publication 38 · 2017-11-28 · 4 ingn ifi ikwi gufatwa agatabu karimwo n’amafoto 5 1. kugira...
TRANSCRIPT
Publication 38
INGENE IFI ZIKWIYE GUFATWAAgatabu karimwo n’amafoto
CREDITSIllustrations : Gabriel MorinMise en page : Shirley Chan
FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONSIOC-SmartFish Programme, Mauritius, 2016
INGENE IFI ZIKWIYE GUFATWA - Agatabu karimwo n’amafotoSF-FAO/2016/38
Les appellations employées et la présentation de données dans ce produit de l’information n’impliquent de la part de l’Organisation des Nations Unies pour l’alimentation et l’agriculture (FAO) aucune prise de position quant au statut juridique ou au stade de développement des pays, territoires, villes ou zones ni de leurs autorités, ni quant au tracé de leurs frontières ou limites. La mention de sociétés déterminées ou de produits de fabricants, qu’ils soient ou non brevetés, n’entraîne, de la part de la FAO, aucune approbation ou recommandation desdits produits de préférence à d’autres de nature analogue qui ne sont pas cités.
Les opinions exprimées dans ce produit de l’information sont celles de (des) l’auteur(s) et ne reflètent pas nécessairement les vues de la FAO.
© FAO 2016
La FAO encourage l’utilisation, la reproduction et la diffusion des données contenues dans ce produit d’information. Sauf indication contraire, les données peuvent être copiées, téléchargées et imprimées pour toute étude, recherche ou enseignement privé, ou pour utilisation dans des produits ou services non commerciaux, à la condition qu’il soit fait mention qu’il s’agit d’une émanation de la FAO détentrice des droits d’auteur et que la responsabilité de la FAO ne soit impliquée de quelque manière que ce soit dans les points de vue, les produits ou les services des utilisateurs.
Toute demande pour les droits de traduction et d’adaptation, ainsi que pour la revente et autres droits d’utilisation à des fins commerciales doit être adressée à www.fao.org/contact-us/licence-request ou à [email protected]
Les produits de l’information de la FAO sont disponibles sur le site Internet de la FAO (www.fao.org/publications) et peuvent être achetés à travers [email protected]
1. Kugira isuku .......................................................................................... 4
2. Itegure imbere yo kuja kuroba ................................................................ 6
3. Ku bwato : ikoreshwa ry’amasandugu ....................................................... 8
4. Gupakurura ifi no kuzipima ...................................................................... 10
5. Kwitegurira guhingura ifi ......................................................................... 12
6. Uburyo bwo guhingura ifi ....................................................................... 14
7. Gutekera no gushingura ......................................................................... 18
8 Gutekera ............................................................................................... 20
9. Gukura ibintu mu kibanza kimwe ukabijana ahandi ..................................... 21
EGO OYA
IBIRIMWO
Ingene ifi zikwiye gufatwa4 5Agatabu karimwo n’amafoto
1. KUGIRA ISUKU
4 Igitambara co mu mutwe
4 Itaburiya
4 Impuzu z’isuku
1.1. Umuntu wese
Karaba igihe cose uvuye mu kazu ka surwumwe n’imbere yo gukora ku bikoresho canke ivyo ugomba guhingura
1.2. Abahinguzi
8 Nta nzara ndende8 Nta mpeta, nta mahereni 8 Nta miringa, nta saha8 Nta ntoke z’umwanda
4 Ca inzara4 Kura vereni ku nzara4 Karaba neza imbere yo guhingura ifi4 Karaba neza uhejeje guhingura ifi
Ingene ifi zikwiye gufatwa6 7Agatabu karimwo n’amafoto
2. ITEGURE IMBERE YO KUJA KUROBA2.1. Itwararike na ntaryo isuku ry’ubwato n’ibikoresho vyo kuroba
2.2. Kwikingira impanuka Itwaze na ntaryo agakoti mbuzakwibira n’ifirimbi
2.3. Gutunganya umwanyaUbwato butegerezwa gusubira aho mwabukuye kw’isaha mwumvikanye mu kigenda
Taha imbere y’uko izuba riseruka
Ku mugoroba : Kugenda
2.4. Raba igihe gitegekanijwe
Ingene ifi zikwiye gufatwa8 9Agatabu karimwo n’amafoto
3. KU BWATO : IKORESHWA RY’AMASANDUGU3.1. Koresha amasandugu atameneka ya plastic, atobaguye,
y’isuku kandi yoroshe gufata
20cm
Kumijagira amazi kugira igitambara kigume gipfutse
Isandugu ntiyuzuye : ifi ntizononekara
Amasandugu arashobora kugerekerana kugira ifi
ntizononekareAmasandugu atobaguye atuma amazi
asohoka akava mw’isandugu
Ibigopo biragoye gufata Ifi ari nyinshi cane zirononekara Ibigopo ntibishobora kugerekerana
Amazi ntashobora kuvamwo
Murashobora kugereke-ranya amasandugu ariko itwararike kutayuzuza cane
Ibitoro n’amavuta bitegerezwa gutandukanywa n’ifi
3.2. Ikoreshwa ry’amasandugu mu bwatoNtimugashire ifi ku mbaho z’ubwato ziri gusa
Ingene ifi zikwiye gufatwa10 11Agatabu karimwo n’amafoto
4.2. Gupima ifiBiroroshe gukoresha amasandugu mu gupima ifi kurusha gukoresha ibigopo
Itwararike na ntaryo isuku ry’umubiri ry’abapima n’abaterura amasandugu
Koresha amasandugu mu gupima kandi mubigirire ahantu horoshe kwoza
4. GUPAKURURA IFI NO GUZIPIMA 4.1. Mushitse aho mupakururira ifiKura amasandugu mu bwato mwitonze muyashire i musozi, kandi ntihagire ifi musesa hasi
4.3. Gupima kugira umenye agaciro n’ibeyi y’ifi wafasheIfi zivyibushe kandi zigororotse ni zo zifise agaciro kanini, zikwiye rero gutandukanywa n’izindi kugira zibe ari zo zihingurwa
4 Ni nziza zirabereye guhingurwa
8 Zikwiye guhabwa inkoko
Amaso ategerezwa kuba akeye, ntabe afise ivyijiji canke ngo abe acokeye
Amagage y’ifi imeze neza aratukura, ntasa n’ikivuvu
Umubiri utegerezwa kuba uremye, ukeye kandi ntube uriko ivyondo
Ingene ifi zikwiye gufatwa12 13Agatabu karimwo n’amafoto
5. ITEGURIRE GUHINGURA IFI
If needed, wash it and sort it. Always use clean/ fresh sea waterto wash the fish to remove dirt or other foreign matter.
Isuku ry’umubiri Ubwato n’ibikoresho
vy’isuku
Amasandugu atuzuye cane
kandi atobaguye
Ifi zirobanuye
Nta suku Ubwato n’ibikoresho
nta suku bifise
Amasandugu canke ibigopo biruzuye cane kandi ntibitobaguye
Amafi ntarobanuye
1 2 3 4
Gusobanura ifi n’iminwe
isukuye
Kuzironga n’amzi meza
Ifi irashobora guhingurwa!
5.1. Mu nyuma y’izo ntambwe zine ifi iba imeze neza kugira ihingurwe 5.2. Uburyo bune bwo guhingura ifi *
5.3. Gukinga impanuka mu gihe co guhingura ifi
Kuziteka mu mazi
Kuzumisha Kuziteka mu mavuta
Kuziyiga
Gumiza amazi n’umusenyi hafi vyo gukoresha mu gihe hoba
ingorane
Gumiza hafi umufuniko wo guhagarika umucanwa uvuye ku
mavuta biramutse bishitse
Niwame ufise ibishobora kugufasha mu gihe hogira uwuturirwa n’umucanwa
canke amazi ashushe
*Détailles pp. 14-15-16-17
Ingene ifi zikwiye gufatwa14 15Agatabu karimwo n’amafoto
6. UBUHINGA BWO GUHINGURA IFI6.1. Kuziteka mu maziUbushuhe butuma imigera yose iri mw’ifi ipfa
Shira umunyu mu mazi uyitekesha
Kugira ukoreshe inkwi nke, koresha umwuka mu guteka
Ifi itetse mu mazi utegerezwa guca uyireka igahora n’ingoga. Ihiye, ntuyishireko umwanda, yikoreko ufise iminwe myiza gusa
Guteka upfundikiye bituma ubushuhe budatakara kandi
ivyo utetse bigasha n’ingoga kandi neza
Lid
Koresha indobo ya plastic kandi ntuyuzuze cane
Koresha ubuyungiro buri n’isuku. Fata neza ubuyungiro bwawe : zibira intoboro bwoba bufise udatevye
... Koresha iminwe isukuye na ntaryo!
Koresha ubuyungiro buhagurutse kugira ibikoko (inyoni, imbwa, …) n’inkungugu ntibikwononore umwimbu. Ifi zawe zikingire n’imvura.
Si vyiza ko ico wafukishije gikora kw’ifi
Ntukore kw’ifi ufise iminwe icafuye, ntucire hafi yazo...
6.2. Kwumisha ifiKwumisha ifi ni uburyo bwiza kandi bworoshe bwo kuyikuramwo amazi ukoresheje ubushuhe bw’izuba
Ingene ifi zikwiye gufatwa16 17Agatabu karimwo n’amafoto
• Koresha amavuta y’isuku: za urahindura amavuta kandi ukure imicafu iri musi ukoresheje akayungiro keza
• Hindura amavuta atarahindura ibara ngo yirabure canke ase n’ikivuvu
• Amavuta mabi afise ingaruka ku gaciro k’ifi yahinguwe no ku magara y’abantu
6.3. Guteka ifi mu mavuta• Ni vyiza gukorera ahantu hasakaye mu gihe hariho
akayaga gakwiye
• Koresha amavuta yagenewe gukinjika gusa (amavuta y’imoteri canke ayandi mavuta atari ayo gukinjika arimwo ubumara bubi)
6.4. Kuyiga• Koresha inkwi mu kurondera
umwotsi
• Ntuyige ifi igihe kirenga igikenewe
• Bikenewe hindukiza ifi mu gihe co kuziyiga kugira zishe neza impande zose
• Ifi iyize neza igira ibara risa n’umuhondo, ntiyirabura canke ngo ise n’umunyota
Akayaga Gukaranga
Ifi ikaranze
Yoze
Amavuta acafuye
Ntuyakoreshe
AMAVUTA Y’IMOTERI
AMAVUTA YO GUKINJIKA
AMAVUTA Y’IMOTERI
Amazi Umusenyi
Ingene ifi zikwiye gufatwa18 19Agatabu karimwo n’amafoto
7.1. Suzuma ifi zawe neza imbere yo kuzitekera
• Kuramwo ifi zifise ibara ribi n’izazigiye uzigaburire inkoko
• Kuramwo ibintu vy’ivyaduka vyose – nk’umusenyi, amabuye - ubite kure
• Mu gihe hoba harimwo ibintu vy’ivyaduka vyinshi canke ifi zononekaye, iyumvire ico ukwiye gusuzuma canke gukora neza kuruta
Vyoba vyavuye ku gukorakora ifi ufise iminwe
idasukuye canke amazi?
Ifi zoba zononekaye kubera zari zuzuye cane zikagundana
mu ndobo?
Ifi zoba zahiye zikarenza mu
mavuta?
Ibintu vy’ivyaduka vyononye ifi
Ifi nziza zikwiye gutekerwa
7. GUTEKERA NO GUSHINGURA IFI7.2. Udufuko duto-duto ni two
twiza ku gutekera ifi • Agafuko gato ni ko keza kugira ifi ntizigundane
ndo zononekare musi
• Udufuko dukwiye gupima ibiro biri munsi ya 20
7.3. Gushingura ifi• Mu gihe ifi zawe uzibika
mu kigangara, fata ingingo zose zikenewe kugira ubuze imbeba n’inyenzi kwinjirayo. Suzuma ico kibanza imisi yose.
• Ntugakoreshe imiti mu kibanza ubikamwo ifi. Shiraho ikimenyetso kivuga kiti “Ububiko bw’ibifungurwa gusa”. Kirazira kuhashira imiti
50 kg 20 kg
Ingene ifi zikwiye gufatwa20 21Agatabu karimwo n’amafoto
8. GUTEKERAIvyerekeye gutekera ifi
• Gutekera ifi neza ni ngirakamaro mu kugumya agaciro k’ifi zahinguwe igihe kirekire
• Tekera kandi mwugaranire ifi mwahinguye mu bintu vyugara neza ata muyaga zinjira, bibonerana, bisubira kwugarika uvyuguruye, bihagarara canke ibikopo
• Raba neza ko wugaye neza
Ivyandiko vyerekana ko uwahinguye ifi akurikiza amategeko ajanye n’agaciro hamwe n’isuku
Raba neza ko washizeko umwidondoro, uko ibitekeye bingana, ibirimwo, agaciro mu vyerekeye ingaburo, igiciro n’umusi vyatekereweko n’igihe bitorenza kugira bikoreshwe
MUKENE
Ifi zarobwe [ikibanza]Uburemere: 100 gIbirimwo:Zatekewe [itariki]Zikwiye gukoreshwa imbere ya [itariki]
LOGO
• Itwararike ko ivyo utwaye biguma vyumutse
• Koresha ikamyo y’isuku
• Hakenewe gukurikizwa ingingo zimwe no mu kubibika (ntihagire ibindi bintu ushira muri iyo kamyo, itwararike isuku), amabarabara mabi arashobora gutuma ibintu vyononekara.
• Nimba ikamyo ipfutse, shira agafuko kamwe kamwe kose ukwako, ntutugerekeranye ( nk’akarorero mu gu
• Nimba ikamyo idapfutse, koresha amasandugu y’isuku kandi apfundikiye kugira ubikingire izuba, inkungugu n’imvura gukoresha imbaho zigerekeranye
9. GUKURA IBINTU MU KIBANZA KIMWE UBIJANA MU KINDI
Financé parl’Union européenne
IOC-SmartFish is a regional fisheries project managed by the Indian Ocean Commission, funded by the European Union and co-implemented by the Food and Agriculture Organization of the United Nations. SmartFish, which operates in twenty countries throughout the Indian Ocean Region, Southern and Eastern Africa, focuses on fisheries governance, management, monitoring control and surveillance, trade, and food security.
This illustrated manual is intended for operators of the small pelagic value chain to adopt hygienic practices for a good quality product. The manual exemplifies all stages of the handling chain: fishing, landing, sorting, processing, packaging, storing and transporting.