเปนกลมตวอยาง/กลมประชากรทสนใจศกษาวา เตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตของตนเองหรอไม เชน บคคลเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตในกรณทมนโยบายการตงศนยเตอนภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม หรอสนามหรอไม เปนตน

จากกรอบแนวคดขางตน เมอนามาประยกตใชกบวธการความเตมใจทจะจาย ภายใตแนวคดทวา บคคลยนดทจะจายเพอแลกกบการเปลยนแปลงโอกาสในการมชวตรอด เมอสมมตใหบคคลคนหนง มทรพยสนเปนมลคาเทากบ w และอยภายใตสถานการณธรรมชาตทเปนไปได 2 สถานการณ คอ การมชวต (a) กบการสญเสยชวต (d) โดยมโอกาสทจะสญเสยชวตเทากบ p และโอกาสในการมชวตเทากบ 1-p ดงนนอรรถประโยชนทคาดหวง (Expected utility) จากการทมชวตอยในขณะนนของบคคลคนน คอ (Jones-Lee, 1987)

9

))w(U(E )w(pU)w(U)p1( da (4)

โดยท ))w(U(E คอ อรรถประโยชนทคาดหวงจากการมชวตรอดในขณะนน

)w(U a คอ ฟงกชนอรรถประโยชนทไดจากทรพยสนเมอมชวต )w(U d คอ ฟงกชนอรรถประโยชนทไดจากทรพยสนเมอสญเสยชวต

จากแนวคดวธความเตมใจทจะจายทวา บคคลเตมใจทจะจายเงนจานวนหนงหรอเสยสละทรพยสนจานวนหนง ในทนสมมตวามมลคาเทากบ x เพอลดโอกาสในการสญเสยชวตจาก p เหลอ p* โดยยงคงไดรบอรรถประโยชนเทาเดม ดงนนจากสมการท 4 สามารถเขยนใหมไดดงน

))w(U(E )xw(U*p)xw(U*)p1( da (5)

เมอหาอนพนธรวม (Total differentiate) ของสมการท 5 เมอเอา w และ p เปนหลก และสมมตใหอรรถประโยชนของบคคลคนนคงท สามารถประเมนหาคาความเตมใจทจะจายไดดงน

WTP )w(Up)w(U)p1(

)w(U)w(Udpdw

da

da

(6)

คา WTP หรอ x ทประเมนไดเปนคาความเตมใจทจะจายของบคคลเพอลดโอกาสทจะสญเสยชวต จาก p เหลอ p* ซงไมใชมลคาของชวตของบคคลคนนน ดงนนหากตองการประเมนหามลคาของชวต ของบคคลคนน สามารถทาไดโดยการหารคา WTP ทประเมนไดดวยคาการเปลยนแปลงของความเสยง ทมตอชวต (p) ดงน

VSL p

WTPp

dpdw

(7)

โดยท VSL คอ มลคาของชวตเชงสถตของบคคลคนหนง WTP คอ คาความเตมใจทจะจายของบคคลคนหนงเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวต p คอ การเปลยนแปลงของความเสยงทมตอชวต

มลคาของชวตเชงสถตทคานวณได เปนคาทสะทอนใหเหนถงมลคาของความเสยงของชวต (Value of risk of life) มากกวาทจะเปนมลคาของชวต (Value of life) (Jones-Lee, 1987; Viscusi, 1993; Grüne-Yanoff, 2009) การประเมนนยมออกแบบเหตการณจาลอง แลวนาไปสอบถามบคคลวาเตมใจทจะจายหรอไม เชน บคคลเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตในกรณทมนโยบายตงศนยเตอนภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมหรอไม เปนตน

10

2.3 แนวคดของแบบจาลองทางเลอก

แบบจาลองทางเลอก (Choice Modeling: CM) เปนหนงในเทคนคทใชในการคานวณหาคา ความเตมใจทจะจาย (Willingness to pay: WTP) หรอความเตมใจทจะไดรบคาชดเชย (Willingness to accept: WTA) เมอปรมาณและ/หรอคณภาพของสนคาหรอสงแวดลอมเปลยนแปลง โดยการสมมตสถานการณทเสมอนจรง (Hypothetical situation) เพอใหตวแทนผบรโภค/ประชาชนตดสนใจเลอกทางเลอกทผตอบชอบมากทสดในการใชทรพยากร โดยอยบนพนฐานของคณลกษณะตางๆ และมทางเลอกตงแต 2 ทางเลอกขนไป วธการนสามารถประเมนมลคาทางเลอกไดพรอมกนหลายทางเลอก และใชหาตาแหนงเฉพาะของการเปลยนแปลงตอหนวยได นอกจากนยงสามารถใชหามลคารวมของการเปลยนแปลงคณภาพสนคา/สงแวดลอม ซงในการประเมนไดรวมทางเลอก “ไมเลอกทางเลอกใดๆ” ไวในทางเลอก เพอแทนสนคา ทผตอบใชทดแทนกน

ทางเลอกตางๆ ทผบรโภค/ประชาชนทเปนกลมตวอยางตดสนใจเลอกจะถกรวบรวมไวใน ชดทางเลอก (Choice set) โดยอรรถประโยชนของแตละทางเลอกจะเปนผลรวมของอรรถประโยชน ในแตละคณลกษณะของทางเลอก ดงน นผตอบจะเลอกทางเลอกทไดรบอรรถประโยชนสงสด หรอ มผลรวมของอรรถประโยชนมากกวาทางเลอกอนๆ เมอผตอบเลอกทางเลอกตางๆ แลว ตอมาจะแปลงอรรถประโยชนทไดจากทางเลอกตางๆ ในชดทางเลอกใหเปนความนาจะเปนทจะเลอก ทอยในรปแบบ Logit transformation โดยมความนาจะเปนอยระหวาง 0 ถง 1 ซงกคอ ความนาจะเปนทผบรโภคม ความพอใจในทางเลอกทตนเองเลอกมากกวาทางเลอกอนๆ (หรอทางเลอกทกาหนดใหเปนทางเลอกฐาน)

2.3.1 ทฏษฎพนฐานของแบบจาลองทางเลอก

แบบจาลองทางเลอกมพนฐานสาคญมาจากงานศกษาของ Lancaster (1966) ทแสดงใหเหนวา ปจจยเชงคณภาพ (Quality) หรอคณลกษณะ (Attribute) ของสนคาทาใหอรรถประโยชนของผบรโภคเกดขนอยางสม (Random utility) และคณลกษณะของสนคา/บรการแบงออกเปน คณลกษณะทมความสมพนธกบการตดสนใจ (Relevant characteristics) และคณลกษณะทไมมความสมพนธกบการตดสนใจ (Irrelevant characteristics) ในการพจารณาการตดสนใจเลอกของผบรโภคจะพจารณาเฉพาะคณลกษณะทมความสมพนธกบการตดสนใจของผบรโภคเทานน เนองจากคณลกษณะดงกลาวเปนเงอนไขสาคญ (Key characteristics) ของผบรโภคในการตดสนใจทจะเลอกหรอไมเลอกบรโภคสนคา/บรการนนๆ ดงนนพนฐานของแบบจาลองทางเลอก คอ ทฤษฏอรรถประโยชนทเกดขนอยางสม (Random utility theory) ทวา ผบรโภคทมลกษณะของบคคล (Individual characteristic) เหมอนกนทกประการ อาจตดสนใจในการบรโภคหรอใชบรการแตกตางกนเมออยภายใตสถานการณเดยวกน ขณะเดยวกนผบรโภคคนเดยวกนอาจตดสนใจในการเลอกบรโภคหรอ ใชบรการแตกตางกนเมออยในสถานการณทเหมอนกนแตในชวงเวลาทแตกตางกน

11

ดงนนเมออรรถประโยชนดงกลาวเกดขนอยางสม และมการรวมเอาสวนทไมสามารถสงเกตไดหรอสวนของความคลาดเคลอนทมการแจกแจงเดยวกนและเปนอสระตอกน (Independently and Identically Distributed: IID) เขาไวดวยกน วธวเคราะหทเหมาะสม คอ Multinomial logit models และ Conditional logit models (ถกเสนอครงแรกโดย McFadden (1974)) วธทงสองเปนการวเคราะหบนพนฐาน Indirect utility function และมความเปนอสระของทางเลอกตามคณสมบต IIA (Independence of Irrelevant Alternatives: IIA) คณสมบตนกาหนดใหความนาจะเปนทจะเลอกจาก Subset ของทางเลอก ขนอยกบ Choice set ทใหเลอกเทานน และใหเปนอสระจากทางเลอกอนๆ ทมอย กลาวคอ ความนาจะเปนทจะเกดขนสาหรบทางเลอกท i และ j จะมคาเทาเดมเสมอไมวาจะมทางเลอกเพมขนหรอลดลงเทาใดกตาม จากคณสมบตขอน ไดแสดงใหเหนวา Multinomial logit models และ Conditional logit models จะมความเอนเอยง (Bias) เมอถกใชในกรณทสนคา/บรการหรอทางเลอกสามารถทดแทนกนไดอยางสมบรณ แตอยางไรกตาม หากมการละเมดคณสมบต IIA สามารถใชแบบจาลองทางเลอกทเปน Nested แทนได ซงมความซบซอนในการวเคราะหและเหมาะสมในกรณทสนคาหรอทางเลอกทใชในการพจารณาสามารถทดแทนกนไดอยางสมบรณ

2.3.2 ความเอนเอยง (Bias) ทอาจเกดจากการใชแบบจาลองทางเลอก

แบบจาลองทางเลอกเปนการศกษาโดยการเกบขอมลจากกลมตวอยาง ซงมเวลาในการตดสนใจจากด รวมทงทางเลอกทใหผตอบเลอกไมมตลาด อาจทาใหผตอบไมสามารถเขาใจความหมายของทางเลอกตามทผวจยตองการได ซงอาจทาใหเกดความเอนเอยงในการตดสนใจ ความเอนเอยงทสาคญทอาจเกดจากการใชแบบจาลองทางเลอกไดแก (Blamey et al., 1996)

1. Embedding effects: เปนความเอนเอยงจากการทผตอบแตละคนไมสามารถแยกความแตกตางของคณภาพสงแวดลอมหรอสนคาในระดบตางๆ ได ดงนนมลคาของสงแวดลอมหรอสนคาทประเมนมกมมลคาตากวาความเปนจรงหรอตากวาทควรจะเปน

2. Part-whole bias: เปนความเอนเอยงทผตอบแตละคนไมสามารถกาหนดขอบเขตของสงแวดลอมหรอสนคาทกาลงประเมนไดอยางชดเจนและตรงกนทกคน ผตอบแตละคน อาจใชขอมลมากนอยแตกตางกนตามสถานการณทสมมตให

3. Hypothetical bias: เปนความเอนเอยงทผตอบคดวาอยในสถานการณสมมต จงใหคาตอบทไมตรงกบความรสกทแทจรง และขาดการคดทรอบครอบในการใหคาตอบ

4. Payment vehicle bias: เปนความเอนเอยงจากความไมชดเจนในการจายเงนของผตอบสามารถเกดขนได 3 กรณ คอ ก. ผตอบใชทางเลอกอนๆ ทไมไดกาหนดมาใหประกอบการตดสนใจในการจาย ข. ผตอบไมเชอวา การจายเงนของตนเองจะทาใหบรรลวตถประสงคตามทเสนอ และ ค. ผตอบจายเงนดวยเหตผลหรอความรสกทางศลธรรมทตองการ เปนคนดของสงคม

12

5. Strategic bias: เปนความเอนเอยงจากการทผตอบอาจไมแสดงความตองการจายตามทเสนอ เพราะ คดวาจะมคนยอมจายหรอสนบสนนทางเลอกนนๆ โดยตนเองจะไดรบประโยชนจากการเพมขนของทางเลอก แมวาจะไมมการใชประโยชนจากทางเลอกทเสนอ

6. Information bias: เปนความเอนเอยงจากความออนไหวตอขอมลทแตกตางกนของผตอบ ทาใหการตอบคาถามเกยวกบอรรถประโยชนจากทางเลอกทเสนอแตกตางกน เชน คนทเคยมประสบการณเกยวกบน าปาไหลหลากและดน/โคลนอยางรนแรงกจะใหความสาคญกบทางเลอกทมประสทธภาพมากกวาคนทไมเคยเผชญกบเหตการณดงกลาว ซงอาจไมสนใจการเฝาระวงและแจงเตอนภยจากทางเลอกทกาหนดให

7. Non-response bias: เปนความเอนเอยงจากการทกลมตวอยางอาจไมใชตวแทนของ กลมประชากรทด

8. Social desirability bias: เปนความเอนเอยงทผตอบพยายามตอบตามกระแสหรอความตองการของสงคม เพอใหสงคมยอมรบวาตนเองเปนผมคณธรรม

9. Yea-saying bias: เปนความเอนเอยงจากการทผตอบไมสนใจตอบคาถาม ขาดความระมดระวงทจะใหคาตอบทตรงกบความเปนจรง หรอความรสกของตนเอง

10. Relate bias: เปนความเอนเอยงทผตอบไมสนใจแสวงหาทางเลอกทดขน หรอขาดความเตมใจทจะจายตนทนทางธรกรรม (Transaction costs) เพอทางเลอกใหม

อยางไรกตามปจจบนมการนาเสนอวธการและแนวทางสาหรบการลดความเอนเอยงทอาจเกดขนเมอนาแบบจาลองทางเลอกมาใช แตไมสามารถลดความเอนเอยงดงกลาวไดท งหมด เนองจาก ในความเปนจรง การแสดงความคดเหนของบคคลในการตดสนใจเพอบรโภคสนคาหรอบรการกบการบรโภคสนคาหรอบรการทเกดขนจรงมความแตกตาง/คลาดเคลอนในระดบหนง เนองจากมปจจย ขอมล และสภาพแวดลอมทใชในการตดสนใจแตกตางกน และเปลยนแปลงอยเสมอ

2.3.3 ขนตอนการประยกตใชแบบจาลองทางเลอกสาหรบประเมนมลคา

การประยกตใชแบบจาลองทางเลอกสาหรบประเมนมลคา มขนตอนในการดาเนนงาน พอสงเขปดงน (Bradley, 1988; Hensher, Rose and Greene, 2005)

ขนตอนท 1: ศกษาและทาความเขาใจกบปญหาวจยวา ตองการประเมนมลคาอะไร มกรอบแนวคดและทฤษฏทใชอยางไร รวมทงกาหนดกรอบการวจย กลมประชากร และคนหาคณลกษณะของสงทตองการประเมน

13

ขนตอนท 2: กาหนดและรวบรวมขอมลเกยวกบรายละเอยดของคณลกษณะตางๆ ทสนใจ รวมทงการจาแนกคณลกษณะและระดบของคณลกษณะทงหมดทใชในการศกษา โดยคณลกษณะทนามาพจารณาตองเปนคณลกษณะทมอทธพลตอการตดสนใจเลอกของผบรโภค/กลมประชากรทสนใจศกษา

ขนตอนท 3: ออกแบบทางเลอกจากคณลกษณะตางๆ แลวเลอกเฉพาะทางเลอกทไมขดแยง มความเปนไปได และไมมความสมพนธกนสงระหวางคณลกษณะตางๆ

ขนตอนท 4: กาหนดชดทางเลอก (Choice set) ทประกอบดวยทางเลอกมากกวา 2 ทางเลอก ขนไป โดยจะตองมกรณฐาน (เปนสถานการณปจจบนหรอสถานการณเปรยบเทยบ) (Status Quo) เปนหนงในทางเลอกทมอยในชดทางเลอกทกชด และในแตละชดทางเลอกควรคดเลอกทางเลอกทมความแตกตางกนในเรองคณลกษณะ ระดบราคา และคณภาพสงแวดลอมทแตกตางกน ดงนนเมอไดทางเลอกแลวจะแบงทางเลอกออกเปนกลมตามความแตกตางของคณภาพสนคา/สงแวดลอม/สงทตองการประเมน โดยทวไปจะแบงกลมออกเปน 2 กลม เพองายตอการออกแบบชดทางเลอก เชน ระดบด ดมาก เปนตน กอนทจะสมทางเลอกจากแตละกลม โดยทางเลอกแตละทางเลอกมโอกาสถกเลอกเพยง 1 ครง ดงนนอยางนอยในชดทางเลอกหนงชดจะม 3 ทางเลอก ซงรวมทางเลอกกรณฐานแลว (ยกเวนในกรณของ Binary choice)

ขนตอนท 5: ออกแบบสอบถาม และนาไปทดสอบกบกลมประชากรทศกษา รวมท งการกาหนดตวแปรและแบบจาลองทใชในการศกษา และเลอกวธการวเคราะหขอมลหรอการประมาณคาสมประสทธของแบบจาลอง โดยพจารณาจากขอมล ตวแปร และวตถประสงคของการศกษา

ขนตอนท 6: กาหนดขนาดของกลมตวอยาง และเลอกวธการสมตวอยาง เพอใหไดหนวยตวอยางทเปนตวแทนของกลมประชากรทแทจรง รวมทงการกาหนดวธการเกบรวบรวมขอมล เชน วธการสมภาษณ หรอทอดแบบสอบถาม เปนตน

ขนตอนท 7: ดาเนนการเกบขอมล ตรวจสอบ วเคราะหขอมล และนาแบบจาลองทไดมาใชในการประเมนมลคา

2.3.4 วธทางเศรษฐมตทใชในแบบจาลองทมหลายทางเลอก

การวเคราะหแบบจาลองในกรณทตวแปรตามเปนตวแปรเชงคณภาพทมหลายทางเลอก ภายใตฟงกชนอรรถประโยชน (Utility function) ทเกดขนอยางสม (Random) ถกเสนอครงแรกโดย McFadden ในป ค.ศ. 1974 เรยกแบบจาลองดงกลาววา “Conditional logit models” จากแนวคดของ Thurstone

14

ในป ค.ศ. 1927 ทเสนอวา การแสวงหาอรรถโยชนสงสดของผบรโภคจะไมคงเสนคงวา (Inconsistence) เนองจากผบรโภคมการรบรทไมสมบรณ และไมสามารถวดหรอสงเกตตวแปรหรอปจจยทเกยวของกบ การตดสนใจของผบรโภคไดท งหมด ดงน น McFadden จงสมมตวา ฟงกชนอรรถโยชนของผบรโภค ในลกษณะดงกลาวเปนฟงกชนอรรถประโยชนทเกดขนอยางสม (Random utility function) กลาวคอ ผบรโภคทมลกษณะสวนบคคล (Individual characteristic) เหมอนกนทกประการ อาจตดสนใจบรโภคแตกตาง เมออยภายใตสถานการณเดยวกน ในขณะเดยวกนผบรโภคคนเดยวกนอาจตดสนใจบรโภคแตกตางกน เมออยในสถานการณทเหมอนกนแตตางชวงเวลา (หรอคนละชวงเวลา) ดงนนเมออรรถโยชนของผบรโภคเกดขนอยางสม (Random utility) ผบรโภคจะตดสนใจบรโภคสนคา/บรการเพอใหอรรถประโยชนทคาดวาจะไดรบสงสด (Maximize expected utility) ภายใตขอจากดของงบประมาณทมอย

วธวเคราะหทางเศรษฐมตทใชในกรณทตวแปรตามของแบบจาลองเปนตวแปรคณภาพทมทางเลอกมากกวา 2 ทางเลอก คอ แบบจาลองทเรยกวา Multinomial logit models (หรอ Discrete choice models) และ Condition logit models (หรอ Universal logit models) กอนทจะกลาวถงรายละเอยดพอสงเขปของ แตละวธ ในทนจะขออธบายแนวคดทวไปของการวเคราะห Multinomial logit models พอสงเขปดงน (Greene, 2007; อครพงศ อนทอง, 2550)

เมอกาหนดใหตวแปรตามทใชในการศกษามทางเลอกมากกวา 2 ทางเลอก และทางเลอกดงกลาวไมไดอยในมาตรวดแบบ Ordinal scale (ทางเลอกจะตองอยในมาตรวดแบบ Nominal scale) การวเคราะหขอมลในลกษณะดงกลาวสามารถทาได 2 วธ ตามทไดเสนอไวแลวขางตน ดงนนเมอสมมตใหอรรถประโยชนของแตละทางเลอกมลกษณะดงน

U (alternative 0) = 0i0i0 x

U (alternative 1) = 1i1i1x

…

U (alternative J) = iJiJJ x (8)

ดงนน Observed Yi = choice j if Ui (alternative j) > Ui (alternative m) m j สาหรบตวรบกวน (Disturbances) หรอตวแปรสมทกตว (ij) ไดสมมตใหมการแจกแจง

เดยวกนและเปนอสระตอกน (Independently and Identically Distributed: IID) ดงนนการแจกแจงของ ตวรบกวนหรอตวแปรสมสามารถเขยนไดดงน

)(F ij = ))exp(exp( ij (9)

15

และความนาจะเปนททางเลอก j จะถกเลอก คอ

Prob [choice j] = Prob (Uj > Um) m j

= J,...,0j;)xexp(

)xexp(J

0m imm

ijj

(10)

โดยท i คอ คาสงเกต (Observation) j และ m คอ ทางเลอก (Choices)

นอกจากขอสมมตท ij มการแจกแจงเดยวกนและเปนอสระตอกน (IID) ยงมขอตกลงเบองตนทสาคญในการวเคราะหดวยวธน คอ ขอสมมตทวา ทางเลอกแตละทางเลอกตองเปนอสระแกกน กลาวคอ คา ij ไมมความสมพนธซงกนและกน แสดงวา อรรถประโยชนทไดจากแตละทางเลอกตองไมขนอยตอกน หรอตองไมมปญหา Independence of Irrelevant Alternatives (IIA)

รปแบบทวไปของ Multinomial logit models คอ

Prob [choice j] = J,...,0j;)xexp(

)xexp(J

0m imm

ijj

(11)

จากรปแบบทวไป แตละทางเลอกมฟงกชนความนาจะเปนทแตละทางเลอกจะถกเลอก และมคาสมประสทธทตองประมาณคา ซงในแบบจาลองนใชวธประมาณคาสมประสทธของแตละทางเลอกดวยวธภาวะความนาจะเปนสงสด (Maximum Likelihood Estimation: MLE) โดยตวแปร x คอ ตวแปรทเปน คณลกษณะเฉพาะของบคคล (ไมใชคณลกษณะของทางเลอก) ซงแตกตางกบ Conditional logit models ทสามารถใชไดทงตวแปรคณลกษณะของทางเลอกและคณลกษณะของบคคล

ในแบบจาลอง Multinomial logit ตวแปร x เปนตวแปรคณลกษณะของบคคล แตถาในแบบจาลองมตวแปรคณลกษณะของทางเลอก การใชแบบจาลอง Multinomial logit จงดจะไมเหมาะสม ดงนนจงมการพฒนาและนาเสนอแบบจาลอง Conditional logit เพอแกไขจดบกพรองของแบบจาลอง Multinomial logit โดยแบบจาลอง Conditional logit จะเปนการพจารณาวา การทคนท i เลอกทางเลอกท j ขนอยกบอทธพลของตวแปรคณลกษณะของทางเลอก [K] และตวแปรคณลกษณะของบคคลอยางไรบาง (Greene, 2005; Hensher, Rose and Greene, 2005) ดงนนอรรถประโยชนของบคคลท i ทเลอกทางเลอกท j สามารถเขยนไดดงน

U (choice j for individual i) = Uij = ijijx ; j = 1,…, J (12)

เชนเดยวกน สมมตใหเทอมของตวแปรสม (i1, i2,…,iJ) มการแจกแจงเดยวกนและเปนอสระตอกน (IID) ดงนนการแจกแจงของตวรบกวนหรอตวแปรสมสามารถเขยนไดดงน

)(F ij = ))exp(exp( ij (13)

16

ภายใตขอสมมตทวา ความนาจะเปนทบคคลท i จะเลอกทางเลอกท j ขนอยกบความนาจะเปนท Uij > Uim หรอ

Prob[Uij > Uim] สาหรบทกๆ คาท m j (14)

จากคณสมบตการแจกแจงแบบกมเบล (Gumbel distribution) สามารถหาความนาจะเปนทบคคล i จะเลอกทางเลอก j ไดดงน

Prob[yi = j] =

J

1m im

ij

)xexp(

)xexp( (15)

เชนเดยวกนกบแบบจาลอง Multinomial logit ทางเลอกแตละทางเลอกจะตองเปนอสระแกกน หรอจะตองไมมปญหา Independence of Irrelevant Alternatives (IIA)

2.3.5 การตรวจสอบความเหมาะสมของแบบจาลองและการทดสอบคณสมบต IIA

การตรวจสอบความเหมาะสมของแบบจาลอง (Measuring goodness of fit) วธทนยมใชตรวจความเหมาะสมของแบบจาลอง Multinomial logit models and

Conditional logit models ไดแก McFadden R2, Count R2 และ R2 Hence Effron ซงแตละวธมรายละเอยดดงน ก. McFadden R2 เปน Likelihood ratio index สามารถคานวณไดดงน

0LogL

LogL1RMcFadden 2 (16)

เมอ LogL เปนคา Log likelihood function ทไดจากการประมาณคาดวยแบบจาลอง สวน 0LogL เปน Log likelihood function ทกาหนดใหคา เปน 0

ข. Count R2 คานวณจากสดสวนของจานวนขอมลทประมาณคาไดถกตองกบจานวนขอมลทนามาใชทงหมด หรอ Proportion correct prediction มสตรการคานวณ ดงน

ลทงหมดจานวนขอมคาถกตองลทประมาณจานวนขอม

RCount 2 (17)

ค. R2 Hence Effron เปนคาทพฒนามาจากคา R2 ของวธ Linear regression models เพอใหสามารถใชสาหรบการวเคราะหในกรณทตวแปรตามเปนตวแปรเชงคณภาพ โดยมสตรการคานวณ ดงน

N

nn

2ii

2

21

yy1REffron (18)

โดยท iy เปน Actual value และ iy เปนคาทไดจากการประมาณคาหรอคาพยากรณ

17

การทดสอบคณสมบต Independence of Irrelevant Alternative (IIA) แบบจาลองทางเลอกมสมมตฐานเบองตนทสาคญวา ทางเลอกแตละทางเลอก

จะตองเปนอสระแกกน หรอจะตองไมมปญหา Independence of Irrelevant Alternatives (IIA) กลาวคอ ไมวาทางเลอกในชดทางเลอกจะเปนเทาใดกตาม สดสวนของความนาจะเปน ทจะเลอกทางเลอก i ตอทางเลอก j จะคงท การทดสอบคณสมบต IIA สามารถทาไดโดยใช Hausman test (HIIA) ซงมขนตอนในการคานวณดงน

ก. ประมาณคาแบบจาลอง โดยใชขอมลจาก Choice set ทงหมด j ทางเลอกจะได u (เวกเตอรของสมประสทธทประมาณคาได) และ u (Covariance matrices ทประมาณได)

ข. ประมาณคาแบบจาลอง โดยการคดเลอกใน Choice set ออกมามากกวาหรอเทากบ 1

ทางเลอก จะไดคา r (เวกเตอรของสมประสทธทการประมาณคาได) และ r (Covariance matrices ทประมาณได)

ค. นาคาสมประสทธทไดจาก 2 ขนตอนแรกมาคานวณ HIIA ดงน

)ˆˆ()ˆˆ()ˆˆ(H ur1

ururIIA (19)

คา HIIA มการแจกแจงแบบ Chi-square (2) ดงนนจงนาคา HIIA ทคานวณไดไปเปรยบเทยบกบคาวกฤตทไดจากตาราง Chi-square ณ ระดบองศาความเปนอสระ (Degree

of Freedom) เทากบ จานวนคาสมประสทธ ( u )

2.3.6 การเปรยบเทยบแบบจาลองทางเลอก (Choice Modeling: CM) กบ Contingent Valuation Method (CVM)

CM และ CVM เปนวธการประเมนมลคาของสงแวดลอมภายใตเทคนค Stated preference ทเปนการหาความเตมใจทจะจาย (WTP) หรอความเตมใจทจะไดรบคาชดเชย (WTA) เมอปรมาณหรอคณภาพสงแวดลอมมการเปลยนแปลง โดยสมมตเหตการณเสมอนจรงใหผบรโภค/กลมตวอยางตดสนใจเลอก วธการท งสองแตกตางกนในทางปฎบตและการออกแบบเหตการณ/สถานการณสมมต (หรอจาลอง) โดย CVM จะกาหนดราคาใหผบรโภคเลอก (ตวแปรตามเปนตวแปรไมตอเนอง (Discrete variable) ทมลกษณะแบบ Binary) หรอใหผบรโภคเสนอราคาทเตมใจจะจาย (ตวแปรตามเปนตวแปรตอเนอง (Continuous variable) ทมลกษณะ Truncated หรอ Censored) สาหรบการเปลยนแปลงปรมาณหรอคณภาพของสงแวดลอม ในขณะท CM จะเสนอทางเลอกใหผบรโภค/กลมตวอยางตดสนใจเลอกเพยงทางเลอกเดยวจากชดทางเลอกทกาหนด (ตวแปรตามเปนตวแปรไมตอเนองทมมาตรวดแบบ Nominal scale) ภายใตปรมาณหรอคณภาพของสงแวดลอมทกาหนดใหมการเปลยนแปลงแตกตางกนในแตละทางเลอกทเสนอใหผบรโภค/กลมตวอยางเลอก วธทงสองมจดเดนและจดดอยแตกตางกน สามารถสรปเปนประเดนไดพอสงเขปดงน (Blanmy et. al., 1996)

18

ก. ทฤษฏพนฐาน: CM พฒนาบนพนฐานทฤษฏอรรถประโยชนทเกดขนอยางสม (Random utility theory) ภายใตสมมตฐานทวา บคคลจะเลอกบรโภคสนคา/บรการชนดใดชนดหนง หากเขาพอใจหรอไดรบอรรถประโยชนจากสนคาชนดน นมากกวาสนคาชนดอนๆ สวน CVM ยงขาดความชดเจนในเรองทฤษฏพนฐานทใชอธบายหรอพฒนาแบบจาลอง

ข. วธการทางเศรษฐมต: CM อาศยการออกแบบการทดลอง และใชแบบจาลองทางเศรษฐมต ขนสงในการวเคราะหขอมลและประมาณคาสมประสทธของแบบจาลอง เชน ในกรณททางเลอกมความอสระแกกนหรอไมสามารถทดแทนกนได นยมใช Multinomial logit models และ Conditional logit models สวนกรณทมการละเมดเงอนไขความเปนอสระแกกนของทางเลอก จะใชวธ Nested logit models สาหรบ CVM แบบทกาหนดราคาใหเลอกทงทเปน Single bound หรอ Double bound จะใชวธการเศรษฐมตทงายกวา เชน ในกรณของ Single bound นยมใช Logit หรอ Probit models เปนตน สวน CVM แบบทใหผตอบเสนอราคาทเตมใจจะจายนยมใช Tobit models หรออาจใชวธ Ordinary Least Square (OLS) ได

ค. ความถกตอง: เปนการพจารณาจากโอกาสทจะเกดความเอนเอยงตางๆ (ดรายละเอยดของความเอนเอยงตางๆ ไดในหวขอ 2.3.2) พบวา CM มความเอนเอยงนอยกวาวธอนๆ และ มการศกษาจานวนนอยทยนยนถงความเอนเอยงทเกดขนใน CM ไดอยางถกตอง ในขณะท CVM มการศกษาจานวนหนงนาเสนอถงความเอนเอยงตางๆ ทเกดขนเมอใช วธดงกลาว

ง. ความนาเชอถอ: จากการตรวจสอบความนาเชอถอดวยการทดสอบซ าๆ พบวา CVM ใหผลลพธทนาเชอถอ หรออาจกลาวไดวาผลลพธทไดจากการซ าๆ ยงคงใหผลลพธทใกลเคยงกน สวนการทดสอบความนาเชอถอของ CM ยงมอยจานวนนอย เนองจากสามารถใชการพจารณาความถกตองในการทานายได (เปรยบเทยบกบคาทเกดขนจรง) แทนการพจารณาเปรยบเทยบกบวธอนๆ

จ. การเคลอนยายผลประโยชน (Benefit transfer): จากความไดเปรยบเทยบในการออกแบบทางเลอกและการเปลยนแปลงคณลกษณะภายใตทางเลอกแตละทางทาใหสามารถนาผลลพธทไดจาก CM ไปประยกตใชกบกรณทมลกษณะใกลเคยงกนได ทาใหการเคลอนยายผลประโยชนของวธ CM มมากกวา

จากขางตนสามารถสรปไดวา CVM เหมาะสมสาหรบในกรณทปญหาทใชในการศกษาวจยหรอการประเมนมลคามความซบซอนนอย มเวลาและตนทนนอย มทางเลอกทใชในการพจารณาไมเกน 2 ทางเลอก หรอมคาถามลกษณะปลายเปดทใหผตอบตอบคาทตนเองเตมใจทจะจาย โดยขาดการควบคมและแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงของคณภาพสงแวดลอมทชดเจน และการเคลอนยายผลประโยชนจาก

19

การศกษาดวย CVM ไปใชในกรณอนๆ คอนขางมขอจากดมากกวา สวน CM เหมาะสาหรบในกรณทตองการประเมนมลคาผานทางเลอกทมมากกวา 2 ทางเลอก มประเดนปญหาทซบซอนมากกวา มตนทน และเวลาทใชในการดาเนนงานสงกวา แตสามารถเคลอนยายผลประโยชนไปใชในกรณใกลเคยงอนๆ ไดดกวา นอกจากน CM ยงมความเอนเอยงนอยเมอเปรยบเทยบกบวธอนๆ มทฤษฎรองรบทแนนอน และมขอไดเปรยบในเรองของการรวมผลของการทดแทนกนไดอยางสมบรณเขาไปในการสารวจหรอการศกษา

3. ระเบยบวธวจย

ในสวนนเปนการนาเสนอแนวทางการศกษาวจยในการประยกตใชแบบจาลองทางเลอกสาหรบการศกษาครงน โดยแบงเนอหาออกเปน 3 สวน คอ การสรางแบบสอบถาม ทมาของขอมลทใชในการศกษา และแบบจาลองทใชในการศกษา ดงมรายละเอยดพอสงเขปดงน

3.1 การสรางแบบสอบถาม

หลงจากกาหนดขอบเขตการวจย ระบสงทตองการประเมนมลคา การทบทวนวรรณกรรม (ทงในทางทฤษฏ วธการ เทคนค และความรหรองานวจยทเกยวของกบน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม) รวมทงการกาหนด/เลอกวธการทใชในการศกษา ในขนตอนตอมาจะดาเนนการสรางแบบสอบถามสาหรบใช ในการเกบรวบรวมขอมล เพอนามาใชประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตของประชาชนทอาศย อยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยมกระบวนการในการดาเนนงานสรปไดพอสงเขปดงน

ขนตอนท 1: การเกบรวบรวมขอมลเบองตน

ในขนตอนนผวจยจะดาเนนการรวบรวมขอมลเกยวกบวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปา ไหลหลากและดน/โคลนถลม (ครอบคลมความรเบองตนเกยวกบปจจยททาใหเกดน าปาไหลหลากและ ดน/โคลนถลม) รวมท งความรและความเขาใจของประชาชนทอยในพนทเสยงภย โดยในเบองตน จะดาเนนการลงพนทเพอสมภาษณผนาชมชน และมสเตอรเตอนภยแบบเจาะลก (In-depth interview) กอนการลงพนทผวจยไดเขารวมประชมและสมภาษณเจาหนาทของรฐหรอผเชยวชาญเกยวกบน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม เพอขอความรและคาแนะนาในการเลอกพนทเสยงภยสาหรบการลงพนทในครงแรก รวมทงแนวทางการเฝาระวงและแจงเตอนภยทมการดาเนนงานโดยหนวยงานตางๆ ในการเกบรวบรวม ขอมลเบองตนจะตองไดมาซงคณลกษณะทสาคญของวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ในเบองตนผวจยไดคณลกษณะทสาคญสาหรบการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในพนทเสยงภยมา 6 คณลกษณะ คอ ประเภทของเครองวดปรมาณน าฝน การมจดเฝาระวง ประเภทของสญญาณเตอนภย ทมาของขอมลการพยากรณอากาศหรอการแจงเตอนภย ประเภทของบคลากรทใชเฝาระวง และการฝกอบรมและการซอมรบมอ

20

ขนตอนท 2: การกาหนดและเลอกคณลกษณะทสาคญ

จากคณลกษณะเบองตนทไดในครงแรก ตอมาจะนาคณลกษณะทง 6 ไปสอบถามผเชยวชาญจากกรมทรพยากรธรณทมความรและเชยวชาญเกยวกบการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและ ดน/โคลนถลม พรอมทงนากลบไปใหผนาหมบานพจารณาและใหความเหนถงคณลกษณะตางๆ ซงจากการพจารณาและจากความเหนของทงสองฝาย พบวา ทมาของขอมลการพยากรณอากาศหรอการแจงเตอนภย และการฝกอบรมและการซอมรบมอ แมวาจะเปนหนงในคณลกษณะสาคญของการเฝาระวงและแจงเตอนภย แตพนทเสยงภยโดยสวนใหญจะตดตามขอมลการพยากรณอากาศหรอการแจงเตอนภยในชวงฤดฝนเปนประจาอยแลว และยงตดตามการประกาศเตอนภยจากผใหญบานเปนหลก สวนการฝกอบรมจะมหนวยงานของรฐ ไมวาจะเปนกรมทรพยากรธรณ กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย รวมทงหนวยงานของทหาร เขาไปใหการอบรมเปนประจาทกป ภารกจอนนทางหมบานไมมงบประมาณเพยงพอในการดาเนนการดงกลาว ซงรวมถงการซกซอมรบมอทดาเนนการไดคอนขางยาก เนองจากชาวบานมเวลาวางไมตรงกนและทกครวเรอนมงทามาหากนเปนสาคญ จงมเพยงการแจงใหทราบถงพนทอพยพเมอเกดน าปาไหลหลาก และดน/โคลนถลม ดงน นในการศกษาจงไดตดสนใจตดคณลกษณะท งสองออกจากการพจารณา (จากเหตผลขางตนจะเหนไดวา คณลกษณะทงสองอาจไมมอทธพลตอการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภย และคณลกษณะไมมระดบทแตกตางกนตามทไดกาหนดไว) สรปแลวคณลกษณะทนามาใชในการพจารณาม 4 คณลกษณะ คอ ประเภทของเครองวดปรมาณนาฝน การมจดเฝาระวง ประเภทของสญญาณเตอนภย และประเภทของบคลากรทใชเฝาระวง

ขนตอนท 3: การกาหนดระดบของคณลกษณะ

เมอไดคณลกษณะทสาคญทง 4 คณลกษณะจากขนตอนทผานมา ตอมาจะนาคณลกษณะทง 4 ไปกาหนดระดบของคณลกษณะรวมกบผเชยวชาญจากกรมทรพยากรธรณทมความรและเชยวชาญเกยวกบการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม (จานวน 2 ทาน) พบวา คณลกษณะแตละคณลกษณะมระดบของคณลกษณะ 3 ระดบ และในแตละคณลกษณะมระดบขนตาของการเฝาระวงและ แจงเตอนภยทไมการลงทน ซงไดกาหนดใหเปนระดบของคณลกษณะกรณฐาน (ดรายละเอยดในตารางท 1) จากการสารวจขอมลเบองตนทดาเนนการในขนตอนแรกทาใหทราบวา โดยทวไปหมบานทอยในพนทเสยงภยมการเฝาระวงและแจงเตอนภยแบบงายๆ ทดาเนนการเอง โดยวดน าฝนจากอปกรณททาขนเอง (หรอสงเกตจากสของน า ความเรวและปรมาณของน าทไหล) และพงพาผใหญบาน (หรอมสเตอรเตอนภย) ในการเฝาระวงและแจงเตอนภยภายในหมบาน โดยมอปกรณเตอนภยททาขนเองภายในหมบาน เชน กลอง เปนตน หรอใชการปาวประกาศโดยการบอกตอๆ กนภายในหมบานเมอเกดน าปาไหลหลากและ ดน/โคลนถลม

21

ดงนนในการศกษาจงตดทางเลอก “ไมเลอกทางเลอกใดๆ” ออก เนองจากหมบานทอยในพนท เสยงภยเหลานไดรบการอบรมและใหความรเรองน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมมาระดบหนง และทราบวาหมบานตนเองเปนพนทเสยงภยในเรองดงกลาว (แตสวนใหญไมทราบระดบของความเสยง) จงมการเฝาระวงและแจงเตอนภยในระดบหนงแบบงายๆ โดยไมมการลงทนใดๆ ดงทไดกลาวมาแลว ในขางตน จากการสอบถามเจาหนาทของรฐและจากการตรวจสอบขอมลเบองตนจากกรมปองกนและ บรรเทาสาธารณภย และกรมทรพยากรธรณ ทาใหทราบวา หมบานทอยในพนทเสยงภยระดบปานกลางถงสง เกอบทงหมดมการเฝาระวงและแจงเตอนภยในระดบหนง ดงนนโอกาสททางเลอก “ไมเลอกทางเลอกใดๆ” จะถกเลอกจงมนอยมาก ผวจยจงตดทางเลอกดงกลาวออก และกาหนดทางเลอกทเปนกรณฐาน (Status Quo) เปนทางเลอกทประกอบดวยระดบของคณลกษณะขนตาทมอยในแตละคณลกษณะ หรออาจกลาวไดวา กรณฐานในทนคอ ทางเลอกทเปนวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยแบบงายๆ ทไมมการลงทนใดๆ หรอ เปนการเฝาระวงและแจงเตอนภยแบบตามมตามเกดของหมบานตางๆ ทอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม

ตารางท 1 คณลกษณะและระดบของคณลกษณะทนามาใชในการออกแบบทางเลอก

คณลกษณะ ระดบของคณลกษณะ 1.ประเภทของเครองวดปรมาณนาฝน 1. เครองวดทาขนเอง (Status Quo)

2. เครองวดมาตรฐาน 3. สถานตรวจวด

2. การมจดเฝาระวง

1. ไมมจดเฝาระวง (Status Quo) 2. มจดเฝาระวง พรอมพนกงาน 1 คน 3. มจดเฝาระวง พรอมพนกงาน 2 คน

3. ประเภทของสญญาณเตอนภย 1. อปกรณเตอนภยทาขนเอง เชน กลอง เปนตน /ตะโกนบอกตอ (Status Quo) 2. ไซเรนไฟฟาทใชแบตเตอร 3. เสยงตามสายและหรอใชไซเรนมอหมน

4. ประเภทของบคลากรทใชเฝาระวง 1. ผนาหมบาน/มสเตอรเตอนภย (Status Quo) 2. อาสาสมคร 2-3 คน และนาไปฝกอบรม 3. เจาหนาททชานาญ 1 คน

ขนตอนท 4: การออกแบบและสรางชดทางเลอก

หลงจากกาหนดคณลกษณะและระดบของคณลกษณะแลว ตอมานาขอมลดงกลาวไปสรางทางเลอกโดยใช Orthogonal design ซงไดทางเลอกมาทงหมด 9 ทางเลอก (รวมทงทางเลอกกรณฐานซงจะตองมใน ทกชดทางเลอก) ดงนนทางเลอกทใชในการกาหนดชดทางเลอกจะมทงหมด 8 ทางเลอก (ดงแสดงใน ตารางท 2) ตอมาจะนาทางเลอกทง 8 กลบไปปรกษาและเสนอตอผเชยวชาญทเกยวของกบการเฝาระวงและ

22

แจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมอกครงหนงเพอประเมนถงตนทน (ราคาหรอความเตมใจ ทจะจาย มหนวยเปน บาท/ป) และความสามารถในการลดโอกาสทจะสญเสยชวต (มหนวยเปนเปอรเซนต) ของแตละทางเลอกทเปนวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทไดออกแบบมา รวมทงทบทวนและพจารณาถงความเปนไปไดในแตละทางเลอกวาสามารถดาเนนการหรอเปนไปไดหรอไม

ตารางท 2 ทางเลอกของวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมทสมมตขน

ทางเลอกท การวดปรมาณนาฝน จดเฝาระวง การเตอนภย บคลากรทใชเฝาระวง

1 สถานตรวจวด จดเฝาระวง พรอมพนกงาน 2 คน

อปกรณเตอนภย ทาขนเอง

เจาหนาททชานาญ 1 คน

2 เครองวดมาตรฐาน ไมมจดเฝาระวง ไซเรนไฟฟา แบบใชแบตเตอร

เจาหนาททชานาญ 1 คน

3 สถานตรวจวด จดเฝาระวง พรอมพนกงาน 1 คน

ไซเรนไฟฟา แบบใชแบตเตอร

ผนาหมบาน หรอมสเตอรเตอนภย

4 เครองวดทาขนเอง จดเฝาระวง พรอมพนกงาน 1 คน

ประกาศตามสาย และไซเรนมอหมน

อาสาสมคร 2-3 คน และนาไปฝกอบรม

5 เครองวดทาขนเอง จดเฝาระวง พรอมพนกงาน 2 คน

ไซเรนไฟฟา แบบใชแบตเตอร

อาสาสมคร 2-3 คน และนาไปฝกอบรม

6 เครองวดมาตรฐาน ไมมจดเฝาระวง ประกาศตามสาย และไซเรนมอหมน

อาสาสมคร 2-3 คน และนาไปฝกอบรม

7 สถานตรวจวด จดเฝาระวง พรอมพนกงาน 2 คน

ประกาศตามสาย และไซเรนมอหมน

ผนาหมบาน หรอมสเตอรเตอนภย

8 เครองวดมาตรฐาน จดเฝาระวง พรอมพนกงาน 1 คน

อปกรณเตอนภย ทาขนเอง

อาสาสมคร 2-3 คน และนาไปฝกอบรม

กรณฐาน เครองวดทาขนเอง ไมมจดเฝาระวง อปกรณเตอนภย ทาขนเอง

ผนาหมบาน หรอมสเตอรเตอนภย

สาหรบในทางปฎบตมความยากลาบากในการประเมนตนทนและความสามารถในการลดโอกาส ทจะสญเสยชวตผานทางเลอกโดยตรง จงไดปรบเปลยนวธการประเมนหรอพจารณาผานระดบของคณลกษณะทไดกาหนดไวในขนตอนทผานมา โดยไดกาหนดวาคณลกษณะตางๆ จะมตนทนแบบคราวๆ ทคดเฉลยตอปประมาณเทาไหร (จากขนตอนท 1 ทาใหทราบอยางคราวๆ วา จานวนเงนทประชาชนจะยอมเสยสละหรอเตมใจทจะจายเพอการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในแตละปไมควรเกน 200 บาท) และมสวนชวยลดโอกาสทจะสญเสยชวตลงเทาไหร (เปนตวเลขทประมาณจากความสามารถของระดบคณลกษณะแตละอนทสามารถชวยลดโอกาสทจะสญเสยชวต) เมอกาหนดตวเลข ทงสองแลวกทาการประเมนตนทนและความสามารถในการลดโอกาสทจะสญเสยชวตของทางเลอก

23

(ตวเลขทประเมนมาไดเปนตวเลขทสมมตขนภายใตประสบการณของผเชยวชาญซงอาจคลาดเคลอนจากความเปนจรง ดงนนในอนาคตควรมงานวจยพนฐานทางดานนเพอเสรมความเขมแขงในสวนน) ตอมาเพอใหตนทนและความสามารถในการลดโอกาสทจะสญเสยชวตของแตละทางเลอกอยในวสยทประชาชนสามารถจายได และประชาชนมความเขาใจทางเลอกทกาหนดขน จงนาทางเลอกทง 8 ทางเลอกไปนาเสนอและพดคยกบผนาหมบานหรอมสเตอรเตอนภยทอยในพนทเสยงภย พรอมทงทดสอบกบกลมประชากร บางราย กอนทจะมการปรบปรงแกไขใหมความสมบรณมากขน เชน การปรบปรงจากขอความเปนรปภาพ เปนตน หลงจากนนจะแบงทางเลอกทง 8 ทางเลอก ออกเปน 2 กลม ตามความแตกตางทางดานตนทนและความสามารถในการลดโอกาสทจะสญเสยชวตกอนทจะนามากาหนดเปนชดทางเลอก การกาหนดชดทางเลอกจะเลอกทางเลอกจากแตละกลมโดยการจบฉลาก ทางเลอกแตละทางเลอก มโอกาสถกเลอก 1 ครง ดงนนใน 1 ชดทางเลอกจะมตวแทนอยางละหนงทางเลอกจากทงสองกลมรวมกบทางเลอกกรณฐานทาให 1 ชดทางเลอกมทางเลอกทงหมด 3 ทางเลอก จากทางเลอกทงหมดสามารถสรางชดทางเลอกได 4 ชด ดงแสดงในแบบสอบถามทอยในภาคผนวก เมอไดชดทางเลอกดงกลาวแลว จะนาไปออกแบบและพฒนาจากขอความใหเปนรปภาพทสามารถเขาใจไดงายขน กอนทจะนาไปทดสอบกบกลมประชากรประมาณ 10-15 คน เพอใหแนใจวา กลมประชาชนมความเขาใจในชดทางเลอกทสรางขน ตรงกบความเขาใจของผวจย ซงในขณะทดาเนนการทดสอบกจะปรบปรงรปภาพในแตละชดทางเลอกใหดขนและสามารถเขาใจไดงายขน

ขนตอนท 5: การออกแบบสอบถามและการทดสอบ

เมอไดชดทางเลอกทง 4 แลว ตอมาจะดาเนนการออกแบบสอบถามในสวนอนๆ เพอสอบถามและเกบรวบรวมขอมลทวไปของผถกสมภาษณและครวเรอน ประสบการณ ความรและความเขาใจเกยวกบน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยแบบสอบถามจะแบงออกเปน 6 ตอน (ดรายละเอยดของแบบสอบถามไดในภาคผนวก) คอ

ตอนท 1: ขอมลทวไปของผถกสมภาษณ

ตอนท 2: ขอมลทวไปของครวเรอน

ตอนท 3: ขอมลปญหานาปาไหลหลากหรอดน/โคลนถลมภายในหมบาน

ตอนท 4: ความตระหนกในเรองของความเสยงทเกดขนจากนาปาไหลหลากหรอดน/โคลนถลม

ตอนท 5: ความสนใจและการรบรตอภยพบตจากนาปาไหลหลากหรอดน/โคลนถลม

ตอนท 6: การตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยเพอลดความเสยงทสญเสยชวต อนเนองมาจากนาปาไหลหลากหรอดน/โคลนถลม

หลงจากออกแบบสอบถามเสรจแลว จะนาแบบสอบถามทไดไปปรกษากบทปรกษาของโครงการซงประกอบดวยนกเศรษฐศาสตรและผเชยวชาญของกรมทรพยากรธรณ กอนนาแบบสอบถามไปทดสอบ

24

กบกลมประชากรประมาณ 25-30 คน แลวนามาปรบปรงแกไขใหมความสมบรณและงายตอการตอบ สาหรบแบบสอบถามทใชในการทดสอบจะไมนามาประมวลผลใดๆ ทงสน และจะไมมการกลบไปถามซ าในกลมประชากรทใชในการทดสอบแบบสอบถาม

ขนตอนท 6: การพฒนาฐานขอมลสาหรบบนทกและดาเนนการเกบแบบสอบถาม

เมอไดแบบสอบถามทสมบรณแลว ตอมาจะนาแบบสอบถามดงกลาวมาพฒนาเปนฐานขอมลดวยโปรแกรม Microsoft Access เพอใหงายตอการบนทกและการควบคมความผดพลาดทอาจขนในระหวาง การบนทกขอมล (ดตวอยางของฐานขอมลไดในรปท 1) หลงจากนนจะดาเนนการเกบรวบรวมขอมลตามโครงสรางทไดจากวธการสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi stages) ซงจะกลาวถงในสวนตอไป และ ใชการสมภาษณในการเกบรวบรวมขอมลแทนการทอดแบบสอบถาม เพราะ ตองการใหผตอบมปฎสมพนธและสามารถสอบถามเพมเตมไดหากไมเขาใจคาถาม รวมทงการรบฟงขอมลอนๆ ทเกยวของซงไมอยในแบบสอบถาม และอาจใชประกอบการอธบายผลการศกษาในบางประเดน ดงนนกอนการเกบแบบสอบถามจงมการอบรมผเกบแบบสอบถามเพอใหผเกบแบบสอบถามเขาใจคาถามในแบบสอบถาม รวมท งวตถประสงคของการศกษา ในการปฎบตจรงเมอมการเกบแบบสอบถามไดแลวจะมการตรวจสอบความถกตองและความครบถวนของคาตอบ กอนนามาบนทกลงในฐานขอมล หากแบบสอบถามใดไมสมบรณ จะนากลบไปสอบถามเพมเตมหรอตดทง (ในการปฎบตไดพยายามตรวจสอบแบบสอบถามแบบวนตอวนหากทาได เพราะ ในบางพนทสามารถสมภาษณกลมตวอยางไดเพยง 2 ชวงเวลา หรอตอนรงเชากบตอนพลบคา เนองจาก ชาวบานตองออกไปไรหรอทามาหากนในตอนกลางวน ดงนนตอนกลางวนจงมเวลาตรวจแบบสอบถามและสารวจขอมลอนๆ ภายในหมบานทเปนกลมตวอยาง)

รปท 1 ตวอยางฐานขอมลสาหรบบนทกแบบสอบถาม

25

เนองจากตวแปรระดบคณลกษณะม 3 ระดบ ซงสามารถกาหนดใหคณลกษณะทระดบตามคา 0 (หรอ -1) ทระดบปานกลางมคา 1 (หรอ 0) และทระดบสงมคา 2 (หรอ 1) จากสมการถดถอยพนฐาน

iU = i10 X ; โดยท iX คอ คณลกษณะซงม 3 ระดบ (21)

ดงนน ณ คณลกษณะทระดบตา อรรถประโยชนสวนเพมทคานวณไดจะมคาเทากบ

0 หรอ 10

สวนคณลกษณะทระดบปานกลาง จะมคาอรรถประโยชนสวนเพมเทากบ

10 หรอ 0

สาหรบคณลกษณะทระดบสง จะมคาอรรถประโยชนสวนเพมเทากบ

10 2 หรอ 10

จากขางตนจะเหนไดวาการเปลยนแปลงคณลกษณะในแตละระดบมอทธพลทาใหคาอรรถประโยชนเปลยนแปลงในสดสวนคงท (เนองจากเปนสมการเสนตรง) หมายความวา คาอรรถประโยชนทเพมขน จากการทคณลกษณะมการเปลยนแปลงจากระดบตามาเปนระดบปานกลาง มคาเทากบการเปลยนแปลง ของคณลกษณะจากระดบปานกลางมาเปนระดบสง จากขอสงเกตดงกลาวจงมการนาเสนอการสรางตวแปรหนแบบ Effect code (Hensher, Rose and Greene, 2005) ซงทาใหการเปลยนแปลงคณลกษณะในระดบตางๆ มผลตอคาอรรถประโยชนทแตกตางกน จากตวแปรคณลกษณะขางตนซงมระดบของคณลกษณะ 3 ระดบ สามารถสรางเปนตวแปรหนได 2 ตว คอ XH สาหรบกรณคณลกษณะทระดบสง และ XM สาหรบกรณคณลกษณะทระดบปานกลาง โดยมการลงรหสดงแสดงในตารางท 3

ตารางท 3 ตวอยางการลงรหสแบบ Effect code สาหรบกรณทคณลกษณะมระดบมากกวา 2 ระดบ

ระดบของคณลกษณะ X XH XM สง 1 0 ปานกลาง 0 1 ตา -1 -1

สมการถดถอยพนฐานสาหรบกรณการลงรหสแบบ Effect code คอ

iU = iM2iH10 XX (22)

ดงนนคาอรรถประโยชนสวนเพมในกรณทคณลกษณะระดบสงจะมคาเทากบ 10 สวนกรณคณลกษณะทระดบปานกลาง คอ 20 สาหรบกรณคณลกษณะทระดบตา คอ 210 จะเหนไดวา การเปลยนแปลงของคณลกษณะในแตละระดบจะมอทธพลตอคาอรรถประโยชนแตกตางกน

26

3.2 ทมาของขอมลทใชในการศกษา

กลมประชากรทใชในการศกษาครงน คอ ประชาชนทต งบานเรอนทอยอาศยในพนทเสยงภย นาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในพนท 3 จงหวด คอ จงหวดนาน เชยงใหม และเชยงราย โดยคดเลอกเฉพาะหมบานทอยในพนทเสยงภยระดบปานกลางและระดบสง (ประเมนโดยกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ในป พ.ศ. 2550) หลงจากไดรายชอหมบานแลว นารายชอดงกลาวไปใหเจาหนาทของกรมทรพยากรธรณ ทมความร ความเชยวชาญ และเคยสารวจพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในจงหวดดงกลาวเลอกอกครงหนง เพอใหเหลอเฉพาะกลมประชากรทอาศยหรอมการต งบานเรอนอยในพนทเสยงภย น าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมอยางแทจรง เพราะ จากการประเมนดวยแผนทหรอขอมลทางกายภาพ อาจมความคลาดเคลอนจากสภาพความเปนจรง และหมบานบางแหงทอยในพนทเสยงภย แตเปนพนท ทาการเกษตรเปนสวนใหญไมใชพนทอาศย/พนททมการตงบานเรอน การศกษานจะเลอกเฉพาะหมบาน ทมทอยอาศยหรอมการต งบานเรอนอยในพนทเสยงภยเทานนไมนบรวมพนททาการเกษตร โดยกลมประชากรทใชในการศกษามจานวน 9,200 ครวเรอน (หนวยของกลมประชากรในครงนคอ ครวเรอน ทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ซงในตอนแรกผวจยไดพยายามกาหนด กลมประชากรเปนบคคล แตในการสารวจเบองตนและจากการทดสอบแบบสอบถาม พบวา ในการตดสนใจของบคคลทเปนตวแทนของครวเรอนมกคานงถงรายไดของครวเรอนและสมาชกภายในครวเรอน) จากจานวนประชากรดงกลาว สามารถนามาคานวณหาขนาดของกลมตวอยาง โดยใชสตรการคานวณตวอยางทนยมใชในงานวจยตางๆ จานวน 2 สตร คอ สตรของทาโร ยามาเน (Taro Yamne) และสตรการคานวณในกรณทราบจานวนประชากร ดงน

สตรของทาโร ยามาเน (Taro Yamane)

สตรในกรณท ทราบจานวนประชากร

2Ne1N

n

222

22

E)1N(.)V.C(Z.)V.C(NZ

n

โดยท N = ขนาดของประชากร e = คาคลาดเคลอนทยอมรบได

Z = คาปกตมาตรฐาน C.V. = คาสมประสทธความแปรปรวน (นยมกาหนดท 0.50)

E = คาคลาดเคลอนในการประมาณ

(23)

27

จากสตรการคานวณขางตนเมอกาหนดใหคาคลาดเคลอนทยอมรบได (e) และคาคลาดเคลอนในการประมาณ (E) มคา 5 ระดบ ตงแต 0.01-0.05 พบวา จะไดจานวนตวอยางทแตกตางกนดงแสดงในตารางท 4

ตารางท 4 จานวนตวอยางทคานวณไดจากสตรการคานวณและคาคลาดเคลอนทแตกตางกน

คาคลาดเคลอนทยอมรบได /ทใชในการประมาณ

วธการของทาโร ยามาเน

2Ne1N

n

วธการเมอทราบจานวนประชากร

222

22

E)1N(.)V.C(Z.)V.C(NZ

n

0.01 4,792 4,699

0.02 1,966 1,904

0.03 991 956

0.04 585 564

0.05 383 369

ดวยขอจากดของงบประมาณ ในการศกษาจงเลอกขนาดของจานวนตวอยางภายใตคาคลาดเคลอนทยอมรบได ณ ระดบ 0.04 และบวกอก 30% เพอปองกนความคลาดเคลอนจากความไมสมบรณของแบบสอบถาม ซงจานวนตวอยางขนตาทควรดาเนนการเกบรวบรวมคอ 761 ตวอยาง (คานวณมาจากจานวนตวอยาง ณ ระดบคาคลาดเคลอน 0.04 ทคานวณไดจากสตรทาโร ยามาเน [585+(585*0.30)=761] และเพอใหงายในการกาหนดและคานวณโครงสรางจานวนตวอยางตามจงหวด อาเภอ ตาบล และหมบาน จงปรบตวเลขดงกลาวใหเปนจานวนเตมสบ ดงนนจานวนหรอขนาดของกลมตวอยางทใชในการศกษา คอ 770 ตวอยาง (หรอครวเรอน)

สาหรบการสมตวอยางใชวธการสมตวอยางและเกบขอมลแบบหลายขนตอน (Multi stages) โดยในขนตอนแรก เมอทราบขนาดของจานวนตวอยางทงหมด (770 ครวเรอน) ตอมาจะนาขนาดจานวนตวอยางดงกลาวมาคานวณหาจานวนตวอยางในแตละหมบาน ตามโครงสรางสดสวนจานวนครวเรอนทอยในพนทเสยงภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในระดบจงหวด อาเภอ ตาบล และหมบาน (ดรายละเอยดจานวนตวอยางตามโครงสรางดงกลาวไดในตารางท 5-7) สาหรบการเลอกครวเรอนตวอยางในการสมภาษณใชวธการสมตวอยางแบบบงเอญ (Accidental sampling) และสมภาษณหวหนาครวเรอนหรอสมาชกในครวเรอนทมอานาจตดสนใจเรองการใชจายในครวเรอนเพยง 1 รายตอครวเรอน โดยชดทางเลอกทกาหนดใหกลมตวอยางเลอกแตละครงม 3 ทางเลอก และกลมตวอยางแตละรายจะตองตอบคาถามทเปน ชดทางเลอก 4 ครง เพอใหแนใจวาประชาชนทเปนกลมตวอยางมการตดสนใจอยางสมเหตสมผล

28

ตารางท 5 จานวนครวเรอน จานวนตวอยาง และตาแหนงของหมบานทเปนกลมตวอยางในจงหวดนาน

อาเภอ ตาบล หมท ชอบาน จานวนครวเรอน จานวนตวอยาง พกด UTM (WSG 84) สวก 6 ตาม 64 16 671697 2070376

4 นาโคง 60 15 674268 2084694 5 สองแคว 111 16 672330 2086539 7 วงตาว 128 17 678258 2083711

เมองนาน สะเนยน

8 กาใส 115 12 676670 2086670 นามวบ 1 นามวบ 120 12 704867 2044917

2 ฮากฮาน 130 12 656135 2063965 ยาบหวนา

3 สะเลยม 118 13 659552 2054979 อายนาไลย 6 ฝงหมน 123 12 664998 2048719

เวยงสา

แมขะนง 3 ปาแพะ 155 13 663058 2069011 นาทะนง 7 นาตอง 144 7 671599 2010673

นาหมน ปงหลวง 4 หวยเยน 156 6 662887 2011158 สนทะ 6 สนทะ 159 11 668340 2024059

นานอย บวใหญ 4 ทพมาน 115 13 666117 2028466 แสนทอง 4 ฮวก 135 14 685034 2117163

ทาวงผา ผาทอง 5 นาก 107 11 673355 2124749

รวมทงหมด 1,940 200 -

ตารางท 6 จานวนครวเรอน จานวนตวอยาง และตาแหนงของหมบานทเปนกลมตวอยางในจงหวดเชยงใหม

อาเภอ ตาบล หมท ชอบาน จานวนครวเรอน จานวนตวอยาง พกด UTM (WSG 84) 2 สะลวงใน 305 13 486998 2102001

แมรม สะลวง 3 สะลวงนอก 167 18 487711 2102709 1 แมนะ 233 19 495476 2136858

เชยงดาว แมนะ 2 จอมคร 251 19 494811 2196979 6 ปางควาย 243 17 511411 2190521

แมงอน 12 ยาง 213 15 510320 2189753 6 เหมองแร 197 12 527658 527658 9 ปางปอย 159 30 535358 2186311

ฝาง แมคะ

14 สนดอยนาค 390 21 529273 2189695 แมอาย ทาตอน 11 หวเมองงาม 268 18 557056 2222926

4 หวยทราย 234 20 528732 2057012 2 ทาขาม 254 14 529029 2056783 แมทา 6 ดอนชย 188 12 527649 2054838

แมออน

หวยแกว 3 แมกาปอง 162 9 536140 2085748 สะเมง สะเมงใต 1 แมสาบ 121 23 468592 2084785

รวมทงหมด 3,385 260 -

29

ตารางท 7 จานวนครวเรอน จานวนตวอยาง และตาแหนงของหมบานทเปนกลมตวอยางในจงหวดเชยงราย

อาเภอ ตาบล หมท ชอบาน จานวนครวเรอน จานวนตวอยาง พกด UTM (WSG 84) นางแล 7 นางแลใน 324 26 588831 2214459

11 หวยแมซาย 328 26 576755 2209581 แมยาว

13 พนาสวรรค 260 21 562881 2215409 4 แมสาด 194 16 574249 2194605 10 ปางรมกรณ 243 19 569926 2194394

เมองเชยงราย

แมกรณ 13 สนปาสก 149 12 576174 2194906 15 หวยกางปลา 144 12 582393 2221791

แมจน ปาตง 20 เลาฟ 191 15 571943 2223803

แมฟาหลวง 2 หวยไรสามคค 164 13 586491 2194906 แมฟาหลวง

แมสลองใน 2 หวยผง 297 24 570700 2237000 16 หวยนาขน 239 19 534261 2155821

ทากอ 3 ปาลน 200 16 549709 2158443

ศรถอย 6 หวยเฮย 168 13 547548 2166535 แมสรวย

แมสรวย 1 โปงปเฟอง 164 13 561748 2179539 โปงงาม 10 อกอผาฮ 67 7 586191 2250554

แมสาย แมสาย 1 เหมองแดงใต 22 15 593584 2260369

7 ขนลาว 191 11 539200 2110800 เวยงปาเปา แมเจดยใหม

8 เมองนอย 137 12 549300 2180000 เชยงของ รมโขง 5 สองพนอง 144 20 636958 2253411

รวมทงหมด 3,875 310 -

3.3 แบบจาลองทใชในการศกษา

จากพนฐานแบบจาลองทางเลอกทไดอธบายมาแลวขางตน และจากวตถประสงคหลกของการศกษาทตองการประเมนมลคาของความเสยงของชวตประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและ ดน/โคลนถลม ภายใตการใชแนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถตทวา ประชาชนเตมใจทจะจายเพอ แลกกบโอกาสในการมชวตรอดเพมขน และกาหนดใหการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภย ของกลมตวอยางทจะทาใหตนลดโอกาสในการเสยชวตจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ไดรบอทธพลโดยตรงจากตวแปรคณลกษณะของวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยแตละวธการเทานน ดงนน Conditional logit models จงเปนวธการทเหมาะสมสาหรบการศกษาครงน โดยแบบจาลองทใชในการศกษามลกษณะดงน

30

ijU ijj4j3j2j1jWTP 4ATT3ATT2ATT1ATTWTP (24)

โดยท Uij = อรรถประโยชนของคนท i ทไดรบจากวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยวธการท j (i = 1,…, 30801 และ j = 1, 2, 3)

WTPj = คาความเตมใจทจะจายสาหรบวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยท j ATT1j = ประเภทของเครองวดปรมาณนาฝนในวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยท j ATT2j = การมจดเฝาระวงในวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยท j ATT3j = ประเภทของสญญาณเตอนภยในวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยท j ATT4j = บคลากรทใชเฝาระวงของวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยท j

= คาสมประสทธ ij = คาความคลาดเคลอน (Error)

หลงจากประมาณคาสมประสทธของแบบจาลองดวยวธภาวะความนาจะเปนสงสด (Maximum likelihoods estimation: MLE) ตอมาจะนาคาสมประสทธดงกลาวมาคานวณหาคาความเตมใจทจะจายในการสนบสนนการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยสามารถคานวณหาคาความเตมใจทจะจายโดยเฉลยสาหรบวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทแตกตางกนไดดงน

WTPwtp

skATTˆWTPˆ

skATTˆWTPˆ

ˆ

elneln 0 kjkjattwtp1 kjkjattwtp

(25)

สาหรบราคาแฝง (Implicit price: IP) ของคณลกษณะตางๆ ของแตละทางเลอกสามารถคานวณ ไดดงน

IPwtp

att

ˆ

ˆkj

(26)

สวนการประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตหรอมลคาของชวตเชงสถต (VSL) ของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมสามารถประเมนไดดงน

VSLlifeloss.obPr

WTP

(27)

1 จานวนกลมตวอยางทสมภาษณมจานวน 770 ราย แตละรายตองเลอกชดทางเลอก 4 ครง ดงนนจะไดขอมลทงหมด 3,080 ชด (Observations)

31

4. ผลการศกษา

จากขอมลทวไป พบวา ครวเรอนทเปนกลมตวอยางโดยสวนใหญเปนครวเรอนเดยวทมขนาดเลก (มสมาชกในครวเรอนประมาณ 4-5 คน) มอาชพเกษตรกรรมเปนอาชพหลก (ปลกขาวโพดเลยงสตวและขาวไร) และสมาชกในครวเรอนสวนใหญอาศยอยภายในหมบาน (ประมาณรอยละ 94 ของกลมตวอยาง) โดยมการปลกสรางทอยอาศยแบบถาวรเกอบทงหมด มครวเรอนมากถงรอยละ 40 ของกลมตวอยางทเคยประสบกบเหตการณนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยรอยละ 90 ของกลมตวอยางดงกลาว ประสบกบเหตการณน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมภายในหมบานทตนเองอาศยอย นอกจากนยงพบวา หมบานทเปน กลมตวอยางเกอบทงหมดมเครองวดปรมาณน าฝนเปนเครองมอหลกในการเฝาระวงและแจงเตอนภย และประชาชนสวนใหญมความรและความเขาใจเกยวกบปญหาน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมเปนอยางด เนองจากในชวง 2-3 ปทผานมา หนวยงานตางๆ ทเกยวของไมวาจะเปนกรมทรพยากรธรณ หรอกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยไดเขาไปจดอบรมใหความรในเรองดงกลาวอยางตอเนองมาโดยตลอด แตหมบาน ทเปนกลมตวอยางยงขาดการซกซอมหนภยภายในหมบาน แตอยางไรกตามประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยกวาครงหนงไดใหความสนใจและเตรยมพรอมทจะรบมอกบสถานการณทคาดวาจะเกดขน และ เชอวาการมวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทดจะนามาสโอกาสทจะลดความเสยงทจะสญเสยชวตได

ผลการประเมนมลคาของชวตเชงสถตแบงออกเปน 2 สวน คอ ผลการประเมนมลคาของชวตเชงสถต ดวยวธการ Non-parametric และการใชแบบจาลองทางเลอกหรอวธการ Parametric ซงในการอธบาย ผลการประเมนจากวธการทงสองจะอธบายในลกษณะของการประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวต ของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยมรายละเอยดของ ผลการศกษาทง 2 สวน พอสงเขปดงน

4.1 ผลการประเมนมลคาของชวตเชงสถตดวยวธการ Non-parametric

วธการ Non-parametric เปนวธการคานวณโดยการถวงน าหนกคาความเตมใจทจะจายดวยรอยละของการเลอกวธการนนๆ และเปนททราบกนดอยแลววา หนงในปจจยสาคญททาใหเกดน าปาไหลหลาก และดน/โคลนถลมในประเทศไทย คอ ปรมาณน าฝน โดยโอกาสทจะเกดฝนตกหนกสะสมจนกอใหเกดน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมอางองมาจากงานวจยทศกษาในประเทศตางๆ เชน ฮองกง ไตหวน เปนตน ซงสวนใหญกาหนดใหโอกาสทฝนจะตกหนกและสะสมจนกอใหเกดน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมจนเกดการสญเสยชวตมโอกาสทจะเกดประมาณ 1/10,000 (Lee and Jones, 2004; Zhai, 2006) สวนตนทนหรอราคา และความสามารถในการลดโอกาสความเสยหายจากการสญเสยชวตของวธการเฝาระวงและ แจงเตอนภยแตละวธ ไดจากการปรกษาผเชยวชาญของกรมทรพยากรธรณทเคยมประสบการณหรอ มความรเกยวกบการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมในประเทศไทย (อธบายไวแลวในหวท 3.1 ขนตอนท 4)

32

ผลการประเมนดวยวธการ Non-parametric พบวา โดยเฉลยแลวกลมตวอยางเตมใจทจะจายเงนจานวน 118.24 บาท/ครวเรอน/ป เพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตลงรอยละ 44.41 ของกรณปกต (หรอลดลงจาก 1/10,000 เปนประมาณ 1/20,000) ผลลพธดงกลาวมจดทควรระวงในการตความและอธบายผล ในประเดนของหนวยของกลมประชากร (หนวยเปนคน หรอครวเรอน) ดงทไดกลาวมาแลวในหวขอท 3.2 ทวา การศกษานมงเนนการประเมนทตวบคคล แตการกาหนดกลมตวอยางไดยดครวเรอนเปนหนวยของกลมตวอยางและเลอกตวแทนของครวเรอนในการตอบแบบสอบถาม ดงนนจงมความเปนไปไดวาในการตดสนใจของบคคลซงเปนตวแทนของครวเรอนมกคานงถงรายไดของครวเรอนและสมาชกภายในครวเรอนดงนนคาความเตมใจทจะจายทไดมาจงนาจะเปนคาความเตมใจทจะจายของหนวยครวเรอนมากกวาของบคคลตามขอสงเกตและคาแนะนาของผทรงวฒและคณาอาจารยหลายๆ ทาน

จากขอมลพนฐานของครวเรอนทาใหทราบวา โดยเฉลยครวเรอนทเปนกลมตวอยางมสมาชกประมาณ 5 คน ดงนนจากผลการประเมนดวยวธการ Non-parametric ทาใหทราบวา ประชาชนทอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมทเปนกลมตวอยางมมลคาของชวตเชงสถตเฉลยประมาณคนละ 532,498 บาท/คน/ป ดงนนเมอกาหนดอตราคดลดทรอยละ 4 และใหแตละคนมระยะเวลาทยงคงมชวตอยเทากน คอ 35 ป มลคาของชวตเชงสถตของบคคลหนงภายใตขอสมมตดงกลาว ณ มลคาปจจบนจะมคาเฉลยเทากบ 17.92 ลานบาทตอคน

นอกจากนหากพจารณาในระดบรายละเอยด พบวา วธการเฝาระวงและแจงเตอนภยแตละวธ ทสมมตขนมาสามารถลดความเสยหายจากการสญเสยชวตไดแตกตางกน (ดรายละเอยดในตารางท 8) และ กลมตวอยางมการเลอกวธการตางๆ แตกตางกนออกไป แตอยางไรกตามกลมตวอยางโดยสวนใหญใหความสาคญกบทางเลอกหรอวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทมตนทนตา แตสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดดกวา

ตารางท 8 มลคาของชวตเชงสถตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ประเมนดวยวธการ Non-parametric

วธการเฝาระวง และแจงเตอนภยท

สามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตได (รอยละ)

คาความเตมใจทจะจาย (บาท/ครวเรอน/ป)

สดสวนทผตอบเลอก (รอยละ)

มลคาของชวตเชงสถต (บาท/คน/ป)

1 42.50 190.00 84.92 894,118 2 40.00 90.00 12.61 450,000 3 30.00 140.00 3.25 933,333 4 49.75 120.00 94.41 482,412 5 47.50 80.00 90.38 336,842 6 47.25 170.00 4.94 719,577 7 47.25 110.00 85.83 465,608 8 22.50 60.00 12.22 533,333

เฉลย 44.41 118.24 - 532,498 ทมา: จากการคานวณ

33

4.2 ผลการประเมนมลคาของชวตเชงสถตดวยวธการ Parametric

การประเมนดวยวธการ Parametric ในบทความนเปนการประเมนผานแบบจาลอง Conditional logit models ทใหประชาชนทเปนกลมตวอยางตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทกาหนดให โดยกลมตวอยาง 1 ราย มโอกาสในการตดสนใจเลอก 4 ครง ในแตละครงกลมตวอยางสามารถเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยไดเพยง 1 วธ จากวธการทนาเสนอ 3 วธ (รวมวธการทเปนทางเลอกฐาน) และสมมตใหการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยของกลมตวอยางไดรบอทธพลโดยตรงจาก ตวแปรคณลกษณะของวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยแตละวธการ

การลงรหสแบบ Effect code จะใหผลลพธทสมเหตสมผล หากระดบของคณลกษณะมมากกวา 2 ระดบ ดงทไดอธบายไวแลว (ในหวขอท 3.1 ขนตอนท 6) แตในการศกษานไมสามารถใชการลงรหส ในลกษณะดงกลาวได เนองจากตวแปรอสระในแบบจาลองเกอบทงหมด (ยกเวน WTP) เปนตวแปรคณลกษณะทม 3 ระดบเหมอนกนทงหมด และจากการประมาณคาสมประสทธดวยวธ MLE พบวา เกดความคลาดเคลอนเนองจาก “Hessian is not positive definite at start values” ซงมกเปนปญหาภายใน ชดขอมลทใชในการศกษา (Hensher, Rose and Greene; 2005) ปญหาดงกลาวทาใหการประมาณคาดวย MLE มการ Fixed parameter เกอบทงหมด (MLE ประมาณคาสมประสทธใหเพยง 3 ตวแปร จากตวแปร 9 ตวทตองการประมาณคา) จากการตรวจสอบพบวา ตวแปรคณลกษณะทแสดงถงบคลากรทใชในการ เฝาระวงเปนตวแปรทมความแปรปรวนนอยจนทาใหเกดปญหาดงกลาว

จากปญหาดงกลาวทาใหมความเขาใจและมขอแนะนาเพมเตมวา กอนดาเนนการเกบขอมลทงหมด ควรนาขอมลจากชดแบบสอบถามทใชในการทดสอบมาทดลองประมาณคาสมประสทธกอนนาใชเกบจรง ซงถาหากจานวนแบบสอบถามไมพอใหเพมจานวนขอมลดวยการทาซ า การทดลองดงกลาวจะทาใหทราบถงปญหาในทางเศรษฐมตหรอแบบจาลองทใชในการศกษา หากพบปญหาในการประมาณคาจะดาเนนการแกไขปรบปรงแบบสอบถามหรอชดทางเลอกใหมกอนทจะดาเนนการเกบจรง

จากปญหาทเกดขน ผวจยจงตดสนใจใชการลงรหสแบบปกตภายใตเงอนไขทวา การเปลยนแปลงของระดบคณลกษณะมอทธพลตออรรถประโยชนของบคคลเทากนในทกๆ ระดบของการเปลยนแปลง ซงอาจจะไมสอดคลองกบความเปนจรงมากนก แตคาสมประสทธทไดยงคงมความนาเชอถอ และจากการพจารณาผลลพธทไดจากการประมาณคาสมประสทธ พบวา ทศทางและผลลพธทไดสอดคลองกบ สภาพความเปนจรงในระดบหนง และยงคงมความนาเชอถอในระดบทสามารถยอมรบได (พจารณาจากคาสถตการตดสนใจและเปอรเซนตการทานายถก) ผลการประมาณคาสมประสทธของแบบจาลองการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยดวยวธ MLE ทแสดงในตารางท 9 พบวา แบบจาลองดงกลาวมคา Log likelihood function เทากบ -1,212.75 และมคา R-squared และ R-squared adjusted ประมาณ 0.50 โดยแบบจาลองนสามารถทานาย การตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยของกลมตวอยางไดถกตองประมาณรอยละ 83.29

34

คาสถตการตดสนใจขางตนสะทอนใหเหนวา แบบจาลองดงกลาวมความแมนยาในการทานายคอนขางสง ในขณะทการทดสอบสมมตฐานทางสถต แสดงใหเหนวา เครองวดปรมาณน าฝนและสญญาณเตอนภย เปนตวแปรทมอทธพลตอการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภย ณ ระดบความเชอมนทางสถต รอยละ 99 สวนบคลากรทใชเฝาระวงมอทธพล ณ ระดบความเชอมนทางสถตรอยละ 95 สาหรบการม จดเฝาระวงเปนคณลกษณะเดยวทไมมอทธพลตอการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภย ณ ระดบความเชอมนทางสถตรอยละ 90 เครองวดปรมาณน าฝนและบคลากรทใชในการเฝาระวงมอทธพลตอการตดสนใจเลอกในทศทางตรงกนขาม หมายความวา การเปลยนแปลงระดบของคณลกษณะท งสองในทางทด ขนจะทาใหอรรถประโยชนทไดรบจากการเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยลดลง นนคอ ระดบของคณลกษณะทดขนดงกลาวไมสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดคมคากบเงนทจาย ในขณะทการมจดเฝาระวงและสญญาณเตอนภยสามารถลดความเสยงดงกลาวไดค มคามากกวา ดงน นการเปลยนแปลงทดขนของคณลกษณะดงกลาว จงมความสมพนธกบการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยในทศทางเดยวกน หรออาจกลาวไดวาการเปลยนแปลงทดขนของคณลกษณะดงกลาวทาใหกลมตวอยางมอรรถประโยชนเพมขนจากการลดความเสยงทจะสญเสยชวตอนเนองมาจากนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม จากการประมาณคาสมประสทธของคาความเตมใจทจะจายหรอตนทนการเฝาระวงและแจงเตอนภยเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม พบวา ตนทนการเฝาระวงและ แจงเตอนภยมอทธพลตอการตดสนใจเลอกในทศทางเดยวกน ณ ระดบความเชอมนทางสถตรอยละ 99 หมายความวา การเพมขนของคาความเตมใจทจะจายหรอตนทนการเฝาระวงและแจงเตอนภยทาใหกลมตวอยางมอรรถประโยชนเพมขน ทงนเพราะกลมตวอยางเชอวา วธการเฝาระวงหรอแจงเตอนภยทมตนทนทสงขนสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดมากกวา ดงนนกลมตวอยางจงเตมใจทจะจายเพมขนใหกบวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยทสามารถลดความเสยงไดดขน

ตารางท 9 ผลการประมาณคาสมประสทธของแบบจาลองการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม

ตวแปร สญลกษณ คาสมประสทธ t-statistic คาความเตมใจทจะจายเพอลดความเสยงทจะสญเสยชวต WTP 0.0387 23.584*** คณลกษณะทแสดงถงประเภทของเครองวดปรมาณนาฝน ATT1 -1.4796 -14.664*** คณลกษณะทแสดงถงการมจดเฝาระวง ATT2 0.0149 0.339 คณลกษณะทแสดงถงประเภทของสญญาณเตอนภย ATT3 0.6817 15.235*** คณลกษณะทแสดงถงประเภทของบคลากรทใชเฝาระวง ATT4 -0.2725 -2.508** Log likelihood function -1,212.75 R-squared (1-LogL(model)/LogL(other)) 0.4963 R-squared adjusted 0.4959 เปอรเซนตความแมนยาในการทานาย (รอยละ) 83.29

ทมา: จากการคานวณ

35

เมอพจารณาคาสมบรณ (Absolute value) ของราคาแฝง (Implicit price) ของคณลกษณะในวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมทกาหนดขน พบวา เครองวดปรมาณน าฝน มราคาแฝงสงสดถง 38.28 บาท รองลงมาไดแก สญญาณเตอนภยและบคลากรทใชในการเฝาระวงมราคาแฝง 17.64 และ 7.05 บาท ตามลาดบ สวนการมจดเฝาระวงมราคาแฝงนอยทสดเพยง 0.39 บาท (ดรายละเอยดในตารางท 10) ผลการประเมนขางตนสะทอนใหเหนวา เครองวดปรมาณน าฝนมความสาคญตอการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม ทงนเพราะปรมาณน าฝนทตกอยางตอเนองเปนตวแปรสาคญททาใหเกดน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม แตการเพมขนของตนทนหรอการเปลยนแปลงระดบคณลกษณะของเครองวดปรมาณน าฝนทดขนทาใหประชาชนมอรรถประโยชนจากการเฝาระวงและ แจงเตอนภยลดลง ซงสอดคลองกบคาสมประสทธของตวแปรเครองวดปรมาณน าฝนทมคา -1.4796 นนคอ กลมตวอยางเชอวา เครองวดปรมาณน าฝนทมคณภาพดขนไมไดมสวนทาใหความเสยงทจะสญเสยชวตลดลง เชน การมสถานตรวจวดปรมาณน าฝนทไดมาตรฐาน ใชเทคโนโลยขนสง และมราคาสง ไมสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดดไปกวาการมเครองวดปรมาณน าฝนททาขนเอง หรออาจกลาวไดวา การลงทนในเครองวดปรมาณน าฝนทแพงขนไมสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดคมคากวา การลงทนในสญญาณเตอนภยทดขน เปนตน

ตารางท 10 คาสมบรณของราคาแฝงของคณลกษณะตางๆ ในวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยนาปา ไหลหลากและดน/โคลนถลม

คณลกษณะของวธการเฝาระวงและแจงเตอนภย ราคาแฝง (บาท) 1. เครองวดปรมาณนาฝน 38.28 2. สญญาณเตอนภย 17.64 3. บคลากรทใชในการเฝาระวง 7.05 4. การมจดเฝาระวง 0.39

ทมา: จากการคานวณ

ผลการประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตดวยแบบจาลองการตดสนใจเลอกวธการเฝาระวง

และแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม พบวา โดยเฉลยแลวกลมตวอยางเตมใจทจะจายเงนจานวน 122.77 บาท/ครวเรอน/ป เพอลดความเสยงทจะสญเสยชวตลงรอยละ 44.64 ของกรณปกต (หรอลดลงจาก 1/10,000 เปนประมาณ 1/20,000) (ผลลพธทไดคอนขางใกลเคยงกบกรณการประเมนดวยวธการ Non-parametric และในทนไดเปลยนหนวยจากบคคลเปนครวเรอนเชนเดยวกน ซงไดอธบายเหตผลไวแลวในหวขอของประเมนดวยวธการ Non-parametric) จากผลลพธดงกลาว ทาใหทราบวากลมตวอยางมมลคาของชวตเชงสถตเฉลยประมาณคนละ 550,080 บาท/คน/ป ดงนนเมอกาหนดอตราคดลดทรอยละ 4 และ ใหแตละคนมระยะเวลาทยงคงมชวตอยเทากน คอ 35 ป มลคาของชวตเชงสถตของบคคลหนงภายใต ขอสมมตดงกลาว ณ มลคาปจจบนจะมคาเฉลยเทากบ 18.51 ลานบาทตอคน (ดรายละเอยดในตารางท 11)

36

ตารางท 11 มลคาของชวตเชงสถตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมทประเมนดวยแบบจาลองทางเลอกทเรยกวา Conditional logit models

วธการเฝาระวง และแจงเตอนภยท

สามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตได (รอยละ)

ความเตมใจทจะจาย (บาท/ครวเรอน/ป)

มลคาของชวตเชงสถต (บาท/คน/ป)

1 30.00 81.47 543,108 2 49.75 148.61 597,409 3 42.50 100.11 471,129 4 40.00 55.26 276,278 5 47.50 91.36 384,658 6 47.25 159.94 677,002 7 47.25 69.49 294,126 8 22.50 15.06 133,844

คาเฉลย 44.64 122.77 550,080 ทมา: จากการคานวณ.

ผลประเมนมลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตอนเนองมาจากการอาศยอยในพนเสยงภยน าปา ไหลหลากและดน/โคลนถลม ทง 2 วธการ พบวา วธการทงสองใหมลคาของชวตเชงสถตทใกลเคยงกน เปนการสะทอนใหถงความคงเสนคงวา (Consistency) ของแนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถต จากขางตนจะเหนวา ประชาชนทอาศยในพนทเสยงภยดงกลาว เตมใจทจะจายเพอลดเสยงทจะสญเสยชวตดวยการสนบสนนใหมการเฝาระวงและแจงเตอนภย โดยกลมตวอยางกวารอยละ 64.63 จะใชเงนจาก เงนสะสม/เงนเกบเผอฉกเฉนมาใชจายในการสนบสนน ในขณะทกลมตวอยางอกรอยละ 31.18 จะนาเงน มาจากการลดคาใชจายฟ มเฟอย เชน ลดการดมสรา เปนตน มกลมตวอยางเพยงเลกนอยทจะหยบยม เพอนบาน/ญาตพนอง หรอลดคาใชจายในการอปโภค/บรโภคของตนเองลง สาหรบวธการดแลเงนทจะนาไปใชในการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม พบวา กลมตวอยางกวารอยละ 86.12 เหนควรใหมการจดตงกองทนเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมมากกวา ทจะใหคณะกรรมการหมบาน หรอองคการบรหารสวนตาบล หรอผใหญบาน หรอมสเตอรเตอนภยเขามาดแลเงน (ดรายละเอยดในตารางท 12)

37

ตารางท 12 แหลงทมาของเงนและวธการดแลเงนทนาไปใชในการเฝาระวงและแจงเตอนภยนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลม

แหลงทมาของเงน สดสวน (รอยละ)

วธการดและเงน สดสวน (รอยละ)

1. เงนสะสม/เงนเกบเผอฉกเฉน 64.63 1. จดตงกองทนเฝาระวงและแจงเตอนภย 86.12 2. ลดคาใชจายในสนคาฟมเฟอย เชน สรา เปนตน 31.18 2. คณะกรรมการหมบาน 8.90 3. ยงไมทราบแหลงทมาของเงน 2.10 3. องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) 2.49 4. ลดคาใชจายในการอปโภค/บรโภค 1.70 4. ผใหญบาน 2.23 5. หยบยมเพอนบาน/ญาตพนอง 0.39 5. มสเตอรเตอนภย 0.26

ทมา: จากการคานวณ

นอกจากนยงพบวา กลมตวอยางกวารอยละ 80 ยนดสนบสนนเครอขายเฝาระวงและแจงเตอนภย

น าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยเตมใจทจะจายเงนเพอสนบสนนเครอขายดงกลาวอยางนอยปละ 115 บาท/ครวเรอน/ป เนองจากตองการความปลอดภยและเชอวาการเฝาระวงและแจงเตอนภยทดสามารถ ลดความเสยงทจะสญเสยชวตจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมได สวนครวเรอนทไมเตมใจทจะจาย เพอสนบสนนสวนใหญใหเหตผลวา ไมมเงนในการสนบสนนเครอขายดงกลาว แตยนดใหความรวมมอกบเครอขายในการเฝาระวงและแจงเตอนภย เปนทนาสงเกตวา มครวเรอนอกจานวนหนงประมาณรอยละ 9 ของกลมตวอยาง ไมแนใจและไมเชอวาการเฝาระวงและแจงเตอนภยสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตจากนาปาไหลหลากและดน/โคลนถลมได

5. การอภปรายผลและขอควรระวง

มลคาของชวตเชงสถตทไดจากการศกษานเปนมลคาขนตา และอาจมคาตากวากรณศกษาในพนทหรอกลมตวอยางอนๆ เนองจากประชาชนทเปนกลมตวอยางสวนใหญเปนชาวไทยภเขาทมฐานะยากจน และ มรายไดไมแนนอน นอกจากนประชาชนโดยสวนใหญคดวา การลงทนในการเฝาระวงและแจงเตอนภยทมมลคาตา เชน การลงทนในเครองวดปรมาณน าฝนมาตรฐาน และการเสยสละเวลาเพยงเลกนอยของคนในชมชนเพอเฝาระวงในชวงฤดฝน เปนตน สามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดสงพอๆ กบการลงทน ในระบบเตอนภยอตโนมต หรอสถานตรวจวดปรมาณน าฝนอตโนมตทมมลคาสง ดงนนมลคาของชวต เชงสถตทไดจากการศกษาจงเปนเพยงมลคาของความเสยงขนตาทประชาชนในพนทเสยงภยประเมนใหกบตนเอง ภายใตสถานะทางเศรษฐกจและสงคมปจจบน มลคาทประเมนไดจงไมใชมลคาของชวตทแทจรง ของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยดงกลาว ซงอาจจะมมลคาสงกวาน นอกจากน จากการศกษาพบขอสงเกตบางประการทจะเปนขอเสนอแนะสาหรบผสนใจทตอง การนาวธการประเมนมลคาของชวตเชงสถตไปประยกตใชในการศกษาอนๆ ตอไป ดงน

38

ก. ตนทนของวธการลดความเสยงทจะสญเสยชวต จะเปนปจจยทมความสาคญมากกวาปจจยอนๆ เมอประชาชนตองตดสนใจเลอกวธการจดการความเสยง เพราะตนทนดงกลาวมกแปรผนตรงกบระดบการลดลงของความเสยง

ข. ตนทนของวธการลดความเสยงมกจะมคาสงกวาอรรถประโยชนทประชาชนจะไดรบ จงทาใหคาความเตมใจทจะจายเพอสนบสนนนอยกวาตนทนทจะเกดขนจรง ความแตกตางนเปนขอมลทสามารถนาไปสการจดการและนโยบายสนบสนนทเหมาะสมในการลดความเสยงได หรอเปนการสะทอนใหเหนถงนโยบายการลงทนของภาครฐทสงเกนความจาเปนหรออรรถประโยชนทไดรบ

ค. จากการศกษานทดสอบใหเหนวา วธการ Non-parametric และ Parametric (Conditional logit models) จะใหคาเฉลยของมลคาของชวตเชงสถตใกลเคยงกน คอ 532,498 และ 550,080 ลานบาท/คน/ป ตามลาดบ สะทอนใหเหนวา แนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถตมความคงเสนคงวา ขอมลทพบ จงนาจะสามารถนาไปใชสนบสนนการตดสนใจเชงนโยบายไดในระดบหนง

ง. จากทพบวา เครองวดปรมาณน าฝนเปนคณลกษณะทสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตได มากทสด และคณลกษณะนมราคาแฝงสงถง 38.26 บาท (เปนคาสมบรณ) คดเปนรอยละ 60.00 ของราคาแฝงทงหมด สะทอนนยวา คณลกษณะของวธการลดความเสยงทจะสญเสยชวตไดสงกมกจะมราคาแฝงสงดวย ทงยงเปนคณลกษณะทมอทธพลตอการตดสนใจสงดวย

จ. หากประชาชนมความตระหนกและรบรถงความเสยงทจะสญเสยชวตจากเหตการณตางๆ ประชาชนมกเตมใจทจะจายสนบสนนในการลดความเสยง โดยจะนาเงนออมหรอลดคาใชจายฟ มเฟอยตางๆ มาใชจายสนบสนน ประชาชนยงเหนวาควรจดตงกองทนขนมาบรหารเงนทเกบไดแทนการบรหารโดยบคคลหรอองคกรทมอยเดม

ฉ. หากคาดวากลมตวอยางแตละคนจะมอายขยแตกตางกนมาก การใชวธการประเมนมลคาของชวตเชงสถต ดจะไมสมเหตสมผลทจะนามาใช กรณนควรหนไปใชวธการประเมนมลคาความเสยหาย อนเนองมาจากการตายกอนวยอนควร (Value of Years of Life Lost: YOLL) แทน

นอกจากขอสงเกตขางตนแลว การศกษาครงนทาใหเขาใจและทราบถงขอควรระวงบางประเดน เมอมการนาแบบจาลองทางเลอกมาใชในการประเมนมลคา ซงสามารถสรปประเดนขอควรระวงทสาคญ พอสงเขปไดดงน

ก. การกาหนดคณลกษณะและระดบของคณลกษณะ จะตองสอดคลองกบประเดนปญหาวจย และสงทตองการประเมน โดยการเลอกหรอกาหนดคณลกษณะทนามาใชในแบบจาลองหรอออกแบบทางเลอกจะตองเปนคณลกษณะทมอทธพลตอการตดสนใจ และสามารถเหนหรอเขาใจไดงาย ไมซบซอนหรอยากตอการเขาใจของผตอบ (กลมตวอยาง) สวนการกาหนดระดบของคณลกษณะจะตองมความแตกตางกน มากพอทจะทาใหผตอบหรอกลมตวอยางมอรรถประโยชนทแตกตางกน แตอยางไรกตามเมอกาหนด

39

คณลกษณะหรอระดบของคณลกษณะเสรจแลวควรนาไปทดสอบหรอสอบถามกลมประชากรทใชในการศกษา และควรมการออกแบบใหงายตอการเขาใจ เชน การใชรปสอความหมายของระดบคณลกษณะ เปนตน

ข. การกระจายของแบบสอบถามและชดทางเลอก จะตองมสดสวนหรอจานวนของผตอบ ในแตละชดทางเลอก หรอความแปรปรวนของการเลอก หรอระดบของคณลกษณะทสามารถนามาใช ในการประมาณคาสมประสทธได สดสวนของแบบสอบถามและชดทางเลอก อาจกาหนดจากการนาขนาดของกลมตวอยางหารดวยชดทางเลอกทใชในการสารวจ และในการเลอกแบบสอบถามหรอชดทางเลอก มาใชในการสมภาษณควรมลกษณะการเลอกทเกดขนอยางสม โดยแบบสอบถามและชดทางเลอกท กาหนดขนมโอกาสถกเลอกเทาๆ กน แตอยางไรกตามหากตองการใหผตอบหรอกลมตวอยางตอบมากกวา 1 ครง กสามารถทาได และยงทาใหมขนาดของกลมตวอยางเพมขน ซงจากการศกษาครงน พบขอสงเกต บางประการวา การตอบในแตละครงของผตอบคนเดยวกนมความคดและการตดสนใจเลอกทแตกตางกน (เปนไปตามทฤษฏอรรถประโยชนทเกดขนอยางสม) โดยการตดสนใจครงทสองของผ ตอบหรอ กลมตวอยางดเหมอนจะสมเหตสมผลหรอมเหตผลมากกวาครงอนๆ แตควรระวงความเอนเอยงทเกดขนจากการใชขอมลจากการตอบ หรอการตดสนใจในครงแรก หรอขอมลจากทางเลอกทนาเสนอกอนหนา

ค. ควรมการทดสอบแบบสอบถามและชดทางเลอกกบกลมประชากร เพอทดสอบวา กลมประชากรมความเขาใจคาถาม และคณลกษณะตางๆ ในทางเลอกหรอไม และสอดคลองกบความเขาใจของผวจยหรอไม ในขณะททดสอบแบบสอบถามและชดทางเลอก ควรมการปรบปรงอยเสมอจนมนใจวา สามารถใชแบบสอบถามดงกลาวไดแลว จงนาแบบสอบถามทปรบปรงแกไขแลวไปทดสอบกบ กลมประชากรทสนใจศกษาประมาณ 25-30 ตวอยาง กอนทจะนามาวเคราะหดวยเครองมอทางเศรษฐมต เพอตรวจสอบวา สามารถใชแบบจาลองหรอวธการทกาหนดไดหรอไม

ง. กอนทจะใหกลมตวอยางเลอกทางเลอกจากชดทางเลอกทใหไว ผวจยควรมการใหขอมลเพมเตมเกยวกบสงทจะประเมน อยางเชนในกรณศกษานผสมภาษณจะตองแสดงรป และอธบายถงการเกดน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม เพอใหผตอบหรอกลมตวอยางมขอมลทเปนพนฐานเดยวกนในการประกอบการตดสนใจเลอกทางเลอก และปองกนความเอนเอยงทเกดจากการมขอมลหรอประสบการณ ทไมเทากนของผตอบ

จ. เมอไดผลการศกษาหรอภายหลงจากการวเคราะหและประมวลผลแลว ควรมการเปดรบฟงและอภปรายผลลพธทได รวมท งการตรวจสอบในระดบรายละเอยด เชนในการศกษานพบวา หนวยของ กลมตวอยางทใชแมวาจะกาหนดเปนบคคลในขนตอนแรกของการออกแบบการวจย แตการสมตวอยางไดมาซงตวแทนของครวเรอน จงทาใหคาตอบทไดอาจเปนหนวยของครวเรอน ดงนนจงตองมการปรบปรงใหสอดคลองและใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสด รวมทงการลดความเอนเอยงทเกดขนจากการตอบคาถามของผตอบหรอกลมตวอยาง

40

6. สรปและขอเสนอแนะ

บทความนนาเสนอแนวทางการประยกตแบบจาลองทางเลอกและแนวคดการประเมนมลคาของชวต เชงสถตมาใชในการประเมนหามลคาของความเสยงทจะสญเสยชวตของประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม โดยหวงวาผลการศกษาทไดจะเปนสวนหนงในการผลกดนและสนบสนนใหมการนาแบบจาลองทางเลอกและแนวคดการประเมนมลคาของชวตเชงสถตมาใช แพรหลายมากขน โดยเฉพาะในกรณของการประเมนมลคาของสงแวดลอม และโครงการตางๆ ทมผลกระทบตอชวตและสขภาพของประชาชน เพอใหการพจารณาตดสนใจเลอกโครงการสามารถครอบคลมถงผลประโยชนทเกดขนกบประชาชนไดมากทสด

ผลการศกษาครงน พบวา ประชาชนทอาศยอยในพนทเสยงภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมเตมใจทจะจายประมาณ 118-123 บาท/ครวเรอน/ป เพอลดโอกาสทจะสญเสยชวตจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมจาก 1/10,000 เปน 1/20,000 ซงคดเปนมลคาของชวตเชงสถตเฉลยประมาณ 0.53-0.55 ลานบาท/คน/ป หรอคดเปนมลคาปจจบนของบคคลไดประมาณ 17.92-18.51 ลานบาท/คน (ณ อตราคดลดรอยละ 4 และกาหนดใหแตละคนมระยะเวลาทยงคงมชวตอยเทากน คอ 35 ป)

ประชาชนทเปนกลมตวอยางยนดสนบสนนเครอขายการเฝาระวงและแจงเตอนภยน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลมภายในชมชนทตนเองอาศยอย และเชอวาการสนบสนนเครอขายจะทาใหสามารถลดความเสยงทจะสญเสยชวตได จากการศกษายงพบอกวา การสนบสนนทางการเงนจากประชาชนตากวาตนทนทจะเกดขนจรง จงมความจาเปนทภาครฐจะตองเขามาใหการสนบสนนงบประมาณบางสวนแกกองทนเฝาระวงฯ ในชมชนทตงอยในพนทเสยงภย หรอหากพจารณาในอกมมมองหนงกคอ การลงทนในวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยของภาครฐมมลคาสงกวาอรรถประโยชนทประชาชนไดรบจากวธการเฝาระวงและแจงเตอนภยดงกลาว

จากการศกษายงสะทอนใหเหนวา ภาครฐควรหลกเลยงการลงทนเกยวกบเทคโนโลยเครองวดปรมาณน าฝน หรอการพฒนาหรอตดตงเครองวดปรมาณน าฝนอตโนมตในพนทเสยงภย เนองจากการลงทนดงกลาวไมไดสรางความเชอมนใหกบประชาชนวา การมเครองมอททนสมยขนจะทาใหมโอกาสรอดชวตเพมขน แตเหนวาควรใชเครองวดปรมาณน าฝนธรรมดาททาขนใชเอง แตภาครฐควรใหความสาคญกบสญญาณเตอนภยทสามารถแจงเตอนภยไดครอบคลมพนททงหมดภายในหมบานทอยในพนทเสยงภย

ในการศกษานอยภายใตขอสมมตวา ทกคนมจานวนปทมชวตอยเทากน ในอนาคตควรไดทดลองวธการประเมนมลคาความเสยหายอนเนองมาจากการตายกอนวยอนควร ซงสามารถสมมตใหจานวนปทยงมชวตอยแตกตางกน แลวนาผลการศกษามาพจารณาปรบปรงแนวทางการประเมนตอไป การศกษาลกษณะนสามารถนาไปประยกตไดในเหตการณอนๆ ทจะสงผลตอชวตและสขภาพของประชาชน อาท ผลกระทบตอประชาชนทอาศยอยนอกพนทเสยงภย แตเปนกลมทไดรบผลกระทบโดยตรงจากน าปาไหลหลากและดน/โคลนถลม เชน ผทอาศยอยในตวเมองทอยใกลกบพนทเสยงภย เปนตน

41

เอกสารอางอง

กรมทรพยากรธรณ. 2549. ดนถลม (Online). www.dmr.go.th/geohazard/landslide/landslide_definition.htm (19 ตลาคม พ.ศ. 2549).

คณาลกษณ คนธารราษฎร. 2539. การประเมนตนทนทางเศรษฐศาสตรของโรคมะเรงปอดทเกยวของกบ การสบบหร. วทยานพนธเศรษฐศาสตรมหาบณทต สาขาเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

จฑาทพ อาธรพรรณ. 2544. การวเคราะหตนทนของการผาตดเปลยนขอเขาเทยมในโรงพยาบาลเลศสน. วทยานพนธเศรษฐศาสตรมหาบณทต สาขาเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นพนธ พวพงศกร และคณะ. 2548. โครงการวจย “วจยพฒนารปแบบเพอการปองกนการดมสรา และเครองดมแอลกอฮอล” ไดรบการสนบสนนจาก สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.).

เยาวเรศ ทบพนธ. 2551. การประเมนโครงการตามแนวทางเศรษฐศาสตร. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

อครพงศ อนทอง. 2550. คมอการใชโปรแกรม LIMDEP เบองตน: สาหรบการวเคราะหทางเศรษฐมต. สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. (เอกสารอดสาเนา)

Blamey, R.K., J.W. Bennett, J.J. Louviere and M.D. Morrison. 1996. “A comparison of stated preference techniques for estimating environmental values.” Choice Modeling Research Report No 1. University of New South Wales, Canberra, Australia.

Bleichrodt, H. and J. Quiggin 1999. “Life-cycle preferences over consumption and health: when is cost-effectiveness analysis equivalent to cost-benefit analysis?” Journal of Health Economics, 18 (6): 681-708.

Bradley, M. 1988. “Realism and adaptation in designing hypothetical travel choice concepts.” Journal of Transport Economics and Policy 22(1): 121-137.

Broome, J. 1985. “The economic value of life.” Economica 52 (207): 281-294. Cooper, B.S. and D.P. Rice. 1976. “The economic cost of illness revisited.” Social Security Bulletin

39 (2): 21-36. Drèze, J.H. 1962. “L’utilité social d’une vie humaine.” Revue Française de Recherche Opérationelle

6 (23): 93-118. cited M.H. Jones-Lee, 1987. “The economic value of life: a comment.” Economica 54 (215): 397-400.

Greenberg D., A. Bakhai, P.J. Neumann and D.J. Cohen. 2004. “Willingness to pay for avoiding coronary restenosis and repeat revascularization: Results from a contingent valuation study.” Health Policy, 70 (2): 207-216.

42

Greene, W.H. 2007. LIMDEP Version 9.0: Econometric Modeling Guide Volume 2. New York: Econometric Software, Inc.

Grüne-Yanoff, T. 2009. “Mismeasuring the value of statistical life.” Journal of Economic Methodology 16 (2): 109-123.

Hartunian, N.S., C.N. Smart and M.S. Thompson. 1980. “The incidence and economic costs of cancer, motor vehicle injuries, coronary heart disease, and stroke: a comparative analysis.” American Journal of Public Health 70 (12): 1249-1260.

Jones-Lee, M.W. 1987. “The economic value of life: a comment.” Economica 54 (215): 397-400. Keeler, E.B. 2001. “The value of remaining lifetime is close to estimated values of life.” Journal of

Health Economics 20 (1): 141-143. Lancaster, K. 1966. “A new approach to consumer theory.” Journal of Political Economy 74 (1): 132-157. Landefeld, J.S. and E.P. Seskin. 1982. “The economic value of life: linking theory to practice.” American

Journal of Public Health 72 (6): 555-566. Lee, E.M. and D.K.C. Jones. 2004. Landslide Risk Assessment. London: Thomas Telford Publishing. McFadden, D. 1974. “Conditional logit analysis of qualitative choice behavior.” In P. Zarembka (ed.).

Frontiers in Econometrics. New York: Academic Press, 105-142. Rice, D.P. 1967. “Estimating the costs of illness.” American Journal of Public Health 57 (3): 424-440. Schelling, T.C. 1968. “The life you save may be your own.” In S.B. Chase, Jr. (ed.). Problems in Public

Expenditure Analysis. Washington, DC: The Brookings Institution, 127-162. cited A.M. Colman, 2006. “Thomas C. Schelling’s psychological decision theory: introduction to a special issue.” Journal of Economic Psychology 27 (5): 603-608.

Viscusi, W.K. 1993. “The value of risks to life and health.” Journal of Economic Literature 31 (December 1993): 1912-1946.

Viscusi, K. and J.E. Aldy. 2003. “The value of a statistical life: a critical review of market estimates throughout the World.” Journal of Risk and Uncertainty 27 (1): 5-76.

Zhai, G. 2006. “Public preference and willingness to pay for flood risk reduction.” In S. Ikeda, T. Fukuzono, and T. Sato. (eds.). A Better Integrated Management of Disaster Risks: Toward Resilient Society to Emerging Disaster Risks in Mega-cities, TERRAPUB and NIED, 57-87.

43

ภาคผนวก (แบบสอบถามทใชในการศกษา)

44

45

46

47

48

49

50

51

52