saddhammappajjotikÈ nÈma - subway · khuddakanikÈya 2 kena littoti kena limpito. saÑlitto...

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye

C|ÄaniddesapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ

Bhadanta-upasenattherena katÈ

SaddhammappajjotikÈ nÈma

C�£ANIDDESA®®HAKATHŒ

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1960

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 44

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

PÈrÈyanavagga

1. AjitamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 1

2. TissametteyyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 9

3. PuÓÓakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 10

4. Mettag|mÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 17

5. DhotakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 25

6. UpasÊvamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 27

7. NandamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 30

8. HemakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 31

9. TodeyyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 32

10. KappamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 33

11. JatukaÓÓimÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 34

12. BhadrÈvudhamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 42

13. UdayamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 43

14. PosÈlamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 46

15. MogharÈjamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 65

16. Pi~giyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 74

17. PÈrÈyanatthutigÈthÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 77

18. PÈrÈyanÈnugÊtigÈthÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 78

19. KhaggavisÈÓasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 88

1. PaÔhamavaggavaÓÓanÈ ... ... 88

ii C|ÄaniddesaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 2. DutiyavaggavaÓÓanÈ ... ... 118

3. TatiyavaggavaÓÓanÈ ... ... 124

4. CatutthavaggavaÓÓanÈ ... ... 132

NigamanakathÈ ... ... 139

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈ

______

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

PÈrÈyanavagga

1. AjitamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

PÈrÈyanavaggassa paÔhame Ajitasuttaniddese– 1. “Kenassu nivuto loko, (IccÈyasmÈ Ajito,) Kenassu nappakÈsati. KissÈbhilepanaÑ br|si, KiÑsu tassa mahabbhayan”ti–

AjitamÈÓavassa pucchite paÔhamapaÒhe ca upar|paripaÒhe ca niddesesu ca vuttaÒca uttÈnaÒca vajjetvÈ visesameva vakkhÈma. Tattha nivutoti paÔicchÈdito. KissÈbhilepanaÑ br|sÊti kiÑ assa lokassa abhilepanaÑ vadesi.

Œvutoti Èvarito. Nivutoti paÔicchÈdito. Ovutoti heÔÔhÈ paÔicchÈdito. Pihitoti uparibhÈgena chÈdito. PaÔicchannoti avivaÔo. PaÔikujjitoti adhomukhaÑ chÈdito.

NappakÈsatÊti nappakÈso hoti. NappabhÈsatÊti ÒÈÓappabhÈsaÑ na karoti. Na tapatÊti ÒÈÓatapaÑ na karoti. Na virocatÊti ÒÈÓavirocanaÑ na karoti. Na ÒÈyatÊti na jÈnÊyati. Na paÒÒÈyatÊti nappaÒÒÈyate.

KhuddakanikÈya 2

Kena littoti kena limpito. SaÑlitto upalittoti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Œcikkhasi niddesavasena. Desesi paÔiniddesavasena. PaÒÒapesi tena tena pakÈrena. AtthaÑ bodhento paÔÔhapesi. Tassatthassa kÈraÓaÑ dassento vivarasi. ByaÒjanabhÈvaÑ dassento vibhajasi. NikujjitabhÈvaÑ gambhÊrabhÈvaÒca haritvÈ sot|naÑ ÒÈÓassa patiÔÔhaÑ janayanto uttÈnÊkarosi. Sabbehipi imehi ÈkÈrehi sot|naÑ aÒÒÈÓandhakÈraÑ vidhamento pakÈsesÊti evaÑ attho daÔÔhabbo. 2. VevicchÈ pamÈdÈ nappakÈsatÊti macchariyahetu ca pamÈdahetu ca nappakÈsati. MacchariyaÑ hissa dÈnÈdÊhi guÓehi pakÈsituÑ na deti, pamÈdo sÊlÈdÊhi. JappÈbhilepananti taÓhÈ assa lokassa makkaÔalepo viya makkaÔassa abhilepanaÑ. Dukkhanti jÈti-ÈdikaÑ dukkhaÑ.

YesaÑ dhammÈnanti yesaÑ r|pÈdidhammÈnaÑ. Œdito samudÈgamanaÑ paÒÒÈyatÊti paÔhamato uppÈdo paÒÒÈyati. Attha~gamato nirodho paÒÒÈyatÊti bha~gato nirujjhanaÑ paÒÒÈyati. Kammasannissito vipÈkoti kusalÈkusalavipÈko kammaÑ amuÒcitvÈ pavattanato kammasannissito vipÈkoti vuccati. VipÈkasannissitaÑ kammanti kusalÈkusalaÑ kammaÑ vipÈkassa okÈsaÑ katvÈ ÔhitattÈ vipÈkasannissitaÑ kammanti vuccati. NÈmasannissitaÑ r|panti paÒcavokÈre r|paÑ nÈmaÑ amuÒcitvÈ pavattanato nÈmasannissitaÑ r|panti vuccati. R|pasannissitaÑ nÈmanti paÒcavokÈre nÈmaÑ r|paÑ amuÒcitvÈ pavattanato r|pasannissitaÑ nÈmanti vuccati. 3. Savanti sabbadhi sotÈti sabbesu r|pÈdi-Èyatanesu taÓhÈdikÈ sotÈ sandanti. KiÑ nivÈraÓanti tesaÑ kiÑ ÈvaraÓaÑ kÈ rakkhÈ. SaÑvaraÑ br|hÊti taÑ tesaÑ nivÈraÓasa~khÈtaÑ saÑvaraÑ br|hi. Etena sÈvasesappahÈnaÑ pucchati. Kena sotÈ pidhÊyareti kena dhammena ete sotÈ pidhÊyanti pacchijjanti. Etena anavasesappahÈnaÑ pucchati.

SavantÊti uppajjanti. ŒsavantÊti adhogÈmino hutvÈ savanti. SandantÊti nirantaragÈmino hutvÈ sandamÈnÈ pavattanti1. PavattantÊti punappunaÑ vattanti. ______________________________________________________________ 1. NirantakaragÈmino hutvÈ savanti (SyÈ)

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈ 3

4. Sati tesaÑ nivÈraÓanti vipassanÈyuttÈ kusalÈkusaladhammÈnaÑ gatiyo samanvesamÈnÈ sati tesaÑ sotÈnaÑ nivÈraÓaÑ. SotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mÊti tamevÈhaÑ satiÑ sotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mÊti adhippÈyo. PaÒÒÈyete pidhÊyareti r|pÈdÊsu pana aniccatÈdipaÔivedhasÈdhikÈya maggapaÒÒÈya ete sotÈ sabbaso pidhÊyanti.

PacchijjantÊti ucchijjanti. SamudayaÒcÈti paccayaÒca. Attha~gamaÒcÈti uppannÈnaÑ abhÈvagamanaÒca, anuppannÈnaÑ anuppÈdaÑ vÈ. AssÈdaÒcÈti ÈnisaÑsaÒca. ŒdÊnavaÒcÈti dosaÒca. NissaraÓaÒcÈti nikkhamanaÒca. 5. PaÒÒÈ cevÈti paÒhÈgÈthÈya yÈ cÈyaÑ tayÈ vuttÈ paÒÒÈ, yÈ ca sati, yaÒca tadavasesaÑ nÈmar|paÑ, etaÑ sabbampi kattha nirujjhati. EtaÑ me paÒhaÑ puÔÔho pabr|hÊti evaÑ sa~khepattho veditabbo.

KatthetaÑ uparujjhatÊti etaÑ nÈmar|paÑ kattha na bhavati. V|pasammatÊti nibbÈti. AtthaÑ gacchatÊti abhÈvaÑ gacchati. PaÔippassambhatÊti sannisÊdati. 6. VissajjanagÈthÈya panassa yasmÈ paÒÒÈsatiyo nÈmeneva sa~gahaÑ gacchanti, tasmÈ tÈ visuÑ na vuttÈ. Ayamettha sa~khepattho–yaÑ maÑ tvaÑ Ajita etaÑ paÒhaÑ apucchi “katthetaÑ uparujjhatÊ”ti, tadetaÑ1 yattha nÈmaÒca r|paÒca asesaÑ uparujjhati, taÑ te tadÈmi. Tassa tassa hi viÒÒÈÓassa nirodhena saheva apubbaÑ acarimaÑ etthetaÑ uparujjhati, ettheva viÒÒÈÓanirodhena nirujjhati etaÑ, viÒÒÈÓanirodhÈ tassa tassa nirodho hoti, taÑ nÈtivattatÊti vuttaÑ hoti.

SotÈpattimaggaÒÈÓena abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa nirodhenÈti sotÈpattimaggasampayuttapaÒÒÈya kusalÈkusalacetanÈsampayuttacittassa abhabbuppattikavasena nirujjhanena. Tattha duvidho nirodho anupÈdinnakanirodho upÈdinnakanirodhoti. SotÈpattimaggena hi cattÈri diÔÔhisampayuttÈni vicikicchÈsahagatanti paÒca cittÈni nirujjhanti, tÈni r|paÑ samuÔÔhÈpenti. TaÑ anupÈdinnakar|pakkhandho, tÈni cittÈni viÒÒÈÓakkhandho, taÑsampayuttÈ vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ tayo ar|pakkhandhÈ. Tattha sace sotÈpannassa sotÈpattimaggo abhÈvito abhavissÈ, tÈni ______________________________________________________________ 1. YadetaÑ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 4

paÒca cittÈni chasu ÈrammaÓesu pariyuÔÔhÈnaÑ pÈpuÓeyyuÑ. SotÈpattimaggo pana nesaÑ pariyuÔÔhÈnuppattiÑ vÈrayamÈno setusamugghÈtaÑ abhabbuppattikabhÈvaÑ kurumÈno anupÈdinnakaÑ nirodheti nÈma. SakadÈgÈmimaggena cattÈri diÔÔhivippayuttÈni dve domanassasahagatÈnÊti oÄÈrikakÈmarÈgabyÈpÈdavasena cha cittÈni nirujjhanti. AnÈgÈmimaggena aÓusahagatakÈmarÈgabyÈpÈdavasena tÈni eva cha cittÈni nirujjhanti. Arahattamaggena cattÈri diÔÔhivippayuttÈni uddhaccasahagataÒcÈti paÒca akusalacittÈni nirujjhanti. Tattha sace tesaÑ ariyÈnaÑ te maggÈ abhÈvitÈ assu, tÈni cittÈni chasu ÈrammaÓesu pariyuÔÔhÈnaÑ pÈpuÓeyyuÑ. Te pana tesaÑ maggÈ pariyuÔÔhÈnuppattiÑ vÈrayamÈnÈ setusamugghÈtaÑ abhabbuppattikabhÈvaÑ kurumÈnÈ anupÈdinnakaÑ nirodhenti nÈma. EvaÑ anupÈdinnakanirodho veditabbo.

Sace pana sotÈpannassa sotÈpattimaggo abhÈvito abhavissÈ, ÔhapetvÈ satta bhave anamatagge saÑsÈravaÔÔe upÈdinnakakkhandhappavattaÑ pavatteyya. KasmÈ? Tassa pavattiyÈ het|naÑ atthitÈya. TÊÓi saÑyojanÈni diÔÔhÈnusayo vicikicchÈnusayoti ime pana paÒca kilese so maggo uppajjamÈnova samugghÈteti. IdÈni kuto sotÈpannassa satta bhave ÔhapetvÈ anamatagge saÑsÈravaÔÔe upÈdinnakappavattaÑ pavattissati. EvaÑ sotÈpattimaggo upÈdinnakappavattaÑ appavattaÑ kurumÈno upÈdinnakaÑ nirodheti nÈma.

Sace sakadÈgÈmissa sakadÈgÈmimaggo abhÈvito abhavissÈ, ÔhapetvÈ dve bhave paÒcasu bhavesu upÈdinnakappavattaÑ pavatteyya. KasmÈ? Tassa pavattiyÈ het|naÑ atthitÈya. OÄÈrikÈni kÈmarÈgapaÔighasaÑyojanÈni oÄÈriko kÈmarÈgÈnusayo paÔighÈnusayoti ime pana cattÈro kilese so maggo uppajjamÈnova samugghÈteti. IdÈni kuto sakadÈgÈmissa dve bhave ÔhapetvÈ paÒcasu bhavesu upÈdinnakappavattaÑ pavattissati. EvaÑ sakadÈgÈmimaggo upÈdinnakappavattaÑ appavattaÑ kurumÈno upÈdinnakaÑ nirodheti nÈma.

Sace anÈgÈmissa anÈgÈmimaggo abhÈvito abhavissÈ, ÔhapetvÈ ekaÑ bhavaÑ dutiyabhave upÈdinnakappavattaÑ pavatteyya. KasmÈ?


Tassa pavattiyÈ het|naÑ atthitÈya. AÓusahagatÈni kÈmarÈgapaÔighasaÒÒojanÈni aÓusahagato kÈmarÈgÈnusayo paÔighÈnusayoti ime pana cattÈro kilese so maggo uppajjamÈnova samugghÈteti. IdÈni kuto anÈgÈmissa ekaÑ bhavaÑ ÔhapetvÈ dutiyabhave upÈdinnakappavattaÑ pavattissati. EvaÑ anÈgÈmimaggo upÈdinnakappavattaÑ appavattaÑ kurumÈno upÈdinnakaÑ nirodheti nÈma.

Sace arahato arahattamaggo abhÈvito abhavissÈ, r|pÈr|pabhavesu upÈdinnakappavattaÑ pavatteyya. KasmÈ? Tassa pavattiyÈ het|naÑ atthitÈya. R|parÈgo ar|parÈgo mÈno uddhaccaÑ avijjÈ mÈnÈnusayo bhavarÈgÈnusayo avijjÈnusayoti ime pana aÔÔha kilese so maggo uppajjamÈnova samugghÈteti. IdÈni kuto khÊÓÈsavassa punabbhave upÈdinnakappavattaÑ pavattissati. EvaÑ arahattamaggo upÈdinnakappavattaÑ appavattaÑ kurumÈno upÈdinnakaÑ nirodheti nÈma.

SotÈpattimaggo cettha apÈyabhavaÑ nirodheti. SakadÈgÈmimaggo sugatikÈmabhavekadesaÑ. AnÈgÈmimaggo kÈmabhavaÑ. Arahattamaggo r|pÈr|pabhavaÑ, sabbabhavepi nirodheti evÈti vadanti. EvaÑ upÈdinnakanirodho veditabbo.

Tattha “abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa nirodhenÈ”ti etena anupÈdinnakanirodhaÑ dasseti. “Ye uppajjeyyuÑ nÈmaÒca r|paÒca, etthete nirujjhantÊ”ti iminÈ pana upÈdinnakanirodhaÑ dasseti.

Tattha satta bhave ÔhapetvÈti kÈmabhavato kÈmabhavaÑ saÑsarantassa satta bhave vajjetvÈ. Anamatagge saÑsÈreti–

“KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca. AbbocchinnaÑ vattamÈnÈ, ‘saÑsÈro’ti pavuccatÊ”ti1–

evaÑ vaÓÓite saÑsÈravaÔÔe. Ye uppajjeyyuÑ nÈmaÒca r|paÒcÈti namanalakkhaÓaÑ catukkhandhasa~khÈtaÑ nÈmaÒca ruppanalakkhaÓaÑ bh|topÈdÈyasa~khÈtaÑ r|paÒca ete dhammÈ uppajjeyyuÑ. Etthete nirujjhantÊti etasmiÑ sotÈpattimagge ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 176; Abhi-®Ôha 1. 11; AÑ-®Ôha 2. 386; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 18; Itivuttaka-®Ôha 55. 190; UdÈna-®Ôha 245 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 6

ete nÈmar|padhammÈ abhabbuppattikavasena nirodhaÑ gacchanti. SakadÈgÈmimaggaÒÈÓenÈti ettha paÔisandhivasena sakiÑyeva imaÑ lokaÑ ÈgacchatÊti sakadÈgÈmÊ, tassa maggo sakadÈgÈmimaggo. Tena maggena sampayuttaÒÈÓena. Dve bhave ÔhapetvÈti kÈmadhÈtuyÈyeva paÔisandhivasena dve bhave vajjetvÈ. PaÒcasu bhaves|ti tadavasiÔÔhesu paÒcasu bhavesu. Etthete nirujjhantÊti ettha sakadÈgÈmimagge ete dhammÈ vuttanayena nirujjhanti. EkaÑ bhavaÑ ÔhapetvÈti ukkaÔÔhavasena r|padhÈtuyÈ vÈ ar|padhÈtuyÈ vÈ ekaÑ bhavaÑ vajjetvÈ. R|padhÈtuyÈ vÈ ar|padhÈtuyÈ vÈti dutiyakabhave r|padhÈtuyÈ ceva ar|padhÈtuyÈ ca. NÈmaÒca r|paÒcÈti ettha r|pabhave nÈmar|paÑ, ar|pabhave nÈmameva. Etthete nirujjhantÊti ettha anÈgÈmimagge ete nÈmar|padhammÈ vuttanayena nirujjhanti.

Arahatoti kilesehi ÈrakattÈ “arahÈ”ti laddhanÈmassa khÊÓÈsavassa. AnupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈti duvidhÈ hi nibbÈnadhÈtu sa-upÈdisesÈ ca anupÈdisesÈ ca. Tattha upÈdÊyati “ahaÑ mamÈ”ti bhusaÑ gaÓhÊyatÊti upÈdi, khandhapaÒcakassetaÑ adhivacanaÑ. UpÈdiyeva seso avasiÔÔho upÈdiseso, saha upÈdisesena vattatÊti sa-upÈdisesÈ. Natthettha upÈdisesoti anupÈdisesÈ. TÈya anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ. ParinibbÈyantassÈti nirindhanassa viya jÈtavedassa nibbÈyantassa appavattaÑ pavisantassa. CarimaviÒÒÈÓassa nirodhenÈti ettha assÈsapassÈsÈnaÑ nirodhavasena. Tayo carimÈ bhavacarimo jhÈnacarimo cuticarimoti. Bhavesu hi kÈmabhave assÈsapassÈsÈ pavattanti, r|pÈr|pabhavesu nappavattanti. TasmÈ so bhavacarimo. JhÈnesu purimajhÈnattayeva pavattanti, catutthe nappavattanti. TasmÈ so jhÈnacarimo. Ye pana cuticittassa purato soÄasamena cittena sahuppannÈ, te cuticittena saha nirujjhanti. So1 cuticarimo nÈma. AyaÑ idha carimoti adhippeto. Ye hi keci BuddhÈ vÈ PaccekabuddhÈ vÈ ariyasÈvakÈ vÈ antamaso kunthakipillikaÑ upÈdÈya sabbe bhava~gacitteneva abyÈkatena dukkhasaccena kÈlaÑ karonti. TasmÈ carimaviÒÒÈÓassa nirodhenÈti cuticittassa nirodhenÈti attho. ______________________________________________________________ 1. AyaÑ (SÊ, SyÈ), tasmÈ so (?)


PaÒÒÈ ca sati ca nÈmaÒcÈti etehi catunnaÑ ar|pakkhandhÈnaÑ gahaÓaÑ paccetabbaÑ. R|paÒcÈti etena catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ catuvÊsati-upÈdÈr|pÈnaÒca gahaÓaÑ paccetabbaÑ. IdÈni tassa nirujjhan|pÈyaÑ dassento “viÒÒÈÓassa nirodhena, etthetaÑ uparujjhatÊ”ti Èha. Tattha viÒÒÈÓanti carimaviÒÒÈÓampi abhisa~khÈraviÒÒÈÓampi. Abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa pahÊnanirodhena etthetaÑ uparujjhati nirujjhati dÊpasikhÈ viya apaÓÓattikabhÈvaÑ yÈti, carimaviÒÒÈÓassa anuppÈdapaccayattÈ anuppÈdanirodhena anuppÈdavaseneva uparujjhatÊti1. 7. EttÈvatÈ ca “dukkhamassa mahabbhayan”ti iminÈ pakÈsitaÑ dukkhasaccaÑ, “yÈni sotÈnÊ”ti iminÈ samudayasaccaÑ, “paÒÒÈyete pidhÊyare”ti iminÈ maggasaccaÑ, “asesaÑ uparujjhatÊ”ti iminÈ nirodhasaccanti evaÑ cattÈri saccÈni sutvÈpi ariyabh|miÑ anadhigato. Puna sekkhÈsekkhapaÔipadaÑ pucchanto “ye ca sa~khÈtadhammÈse”ti gÈthamÈha. Tattha sa~khÈtadhammÈti aniccÈdivasena parivÊmaÑsitadhammÈ, arahantÈnametaÑ adhivacanaÑ. SekkhÈti sÊlÈdÊni sikkhamÈnÈ avasesÈ ariyapuggalÈ. Puth|ti bah| sattajanÈ. TesaÑ me nipako iriyaÑ puÔÔho pabr|hÊti tesaÑ me sekkhÈsekkhÈnaÑ nipako paÓÉito tvaÑ puÔÔho paÔipattiÑ br|hÊti.

TesaÑ khandhÈ sa~khÈtÈti tesaÑ paÒcakkhandhÈ appaÔisandhikaÑ katvÈ desitÈ2, sa~khepaÑ katvÈ ÔhapitÈ vÈ. DhÈtu-ÈdÊsupi eseva nayo. Iriyanti payogaÑ. Cariyanti kiriyaÑ. Vuttinti pavattiÑ. Œcaranti caraÓaÑ. Gocaranti paccayaÑ. VihÈranti iriyÈpathapavattanaÑ. PaÔipadanti vipassanaÑ. 8. Athassa BhagavÈ yasmÈ sekkhena kÈmacchandanÊvaraÓaÑ ÈdiÑ katvÈ sabbakilesÈ pahÈtabbÈ eva, tasmÈ “kÈmes|”ti upaÉÉhagÈthÈya sekkhapaÔipadaÑ dasseti. Tassattho–vatthukÈmesu kilesakÈmena nÈbhigijjheyya, kÈyaduccaritÈdayo ca manaso ÈvilabhÈvakare dhamme pajahanto manasÈ’nÈvilo siyÈti. YasmÈ pana asekkho aniccÈdivasena sabbasa~khÈrÈdÊnaÑ paritulitattÈ kusalo sabbadhammesu kÈyÈnupassanÈsati-ÈdÊhi ca sato sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ bhinnattÈ bhikkhubhÈvaÑ patto hutvÈ sabba-iriyÈpathesu paribbajati, tasmÈ “kusalo”ti upaÉÉhagÈthÈya asekkhapaÔipadaÑ dasseti. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 326 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. KhepitÈ (SyÈ, I)

KhuddakanikÈya 8

NÈbhigijjheyyÈti gedhaÑ nÈpajjeyya. Na paligijjheyyÈti lobhaÑ nÈpajjeyya. Na palibundheyyÈti lobhavasena na allÊyeyya.

Œvilakare kilese jaheyyÈti cittÈluÄakare upatÈpasa~khÈte kilese jaheyya.

Sabbe dhammÈ anattÈti nibbÈnaÑ antokaritvÈ vuttaÑ. YaÑ kiÒci samudayadhammanti yaÑ kiÒci sappaccayasabhÈvaÑ.

Saha gÈthÈpariyosÈnÈti gÈthÈvasÈneneva saddhiÑ. Yete brÈhmaÓena saddhiÑ ekacchandÈti ye ete AjitamÈÓavena kalyÈÓachandena ekajjhÈsayÈ. EkappayogÈti kÈyavacÊmanopayogehi ekappayogÈ. EkÈdhippÈyÈti eko adhippÈyo ruci etesanti ekÈdhippÈyÈ, ekarucikÈti attho. EkavÈsanavÈsitÈti atÊtabuddhasÈsane tena saddhiÑ bhÈvitabhÈvanÈ. AnekapÈÓasahassÈnanti anekesaÑ devamanussasa~khÈtÈnaÑ pÈÓasahassÈnaÑ. VirajaÑ vÊtamalanti rÈgÈdirajavirahitaÑ rÈgÈdimalavirahitaÒca.

Dhammacakkhunti idha sotÈpattimaggo adhippeto. AÒÒattha heÔÔhÈmaggattayaÑ. Tassa uppattikÈraÓadassanatthaÑ “yaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti Èha. TaÒhi nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ kiccavasena evaÑ sabbasa~khataÑ paÔivijjhantaÑ uppajjati. Tassa brÈhmaÓassa anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuccÊti tassa ca AjitabrÈhmaÓassa antevÈsikasahassÈnaÒca taÓhÈdÊhi aggahetvÈ kÈmÈsavÈdÊhi maggakkhaÓe cittaÑ vimuccamÈnaÑ phalakkhaÓe vimucci. Saha arahattappattÈti arahattappattiyÈ ca saheva Èyasmato Ajitassa ca antevÈsikasahassassa ca ajinajaÔÈ vÈkacÊra tidaÓÉa kamaÓÉalu-Èdayo antaradhÈyiÑsu. Sabbeva iddhimayapattacÊvaradharÈ dva~gulakesÈ ehibhikkh| hutvÈ BhagavantaÑ namassamÈnÈ paÒjalikÈ nisÊdiÑsu. PÈÄiyaÑ pana Ajitattherova paÒÒÈyati. Tattha anvatthapaÔipattiyÈti sayaÑ paccÈsÊsitaladdhapaÔipattiyÈ, nibbÈnaladdhabhÈvenÈti attho. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva. EvaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesÊti.

SaddhammappajjotikÈya C|ÄaniddesaÔÔhakathÈya

AjitamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


2. TissametteyyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

9. Dutiye Tissametteyyasuttaniddese–kodha santusitoti niÔÔhite pana Ajitasutte “kathaÑ lokaÑ avekkhantaÑ, maccurÈjÈ na passatÊ”ti1 evaÑ MogharÈjÈ pucchituÑ Èrabhi. “Na tÈvassa indriyÈni paripÈkaÑ gatÈnÊ”ti ÒatvÈ BhagavÈ “tiÔÔha tvaÑ MogharÈja, aÒÒo pucchat|”ti paÔikkhipi. Tato Tissametteyyo attano saÑsayaÑ pucchanto “kodhÈti gÈthamÈha. Tattha kodha santusitoti ko idha satto tuÔÔho. IÒjitÈti taÓhÈdiÔÔhivipphanditÈni. UbhantamabhiÒÒÈyÈti ubho ante abhijÈnitvÈ. MantÈ na lippatÊti paÒÒÈya na lippati.

ParipuÓÓasa~kappoti nekkhammÈdivitakkehi paripuÓÓasa~kappattÈ paripuÓÓamanoratho.

TaÓhiÒjitanti taÓhÈya calitaÑ. DiÔÔhiÒjitÈdÊsupi eseva nayo. KÈmiÒjitanti kilesakÈmehi iÒjitaÑ phanditaÑ. “KammiÒjitan”tipi pÈÔho, taÑ na sundaraÑ.

Mahanto purisoti mahÈpuriso. Uttamo purisoti aggapuriso. PadhÈno purisoti seÔÔhapuriso. AlÈmako purisoti visiÔÔhapuriso. JeÔÔhako purisoti pÈmokkhapuriso. Na heÔÔhimako purisoti uttamapuriso. PurisÈnaÑ koÔippatto purisoti padhÈnapuriso. SabbesaÑ icchito purisoti pavarapuriso.

SibbinimaccagÈti taÓhaÑ ati-agÈ, atikkamitvÈ Ôhito. UpaccagÈti bhusaÑ ati-agÈ. 10. TassetamatthaÑ BhagavÈ byÈkaronto “kÈmes|”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha kÈmesu brahmacariyavÈti kÈmanimittaÑ brahmacariyavÈ, kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ maggabrahmacariyena samannÈgatoti vuttaÑ hoti. EttÈvatÈ santusitataÑ dassesi. “VÊtataÓho”ti-ÈdÊhi aniÒjitataÑ2. Tattha sa~khÈya nibbutoti aniccÈdivasena dhamme vÊmaÑsitvÈ rÈgÈdinibbÈnena nibbuto. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 447; Khu 8. 19 piÔÔhesu. 2. AnejataÑ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 10

AsaddhammasamÈpattiyÈti nÊcadhammasamÈyogato. ŒratÊti ÈrakÈ ramanaÑ. ViratÊti tÈya vinÈ ramanaÑ. PaÔiviratÊti paÔinivattitvÈ tÈya vinÈ ramanaÑ. VeramaÓÊti veravinÈsanaÑ1. AkiriyÈti kiriyÈpacchindanaÑ2. AkaraÓanti karaÓaparicchindanaÑ. AnajjhÈpattÊti anÈpajjanatÈ. VelÈ-anatikkamoti sÊmÈ-anatikkamo. SesaÑ tattha tattha vuttanayattÈ pÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi. DesanÈpariyosÈne ayampi brÈhmaÓo arahatte patiÔÔhÈsi saddhiÑ antevÈsikasahassena, aÒÒesaÒca anekasahassÈnaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdi. SesaÑ pubbasadisameva.


TissametteyyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. PuÓÓakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

12. Tatiye PuÓÓakasuttaniddese–anejanti idampi purimanayeneva MogharÈjÈnaÑ paÔikkhipitvÈ vuttaÑ. Tattha m|ladassÈvinti akusalam|lÈdidassÈviÑ. Isayoti isinÈmakÈ jaÔilÈ. YaÒÒanti deyyadhammaÑ. AkappayiÑs|ti pariyesiÑsu.

HetudassÈvÊti-ÈdÊni sabbÈni kÈraÓavevacanÈneva. KÈraÓaÒhi yasmÈ attano phalatthÈya hinoti pavattati, tasmÈ het|ti vuccati. YasmÈ taÑ phalaÑ nideti ‘handa gaÓhatha nan’ti appeti viya3, tasmÈ nidÈnanti vuccati. SambhavadassÈvÊti-ÈdÊni paÒca padÈni heÔÔhÈ dassitanayÈni eva. YasmÈ taÑ paÔicca eti pavattati, taÒca phalaÑ tato samudeti uppajjati, tasmÈ paccayoti ca samudayoti ca vuccati.

YÈ vÈ panaÒÒÈpi kÈci sugatiyoti catu-apÈyavinimuttakÈ uttaramÈtÈdayo appesakkhÈ kapaÓamanussÈ ca dullabhaghÈsacchÈdanÈ dukkhapÊÄitÈ veditabbÈ. YÈ vÈ panaÒÒÈpi kÈci duggatiyoti YamarÈja nÈga supaÓÓa petamahiddhikÈdayo paccetabbÈ. AttabhÈvÈbhinibbattiyÈti tÊsu ______________________________________________________________ 1. RamanaÑ (Ka) 2. KiriyÈparicchindanaÑ (SÊ) 3. Dasseti viya (Ka)


ÔhÈnesu paÔisandhivasena attabhÈvapaÔilÈbhatthÈya. JÈnÈtÊti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena jÈnÈti. PassatÊti samantacakkhunÈ passati.

AkusalÈti akosallasambh|tÈ. AkusalaÑ bhajantÊti akusalabhÈgiyÈ. Akusalapakkhe bhavÈti akusalapakkhikÈ. Sabbe te avijjÈ m|laÑ kÈraÓaÑ etesanti avijjÈm|lakÈ. AvijjÈya samosaranti sammÈ osaranti gacchantÊti avijjÈsamosaraÓÈ. AvijjÈsamugghÈtÈti arahattamaggena avijjÈya hatÈya. Sabbe te samugghÈtaÑ gacchantÊti vuttappakÈrÈ akusaladhammÈ, te sabbe hatabhÈvaÑ pÈpuÓanti.

AppamÈdam|lakÈti sati-avippavÈso appamÈdo m|laÑ kÈraÓaÑ etesanti appamÈdam|lakÈ. AppamÈdesu sammÈ osaranti gacchantÊti appamÈdasamosaraÓÈ. AppamÈdo tesaÑ dhammÈnaÑ aggamakkhÈyatÊti sayaÑ kÈmÈvacaropi samÈno catubh|makadhammÈnaÑ patiÔÔhÈbhÈvena aggo nÈma jÈto.

Alamattoti samatthacitto. MayÈ pucchitanti mayÈ puÔÔhaÑ. VahassetaÑ bhÈranti etaÑ ÈbhatabhÈraÑ vahassu. Ye keci isipabbajjaÑ pabbajjitÈ. “IsipabbajjÈ pabbajitÈ”tipi pÈÔho.

ŒjÊvakasÈvakÈnaÑ ÈjÊvakÈ devatÈti ye ÈjÊvakavacanaÑ suÓanti suss|santi, te ÈjÊvakasÈvakÈ, tesaÑ ÈjÊvakasÈvakÈnaÑ. ŒjÊvakÈ ca tesaÑ deyyadhammaÑ paÔiggaÓhanti, te eva ÈjÊvakÈ devatÈ. EvaÑ sabbattha. Ye yesaÑ dakkhiÓeyyÈti ye ÈjÊvakÈdayo disÈpariyosÈnÈ yesaÑ khattiyÈdÊnaÑ deyyadhammÈnucchavikÈ. Te tesaÑ devatÈti te ÈjÊvakÈdayo tesaÑ khattiyÈdÊnaÑ devatÈ.

Yepi yaÒÒaÑ esantÊti deyyadhammaÑ icchanti. GavesantÊti olokenti. PariyesantÊti uppÈdenti. YaÒÒÈ vÈ ete puth|ti yaÒÒÈ eva vÈ ete puthukÈ. YaÒÒayÈjakÈ vÈ ete puth|ti deyyadhammassa yÈjanakÈ eva vÈ ete puthukÈ. DakkhiÓeyyÈ vÈ ete puth|ti deyyadhammÈnucchavikÈ eva vÈ ete puthukÈ. Te vitthÈrato dassetuÑ “kathaÑ yaÒÒÈ vÈ ete puth|”ti-ÈdinÈ nayena vitthÈrena dasseti1. ______________________________________________________________ 1. DÊpeti (I)

KhuddakanikÈya 12

13. ŒsÊsamÈnÈti r|pÈdÊni patthayamÈnÈ. Itthattanti itthabhÈvaÒca patthayamÈnÈ, manussÈdibhÈvaÑ icchantÈti vuttaÑ hoti. JaraÑ sitÈti jaraÑ nissitÈ. JarÈmukhena cettha sabbaÑ vaÔÔadukkhaÑ vuttaÑ. Tena vaÔÔadukkhanissitÈ tato aparimuccamÈnÈyeva kappayiÑs|ti dÊpeti.

R|papaÔilÈbhaÑ ÈsÊsamÈnÈti vaÓÓÈyatanasampattilÈbhaÑ patthayamÈnÈ. SaddÈdÊsupi eseva nayo. KhattiyamahÈsÈlakule attabhÈvapaÔilÈbhanti sÈrappatte khattiyÈnaÑ mahÈsÈlakule attabhÈvalÈbhaÑ paÔisandhiÑ patthayamÈnÈ. BrÈhmaÓamahÈsÈlakulÈdÊsupi eseva nayo. BrahmakÈyikesu deves|ti ettha pubbabhavaÑ1 sandhÈya vuttaÑ. EtthÈti khattiyakulÈdÊsu.

JarÈnissitÈti jaraÑ assitÈ. ByÈdhinissitÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. Etehi sabbaÑ vaÔÔadukkhaÑ pariyÈdiyitvÈ dassitaÑ hoti. 14. Kaccisu te BhagavÈ yaÒÒapathe appamattÈ, atÈru jÈtiÒca jaraÒca mÈrisÈti ettha yaÒÒo eva yaÒÒapatho. IdaÑ vuttaÑ hoti–kacci te yaÒÒe appamattÈ hutvÈ yaÒÒaÑ kappayantÈ vaÔÔadukkhamuttariÑs|ti.

Yepi yaÒÒaÑ denti yajantÊti deyyadhammadÈnavasena yajanti. PariccajantÊti vissajjenti. 15. ŒsÊsantÊti r|papaÔilÈbhÈdayo patthenti. ThomayantÊti “suciÑ dinnan”ti-ÈdinÈ nayena yaÒÒÈdÊni pasaÑsanti. AbhijappantÊti r|pÈdipaÔilÈbhÈya vÈcaÑ gÊranti2. JuhantÊti denti. KÈmÈbhijappanti paÔiccalÈbhanti r|pÈdilÈbhaÑ paÔicca punappunaÑ kÈme eva abhijappanti, “aho vata amhÈkampi siyy|n”ti vadanti, taÓhaÒca tattha vaÉÉhentÊti vuttaÑ hoti. YÈjayogÈti yÈgÈdhimuttÈ. BhavarÈgarattÈti evamimehi ÈsÊsanÈdÊhi bhavarÈgeneva rattÈ, bhavarÈgarattÈ vÈ hutvÈ etÈni ÈsÊsanÈdÊni karontÈ nÈtariÑsu jÈti-ÈdivaÔÔadukkhaÑ na uttariÑsu.

YaÒÒaÑ vÈ thomentÊti dÈnaÑ vÈ vaÓÓenti. PhalaÑ vÈti r|pÈdipaÔilÈbhaÑ. DakkhiÓeyye vÈti jÈtisampannÈdÊsu. SuciÑ dinnanti suciÑ katvÈ dinnaÑ. ManÈpanti manavaÉÉhanakaÑ. PaÓÊtanti ojavantaÑ. KÈlenÈti tattha tattha ______________________________________________________________ 1. PubbabhÈgaÑ (SÊ, SyÈ, I) 2. BhaÓanti (SÊ, SyÈ, I)


sampattakÈle. Kappiyanti akappiyaÑ vajjetvÈ dinnaÑ. Anavajjanti niddosaÑ. AbhiÓhanti punappunaÑ. DadaÑ cittaÑ pasÈditanti dadato muÒcanacittaÑ pasÈditanti. Thomenti kittentÊti guÓaÑ pÈkaÔaÑ karonti. VaÓÓentÊti vaÓÓaÑ bhaÓanti. PasaÑsantÊti pasÈdaÑ pÈpenti.

Ito nidÈnanti ito manussalokato dinnakÈraÓÈ. AjjhÈyakÈti mante parivattentÈ. MantadharÈti mante dhÈrentÈ. TiÓÓaÑ vedÈnanti iruvedayajuvedasÈmavedÈnaÑ. OÔÔhapahaÔakaraÓavasena1 pÈraÑ gatÈti pÈrag|. Saha nighaÓÉunÈ ca keÔubhena ca sanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ. NighaÓÉ|ti nighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ vevacanappakÈsakaÑ satthaÑ2. KeÔubhanti kiriyÈkappavikappo kavÊnaÑ upakÈrÈvahaÑ satthaÑ. Saha akkharappabhedena sÈkkharappabhedÈnaÑ. Akkharappabhedoti sikkhÈ ca nirutti ca. ItihÈsapaÒcamÈnanti ÈthabbaÓavedaÑ catutthaÑ katvÈ “itiha Èsa, itiha ÈsÈ”ti ÊdisavacanapaÔisaÑyuttapurÈÓakathÈsa~khÈto itihÈso paÒcamo etesanti itihÈsapaÒcamÈ, tesaÑ itihÈsapaÒcamÈnaÑ vedÈnaÑ.

PadaÑ tadavasesaÒca byÈkaraÓaÑ adhiyanti, vedenti vÈti padakÈ veyyÈkaraÓÈ. LokÈyataÑ vuccati vitaÓÉavÈdasatthaÑ. MahÈpurisalakkhaÓanti mahÈpurisÈnaÑ BuddhÈdÊnaÑ lakkhaÓadÊpakaÑ dvÈdasasahassaganthappamÈÓaÑ satthaÑ. Yattha soÄasasahassagÈthÈpadaparimÈÓÈ BuddhamantÈ nÈma ahesuÑ. YesaÑ vasena “iminÈ lakkhaÓena samannÈgatÈ BuddhÈ nÈma honti, iminÈ PaccekabuddhÈ, aggasÈvakÈ, asÊtimahÈsÈvakÈ3, BuddhamÈtÈ, BuddhapitÈ, aggupaÔÔhÈko, aggupaÔÔhÈyikÈ, rÈjÈ cakkavattÊ”ti ayaÑ viseso ÒÈyati. AnavayÈti imesu lokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu an|nÈ parip|rakÈrino, avayÈ na hontÊti vuttaÑ hoti. AvayÈ nÈma ye tÈni atthato ca ganthato ca sandhÈretuÑ na sakkonti. VÊtarÈgÈti pahÊnarÈgÈ. Etena arahattaphalaÔÔhÈ vuttÈ. RÈgavinayÈya vÈ paÔipannÈti etena arahattamaggaÔÔhÈ. VÊtadosÈti anÈgÈmiphalaÔÔhÈ. DosavinayÈya vÈ paÔipannÈti etena anÈgÈmimaggaÔÔhÈ. VÊtamohÈti arahattaphalaÔÔhÈ. MohavinayÈya vÈ paÔipannÈti arahattamaggaÔÔhÈ. ______________________________________________________________ 1. OÔÔhapaharaÓavasena (SÊ) 2. RukkhÈdÊnaÑ vevacanapakÈsanasatthaÑ (SÊ, SyÈ, I) 3. TheragÈthÈ-®Ôha 2. 541 piÔÔÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 14

SÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttisampannÈti etehi cat|hi lokiyalokuttaramissakehi sÊlÈdÊhi sampannÈ. VimuttiÒÈÓadassanasampannÈti etena paccavekkhaÓaÒÈÓasampannÈ vuttÈti ÒÈtabbaÑ, taÒca kho lokiyameva. AbhijappantÊti patthenti. JappantÊti paccÈsÊsanti. PajappantÊti ativa paccÈsÊsanti. YÈjayogesu yuttÈti anuyoge deyyadhamme diyyamÈne abhiyogavasena yuttÈ. 16. Atha ko carahÊti atha idÈni ko aÒÒo atÈri. 17. Sa~khÈyÈti ÒÈÓena vÊmaÑsitvÈ. ParoparÈnÊti parÈni ca oparÈni ca, parattabhÈvasakattabhÈvÈdÊni parÈni ca oparÈni cÈti vuttaÑ hoti. Vidh|moti kÈyaduccaritÈdidh|mavirahito. AnÊghoti rÈgÈdi-Êghavirahito. AtÈri soti so evar|po arahÈ jÈtijaraÑ atÈri.

Sakar|pÈti attano r|pÈ. Parar|pÈti paresaÑ r|pÈ. KÈyaduccaritaÑ vidh|mitanti tividhakÈyaduccaritaÑ vidh|maÑ kataÑ. Vidhamitanti nÈsitaÑ.

MÈno hi te brÈhmaÓa khÈribhÈroti yathÈ khÈribhÈro khandhena vayhamÈno1 upariÔÔhitopi akkantakkantaÔÔhÈnaÑ2 pathaviyÈ saddhiÑ phasseti viya, evaÑ jÈtigottakulÈdÊni mÈnavatth|ni nissÈya ussÈpito mÈno. Tattha tattha issaÑ uppÈdento cat|su apÈyesu saÑsÊdÈpeti. TenÈha “mÈno hi te brÈhmaÓa khÈribhÈro”ti. Kodho dh|moti tava ÒÈÓaggissa upakkilesaÔÔhena kodho dh|mo. Tena hi te upakkiliÔÔho ÒÈÓaggi na virocati. Bhasmani mosavajjanti nirojaÔÔhena musÈvÈdo chÈrikÈ nÈma. YathÈ hi chÈrikÈya paÔicchanno aggi na jotati, evaÑ te musÈvÈdena paÔicchannaÑ ÒÈÓanti dasseti. JivhÈ sujÈti yathÈ tuyhaÑ suvaÓÓarajatalohakaÔÔhamattikÈsu aÒÒataramayÈ yÈgayajanatthÈya sujÈ hoti, evaÑ mayhaÑ dhammayÈgayajanatthÈya pahutajivhÈ sujÈti vadati. YathÈ tuyhaÑ nadÊtÊre yajanaÔÔhÈnaÑ, evaÑ dhammayÈgayajanaÔÔhÈnaÔÔhena hadayaÑ jotiÔÔhÈnaÑ. AttÈti cittaÑ.

JÈtÊti jÈyanakavasena jÈti. Idamettha sabhÈvapaccattaÑ. SaÒjÈyanavasena saÒjÈti, upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Okkamanavasena okkanti. ______________________________________________________________ 1. VahiyamÈno (I) 2. ...ÔÔhÈne (SÊ, SyÈ, I)


JÈyanaÔÔhena vÈ jÈti. SÈ aparipuÓÓÈyatanavasena yuttÈ. SaÒjÈyanaÔÔhena saÒjÈti. SÈ paripuÓÓÈyatanavasena yuttÈ. OkkamanaÔÔhena okkanti. SÈ aÓÉajajalÈbujavasena yuttÈ. Te hi aÓÉakosaÒca vatthikosaÒca okkamanti pavisanti okkamantÈ pavisantÈ viya paÔisandhiÑ gaÓhanti. AbhinibbattanaÔÔhena abhinibbatti. SÈ saÑsedaja-opapÈtikavasena yuttÈ. Te hi pÈkaÔÈ eva hutvÈ nibbattanti. AyaÑ tÈva sammutikathÈ.

IdÈni paramatthakathÈ hoti. KhandhÈ eva hi paramatthato pÈtubhavanti, na sattÈ. Tattha ca khandhÈnanti ekavokÈrabhave ekassa, catuvokÈrabhave catunnaÑ, paÒcavokÈrabhave paÒcannampi gahaÓaÑ veditabbaÑ. PÈtubhÈvoti uppatti. ŒyatanÈnanti ettha tatra tatra upapajjamÈnÈyatanÈnaÑ sa~gaho veditabbo. PaÔilÈbhoti santatiyÈ pÈtubhÈvoyeva. PÈtubhavantÈneva hi tÈni paÔiladdhÈni nÈma honti. SÈ panesÈ tattha tattha bhave paÔhamÈbhinibbattilakkhaÓÈ jÈti, niyyÈtanarasÈ, atÊtabhavato idha ummujjanapaccupaÔÔhÈnÈ, phalavasena dukkhavicittatÈpaccupaÔÔhÈnÈ vÈ.

JarÈti sabhÈvapaccattaÑ. JÊraÓatÈti ÈkÈrabhÈvaniddeso. KhaÓÉiccanti-Èdayo tayo kÈlÈtikkame kiccaniddesÈ, pacchimÈ dve pakatiniddesÈ. AyaÑ hi jarÈti iminÈ padena sabhÈvato dÊpitÈ. TenassÈ idaÑ sabhÈvapaccattaÑ. JÊraÓatÈti iminÈ ÈkÈrato, tenassÈyaÑ ÈkÈraniddeso. KhaÓÉiccanti iminÈ kÈlÈtikkame dantanakhÈnaÑ khaÓÉitabhÈvakaraÓakiccato. PÈliccanti iminÈ kesalomÈnaÑ palitabhÈvakaraÓakiccato. ValittacatÈti iminÈ maÑsaÑ milÈpetvÈ tace valibhÈvakaraÓakiccato. TenassÈ ime khaÓÉiccanti-Èdayo tayo kÈlÈtikkame kiccaniddesÈ. Tehi imesaÑ vikÈrÈnaÑ dassanavasena pÈkaÔÊbh|tÈ pÈkaÔajarÈ dassitÈ. Yatheva hi udakassa vÈ vÈtassa vÈ aggino vÈ tiÓarukkhÈdÊnaÑ saÑbhaggapalibhaggatÈya vÈ jhÈmatÈya vÈ gatamaggo pÈkaÔo hoti, na ca so gatamaggo taneva udakÈdÊni, evameva jarÈya dantÈdÊnaÑ1 khaÓÉiccÈdivasena gatamaggo pÈkaÔo, cakkhuÑ ummÊletvÈpi gayhati, na ca khaÓÉiccÈdÊneva jarÈ. Na hi jarÈ cakkhuviÒÒeyyÈ hoti. ______________________________________________________________ 1. DantÈdÊsu (Ka)

KhuddakanikÈya 16

Œyuno saÑhÈni indriyÈnaÑ paripÈkoti imehi pana padehi kÈlÈtikkameyeva abhibyattÈya ÈyukkhayacakkhÈdi-indriyaparipÈkasa~khÈtÈya pakatiyÈ dÊpitÈ, tenassime pacchimÈ dve pakatiniddesÈti veditabbÈ. Tattha yasmÈ jaraÑ pattassa Èyu hÈyati, tasmÈ jarÈ “Èyuno saÑhÈnÊ”ti phal|pacÈrena vuttÈ. YasmÈ ca daharakÈle suppasannÈni sukhumampi attano visayaÑ sukheneva gaÓhanasamatthÈni cakkhÈdÊni indriyÈni jaraÑ pattassa paripakkÈni ÈluÄitÈni avisadÈni, oÄÈrikampi attano visayaÑ gahetuÑ asamatthÈni honti. TasmÈ “indriyÈnaÑ paripÈko”ti phal|pacÈreneva vuttÈ.

SÈ panesÈ evaÑ niddiÔÔhÈ sabbÈpi jarÈ pÈkaÔÈ paÔicchannÈti duvidhÈ hoti. Tattha dantÈdÊsu khaÓÉÈdibhÈvadassanato r|padhammesu jarÈ pÈkaÔajarÈ nÈma. Ar|padhammesu pana jarÈ tÈdisassa vikÈrassa adassanato paÔicchannajarÈ nÈma. Tattha yvÈyaÑ khaÓÉÈdibhÈvo dissati, so tÈdisÈnaÑ dantÈdÊnaÑ suviÒÒeyyattÈ vaÓÓoyeva. TaÒca cakkhunÈ disvÈ manodvÈrena cintetvÈ “ime dantÈ jarÈya pahaÔÈ”ti jaraÑ jÈnÈti. UdakaÔÔhÈne baddhÈni gosi~gÈdÊni oloketvÈ heÔÔhÈ udakassa atthibhÈvajÈnanaÑ viya.

Puna avÊci savÊcÊti evampi ayaÑ jarÈ duvidhÈ hoti. Tattha maÓikanaka rajata pavÈÄa canda s|riyÈdÊnaÑ mandadasakÈdÊsu pÈÓÊnaÑ viya ca pupphaphalapallavÈdÊsu apÈÓÊnaÑ viya ca antarantarÈ vaÓÓavisesÈdÊnaÑ dubbiÒÒeyyattÈ jarÈ avÊcijarÈ nÈma, nirantarajarÈti attho. Tato aÒÒesu pana yathÈvuttesu antarantarÈ vaÓÓavisesÈdÊnaÑ suviÒÒeyyattÈ jarÈ savÊcijarÈ nÈma.

Tattha savÊcijarÈ upÈdinnaka-anupÈdinnakavasena evaÑ dipetabbÈ–daharakumÈrakÈnaÑ hi paÔhamameva khÊradantÈ nÈma uÔÔhahanti, na te thirÈ. Tesu pana patitesu puna dantÈ uÔÔhahanti, te paÔhamameva setÈ honti, jarÈvÈtena pana pahaÔakÈle kÈÄakÈ honti. KesÈ pana paÔhamameva tambÈpi honti kÈÄakÈpi setakÈpi. Chapi pana salohitakÈ hoti. VaÉÉhantÈnaÑ vaÉÉhantÈnaÑ odÈtÈnaÑ odÈtabhÈvo, koÄakÈnaÑ kÈÄakabhÈvo paÒÒÈyati. JarÈvÈtena pahaÔakÈle ca valiÑ gaÓhÈti. Sabbampi sassaÑ vapitakÈle setaÑ hoti, pacchÈ nÊlaÑ. JarÈvÈtena pana pahaÔakÈle


paÓÉaraÑ hoti. Amba~kurenÈpi dÊpetuÑ vaÔÔati eva. SÈ panesÈ khandhaparipÈkalakkhaÓÈ jarÈ, maraÓ|panayanarasÈ, yobbanavinÈsapaccupaÔÔhÈnÈ. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva. EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ayampi brÈhmaÓo arahatte patiÔÔhÈsi saddhiÑ antevÈsikasahassena. AÒÒesaÒca anekasahassÈnaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdi. SesaÑ vuttasadisameva.


PuÓÓakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. Mettag|mÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

18. Catutthe Mettag|sutte–maÒÒÈmi taÑ vedag| bhÈvitattanti “ayaÑ vedag|”ti ca “bhÈvitatto”ti ca evaÑ taÑ maÒÒÈmi.

Aparittoti na appo. Mahantoti na khuddako. GambhÊroti na uttÈno. AppameyyÈti minituÑ na sakkuÓeyyo. DuppariyogÈÄhoti avagÈhituÑ otarituÑ dukkho. Bahuratano sÈgar|pamoti bah|naÑ dhammaratanÈnaÑ ÈkarattÈ anekavidharatanasampanno mahÈsamuddo viya bahuratano sÈgarasadiso.

Na ma~ku hotÊti na vikuÓitamukho hoti. AppatiÔÔhitacittoti dosavasena na ghanÊ1bh|tacitto. AlÊnamanasoti na sa~kucitacitto. AbyÈpannacetasoti na p|ticitto.

DiÔÔhe diÔÔhamattoti cakkhuvisaye r|pÈrammaÓe diÔÔhamattoyeva taÑ ÈrammaÓaÑ bhavissati, kattÈ vÈ kÈretÈ vÈ natthi. YaÑ cakkhunÈ diÔÔhaÑ vaÓÓÈyatanameva. SutÈdÊsupi eseva nayo. Api ca diÔÔheti dassanayogena vaÓÓÈyatanaÑ, savanayogena saddÈyatanaÑ, mutayogena ghÈnajivhÈkÈyÈyatanÈni dasseti. GhÈnassa gandhÈyatanaÑ, jivhÈya rasÈyatanaÑ, kÈyassa pathavÊ tejo vÈy|ti phoÔÔhabbÈyatanaÑ, viÒÒÈtayogena dhammÈyatanaÑ dasseti. DiÔÔhe an|payoti cakkhuviÒÒÈÓena diÔÔhe rÈg|payavirahito. AnapÈyoti kodhavirahito ______________________________________________________________ 1. HatÊ... (SÊ)

KhuddakanikÈya 18

appaÔigho. Anissitoti taÓhÈya anallÊno. AppaÔibaddhoti mÈnena na baddho. Vippamuttoti sabbÈrammaÓato mutto. VisaÒÒuttoti kilesehi viyutto hutvÈ Ôhito.

SaÑvijjati Bhagavato cakkh|ti Buddhassa Bhagavato pakatimaÑsacakkhu upalabbhati. PassatÊti dakkhati oloketi. CakkhunÈ r|panti cakkhuviÒÒÈÓena r|pÈrammaÓaÑ. ChandarÈgoti taÓhÈchando.

DantaÑ nayanti samitinti uyyÈnakÊÄÈmaÓÉalÈdÊsu hi mahÈjanamajjhaÑ gacchantÈ dantameva goÓaÑ vÈ dantaÑ assÈjÈnÊyaÑ vÈ yÈne yojetvÈ nayanti. RÈjÈti tathÈr|pÈneva ÔhÈnÈni gacchanto rÈjÈpi dantameva abhiruhati. Manusses|ti manussesupi cat|hi ariyamaggehi danto nibbisevanova seÔÔho. Yo’tivÈkyanti evar|paÑ atikkammavacanaÑ punappunaÑ vuccamÈnampi titikkhati nappatippharati na vihaÒÒati, evar|po danto seÔÔhoti attho.

AssatarÈti vaÄavÈya gadrabhena jÈtÈ. ŒjÈnÊyÈti yaÑ assadammasÈrathi kÈraÓaÑ kÈreti, tassa khippaÑ jÈnanasamatthÈ. SindhavÈti sindhavaraÔÔhe jÈtÈ assÈ. MahÈnÈgÈti kuÒjarasa~khÈtÈ mahÈhatthino. Attadantoti ete assatarÈ vÈ sindhavÈ vÈ kuÒjarÈ vÈ dantÈva1, na adantÈ. Yo pana catumaggasa~khÈtena attano dantatÈya attadanto nibbisevano, ayaÑ tatopi varaÑ, sabbehipi etehi uttaritaroti attho.

Na hi etehi yÈnehÊti yÈni etÈni hatthiyÈnÈdÊni uttamayÈnÈni, etehi yÈnehi koci puggalo supinantenapi agatapubbattÈ “agatan”ti sa~khÈtaÑ nibbÈnadisaÑ tathÈ na gaccheyya. YathÈ pubbabhÈge indriyadamena dantena, aparabhÈge ariyamaggabhÈvanÈya sudantena danto nibbisevano sappaÒÒo puggalo taÑ agatapubbaÑ disaÑ gacchati, dantabh|miÑ pÈpuÓÈti, tasmÈ attadamanameva varataranti attho2.

VidhÈsu na vikampantÊti navavidhamÈnakoÔÔhÈsesu na calanti na vedhenti. VippamuttÈ punabbhavÈti kammakilesato samucchedavimuttiyÈ suÔÔhu muttÈ. Dantabh|miÑ anuppattÈti arahattaphalaÑ pÈpuÓitvÈ ÔhitÈ. Te loke ______________________________________________________________ 1. DantÈvarÈ (I) 2. DhammapadaÑ-®Ôha 2. 309, 310; MahÈniddesa-®Ôha 305 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


vijitÈvinoti te vuttappakÈrÈ khÊÓÈsavÈ sattaloke vijitavijayÈ nÈma1.

YassindriyÈni bhÈvitÈnÊti yassa khÊÓÈsavassa saddhÈdipaÒcindriyÈni arahattaphalaÑ pÈpetvÈ vaÉÉhitÈni. AjjhattaÒca bahiddhÈ cÈti cakkhÈdi-ajjhattÈyatanÈni ca r|pÈdibahiddhÈyatanÈni ca nibbisevanÈni katÈni. Sabbaloketi sakalatedhÈtuke loke ca. Nibbijjha imaÑ paraÒca lokanti imaÒca attabhÈvaÑ paraloke ca attabhÈvaÑ atikkamitvÈ Ôhito khÊÓÈsavo. KÈlaÑ ka~khati bhÈvito sa dantoti so khÊÓÈsavo cakkhÈdito danto vaÉÉhitacitto maraÓakÈlaÑ pattheti2.

YesaÑ dhammÈnaÑ Èdito samudÈgamanaÑ paÒÒÈyatÊti yesaÑ khandhÈdidhammÈnaÑ uppatti paÒÒÈyati. Attha~gamato nirodhoti attha~gamanavasena tesaÑyeva abhÈvo paÒÒÈyati. Kammasannissito vipÈkoti kusalÈkusalakammanissito vipÈko kammaÑ amuÒcitvÈ pavattanato vipÈkopi kammasannissitova nÈma. NÈmasannissitaÑ r|panti sabbar|paÑ nÈmaÑ gahetvÈ pavattanato nÈmasannissitaÑ nÈma jÈtaÑ. JÈtiyÈ anugatanti sabbaÑ kammÈdikaÑ jÈtiyÈ anupaviÔÔhaÑ. JarÈya anusaÔanti jarÈya patthaÔaÑ. ByÈdhinÈ abhibh|tanti byÈdhidukkhena abhimadditaÑ. MaraÓena abbhÈhatanti maccunÈ abhihaÔaÑ pahaÔaÑ. AtÈÓanti puttÈdÊhipi tÈyanassa abhÈvato atÈyanaÑ anÈrakkhaÑ alabbhaÓeyyaÑ khemaÑ vÈ. AleÓanti allÊyituÑ nissayituÑ anarahaÑ, allÊnÈnampi na leÓakiccakaraÓaÑ. AsaraÓanti nissitÈnaÑ na bhayahÈrakaÑ3, na bhayavinÈsakaÑ. AsaraÓÊbh|tanti pure uppattiyÈ attano abhÈveneva asaraÓaÑ, uppattisamakÈlameva asaraÓabh|tanti attho. 19. ApucchasÊti ettha a-iti padap|raÓamatte nipÈto, pucchasitveva attho. PavakkhÈmi yathÈ pajÈnanti yathÈ pajÈnanto Ècikkhati, evaÑ ÈcikkhissÈmi. UpadhinidÈnÈ pabhavanti dukkhÈti taÓhÈdi-upadhinidÈnÈ jÈti-ÈdidukkhavisesÈ pabhavanti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 2. 260; MahÈniddesa-®Ôha 305 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SuttanipÈta-®Ôha 2. 150; MahÈniddesa-®Ôha 305 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. AnabhayakÈrakaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 20

TaÓh|padhÊti taÓhÈ eva taÓh|padhi. SassatucchedadiÔÔhi eva diÔÔh|padhi. RÈgÈdikilesÈ eva kiles|padhi. PaÒÒÈdikammÈni eva kamm|padhi. TividhaduccaritÈniyeva duccarit|padhi. KabaÄÊkÈrÈdayo ÈhÈrÈ eva ÈhÈr|padhi. DosapaÔigho eva paÔigh|padhi. KammasamuÔÔhÈnÈ kammeneva gahitÈ pathavÈdayo catasso dhÈtuyova catasso upÈdinnadhÈtuyo upadhÊ. CakkhÈdicha-ajjhattikÈni ÈyatanÈni eva cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni upadhÊ. CakkhuviÒÒÈÓÈdichaviÒÒÈÓakÈyÈva cha viÒÒÈÓakÈyÈ upadhÊ. Sabbampi dukkhaÑ dukkhamanaÔÔhenÈti sabbatebh|makaÑ dukkhaÑ dussahanaÔÔhena upadhi. 20. EvaÑ upadhinidÈnato pabhavantesu dukkhesu–yo ve avidvÈti gÈthÈ. Tattha pajÈnanti sa~khÈre aniccÈdivasena jÈnanto. Dukkhassa jÈtippabhavÈnupassÊti vaÔÔadukkhassa jÈtikÈraÓaÑ “upadhÊ”ti anupassanto. ImissÈ gÈthÈya niddese vattabbaÑ natthi. 21. SokapariddavaÒcÈti sokaÒca paridevaÒca. TathÈ hi te vidito esa dhammoti yathÈ yathÈ sattÈ jÈnanti, tathÈ tathÈ ÒÈpanavasena vidito esa tayÈ dhammoti.

Tattha tarantÊti paÔhamamaggena diÔÔhoghaÑ taranti. UttarantÊti dutiyamaggena kÈmoghaÑ tanukaraÓavasena uggantvÈ taranti. PatarantÊti tameva niravasesappahÈnavasena tatiyamaggena visesena taranti. SamatikkamantÊti bhavogha-avijjoghappahÈnavasena catutthamaggena sammÈ atikkamanti. VÊtivattantÊti phalaÑ pÈpuÓitvÈ tiÔÔhanti. 22. KittayissÈmi te dhammanti nibbÈnadhammaÑ nibbÈnagÈminipaÔipadÈdhammaÒca te desayissÈmi. DiÔÔhe dhammeti diÔÔheva dukkhÈdidhamme, imasmiÑyeva vÈ attabhÈve. AnÊtihanti attapaccakkhaÑ. YaÑ viditvÈti yaÑ dhammaÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena sammasanto viditvÈ.

Tattha ÈdikalyÈÓanti hitvÈpi anuttaraÑ vivekasukhaÑ dhammaÑ tava kittayissÈmi, taÒca kho appaÑ vÈ bahuÑ vÈ kittayanto ÈdikalyÈÓÈdippakÈrameva kittayissÈmi. Œdimhi kalyÈÓaÑ bhaddakaÑ anavajjameva katvÈ kittayissÈmi. Majjhepi. PariyosÈnepi bhaddakaÑ anavajjameva katvÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 53; Khu 2. 317; Abhi 4. 385 piÔÔhÈdÊsu.


kittayissÈmÊti vuttaÑ hoti. YasmiÑ hi BhagavÈ ekagÈthampi desesi, sÈ samantabhaddakattÈ dhammassa paÔhamapÈdena ÈdikalyÈÓÈ, dutiyatatiyapÈdehi majjhekalyÈÓÈ, pacchimapÈdena pariyosÈnakalyÈÓÈ. EkÈnusandhikaÑ suttaÑ nidÈnena ÈdikalyÈÓaÑ, nigamanena pariyosÈnakalyÈÓaÑ, sesena majjhekalyÈÓaÑ. NÈnÈnusandhikaÑ suttaÑ paÔhamÈnusandhinÈ ÈdikalyÈÓaÑ, pacchimena pariyosÈnakalyÈÓaÑ, sesehi majjhekalyÈÓaÑ.

Api ca sanidÈna-uppattittÈ ÈdikalyÈÓaÑ, veneyyÈnaÑ anur|pato atthassa aviparÊtatÈya ca hetudÈharaÓayuttato ca majjhekalyÈÓaÑ, sot|naÑ saddhÈpaÔilÈbhajanena nigamanena ca pariyosÈnakalyÈÓaÑ.

Sakalo hi sÈsanadhammo attano atthabh|tena sÊlena ÈdikalyÈÓo, samathavipassanÈmaggaphalehi majjhekalyÈÓo, nibbÈnena pariyosÈnakalyÈÓo. SÊlasamÈdhÊhi vÈ ÈdikalyÈÓo, vipassanÈmaggehi majjhemalyÈÓo, phalanibbÈnehi pariyosÈnakalyÈÓo. BuddhasubodhitÈya vÈ ÈdikalyÈÓo, dhammasudhammatÈya majjhekalyÈÓo, saÑghasuppaÔipattiyÈ pariyosÈnakalyÈÓo. TaÑ sutvÈ tathattÈya paÔipannena adhigantabbÈya abhisambodhiyÈ vÈ ÈdikalyÈÓo, paccekabodhiyÈ majjhekalyÈÓo, sÈvakabodhiyÈ pariyosÈnakalyÈÓo.

SuyyamÈno cesa nÊvaraÓavikkhambhanato savanenapi kalyÈÓameva ÈvahatÊti ÈdikalyÈÓo, paÔipajjiyamÈno samathavipassanÈsukhÈvahanato paÔipattiyÈpi kalyÈÓameva ÈvahatÊti majjhekalyÈÓo, tathÈpaÔipanno1 ca paÔipattiphale niÔÔhite tÈdibhÈvÈvahanato paÔipattiphalenapi kalyÈÓameva ÈvahatÊti pariyosÈnakalyÈÓoti2.

YaÑ panesa BhagavÈ dhammaÑ desento sÈsanabrahmacariyaÑ maggabrahmacariyaÒca pakÈseti, nÈnÈnayehi dÊpeti. TaÑ yathÈnur|paÑ atthasampattiyÈ sÈtthaÑ. ByaÒjanasampattiyÈ sabyaÒjanaÑ. Sa~kÈsana pakÈsana vivaraÓa vibhajana-uttÈnÊkaraÓa paÒÒatti atthapadasamÈyogato sÈtthaÑ. Akkhara pada byaÒjanÈkÈra nirutti niddesasampattiyÈ sabyaÒjanaÑ. AtthagambhÊratÈpaÔivedhagambhÊratÈhi ______________________________________________________________ 1. TathÈ tathÈ paÔipannassa (SÊ, SyÈ) 2. Vi-®Ôha 1. 98 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 22

sÈtthaÑ. DhammagambhÊratÈdesanÈgambhÊratÈhi sabyaÒjanaÑ. AtthapaÔibhÈnapaÔisambhidÈvisayato sÈtthaÑ. DhammaniruttipaÔisambhidÈvisayato sabyaÒjanaÑ. PaÓÉitavedanÊyato sarikkhakajanappasÈdakanti sÈtthaÑ. Saddheyyato lokiyajanappasÈdakanti sabyaÒjanaÑ. GambhÊrÈdhippÈyato sÈtthaÑ. UttÈnapadato sabyaÒjanaÑ. Upanetabbassa abhÈvato sakalaparipuÓÓabhÈvena kevalaparipuÓÓaÑ. Apanetabbassa abhÈvato niddosabhÈvena parisuddhaÑ.

Api ca–paÔipattiyÈ adhigamabyattito sÈtthaÑ. PariyattiyÈ Ègamabyattito sabyaÒjanaÑ. SÊlÈdipaÒcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuÓÓaÑ. Nirupakkilesato nittharaÓatthÈya pavattito lokÈmisanirapekkhato ca parisuddhaÑ. SikkhattayapariggahitattÈ brahmabh|tehi seÔÔhehi caritabbato, tesaÒca cariyabhÈvato brahmacariyaÑ1.

EvaÑ pariyattidhammaÑ dassetvÈ idÈni lokuttaradhammaÑ dassetuÑ “cattÈro satipaÔÔhÈne”ti Èha. SattatiÑsabodhipakkhiyadhamme dassetvÈ nibbattitalokuttaraÑ dassetuÑ “nibbÈnaÒcÈ”ti Èha. NibbÈnagÈminiÒca paÔipadanti pubbabhÈgasÊlasamÈdhivipassanÈdhammaÒca kittayissÈmi.

Dukkhe diÔÔheti dukkhasacce sarasalakkhaÓena diÔÔhe dukkhasaccaÑ pakÈsessÈmi. SamudayÈdÊsupi eseva nayo. 23. TaÒcÈhaÑ abhinandÈmÊti taÑ vuttappakÈradhammajotakaÑ tava vacanaÑ ahaÑ patthayÈmi. Dhammamuttamanti taÒca dhammamuttamaÑ abhinandÈmi.

Tattha mahato tamokÈyassa padÈlananti mahato avijjÈrÈsissa chedanaÑ. AniccalakkhaÓavasena esÊ. DukkhalakkhaÓavasena gavesÊ. AnattalakkhaÓavasena samantato pariyesÊ. Mahato vipallÈsassa pabhedananti mahantassa asubhe subhanti-ÈdidvÈdasavidhassa vipallÈsassa bhedanaÑ. Mahato taÓhÈsallassa abbahananti mahantassa antotudanaÔÔhena taÓhÈkaÓÔakassa luÒcanaÑ. DiÔÔhisaÑghÈÔassa viniveÔhananti diÔÔhiyeva abbocchinnappavattito saÑghaÔitaÔÔhena saÑghÈÔo, tassa diÔÔhisaÑghÈÔassa nivattanaÑ2. MÈnadhajassa pÈtananti ussitaÔÔhena unnatilakkhaÓassa mÈnaddhajassa pÈtanaÑ. Abhisa~khÈrassa v|pasamanti puÒÒÈdi-abhisa~khÈrassa upasamanaÑ. Oghassa nittharaÓanti vaÔÔe osÊdÈpanassa ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 99 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. NivaÔÔanaÑ (Ka)


kÈmoghÈdi-oghassa nittharaÓaÑ nikkhamanaÑ. BhÈrassa nikkhepananti r|pÈdipaÒcakkhandhabhÈrassa khipanaÑ chaÉÉanaÑ. SaÑsÈravaÔÔassa upacchedanti khandhÈdipaÔipÈÔisaÑsÈravaÔÔassa hetunassanena ucchijjanaÑ. SantÈpassa nibbÈpananti kilesasantÈpassa nibbutiÑ. PariÄÈhassa paÔipassaddhanti kilesapariÄÈhassa v|pasamaÑ paÔipassambhanaÑ. Dhammadhajassa ussÈpananti navavidhalokuttaradhammassa ussÈpetvÈ ÔhapanaÑ. ParamatthaÑ amataÑ nibbÈnanti uttamaÔÔhena paramatthaÑ. Natthi etassa maraÓasa~khÈtaÑ matanti amataÑ. KilesavisapaÔipakkhattÈ agadantipi amataÑ. SaÑsÈradukkhapaÔipakkhabh|tattÈ nibbutanti nibbÈnaÑ. Natthettha taÓhÈsa~khÈtaÑ vÈnantipi nibbÈnaÑ.

Mahesakkhehi sattehÊti mahÈnubhÈvehi sakkÈdÊhi sattehi. Pariyesitoti pariyiÔÔho. KahaÑ devadevoti devÈnaÑ atidevo kuhiÑ. KahaÑ narÈsabhoti uttamapuriso. 24. UddhaÑ adho tiriyaÒcÈpi majjheti ettha uddhanti anÈgataddhÈ vuccati. Adhoti atÊtaddhÈ. TiriyaÒcÈpi majjheti paccuppannaddhÈ. Etesu nandiÒca nivesanaÒca, panujja viÒÒÈÓanti etesu uddhÈdÊsu taÓhaÒca diÔÔhinivesanaÒca abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÒca panudehi. PanuditvÈ ca bhave na tiÔÔheti evaÑ sante duvidhepi bhave na tiÔÔheyya. EvaÑ tÈva panujjasaddassa panudehÊti imasmiÑ atthavikappe sambandho. PanuditvÈti etasmiÑ pana atthavikappe bhave na tiÔÔheti ayameva sambandho. EtÈni nandÊnivesanaviÒÒÈÓÈni panuditvÈ duvidhepi bhave na tiÔÔheyyÈti.

SahokÈsavasena devaloko uddhaÑ. ApÈyaloko adho. Manussaloko majjhe. Tattha kusalÈ dhammÈti apÈyaÑ muÒcitvÈ upari paÔisandhidÈnato kusalÈ dhammÈ uddhanti vuccanti. AkusalÈ dhammÈ apÈyesu paÔisandhidÈnato adhoti. TadubhayavimuttattÈ abyÈkatÈ dhammÈ tiriyaÒcÈpi majjheti vuccanti. Sabboparivasena ar|padhÈtu uddhaÑ. Sabba-adhovasena kÈmadhÈtu adho. Tadubhayantaravasena r|padhÈtu majjhe. KÈyacittÈbÈdhakhananavasena sukhÈ vedanÈ uddhaÑ. Dukkhamanavasena dukkhÈ vedanÈ adho. AdukkhamasukhÈ vedanÈ majjhe. AttabhÈvavasena paricchedaÑ dassento “uddhanti uddhaÑ pÈdatalÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha uddhaÑ pÈdatalÈti pÈdatalato upari. Adho kesamatthakÈti kesamatthakato adho. Majjheti dvinnaÑ antaraÑ.

KhuddakanikÈya 24

PuÒÒÈbhisa~khÈrasahagataÑ viÒÒÈÓanti terasavidhapuÒÒÈbhisa~khÈra-sampayuttaÑ kammaviÒÒÈÓaÑ. ApuÒÒÈbhisa~khÈrasahagataÑ viÒÒÈÓanti dvÈdasavidha-apuÒÒÈbhisa~khÈrasampayuttaÑ kammaviÒÒÈÓaÑ. ŒneÒjÈbhisa~khÈrasahagataÑ viÒÒÈÓanti catubbidhaÑ ÈneÒjÈbhisa~khÈrasahagataÑ kammaviÒÒÈÓaÑ. NujjÈti khipa. PanujjÈti atÊva khipa. NudÈti luÒca. PanudÈti atÊva luÒca. PajahÈti chaÉÉehi. VinodehÊti d|raÑ karohi.

KammabhavaÒcÈti puÒÒÈbhisa~khÈracetanÈva. PaÔisandhikaÒca punabbhavanti paÔisandhiyÈ r|pÈdipunabbhavaÒca. Pajahanto paÔhamamaggena, vinodento dutiyamaggena, byantÊkaronto tatiyamaggena, anabhÈvaÑ gamento catutthamaggena. Kammabhave na tiÔÔheyyÈti puÒÒÈdi-abhisa~khÈre na tiÔÔheyya. 25. EtÈni vinodetvÈ bhave atiÔÔhanto eso–evaÑ vihÈrÊti gÈthÈ. Tattha idhevÈti imasmiÑyeva sÈsane, imasmiÑyeva vÈ attabhÈve. ImissÈ gÈthÈya niddeso uttÈnatthova. 26. SukittitaÑ Gotama’n|padhÊkanti ettha an|padhÊkanti nibbÈnaÑ, taÑ sandhÈya BhagavantaÑ Èlapanto Èha “sukittitaÑ Gotama’n|padhÊkan”ti.

Niddese kilesÈ cÈti upatÈpanaÔÔhena rÈgÈdayo kilesÈ ca rÈsaÔÔhena vipÈkabh|tÈ paÒcakkhandhÈ ca kusalÈdi-abhisa~khÈrÈ cetanÈ ca “upadhÊ”ti vuccanti kathÊyanti. UpadhippahÈnaÑ tada~gappahÈnena, upadhiv|pasamaÑ vikkhambhanappahÈnena, upadhipaÔinissaggaÑ samucchedappahÈnena, upadhipaÔipassaddhaÑ phalenÈti. 27. Na kevalaÑ dukkhameva pahÈsi–te cÈpÊti gÈthÈ. Tattha aÔÔhitanti sakkaccaÑ, sadÈ vÈ. TaÑ taÑ namassÈmÊti tasmÈ taÑ namassÈmi. SameccÈti upagantvÈ. NÈgÈti BhagavantaÑ Èlapanto Èha.

Niddese sameccÈti jÈnitvÈ, ekato hutvÈ vÈ. AbhisameccÈti paÔivijjhitvÈ. SamÈgantvÈti sammukhÈ hutvÈ. AbhisamÈgantvÈti samÊpaÑ gantvÈ. SammukhÈti sammukhe. ŒguÑ na karotÊti pÈpaÑ na karoti. 28. IdÈni naÑ BhagavÈ “addhÈ hi BhagavÈ pahÈsi dukkhan”ti evaÑ tena brÈhmaÓena viditopi attÈnaÑ anupanetvÈva pahÊnadukkhena puggalena


ovadanto “yaÑ brÈhmaÓan”ti gÈthamÈha. Tassattho–yaÑ taÑ abhijÈnanto “ayaÑ bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓo, vedehi gatattÈ vedag|, kiÒcanÈbhÈvÈ akiÒcano, kÈmesu ca bhavesu ca asattattÈ kÈmabhave asatto”ti jaÒÒÈ jÈneyyÈsi. AddhÈ hi so oghamimaÑ atÈri, tiÓÓo ca pÈraÑ akhilo aka~kho.

Niddese rÈgakiÒcananti rÈgapalibodhaÑ. DosakiÒcananti-Èdipi eseva nayo. KÈmoghaÑ tiÓÓo anÈgÈmimaggena. BhavoghaÑ tiÓÓo arahattamaggena. DiÔÔhoghaÑ tiÓÓo sotÈpattimaggena. AvijjoghaÑ tiÓÓo arahattamaggena. SaÑsÈrapathaÑ tiÓÓo kusalÈkusalakammappabhedenÈti. UttiÓÓo paÔhamamaggena. NittiÓÓo dutiyamaggena. Atikkanto tatiyamaggena. Samatikkanto catutthamaggena. VÊtivatto phalena. 29. KiÒca bhiyyo–vidvÈ ca yoti gÈthÈ. Tattha idhÈti imasmiÑ sÈsane, attabhÈve vÈ. VisajjÈti vosajjitvÈ.

Niddese sajjanti muÒcanaÑ. Visajjanti vosajjanaÑ. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva. EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi. DesanÈpariyosÈne ca vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.


Mettag|mÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. DhotakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

30. PaÒcame Dhotakasutte–vÈcÈbhika~khÈmÊti vÈcaÑ abhika~khÈmi. Sikkhe nibbÈnamattanoti attano rÈgÈdÊnaÑ nibbÈnatthÈya adhisÊlÈdÊni sikkheyya. Niddese apubbaÑ natthi. 31. Itoti mama mukhato.

Niddese Ètappanti kilesatÈpanaÑ. UssÈhanti asa~kocaÑ. UsseÄinti balavavÊriyaÑ. ThÈmanti asithilaÑ. Dhitinti dhÈraÓaÑ. VÊriyaÑ karohÊti parakkamaÑ karohi. ChandaÑ janehÊti ruciÑ uppÈdehi.

KhuddakanikÈya 26

32. EvaÑ vutte attamano dhotako BhagavantaÑ abhitthavamÈno kathaÑkathÈpamokkhaÑ yÈcanto “passÈmahan”ti gÈthamÈha. Tattha passÈmahaÑ devamanussaloketi passÈmi ahaÑ devamanussaloke. TaÑ taÑ namassÈmÊti taÑ evar|paÑ taÑ namassÈmi. PamuÒcÈti pamocehi.

Niddese PaccekabuddhÈti1 taÑ taÑ ÈrammaÓaÑ pÈÔiyekkaÑ catusaccaÑ sayameva BuddhÈ paÔivedhappattÈti PaccekabuddhÈ. SÊhasÊhoti achambhitaÔÔhena sÊhÈnaÑ atisÊho. NÈganÈgoti nikkilesaÔÔhena, mahantaÔÔhena vÈ nÈgÈnaÑ atinÈgo. GaÓigaÓÊti gaÓavantÈnaÑ atÊva gaÓavÈ. MunimunÊti ÒÈÓavantÈnaÑ atÊva ÒÈÓavÈ. RÈjarÈjÈti uttamarÈjÈ. MuÒca manti mocehi maÑ. PamuÒca manti nÈnÈvidhena muÒcehi maÑ. Mocehi manti sithilaÑ karohi maÑ. Pamocehi manti atÊva sithilaÑ karohi maÑ. Uddhara manti maÑ saÑsÈrapa~kÈ uddharitvÈ thale patiÔÔhÈpehi. Samuddhara mati sammÈ uddharitvÈ thale patiÔÔhÈpehi maÑ. VuÔÔhÈpehÊti vicikicchÈsallato apanetvÈ visuÑ karaÓavasena uÔÔhÈpehi. 33. Athassa BhagavÈ attÈdhÊnameva kathaÑkathÈpamokkhaÑ oghataraÓamukhena dassento “nÈhan”ti gÈthamÈha. Tattha nÈhaÑ sahissÈmÊti ahaÑ na sahissÈmi na sakkomi, na vÈyamissÈmÊti vuttaÑ hoti. PamocanÈyÈti pamocetuÑ. KathaÑkathinti saka~khaÑ. TaresÊti tareyyÈsi.

Niddese na ÊhÈmÊti payogaÑ na karomi. Na samÊhÈmÊti atÊva payogaÑ na karomi. Assaddhe puggaleti ratanattaye saddhÈvirahite puggale. Acchandiketi maggaphalatthaÑ rucivirahite. KusÊteti samÈdhivirahite. HÊnavÊriyeti nibbÊriye. AppaÔipajjamÈneti paÔipattiyÈ na paÔipajjamÈne. 34. EvaÑ vutte attamanataro dhotako BhagavantaÑ abhitthavamÈno anusÈsaniÑ yÈcanto “anusÈsa brahme”ti gÈthamÈha. Tattha brahmeti seÔÔhavacanametaÑ. Tena BhagavantaÑ ÈmantayamÈno Èha “anusÈsa brahme”ti. Vivekadhammanti sabbasa~khÈravivekaÑ nibbÈnadhammaÑ. AbyÈpajjamÈnoti nÈnappakÈraÓaÑ anÈpajjamÈno. Idheva santoti idheva samÈno. Asitoti anissito. ______________________________________________________________ 1. PaccekasambuddhÈ... (sabbattha)


35-7. Ito parÈ dve gÈthÈ Mettag|sutte1 vuttanayÈ eva. KevalaÒhi tattha dhammaÑ, idha santinti ayaÑ viseso. TatiyagÈthÈyapi pubbaÉÉhaÑ tattha vuttanayameva. AparaÉÉhe sa~goti sajjanaÔÔhÈnaÑ, laggananti vuttaÑ hoti. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.


DhotakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. UpasÊvamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

38. ChaÔÔhe UpasÊvasutte–mahantamoghanti mahantaÑ oghaÑ. Anissitoti puggalaÑ vÈ dhammaÑ vÈ anallÊno. No visahÈmÊti na sakkomi. ŒrammaÓanti nissayaÑ. YaÑ nissitoti yaÑ dhammaÑ vÈ puggalaÑ vÈ nissito.

Niddese kÈmoghanti anÈgÈmimaggena kÈmoghaÑ. Arahattamaggena bhavoghaÑ. SotÈpattimaggena diÔÔhoghaÑ. Arahattamaggena avijjoghaÑ tareyyaÑ. SakyakulÈ pabbajitoti Bhagavato uccÈkulaparidÊpanavasena vuttaÑ. ŒlambaÓanti avattharitvÈ ÔhÈnaÑ. Nissayanti allÊyanaÑ. Upanissayanti apasÈyanaÑ. 39. IdÈni yasmÈ brÈhmaÓo ÈkiÒcaÒÒÈyatanalÈbhÊ taÒca santampi nissayaÑ na jÈnÈti. Tenassa BhagavÈ taÒca nissayaÑ uttariÒca niyyÈnapathaÑ dassento “ÈkiÒcaÒÒan”ti gÈthamÈha. Tattha pekkhamÈnoti taÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ sato samÈpajjitvÈ vuÔÔhahitvÈ ca aniccÈdivasena passamÈno. NatthÊti nissÈyÈti taÑ “natthi kiÒcÊ”ti pavattaÑ samÈpattiÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ. Tarassu oghanti tato pabhuti pavattÈya vipassanÈya yathÈnur|paÑ catubbidhampi oghaÑ tarassu. KathÈhÊti kathaÑkathÈhi. TaÓhakkhayaÑ nattamahÈ’bhipassÈti rattindivaÑ nibbÈnaÑ vibh|taÑ katvÈ passa. Etenassa diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ kathesi. ______________________________________________________________ 1. Khu 8. 7 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 28

Niddese taÒÒeva viÒÒÈÓaÑ abhÈvetÊti ÈkÈsÈlambaÓaÑ katvÈ pavattamahaggataviÒÒÈÓaÑ abhÈveti abhÈvaÑ gameti. VibhÈvetÊti vividhÈ abhÈvaÑ gameti. AntaradhÈpetÊti adassanaÑ gameti. Natthi kiÒcÊti passatÊti antamaso bha~gamattampissa natthÊti passati. 40. IdÈni “kÈme pahÈyÈ”ti sutvÈ vikkhambhanavasena attanÈ pahÊne kÈme sampassamÈno “sabbes|”ti gÈthamÈha. Tattha hitvÈ maÒÒanti aÒÒaÑ tato heÔÔhÈ chabbidhampi samÈpattiÑ hitvÈ. SaÒÒÈvimokkhe parameti sattasu saÒÒÈvimokkhesu uttame ŒkiÒcaÒÒÈyatane. TiÔÔhe nu so tattha anÈnuyÈyÊti so puggalo tattha ŒkiÒcaÒÒÈyatanabrahmaloke avigacchamÈno tiÔÔheyya. N|-ti pucchati.

Niddese aviccamÈnoti aviyujjamÈno. AvigacchamÈnoti viyogaÑ anÈpajjamÈno. AnantaradhÈyamÈnoti antaradhÈnaÑ anÈpajjamÈno. AparihÈyamÈnoti anantarÈparihÈnaÑ anÈpajjamÈno. 41-2. Athassa BhagavÈ saÔÔhikappasahassamattakaÑyeva ÔhÈnaÑ anujÈnanto catutthaÑ gÈthamÈha. EvaÑ tassa tattha ÔhÈnaÑ sutvÈ idÈnissa sassatucchedabhÈvaÑ pucchanto “tiÔÔhe ce”ti gÈthamÈha. Tattha p|gampi vassÈnanti anekasa~khyampi vassÈnaÑ, gaÓanarÈsinti attho. “P|gampi vassÈnÊ”tipi pÈÔho. Tattha vibhattibyattayena sÈmivacanassa paccattavacanaÑ kÈtabbaÑ, p|ganti vÈ etassa bah|nÊti attho vattabbo. “P|gÈnÊ”ti vÈpi paÔhanti, purimapÈÔhoyeva sabbasundaro. Tattheva so sÊti siyÈ vimuttoti so puggalo tatthevÈkiÒcaÒÒÈyatane nÈnÈdukkhehi vimutto sÊtibhÈvappatto bhaveyya, nibbÈnappatto sassato hutvÈ tiÔÔheyyÈti adhippÈyo. Cavetha viÒÒÈÓaÑ tathÈvidhassÈti “udÈhu tathÈvidhassa viÒÒÈÓaÑ anupÈdÈya parinibbÈyeyyÈ”ti ucchedaÑ pucchati, “paÔisandhiggahaÓatthaÑ vÈpi bhaveyyÈ”ti paÔisandhimpi tassa pucchati.

Tassa viÒÒÈÓaÑ caveyyÈti tassa ŒkiÒcaÒÒÈyatane uppannassa viÒÒÈÓaÑ cutiÑ pÈpuÓeyya. UcchijjeyyÈti ucchedaÑ bhaveyya. VinasseyyÈti vinÈsaÑ pÈpuÓeyya. Na bhaveyyÈti abhÈvaÑ gameyya. UpapannassÈti paÔisandhivasena upapannassa.


43. Athassa BhagavÈ ucchedasassataÑ anupagamma tatthupapannassa ariyasÈvakassa anupÈdÈya parinibbÈnaÑ dassento “accÊ yathÈ”ti gÈthamÈha. Tattha atthaÑ paletÊti atthaÑ gacchati. Na upeti sa~khanti “asukaÑ nÈma disaÑ gato”ti vohÈraÑ na gacchati. EvaÑ MunÊ nÈmakÈyÈ vimuttoti evaÑ tattha uppanno sekkhamuni pakatiyÈ pubbeva r|pakÈyÈ vimutto, tattha catutthamaggaÑ nibbattetvÈ dhammakÈyassa1 pariÒÒÈtattÈ puna nÈmakÈyÈpi vimutto ubhatobhÈgavimutto khÊÓÈsavo hutvÈ anupÈdÈnibbÈnasa~khÈtaÑ atthaÑ paleti na upeti sa~khaÑ “khattiyo vÈ brÈhmaÓo vÈ”ti evamÈdikaÑ.

Niddese khittÈti calitÈ. UkkhittÈti aticalitÈ. NunnÈti papphoÔiyÈ. PaÓunnÈti d|rÊkatÈ. KhambhitÈti paÔikkamÈpitÈ. VikkhambhitÈti na santike katÈ. 44. IdÈni “atthaÑ paletÊ”ti sutvÈ tassa yoniso atthamasallakkhento “attha~gato so”ti gÈthamÈha. Tassattho–so attha~gato udÈhu natthi, udÈhu ve sassatiyÈ sassatabhÈvena arogo avipariÓÈmadhammo soti evaÑ taÑ me MunÊ sÈdhu byÈkarohi. KiÑ kÈraÓÈ? TathÈ hi te vidito esa dhammoti.

Niddese niruddhoti nirodhaÑ patto. Ucchinnoti ucchinnasantÈno. VinaÔÔhoti vinÈsaÑ patto. 45. Athassa BhagavÈ tathÈ avattabbataÑ dassento “attha~gatassÈ”ti gÈthamÈha. Tattha attha~gatassÈti anupÈdÈparinibbutassa. Na pamÈÓama’tthÊti r|pÈdipamÈÓaÑ natthi. Yena naÑ vajjunti yena rÈgÈdinÈ naÑ vadeyyuÑ. Sabbesu dhammes|ti sabbesu khandhÈdidhammesu.

Niddese adhivacanÈni cÈti sirivaÉÉhako dhanavaÉÉhakoti-Èdayo hi vacanamattaÑyeva adhikÈraÑ katvÈ pavattÈ adhivacanÈ nÈma. AdhivacanÈnaÑ pathÈ adhivacanapathÈ nÈma. “Abhisa~kharontÊti kho bhikkhave tasmÈ sa~khÈrÈ”ti2 evaÑ niddhÈritvÈ sahetukaÑ katvÈ vuccamÈnÈ abhilÈpÈ nirutti nÈma. NiruttÊnaÑ pathÈ niruttipathÈ nÈma. “Takko vitakko ______________________________________________________________ 1. NÈmakÈyassa (SyÈ, Ka) 2. SaÑ 2. 72 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 30

sa~kappo”ti1 evaÑ tena tena pakÈrena paÒÒÈpanato paÒÒatti nÈma. PaÒÒattÊnaÑ pathÈ paÒÒattipathÈ2 nÈma. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca vuttasadisova dhammÈbhisamayo ahosÊti.


UpasÊvamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. NandamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

46. Sattame Nandasutte–paÔhamagÈthÈyattho–loke khattiyÈdayo janÈ ÈjÊvakanigaÓÔhÈdike sandhÈya “santi loke munayo”ti vadanti. TayidaÑ kathaÑs|ti kiÑ nu kho te samÈpattiÒÈÓÈdinÈ ÒÈÓena upapannattÈ ÒÈÓ|papannaÑ Muni no vadanti, evaÑvidhaÑ nu vadanti, udÈhu ve nÈnappakÈrakena l|khajÊvitasa~khÈtena jÊviten|papannanti.

Niddese aÔÔhasamÈpattiÒÈÓena vÈti paÔhamajjhÈnÈdi-aÔÔhasamÈpattisampayuttaÒÈÓena vÈ. PaÒcÈbhiÒÒÈÒÈÓena vÈti pubbenivÈsÈdijÈnanaÒÈÓena vÈ. 47. Athassa BhagavÈ tadubhayampi paÔikkhipitvÈ MuniÑ dassento “na diÔÔhiyÈ”ti gÈthamÈha. 48. IdÈni “diÔÔhÈdÊhi suddhÊ”ti vadantÈnaÑ vÈde ka~khÈpahÈnatthaÑ “ye kecime”ti pucchati. Tattha anekar|penÈti kot|halama~galÈdinÈpi. Tattha yatÈ carantÈti tattha sakkÈyadiÔÔhiyÈ guttÈ viharantÈ. 49. Athassa tathÈ suddhi-abhÈvaÑ dÊpento BhagavÈ catutthaÑ gÈthamÈha. 50. EvaÑ “nÈtariÑs|”ti sutvÈ idÈni yo atari, taÑ sotukÈmo “ye kecime”ti pucchati. Athassa BhagavÈ oghatiÓÓamukhena jÈtijarÈtiÓÓe dassento chaÔÔhaÑ gÈthamÈha. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 18 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhi-®Ôha 1. 94 piÔÔhe passitabbaÑ.


51. Tattha nivutÈti ovuÔÈ pariyonaddhÈ. Ye sÊdhÈti ye su idha, ettha ca su-iti nipÈtamattaÑ. TaÓhaÑ pariÒÒÈyÈti tÊhi pariÒÒÈhi taÓhaÑ parijÈnitvÈ. SesaÑ sabbattha pubbe vuttanayattÈ pÈkaÔameva. 52. EvaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne pana Nando Bhagavato bhÈsitaÑ abhinandamÈno etÈ’bhinandÈmÊti gÈthamÈha. IdhÈpi ca pubbe vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.


NandamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. HemakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

53. AÔÔhame Hemakasutte–ye me pubbe viyÈkaÑs|ti ye BÈvari-Èdayo pubbe mayhaÑ sakaÑ laddhiÑ viyÈkaÑsu. HuraÑ GotamasÈsanÈti GotamasÈsanato pubbataraÑ. SabbaÑ taÑ takkavaÉÉhananti sabbaÑ taÑ kÈmavitakkÈdivaÉÉhanaÑ.

Ye caÒÒe tassa ÈcariyÈti ye ca aÒÒe tassa BÈvariyassa ÈcÈre sikkhÈpakÈ ÈcariyÈ. Te sakaÑ diÔÔhinti te ÈcariyÈ attano diÔÔhiÑ. SakaÑ khantinti attano khamanaÑ. SakaÑ rucinti attano rocanaÑ. VitakkavaÉÉhananti kÈmavitakkÈdivitakkÈnaÑ uppÈdanaÑ punappunaÑ pavattanaÑ. Sa~kappavaÉÉhananti kÈmasa~kappÈdÊnaÑ vaÉÉhanaÑ. ImÈni dve padÈni sabbasa~gÈhikavasena vuttÈni. IdÈni kÈmavitakkÈdike sar|pato dassetuÑ “kÈmavitakkavaÉÉhanan”ti-ÈdinÈ nayena navavitakke dassesi. 54. TaÓhÈnigghÈtananti taÓhÈvinÈsanaÑ. 55-6. Athassa BhagavÈ taÑ dhammaÑ Ècikkhanto “idhÈ”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha etadaÒÒÈya ye satÈti etaÑ nibbÈnaÑ padamaccutaÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vipassantÈ anupubbena jÈnitvÈ ye ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 53; Khu 2. 317; Abhi 4. 385 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 32

kÈyÈnupassanÈti-ÈdÊhi satÈ. DiÔÔhadhammÈbhinibbutÈti viditadhammattÈ diÔÔhadhammÈ ca rÈgÈdinibbÈnena ca abhinibbutÈ. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.


HemakamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. TodeyyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

57. Navame Todeyyasutte–vimokkho tassa kÊdisoti tassa kÊdiso vimokkho icchitabboti pucchati. 58. IdÈnissa aÒÒavimokkhÈbhÈvaÑ dassento BhagavÈ dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha vimokkho tassa nÈ’paroti tassa aÒÒo vimokkho natthi. 59. EvaÑ “taÓhakkhayo eva vimokkho”ti vuttepi tamatthaÑ asallakkhento “nirÈsaso so uda ÈsasÈno”ti puna pucchati. Tattha uda paÒÒakappÊti udÈhu samÈpattiÒÈÓÈdinÈ ÒÈÓena taÓhÈkappaÑ vÈ diÔÔhikappaÑ vÈ kappayati. 60. Athassa BhagavÈ taÑ Ècikkhanto catutthaÑ gÈthamÈha. Tattha kÈmabhaveti kÈme ca bhave ca.

R|pe nÈsÊsatÊti catusamuÔÔhÈnike r|pÈrammaÓe chandarÈgavasena na pattheti. SaddhÈdÊsupi eseva nayo. PalibodhaÔÔhena rÈgo eva kiÒcanaÑ rÈgakiÒcanaÑ madanaÔÔhena vÈ. DosakiÒcanÈdÊsupi eseva nayo. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.



TodeyyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


10. KappamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

61. Dasame Kappasuttaniddese–majjhe sarasminti purimapacchimakoÔipaÒÒÈÓÈbhÈvato majjhabh|te saÑsÈreti vuttaÑ hoti. TiÔÔhatanti tiÔÔhamÈnÈnaÑ. YathÈyidaÑ nÈparaÑ siyÈti yathÈ idaÑ dukkhaÑ puna na bhaveyya.

Œgamananti pubbantato idhÈgamanaÑ. Gamananti ito paralokagamanaÑ. GamanÈgamananti tadubhayavasena vuttaÑ. KÈlanti maraÓakÈlaÑ. GatÊti nibbatti. BhavÈbhavoti bhavato bhavo. Cuti cÈti bhavato cavanaÒca. Upapatti cÈti cutassa upapatti ca. Nibbatti cÈti pÈtubhÈvo ca. Bhedo cÈti khandhabhedo ca. JÈti cÈti jananaÒca. JarÈ cÈti hÈni ca. MaraÓaÒcÈti jÊvitindriyassa cÈgo ca. PurimÈpi koÔi na paÒÒÈyatÊti pubbÈpi koÔi natthi na saÑvajjati. TathÈ pacchimÈpi koÔi.

EttakÈ jÈtiyoti etaparamÈ jÈtiyo. VaÔÔaÑ vattÊti saÑsÈrapavatti. Tato paraÑ na vattatÊti tato uddhaÑ nappavattati. HevaÑ natthÊti evaÑ natthi na saÑvijjati. Hi-iti nipÈto. Anamataggoyanti ayaÑ saÑsÈro aviditaggo.

AvijjÈnÊvaraÓÈnanti avijjÈya ÈvaritÈnaÑ. TaÓhÈsaÑyojanÈnanti kÈmarÈgasa~khÈtataÓhÈbandhanabaddhÈnaÑ. SandhÈvatanti kÈmadhÈtuyÈ punappunaÑ dhÈvantÈnaÑ. SaÑsaratanti r|pÈr|padhÈtuyÈ saÑsarantÈnaÑ. DukkhaÑ paccanubh|tanti kÈyikacetasikadukkhaÑ anubh|taÑ vinditaÑ. Tibbanti bahalaÑ. Byasananti avaÉÉhi vinÈso. KaÔasÊ vaÉÉhitÈti susÈnavaÉÉhitaÑ. AlamevÈti yuttameva. Sabbasa~khÈres|ti tebh|makasaÑsÈresu. Nibbinditunti ukkaÓÔhituÑ. Virajjitunti virÈgaÑ uppÈdetuÑ. Vimuccitunti mocetuÑ. VaÔÔaÑ vattissatÊti saÑsÈrapavattaÑ tebh|makavaÔÔaÑ anÈgate pavattissati. Tato paraÑ na vattissatÊti tato uddhaÑ anÈgate saÑsÈrapavattaÑ nappavattissati. JÈtibhayeti jÈtiÑ paÔicca uppajjanakabhaye. JarÈbhayÈdÊsupi eseva nayo. 62-3. Athassa BhagavÈ tamatthaÑ byÈkaronto upar|parigÈthÈyo abhÈsi. DutiyagÈthÈ vuttatthÈyeva. TatiyagÈthÈya akiÒcananti kiÒcanapaÔipakkhaÑ. AnÈdÈnanti ÈdÈnapaÔipakkhaÑ, kiÒcanÈdÈnav|pasamanti vuttaÑ hoti. AnÈparanti aparapaÔibhÈgadÊpavirahitaÑ, seÔÔhanti vuttaÑ hoti.

KhuddakanikÈya 34

64. CatutthagÈthÈya na te mÈrassa paddhag|ti te mÈrassa paddhacarÈ paricÈrikÈ sissÈ na honti.

MahÈjanaÑ pÈse niyojetvÈ mÈretÊti mÈro. Akusalakamme niyuttattÈ kaÓho. Chasu devalokesu adhipatittÈ adhipati. AkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ antaÑ gatattÈ antag|. PÈpajanaÑ na muÒcatÊti namuci. SativippavÈsappamattapuggalÈnaÑ ÒÈtakoti pamattabandhu. SesaÑ sabbetthapÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca pubbasadisova dhammÈbhisamayo ahosÊti.


KappamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ _____

11. JatukaÓÓimÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

65. EkÈdasame JatukaÓÓisutte–sutvÈnahaÑ vÊra akÈmakÈminti ahaÑ “itipi so BhagavÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vÊra kÈmÈnaÑ akÈmanato akÈmakÈmiÑ BuddhaÑ sutvÈ. AkÈmamÈgamanti nikkÈmaÑ BhagavantaÑ pucchituÑ Ègatomhi. SahajanettÈti sahajÈtasabbaÒÒutaÒÒÈÓacakkhu. YathÈtacchanti yathÈtathaÑ. Br|hi meti puna yÈcanto bhaÓanti. YÈcanto hi sahassakkhattumpi bhaÓeyya, ko pana vÈdo dvikkhattuÑ.

Itipi so BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddhoti imesaÑ padÈnaÑ attho heÔÔhÈ vuttova. VijjÈhi pana caraÓena ca sampannattÈ VijjÈcaraÓasampanno. Tattha vijjÈti tissopi vijjÈ aÔÔhapi vijjÈ. Tisso vijjÈ Bhayabheravasutte2 vuttanayena veditabbÈ, aÔÔha AmbaÔÔhasutte3. Tattha hi vipassanÈÒÈÓena manomayiddhiyÈ ca saha cha abhiÒÒÈ pariggahetvÈ aÔÔha vijjÈ vuttÈ. CaraÓanti sÊlasaÑvaro indriyesu guttadvÈratÈ bhojane mattaÒÒutÈ jÈgariyÈnuyogo satta saddhammÈ cattÈri r|pÈvacarajjhÈnÈ nÊti ime pannarasa dhammÈ veditabbÈ. Imeyeva hi pannarasa dhammÈ yasmÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 1; DÊ 1. 46, 82, 104; AÑ 2. 252; SaÑ 3. 298; Ma 3. 310 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 20 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 1. 82 piÔÔhÈdÊsu.


etehi carati ariyasÈvako gacchati amataÑ disaÑ, tasmÈ “caraÓan”ti vuttÈ. YathÈha “idha mahÈnÈma ariyasÈvako sÊlavÈ hotÊ”ti sabbaÑ MajjhimapaÓÓÈsake1 vuttanayena veditabbaÑ. BhagavÈ imÈhi vijjÈhi iminÈ ca caraÓena samannÈgato, tena vuccati VijjÈcaraÓasampannoti. Tattha vijjÈsampadÈ Bhagavato sabbaÒÒutaÑ p|retvÈ ÔhitÈ, caraÓasampadÈ mahÈkÈruÓikataÑ. So sabbaÒÒutÈya sabbasattÈnaÑ atthÈnatthaÑ ÒatvÈ mahÈkÈruÓikatÈya anatthaÑ parivajjetvÈ atthe niyojeti, yathÈ taÑ vijjÈcaraÓasampanno. Tenassa sÈvakÈ suppaÔipannÈ honti, no duppaÔipannÈ, vijjÈcaraÓavipannÈnaÒhi sÈvakÈ attantapÈdayo viya2.

SobhanagamanattÈ sundaraÑ ÔhÈnaÑ gatattÈ sammÈ gatattÈ sammÈ ca gadattÈ Sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati. TaÒca Bhagavato sobhanaÑ parisuddhamanavajjaÑ. KiÑ pana tanti? Ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemaÑ disaÑ asajjamÈno gatoti sobhanagamanattÈ Sugato. SundaraÒcesa ÔhÈnaÑ gato amataÑ nibbÈnanti sundaraÑ ÔhÈnaÑ gatattÈpi Sugato. SammÈ ca gato tena tena maggena pahÊne kilese puna apaccÈgacchanto. VuttaÑ hetaÑ–

“SotÈpattimaggena ye kilesÈ pahÊnÈ, te kilese na puneti na pacceti na paccÈgacchatÊti Sugato -pa-. Arahattamaggena ye kilesÈ pahÊnÈ, te kilese na puneti na pacceti na paccÈgacchatÊti Sugato”ti3.

SammÈ vÈ gato DÊpa~karapÈdam|lato pabhuti yÈva BodhimaÓÉÈtÈva samatiÑsapÈramÊp|rikÈya sammÈ paÔipattiyÈ sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataÑ ucchedaÑ kÈmasukhaÑ attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto gatoti sammÈ gatattÈpi Sugato. SammÈ cesa gadati yuttaÔÔhÈnesu yuttameva vÈcaÑ bhÈsatÊti sammÈ gadattÈpi Sugato.

TatridaÑ sÈdhakasuttaÑ–

“YaÑ TathÈgato vÈcaÑ jÈnÈti abh|taÑ atacchaÑ anatthasaÑhitaÑ, sÈ ca paresaÑ appiyÈ amanÈpÈ, na taÑ TathÈgato vÈcaÑ bhÈsati. Yampi TathÈgato vÈcaÑ jÈnÈti bh|taÑ

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 17 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi-®Ôha 1. 88 piÔÔhe passitabbaÑ. 3. Khu 7. 88; Khu 8. 83 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 36

tacchaÑ anatthasaÑhitaÑ, sÈ ca paresaÑ appiyÈ amanÈpÈ, tampi TathÈgato vÈcaÑ na bhÈsati. YaÒca kho TathÈgato vÈcaÑ jÈnÈti bh|taÑ tacchaÑ atthasaÑhitaÑ, sÈ ca paresaÑ appiyÈ amanÈpÈ, tatra kÈlaÒÒ| TathÈgato hoti tassÈ vÈcÈya veyyÈkaraÓÈya. YaÑ TathÈgato vÈcaÑ jÈnÈti abh|taÑ atacchaÑ anatthasaÑhitaÑ. SÈ ca paresaÑ piyÈ manÈpÈ, na taÑ TathÈgato vÈcaÑ bhÈsati. Yampi TathÈgato vÈcaÑ jÈnÈti bh|taÑ tacchaÑ anatthasaÑhitaÑ, sÈ ca paresaÑ piyÈ manÈpÈ, tampi TathÈgato vÈcaÑ na bhÈsati. YaÒca kho TathÈgato vÈcaÑ jÈnÈti bh|taÑ tacchaÑ atthasaÑhitaÑ, sÈ ca paresaÑ piyÈ manÈpÈ, tatra kÈlaÒÒ| TathÈgato hoti tassÈ vÈcÈya veyyÈkaraÓÈyÈ”ti1.

EvaÑ sammÈ gadattÈpi Sugatoti veditabbo.

SabbathÈ viditalokattÈ pana Lokavid|. So hi BhagavÈ sabhÈvato samudayato nirodhato nirodh|pÈyatoti sabbathÈ lokaÑ avedi aÒÒÈsi paÔivijjhi. YathÈha–

“Yattha kho Èvuso na jÈyati na jÊyati na mÊyati na cavati na upapajjati, nÈhaÑ taÑ gamanena lokassa antaÑ ÒÈteyyaÑ daÔÔheyyaÑ patteyyanti vadÈmi. Na cÈhaÑ Èvuso appatvÈva lokassa antaÑ dukkhassa antakiriyaÑ vadÈmi. Api cÈhaÑ Èvuso imasmiÑyeva byÈmamatte kaÄevare sasaÒÒimhi samanake lokaÒca paÒÒapemi lokasamudayaÒca lokanirodhaÒca lokanirodhagÈminiÒca paÔipadaÑ.

Gamanena na pattabbo, lokassanto kudÈcanaÑ. Na ca appatvÈ lokantaÑ, dukkhÈ atthi pamocanaÑ.

TasmÈ have Lokavid| Sumedho, Lokantag| vusitabrahmacariyo.

Lokassa antaÑ samitÈvi ÒatvÈ, NÈsÊsatÊ lokamimaÑ paraÒcÈ”ti2. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 57 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 1. 16; AÑ 1. 357 piÔÔhÈdÊsu.


Api ca–tayo lokÈ sa~khÈraloko sattaloko okÈsalokoti. Tattha “eko loko

sabbe sattÈ ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti1 ÈgataÔÔhÈne sa~khÈraloko veditabbo. “Sassato

lokoti vÈ asassato lokoti vÈ”ti2 ÈgataÔÔhÈne sattaloko.

“YÈvatÈ candimas|riyÈ pariharanti, disÈ bhanti virocamÈnÈ.

TÈva sahassadhÈ loko, ettha te vattatÊ vaso”ti3–

ÈgataÔÔhÈne okÈsaloko. Tampi BhagavÈ sabbathÈ avedi. TathÈ hissa “eko

loko sabbe sattÈ ÈhÈraÔÔhitikÈ. Dve lokÈ nÈmaÒca r|paÒca. Tayo lokÈ tisso

vedanÈ. CattÈro lokÈ cattÈro ÈhÈrÈ. PaÒca lokÈ paÒcupÈdÈnakkhandhÈ. Cha

lokÈ cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni. Satta lokÈ satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo. AÔÔha lokÈ

aÔÔha lokadhammÈ. Nava lokÈ nava sattÈvÈsÈ. Dasa lokÈ dasÈyatanÈni.

DvÈdasa lokÈ dvÈdasÈyatanÈni. AÔÔhÈrasalokÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo”ti4 ayaÑ

sa~khÈralokopi sabbathÈ vidito.

YasmÈ panesa sabbesampi sattÈnaÑ ÈsayaÑ jÈnÈti, anusayaÑ jÈnÈti,

caritaÑ jÈnÈti adhimuttiÑ jÈnÈti, apparajakkhe mahÈrajakkhe tikkhindriye

mudindriye, svÈkÈre dvÈkÈre, suviÒÒÈpaye duviÒÒÈpaye, bhabbe abhabbe

satte jÈnÈti. TasmÈssa sattalokopi sabbathÈ vidito. YathÈ ca sattaloko, evaÑ

okÈsalokopi. TathÈ hesa ekaÑ cakkavÈÄaÑ ÈyÈmato ca vitthÈrato ca

yojanÈnaÑ dvÈdasa satasahassÈni catutiÑsa satÈni sa paÒÒÈsaÒca yojanÈni.

Parikkhepato–

SabbaÑ satasahassÈni, chattiÑsa parimaÓÉalaÑ.

Dasa ceva sahassÈni, aÉÉhuÉÉhÈni satÈni ca.

______________________________________________________________ 1. Khu 9. 117 piÔÔhe.

2. DÊ 1. 175; Ma 1. 212; SaÑ 2. 559; Abhi 2. 388; Abhi 4. 406 piÔÔhÈdÊsu.

3. Ma 1. 404 piÔÔhe. 4. Khu 9. 117 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 38

Tattha–

Duve satasahassÈni, cattÈri nahutÈni ca. EttakaÑ bahalattena, sa~khÈtÈyaÑ vasundharÈ.

TassÈyeva sandhÈrakaÑ–

CattÈri satasahassÈni, aÔÔheva nahutÈni ca. EttakaÑ bahalattena, jalaÑ vÈte patiÔÔhitaÑ.

TassÈpi sandhÈrako–

Nava satasahassÈni, mÈluto nabhamuggato. SaÔÔhi ceva sahassÈni, esÈ lokassa saÓÔhiti.

EvaÑ saÓÔhite cettha yojanÈnaÑ–

CaturÈsÊti sahassÈni, ajjhogÈÄho mahaÓÓave. Accuggato tÈvadeva, Sineru pabbatuttamo.

Tato upaÉÉhupaÉÉhena, pamÈÓena yathÈkkamaÑ. AjjhogÈÄhuggatÈ dibbÈ, nÈnÈratanacittitÈ.

Yugandharo ¢sadharo, KaravÊko Sudassano. Nemindharo Vinatako, AssakaÓÓo giri brahÈ.

Ete satta mahÈselÈ, Sinerussa samantato. MahÈrÈjÈnamÈvÈsÈ, devayakkhanisevitÈ.

YojanÈnaÑ satÈnucco, HimavÈ paÒca pabbato. YojanÈnaÑ sahassÈni, tÊÓi Èyatavitthato.

CaturÈsÊtisahassehi, k|Ôehi paÔimaÓÉito. TipaÒcayojanakkhandha-parikkhepÈ nagavhayÈ.

PaÒÒÈsayojanakkhandha-sÈkhÈyÈmÈ samantato. SatayojanavitthiÓÓÈ, tÈvadeva ca uggatÈ. Jamb| yassÈnubhÈvena, jambudÊpo pakÈsito1. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 199; Vi-®Ôha 1. 91; Abhi-®Ôha 1. 336 piÔÔhÈdÊsu.


YaÒcetaÑ jambuyÈ pamÈÓaÑ, etadeva AsurÈnaÑ cittapÈÔaliyÈ, garuÄÈnaÑ Simbalirukkhassa, AparagoyÈne Kadambassa, Uttarakur|su Kapparukkhassa, Pubbavidehe SirÊsassa, TÈvatiÑsesu PÈricchattakassÈti. TenÈhu porÈÓÈ–

“PÈÔalÊ simbalÊ Jamb|, devÈnaÑ PÈricchattako. Kadambo Kapparukkho ca, SirÊsena bhavati sattamaÑ.

Dve asÊti sahassÈni, ajjhogÈÄho mahaÓÓave. Accuggato tÈvadeva, cakkavÈÄasiluccayo. ParikkhipitvÈ taÑ sabbaÑ, lokadhÈtumayaÑ Ôhito”ti1.

Tattha CandamaÓÉalaÑ ek|napaÒÒÈsayojanaÑ, S|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈsayojanaÑ, TÈvatiÑsabhavanaÑ dasasahassayojanaÑ, tathÈ AsurabhavanaÑ AvÊcimahÈnirayo jambudÊpo ca. AparagoyÈnaÑ sattasahassayojanaÑ. TathÈ pubbavideho. Uttarakuru aÔÔhasahassayojano. Ekameko cettha mahÈdÊpo paÒcasatapaÒcasataparittadÊpaparivÈro. TaÑ sabbampi ekaÑ cakkavÈÄaÑ ekÈ lokadhÈtu. Tadantaresu LokantarikanirayÈ. EvaÑ anantÈni cakkavÈÄÈni anantÈ lokadhÈtuyo BhagavÈ anantena BuddhaÒÈÓena avedi aÒÒÈsi paÔivijjhi. Evamassa okÈsalokopi sabbathÈ vidito. Evampi sabbathÈ viditalokattÈ Lokavid|.

Attano pana guÓehi visiÔÔhatarassa kassaci abhÈvato natthi etassa uttaroti Anuttaro. TathÈ hesa sÊlaguÓenapi sabbaÑ lokaÑ abhibhavati samÈdhi -pa- paÒÒÈ. VimuttiÒÈÓadassanaguÓenapi. SÊlaguÓenapi asamo asamasamo appaÔimo appaÔibhÈgo appaÔipuggalo -pa- vimuttiÒÈÓadassanaguÓenapi. YathÈha–“na kho panÈhaÑ passÈmi sadevake loke -pa- sadevamanussÈya attanÈ sÊlasampannataran”ti2 vitthÈro.

EvaÑ AggapasÈdasuttÈdÊni3 “na me Ècariyo atthÊ”ti4 ÈdikÈ gÈthÈyo ca vitthÈretabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 200; Abhi-®Ôha 1. 337 piÔÔhesu. 2. SaÑ 1. 141; AÑ 1. 328 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 343; Khu 1. 254 piÔÔhesu. 4. Ma 1. 227; Vi 3. 12; Abhi 4. 218; Khu 11. 228 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 40

Purisadamme sÈretÊti PurisadammasÈrathi, dameti vinetÊti vuttaÑ hoti. Tattha purisadammÈti adantÈ dametuÑ yuttÈ tiracchÈnapurisÈpi manussapurisÈpi amanussapurisÈpi. TathÈ hi BhagavatÈ tiracchÈnapurisÈpi ApalÈlo nÈgarÈjÈ C|Äodaro Mahodaro Aggisikho Dh|masikho AravÈÄo nÈgarÈjÈ DhanapÈlako hatthÊti evamÈdayo damitÈ nibbisÈ katÈ, saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈpitÈ. ManussapurisÈpi SaccakanigaÓÔhaputta AmbaÔÔhamÈÓava PokkharasÈti SoÓadanta K|ÔadantÈdayo. AmanussapurisÈpi ŒÄavaka S|ciloma Kharaloma yakkha Sakka devarÈjÈdayo damitÈ vinÊtÈ vicitrehi vinayan|pÈyehi. “AhaÑ kho kesi purisadamme saÓhenapi vinemi, pharusenapi vinemi, saÓhapharusenapi vinemÊ”ti idaÑ cettha suttaÑ1 vitthÈretabbaÑ. Api ca BhagavÈ visuddhasÊlÈdÊnaÑ paÔhamajjhÈnÈdÊni sotÈpannÈdÊnaÒca uttarimaggapaÔipadaÑ Ècikkhanto dantepi dametiyeva.

Atha vÈ Anuttaro purisadammasÈrathÊti ekamevidaÑ atthapadaÑ. BhagavÈ hi tathÈ purisadamme sÈreti, yathÈ ekapalla~keneva nisinnÈ aÔÔha disÈ asajjamÈnÈ dhÈvanti. TasmÈ “Anuttaro purisadammasÈrathÊ”ti vuccati. “Hatthidamakena bhikkhave hatthi dammo sÈrito ekaÑyeva disaÑ dhÈvatÊ”ti idaÒcettha suttaÑ2 vitthÈretabbaÑ3.

VÊriyavÈti ariyamaggena sabbapÈpakehi virato. Pah|ti pabh|. VisavÊti parasantÈne vÊriyuppÈdako. Alamattoti samatthacitto.

Viratoti ariyamaggena viratattÈ ÈyatiÑ appaÔisandhiko. SabbapÈpakehi nirayadukkhaÑ aticcÈti ÈyatiÑ appaÔisandhitÈya nirayadukkhaÑ aticca Ôhito. VÊriyavÈsoti vÊriyaniketo. So vÊriyavÈti so khÊÓÈsavo “vÊriyavÈ”ti vattabbataÑ arahati. PadhÈnavÈ vÊro tÈdÊti imÈni panassa thutivacanÈni. So hi padhÈnavÈ maggajjhÈnapadhÈnena, vÊro kilesÈrividdhaÑsanasamattha-tÈya, tÈdi nibbikÈratÈya. Pavuccate tathattÈti tathÈr|po “vÊriyavÈ”ti pavuccati.

Te kÈmakÈminoti ete r|pÈdivatthukÈme icchantÈ. RÈgarÈginoti rÈgena raÒjitÈ. SaÒÒÈsaÒÒinoti rÈgasaÒÒÈya saÒÒino. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 427 piÔÔhe. 2. Ma 3. 264 piÔÔhe. 3. Visuddhi 1. 297; Vi-®Ôha 1. 89 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


NÈ kÈme kÈmetÊti r|pÈdivatthukÈme na pattheti. AkÈmoti kÈmehi virahito. NikkÈmoti nikkantakÈmo.

SabbaÒÒutaÒÒÈÓanti tiyaddhagataÑ sabbaneyyapathaÑ jÈnÈtÊti sabbaÒÒ|, tassa bhÈvo sabbaÒÒutÈ, sabbaÒÒutÈ eva ÒÈÓaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, sabbaÒÒutaÒÒÈÓasa~khÈtaÑ nettaÒca vÈsanÈya saha kilese parÈjetvÈ jitattÈ jinabhÈvo ca apubbaÑ acarimaÑ apure apacchÈ ekasmiÑ khaÓe ekasmiÑ kÈle uppanno pubbantato uddhaÑ pannoti uppanno. 66. TejÊtejasÈti tejena samannÈgato tejasÈ abhibhuyya. YamahaÑ vijaÒÒaÑ jÈtijarÈya idha vippahÈnanti yaÑ ahaÑ jÈtijarÈya pahÈnabh|taÑ dhammaÑ idheva jÈneyyaÑ.

JagatÊti puthavÊ. SabbaÑ ÈkÈsagatanti sakalaÑ ÈkÈse pavattaÑ patthaÔaÑ. Tamagatanti tamameva tamagataÑ andhakÈraÑ yathÈ g|thagataÑ muttagatanti. AbhivihaccÈti nÈsetvÈ. AndhakÈraÑ vidhamitvÈti cakkhuviÒÒÈÓuppattinivÈrakaÑ andhakÈraÑ palÈpetvÈ. ŒlokaÑ dassayitvÈti s|riyÈlokaÑ dassayitvÈ. ŒkÈseti ajaÔÈkÈse. Antalikkheti antaradhÈtusamatthatucchokÈse. Gaganapatheti devatÈnaÑ gamanamagge gacchati. SabbaÑ abhisa~khÈrasamudayanti sakalaÑ kammaÑ samudayaÑ uppÈdaÑ, taÓhanti attho. KilesatamaÑ avijjandhakÈraÑ vidhamitvÈti kilesatamasa~khÈtaÑ aÒÒaÑÓaÑ avijjandhakÈraÑ nÊharitvÈ nÈsetvÈ. ©ÈÓÈlokaÑ paÒÒÈlokaÑ dassayitvÈ. VatthukÈme parijÈnitvÈti r|pÈdivatthukÈme ÒÈtatÊraÓapariÒÒÈya jÈnitvÈ. KilesakÈme pahÈyÈti upatÈpanasa~khÈte kilesakÈme pahÈnapariÒÒÈya pajahitvÈ. 67. Athassa BhagavÈ taÑ dhammaÑ Ècikkhanto upar|parigÈthÈyo abhÈsi. Tattha nekkhammaÑ daÔÔhu khematoti nibbÈnaÒca nibbÈnagÈminiÒca paÔipadaÑ “kheman”ti disvÈ. Uggahitanti taÓhÈvasena diÔÔhivasena gahitaÑ. NirattaÑ vÈti nirassitabbaÑ vÈ, muÒcitabbanti vuttaÑ hoti. MÈ te vijjitthÈti mÈ te ahosi. KiÒcananti rÈgÈdikiÒcanaÑ, tampi te mÈ vijjittha.

MuÒcitabbanti muÒcitvÈ na puna gahetabbaÑ. Vijahitabbanti cajitabbaÑ. Vinodetabbanti khipitabbaÑ. ByantÊkÈtabbanti vigatantaÑ kÈtabbaÑ. AnabhÈvaÑ gametabbanti anu anu abhÈvaÑ gametabbaÑ.

KhuddakanikÈya 42

68-9. Pubbeti atÊte sa~khÈre Èrabbha uppannakilesÈ. BrÈhmaÓÈti BhagavÈ JatukaÓÓiÑ Èlapati. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.



JatukaÓÓimÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

12. BhadrÈvudhamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

70. DvÈdasame BhadrÈvudhasutte–okaÒjahanti ÈlayaÑ jahaÑ. TaÓhacchidanti taÓhÈkÈyacchidaÑ. Anejanti lokadhammesu nikkampaÑ. NandiÒjahanti anÈgatar|pÈdipatthanÈjahaÑ. EkÈ eva hi sÈ taÓhÈ, thutivasena idha nÈnappakÈrato vuttÈ. KappaÒjahanti duvidhaÑ kappajahaÑ. AbhiyÈceti ativiya yÈcÈmi. SutvÈna nÈgassa apanamissanti itoti nÈgassa tava Bhagavato vacanaÑ sutvÈ ito PÈsÈÓakacetiyato bahujanÈ pakkamissantÊti adhippÈyo.

Ye upayupÈdÈnÈti taÓhÈdiÔÔhÊhi upagantvÈ gahitÈ. Cetaso adhiÔÔhÈnÈti citte patiÔÔhitÈ. AbhinivesÈnusayÈti patiÔÔhahitvÈ ÈgantvÈ sayitÈ. 71. Janapadehi sa~gatÈti A~gÈdÊhi janapadehi idha samÈgatÈ. ViyÈkarohÊti dhammaÑ desehi.

Sa~gatÈti ete khattiyÈdayo ekÊbh|tÈ. SamÈgatÈti vuttappakÈrehi janapadehi ÈgatÈ. SamohitÈti rÈsÊbh|tÈ. SannipatitÈti adhiyogÈ. 72. Athassa ÈsayÈnulomena dhammaÑ desento BhagavÈ upar|parigÈthÈyo abhÈsi. Tattha ÈdÈnataÓhanti r|pÈdÊnaÑ ÈdÈyikaÑ gahaÓataÓhaÑ, taÓhupÈdÈnanti vuttaÑ hoti. YaÑ yaÒhi lokasmimupÈdiyantÊti etesu uddhÈdibhedesu yaÑ yaÑ gaÓhanti. Teneva mÈro anveti


jantunti teneva upÈdÈnapaccayanibbattakammÈbhisa~khÈranibbattavasena paÔisandhikkhandhamÈro taÑ sattaÑ anugacchati. 73. TasmÈ pajÈnanti tasmÈ etamÈdÊnavaÑ aniccÈdivasena vÈ sa~khÈre pajÈnanto. ŒdÈnasatte iti pekkhamÈno, pajaÑ imaÑ paccudheyye visattanti ÈdÈtabbaÔÔhena ÈdÈnesu r|pÈdÊsu satte sabbaloke imaÑ pajaÑ maccudheyye laggaÑ pekkhamÈno, ÈdÈnasatte vÈ ÈdÈnabhiniviÔÔhe puggale ÈdÈnasa~gahetuÒca imaÑ pajaÑ maccudheyye laggaÑ tato vÊtikkamituÑ asamatthaÑ iti pekkhamÈno kiÒcanaÑ sabbaloke na upÈdiyethÈti. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.



BhadrÈvudhasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

13. UdayamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

74. Terasame Udayasutte–aÒÒÈvimokkhanti paÒÒÈnubhÈvanijjhÈnaÑ taÑ vimokkhaÑ pucchati.

PaÔhamenapi jhÈnena jhÈyÊti vitakkavicÈrapÊtisukhacittekaggatÈ-sampayuttena paÒca~gikena paÔhamajjhÈnena jhÈyatÊti jhÈyÊ. DutiyenÈti pÊtisukhacittekaggatÈsampayuttena. TatiyenÈti sukhacittekaggatÈ-sampayuttena. CatutthenÈti upekkhÈcittekaggatÈsampayuttena. SavitakkasavicÈrenapi jhÈnena jhÈyÊti catukkanayapaÒcakanayesu paÔhamajjhÈnena savitakkasavicÈrenapi jhÈnena jhÈyatÊti jhÈyÊ. AvitakkavicÈramattenÈti paÒcakanaye dutiyena jhÈnena. Avitakka-avicÈrenÈti dutiyatatiyÈdi-avasesajhÈnena. SappÊtikenÈti pÊtisampayuttena dukatikajhÈnena. NippÊtikenÈti pÊtivirahitena tadavasesajhÈnena. SÈtasahagatenÈti sukhasahagatena tikacatukkajhÈnena. UpekkhÈsahagatenÈti catukkapaÒcakena. SuÒÒatenapÊti suÒÒatavimokkhasampayuttena. AnimittenapÊti aniccanimittaÑ dhuvanimittaÑ animittaÒca ugghÈÔetvÈ

KhuddakanikÈya 44

paÔiladdhena animittenapi jhÈnena jhÈyatÊti jhÈyÊ. AppaÓihitenapÊti maggÈgamanavasena paÓidhiÑ sodhetvÈ pariyÈdiyitvÈ phalasamÈpattivasena appaÓihitenapi. LokiyenapÊti lokiyena paÔhamadutiyatatiyacatutthena.

LokuttarenapÊti teneva lokuttarasampayuttena. JhÈnaratoti jhÈnesu abhirato. Ekattamanuyuttoti ekattaÑ ekÊbhÈvaÑ anuyutto payutto. Sadatthagarukoti sakatthagaruko, ka-kÈrassÈyaÑ da-kÈro kato. Sadatthoti ca arahattaÑ veditabbaÑ. TaÑ hi att|panibaddhaÔÔhena attÈnaÑ avijahanaÔÔhena attano paramatthaÔÔhena ca attano atthattÈ sakatthoti vuccati. PhalasamÈpattisamÈpajjanavasena sakatthagaruko,”nibbÈnagaruko”ti eke. Arajoti nikkileso. Virajoti vigatakileso. Nirajoti apanÊtakileso, “vitarajo”tipi pÈÔho, soyevattho. RajÈpagatoti kilesehi d|ribh|to. RajavippahÊnoti kilesappahÊno. Rajavippayuttoti kilesehi mutto.

PÈsÈÓake cetiyeti PÈsÈÓapiÔÔhe PÈrÈyanasuttantadesitaÔÔhÈne. SabbossukkapaÔippassaddhattÈti sabbesaÑ kilesa-ussukkÈnaÑ paÔippassaddhattÈ, nÈsitattÈ ÈsÊno.

KiccÈkiccanti “idaÑ kattabbaÑ, idaÑ na kattabban”ti evaÑ manasÈ cintetabbaÑ. KaraÓÊyÈkaraÓÊyanti kÈyadvÈrena avassaÑ idaÑ karaÓÊyaÑ, idaÑ na karaÓÊyanti evaÑ karaÓÊyÈkaraÓÊyaÑ. PahÊnanti vissaÔÔhaÑ. Vasippattoti paguÓabhÈvappatto. 75. Atha BhagavÈ yasmÈ Udayo catutthajjhÈnalÈbhÊ, tasmÈssa paÔiladdhajhÈnavasena nÈnappakÈrato aÒÒÈvimokkhaÑ dassento upar|parigÈthamÈha. Tattha pahÈnaÑ kÈmacchandÈnanti yadidaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ nibbattentassa kÈmacchandapahÈnaÑ, tampi aÒÒÈvimokkhanti pabr|mi. EvaÑ sabbapadÈni yojetabbÈni.

YÈ cittassa akalyatÈti cittassa gilÈnabhÈvo. GilÈno hi akallakoti vuccati. Vinayepi vuttaÑ “nÈhaÑ bhante akallako”ti1. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 78 piÔÔhe.


AkammaÒÒatÈti cittagelaÒÒasa~khÈtova akammaÒÒatÈkÈro. OlÊyanÈti olÊyanÈkÈro. IriyÈpathikacittaÑ hi iriyÈpathaÑ sandhÈretuÑ asakkontaÑ rukkhe vagguli viya khÊle laggitaphÈÓitavÈrako viya ca olÊyati, tassa taÑ ÈkÈraÑ sandhÈya “olÊyanÈ”ti vuttaÑ. DutiyapadaÑ upasaggavasena vaÉÉhitaÑ. LÊnÈti avipphÈrikatÈya paÔikuÔitaÑ. Itare dve ÈkÈrabhÈvaniddesÈ. Thinanti sappipiÓÉo viya avipphÈrikatÈya ghanabhÈvena ÔhitaÑ. ThiyanÈti ÈkÈraniddeso. ThiyitabhÈvo thiyitattaÑ, avipphÈravaseneva thaddhatÈti attho1. 76. UpekkhÈsatisaÑsuddhanti catutthajjhÈna-upekkhÈsatÊhi saÑsuddhaÑ. Dhammatakkapurejavanti iminÈ tasmiÑ catutthajjhÈnavimokkhe ÔhatvÈ jhÈna~gÈni2 vipassitvÈ adhigataÑ arahattavimokkhaÑ vadati. Arahattavimokkhassa hi maggasampayuttasammÈsa~kappÈdibhedo dhammatakko purejavo hoti. TenÈha “dhammatakkapurejavan”ti. AvijjÈya pabhedananti etameva ca aÒÒÈvimokkhaÑ avijjÈpabhedanasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ nissÈya jÈtattÈ kÈraÓopacÈrena “avijjÈya pabhedanan”ti br|mÊti.

YÈ catutthe jhÈne upekkhÈti ettha upapattito ikkhatÊti upekkhÈ, samaÑ passati apakkhapatitÈ hutvÈ passatÊti attho. UpekkhanÈti ÈkÈraniddeso. AjjhupekkhanÈti upasaggavasena padaÑ vaÉÉhitaÑ. CittasamatÈti cittassekaggabhÈvo. CittappassaddhatÈti cittassa |nÈtirittavajjitabhÈvo. MajjhattatÈti cittassa majjhe ÔhitabhÈvo. 77. EvaÑ avijjÈpabhedavacanena vuttaÑ nibbÈnaÑ sutvÈ “taÑ kissa vippahÈnena vuccatÊ”ti pucchanto “kiÑ su saÑyojano”ti gÈthamÈha. Tattha kiÑ su saÑyojanoti kiÑ saÑyojano. VicÈraÓanti vicÈraÓakÈraÓaÑ. Kissassa vippahÈnenÈti kiÑ nÈmakassa assa dhammassa vippahÈnena. 78. Athassa BhagavÈ tamatthaÑ byÈkaronto “nandisaÑyojano”ti gÈthamÈha. Tattha vitakkassÈti kÈmavitakkÈdiko vitakko assa. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 408 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. ®hitajhÈna~gÈni (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 46

79. IdÈni tassa nibbÈnassa maggaÑ pucchanto “kathaÑ satassÈ”ti gÈthamÈha. Tattha viÒÒÈÓanti abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÑ. 80. Athassa maggaÑ kathento BhagavÈ “ajjhattaÒcÈ”ti gÈthamÈha. Tattha evaÑ satassÈti evaÑ satassa sampajÈnassa. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca pubbasadisova dhammÈbhisamayo ahosÊti.


UdayamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

14. PosÈlamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

81. Cuddasame PosÈlasutte–yo atÊtaÑ ÈdisatÊti yo BhagavÈ attano ca paresaÒca “ekampi jÈtin”ti-ÈdibhedaÑ atÊtaÑ Èdisati.

Ekampi jÈtinti ekampi paÔisandhim|lakaÑ cutipariyosÈnaÑ ekabhavapariyÈpannaÑ khandhasantÈnaÑ. Esa nayo dvepi jÈtiyoti-ÈdÊsu. Anekepi saÑvaÔÔakappeti-ÈdÊsu pana parihÈyamÈno kappo saÑvaÔÔakappo, tadÈ sabbesaÑ brahmaloke sannipatanato1. VaÉÉha2 mÈno kappo vivaÔÔakappo, tadÈ brahmalokato sattÈnaÑ vivaÔÔanato. Tattha saÑvaÔÔena saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ gahito hoti taÑm|lakattÈ, vivaÔÔena ca vivaÔÔaÔÔhÈyÊ. EvaÑ hi sati yÈni tÈni. “CattÈrimÈni bhikkhave kappassa asa~khyeyyÈni, katamÈni cattÈri? SaÑvaÔÔo saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ vivaÔÔo vivaÔÔaÔÔhÈyÊ”ti vuttÈni3, tÈni pariggahitÈni honti. SaÑvaÔÔakappe vivaÔÔakappeti ca kappassa addhaÑ gahetvÈ vuttaÑ. SaÑvaÔÔavivaÔÔakappeti sakalaÑ kappaÑ gahetvÈ vuttaÑ. KathaÑ anussaratÊti ce? AmutrÈsinti-ÈdinÈ nayena. Tattha amutrÈsinti amumhi saÑvaÔÔakappe ahaÑ amumhi bhave vÈ yoniyÈ vÈ gatiyÈ vÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ vÈ sattÈvÈse vÈ sattanikÈye vÈ ÈsiÑ. EvaÑnÈmoti Tisso vÈ Phusso vÈ. EvaÑgottoti KaccÈno vÈ Kassapo ______________________________________________________________ 1. PaÔisandhivattanato (Ka) 2. VivaÔÔa (Ka) 3. AÑ 1. 460 piÔÔhe.


vÈ. Idamassa atÊtabhave attano nÈmagottÈnussaraÓavasena vuttaÑ. Sace pana tasmiÑ kÈle attano vaÓÓasampattiÑ vÈ l|khapaÓÊtajÊvitabhÈvaÑ vÈ sukhadukkhabahulataÑ vÈ appÈyukadÊghÈyukabhÈvaÑ vÈ anussaritukÈmo, tampi anussaratiyeva. TenÈha “evaÑvaÓÓo evamÈyupariyanto”ti. Tattha evaÑvaÓÓoti odÈto vÈ sÈmo vÈ. EvamÈhÈroti sÈlimaÑsodanÈhÈro vÈ pavattaphalabhojano vÈ. EvaÑ sukhadukkhapaÔisaÑvedÊti anekappakÈrena kÈyikacetasikÈnaÑ sÈmisanirÈmisÈdippabhedÈnaÑ vÈ sukhadukkhÈnaÑ paÔisaÑvedÊ. EvamÈyupariyantoti evaÑ vassasataparamÈyupariyanto vÈ caturÈsÊti kappasahassaparamÈyupariyanto vÈ.

So tato cuto amutra udapÈdinti so ahaÑ tato bhavato yonito gatito viÒÒÈÓaÔÔhitito sattÈvÈsato sattanikÈyato vÈ cuto puna amukasmiÑ nÈma bhave yoniyÈ gatiyÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ sattÈvÈse sattanikÈye vÈ udapÈdiÑ. TatrÈpÈsinti atha tatrÈpi bhave yoniyÈ gatiyÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ sattÈvÈse sattanikÈye vÈ puna ahosiÑ. EvaÑnÈmoti-Èdi vuttanayameva.

Api ca–yasmÈ amutrÈsinti idaÑ anupubbena Èrohantassa yÈvadicchakaÑ anussaraÓaÑ. So tato cutoti paÔinivattantassa paccavekkhaÓaÑ. TasmÈ idh|papannoti imissÈ idh|papattiyÈ anantaramevassa upapattiÔÔhÈnaÑ sandhÈya amutra udapÈdinti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. TatrÈpÈsinti evamÈdi panassa tatrÈ imissÈ upapattiyÈ antare upapattiÔÔhÈne nÈmagottÈdÊnaÑ anussaraÓadassanatthaÑ vuttaÑ. So tato cuto idh|papannoti svÈhaÑ tato anantar|papattiÔÔhÈnato cuto idha asukasmiÑ nÈma khattiyakule vÈ brÈhmaÓakule vÈ nibbatto.

Iti evaÑ. SÈkÈraÑ sa-uddesanti nÈmagottavasena sa-uddesaÑ, vaÓÓÈdivasena sÈkÈraÑ. NÈmagottena hi satto “Tisso Kassapo”ti uddisiyati, vaÓÓÈdÊhi “OdÈto sÈmo”ti nÈnattato paÒÒÈyati. TasmÈ nÈmagottaÑ uddeso, itare ÈkÈrÈti1. ______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 297. piÔÔhepi.

KhuddakanikÈya 48

PubbenivÈsanti pubbe atÊtajÈtÊsu nivuÔÔhakkhandhÈ pubbenivÈso. NivuÔÔhÈti ajjhÈvuÔÔhÈ anubh|to attano santÈne uppajjitvÈ niruddhÈ, nivuÔÔhadhammÈ vÈ. NivuÔÔhÈti gocaranivÈsena nivuÔÔhÈ, attano viÒÒÈÓena viÒÒÈtÈ paricchinnÈ, paraviÒÒÈÓena viÒÒÈtÈpi vÈ chinnavaÔumakÈnussaraÓÈdÊsu. Te BuddhÈnaÑyeva labbhanti. TaÑ pubbenivÈsaÑ Èdisati kathi katheti. ParesaÑ atÊtanti aÒÒesaÑ parapuggalÈnaÑ pubbenivÈsaÑ ekampi jÈtinti-ÈdinÈ nayena Èdisati1.

MahÈpadÈniyasuttantanti mahÈpurisÈnaÑ apadÈnaniyuttaÑ MahÈpadÈnasuttaÑ2. MahÈsudassaniyasuttantanti mahÈsudassanassa sampattiyuttaÑ MahÈsudassanasuttaÑ3. MahÈgovindiyasuttantanti MahÈgovindabrÈhmaÓassa apadÈnaniyuttaÑ MahÈgovindasuttaÑ4. MÈghadeviyasuttantanti MaghadevaraÒÒo apadÈnaniyuttaÑ MaghadevasuttaÑ5. SatÈnusÈriÒÈÓaÑ hotÊti pubbenivÈsÈnussatisampayutta-ÒÈÓaÑ hoti.

YÈvatakaÑ Èka~khatÊti yattakaÑ ÒÈtuÑ icchati, tattakaÑ jÈnissÈmÊti ÒÈÓaÑ pesesi. Athassa dubbalapattapuÔe pakkhandanÈrÈco viya appaÔihaÔaÑ anivÈritaÑ ÒÈÓaÑ gacchati. Tena yÈvatakaÑ Èka~khati, tÈvatakaÑ anussarati. Bodhijanti bodhiyÈ m|le jÈtaÑ. ©ÈÓaÑ uppajjatÊti catumaggaÒÈÓaÑ uppajjati. AyamantimÈ jÈtÊti tena ÒÈÓena jÈtim|lassa pahÊnattÈ puna “ayamantimÈ jÈti, natthi dÈni punabbhavo”ti6 aparampi nÈÓaÑ uppajjati. IndriyaparopariyattaÒÈÓanti ettha upari “sattÈnan”ti padaÑ idheva ÈharitvÈ sattÈnaÑ indriyaparopariyattaÒÈÓanti yojetabbaÑ. ParÈni ca aparÈni ca “parÈparÈnÊ”ti vattabbe sandhivasena ro-kÈraÑ katvÈ “paroparÈnÊ”ti vuccati. ParoparÈnaÑ bhÈvo paropariyaÑ, paropariyameva paropariyattaÑ, veneyyasattÈnaÑ saddhÈdÊnaÑ paÒcannaÑ indriyÈnaÑ paropariyattaÑ indriyaparopariyattaÑ, indriya paropariyattassa ÒÈÓaÑ indriyaparopariyattaÒÈÓaÑ, indriyÈnaÑ uttamÈnuttamabhÈvaÒÈÓanti attho. “IndriyavarovariyattaÒÈÓan”tipi pÈÔho, varÈni ca avarÈni ca varovariyÈni, varovariyÈnaÑ bhÈvo varovariyattanti yojetabbaÑ. AvariyÈnÊti ca uttamÈnÊti attho. Atha vÈ–parÈni ca ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 44; Vi-®Ôha 1. 128 piÔÔhÈdÊsupi PassitabbaÑ. 2. DÊ 2. 1 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 2. 139 piÔÔhÈdÊsu. 4. DÊ 2. 178 piÔÔhÈdÊsu. 5. Ma 2. 262 piÔÔhÈdÊsu. 6. DÊ 2. 13 piÔÔhe.


oparÈni ca paroparÈni, tesaÑ bhÈvo paropariyattanti yojetabbaÑ. OparÈnÊti ca orÈnÊti vuttaÑ hoti, lÈmakÈnÊti attho “paroparÈyassa samecca dhammÈ”ti-ÈdÊsu viya1. “Indriyaparopariyatte ÒÈÓan”ti bhummavacanenapi pÈÔho2.

TathÈgatassÈti yathÈ Vipassi-Èdayo pubbakÈ isayo ÈgatÈ, tathÈ Ègatassa. YathÈ ca te gatÈ, TathÈgatassa. TathÈgatabalanti aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑ TathÈgatasseva balaÑ. YathÈ vÈ pubbabuddhÈnaÑ balaÑ puÒÒussayasampattiyÈ ÈgataÑ, tathÈ Ègatabalantipi attho. Tattha duvidhaÑ TathÈgatassa balaÑ kÈyabalaÒca ÒÈÓabalaÒca. Tesu kÈyabalaÑ hatthikulÈnusÈrena veditabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ porÈÓehi–

“KÈÄÈvakaÒca Ga~geyyaÑ, PaÓÉaraÑ Tambapi~galaÑ. Gandhama~galahemaÒca, Uposathachaddantime dasÈ”ti3.

YadetaÑ pakatihatthiggaÓanÈya hatthÊnaÑ koÔisahassassa purisagaÓanÈya dasannaÑ purisakoÔisahassÈnaÑ balaÑ hoti, idaÑ tÈva TathÈgatassa kÈyabalaÑ. ©ÈÓabalaÑ pana mahÈsÊhanÈde4 ÈgataÑ dasabalaÒÈÓaÑ catuvesÈrajjaÒÈÓaÑ aÔÔhasu parisÈsu akampanaÒÈÓaÑ catuyoniparicchedakaÒÈÓaÑ paÒcagatiparicchedakaÒÈÓaÑ saÑyuttake5 ÈgatÈni tesattati ÒÈÓÈni sattasattati ÒÈÓÈni evaÑ aÒÒÈnipi anekÈni ÒÈÓasahassÈni, etaÑ ÒÈÓabalaÑ nÈma. IdhÈpi ÒÈÓabalameva adhippetaÑ, ÒÈÓaÒhi akampiyaÔÔhena upathambhakaÔÔhena ca balanti6 vuttaÑ.

SattÈnaÑ ÈsayÈnusaye ÒÈÓanti ettha r|pÈdÊsu khandhesu chandarÈgena sattÈ visattÈti sattÈ. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ–

“R|pe kho rÈdha yo chando yo rÈgo yÈ nandÊ yÈ taÓhÈ, tatra satto tatra visatto, tasmÈ ‘satto’ti

______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 312; Khu 1. 348 piÔÔhesu. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 53 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 3. Ma-®Ôha 1. 331; SaÑ-®Ôha 2. 41; AÑ-®Ôha 3. 293; Abhi-®Ôha 2. 380; UdÈna-®Ôha 364; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 230 piÔÔhÈdÊsu. 4. Ma 1. 97 piÔÔhÈdÊsu. 5. SaÑ 1. 290 piÔÔhÈdÊsu. 6. Abhi-®Ôha 2. 380; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 230 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 50

vuccati. VedanÈya. SaÒÒÈya. Sa~khÈresu. ViÒÒÈÓe yo chando yo rÈgo yÈ nandÊ yÈ taÓhÈ, tatra satto tatra visatto, tasmÈ ‘satto’ti vuccatÊ”ti1.

AkkharacintakÈ pana atthaÑ avicÈretvÈ “nÈmamattametan”ti icchanti. Yepi atthaÑ vicÈrenti, te satvayogena sattÈti icchanti. TesaÑ sattÈnaÑ Èsayanti nissayanti etthÈti Èsayo, micchÈdiÔÔhiyÈ sammÈdiÔÔhiyÈ vÈ kÈmÈdÊhi nekkhammÈdÊhi vÈ paribhÈvitassa cittasantÈnassetaÑ adhivacanaÑ. SattasantÈne anusenti anupavattantÊti anusayÈ, thÈmagatÈnaÑ kÈmarÈgÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. Œsayo ca anusayo ca ÈsayÈnusayo. JÈtiggahaÓena ca dvandasamÈsavasena ca ekavacanaÑ veditabbaÑ. YasmÈ caritÈdhimuttiyo ÈsayÈnusayasa~gahitÈ, tasmÈ uddese caritÈdhimuttÊsu ÒÈÓÈni ÈsayÈnusayaÒÈÓeneva sa~gahetvÈ “ÈsayÈnusaye ÒÈÓan”ti vuttaÑ.

YamakapÈÔihÊre ÒÈÓanti ettha aggikkhandha-udakadhÈrÈdÊnaÑ apubbaÑ acarimaÑ sakiÑ yeva pavattito yamakaÑ, assaddhiyÈdÊnaÑ paÔipakkhadhammÈnaÑ haraÓato pÈÔihÊraÑ, yamakaÒca taÑ pÈÔihÊraÒcÈti yamakapÈÔihÊraÑ.

MahÈkaruÓÈsamÈpattiyÈ ÒÈÓanti ettha paradukkhe sati sÈdh|naÑ hadayakampanaÑ karotÊti karuÓÈ, kinÈti vÈ paradukkhaÑ hiÑsati vinÈsetÊti karuÓÈ, kirÊyati vÈ dukkhitesu pharaÓavasena pasÈrÊyatÊti karuÓÈ, pharaÓakammavasena kammaguÓavasena ca mahatÊ karuÓÈ mahÈkaruÓÈ, samÈpajjanti etaÑ mahÈkÈruÓikÈti samÈpatti, mahÈkaruÓÈ ca sÈ samÈpatti cÈti mahÈkaruÓÈsamÈpatti, tassaÑ mahÈkaruÓÈsamÈpattiyaÑ. TaÑ sampayuttaÑ vÈ ÒÈÓaÑ.

SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ anÈvaraÓaÒÈÓanti ettha paÒcaneyyapathappabhedaÑ sabbaÑ aÒÒÈsÊti sabbaÒÒ|, sabbaÒÒussa bhÈvo sabbaÒÒutÈ, sabbaÒÒutÈ eva ÒÈÓaÑ sabbaÒÒutÈÒÈÓanti vattabbe sabbaÒÒutaÒÒÈÓanti vuttaÑ. Sa~khatÈsa~khatÈdibhedÈ sabbadhammÈ hi sa~khÈro vikÈro lakkhaÓaÑ nibbÈnaÑ paÒÒattÊti paÒceva neyyapathÈ honti. ŒvajjanapaÔibaddhattÈ eva hi natthi tassa ÈvaraÓanti tadeva anÈvaraÓaÒÈÓanti vuccati2. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 155; Khu 7. 18 piÔÔhesu. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 53 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


Sabbattha asa~gamappaÔihatamanÈvaraÓaÒÈÓanti ettha atÊtÈnÈgatapaccuppannesu asa~gaÑ sa~gavirahitaÑ appaÔihataÑ paÔipakkhavirahitaÑ hutvÈ pavattaÑ ÈvaraÓavirahitaÑ ÒÈÓaÑ.

AnÈgatampi ÈdisatÊti–

“ImasmiÑ bhaddake kappe, tayo ÈsiÑsu nÈyakÈ. Ahametarahi Sambuddho, Metteyyo cÈpi hessatÊ”ti ca1–

“AsÊtivassasahassÈyukesu bhikkhave manussesu Metteyyo nÈma BhagavÈ loke uppajjissati ArahaÑ SammÈsambuddho VijjÈcaraÓasampanno”ti ca2–

“Atha kho bhikkhave Sa~kho nÈma rÈjÈ yo so y|po raÒÒÈ MahÈpanÈdena kÈrÈpito, taÑ y|paÑ ussÈpetvÈ ajjhÈvasitvÈ taÑ datvÈ vissajjitvÈ samaÓa brÈhmaÓa kapaÓaddhikavaÓibbakayÈcakÈnaÑ dÈnaÑ datvÈ Metteyyassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa santike kesamassuÑ ohÈretvÈ kÈsÈyÈni vatthÈni acchÈdetvÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajissatÊ”ti ca2–

“AnÈgate AÔÔhissaro nÈma paccekasambuddho bhavissatÊ”ti3 ca, “Sumanissaro nÈma paccekasambuddho4 bhavissatÊ”ti ca–

ÈdinÈ nayena DevadattÈdÊnaÑ anÈgataÑ Ècikkhati. Paccuppannampi ÈdisatÊti idaÑ pÈkaÔameva. 82. Vibh|tar|pasaÒÒissÈti samatikkantar|pasaÒÒissa. SabbakÈyappahÈyinoti tada~gavikkhambhanavasena sabbar|pakÈyapahÈyino, pahÊnar|pabhavapaÔisandhikassÈti adhippÈyo. Natthi kiÒcÊti passatoti viÒÒÈÓÈbhÈvadassanena “natthi kiÒcÊ”ti passato, ÈkiÒcaÒÒÈyatanalÈbhinoti vuttaÑ hoti. NÈÓaÑ sakkÈ’nupucchÈmÊti sakkÈti BhagavantaÑ Èlapanto Èha. Tassa puggalassa ÒÈÓaÑ pucchÈmi, kÊdisaÑ icchitabbanti. KathaÑ neyyÈti kathaÒca netabbo, kathamassa uttariÒÈÓaÑ uppÈdetabbanti. ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 383 piÔÔhe BuddhavaÑse. 2. DÊ 3. 63 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 11. 116 piÔÔhe. 4. SumanissaronÈma Paccekabuddho (Ka)

KhuddakanikÈya 52

KatamÈ r|pasaÒÒÈti ettha r|pasaÒÒÈti saÒÒÈsÊsena vuttar|pÈvacarajhÈnaÒceva tadÈrammaÓaÒca. R|pÈvacarajhÈnampi hi r|panti vuccati “r|pÊ r|pÈni passatÊ’ti-ÈdÊsu1. Tassa ÈrammaÓampi “bahiddhÈ r|pÈni passati suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti-ÈdÊsu2. TasmÈ idha r|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈti evaÑ saÒÒÈsÊsena r|pÈvacarajhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. R|paÑ saÒÒÈ ÈssÈti r|pasaÒÒÈ, r|pamassa nÈmanti vuttaÑ hoti. EvaÑ pathavÊkasiÓÈdibhedassa tadÈrammaÓassa cetaÑ adhivacananti veditabbaÑ. Idha pana kusalavipÈkakiriyavasena paÒcadasajhÈnasa~khÈtÈ r|pasaÒÒÈ eva adhippetÈ. R|pÈvacarasamÈpattiÑ samÈpannassa vÈti r|pÈvacarakusalajjhÈnasamÈpattiÑ samÈpannassa. Upapannassa vÈti vipÈkajjhÈnavasena tasmiÑ bhave upapannassa. DiÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈti imasmiÑ yeva attabhÈve kiriyÈjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ sukhaÑ uppÈdetvÈ viharantassa. Ar|pasamÈpattiyoti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanÈdÊni. PaÔiladdhassÈti uppÈdetvÈ Ôhitassa. R|pasaÒÒÈ vibh|tÈ hontÊti r|pasaÒÒÈ apagatÈ honti. VigatÈti vinÈsitÈ. “AbhÈvitÈ”tipi3 pÈÔho, sundaro.

Tada~gasamatikkamÈti tada~gappahÈnavasena atikkamena. VikkhambhanappahÈnena pahÊnoti ar|pajjhÈnapaÔilÈbhena vikkhambhanena pahÊno. Tassa r|pakÈyoti tassa ar|pasamÈpattipaÔilÈbhino ar|papuggalassa r|pÈvacarakÈyo.

ŒkiÒcaÒÒÈyatananti ettha nÈssa kiÒcananti akiÒcanaÑ, antamaso bha~gamattampi assa avasiÔÔhaÑ natthÊti vuttaÑ hoti. AkiÒcanassa bhÈvo ÈkiÒcaÒÒaÑ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaviÒÒÈÓÈpagamassetaÑ adhivacanaÑ, taÑ ÈkiÒcaÒÒaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena imissÈ saÒÒÈya Èyatananti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ, ÈkÈse pavattitaviÒÒÈÓÈpagamÈrammaÓassa jhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. ViÒÒÈÓaÒcÈyatanasamÈpattiÑ sato samÈpajjitvÈti taÑ viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ satokÈrÊ hutvÈ samÈpajjitvÈ. Tato vuÔÔhahitvÈti satokÈrÊ hutvÈ tÈya samÈpattiyÈ vuÔÔhÈya. TaÒÒeva viÒÒÈÓanti taÑ ÈkÈse pavattitaÑ mahaggataviÒÒÈÓaÑ. AbhÈvetÊti vinÈseti. VibhÈvetÊti vividhÈ nÈseti4. AntaradhÈpetÊti adassanaÑ gameti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 65; Khu 9. 231 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhi 1. 59 piÔÔhÈdÊsu. 3. VibhÈvitÈtipi (SÊ, SyÈ, I) 4. ViddhaÑseti (SÊ)


KathaÑ so netabboti so puggalo kenappakÈrena jÈnitabbo. Vinetabboti nÈnÈvidhena jÈnitabbo. Anunetabboti punappunaÑ cittena kathaÑ gamayitabbo. 83. Athassa BhagavÈ tÈdise puggale attano appaÔihataÒÈÓataÑ pakÈsetvÈ taÑ ÒÈÓaÑ byÈkÈtuÑ gÈthamÈha. Tattha viÒÒÈÓaÔÔhitiyo sabbÈ, abhijÈnaÑ TathÈgatoti abhisa~khÈravasena catasso paÔisandhivasena sattÈti evaÑ sabbÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyo abhijÈnanto TathÈgato. TiÔÔhantamenaÑ jÈnÈtÊti kammÈbhisa~khÈravasena tiÔÔhametaÑ puggalaÑ jÈnÈti “ÈyatiÑ ayaÑ evaÑgatiko bhavissatÊ”ti. Dhimuttanti ÈkiÒcaÒÒÈyatanÈdÊsu adhimuttaÑ. TapparÈyaÓanti tammayaÑ.

ViÒÒÈÓaÔÔhitiyoti paÔisandhiviÒÒÈÓassa ÔhÈnÈni saviÒÒÈÓakÈ khandhÈ eva. Tattha seyyathÈpÊti nidassanatthe nipÈto yathÈ manussÈti attho. AparimÈÓesupi hi cakkavÈÄesu aparimÈÓÈnaÑ manussÈnaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena dvepi ekasadisÈ natthi. Yepi hi katthaci yamakabhÈtaro vaÓÓena vÈ saÓÔhÈnena vÈ sadisÈ honti. Tepi ÈlokitavilokitÈdÊhi visadisÈva honti. TasmÈ “nÈnattakÈyÈ”ti vuttÈ. PaÔisandhisaÒÒÈ pana nesaÑ tihetukÈpi duhetukÈpi ahetukÈpi hoti. TasmÈ nÈnattasaÒÒino”ti vuttÈ. Ekacce ca devÈti cha kÈmÈvacaradevÈ. Tesu hi kesaÒci kÈyo nÊlo hoti, kesaÒci pÊtakÈdivaÓÓo. SaÒÒÈ pana nesaÑ tihetukÈpi duhetukÈpi hoti, ahetukÈ na hoti. Ekacce ca vinipÈtikÈti catu-apÈyavinimuttÈ PunabbasumÈtÈ yakkhinÊ Piya~karamÈtÈ PhussamittÈ DhammaguttÈti evamÈdayo aÒÒe ca vemÈnikÈ petÈ. EtesaÑ hi odÈtakÈÄa ma~guracchavi sÈmavaÓÓÈdivasena ceva kisa th|la rassa dÊghavasena ca kÈyo nÈnÈ hoti, manussÈnaÑ viya tihetukaduhetukÈhetukavasena saÒÒÈpi. Te pana devÈ viya na mahesakkhÈ, kapaÓamanussÈ viya appesakkhÈ dullabhaghÈsacchÈdanÈ dukkhapÊÄitÈ viharanti. Ekacce kÈÄapakkhe dukkhitÈ juÓhapakkhe sukhitÈ honti, tasmÈ sukhasamussayato vinipatitattÈ vinipÈtikÈti vuttÈ. Ye panettha tihetukÈ, tesaÑ dhammÈbhisamayopi hoti Piya~karamÈtÈdÊnaÑ viya.

KhuddakanikÈya 54

BrahmakÈyikÈti brahmapÈrisajjabrahmapurohita mahÈbrahmÈno. PaÔhamÈbhinibbattÈti te sabbepi paÔhamajjhÈnena nibbattÈ. BrahmapÈrisajjÈ pana parittena, brahmapurohitÈ majjhimena, kÈyova nesaÑ vipphÈrikataro hoti. MahÈbrahmÈno paÓÊtena, kÈyo pana nesaÑ ativipphÈrikataro hoti. Iti te kÈyassa nÈnattÈ, paÔhamajjhÈnavasena saÒÒÈya ekattÈ nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒinoti vuttÈ. YathÈ ca te, evaÑ cat|su apÈyesu sattÈ. Nirayesu hi kesaÒci gÈvutaÑ, kesaÒci aÉÉhayojanaÑ, kesaÒci tigÈvutaÑ attabhÈvo hoti, Devadattassa pana yojanasatiko jÈto. TiracchÈnesupi keci khuddakÈ honti, keci mahantÈ. Pettivisayesupi keci saÔÔhihatthÈ, keci asÊtihatthÈ honti, keci suvaÓÓÈ, keci dubbaÓÓÈ. TathÈ KÈlakaÒcikÈ asurÈ. Api cettha DÊghapiÔÔhikapetÈ nÈma saÔÔhiyojanikÈpi honti. SaÒÒÈ pana sabbesampi akusalavipÈkÈhetukÈva hoti. Iti ÈpÈyikÈpi nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒinoti sa~khaÑ gacchanti.

ŒbhassarÈti daÓÉa-ukkÈya acci viya etesaÑ sarÊrato ÈbhÈ chijjitvÈ chijjitvÈ patantÊ viya sarati visaratÊti ŒbhassarÈ. Tesu paÒcakanaye dutiyatatiyajjhÈnadvayaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ upapannÈ ParittÈbhÈ nÈma honti. MajjhimaÑ bhÈvetvÈ upapannÈ AppamÈÓÈbhÈ nÈma honti. PaÓÊtaÑ bhÈvetvÈ upapannÈ ÈbhassarÈ nÈma honti. Idha pana ukkaÔÔhaparicchedavasena sabbe gahitÈ. SabbesaÑ hi tesaÑ kÈyo ekavipphÈrova hoti, saÒÒÈ pana avitakkavicÈramattÈ ca avitakka-avicÈrÈ cÈti nÈnÈ.

SubhakiÓhÈti subhena vokiÓÓÈ, subhena sarÊrappabhÈvaÓÓena ekagghanÈti attho. EtesaÑ hi na ÈbhassarÈnaÑ viya chijjitvÈ chijjitvÈ pabhÈ gacchatÊti. Catukkanaye tatiyassa paÒcakanaye catukkassa parittamajjhimapaÓÊtassa jhÈnassa vasena parittasubha-appamÈÓasubhasubhakiÓhÈ nÈma hutvÈ nibbattanti. Iti sabbepi te ekattakÈyÈ ceva catutthajjhÈnasaÒÒÈva ekattasaÒÒino cÈti veditabbÈ. VehapphalÈpi catutthaviÒÒÈÓaÔÔhitimeva bhajanti. AsaÒÒasattÈ viÒÒÈÓÈbhÈvÈ ettha sa~gahaÑ na gacchanti, sattÈvÈsesu gacchanti.


SuddhÈvÈsÈ vipaÔÔapakkhe ÔhitÈ, na sabbakÈlikÈ, kappasatasahassampi asa~khyeyyampi BuddhasuÒÒe loke na uppajjanti. SoÄasakappasahassabbhantare Buddhesu uppannesuyeva uppajjanti. Dhammacakkapavattissa1 Bhagavato khandhÈvÈrasadisÈ honti. TasmÈ neva viÒÒÈÓaÔÔhitiÑ, na ca sattÈvÈsaÑ bhajanti. MahÈsÊvatthero pana “na kho pana so SÈriputta ÈvÈso sulabhar|po, yo mayÈ anÈvuÔÔhapubbo iminÈ dÊghena addhunÈ aÒÒatra suddhÈvÈsehi devehÊti iminÈ suttena2 suddhÈvÈsÈpi catutthaviÒÒÈÓaÔÔhitiÑ catutthasattÈvÈsaÒca bhajantÊ”ti vadati, taÑ appaÔibÈhitattÈ suttassa anuÒÒÈtaÑ3.

Sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈti ettha sabbasoti sabbÈkÈrena, sabbÈsaÑ vÈ anavasesÈnanti attho. R|pasaÒÒÈnanti saÒÒÈsÊsena vuttar|pÈvacarajjhÈnÈnaÒceva tadÈrammaÓÈnaÒca. R|pÈvacarajjhÈnampi hi r|panti vuccati “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊsu4, tassa ÈrammaÓampi “bahiddhÈ r|pÈni passati suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti-ÈdÊsu5. TasmÈ idha “r|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ”ti evaÑ saÒÒÈsÊsena vuttar|pÈvacarajjhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. R|paÑ saÒÒÈ assÈti r|pasaÒÒÈ, r|pamassa nÈmanti vuttaÑ hoti. EvaÑ pathavÊkasiÓÈdibhedassa tadÈrammaÓassa cetaÑ adhivacananti veditabbaÑ.

SamatikkamÈti virÈgÈ nirodhÈ ca. KiÑ vuttaÑ hoti? EtÈsaÑ kusalavipÈkakiriyavasena paÒcadassannaÑ jhÈnasa~khÈtÈnaÑ r|pasaÒÒÈnaÑ etesaÒca pathavÊkasiÓÈdivasena aÔÔhannaÑ ÈrammaÓasa~khÈtÈnaÑ r|pasaÒÒÈnaÑ sabbÈkÈrena anavasesÈnaÑ vÈ virÈgÈ ca nirodhÈ ca virÈgahetu ceva nirodhahetu ca ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharati. Na hi sakkÈ sabbaso anatikkantar|pasaÒÒena etaÑ upasampajja viharitunti. Tattha yasmÈ ÈrammaÓe avirattassa saÒÒÈsamatikkamo na hoti, samatikkantÈsu ca saÒÒÈsu ÈrammaÓaÑ samatikkantameva hoti. TasmÈ ÈrammaÓasamatikkamaÑ avatvÈ–

“Tattha katamÈ r|pasaÒÒÈ? R|pÈvacarasamÈpattiÑ samÈpannassa vÈ upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 368; Vi 3. 14; Khu 9. 329 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 1. 116 piÔÔhe. 3. AÑ-®Ôha 3. 163; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 104 piÔÔhÈdÊsu. 4. Abhi 1. 65; Khu 9. 231 piÔÔhÈdÊsu. 5. Abhi 1. 59 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 56

saÒjÈnitattaÑ, imÈ vuccanti r|pasaÒÒÈyo. ImÈ r|pasaÒÒÈyo atikkanto hoti vÊtikkanto samatikkanto, tena vuccati sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ”ti–

evaÑ Vibha~ge1 saÒÒÈnaÑyeva samatikkamo vutto. YasmÈ pana ÈrammaÓasamatikkamena pattabbÈ etÈ samÈpattiyo, na ekasmiÑ yeva ÈrammaÓe paÔhamajjhÈnÈdÊni viya, tasmÈ ayaÑ ÈrammaÓasamatikkamavasenÈpi atthavaÓÓanÈ katÈti veditabbÈ.

PaÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈti cakkhÈdÊnaÑ vatth|naÑ r|pÈdÊnaÑ ÈrammaÓÈnaÒca paÔighÈtena uppannÈ saÒÒÈ paÔighasaÒÒÈ, r|pasaÒÒÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. YathÈha “tattha katamÈ paÔighasaÒÒÈ? R|pasaÒÒÈ saddasaÒÒÈ gandhasaÒÒÈ rasasaÒÒÈ phoÔÔhabbasaÒÒÈ, imÈ vuccanti paÔighasaÒÒÈyo”ti1. TÈsaÑ kusalavipÈkÈnaÑ paÒcannaÑ akusalavipÈkÈnaÑ paÒcannanti sabbaso dasannaÑ paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ pahÈnÈ asamuppÈdÈ, appavattiÑ katvÈti vuttaÑ hoti.

KÈmaÒcetÈ paÔhamajjhÈnÈdÊni samÈpannassÈpi na santi, na hi tasmiÑ samaye paÒcadvÈravasena cittaÑ pavattati, evaÑ santepi aÒÒattha pahÊnÈnaÑ sukhadukkhÈnaÑ catutthajjhÈne viya sakkÈyadiÔÔhÈdÊnaÑ tatiyamagge viya ca imasmiÑyeva jhÈne ussÈhajananatthaÑ imassa jhÈnassa pasaÑsÈvasena etÈsaÑ ettha vacanaÑ veditabbaÑ. Atha vÈ–kiÒcÈpi tÈ r|pÈvacaraÑ samÈpannassa na santi, atha kho na pahÊnattÈ na santi, na hi r|pavirÈgÈya r|pÈvacarabhÈvanÈ saÑvattati, r|pÈyattÈ ca etÈsaÑ pavatti, ayaÑ pana bhÈvanÈ r|pavirÈgÈya saÑvattati. TasmÈ tÈ ettha “pahÊnÈ”ti vattuÑ vaÔÔati. Na kevalaÒca vattuÑ, ekaÑseneva evaÑ dhÈretumpi vaÔÔati. TÈsaÑ hi ito pubbe appahÊnattÈyeva “paÔhamajjhÈnaÑ samÈpannassa saddo kaÓÔako”ti2 vutto BhagavatÈ. Idha ca pahÊnattÈyeva ar|pasamÈpattÊnaÑ ÈneÒjatÈ santavimokkhatÈ ca vuttÈ “ŒÄÈro ca KÈlÈmo ar|paÑ samÈpanno paÒcamattÈni sakaÔasatÈni nissÈya nissÈya atikkantÈni neva addasa, na pana saddaÑ assosÊ”ti3.

NÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈti nÈnatte gocare pavattÈnaÑ saÒÒÈnaÑ, nÈnattÈnaÑ vÈ saÒÒÈnaÑ. YasmÈ hi etÈ– ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 272 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 363 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 108 piÔÔhe.


“Tattha katamÈ nÈnattasaÒÒÈ? AsamÈpannassa manodhÈtusama~gissa vÈ manoviÒÒÈÓadhÈtusama~gissa vÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ saÒjÈnitattaÑ, imÈ vuccanti nÈnattasaÒÒÈyo”ti–

evaÑ Vibha~ge1 vibhajitvÈ vuttÈva idha adhippetÈ asamÈpannassa manodhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈtusa~gahitÈ saÒÒÈ r|pasaddÈdibhede nÈnatte nÈnÈsabhÈve gocare pavattanti. YasmÈ cetÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalasaÒÒÈ dvÈdasa akusalasaÒÒÈ ekÈdasa kÈmÈvacarakusalavipÈkasaÒÒÈ dve akusalavipÈkasaÒÒÈ ekÈdasa kÈmÈvacarakiriyasaÒÒÈti evaÑ catucattÈlÊsampi saÒÒÈ nÈnattÈ nÈnÈsabhÈvÈ aÒÒamaÒÒaÑ asadisÈ, tasmÈ “nÈnattasaÒÒÈ”ti vuttÈ. TÈsaÑ sabbaso nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ anÈvajjanÈ asamannÈhÈrÈ apaccavekkhaÓÈ. YasmÈ tÈ nÈvajjati na manasikaroti na paccavekkhati, tasmÈti vuttaÑ hoti.

YasmÈ cettha purimÈ r|pasaÒÒÈ paÔighasaÒÒÈ ca iminÈ jhÈnena nibbatte bhavepi na vijjanti, pageva tasmiÑ bhave imaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharaÓakÈle, tasmÈ tÈsaÑ “samatikkamÈ attha~gamÈ”ti dvedhÈpi abhÈvoyeva vutto. NÈnattasaÒÒÈsu pana yasmÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalasaÒÒÈ nava kiriyasaÒÒÈ dasa akusalasaÒÒÈti imÈ sattavÊsati saÒÒÈ iminÈ jhÈnena nibbatte bhave vijjanti, tasmÈ tÈsaÑ “amanasikÈrÈ”ti vuttanti veditabbaÑ. TatrÈpi hi imaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharanto tÈsaÑ amanasikÈrÈyeva upasampajja viharati, tÈ pana manasikaronto asamÈpanno hotÊti. Sa~khepato cettha “r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ”ti iminÈ sabbar|pÈvacaradhammÈnaÑ pahÈnaÑ vuttaÑ. “PaÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ”ti iminÈ sabbesaÑ kÈmÈvacaracittacetasikÈnaÒca pahÈnaÑ amanasikÈro ca vuttoti veditabbo2.

Iti BhagavÈ pannarasannaÑ r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamena dasannaÑ paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamena catucattÈlÊsÈya nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrenÈti tÊhi padehi ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiyÈ vaÓÓaÑ kathesi. KiÑ kÈraÓÈti ce? Sot|naÑ ussÈhajananatthaÒceva palobhanatthaÒca. Sace hi ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 272 piÔÔhe. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 2. 154 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 58

keci paÓÉitÈ vadeyyuÑ “SatthÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiÑ nibbattethÈti

vadati, ko nu kho etÈya nibbattitÈya attho, ko ÈnisaÑso”ti. “Te evaÑ vattuÑ

mÈ labhant|”ti imehi ÈkÈrehi samÈpattiyÈ vaÓÓaÑ kathesi. TaÒhi nesaÑ

sutvÈ evaÑ bhavissati “evaÑ santÈ kira ayaÑ samÈpatti evaÑ paÓÊtÈ,

nibbattessÈma nan”ti, athassÈ nibbattanatthÈya ussÈhaÑ karissantÊti.

PalobhanatthaÒcÈpi tesaÑ etissÈ vaÓÓaÑ kathesi VisakaÓÔakavÈÓijoviya,

VisakaÓÔakavÈÓijo nÈma guÄavÈÓijo vuccati. So kira guÄa phÈÓitakhaÓÉa

sakkarÈdÊni sakaÔena adÈya paccantagÈmaÑ gantvÈ “VisakaÓÔakaÑ

gaÓhatha, VisakaÓÔakaÑ gaÓhathÈ”ti ugghosesi. TaÑ sutvÈ gÈmikÈ “visaÑ

nÈma kakkhaÄaÑ, yo naÑ khÈdati, so marati, kaÓÔakopi vijjhitvÈ mÈreti,

ubhopete kakkhaÄÈ, ko ettha ÈnisaÑso”ti gehadvÈrÈni thakesuÑ, dÈrake ca

palÈpesuÑ. TaÑ disvÈ vÈÓijo “avohÈrakusalÈ ime gÈmikÈ, handa ne

upÈyena gaÓhÈpemÊ”ti “atimadhuraÑ gaÓhatha, atisÈduÑ gaÓhatha, guÄaÑ

phÈÓitaÑ sakkaraÑ samagghaÑ1 labbhati, k|ÔamÈsakak|ÔakahÈpaÓÈdÊhipi

labbhatÊ”ti ugghosesi. TaÑ sutvÈ gÈmikÈ haÔÔhapahaÔÔhÈ nikkhantÈ bahumpi

m|laÑ datvÈ gahesuÑ.

Tattha vÈÓijassa “VisakaÓÔakaÑ gaÓhathÈ”ti ugghosanaÑ viya

Bhagavato “ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiÑ nibbattethÈ”ti vacanaÑ.

“Ubhopete kakkhaÄÈ, ko ettha ÈnisaÑso”ti gÈmikÈnaÑ cintanaÑ viya

“BhagavÈ ‘ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ nibbattethÈ’ti Èha, ko nu kho ettha ÈnisaÑso,

nÈssa guÓaÑ jÈnÈmÈ”ti sot|naÑ cintanaÑ. Athassa vÈÓijassa “atimadhuraÑ

gaÓhathÈ”ti-ÈdivacanaÑ viya Bhagavato r|pasaÒÒÈsamatikkamanÈdikaÑ

ÈnisaÑsappakÈsanaÑ. IdaÒhi sutvÈ te bahumpi m|laÑ datvÈ gÈmikÈ viya

guÄaÑ “iminÈ ÈnisaÑsena palobhitacittÈ mahantampi ussÈhaÑ katvÈ imaÑ

samÈpattiÑ nibbattessantÊ”ti ussÈhajananatthaÑ palobhanatthaÒca kathesi.

______________________________________________________________ 1. MahagghaÑ (SÊ)


ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈti ettha nÈssa antoti anantaÑ, ÈkÈsaÑ anantaÑ ÈkÈsÈnantaÑ, ÈkÈsÈnantaÑ eva ÈkÈsÈnaÒcaÑ, taÑ ÈkÈsÈnaÒcaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena Èyatanamassa sasampayuttadhammassa jhÈnassa devÈnaÑ devÈyatanamivÈti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ. KasiÓugghÈÔimÈkÈsassetaÑ adhivacanaÑ. Tattha jhÈnaÑ nibbattetvÈ paÔisandhivasena ÈkÈsÈnaÒcÈyatanabhavaÑ upagatÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈ. Ito paresu visesamattameva vaÓÓayissÈma1.

ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈti ettha tÈva pubbe vuttanayena ÈkÈsÈnaÒcaÑ Èyatanamassa adhiÔÔhÈnaÔÔhenÈti jhÈnampi ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ, vuttanayeneva ÈrammaÓampi. EvametaÑ jhÈnaÒca ÈrammaÓaÒcÈti ubhayampi appavattikaraÓena ca amanasikaraÓena ca samatikkamitvÈva yasmÈ idaÑ viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharitabbaÑ, tasmÈ ubhayampetaÑ ekajjhaÑ katvÈ “ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ.

ViÒÒÈÓaÒcÈyatan|pagÈti ettha pana “anantan”ti manasikÈtabbavasena nÈssa antoti anantaÑ, anantameva ÈnaÒcaÑ, viÒÒÈÓaÑ ÈnaÒcaÑ “viÒÒÈÓÈnaÒcan”ti avatvÈ “viÒÒÈÓaÒcan”ti vuttaÑ. AyaÑ hettha r|ÄhÊsaddo. Tadeva viÒÒÈÓaÒcaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena Èyatananti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ. Tattha jhÈnaÑ nibbattetvÈ viÒÒÈÓaÒcÈyatanabhÈvaÑ upagatÈ viÒÒÈÓaÒcÈyatan|pagÈ.

ViÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈti etthapi pubbe vuttanayeneva viÒÒÈÓaÒcaÑ Èyatanamassa adhiÔÔhÈnaÔÔhenÈti jhÈnampi viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ, vuttanayeneva ca ÈrammaÓampi. EvametaÑ jhÈnaÒca ÈrammaÓaÒcÈti ubhayampi appavattikaraÓena ca amanasikaraÓena ca samatikkamitvÈva yasmÈ idaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ upasampajja viharitabbaÑ, tasmÈ ubhayampetaÑ ekajjhaÑ katvÈ “viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ2.

ŒkiÒcaÒÒÈyatan|pagÈti ettha pana nÈssa kiÒcananti akiÒcanaÑ, antamaso bha~gamattampi assa avasiÔÔhaÑ natthÊti vuttaÑ hoti. AkiÒcanassa bhÈvo ÈkiÒcaÒÒaÑ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaviÒÒÈÓÈpagamassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ ÈkiÒcaÒÒaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena Èyatananti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ. Tattha jhÈnaÑ nibbattetvÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanabhavaÑ upagatÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatan|pagÈ. AyaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 245, 446 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Vi-®Ôha 1. 245 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 60

sattamaviÒÒÈÓaÔÔhitÊti imaÑ sattamaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓassa ÔhÈnaÑ jÈnÈti. NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ yatheva saÒÒÈya, evaÑ viÒÒÈÓassÈpi sukhumattÈ neva viÒÒÈÓaÑ nÈviÒÒÈÓaÑ, tasmÈ viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu na vuttaÑ.

Abh|tanti abh|tatthaÑ “r|paÑ attÈ”ti-ÈdivacanaÑ. TaÑ vipallÈsabhÈvato atacchaÑ. DiÔÔhinissayato anatthasaÒhitaÑ. Atha vÈ abh|tanti asantaÑ avijjamÈnaÑ. Acorasseva “idaÑ te corikÈya ÈbhataÑ, na idaÑ tuyhaÑ ghare dhanan”ti-ÈdivacanaÑ. Atacchanti atathÈkÈraÑ aÒÒathÈ santaÑ. AnatthasaÒhitanti na idhalokatthaÑ vÈ paralokatthaÑ vÈ nissitaÑ. Na taÑ TathÈgato byÈkarotÊti taÑ aniyyÈnikakathaÑ TathÈgato na katheti. Bh|taÑ tacchaÑ anatthasaÒhitanti rÈjakathÈditiracchÈnakathaÑ. Bh|taÑ tacchaÑ atthasaÒhitanti ariyasaccasannissitaÑ. Tatra kÈlaÒÒ| TathÈgato hotÊti tasmiÑ tatiyabyÈkaraÓe tassa paÒhassa byÈkaraÓatthÈya TathÈgato kÈlaÒÒ| hoti. MahÈjanassa ÈdÈnakÈlaÑ gahaÓakÈlaÑ jÈnitvÈ sahetukaÑ sakÈraÓaÑ katvÈ yuttapattakÈleyeva byÈkarotÊti attho.

YuttapattakÈle vadatÊti kÈlavÈdÊ. Bh|taÑ sabhÈvaÑ vadatÊti bh|tavÈdÊ. ParamatthaÑ nibbÈnaÑ vadatÊti atthavÈdÊ. MaggaphaladhammaÑ vadatÊti dhammavÈdÊ. SaÑvarÈdivinayaÑ vadatÊti vinayavÈdÊ. Tattha diÔÔhanti aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ cakkhudvÈresu ÈpÈthaÑ ÈgacchantaÑ r|pÈrammaÓaÑ nÈma atthi, taÑ sabbÈkÈrato jÈnÈti passati. EvaÑ jÈnatÈ passatÈ ca tena taÑ iÔÔhÈniÔÔhÈdivasena vÈ diÔÔhasutamutaviÒÒÈtesu labbhamÈnakapadavasena vÈ “katamaÑ taÑ r|paÑ r|pÈyatanaÑ? YaÑ r|paÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya vaÓÓanibhÈ sanidassanaÑ sappaÔighaÑ nÊlaÑ pÊtakan”ti-ÈdinÈ1 nayena anekehi nÈmehi terasahi vÈrehi dvipaÒÒÈsÈya nayehi vibhajjamÈnaÑ tathameva hoti vitathaÑ natthi. Esa nayo sotadvÈrÈdÊsupi. ŒpÈthamÈgacchantesu saddÈdÊsu tesaÑ vividhaÑ dassetuÑ “diÔÔhaÑ sutan”ti Èha. Tattha diÔÔhanti r|pÈyatanaÑ. Sutanti saddÈyatanaÑ. Mutanti patvÈ gahetabbato gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ. ViÒÒÈtanti sukhadukkhÈdidhammÈrammaÓaÑ. Pattanti pariyesitvÈ vÈ apariyesitvÈ vÈ pattaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 163 piÔÔhe.


Pariyesitanti pattaÑ vÈ apattaÑ vÈ pariyesitaÑ. AnuvicaritaÑ manasÈti cittena anusaÒcaritaÑ.

TathÈgatena abhisambuddhanti iminÈ etaÑ1 dasseti–yaÒhi aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su imassa sadevakassa lokassa nÊlaÑ pÊtakanti-Èdi r|pÈrammaÓaÑ cakkhudvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, “ayaÑ satto imasmiÑ khaÓe imaÑ nÈma r|pÈrammaÓaÑ disvÈ sumano vÈ dummano vÈ majjhatto vÈ jÈto”ti sabbaÑ taÑ TathÈgatassa evaÑ abhisambuddhaÑ. TathÈ yaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su imassa sadevakassa lokassa bherisaddo mudi~gasaddoti-Èdi saddÈrammaÓaÑ sotadvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, m|lagandho tacagandhoti-Èdi gandhÈrammaÓaÑ ghÈnadvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, m|laraso khandharasoti-Èdi rasÈrammaÓaÑ jivhÈdvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, kakkhaÄaÑ mudukanti-Èdi pathavÊdhÈtutejodhÈtuvÈyodhÈtu-bhedaÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ kÈyadvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, “ayaÑ satto imasmiÑ khaÓe imaÑ nÈma phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ phusitvÈ sumano vÈ dummano vÈ majjhatto vÈ jÈto”ti sabbaÑ taÑ TathÈgatassa evaÑ abhisambuddhaÑ. TathÈ yaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhÈdibhedaÑ dhammÈrammaÓaÑ manodvÈrassa ÈpÈthaÑ Ègacchati, “ayaÑ satto imasmiÑ khaÓe imaÑ nÈma dhammÈrammaÓaÑ vijÈnitvÈ sumano vÈ dummano vÈ majjhatto vÈ jÈto”ti sabbaÑ taÑ TathÈgatassa evaÑ abhisambuddhaÑ.

YaÒhi Cunda imesaÑ sattÈnaÑ diÔÔhaÑ sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ, tattha TathÈgatena adiÔÔhaÑ vÈ asutaÑ vÈ amutaÑ vÈ aviÒÒÈtaÑ vÈ natthi, imassa pana mahÈjanassa pariyesitvÈ apattampi atthi, apariyesitvÈ apattampi atthi, pariyesitvÈ pattampi atthi, apariyesitvÈ pattampi atthi, sabbampi TathÈgatassa asampattaÑ nÈma natthi ÒÈÓena asacchikataÑ. TasmÈ TathÈgatoti vaccatÊti yaÑ tathÈ lokena gataÑ, tassa tatheva gatattÈ TathÈgatoti vuccatÊti. PÈÄiyaÑ pana “abhisambuddhan”ti vuttaÑ, taÑ gatasaddena ekatthaÑ. IminÈ nayena sabbavÈresu TathÈgatoti nigamassa attho veditabbo2.

“YaÒca Cunda rattiÑ TathÈgato anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambujjhati, yaÒca rattiÑ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyati,

______________________________________________________________ 1. EvaÑ (Ka) 2. DÊ-®ÔÔha 3. 98, 99; AÑ-®Ôha 2. 269 piÔÔhesupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 62

yaÑ etasmiÑ antare bhÈsati lapati niddisati, sabbaÑ taÑ tatheva hoti, no aÒÒathÈ, tasmÈ TathÈgatoti vuccatÊ”ti–

ettha yaÑ rattiÑ BhagavÈ BodhimaÓÉe ApparÈjitapalla~ke nisinno tiÓÓaÑ mÈrÈnaÑ matthakaÑ madditvÈ anuttarasammÈsambodhiÑ abhisambuddho, yaÒca rattiÑ yamakasÈlÈnamantare anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi, etthantare paÒcavattÈlÊsavassaparimÈÓe kÈle paÔhamabodhiyÈpi majjhimabodhiyÈpi pacchimabodhiyÈpi yaÑ BhagavatÈ bhÈsitaÑ SuttaÑ GeyyaÑ -pa- VedallaÑ, taÑ sabbaÑ atthato ca byaÒjanato ca anupavajjaÑ an|namanadhikaÑ sabbÈkÈraparipuÓÓaÑ rÈgamadanimmadanaÑ dosamohamadanimmadanaÑ natthi tattha vÈÄaggamattampi avakkhalitaÑ, sabbaÑ taÑ ekamuddikÈya laÒchitaÑ1 viya, ekanÈÄiyÈ mitaÑ viya, ekatulÈya tulitaÑ viya ca tathameva hoti vitathaÑ natthi. TenÈha “yaÒca Cunda rattiÑ TathÈgato -pa- sabbaÑ taÑ tathameva hoti, no aÒÒathÈ, tasmÈ TathÈgatoti vuccatÊ”ti. Gada-attho hi ettha gatasaddo.

Api ca–ÈgadanaÑ Ègado, vacananti attho. Tato aviparÊto Ègado assÈti dakÈrassa takÈraÑ katvÈ gatoti evametasmiÑ atthe padasiddhi veditabbo.

“YathÈvÈdÊ Cunda -pa- vuccatÊ”ti ettha Bhagavato vÈcÈya kÈyo anulometi kÈyassapi vÈcÈ, tasmÈ BhagavÈ yathÈvÈdÊ tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ ca hoti, evaÑbh|tassa cassa yathÈ vÈcÈ, kÈyopi tathÈ gato pavattoti attho. YathÈ ca kÈyo, vÈcÈpi tathÈ gatÈ pavattÈti TathÈgatoti evamettha padasiddhi veditabbo.

Abhibh| anabhibh|toti upari bhavaggaÑ heÔÔhÈ AvÊcipariyantaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su sabbasatte abhibhavati sÊlenapi samÈdhinÈpi paÒÒÈyapi vimuttiyÈpi, na tassa tulÈ vÈ pamÈÓaÑ vÈ atthi. Atulo appameyyo anuttaro rÈjarÈjÈ devadevo SakkÈnaÑ atisakko brahmÈnaÑ atibrahmÈ. AÒÒadatth|ti ekaÑsatthe nipÈto. DakkhatÊti daso. VasaÑ vattetÊti vasavattÊ. ______________________________________________________________ 1. LaÒcha naÑ (Ka)


TatrÈyaÑ padasiddhi veditabbÈ–agado viya agado, ko panesa? DesanÈvilÈso ceva puÒÒussayo ca. Tena hesa mahÈnubhÈvo bhisakko dibbÈgadena sappe viya sabbaparappavÈdino sadevakaÒca lokaÑ abhibhavati. Iti sabbalokÈbhibhavane tatho aviparÊto desanÈvilÈsamayo ceva puÒÒussayo ca agado assÈti dakÈrassa takÈraÑ katvÈ TathÈgatoti veditabbo1.

IdhatthaÒÒeva jÈnÈti kammÈbhisa~khÈravasenÈti apuÒÒÈbhisa~khÈravasena idhatthaÒÒeva jÈnÈti. KÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈti upÈdinnakhandhabhedÈ maraÓato paraÑ. ApÈyanti-ÈdÊsu vuÉÉhisa~khÈtasukhasÈtato ayÈ apetattÈ apÈyo. Dukkhassa gati paÔisaraÓanti duggati. DukkarakÈrino ettha vinipatantÊti vinipÈto. Nirati-aÔÔhena nirassÈdaÔÔhena nirayo. TaÑ apÈyaÑ -pa- nirayaÑ. UpapajjissatÊti paÔisandhivasena uppajjissati. TiracchÈnayoninti tiriyaÑ aÒcantÊti tiracchÈnÈ, tesaÑ yoni tiracchÈnayoni, taÑ tiracchÈnayoniÑ. Pettivisayanti paccabhÈvaÑ pattÈnaÑ visayoti pettivisayo, taÑ pettivisayaÑ. Manaso ussannatÈya manussÈ, tesu manussesu. Ito paraÑ kammÈbhisa~khÈravasenÈti ettha puÒÒÈbhisa~khÈravasena attho gahetabbo.

ŒsavÈnaÑ khayÈti ÈsavÈnaÑ vinÈsena. AnÈsavaÑ cetovimuttinti ÈsavavirahitaÑ arahattaphalasamÈdhiÑ. PaÒÒÈvimuttinti arahattaphalapaÒÒaÑ. ArahattaphalasamÈdhi rÈgavirÈgÈ cetovimutti, arahattaphalapaÒÒÈ avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈ. TaÓhÈcaritena vÈ appanÈjhÈnabalena kilese vikkhambhetvÈ adhigataÑ arahattaphalaÑ rÈgavirÈgÈ cetovimutti, diÔÔhicaritena upacÈrajjhÈnamattaÑ nibbattetvÈ vipassitvÈ adhigataÑ arahattaphalaÑ avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti. AnÈgÈmiphalaÑ vÈ kÈmarÈgaÑ sandhÈya rÈgavirÈgÈ cetovimutti, arahattaphalaÑ sabbappakÈrato avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti.

ŒkiÒcaÒÒÈyatanaÑ dhimuttanti vimokkhenÈti kenaÔÔhena vimokkho veditabboti? AdhimuccanaÔÔhena. Ko ayaÑ adhimuccanaÔÔho nÈma? PaccanÊkadhammehi ca suÔÔhu vimuccanaÔÔho, ÈrammaÓe ca abhirativasena suÔÔhu vimuccanaÔÔho, ______________________________________________________________ 1. DÊ-®ÔÔha 1. 65 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 64

pitu a~ke vissaÔÔha-a~gapacca~gassa dÈrakassa sayanaÑ viya aniggahitabhÈvena nirÈsa~katÈya ÈrammaÓe pavattÊti vuttaÑ hoti. Evar|pena vimokkhena. Dhimuttanti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ muÒcitvÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatane nirÈsa~kavasena dhimuttaÑ allÊnaÑ. TatrÈdhimuttanti tasmiÑ samÈdhimhi allÊnaÑ. Tadadhimuttanti tasmiÑ jhÈne adhimuttaÑ. TadÈdhipateyyanti taÑ jhÈnaÑ jeÔÔhakaÑ. R|pÈdhimuttoti-ÈdÊni paÒca kÈmaguÓagarukavasena vuttÈni. KulÈdhimuttoti-ÈdÊni tÊÓi khattiyÈdikulagarukavasena vuttÈni. LÈbhÈdhimuttoti-ÈdÊni aÔÔha lokadhammavasena vuttÈni. CÊvarÈdhimuttoti-ÈdÊni cattÈri paccayavasena vuttÈni. SuttantÈdhimuttoti-ÈdÊni piÔakattayavasena vuttÈni. ŒraÒÒaka~gÈdhimuttoti-ÈdÊni dhuta~gasamÈdÈnavasena vuttÈni. PaÔhamajjhÈnÈdhimuttoti-ÈdÊni paÔilÈbhavasena vuttÈni.

KammaparÈyaÓanti abhisa~khÈravasena. VipÈkaparÈyaÓanti pavattivasena. Kammagarukanti cetanÈgarukaÑ. PaÔisandhigarukanti upapattigarukaÑ. 84. ŒkiÒcaÒÒÈsambhavaÑ ÒatvÈti ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattito vuÔÔhahitvÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanajanakakammÈbhisa~khÈraÑ ÒatvÈ “kinti palibodho ayan”ti. NandisaÑyojanaÑ itÊti yÈ catuttha-ar|parÈgasa~khÈtÈ nandÊ taÒca saÑyojanaÑ ÒatvÈ. Tato tattha vipassatÊti atha tattha ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattito vuÔÔhahitvÈ taÑ samÈpattiÑ aniccÈdivasena vipassati. EtaÑ ÒÈÓaÑ tathaÑ tassÈti etaÑ tassa puggalassa evaÑ vipassato anukkamena uppannaÑ arahattaÒÈÓaÑ aviparÊtaÑ. VusÊmatoti vusitavantassa. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.



PosÈlamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


15. MogharÈjamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

85. Pannarasame MogharÈjasutte–dvÈhanti dve vÈre ahaÑ. So hi pubbe Ajitasuttassa1 ca Tissametteyyasuttassa2 ca avasÈne dvikkhattuÑ BhagavantaÑ pucchi, BhagavÈ panassa indriyaparipÈkaÑ ÈgamayamÈno na byÈkÈsi. TenÈha “dvÈhaÑ SakkaÑ apucchissan”ti. YÈvatatiyaÒca devÊsi, byÈkarotÊti me sutanti yÈvatatiyaÒca sahadhammikaÑ puÔÔho visuddhidevabh|to isi BhagavÈ SammÈsambuddho byÈkarotÊti evaÑ me sutaÑ. GodhÈvarÊtÊreyeva kira so evamassosi. TenÈha “byÈkarotÊti me sutan”ti. ImissÈ gÈthÈya niddese yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ heÔÔhÈ vuttanayaÑ eva. 86. AyaÑ lokoti manussaloko. Paro lokoti taÑ ÔhapetvÈ avaseso. Sadevakoti brahmalokaÑ ÔhapetvÈ avaseso upapattidevasammutidevayutto. “Brahmaloko sadevako”ti etaÑ vÈ “sadevako loko”ti-ÈdinayanidassanamattaÑ. Tena sabbopi tathÈvuttappakÈraloko veditabbo. 87. EvaÑ abhikkantadassÈvinti evaÑ aggadassÈviÑ, sadevakassa lokassa ajjhÈsayÈdhimuttigatiparÈyaÓÈdÊni passituÑ samatthanti dasseti. 88. SuÒÒato lokaÑ avekkhass|ti avasiyapavatta3 sallakkhaÓavasena vÈ tucchasa~khÈrasamanupassanÈvasena vÈti dvÊhÈkÈrehi suÒÒato lokaÑ passa. AttÈnudiÔÔhiÑ |haccÈti sakkÈyadiÔÔhiÑ uddharitvÈ.

LujjatÊti bhijjati. CakkhatÊti cakkhu. TadetaÑ sasambharacakkhuno setamaÓÉalaparikkhittassa kaÓhamaÓÉalassa majjhe abhimukhe ÔhitÈnaÑ sarÊrasaÓÔhÈnuppattidesabh|te diÔÔhamaÓÉale cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnaÑ tiÔÔhati. R|payantÊti r|pÈ, vaÓÓavikÈramÈpajjantÈ hadaya~gatabhÈvaÑ pakÈsentÊti attho. Cakkhuto pavattaÑ viÒÒÈÓaÑ, cakkhussa vÈ cakkhusannissitaÑ vÈ viÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. CakkhusamphassapaccayÈti cakkhuviÒÒÈÓasampayuttaphassapaccayÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434 piÔÔhe. 2. Khu 1. 435 piÔÔhe. 3. Avasavatti (Ka)

KhuddakanikÈya 66

Vedayitanti vindanaÑ, vedanÈti attho. Tadeva sukhayatÊti sukhaÑ, yassa uppajjati, taÑ sukhitaÑ karotÊti attho. SuÔÔhu vÈ khÈdati, khanati ca kÈyacittÈbÈdhanti sukhaÑ. DukkhayatÊti dukkhaÑ, yassa uppajjati, taÑ dukkhitaÑ karotÊti attho. Na dukkhaÑ na sukhanti adukkhamasukhaÑ. Ma-kÈro sandhipadavasena vutto. So pana cakkhusamphasse attanÈ sampayuttÈya vedanÈya sahajÈta aÒÒamaÒÒanissayavipÈka ÈhÈra sampayutta atthi avigatavasena aÔÔhadhÈ paccayo hoti, sampaÔicchanasampayuttÈya anantarasamanantar|panissayanatthivigatavasena paÒcadhÈ, santÊraÓÈdisampayuttÈnaÑ upanissayavaseneva paccayo hoti.

SuÓÈtÊti sotaÑ, taÑ sasambhÈrasotabilassa anto tanutambalomÈcite a~gulivedhakasaÓÔhÈne padese sotaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnaÑ tiÔÔhati. SaddÊyantÊti saddÈ, udÈharÊyantÊti attho. GhÈyatÊti ghÈnaÑ, taÑ sasambhÈraghÈnabilassa anto ajapadasaÓÔhÈne padese ghÈnaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnaÑ tiÔÔhati. GandhiyantÊti gandhÈ, attano vatthuÑ s|ciyantÊti attho. JÊvitaÑ avhÈyatÊti jivhÈ, sÈyanaÔÔhena vÈ jivhÈ. SÈsasambhÈrajivhÈya ati-aggam|lapassÈni vajjetvÈ uparimatalamajjhe bhinna-uppaladalaggasaÓÔhÈne padese jivhÈviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnÈ tiÔÔhati. Rasanti te sattÈti rasÈ, assÈdentÊti attho.

KucchitÈnaÑ ÈsavadhammÈnaÑ Èyoti kÈyo. Œyoti uppattideso. So yÈvatÈ imasmiÑ kÈye upÈdinnapavatti nÈma atthi, tattha yebhuyyena kÈyappasÈdo kÈyaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈno tiÔÔhati. PhusiyantÊti phoÔÔhabbÈ. ManatÊti mano, vijÈnÈtÊti attho. Attano lakkhaÓaÑ dhÈrentÊti dhammÈ. Manoti sahÈvajjanabhava~gaÑ. DhammÈti nibbÈnaÑ muÒcitvÈ avasesÈ dhammÈrammaÓadhammÈ. ManoviÒÒÈÓanti javanamanoviÒÒÈÓaÑ. Manosamphassoti taÑsampayutto phasso, so sampayuttÈya vedanÈya vipÈkapaccayavajjehi sesehi sattahi paccayehi paccayo hoti. AnantarÈya teheva sesÈnaÑ upanissayeneva paccayo hoti.

AvasiyapavattasallakkhaÓavasena vÈti avaso hutvÈ pavattasa~khÈre passanavasena olokanavasenÈti attho. R|pe vaso na labbhatÊti


r|pasmiÑ vasavattibhÈvo issarabhÈvo na labbhati. VedanÈdÊsupi eseva nayo.

NÈyaÑ bhikkhave kÈyo tumhÈkanti attani sati attaniyaÑ nÈma hoti, attÈyeva ca natthi. TasmÈ “nÈyaÑ bhikkhave kÈyo tumhÈkan”ti Èha. NÈpi aÒÒesanti aÒÒo nÈma paresaÑ attÈ. TasmiÑ sati aÒÒesaÑ nÈma siyÈ, sopi natthi. TasmÈ “nÈpi aÒÒesan”ti Èha. PurÈÓamidaÑ bhikkhave kammanti nayidaÑ purÈÓakammameva, purÈÓakammanibbatto panesa kÈyo. TasmÈ paccayavohÈrena evaÑ vutto. Abhisa~khatanti-Èdi kammavohÈrasseva vasena purimali~gasabhÈvatÈya vuttaÑ. AyaÑ panettha attho–abhisa~khatanti paccayehi katoti daÔÔhabbo. AbhisaÒcetayitanti cetanÈvatthuko, cetanÈm|lakoti daÔÔhabbo. Vedaniyanti vedanÈya vatth|ti daÔÔhabbo.

R|pe sÈro na labbhatÊti r|pasmiÑ niccÈdisÈro na labbhati. VedanÈdÊsupi eseva nayo. R|paÑ assÈraÑ nissÈranti r|paÑ1 assÈraÑ sÈravirahitaÒca. SÈrÈpagatanti sÈrato apagataÑ. NiccasÈrasÈrena vÈti bha~gaÑ atikkamitvÈ pavattamÈnena niccasÈrena vÈ. Kassaci niccasÈrassa abhÈvato niccasÈrena sÈro natthi. SukhasÈrasÈrena vÈti ÔhitisukhaÑ2 atikkamitvÈ pavattamÈnassa kassaci sukhasÈrassa3 abhÈvato sukhasÈrasÈrena vÈ. AttasÈrasÈrena vÈti attattaniyasÈrasÈrena vÈ. Niccena vÈti bha~gaÑ atikkamitvÈ pavattamÈnassa kassaci niccassa abhÈvato4 niccena vÈ. Dhuvena vÈti vijjamÈnakÈlepi paccayÈyattavuttitÈya thirassa kassaci abhÈvato dhuvena vÈ. Sassatena vÈti abbocchinnassa sabbakÈle vijjamÈnassa kassaci abhÈvato sassatena vÈ. AvipariÓÈmadhammena vÈti jarÈbha~gavasena avipariÓÈmapakatikassa kassaci abhÈvato avipariÓÈmadhammena vÈ.

Cakkhu suÒÒaÑ attena vÈ attaniyena vÈti “kÈrako vedako sayaÑvasÊ”ti evaÑ parikappikena attanÈ vÈ attÈbhÈvatoyeva attano santakena parikkhÈrena ca suÒÒaÑ. SabbaÑ cakkhÈdilokiyadhammajÈtaÑ yasmÈ attÈ ca ettha natthi, attaniyaÒca ettha natthi, tasmÈ “suÒÒan”ti vuccatÊti ______________________________________________________________ 1. SayaÑ (SÊ, Ka) 2. PÊtisukhaÑ (SÊ), vimuttisukhaÑ (SyÈ, I) 3. SÈrassa (SÊ) 4. SabhÈvato(Ka)

KhuddakanikÈya 68

attho. LokuttarÈpi dhammÈ attattaniyehi suÒÒÈyeva, suÒÒÈtÊtadhammÈ natthÊti vuttaÑ hoti. TasmiÑ dhamme attattaniyasÈrassa natthibhÈvo vutto hoti. Loke ca “suÒÒaÑ gharaÑ suÒÒo ghaÔo”ti vutto gharassa ghaÔassa ca natthibhÈvo na hoti, tasmiÑ ghaÔe ca aÒÒassa natthibhÈvo vutto hoti. BhagavatÈ ca iti yampi koci tattha na hoti, tena taÑ suÒÒaÑ. YaÑ pana tattha avasiÔÔhaÑ hoti, taÑ santaÑ idamatthÊti pajÈnÈtÊti ayamevattho vutto. TathÈ ÒÈyaganthe saddaganthe ca ayamevattho. Iti imasmiÑ sutte anattalakkhaÓameva kathitaÑ. (Anissariyatoti attano issariye avasavattanato1. AkÈmakÈriyatoti attano akÈmaÑ arucikaraÓavasena. ApÈpuÓiyatoti ÔhÈtuÑ patiÔÔhÈbhÈvato. Avasavattanatoti attano vase avattanato. Paratoti aniccato paccayÈyattavuttito. Vivittatoti nissarato)2.

Suddhanti kevalaÑ issarakÈlapakatÊhi vinÈ kevalaÑ paccayÈyattapavattivasena pavattamÈnaÑ suddhaÑ nÈma. Attaniyavirahito suddhadhammapuÒjoti ca. SuddhaÑ dhammasamuppÈdaÑ, suddhaÑ sa~khÈrasantatinti suddhaÑ passantassa jÈnantassa sa~khÈrÈnaÑ santatiÑ abbocchinnasa~khÈrasantatiÑ. Tatheva suddhaÑ passantassa sa~khÈrÈdÊni, ekaÔÔhÈni Èdarena dvattikkhattuÑ vuttÈni. EvaÑ passantassa maraÓamukhe bhayaÑ na hoti. GÈmaÓÊti ÈlapanaÑ. TiÓakaÔÔhasamaÑ lokanti imaÑ upÈdinnakkhandhasa~khÈtaÑ lokaÑ. YadÈ tiÓakaÔÔhasamaÑ paÒÒÈya passati. YathÈ araÒÒe tiÓakaÔÔhÈdÊsu gaÓhantesu attÈnaÑ vÈ attaniyaÑ vÈ gaÓhÈtÊti na hoti, tesu vÈ tiÓakaÔÔhÈdÊsu sayameva nassantesupi vinassantesupi attÈ nassati, attaniyo nassatÊti na hoti. EvaÑ imasmiÑ kÈyepi nassante vÈ vinassante vÈ attÈ vÈ attaniyaÑ vÈ bhijjatÊti apassanto paÒÒÈya tiÓakaÔÔhasamaÑ passatÊti vuccati. NÈÒÒaÑ patthayate kiÒci, aÒÒatrappaÔisandhiyÈti paÔisandhivirahitaÑ nibbÈnaÑ ÔhapetvÈ aÒÒaÑ bhavaÑ vÈ attabhÈvaÑ vÈ na pattheti.

R|paÑ samannesatÊti r|passa sÈraÑ pariyesati. Ahanti vÈti diÔÔhivasena. Mamanti vÈti taÓhÈvasena. AsmÊti vÈti mÈnavasena. Tampi tassa na hotÊti taÑ tividhampi tassa puggalassa na hoti. ______________________________________________________________ 1. Apavattanato (SÊ) 2. ( ) Etthantare saÑvaÓÓetabbapadÈni PÈÄiyaÑ na diÔÔhÈni.


IdhÈti desÈpadese nipÈto, svÈyaÑ katthaci lokaÑ upÈdÈya vuccati. YathÈha “idha TathÈgato loke uppajjatÊ”ti1. Katthaci sÈsanaÑ. YathÈha “idheva bhikkhave samaÓo, idha dutiyo samaÓo”ti1. Katthaci okÈsaÑ. YathÈha–

“Idheva tiÔÔhamÈnassa, devabh|tassa me sato. PunarÈyu ca me laddho, evaÑ jÈnÈhi mÈrisÈ”ti3.

Katthaci padap|raÓamattameva. YathÈha “idhÈhaÑ bhikkhave bhuttÈvÊ assaÑ pavÈrito”ti4. Idha pana lokaÑ upÈdÈya vuttoti veditabbo. AssutavÈ puthujjanoti ettha pana ÈgamÈdhigamÈbhÈvÈ Òeyyo “assutavÈ” iti. Yassa hi khandhadhÈtu-ÈyatanapaccayÈkÈrasatipaÔÔhÈnÈdÊsu uggahaparipucchÈvinicchayarahitattÈ diÔÔhipaÔisedhako neva Ègamo, paÔipattiyÈ adhigantabbassa anadhigatattÈ neva adhigamo atthi, so ÈgamÈdhigamÈbhÈvÈ Òeyyo “assutavÈ” iti. SvÈyaÑ–

Puth|naÑ jananÈdÊhi, kÈraÓehi puthujjano. PuthujjanantogadhattÈ, puthuvÈyaÑ jano iti5.

So hi puth|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kilesÈdÊnaÑ jananÈdÊhipi kÈraÓehi puthujjano. YathÈha–puthu kilese janentÊti puthujjanÈ, puthu avihatasakkÈyadiÔÔhikÈti puthujjanÈ, puthu satthÈrÈnaÑ mukhullokikÈti puthujjanÈ, puthu sabbagatÊti avuÔÔhitÈti puthujjanÈ, puthu nÈnÈbhisa~khÈre abhisa~kharontÊti puthujjanÈ, puthu nÈnÈ-oghehi vuyhantÊti puthujjanÈ, puthu nÈnÈsantÈpehi santappentÊti puthujjanÈ puthu nÈnÈpariÄÈhehi pariÉayhantÊti puthujjanÈ, puthu paÒcasu kÈmaguÓesu rattÈ giddhÈ gadhitÈ muÒchitÈ ajjhosannÈ laggÈ laggitÈ palibuddhÈti puthujjanÈ, puthu paÒcahi nÊvaraÓehi ÈvuÔÈ nivuÔÈ ovuÔÈ pihitÈ paÔicchannÈ paÔikujjitÈti puthujjanÈ6, puth|naÑ vÈ gaÓanapathamatÊtÈnaÑ ariyadhammaparammukhÈnaÑ nÊcadhammasamÈcÈrÈnaÑ janÈnaÑ antogadhattÈpi puthujjanÈ, puthuva ayaÑ7 visuÑyeva sa~khyaÑ gato, visaÑ- ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 70; AÑ 1. 342 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 92; DÊ 2. 125 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 2. 227 piÔÔhe. 4. Ma 1. 16 piÔÔhe. 5. DÊ-®Ôha 1. 59; Ma-®Ôha 1. 21; AÑ-®Ôha 1. 46; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 50 piÔÔhÈsu. 6. Khu 7. 113, 192 piÔÔhesu. 7. Puthu vÈ ayaÑ (sabbattha)

KhuddakanikÈya 70

saÔÔho sÊlasutÈdiguÓayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi “assutavÈ puthujjano”ti dvÊhi padehi ye te–

“Duve puthujjanÈ vuttÈ, BuddhenÈdiccabandhunÈ. Andho puthujjano eko, kalyÈÓeko puthujjano”ti1–

dve puthujjanÈ vuttÈ, tesu andhaputhujjano vutto hotÊti veditabbo.

AriyÈnaÑ adassÈvÊti-ÈdÊsu ariyÈti ÈrakattÈ kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araÓÊyato BuddhÈ ca PaccekabuddhÈ ca BuddhasÈvakÈ ca vuccanti, BuddhÈ eva vÈ idha ariyÈ. YathÈha “sadevake bhikkhave loke -pa- TathÈgato ariyoti vuccatÊ”ti2.

SappurisÈti ettha pana PaccekabuddhÈ TathÈgatasÈvakÈ ca “sappurisÈ”ti veditabbÈ. Te hi lokuttaraguÓayogena sobhanÈ purisÈti sappurisÈ. Sabbeva vÈ ete dvÊdhÈpi vuttÈ. BuddhÈpi hi ariyÈ ca sappurisÈ ca PaccekabuddhÈpi BuddhasÈvakÈpi. YathÈha–

“Yo ve kataÒÒ| katavedi dhÊro, KalyÈÓamitto daÄhabhatti ca hoti. Dukhitassa sakkacca karoti kiccaÑ, TathÈvidhaÑ sappurisaÑ vadantÊ”ti.3

“KalyÈÓamitto daÄhabhatti ca hotÊ”ti ettÈvatÈ hi BuddhasÈvako vutto. KataÒÒutÈdÊhi PaccekabuddhÈ BuddhÈti, yo imesaÑ ariyÈnaÑ adassanasÊlo, na ca dassane sÈdhukÈrÊ, so ariyÈnaÑ adassÈvÊti veditabbo. So cakkhunÈ adassÈvÊ, ÒÈÓena adassÈvÊti duvidho, tesu ÒÈÓena adassÈvÊ idha adhippeto. MaÑsacakkhunÈ hi dibbacakkhunÈ vÈ ariyÈ diÔÔhÈpi adiÔÔhÈva honti tesaÑ cakkhunÈ vaÓÓamattagahaÓato, na ariyabhÈvagocarato. SoÓasi~gÈlÈdayopi cakkhunÈ ariye passanti, na ca te ariyÈnaÑ dassÈvino. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 58; Ma-®Ôha 1. 22; SaÑ-®Ôha 2. 90; AÑ-®Ôha 1. 47; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 51

piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 3. 381 piÔÔhe. 3. Khu 6. 10 piÔÔhe.


TatridaÑ vatthu–CittalapabbatavÈsino kira khÊÓÈsavattherassa upaÔÔhÈko vuÉÉhapabbajito ekadivasaÑ therena saddhiÑ piÓÉÈya caritvÈ therassa pattacÊvaraÑ gahetvÈ piÔÔhito Ègacchanto theraÑ pucchi “ariyÈ nÈma bhante kÊdisÈ”ti. Thero Èha “idhekacco mahallako ariyÈnaÑ pattacÊvaraÑ gahetvÈ vattapaÔipattiÑ1 katvÈ saha carantopi neva ariye jÈnÈti, evaÑ dujjÈnÈ Èvuso ariyÈ”ti. EvaÑ vuttepi so neva aÒÒÈsi. TasmÈ cakkhunÈ dassanaÑ, na dassanaÑ, ÒÈÓena dassanameva dassanaÑ. YathÈha “alaÑ te Vakkali, kiÑ te iminÈ p|tikÈyena diÔÔhena, yo kho Vakkali dhammaÑ passati, so maÑ passatÊ”ti2. TasmÈ cakkhunÈ passantopi ÒÈÓena ariyehi diÔÔhaÑ aniccÈdilakkhaÓaÑ apassanto, ariyÈnaÑ adhigataÒca dhammaÑ anadhigacchanto, ariyakaradhammÈnaÑ ariyabhÈvassa ca adiÔÔhattÈ “ariyÈnaÑ adassÈvÊ”ti veditabbo.

Ariyadhammassa akovidoti satipaÔÔhÈnÈdibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinÊtoti ettha pana–

Duvidho vinayo nÈma, ekamekettha paÒcadhÈ. AbhÈvato tassa ayaÑ, “avinÊto”ti vuccati3.

AyaÒhi saÑvaravinayo pahÈnavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekamekopi vinayo paÒcadhÈ bhijjati. SaÑvaravinayopi hi sÊlasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti paÒcavidho. PahÈnavinayopi tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti paÒcavidho.

Tattha “iminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto”ti4 ayaÑ sÊlasaÑvaro. “Rakkhati cakkhundriyaÑ, cakkhundriye saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”ti5 ayaÑ satisaÑvaro. ______________________________________________________________ 1. VattapaÔivattaÑ (SÊ, SyÈ, I) 2. SaÑ 2. 98 piÔÔhe. 3. Ma-®Ôha 1. 23; SuttanipÈta-®Ôha 1. 7; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 52 piÔÔhÈdÊsu. 4. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 5. DÊ 1. 166; Ma 1. 238; SaÑ 2. 384; AÑ 1. 111 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 72

“YÈni sotÈni lokasmiÑ, (AjitÈti BhagavÈ,) Sati tesaÑ nivÈraÓaÑ. SotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mi, PaÒÒÈyete pidhiyyare”ti1–

ayaÑ ÒÈÓasaÑvaro. “Khamo hoti sÊtassa uÓhassÈ”ti2 ayaÑ khantisaÑvaro. “UppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti3 ayaÑ vÊriyasaÑvaro. Sabbopi cÈyaÑ saÑvaro yathÈsakaÑ saÑvaritabbÈnaÑ vinetabbÈnaÒca kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑvaraÓato “saÑvaro” vinayanato “vinayo”ti vuccati. EvaÑ tÈva saÑvaravinayo paÒcadhÈ bhijjatÊti veditabbo.

TathÈ yaÑ nÈmar|paparicchedÈdÊsu vipassanÈÒÈÓesu paÔipakkhabhÈvato dÊpÈlokeneva tamassa, tena tena vipassanÈÒÈÓena tassa tassa anatthassa4 pahÈnaÑ. SeyyathidaÑ–nÈmar|pavavatthÈnena sakkÈyadiÔÔhiyÈ, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiÔÔhÊnaÑ, tasseva aparabhÈgena ka~khÈvitaraÓena kathaÑkathÊbhÈvassa, kalÈpasammasanena “ahaÑ mamÈ”ti gÈhassa, maggÈmaggavavatthÈnena amagge maggasaÒÒÈya, udayadassanena ucchedadiÔÔhiyÈ, vayadassanena sassatadiÔÔhiyÈ, bhayadassanena sabhaye abhayasaÒÒÈya, ÈdÊnavadassanena assÈdasaÒÒÈya5, nibbidÈnupassanÈya abhiratisaÒÒÈya, muÒcitukamyatÈÒÈÓena amuÒcitukÈmatÈya, upekkhÈÒÈÓena anupekkhÈya, anulomena dhammaÔÔhitiyaÑ nibbÈne ca paÔilomabhÈvassa, gotrabhunÈ sa~khÈranimittaggÈhassa pahÈnaÑ. EtaÑ tada~gappahÈnaÑ nÈma.

YaÑ pana upacÈrappanÈbhedena samÈdhinÈ pavattibhÈvanivÈraÓato ghaÔappahÈreneva udakapiÔÔhe sevÈlassa tesaÑ tesaÑ nÊvaraÓÈdidhammÈnaÑ pahÈnaÑ, etaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ nÈma. YaÑ catunnaÑ ariyamaggÈnaÑ bhÈvitattÈ taÑtaÑmaggavato attano attano santÈne “diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈyÈ”ti-ÈdinÈ6 nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaÓassa accanta-appavattibhÈvena pahÈnaÑ, idaÑ samucchedappahÈnaÑ nÈma. YaÑ pana phalakkhaÓe paÔippassaddhattaÑ kilesÈnaÑ, etaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nÈma. YaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 30; Khu 10. 13, 61 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 1. 13; AÑ 2. 432; AÑ 3. 342 piÔÔhÈdÊsu. 3. Ma 1. 14; AÑ 2. 432; AÑ 3. 342 piÔÔhÈdÊsu. 4. A~gassa (Vi, Ka) 5. ŒdÊnavasaÒÒÈya (Ka) 6. Abhi 1. 72; Abhi 2. 276 piÔÔhesu.


sabbasa~khatanissaÔattÈ pahÊnasabbasa~khataÑ nibbÈnaÑ, etaÑ nissaraÓappahÈnaÑ nÈma. Sabbampi cetaÑ pahÈnaÑ yasmÈ cÈgaÔÔhena pahÈnaÑ, vinayanaÔÔhena vinayo, tasmÈ “pahÈnavinayo”ti vuccati. TaÑtaÑpahÈnavato vÈ tassa tassa vinayassa sambhavatopetaÑ “pahÈnavinayo”ti vuccati. EvaÑ pahÈnavinayopi paÒcadhÈ bhijjatÊti veditabbo1.

EvamayaÑ sa~khepato duvidho bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaÑvarattÈ, pahÈtabbassa ca appahÊnattÈ yasmÈ etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmÈ abhÈvato tassa ayaÑ “avinÊto”ti vuccatÊti. Eseva nayo sappurisÈnaÑ adassÈvÊ sappurisadhammassa akovido, sappurisadhamme avinÊtoti etthapi. NinnÈnÈkaraÓaÑ hi etamatthato. YathÈha “yeva te ariyÈ, teva te sappurisÈ. Yeva te sappurisÈ, teva te ariyÈ. Yo eva so ariyÈnaÑ dhammo, so eva so sappurisÈnaÑ dhammo. Yo eva so sappurisÈnaÑ dhammo, so eva so ariyÈnaÑ dhammo. Yeva te ariyavinayÈ, teva te sappurisavinayÈ. Yeva te sappurisavinayÈ, teva te ariyavinayÈ. Ariyeti vÈ, sappuriseti vÈ, ariyadhammeti vÈ, sappurisadhammeti vÈ, ariyavinayeti vÈ, sappurisavinayeti vÈ esese eke ekaÔÔhe same samabhÈge tajjÈte taÒÒevÈti2.

R|paÑ attato samanupassatÊti idhekacco r|paÑ attato samanupassati, “yaÑ r|paÑ, so ahaÑ. Yo ahaÑ, taÑ r|pan”ti r|paÒca attÈnaÒca advayaÑ samanupassati. SeyyathÈpi telappadÊpassa jhÈyato “yÈ acci, so vaÓÓo. Yo vaÓÓo, sÈ accÊ”ti acciÒca vaÓÓaÒca advayaÑ samanupassati, evameva idhekacco r|paÑ attato -pa- samanupassatÊti3 evaÑ r|paÑ “attÈ”ti diÔÔhipassanÈya passati. R|pavantaÑ vÈ attÈnanti ar|paÑ “attÈ”ti gahetvÈ chÈyÈvantaÑ rukkhaÑ viya taÑ r|pavantaÑ “attÈ”ti samanupassati. Attani vÈ r|panti ar|pameva “attÈ”ti gahetvÈ pupphasmiÑ gandhaÑ viya attani r|paÑ samanupassati. R|pasmiÑ vÈ attÈnanti ar|pameva “attÈ”ti gahetvÈ karaÓÉake maÓiÑ viya taÑ attÈnaÑ r|pasmiÑ samanupassati. VedanÈdÊsupi eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 23; SuttanipÈta-®Ôha 1. 7; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 25 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi-®Ôha 1. 387; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 54 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 3. Khu 9. 137 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 74

Tattha “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti suddhar|paÑyeva “attÈ”ti kathitaÑ. “R|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ r|paÑ, r|pasmiÑ vÈ attÈnaÑ. VedanaÑ attato. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊ”ti1 imesu sattasu ÔhÈnesu ar|paÑ “attÈ”ti kathitaÑ, “vedanÈvantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ vedanÈ, vedanÈya vÈ attÈnan”ti evaÑ cat|su khandhesu tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ vasena dvÈdasasu ÔhÈnesu r|pÈr|pamissako attÈ kathito. Tattha r|paÑ attato samanupassati. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊti1 paÒcasu ÔhÈnesu ucchedadiÔÔhi kathitÈ. Avasesesu sassatadiÔÔhi. Evamettha pannarasa bhavadiÔÔhiyo paÒca vibhavadiÔÔhiyo honti. TÈ sabbÈpi maggÈvaraÓÈ, na saggÈvaraÓÈ, paÔhamamaggavajjhÈti veditabbÈ.

ŒraÒÒikoti araÒÒe nivÈsaÑ. Pavaneti mahante gambhÊravane. CaramÈnoti tahiÑ tahiÑ vicaramÈno. Vissattho gacchatÊti nibbhayo nirÈsa~ko carati. AnÈpÈthagato luddassÈti migaluddassa parammukhagato. AntamakÈsi mÈranti kilesamÈraÑ vÈ devaputtamÈraÑ vÈ antaÑ akÈsi. ApadaÑ vadhitvÈti kilesapadaÑ hantvÈ nÈsetvÈ. MÈracakkhuÑ adassanaÑ gatoti mÈrassa adassanavisayaÑ patto. AnÈpÈthagatoti mÈrassa parammukhaÑ patto. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

EvaÑ BhagavÈ idampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca vuttasadisoyeva dhammÈbhisamayo ahosÊti.


MogharÈjamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

16. Pi~giyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ

89. SoÄasame Pi~giyasuttaniddese–jiÓÓohamasmi abalo vÊtavaÓÓoti so kira brÈhmaÓo jarÈbhibh|to vÊsavassasatiko jÈtiyÈ, dubbalo ca “idha pÈdaÑ karissÈmÊ”ti aÒÒatreva karoti, vinaÔÔhapurimachavivaÓÓo ca. TenÈha “jiÓÓohamasmi abalo vÊtavaÓÓo”ti. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 138 piÔÔhÈdÊsu.


MÈ’haÑ nassaÑ momuho antarÈvÈti mÈhaÑ tuyhaÑ dhammaÑ asacchikatvÈ antarÈ eva avidvÈ hutvÈ anassiÑ. JÈtijarÈya idha vippahÈnanti idheva tava pÈdam|le pÈsÈÓake cetiye vÈ jÈtirajÈya vippahÈnaÑ nibbÈnaÑ dhammarasaÑ ahaÑ1 vijaÒÒaÑ, taÑ me Ècikkha.

Abaloti balavirahito. Dubbaloti dubbalabalo. Appabaloti parittabalo. AppathÈmoti parittavÊriyo. VÊtavaÓÓoti parivattitachavivaÓÓo. VigatavaÓÓoti apagatachavivaÓÓo. VigacchitavaÓÓoti d|rÊbh|tachavivaÓÓo. YÈ sÈ purimÈ subhÈ vaÓÓanibhÈti yÈ sÈ subhÈ sundarÈ purimakÈle sati, sÈ vaÓÓanibhÈ etarahi antarahitÈ vigatÈ. ŒdÊnavo pÈtubh|toti upaddavo pÈturahosi. “YÈ sÈ purimÈ subhÈ vaÓÓanibhÈ”ti pÈÔhaÑ ÔhapetvÈ “yÈ subhÈ assÈ”ti eke vaÓÓayanti.

AsuddhÈti paÔalÈdÊhi asuddhÈ. AvisuddhÈti timirÈdÊhi avisuddhÈ. AparisuddhÈti samantato phoÔapaÔalÈdÊhi pariyonaddhattÈ aparisuddhÈ. AvodÈtÈti nappasannÈ pasannasadisÈ. No tathÈ cakkhunÈ r|pe passÈmÊti yathÈ porÈÓacakkhunÈ r|pÈrammaÓaÑ passÈmi olokemi, tathÈ tena pakÈrena idÈni na passÈmi. SotaÑ asuddhanti-ÈdÊsupi eseva nayo. MÈhaÑ nassanti ahaÑ mÈ vinassaÑ. 90. IdÈni yasmÈ Pi~giyo kÈye sÈpekkhatÈya “jiÓÓohamasmÊ”ti-ÈdimÈha. Tenassa BhagavÈ kÈye sinehappahÈnatthaÑ “disvÈna r|pesu vihaÒÒamÈne”ti gÈthamÈha. Tattha r|pes|ti r|pahetu r|papaccayÈ. VihaÒÒamÈneti kammakÈraÓÈdÊhi upahaÒÒamÈne. Ruppanti r|pes|ti cakkhurogÈdÊhi ca r|pahetuyeva janÈ ruppanti bÈdhiyanti.

HaÒÒantÊti ghaÔiyanti. VihaÒÒantÊti vihesiyanti. UpavihaÒÒantÊti hatthapÈdacchedÈdiÑ labhanti. UpaghÈtiyantÊti maraÓaÑ labhanti. KuppantÊti parivattanti. PÊÄayantÊti vighÈtaÑ Èpajjanti. GhaÔÔayantÊti ghaÔÔanaÑ pÈpuÓanti. ByÈdhitÈti bhÊtÈ. DomanassitÈti cittavighÈtaÑ pattÈ. VemÈne nassamÈne. ______________________________________________________________ 1. NibbÈnadhammaÑ yamahaÑ (SuttanipÈtaÔÔhakathÈyaÑ)

KhuddakanikÈya 76

91. EvaÑ BhagavatÈ yÈva arahattaÑ, tÈva kathitaÑ paÔipattiÑ sutvÈ Pi~giyo jarÈdubbalatÈya visesaÑ anadhigantvÈ ca puna “disÈ catasso”ti imÈya gÈthÈya BhagavantaÑ thomento desanaÑ yÈcati. 92. Athassa BhagavÈ punapi yÈva arahattaÑ, tÈva paÔipadaÑ dassento “taÓhÈdhipanne”ti gÈthamÈha.

TaÓhÈdhipanneti taÓhÈya vimujjitvÈ Ôhite. TaÓhÈnugeti taÓhÈya saha gacchante. TaÓhÈnugateti taÓhÈya anubandhante. TaÓhÈnusaÔeti taÓhÈya saha dhÈvante. TaÓhÈya panneti taÓhÈya nimugge. PaÔipanneti taÓhÈya avatthaÔe. Abhibh|teti maddite. PariyÈdinnacitteti pariyÈdiyitvÈ gahitakusalacitte.

SantÈpajÈteti saÒjÈtacittasantÈpe. ¢tijÈteti roguppanne. UpaddavajÈteti ÈdÊnavajÈte. UpasaggajÈteti uppannadukkhajÈte.

VirajaÑ vÊtamalanti ettha virajanti vigatarÈgÈdirajaÑ. VÊtamalanti vÊtarÈgÈdimalaÑ. RÈgÈdayo hi ajjhottharaÓaÔÔhena rajo nÈma, d|saÔÔhena malaÑ nÈma. Dhammacakkhunti katthaci paÔhamamaggaÒÈÓaÑ, katthaci ÈdÊni tÊÓi maggaÒÈÓÈni, katthaci catutthamaggaÒÈÓampi. Idha pana jaÔilasahassassa catutthamaggaÒÈÓaÑ. Pi~giyassa tatiyamaggaÒÈÓameva. YaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhammanti vipassanÈvasena evaÑ pavattassa dhammacakkhuÑ udapÈdÊti attho. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

EvaÑ idampi suttaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca Pi~giyo anÈgÈmiphale patiÔÔhÈsi. So kira antarantarÈ cintesi “evaÑ vicitrapaÔibhÈnaÑ nÈma desanaÑ na labhati mayhaÑ mÈtulo BÈvarÊ savanÈyÈ”ti. Tena sinehavikkhepena arahattaÑ pÈpuÓituÑ nÈsakkhi. AntevÈsikÈ panassa sahassajaÔilÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. Sabbeva iddhimayapattacÊvaradharÈ ehibhikkhuno ahesunti.


Pi~giyamÈÓavasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


17. PÈrÈyanatthutigÈthÈniddesavaÓÓanÈ

93. Ito paraÑ sa~gÊtikÈrÈ desanaÑ thomento “idamavo ca BhagavÈ”ti-ÈdimÈhaÑsu. Tattha idamavocÈti idaÑ PÈrÈyanaÑ avoca. ParicÈrakasoÄasÈnanti BÈvarissa paricÈrikena Pi~giyena saha soÄasÈnaÑ, Buddhassa vÈ Bhagavato paricÈrikÈnaÑ soÄasÈnanti paricÈrakasoÄasÈnaÑ. Te eva ca brÈhmaÓÈ tattha soÄasasu disÈsu purato ca pacchato ca vÈmapassato ca dakkhiÓapassato ca cha cha yojanÈ nisinnÈ ujukena dvÈdasayojanikÈ ahosi. AjjhiÔÔhoti yÈcito. 94-97. AttamaÒÒÈyÈti PÈÄi-atthamaÒÒÈya. DhammamaÒÒÈyÈti PÈÄimaÒÒÈya. PÈrÈyananti evaÑ imassa dhammapariyÈyassa adhivacanaÑ ÈropetvÈ tesaÑ brÈhmaÓÈnaÑ nÈmÈni kittayanto “Ajito -pa- BuddhaseÔÔhamupÈgamun”ti ÈhaÑsu. Tattha sampannacaraÓanti nibbÈnapadaÔÔhÈnabh|tena pÈtimokkhasÊlÈdinÈ sampannaÑ. Isinti mahesiÑ.

Niddese upÈgamiÑs|ti samÊpaÑ gamiÑsu. Upasa~kamiÑs|ti avid|raÔÔhÈnaÑ gamiÑsu. PayirupÈsiÑs|ti samÊpe nisÊdiÑsu. ParipucchiÑs|ti paripucchaÑ ÈhariÑsu. ParigaÓhiÑs|ti tulayiÑsu. “CodayiÑs|”ti keci.

SÊlÈcÈranibbattÊti uttamasÊlÈcÈranibbatti, maggena nipphannasÊlanti attho.

GambhÊreti uttÈnabhÈvapaÔikkhepavacanaÑ. Duddaseti gambhÊrattÈ duddase, dukkhena daÔÔhabbe, na sakkÈ sukhena daÔÔhuÑ. DuddasattÈva duranubodhe, dukkhena avabujjhitabbe, na sakkÈ sukhena avabujjhituÑ. Santeti nibbute. PaÓÊteti atappake1. IdaÑ dvayaÑ lokuttarameva sandhÈya vuttaÑ. AtakkÈvacareti takkena na avacaritabbe na ogÈhitabbe ÒÈÓeneva avacaritabbe. NipuÓeti saÓhe. PaÓÉitavedanÊyeti sammÈ paÔipannehi paÓÉitehi veditabbe. 98. TosesÊti tuÔÔhiÑ ÈpÈdesi. VitosesÊti vividhÈ tesaÑ somanassaÑ uppÈdesi. PasÈdesÊti tesaÑ cittappasÈdaÑ ______________________________________________________________ 1. Aggapatte (SÊ, SyÈ), atittikare (I)

KhuddakanikÈya 78

akÈsi. ŒrÈdhesÊti ÈrÈdhayi siddhiÑ pÈpesi. Attamane akÈsÊti somanassavasena sakamane akÈsi. 99. Tato paraÑ brahmacariyamacariÑs|ti maggabrahmacariyaÑ acariÑsu. 100. TasmÈ pÈrÈyananti tassa pÈrabh|tassa nibbÈnassa Èyatananti vuttaÑ hoti.

PÈrÈyanatthutigÈthÈniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

18. PÈrÈyanÈnugÊtigÈthÈniddesavaÓÓanÈ

102. PÈrÈyanamanugÈyissanti assa ayaÑ sambandho–BhagavatÈ hi PÈrÈyane desite soÄasasahassajaÔilÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, avasesÈnaÒca cuddasakoÔisa~khÈtÈnaÑ devamanussÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi. VuttaÒhetaÑ porÈÓehi–

“Tato pÈsÈÓake ramme, PÈrÈyanasamÈgame. AmataÑ pÈpayÊ Buddho, cuddasa pÈÓakoÔiyo”ti1.

NiÔÔhitÈya pana dhammadesanÈya tato tato ÈgatÈ manussÈ Bhagavato ÈnubhÈvena attano attano gÈmanigamÈdÊsveva pÈturahesuÑ. BhagavÈpi SÈvatthimeva agamÈsi paricÈrikasoÄasÈdÊhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha Pi~giyo BhagavantaÑ vanditvÈ Èha “gacchÈmahaÑ bhante BÈvarissa BuddhuppÈdaÑ ÈrocetuÑ, paÔissutaÑ hi tasseva mayÈ”ti. Atha BhagavatÈ anuÒÒÈto ÒÈÓagamaneneva GodhÈvarÊtÊraÑ gantvÈ pÈdagamanena assamÈbhimukho agamÈsi. TamenaÑ BÈvarÊ brÈhmaÓo maggaÑ olokento nisinno d|ratova taÑ khÈrijaÔÈdivirahitaÑ bhikkhuvesenÈgacchantaÑ disvÈ “Buddho loke uppanno”ti niÔÔhamagamÈsi. SampattaÒcÈpi naÑ pucchi “kiÑ Pi~giya Buddho loke uppanno”ti. Œma brÈhmaÓa uppanno, pÈsÈÓake cetiye nisinno amhÈkaÑ dhammaÑ desesi, tamahaÑ tuyhaÑ desessÈmÊti. Tato BÈvarÊ ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 320 piÔÔhe.


mahatÈ sakkÈrena sapariso taÑ p|jetvÈ ÈsanaÑ paÒÒÈpesi. Tattha nisÊditvÈ Pi~giyo “pÈrÈyanamanugÈyissan”ti-ÈdimÈha.

Tattha anugÈyissanti Bhagavato gÊtaÑ anugÈyissaÑ. YathÈ’ddakkhÊti yathÈ sÈmaÑ saccÈbhisambodhena asÈdhÈraÓaÒÈÓena ca addakkhi. NikkÈmoti pahÊnakÈmo. “Nikkamo”tipi pÈÔho, vÊriyavÈti attho. Nikkhanto vÈ akusalapakkhÈ. Nibbanoti kilesavanavirahito, taÓhÈvirahito eva vÈ. Kissa hetu musÈ bhaÓeti yehi kilesehi musÈ bhaÓeyya, ete tassa pahÊnÈti dasseti. Etena brÈhmaÓassa savane ussÈhaÑ janeti1.

Amaloti kilesamalavirahito. Vimaloti vigatakilesamalo. Nimmaloti kilesamalasuddho. MalÈpagatoti kilesamalÈ d|rÊbh|to hutvÈ carati. MalavippahÊnoti kilesamalappahÊno. Malavimuttoti kilesehi vimutto. SabbamalavÊtivattoti vÈsanÈdisabbakilesamalaÑ atikkanto. Te vanÈti ete vuttappakÈrÈ kilesÈ. 103. VaÓÓ|pasaÑhitanti guÓ|pasaÑhitaÑ. 104. Saccavhayoti Buddho hi sacceneva avhÈnena nÈmena yutto. Brahmeti taÑ brÈhmaÓaÑ Èlapati.

Tattha loketi lujjanaÔÔhena loko. Eko loko bhavalokoti tebh|makavipÈko. So hi bhavatÊti bhavo, bhavo eva loko bhavaloko. Bhavaloko ca sambhavaloko cÈti ettha ekeko dve dve hoti. Bhavaloko hi sampattibhavavipattibhavavasena duvidho. Sambhavalokopi sampattisambhavavipattisambhavavasena duvidho. Tattha sampattibhavalokoti sugatiloko. So hi iÔÔhaphalattÈ sundaro lokoti sampatti, bhavatÊti bhavo, sampatti eva bhavo sampattibhavo, so eva loko sampattibhavaloko. Sampattisambhavalokoti sugat|pagaÑ kammaÑ. TaÑ hi ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 320 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 80

sambhavati etasmÈ phalanti sambhavo, sampattiyÈ sambhavo sampattisambhavo, sampattisambhavo eva loko sampattisambhalokoti.

Vipattibhavalokoti apÈyaloko. So hi aniÔÔhaphalattÈ vir|po lokoti vipatti, bhavatÊti bhavo, vipatti eva bhavo vipattibhavo, vipattibhavo eva loko vipattibhavaloko. Vipattisambhavalokoti apÈy|pagaÑ kammaÑ. TaÑ hi sambhavati etasmÈ phalanti sambhavo, vipattiyÈ sambhavo vipattisambhavo, vipattisambhavo eva loko vipattisambhavalokoti. Tisso vedanÈti sukhÈ vedanÈ dukkhÈ vedanÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ lokiyÈ eva. ŒhÈrÈti paccayÈ. PaccayÈ hi attano phalaÑ ÈharantÊti ÈhÈrÈ. KabaÄÊkÈrÈhÈro phassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro viÒÒÈÓahÈroti cattÈro. Vatthuvasena kabaÄÊkattabbattÈ kabaÄÊkÈro, ajjhoharitabbattÈ ÈhÈro, odanakummÈsÈdivatthukÈya ojÈyetaÑ nÈmaÑ. SÈ hi ojaÔÔhamakar|pÈni ÈharatÊti ÈhÈro. CakkhusamphassÈdiko chabbidho phasso tisso vedanÈ ÈharatÊti ÈhÈro. Manaso saÒcetanÈ na sattassÈti manosaÒcetanÈ yÈthÈ cittekaggatÈ, manasÈ vÈ sampayuttÈ saÒjetanÈ1 manosaÒcetanÈ yathÈ ÈjaÒÒaratho, tebh|makakusalakusalacetanÈ. SÈ hi tayo bhave ÈharatÊti ÈhÈro. ViÒÒÈÓanti ek|navÊsatibhedaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ. TaÑ hi paÔisandhinÈmar|paÑ ÈharatÊti ÈhÈro.

UpÈdÈnakkhandhÈti upÈdÈnagocarÈ khandhÈ upÈdÈnakkhandhÈ, majjhe padalopo daÔÔhabbo. UpÈdÈnasambh|tÈ vÈ khandhÈ upÈdÈnakkhandhÈ yathÈ kiÓaggi, thusaggi. UpÈdÈnavidheyyÈ vÈ khandhÈ upÈdÈnakkhandhÈ yathÈ rÈjapuriso. UpÈdÈnappabhavÈ vÈ khandhÈ upÈdÈnakkhandhÈ yathÈ puppharukkho, phalarukkho. UpÈdÈnÈni pana kÈmupÈdÈnaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnanti cattÈri. Atthato pana bhusaÑ ÈdÈnanti upÈdÈnaÑ. R|pupÈdÈnakkhandho vedanupÈdÈnakkhandho saÒÒupÈdÈnakkhandho sa~khÈrupÈdÈnakkhandho viÒÒÈÓupÈdÈnakkhandhoti paÒca. Cha ajjhattikÈni ÈyatanÈnÊti cakkhÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ manÈyatanaÑ. Satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo vuttanayÈ eva. TathÈ ______________________________________________________________ 1. CetanÈ (SÊ, SyÈ, I)


aÔÔha lokadhammÈ. Api ca–lÈbho alÈbho yaso ayaso nindÈ pasaÑsÈ sukhaÑ dukkhanti ime aÔÔha lokappavattiyÈ sati anuparivattana1 dhammakattÈ lokassa dhammÈti lokadhammÈ. Etehi mutto satto nÈma natthi, BuddhÈnampi hontiyeva. YathÈha–

“AÔÔhime bhikkhave lokadhammÈ lokaÑ anuparivattanti, loko ca aÔÔha lokadhamme anuparivattati. Katame aÔÔha? LÈbho ca alÈbho ca -pa- sukhaÒca dukkhaÒca. Ime kho bhikkhave aÔÔha lokadhammÈ lokaÑ anuparivattanti, loko ca ime aÔÔha lokadhamme anuparivattatÊ”ti1.

Tattha anuparivattantÊti anubandhanti nappajahanti, lokato na nivattantÊti attho. LÈbhoti pabbajitassa cÊvarÈdi, gahaÔÔhassa dhanadhaÒÒÈdilÈbho. Soyeva alabbhamÈno lÈbho alÈbho na lÈbho alÈbhoti vuccati, no ca attÈbhÈvappattito pariÒÒeyyo siyÈ. Yasoti parivÈro. Soyeva alabbhamÈno yaso ayaso. NindÈti avaÓÓabhaÓanaÑ. PasaÑsÈti vaÓÓabhaÓanaÑ. Sukhanti kÈmÈvacarakÈyikacetasikaÑ. Dukkhanti puthujjanasotÈpannasakadÈgÈmÊnaÑ kÈyikacetasikaÑ, anÈgÈmi-arahantÈnaÑ kÈyikameva. SattÈvÈsÈti sattÈnaÑ ÈvÈsÈ, vasanaÔÔhÈnÈnÊti attho. TÈni pana tathÈ pakÈsitÈ khandhÈ eva. Sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu asaÒÒasattena ca nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanena ca saddhiÑ nava sattÈvÈsÈ. DasÈyatanÈnÊti cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ saddÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatananti evaÑ dasa. DvÈdasÈyatanÈnÊti manÈyatanadhammÈyatanehi saddhiÑ evaÑ dvÈdasa. AÔÔhÈrasa dhÈtuyoti cakkhudhÈtu r|padhÈtu cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu -pa- manodhÈtudhammadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈt|ti ekekasmiÑ tÊÓi tÊÓi katvÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo.

SadisanÈmoti tesaÑ sadisanÈmo ekaguÓavaÓÓanÈmo. Sadisavhayoti ekaguÓavaÓÓanÈmena avhÈyano. Saccasadisavhayoti avitatha-ekaguÓavaÓÓanÈmena aviparÊtena avhÈyano. ______________________________________________________________ 1. Anuparama... (SÊ, I) 2. AÑ 3. 7 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 82

Œsitoti upasa~kamito. UpÈsitoti upagantvÈ sevito. PayirupÈsitoti bhattivasena atÊva sevito. 105. Kubbanakanti parittavanaÑ. BahupphalaÑ kÈnanamÈvaseyyÈti anekaphalÈdivikatibharitakÈnanaÑ Ègamma vaseyya. Appadasseti BÈvarippabhutike parittapaÒÒe. Mahodadhinti anotattÈdiÑ mahantaÑ udakarÈsiÑ.

AppadassÈti mandadassino. ParittadassÈti atimandadassino. ThokadassÈti parittatopi atiparittadassino. OmakadassÈti heÔÔhimadassino. LÈmakadassÈti appadhÈnadassino. ChatukkadassÈti na uttamadassino. AppamÈÓadassanti pamÈÓaÑ atikkamitvÈ appamÈÓaÑ nibbÈnadassaÑ. Aggadassanti “aggato ve pasannÈnan”ti-ÈdinÈ1 nayena aggadhammadassaÑ. SeÔÔhadassanti Sambuddho dvipadaseÔÔhoti seÔÔhadassaÑ. ViseÔÔhadassanti-ÈdÊni cattÈri upasaggena vaÉÉhitÈni. Asamanti na samaÑ asamaÑ sabbaÒÒuÑ. Asamasamanti asamehi atÊtabuddhehi samaÑ asamasamaÑ. AppaÔisamanti attano sadisavirahitaÑ. AppaÔibhÈganti attano paÔibimbavirahitaÑ. AppaÔipuggalanti paÔimallapuggalavirahitaÑ. DevÈtidevanti visuddhidevÈnampi atidevaÑ. Abhima~galasammataÔÔhena usabhaÑ. Achambhi taÔÔhena purisasÊhaÑ. NiddosaÔÔhena purisanÈgaÑ. UttamaÔÔhena purisÈjaÒÒaÑ. AÔÔhaparisapathaviÑ uppÊÄetvÈ sadevake loke kenaci paccatthikena paccÈmittena akampiye acalaÔÔhÈne tiÔÔhanaÔÔhena purisanisabhaÑ. DhammadesanÈdhuravahanaÔÔhena purisadhorayhaÑ.

MÈnasakaÑ vÈ saranti manasÈ cintetvÈ kataÑ pallaÑ vÈ nÈmameva vÈ. AnotattaÑ vÈ dahanti candimas|riyÈ dakkhiÓena vÈ, uttarena vÈ gacchantÈ pabbatantarena taÑ obhÈsenti, ujuÑ gacchantÈ na obhÈsenti, tenevassa “anotattan”ti sa~khÈ udapÈdi. Evar|paÑ anotattaÑ vÈ dahaÑ. AkkhobhaÑ amitodakanti cÈletuÑ asakkuÓeyyaÑ aparimitaÑ udakajalarÈsiÑ. EvamevÈti opammasaÑsandanaÑ, BuddhaÑ BhagavantaÑ akkhobhaÑ ÈsabhaÑ ÔhÈnaÔÔhÈnena cÈletuÑ asakkuÓeyyaÑ. Amitatejanti aparimitaÒÈÓatejaÑ. PabhinnaÒÈÓanti DasabalaÒÈÓÈdivasena pabhedagataÒÈÓaÑ. VivaÔacakkhunti samantacakkhuÑ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 344; Khu 1. 255 piÔÔhesu.


PaÒÒÈpabhedakusalanti “yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ vicayo pavicayo”ti-ÈdinÈ1 nayena paÒÒÈya pabhedajÈnane chekaÑ. AdhigatapaÔisambhidanti paÔiladdhacatupaÔisambhidaÑ. CatuvesÈrajjappattanti “SammÈsambuddhassa te paÔijÈnato ime dhammÈ anabhisambuddhÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena vuttesu cat|su ÔhÈnesu visÈradabhÈvappattaÑ. SaddhÈdhimuttanti parisuddhe phalasamÈpatticitte adhimuttaÑ, tattha paviÔÔhaÑ. Setapaccattanti vÈsanÈya vippahÊnattÈ parisuddhaÑ Èvenika-attabhÈvaÑ. AdvayabhÈÓinti paricchinnavacanattÈ dvivacanavirahitaÑ. TÈdinti tÈdisaÑ, iÔÔhÈniÔÔhesu akampanaÑ vÈ. TathÈ paÔiÒÒÈ assÈti tathÈpaÔiÒÒo, taÑ. Aparittanti na khuddakaÑ. Mahantanti tedhÈtuÑ atikkamitvÈ mahantappattaÑ.

GambhÊranti aÒÒesaÑ duppavesaÑ. Appameyyanti atulaÔÔhena appameyyaÑ. DuppariyogÈhanti pariyogÈhituÑ dukkhappavesaÑ. Pah|taratananti saddhÈdiratanehi pah|taratanaÑ. SÈgarasamanti ratanÈkarato samuddasadisaÑ. ChaÄa~gupekkhÈya samannÈgatanti “cakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva sumano hoti na dummano”ti3 vuttanayena chaÄa~gupekkhÈya paripuÓÓaÑ. Atulanti tulavirahitaÑ, tulayituÑ asakkuÓeyyaÑ. Vipulanti atimahantaÑ. Appameyyanti pametuÑ asakkuÓeyyaÑ. TaÑ tÈdisanti taÑ BhagavantaÑ tÈdiguÓasampannaÑ. PavadataÑ maggavÈdinanti pavadantÈnaÑ kathentÈnaÑ uttamaÑ kathayantaÑ vadantaÑ adhigacchinti sambandho. Merumiva nagÈnanti pabbatÈnaÑ antare SineruÑ viya. GaruÄamiva dijÈnanti pakkhijÈtÈnaÑ antare supaÓÓaÑ viya. SÊhamiva migÈnanti catuppadÈnamantare sÊhaÑ viya. Udadhimiva aÓÓavÈnanti vitthiÓÓa-aÓÓavÈnaÑ antare samuddaÑ viya adhigacchiÑ. Jinapavaranti BuddhuttamaÑ. 106. Yeme pubbeti ye ime pubbe. 107. TamonudÈsÊnoti tamonudo ÈsÊno. Bh|ripaÒÒÈÓoti ÒÈÓaddhajo. Bh|rimedhasoti vipulapaÒÒo.

Niddese pabha~karoti tejaÑ karo. Œlokakaroti anandhakÈrakaro. ObhÈsakaroti obhÈsaÑ jotiÑ karotÊti obhÈsakaro. DÊpasadisaÑ ÈlokaÑ karotÊti DÊpa~karo. PadÊpasadisaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 19; Abhi 2. 259 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 103; AÑ 1. 315 piÔÔhesu. 3. AÑ 2. 247 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 84

ÈlokaÑ karotÊti padÊpakaro. Ujjotakaroti patÈpakaro. Pajjotakaroti disÈvidisÈ patÈpakaro.

Bh|ripaÒÒÈÓoti puthulaÒÈÓo. ©ÈÓapaÒÒÈÓoti ÒÈÓena pÈkaÔo. PaÒÒÈdhajoti ussitaÔÔhena paÒÒÈya dhajo assÈti paÒÒÈdhajo, dhajo rathassa paÒÒÈÓanti-ÈdÊsu1 viya. Vibh|tavihÈrÊti pÈkaÔavihÈro. 108. SanniÔÔhikamakÈlikanti sÈmaÑ passitabbaÑ phalaÑ, na ca kÈlantare pattabbaphalaÑ. AnÊtikanti kilesÈdi-ÊtivirahitaÑ.

SandiÔÔhakanti lokuttaradhammo yena adhigato hoti, tena parasaddhÈya gantabbataÑ hitvÈ paccavekkhaÓaÒÈÓena2 sayaÑ daÔÔhabboti sandiÔÔhiko, taÑ sandiÔÔhikaÑ. Attano phalaÑ dÈnaÑ sandhÈya nÈssa kÈloti akÈlo, akÈloyeva akÈliko. Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano samanantarameva phalaÑ detÊti attho, taÑ akÈlikaÑ. Ehi passa imaÑ dhammanti evaÑ pavattaÑ ehipassavidhiÑ arahatÊti ehipassiko, taÑ ehipassikaÑ. ŒdittaÑ celaÑ vÈ sÊsaÑ vÈ ajjhupekkhitvÈpi attano citte upanayaÑ arahatÊti opaneyyiko, taÑ opaneyyikaÑ. Sabbehipi ugghaÔitaÒÒ|-ÈdÊhi “bhavito me maggo, adhigataÑ phalaÑ, sacchikato nirodho”ti attani attani veditabbanti paccattaÑ veditabbaÑ viÒÒ|hi. 109. Atha naÑ BÈvarÊ Èha “kiÑ nu tamhÈ”ti dve gÈthÈ.

MuhuttampÊti thokampi. KhaÓampÊti na bahukampi. LayampÊti manampi. VayampÊti koÔÔhÈsampi. AddhampÊti divasampi. 111-113. Tato Pi~giyo Bhagavato santikÈ avippavÈsameva dÊpento “nÈhaÑ tamhÈ”ti-ÈdimÈha. NÈhaÑ yo me. PassÈmi naÑ manasÈ cakkhunÈvÈti taÑ BuddhaÑ maÑcakkhunÈ viya manasÈ passÈmi. NamassamÈno vivasemi rattinti namassamÈnova rattiÑ atinÈmemi. ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 327; Khu 8. 213 piÔÔhesu. 2. PaccakkhaÒÈÓena (Ka) 1. 209 piÔÔhepi passitabbaÑ.


114. Tena teneva natoti yena yena disÈbhÈgena Buddho, tena tenevÈhampi nato, tanninno tappoÓoti1 dasseti. 115. DubbalathÈmakassÈti appathÈmakassa. Atha vÈ dubbalassa dutthÈmakassa ca, balavÊriyahÊnassÈpÊti vuttaÑ hoti. Teneva kÈyo na paletÊti teneva dubbalatthÈmakattena kÈyo na gacchati, yena Buddho, na tena gacchati. “Na paretÊ”tipi pÈÔho, so evattho. TatthÈti Buddhassa santike. Sa~kappayantÈyÈti sa~kappagamanena. Tena yuttoti yena Buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.

Yena Buddhoti yena disÈbhÈgena Buddho upasa~kamitabbo, tena disÈbhÈgena na paleti. Atha vÈ bhummatthe karaÓavacanaÑ. Yattha Buddho, tattha na paleti na gacchati. Na vajatÊti purato na yÈti. Na gacchatÊti nivattati. NÈtikkamatÊti na upasa~kamati. 116. Pa~ke sayÈnoti kÈmakaddame sayamÈno. DÊpÈ dÊpaÑ upallavinti satthÈrÈdito satthÈrÈdiÑ adhigacchiÑ. AthaddasÈsiÑ sambuddhanti sohaÑ evaÑ dudiÔÔhiÑ gahetvÈ anvÈhiÓÉanto atha PÈsÈÓakacetiye BuddhamaddakkhiÑ.

Tattha semÈnoti nisajjamÈno. SayamÈnoti seyyaÑ kappayamÈno. ŒvasamÈnoti vasamÈno. ParivasamÈnoti niccaÑ vasamÈno.

Pallavinti uggamiÑ. Upallavinti uttariÑ, sampallavinti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Addasanti niddesassa uddesapadaÑ. Addasanti passiÑ. Addakkhinti olokesiÑ. Apassinti esiÑ. PaÔivijjhinti vinivijjhiÑ. 117. ImissÈ gÈthÈya avasÈne Pi~giyassa ca BÈvarissa ca indriyaparipÈkaÑ viditvÈ BhagavÈ SÈvatthiyaÑ Ôhitoyeva suvaÓÓobhÈsaÑ muÒci. Vi~giyo BÈvarissa BuddhaguÓe vaÓÓayanto nisinno eva taÑ obhÈsaÑ disvÈ “kiÑ idan”ti olokento BhagavantaÑ attano purato ÔhitaÑ viya disvÈ BÈvaribrÈhmaÓassa “Buddho Ègato”ti Èrocesi. BrÈhmaÓo ______________________________________________________________ 1. TappoÓo tappabbhÈroti (SyÈ)

KhuddakanikÈya 86

uÔÔhÈyÈsanÈ aÒjaliÑ paggahetvÈ aÔÔhÈsi. BhagavÈpi obhÈsaÑ pharitvÈ brÈhmaÓassa attÈnaÑ dassento ubhinnampi sappÈyaÑ viditvÈ Pi~giyameva ÈlapamÈno “yathÈ ah| VakkalÊ”ti imaÑ gÈthamabhÈsi.

Tassattho–yathÈ Vakkalitthero saddhÈdhimutto ahosi, saddhÈdhureneva arahattaÑ pÈpuÓi, yathÈ ca soÄasannaÑ eko bhadrÈvudho nÈma, yathÈ ca ÈÄavigotamo ca. Evameva tvampi pamuÒcassu saddhaÑ, tato saddhÈya adhimuccanto “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vipassanaÑ ÈrabhitvÈ maccudheyyassa pÈraÑ nibbÈnaÑ gamissatÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne Pi~giyo arahatte, BÈvarÊ anÈgÈmiphale patiÔÔhahi, BÈvaribrÈhmaÓassa sissÈ pana paÒcasatÈ sotÈpannÈ ahesuÑ.

Tattha muÒcass|ti mocassu. PamuÒcass|ti mocehi. AdhimuÒcass|ti tattha adhimokkhaÑ karassu. OkappehÊti bahumÈnaÑ uppÈdehÊti. Sabbe sa~khÈrÈ aniccÈti hutvÈ abhÈvaÔÔhena. Sabbe sa~khÈrÈ dukkhÈti dukkhamaÔÔhena. Sabbe dhammÈ anattÈti avasavattanaÔÔhena. 118. IdÈni Pi~giyo attano pasÈdaÑ nivedento “esa bhiyyoti-ÈdimÈha. Tattha paÔibhÈnavÈti paÔibhÈnappaÔisambhidÈya upeto.

Bhiyyo bhiyyoti upar|pari. 119. Adhideve abhiÒÒÈyÈti adhidevakare dhamme ÒatvÈ. Paroparanti hÊnapaÓÊtaÑ, attano ca parassa ca adhidevattakaraÑ sabbadhammajÈtaÑ avedÊti vuttaÑ hoti. Ka~khÊnaÑ paÔijÈnatanti ka~khÊnaÑyeva sataÑ “nikka~khamhÈ”ti paÔijÈnantÈnaÑ.

Niddese pÈrÈyanikapaÒhÈnanti PÈrÈyanikabrÈhmaÓÈnaÑ pucchÈnaÑ. AvasÈnaÑ karotÊti antakaro. KoÔiÑ karotÊti pariyantakaro. SÊmaÑ mariyÈdaÑ karotÊti paricchedakaro. NigamaÑ karotÊti parivaÔumakaro. SabhiyapaÒhÈnanti na kevalaÑ PÈrÈyanikabrÈhmaÓÈnaÑ paÒhÈnaÑ eva, atha kho SabhiyaparibbÈjakÈdÊnampi paÒhÈnaÑ antaÑ karotÊti dassetuÑ “sabhiyapaÒhÈnan”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 291; Khu 1. 53; Khu 2. 317; Khu 9. 36; Abhi 4. 385 piÔÔhÈdÊsu.


120. AsaÑhÊranti rÈgÈdÊhi asaÑhÈriyaÑ. Asa~kuppanti asaÑkuppaÑ avipariÓÈmadhammaÑ. DvÊhipi padehi nibbÈnaÑ bhaÓati. AddhÈ gamissÈmÊti ekaÑseneva taÑ anupÈdisesanibbÈnadhÈtuÑ gamissÈmi. Na mettha ka~khÈti natthi me ettha nibbÈne ka~khÈ. EvaÑ maÑ dhÈrehi adhimuttacittanti Pi~giyo “evameva tvampi pamuÒcassu saddhan”ti iminÈ Bhagavato ovÈdena attani saddhaÑ uppÈdetvÈ saddhÈdhureneva ca vimuÒcitvÈ taÑ saddhÈdhimuttiÑ pakÈsento BhagavantaÑ Èha “evaÑ maÑ dhÈrehi adhimuttacittan”ti. AyaÒhettha adhippÈyo “yathÈ maÑ tvaÑ avaca, evameva maÑ adhimuttacittaÑ dhÈrehÊ”ti.

Na saÑhariyatÊti gahetvÈ saÑharituÑ na sakkÈ. Niyogavacananti yuttavacanaÑ. AvatthÈpanavacananti sanniÔÔhÈnavacanaÑ. ImasmiÑ PÈrÈyanavagge yaÑ antarantarÈ na vuttaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttanayena gahetabbaÑ. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.


PÈrÈyanÈnugÊti gÈthÈniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PÈrÈyanavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya 88

19. KhaggavisÈÓasuttaniddesavaÓÓanÈ

PaÔhamavaggavaÓÓanÈ

Ito paraÑ KhaggavisÈÓasuttaniddesavaÓÓanÈya okÈso anuppatto. Tattha “sabbesu bh|tesu nidhÈya daÓÉan”ti ito paraÑ atirekapadamattameva vaÓÓayissÈma. Tattha sabbes|ti anavasesesu. Bh|tes|ti sattesu. Ettha bh|tes|ti kiÒcÈpi bh|tasaddo “bh|tasmiÑ pÈcittiyan”ti evamÈdÊsu1 vijjamÈne, “bh|tamidaÑ SÈriputta samanupassasÊ”ti evamÈdÊsu2 khandhapaÒcake, “cattÈro kho bhikkhu mahÈbh|tÈ het|”ti evamÈdÊsu3 catubbidhe pathavÊdhÈtvÈdir|pe, “yo ca kÈlaghaso bh|to”ti evamÈdÊsu4 khÊÓÈsave, “sabbeva nikkhipissanti, bh|tÈ loke samussayan”ti evamÈdÊsu5 sabbasatte, “bh|tagÈmapÈtabyatÈyÈ”ti evamÈdÊsu6 rukkhÈdike, “bh|taÑ bh|tato pajÈnÈtÊ”ti evamÈdÊsu7 cÈtumahÈrÈjikÈnaÑ heÔÔhÈ sattanikÈyaÑ upÈdÈya vattati. Idha pana avisesato pathavÊpabbatÈdÊsu jÈtÈ sattÈ bh|tÈti veditabbÈ. Tesu bh|tesu. NidhÈyÈti nikkhipitvÈ.

DaÓÉanti kÈyavacÊmanodaÓÉaÑ, kÈyaduccaritÈdÊnametaÑ adhivacanaÑ. KÈyaduccaritaÑ hi daÓÉayatÊti daÓÉo, bÈdheti anayabyasanaÑ pÈpetÊti vuttaÑ hoti. EvaÑ vacÊduccaritaÒca manoduccaritaÒca. PaharaÓadaÓÉo eva vÈ daÓÉo, taÑ nidhÈyÈtipi vuttaÑ hoti. AviheÔhayanti aviheÔhayanto. AÒÒatarampÊti yaÑ kiÒci ekampi. TesampÊti tesaÑ sabbabh|tÈnaÑ. Na puttamiccheyyÈti atrajo khettajo dinnako antevÈsikoti imesu cat|su puttesu yaÑ kiÒci puttaÑ na iccheyya. Kuto sahÈyanti sahÈyaÑ pana iccheyyÈti kuto eva etaÑ.

Ekoti pabbajjÈsa~khÈtena eko, adutiyaÔÔhena eko, taÓhÈpahÈnaÔÔhena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhiÑ abhisambuddhoti eko. SamaÓasahassassapi hi majjhe vattamÈno gihisaÒÒojanassa chinnattÈ eko, evaÑ pabbajjÈsa~khÈtena ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 37 piÔÔhe. 2. Ma 1. 326 piÔÔhe. 3. Ma 3. 67 piÔÔhe. 4. Khu 5. 68 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 129 piÔthe. 6. Vi 2. 52 piÔÔhe. 7. Ma 1. 2 piÔÔhe.


eko. Eko tiÔÔhati, eko gacchati, eko nisÊdati, eko seyyaÑ kappeti, eko iriyati vattatÊti eko. EvaÑ adutiyaÔÔhena eko.

“TaÓhÈdutiyo puriso, dÊghamaddhÈna saÑsaraÑ. ItthabhÈvaÒÒathÈbhÈvaÑ, saÑsaraÑ nÈtivattati.

EvamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ, taÓhaÑ dukkhassa sambhavaÑ. VÊtataÓho anÈdÈno, sato bhikkhu paribbaje”ti1–

evaÑ taÓhÈpahÈnaÔÔhena eko. Sabbakilesassa pahÊnÈ ucchinnam|lÈ tÈlÈvatthukatÈ anabhÈvaÑkatÈ ÈyatiÑ anuppÈdadhammÈti evaÑ ekantavigatakilesoti eko. AnÈcariyako hutvÈ sayambh| sÈmaÒÒeva paccekasambodhiÑ abhisambuddhoti evaÑ eko paccekasambodhiÑ abhisambuddhoti eko.

Careti yÈ imÈ aÔÔha cariyÈyo SeyyathidaÑ? YÈ paÓidhisampannÈnaÑ cat|su iriyÈpathesu iriyÈpathacariyÈ, indriyesu guttadvÈrÈnaÑ ajjhattikÈyatanesu ÈyatanacariyÈ, appamÈdavihÈrÊnaÑ cat|su satipaÔÔhÈnesu saticariyÈ, adhicittamanuyuttÈnaÑ cat|su jhÈnesu samÈdhicariyÈ, buddhisampannÈnaÑ cat|su ariyasaccesu ÒÈÓacariyÈ, sammÈ paÔipannÈnaÑ cat|su ariyamaggesu maggacariyÈ, adhigataphalÈnaÑ cat|su sÈmaÒÒaphalesu paÔipatticariyÈ2, tiÓÓaÑ BuddhÈnaÑ sabbasattesu lokatthacariyÈ, tattha padesato PaccekabuddhasÈvakÈnanti. YathÈha “cariyÈti aÔÔha cariyÈyo yÈ iriyÈpathacariyÈ”ti3 vitthÈro. TÈhi cariyÈhi samannÈgato bhaveyyÈti attho. Atha vÈ yÈ imÈ “adhimuccanto saddhÈya carati, paggaÓhanto vÊriyena carati, upaÔÔhahanto satiyÈ carati, avikkhitto samÈdhinÈ carati, pajÈnanto paÒÒÈya carati, vijÈnanto viÒÒÈÓena carati, evaÑ paÔipannassa kusalÈ dhammÈ ÈyÈpentÊti ÈyatanacariyÈya carati, evaÑ paÔipanno visesamadhigacchatÊti visesacariyÈya caratÊ”ti4 evaÑ aparÈpi aÔÔha cariyÈ vuttÈ. TÈhi samannÈgato bhaveyyÈti attho. KhaggavisÈÓakappoti khaggavisÈÓo nÈma khaggamigasi~gaÑ5. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 201, 268; Khu 7. 362; Khu 8. 211 piÔÔhesu. 2. PatticariyÈ (SÊ, SyÈ) 3. Khu 8. 232; Khu 9. 215, 400 piÔÔhesu. 4. Khu 8. 233; Khu 9. 216, 401 piÔÔhesu. 5. SuttanipÈta-®Ôha 1. 57 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 90

Kappa-saddo panÈyaÑ abhisaddahanavohÈrakÈlapaÒÒatticchedavikappa-lesasamantabhÈvasadisÈdi-anekattho. TathÈ hissa “okappanÊyametaÑ bhoto Gotamassa. YathÈ taÑ Arahato SammÈsambuddhassÈ”ti evamÈdÊsu1 abhisaddahanattho. “AnujÈnÈmi bhikkhave paÒcahi samaÓakappehi phalaÑ paribhuÒjitun”ti evamÈdÊsu2 vohÈro. “Yena sudaÑ niccakappaÑ viharÈmÊ”ti evamÈdÊsu3 kÈlo. “IccÈyasmÈ kappo”ti evamÈdÊsu4 paÒÒatti. “Ala~kato kappitakesamass|”ti evamÈdÊsu5 chedanaÑ. “Kappati dva~gulakappo”ti evamÈdÊsu6 vikappo. “Atthi kappo nipajjitun”ti evamÈdÊsu7 leso. “KevalakappaÑ VeÄuvanaÑ obhÈsetvÈ”ti evamÈdÊsu8 samantabhÈvo. “Satthukappena vata kira bho sÈvakena saddhiÑ mantayamÈnÈ na jÈnimhÈ”ti evamÈdÊsu9 sadiso, paÔibhÈgoti attho. Idha panassa sadiso paÔibhÈgoti attho veditabbo, khaggavisÈÓasadisoti vuttaÑ hoti. AyaÑ tÈvettha padato atthavaÓÓanÈ.

AdhippÈyÈnusandhito pana evaÑ veditabbo–yvÈyaÑ vuttappakÈro daÓÉo bh|tesu pavattiyamÈno ahito hoti, taÑ tesu appavattiyamÈnesu10 tappaÔipakkhabh|tÈya mettÈya hit|pasaÑhÈrena ca sabbesu bh|tesu nidhÈya daÓÉaÑ, nihitadaÓÉattÈ eva ca yathÈ anihitadaÓÉÈ sattÈ bh|tÈni daÓÉena vÈ satthena vÈ pÈÓinÈ vÈ leÉÉunÈ vÈ viheÔhenti, tathÈ aviheÔhayaÑ, aÒÒatarampi tesaÑ imaÑ mettÈkammaÔÔhÈnamÈgamma yadeva tattha vedanÈgataÑ saÒÒÈsa~khÈraviÒÒÈÓagataÑ taÒca tadanusÈreneva tadaÒÒaÒca sa~khÈragataÑ vipassitvÈ imaÑ paccekabodhiÑ adhigatomhÊ”ti ayaÑ tÈva adhippÈyo.

AyaÑ pana anusandhi–evaÑ vutte te amaccÈ ÈhaÑsu “idÈni bhante kuhiÑ gacchathÈ”ti. Tato tena “pubbapaccekasambuddhÈ kattha vasantÊ”ti ÈvajjetvÈ ÒatvÈ “GandhamÈdanapabbate”ti vutte punÈhaÑsu “amhe dÈni bhante pajahatha, na icchathÈ”ti. Atha Paccekabuddho Èha “na puttamiccheyyÈ”ti sabbaÑ. TatrÈyaÑ adhippÈyo–ahaÑ idÈni atrajÈdÊsu ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 316 piÔÔhe. 2. Vi 4. 244 piÔÔhe. 3. Ma 1. 316 piÔÔhe. 4. Khu 1. 444; Khu 8. 15, 138 piÔÔhesu. 5. Khu 6. 278 piÔÔhe. 6. Vi 4. 491 piÔÔhe. 7. AÑ 3. 148 piÔÔhe. 8. SaÑ 1. 50 piÔÔhe. 9. Ma 1. 205 piÔÔhe. 10. AppavattamÈno (SyÈ)


yaÑ kiÒci puttampi na iccheyyaÑ, kuto pana tumhÈdisaÑ sahÈyaÑ. TasmÈ tumhesupi yo mayÈ saddhiÑ gantukÈmo mÈdiso vÈ hotuÑ icchati, so eko care khaggavisÈÓakappo. Atha vÈ tehi “amhe dÈni bhante pajahatha, na icchathÈ”ti vutte so paccekasambuddho “na puttamiccheyya, kuto sahÈyan”ti vatvÈ attano yathÈvuttenaÔÔhena ekacariyÈya guÓaÑ disvÈ pamudito pÊtisomanassajÈto imaÑ udÈnaÑ udÈnesi1.

Tattha tassÈti2 pipÈsakiriyÈ. ThÈvarÈti khÊÓÈsavÈ. BhayabheravÈti khuddÈnukhuddakÈ cittutrÈsÈ. NidhÈyÈti chaÉÉetvÈ. NidahitvÈti ÔhapetvÈ. OropayitvÈti adhokaritvÈ. SamoropayitvÈti adhogataÑ vissajjetvÈ. NikkhipitvÈti tato apanetvÈ. PaÔippassambhitvÈti sannisÊdÈpetvÈ.

ŒlÈpananti Èdito lapanaÑ. Sallapananti sammÈ lapanaÑ. Ullapananti uddhaÑ katvÈ lapanaÑ. Samullapananti punappunaÑ uddhaÑ katvÈ lapanaÑ.

IriyÈpathacariyÈti iriyÈpathÈnaÑ cariyÈ, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. ŒyatanacariyÈ pana Èyatanesu satisampajaÒÒÈnaÑ cariyÈ. PattÊti phalÈni. TÈni hi pÈpuÓÊyantÊti “pattÊ”ti vuttÈni. Sattalokassa diÔÔhadhammikasamparÈyikÈ atthÈ lokatthÈti ayaÑ viseso.

IdÈni tÈsaÑ cariyÈnaÑ bh|miÑ dassento “cat|su iriyÈpathes|”ti-ÈdimÈha. SatipaÔÔhÈnes|ti ÈrammaÓasatipaÔÔhÈnesupi vuccamÈnesu satito anaÒÒÈni, vohÈravasena pana aÒÒÈni viya katvÈ vuttaÑ. Ariyasacces|ti pubbabhÈge lokiyasaccaÒÈÓena visuÑ visuÑ saccapariggahavasena vuttaÑ. Ariyamaggesu sÈmaÒÒaphales|ti ca vohÈravaseneva vuttaÑ. Padesatoti lokatthacariyÈya ekadese. Nippadesato hi lokatthacariyaÑ BuddhÈ eva karonti. Puna tÈ eva cariyÈyo kÈrakapuggalavasena dassento “paÓidhisampannÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha paÓidhisampannÈ nÈma iriyÈpathÈnaÑ santattÈ iriyÈpathÈva ÔhitiyÈ sampannÈ akampita-iriyÈpathÈ bhikkhubhÈvanÈnur|pena santena iriyÈpathena sampannÈ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 58 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. TasinÈti (SÊ), tasitÈti (SyÈ)

KhuddakanikÈya 92

Indriyesu guttadvÈrÈnanti cakkhÈdÊsu chasu indriyesu attano attano visaye pavattaÑ ekekadvÈravasena guttaÑ dvÈraÑ etesanti guttadvÈrÈ, tesaÑ guttadvÈrÈnaÑ. DvÈranti cettha uppattidvÈravasena cakkhÈdayo eva. AppamÈdavihÈrÊnanti sÊlÈdÊsu appamÈdavihÈravataÑ. AdhicittamanuyuttÈnanti vipassanÈya pÈdakabhÈvena adhicittasa~khÈtaÑ samÈdhiÑ anuyuttÈnaÑ. BuddhisampannÈnanti nÈmar|pavavatthÈnaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva gotrabhu, tÈva pavattena ÒÈÓena sampannÈnaÑ. SammÈ paÔipannÈnanti catumaggakkhaÓe. AdhigataphalÈnanti catuphalakkhaÓe. TathÈgatÈnanti tathÈ ÈgatÈnaÑ. ArahantÈnanti d|rakilesÈnaÑ. SammÈsambuddhÈnanti sammÈ sÈmaÒca sabbadhammabuddhÈnaÑ. ImesaÑ padÈnaÑ attho heÔÔhÈ pakÈsito eva.

Padesato PaccekabuddhÈnanti paccekasambuddhÈnaÑ ekadesato. SÈvakÈnanti sÈvakÈnampi ekadesato. Adhimuccantoti adhimokkhaÑ karonto. SaddhÈya caratÊti saddhÈvasena pavattati. PaggaÓhantoti catusammappadhÈnavÊriyena padahanto. UpaÔÔhapentoti satiyÈ ÈrammaÓaÑ upaÔÔhapento 1. AvikkhepaÑ karontoti samÈdhivasena vikkhepaÑ akaronto. PajÈnantoti catusaccajÈnanapaÒÒÈya pakÈrena jÈnanto. VijÈnantoti indriyasampayuttajavanapubba~gamena ÈvajjanaviÒÒÈÓena ÈrammaÓaÑ vijÈnanto. ViÒÒÈÓacariyÈyÈti ÈvajjanaviÒÒÈÓacariyÈyavasena. EvaÑ paÔipannassÈti sahÈvajjanÈya indriyacariyÈya paÔipannassa. KusalÈ dhammÈ ÈyÈpentÊti samathavipassanÈvasena pavattÈ kusalÈ dhammÈ bhusaÑ yÈpenti, pavattantÊti attho. ŒyatanacariyÈyÈti kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhusaÑ yatanacariyÈya, pavattanacariyÈyÈti vuttaÑ hoti. VisesamadhigacchatÊti vikkhambhana tada~ga samuccheda paÔippassaddhivasena visesaÑ adhigacchati.

DassanacariyÈ ca sammÈdiÔÔhiyÈti-ÈdÊsu sammÈ passati, sammÈ vÈ tÈya passanti, pasaÔÔhÈ sundarÈ vÈ diÔÔhÊti sammÈdiÔÔhi, tassÈ sammÈdiÔÔhiyÈ nibbÈnapaccakkhakaraÓena dassanacariyÈ. SammÈ sa~kappeti, sammÈ vÈ tena sa~kappenti, pasaÔÔho sundaro vÈ sa~kappoti sammÈsa~kappo. Tassa ÈrammaÓe cittassa abhiniropanacariyÈ. SammÈ vadati, sammÈ vÈ tÈya vadanti, pasaÔÔhÈ sundarÈ vÈ vÈcÈti sammÈvÈcÈ, micchÈvÈcÈviratiyÈ etaÑ nÈmaÑ. TassÈ catubbidhavacÊsaÑvarapariggahacariyÈ. SammÈ karoti, sammÈ vÈ ______________________________________________________________ 1. VijÈnanto (SÊ, SyÈ, I)


tena karonti, pasaÔÔhaÑ sundaraÑ vÈ kammanti sammÈkammaÑ, sammÈkammameva sammÈkammanto, micchÈkammantaviratiyÈ etaÑ namaÑ. Tassa tividhakÈyasaÑvarasamuÔÔhÈnacariyÈ. SammÈ ÈjÊvati, sammÈ vÈ tena ÈjÊvanti, pasaÔÔho sundaro vÈ ÈjÊvoti sammÈ-ÈjÊvo, micchÈ-ÈjÊvaviratiyÈ etaÑ namaÑ. Tassa vodÈnacariyÈ parisuddhacariyÈ. SammÈ vÈyamati, sammÈ vÈ tena vÈyamanti, pasaÔÔho sundaro vÈ vÈyÈmoti sammÈvÈyÈmo, tassa paggahacariyÈ. SammÈ sarati, sammÈ vÈ tÈya saranti, pasaÔÔhÈ sundarÈ vÈ satÊti sammÈsati, tassÈ upaÔÔhÈnacariyÈ. SammÈ samÈdhiyati, sammÈ vÈ tena samÈdhiyanti, pasaÔÔho sundaro vÈ samÈdhÊti sammÈsamÈdhÊ, tassa avikkhepacariyÈ.

Takkappoti tena kappo, evar|poti attho. Tassadisoti tena sadiso, “tassadiko”ti vÈ pÈÔho. TappaÔibhÈgoti tena paÔibhÈgo tappaÔibhÈgo, edisoti attho. SÈdurasaÑ atikkantaÑ loÓaÑ atiloÓaÑ. LoÓakappoti loÓasadisoti vuccati. Atitittakanti atikkantatittakaÑ, pucimandÈdikappo tittakasadisoti vuccati. Atimadhuranti khÊrapÈyÈsÈdikaÑ. Himakappoti himodakasadiso. Satthukappoti SatthunÈ Buddhena sadiso. EvamevÈti opammasampaÔipÈdanaÑ.

TatrÈyaÑ etassa Paccekabuddhassa sa~khepena vipassanÈ-ÈcikkhanavidhiÑ dassetvÈ gamissÈma. Tattha nÈmar|papariggahaÑ kÈtukÈmo paccekabodhisatto r|pÈr|pa-aÔÔhasamÈpattÊsu yaÑ kiÒci jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya vitakkÈdÊni jhÈna~gÈni ca taÑsampayutte ca phassÈdayo dhamme lakkhaÓarasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnavasena paricchinditvÈ “sabbampetaÑ ÈrammaÓÈbhimukhaÑ namanato namanaÔÔhena nÈman”ti vavatthapeti. Tato tassa paccayaÑ pariyesanto “hadayavatthuÑ nissÈya pavattatÊ”ti passati. Puna vatthussa paccayabh|tÈni ca upÈdÈr|pÈni ca passitvÈ “idaÑ sabbaÑ r|ppanato r|pan”ti pariggaÓhÈti. Puna tadubhayaÑ “namanalakkhaÓaÑ nÈmaÑ, ruppanalakkhaÓaÑ r|pan”ti evaÑ sa~khepato nÈmar|paÑ vavatthapeti. SamathayÈnikavasenetaÑ vuttaÑ. VipassanÈyÈniko pana catudhÈtuvavatthÈnamukhena bh|tupÈdÈyar|pÈni paricchinditvÈ “sabbampetaÑ ruppanato r|pan”ti passati. Tato evaÑ paricchinnar|passa cakkhÈdÊni nissÈya pavattamÈnÈ ar|padhammÈ ÈpÈthamÈgacchanti. Tato sabbepi te ar|padhamme namanalakkhaÓe ekato katvÈ “idaÑ nÈman”ti passati,

KhuddakanikÈya 94

so “idaÑ nÈmaÑ, idaÑ r|pan”ti dvedhÈ vavatthapeti. EvaÑ vavatthapetvÈ “nÈmar|pato uddhaÑ aÒÒo satto vÈ puggalo vÈ devo vÈ brahmÈ vÈ natthÊ”ti passati.

YathÈ hi a~gasambhÈrÈ, hoti saddo ratho iti. EvaÑ khandhesu santesu, hoti “satto”ti sammuti1.

Evameva paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu santesu2 “satto puggalo”ti vohÈramattaÑ hotÊti evamÈdinÈ nayena nÈmar|pÈnaÑ yÈthÈvadassanasa~khÈtena diÔÔhivisuddhibh|tena ÒÈÓena nÈmar|paÑ pariggahetvÈ puna tassa paccayampi pariggaÓhanto vuttanayena nÈmar|paÑ pariggahetvÈ “ko nu kho imassa het|”ti pariyesanto ahetuvÈdavisamahetuvÈdesu dosaÑ disvÈ rogaÑ disvÈ tassa nidÈnaÑ samuÔÔhÈnampi pariyesanto vejjo viya tassa hetuÒca paccayaÒca pariyesanto avijjÈ taÓhÈ upÈdÈnaÑ kammanti ime cattÈro dhamme nÈmar|passa uppÈdapaccayattÈ “het|”ti ÈhÈraÑ upatthambhanapaccayattÈ “paccayo”ti ca passati. Imassa hi kÈyassa avijjÈdayo tayo dhammÈ mÈtÈ viya dÈrakassa upanissayÈ honti. KammaÑ pitÈ viya puttassa janakaÑ, ÈhÈro dhÈti viya dÈrakassa sandhÈrakoti. EvaÑ r|pakÈyassa paccayapariggahaÑ katvÈ puna “cakkhuÑ ca paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓan”ti-ÈdinÈ3 nayena nÈmakÈyassapi paccayaÑ pariggaÓhÈti, evaÑ pariggaÓhanto “atÊtÈnÈgatÈpi dhammÈ evameva vattantÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ karoti.

Tassa yÈ sÈ pubbantaÑ Èrabbha “ahosiÑ nu kho ahaÑ atÊtamaddhÈnaÑ, na nu kho ahosiÑ, kiÑ nu kho, kathaÑ nu kho, kiÑ hutvÈ kiÑ ahosiÑ nu kho ahaÑ atÊtamaddhÈnan”ti4 paÒcavidhÈ vicikicchÈ vuttÈ.

YÈpi aparantaÑ Èrabbha “bhavissÈmi nu kho ahaÑ anÈgatamaddhÈnaÑ, na nu kho bhavissÈmi, kiÑ nu kho bhavissÈmi, kathaÑ nu kho bhavissÈmi, kiÑ hutvÈ kiÑ bhavissÈmi nu kho ahaÑ anÈgatamaddhÈnan”ti4 paÒcavidhÈ vicikicchÈ vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 137; Khu 11. 26; Abhi 4. 58 piÔÔhesu. 2. Sati (SÊ, SyÈ) 3. Ma 1. 320; Ma 3. 128; SaÑ 2. 261; AÑ 1. 382; Khu 11. 7; Abhi 4. 248 piÔÔhÈdÊsu. 4. Ma 1. 10; SaÑ 1. 265 piÔÔhesu.


YÈpi etarahi vÈ pana paccuppannaÑ addhÈnaÑ Èrabbha kathaÑkathÊ hoti “ahaÑ nu khosmi, no nu khosmi, kiÑ nu khosmi, kathaÑ nu khosmi, ayaÑ nu kho satto kuto Ègato, so kuhiÑ gÈmÊ bhavissatÊ”ti1 chabbidhÈ vicikicchÈ vuttÈ, sÈ sabbÈpi pahiyyati. EvaÑ paccayapariggahaÓena tÊsu addhÈsu ka~khaÑ vitaritvÈ ÔhitaÑ ÒÈÓaÑ “ka~khÈvitaraÓavisuddhÊ”tipi “dhammaÔÔhitiÒÈÓan”tipi “yathÈbh|taÒÈÓan”tipi “sammÈdassanan”tipi vuccati.

Ettha pana tisso hi lokiyapariÒÒÈ ÒÈtapariÒÒÈ tÊraÓapariÒÒÈ pahÈnapariÒÒÈti. Tattha “ruppanalakkhaÓaÑ r|paÑ, vedayitalakkhaÓÈ vedanÈ”ti evaÑ tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ paccattalakkhaÓasallakkhaÓavasena pavattÈ paÒÒÈ ÒÈtapariÒÒÈ nÈma. “R|paÑ aniccaÑ, vedanÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ pana nayena tesaÑyeva dhammÈnaÑ sÈmaÒÒalakkhaÓaÑ ÈropetvÈ pavattÈ lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈpaÒÒÈ tÊraÓapariÒÒÈ nÈma. Tesu eva pana dhammesu niccasaÒÒÈdipajahanavasena pavattÈ lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈva paÒÒÈ pahÈnapariÒÒÈ nÈma.

Tattha sa~khÈraparicchedato paÔÔhÈya yÈva paccayapariggahÈ ÒÈtapariÒÒÈya bh|mi. EtasmiÑ hi antare dhammÈnaÑ paccattalakkhaÓapaÔivedhasseva ÈdhipaccaÑ hoti. KalÈpasammasanato paÔÔhÈya yÈva udayabbayÈnupassanÈ tÊraÓapariÒÒÈya bh|mi. EtasmiÑ hi antare sÈmaÒÒalakkhaÓapaÔivedhasseva ÈdhipaccaÑ hoti. Bha~gÈnupassanato paÔÔhÈya upari pahÈnapariÒÒÈya bh|mi. Tato ca paÔÔhÈya hi aniccato anupassanto niccasaÒÒaÑ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaÒÒaÑ, anattato anupassanto attasaÒÒaÑ, nibbindanto nandiÑ, virajjanto rÈgaÑ, nirodhento samudayaÑ, paÔinissajjanto ÈdÈnaÑ pajahatÊti evaÑ niccasaÒÒÈdipahÈnasÈdhikÈnaÑ sattannaÑ anupassanÈnaÑ ÈdhipaccaÑ. Iti imÈsu tÊsu pariÒÒÈsu sa~khÈraparicchedassa ceva paccayapariggahassa ca sÈdhitattÈ iminÈ yoginÈ ÒÈtapariÒÒÈva adhigatÈ.

Puna “YaÑ kiÒci r|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ -pa- yaÑ d|re santike vÈ, sabbaÑ r|paÑ hutvÈ abhÈvato aniccaÑ, udayabbayapaÔipÊÄitattÈ dukkhaÑ, avasavattittÈ anattÈ. YÈ kÈci vedanÈ. SaÒÒÈ. Ye keci ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 10; SaÑ 1. 265 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 96

sa~khÈrÈ. YaÑ kiÒci viÒÒÈÓaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikaÑ vÈ sukhumaÑ vÈ hÊnaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ yaÑ d|re santike vÈ, sabbaÑ viÒÒÈÓaÑ hutvÈ abhÈvato aniccaÑ, udayabbayapaÔipÊÄitattÈ dukkhaÑ, avasavattittÈ anattÈ”ti evamÈdinÈ1 nayena kalÈpasammasanaÑ karoti. IdaÑ sandhÈya vuttaÑ “tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ”ti.

EvaÑ sa~khÈre aniccadukkhÈnattavasena kalÈpasammasanaÑ katvÈ puna sa~khÈrÈnaÑ udayabbayameva passati. KathaÑ? “AvijjÈsamudayÈ r|pasamudayo, taÓhÈkamma-ÈhÈrasamudayÈ r|pasamudayo”ti2. EvaÑ r|pakkhandhassa paccayÈyattatÈdassanena r|pakkhandhassa udayaÑ passati, nibbattilakkhaÓaÑ passantopi r|pakkhandhassa udayaÑ passati. EvaÑ paÒcahÈkÈrehi r|pakkhandhassa udayaÑ passati. “AvijjÈnirodhÈ r|panirodho, taÓhÈkamma-ÈhÈranirodhÈ r|panirodho”ti2 paccayanirodhadassanena r|pakkhandhassa vayaÑ passati, vipariÓÈmalakkhaÓaÑ passantopi r|pakkhandhassa vayaÑ passatÊti, evaÑ paÒcahÈkÈrehi r|pakkhandhassa vayaÑ passati.

TathÈ “avijjÈsamudayÈ vedanÈsamudayo, taÓhÈkammaphassasamudayÈ vedanÈsamudayo”ti2 paccayÈyattatÈdassanena vedanÈkkhandhassa udayaÑ passati, nibbattilakkhaÓaÑ passantopi vedanÈkkhandhassa udayaÑ passati. “AvijjÈnirodhÈ vedanÈnirodho, taÓhÈkammaphassanirodhÈ vedanÈnirodho”ti2 paccayanirodhadassanena vedanÈkkhandhassa vayaÑ passati, vipariÓÈmalakkhaÓaÑ passantopi vedanÈkkhandhassa vayaÑ passati2. EvaÑ saÒÒÈkkhandhÈdÊsupi.

AyaÑ pana viseso–viÒÒÈÓakkhandhassa phassaÔÔhÈne “nÈmar|pasamudayÈ, nÈmar|panirodhÈ”ti yojetabbaÑ. EvaÑ ekekasmiÑ khandhe paccayasamudayavasena ca nibbattilakkhaÓavasena ca paccayanirodhavasena ca vipariÓÈmalakkhaÓavasena ca udayabbayadassanena ca dasa dasa katvÈ paÒÒÈsa lakkhaÓÈni vuttÈni. TesaÑ vasena “evampi r|passa udayo, evampi r|passa vayo”ti paccayato ceva khaÓato ca vitthÈrena manasikÈraÑ karoti.

TassevaÑ karoto “iti kira ime dhammÈ ahutvÈ sambhonti, hutvÈ paÔiventÊ”ti ÒÈÓaÑ visadaÑ hoti. “EvaÑ kira ime dhammÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 39; Khu 9. 51 piÔÔhesu. 2. Khu 9. 54 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


anuppannÈ uppajjanti, uppannÈ nirujjhantÊ”ti niccanavÈ hutvÈ sa~khÈrÈ upaÔÔhahanti. Na kevalaÒca niccana vÈ, s|riyuggamane ussÈvabindu viya udakabubbuÄo viya udake daÓÉarÈji viya Èragge sÈsapo viya vijjuppÈdo viya ca parittaÔÔhÈyino, mÈyÈmarÊcisupinÈlÈtacakkagandhabbana garapheÓakadali-Èdayo viya asÈrÈ nissÈrÈ viya hutvÈ upaÔÔhahanti. EttÈvatÈ ca puna anena “vayadhammameva uppajjati, uppannaÒca vayaÑ upetÊ”ti iminÈ ÈkÈrena sammasanapaÒÒÈya lakkhaÓÈni1 paÔivijjhitvÈ ÔhitaÑ udayabbayÈnupassanaÑ nÈma paÔhamaÑ taruÓavipassanÈÒÈÓaÑ adhigataÑ hoti. YassÈdhigamÈ “Èraddhavipassako”ti sa~khaÑ gacchati2.

Athassa Èraddhavipassakassa kulaputtassa obhÈso ÒÈÓaÑ pÊti passaddhi sukhaÑ adhimokkho paggaho upaÔÔhÈnaÑ upekkhÈ nikantÊti dasa vipassanupakkilesÈ uppajjanti. Ettha obhÈso nÈma vipassanakkhaÓe ÒÈÓassa balavattÈ lohitaÑ sannisÊdati, tena ca cittobhÈso nibbattati. TaÑ disvÈ akusalo yogÊ “maggo me patto”ti tameva obhÈsaÑ assÈdeti. ©ÈÓampi vipassanÈÒÈÓameva. TaÑ sa~khÈre sammasantassa3 suddhaÑ pasannaÑ hutvÈ pavattati. TaÑ disvÈ pubbe viya “maggo”ti assÈdeti. PÊtipi vipassanÈpÊti eva. Tassa hi tasmiÑ khaÓe paÒcavidhÈ pÊti uppajjati. PassaddhÊti vipassanÈpassaddhi. TasmiÑ samaye neva kÈyacittÈnaÑ daratho, na gÈravaÑ, na kakkhaÄatÈ, na akammaÒÒatÈ, na gelaÒÒatÈ, na va~katÈ hoti. Sukhampi vipassanÈsukhameva. Tassa kira tasmiÑ samaye sakalasarÊraÑ abhisandayamÈnaÑ atipaÓÊtaÑ sukhaÑ uppajjati.

Adhimokkho nÈma vipassanakkhaÓe pavattÈ saddhÈ. TasmiÑ hi khaÓe cittacetasikÈnaÑ ativiya pasÈdabh|tÈ balavatÊ saddhÈ uppajjati. Paggaho nÈma vipassanÈsampayuttaÑ vÊriyaÑ. TasmiÑ hi khaÓe asithilaÑ anaccÈraddhaÑ supaggahitaÑ vÊriyaÑ uppajjati. UpaÔÔhÈnanti vipassanÈsampayuttÈ sati. TasmiÑ hi khaÓe supaÔÔhitÈ sati uppajjati. UpekkhÈ duvidhÈ vipassanÈvajjanavasena. TasmiÑ hi khaÓe sabbasa~khÈragahaÓe majjhattabh|taÑ vipassanupekkhÈsa~khÈtaÑ ÒÈÓaÑ balavantaÑ hutvÈ uppajjati manodvÈrÈvajjanupekkhÈ ca. SÈ ca taÑ ______________________________________________________________ 1. SamapaÒÒÈsalakkhaÓÈni (SÊ, SyÈ, I) 2. Visuddhi 2. 266 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. Sammasantassa sammasantassa (SÊ, SyÈ, I)

KhuddakanikÈya 98

taÑ ÔhÈnaÑ Èvajjantassa s|rÈ tikhiÓÈ hutvÈ vahati. NikantÊti vipassanÈnikanti. ObhÈsÈdÊsu hi ÈlayaÑ kurumÈnÈ sukhumÈ santÈkÈrÈ nikanti uppajjati. Ettha obhÈsÈdayo kilesavatthutÈya “upakkilesÈ”ti vuttÈ na akusalattÈ. Nikanti pana upakkileso ceva kilesavatthu ca.

PaÓÉito pana bhikkhu obhÈsÈdÊsu uppannesu vikkhepaÑ agacchanto “obhÈsÈdayo dhammÈ, na maggo, upakkilesavimuttaÑ pana vÊthipaÔipannaÑ1 vipassanÈÒÈÓaÑ maggo”ti maggaÒca amaggaÒca vavatthapeti. TassevaÑ “ayaÑ maggo, ayaÑ na maggo”ti ÒatvÈ ÔhitaÑ ÒÈÓaÑ maggÈmaggaÒÈÓadassanavisuddhÊti vuccati. Ito paÔÔhÈya aÔÔhannaÑ vipassanÈÒÈÓÈnaÑ vasena sikhÈpattavipassanÈÒÈÓaÑ navamaÒca saccÈnulomikaÑ ÒÈÓanti ayaÑ paÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhi nÈma hoti. UdayabbayÈnupassanÈÒÈÓaÑ bha~gÈnupassanÈÒÈÓaÑ bhayatupaÔÔhÈnaÒÈÓaÑ ÈdinavÈnupassanÈÒÈÓaÑ nibbidÈnupassanÈÒÈÓaÑ muÒcitukamyatÈÒÈÓaÑ paÔisa~khÈnupassanÈÒÈÓaÑ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓanti imÈni aÔÔha ÒÈÓÈni nÈma. NavamaÑ saccÈnulomikaÑ ÒÈÓanti anulomassetaÑ nÈmaÑ.

TasmÈ taÑ sampÈdetukÈmena upakkilesavimuttaÑ udayabbayaÒÈÓaÑ ÈdiÑ katvÈ etesu ÒÈÓesu yogo karaÓÊyo. UdayabbayaÑ passantassa hi aniccalakkhaÓaÑ yathÈbh|taÑ upaÔÔhÈti, udayabbayapaÔipÊÄanaÑ passato dukkhalakkhaÓaÒca, “dukkhameva hi sambhoti, dukkhaÑ tiÔÔhati veti cÈ”ti2 passato anattalakkhaÓaÒca.

Ettha ca aniccaÑ aniccalakkhaÓaÑ dukkhaÑ dukkhalakkhaÓaÑ anattÈ anattalakkhaÓanti ayaÑ vibhÈgo veditabbo. Tattha aniccanti khandhapaÒcakaÑ. KasmÈ? UppÈdavayaÒÒathattabhÈvÈ, hutvÈ abhÈvato vÈ. AÒÒathattaÑ nÈma jarÈ. UppÈdavayaÒÒathattaÑ aniccalakkhaÓaÑ, hutvÈ abhÈvasa~khÈto vÈ ÈkÈravikÈro. “YadaniccaÑ, taÑ dukkhan”ti3vacanato tadeva khandhapaÒcakaÑ dukkhaÑ. KasmÈ? AbhiÒhaÑ paÔipÊÄanato. AbhiÓhaÑ paÔipÊÄanÈkÈro dukkhalakkhayaÑ. “YaÑ dukkhaÑ, tadanattÈ”ti3 vacanato tadeva khandhapaÒcakaÑ anattÈ. KasmÈ? Avasavattanato. AvasavattanÈkÈro anattalakkhaÓaÑ. ImÈni tÊÓipi lakkhaÓÈni udayabbayaÑ passantasseva ÈrammaÓÈni honti. ______________________________________________________________ 1. VipassanÈvÊthipaÔipannaÑ (SÊ, I) 2. SaÑ 1. 137; Abhi 4. 58 piÔÔhesu. 3. SaÑ 2. 19 piÔÔhe.


Punapi so r|pÈr|padhamme “evaÑ aniccÈ”ti-ÈdinÈ vipassati, tassa sa~khÈrÈ lahuÑ lahuÑ ÈpÈthaÑ Ègacchanti, tato uppÈdaÑ vÈ ÔhitaÑ vÈ pavattaÑ vÈ nimittaÑ vÈ ÈrammaÓaÑ akatvÈ tesaÑ khayavayanirodhe eva sati santiÔÔhati, idaÑ bha~gaÒÈÓaÑ nÈma. Imassa uppÈdato paÔÔhÈya ayaÑ yogÊ “yathÈ ime sa~khÈrÈ bhijjanti nirujjhanti, evaÑ atÊtepi sa~khÈragataÑ bhijji, anÈgatepi bhijjissatÊ”ti nirodhameva passanto tiÔÔhati. Tassa bha~gÈnupassanÈÒÈÓaÑ Èsevantassa bahulÊkarontassa sabbabhava yoni gatiÔhiti sattÈvÈsesu pabhedakÈ sa~khÈrÈ jalita-a~gÈrakÈsu-Èdayo viya mahÈbhayaÑ hutvÈ upaÔÔhahanti. EtaÑ bhayatupaÔÔhÈnaÒÈÓaÑ nÈma.

Tassa taÑ bhayatupaÔÔhÈnaÒÈÓaÑ Èsevantassa sabbe bhavÈdayo Èditta-a~gÈraÑ viya samussitakhaggo viya paccatthiko appaÔisaraÓÈ sÈdÊnavÈ hutvÈ upaÔÔhahanti. IdaÑ ÈdÊnavÈnupassanÈÒÈÓaÑ nÈma. Tassa evaÑ sa~khÈre ÈdÊnavato passantassa bhavÈdÊsupi sa~khÈrÈnaÑ ÈdÊnavattÈ sa~khÈresu ukkaÓÔhanÈ anabhirati uppajjati, idaÑ nibbidÈnupassanÈÒÈÓaÑ nÈma.

Sabbasa~khÈresu nibbindantassa ukkaÓÔhantassa tasmÈ sa~khÈragatÈ muÒcitukÈmatÈ nissaritukÈmatÈ hoti. IdaÑ muÒcitukamyatÈÒÈÓaÑ nÈma. Puna tasmÈ sa~khÈragatÈ muÒcituÑ pana te eva sa~khÈre paÔisa~khÈnupassanÈÒÈÓena tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ tÊraÓaÑ paÔisa~khÈnupassanÈÒÈÓaÑ nÈma.

So evaÑ tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ sa~khÈre pariggaÓhanto tesu anattalakkhaÓassa sudiÔÔhattÈ “attÈ”ti vÈ “attaniyan”ti vÈ agaÓhanto sa~khÈresu bhayaÒca nandiÒca pahÈya sa~khÈresu udÈsÊno hoti majjhatto, “ahan”ti vÈ “maman”ti vÈ na gaÓhÈti, tÊsu bhavesu upekkhako, idaÑ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓaÑ nÈma.

TaÑ panesa ce santipadaÑ nibbÈnaÑ santato passati, sabbasa~khÈrapavattaÑ vissajjetvÈ nibbÈnaninnaÑ pakkhandaÑ hoti. No ce nibbÈnaÑ santato passati, punappunaÑ “aniccan”ti vÈ “dukkhan”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ tividhÈnupassÈnÈvasena sa~khÈrÈrammaÓameva hutvÈ pavattati. EvaÑ tiÔÔhamÈnaÒca etaÑ tividhavimokkhamukhabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ tiÔÔhati. Tisso hi anupassanÈ “tÊÓi vimokkhamukhÈnÊ”ti vuccanti. EvaÑ aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittaÑ vimokkhaÑ paÔilabhati, dukkhato manasikaronto

KhuddakanikÈya 100

passaddhibahulo appaÓihitaÑ vimokkhaÑ paÔilabhati, anattato manasikaronto vedabahulo suÒÒataÑ vimokkhaÑ paÔilabhati.

Ettha ca animitto vimokkhoti animittÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto ariyamaggo. So hi animittÈya dhÈtuyÈ uppannattÈ animitto, kilesehi ca vimuttattÈ vimokkho. Eteneva nayena appaÓihitÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto appaÓihito, suÒÒatÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto suÒÒatoti veditabbo.

EvaÑ adhigatasa~khÈrupekkhassa kulaputtassa vipassanÈ sikhÈppattÈ hoti. VuÔÔhÈnagÈminivipassanÈti etadeva. Assa taÑ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓaÑ Èsevantassa tikkhatarÈ sa~khÈrupekkhÈ uppajjati. Tassa “idÈni maggo uppajjissatÊ”ti sa~khÈre “aniccÈ”ti vÈ “dukkhÈ”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ sammasitvÈ bhava~gaÑ otarati, bhava~gÈnantaraÑ sa~khÈrupekkhÈya kathitanayeneva1aniccÈdi-ÈkÈrena manasikaritvÈ uppajjati manodvÈrÈvajjanaÑ, tatheva manasikaroto paÔhamaÑ javanacittaÑ uppajjati. YaÑ parikammanti vuccati. TadanantaraÑ tadeva dutiyajavanacittaÑ uppajjati. YaÑ upacÈranti vuccati, tadanantarampi tadeva uppajjati tatiyaÑ javanacittaÑ. YaÑ anulomanti vuccati, idaÑ tesaÑ pÈÔi-ekkaÑ nÈma.

Avisesena pana tividhampetaÑ “Èsevanan”tipi “parikamman”tipi “upacÈran”tipi “anuloman”tipi vuccati. IdaÑ pana anulomaÒÈÓaÑ sa~khÈrÈrammaÓÈya vuÔÔhÈnagÈminiyÈ vipassanÈya pariyosÈnaÑ hoti, nippariyÈyena pana gotrabhuÒÈÓameva vipassanÈya pariyosÈnanti vuccati. Tato paraÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ kurumÈnaÑ puthujjanagottaÑ atikkamamÈnaÑ ariyagottaÑ okkamamÈnaÑ nibbÈnÈrammaÓe paÔhamasamannÈhÈrabh|taÑ apunarÈvaÔÔakaÑ 2gotrabhuÒÈÓaÑ uppajjati. IdaÑ pana ÒÈÓaÑ paÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhiÒca ÒÈÓadassanavisuddhiÒca na bhajati. AntarÈ abbohÈrikameva hoti. VipassanÈsote patitattÈ “paÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhÊ”ti vÈ vipassanÈ”ti vÈ sa~khaÑ gacchati. NibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ gotrabhuÒÈÓe niruddhe tena dinnasaÒÒÈya nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. Œgatanayeneva (SÊ) 2. ApunabhavattakaÑ (Ka)


diÔÔhisaÑyojanaÑ sÊlabbataparÈmÈsasaÑyojanaÑ vicikicchÈsaÑyojananti tÊÓi saÑyojanÈni viddhaÑsento sotÈpattimaggo uppajjati, tadanantaraÑ tasseva vipÈkabh|tÈni dve tÊÓi vÈ phalacittÈni uppajjanti anantaravipÈkattÈ lokuttarakusalÈnaÑ, phalapariyosÈne panassa uppannabhava~gaÑ vicchinditvÈ paccavekkhaÓatthÈya manodvÈrÈvajjanaÑ uppajjati. So hi “iminÈ vatÈhaÑ maggena Ègato”ti maggaÑ paccavekkhati. Tato “me ayaÑ ÈnisaÑso laddho”ti phalaÑ paccavekkhati. Tato “ime nÈma kilesÈ pahÊnÈ”ti pahÊnakilese paccavekkhati. Tato “ime nÈma kilesÈ avasiÔÔhÈ”ti uparimaggattayavajjhakilese paccavekkhati. AvasÈne ca “ayaÑ dhammo mayÈ paÔividdho”ti amataÑ nibbÈnaÑ paccavekkhati. Iti sotÈpannassa ariyasÈvakassa paÒca paccavekkhaÓÈni honti. TathÈ sakadÈgÈmi-anÈgÈmiphalÈvasÈne. ArahattaphalÈvasÈne avasiÔÔhakilesapaccavekkhaÓaÑ nÈma natthi. EvaÑ sabbÈnipi ek|navÊsatipaccavekkhaÓÈni honti.

EvaÑ paccavekkhitvÈ so yogÈvacaro tasmiÑ yeva Èsane nisinno vuttanayene vipassitvÈ kÈmarÈgabyÈpÈdÈnaÑ tanubhÈvaÑ karonto dutiyamaggaÑ pÈpuÓÈti, tadanantaraÑ vuttanayeneva phalaÒca. Tato vuttanayena vipassitvÈ kÈmarÈgabyÈpÈdÈnaÑ anavasesappahÈnaÑ karonto tatiyamaggaÑ pÈpuÓÈti, vuttanayena phalaÒca. Tato tasmiÑ yevÈsane vuttanayena vipassitvÈ r|parÈgÈr|parÈgamÈnuddhaccÈvijjÈnaÑ anavasesappahÈnaÑ karonto catutthamaggaÑ pÈpuÓÈti, vuttanayena phalaÒca. EttÈvatÈ cesa hoti arahÈ mahÈkhÊÓÈsavo Paccekabuddho. Iti imesu cat|su maggesu ÒÈÓaÑ ÒÈÓadassanavisuddhi nÈma.

EttÈvatÈ “sabbesu bh|tesu nidhÈya daÓÉaÑ aviheÔhayaÑ aÒÒatarampi tesan”ti etena pÈtimokkhasaÑvarÈdisÊlassa vuttattÈ sÊlavisuddhi. “Na puttamiccheyya kuto sahÈyan”ti etena paÔighÈnunayavivajjanavasena mettÈdÊnaÑ vuttattÈ cittavisuddhi. “Eko care khaggavisÈÓakappo”ti iminÈ pana nÈmar|papariggahÈdÊnaÑ vuttattÈ diÔÔhivisuddhi ka~khÈvitaraÓavisuddhi maggÈmaggaÒÈÓadassanavisuddhi paÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhi ÒÈÓadassanavisuddhÊti satta visuddhiyo vuttÈ honti. Ayamettha mukhamattanidassanaÑ, vitthÈraÑ pana

KhuddakanikÈya 102

icchantena VisuddhimaggaÑ1 oloketvÈ gahetabbaÑ. EttÈvatÈ ceso Paccekabuddho–

“CÈtuddiso appaÔigho ca hoti, SantussamÈno itarÊtarena. ParissayÈnaÑ sahitÈ achambhÊ, Eko care khaggavisÈÓakappo”ti–

pasaÑsiyÈdibhÈvaÑ ÈpajjitvÈ GandhamÈdanapabbataÑ upasobhayamÈno vihÈsinti evaÑ sabbatthaÑ.

PaÔhamagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 122. Dutiye saÑsaggajÈtassÈti jÈtasaÑsaggassa. Tattha dassanasavanakÈyasamullapanasambhogavasena paÒcavidho saÑsaggo. Tattha aÒÒamaÒÒaÑ disvÈ cakkhuviÒÒÈÓavÊthivasena uppannarÈgo dassanasaÑsaggo nÈma. Tattha SÊhaÄadÊpe KÈÄadÊghavÈpÊgÈme piÓÉÈya carantaÑ KalyÈÓavihÈravÈsiÑ daharabhikkhuÑ disvÈ paÔibaddhacittÈ kenaci upÈyena taÑ alabhitvÈ kÈlakatÈ kuÔumbiyadhÊtÈ tassÈ nivÈsanacoÄakkhaÓÉaÑ disvÈ “evar|pÈya vatthadhÈriniyÈ nÈma saddhiÑ saÑvÈsaÑ nÈlatthan”ti hadayaÑ phÈletvÈ kÈlakato, so eva ca daharo nidassanaÑ.

Parehi pana kathiyamÈnaÑ r|pÈdisampattiÑ attannÈ vÈ hasitalapitagÊtasaddaÑ sutvÈ sotaviÒÒÈÓavÊthivasena uppanno rÈgo savanasaÑsaggo nÈma. TatrÈpi GirigÈmavÈsÊkammÈradhÊtÈya paÒcahi kumÈrÊhi saddhiÑ padumassaraÑ gantvÈ nhÈyitvÈ mÈlaÑ sÊse ÈropetvÈ uccÈsaddena gÈyantiyÈ ÈkÈsena gacchanto saddaÑ sutvÈ kÈmarÈgena jhÈnÈ parihÈyitvÈ anayabyasanaÑ patto PaÒcaggaÄaleÓavÈsÊ Tissadaharo nidassanaÑ.

AÒÒamaÒÒaÑ a~gaparÈmasanena uppannarÈgo kÈyasaÑsaggo nÈma. DhammagÈyanadaharabhikkhu cettha nidassanaÑ. MahÈvihÈre kira daharabhikkhu dhammaÑ bhÈsati, tattha mahÈjane Ègate rÈjÈpi agamÈsi saddhiÑ antepurena. Tato rÈjadhÊtÈya tassa r|paÒca saddaÒca Ègamma balavarÈgo uppanno tassa ca daharassÈpi. TaÑ disvÈ rÈjÈ sallakkhetvÈ sÈÓipÈkÈrena ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 222, 233, 241, 276, 312 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 286; Khu 8. 248 piÔÔhÈdÊsu.


parikkhipÈpesi, te aÒÒamaÒÒaÑ parÈmasitvÈ Èli~giÑsu. Puna sÈÓipÈkÈraÑ apanetvÈ passantÈ dvepi kÈlakateyeva addasaÑs|ti.

AÒÒamaÒÒaÑ Èlapanasamullapane uppannarÈgo pana samullapanasaÑsaggo nÈma. BhikkhubhikkhunÊhi saddhiÑ paribhogakaraÓe uppannarÈgo sambhogasaÑsaggo nÈma. DvÊsupi ca etesu MaricavaÔÔivihÈre bhikkhu ca bhikkhunÊ ca nidassanaÑ. MaricavaÔÔimahÈvihÈramahe kira DuÔÔhagÈmaÓi abhayamahÈrÈjÈ mahÈdÈnaÑ paÔiyÈdetvÈ ubhatosaÑghaÑ parivisati. Tattha uÓhayÈguyÈ dinnÈya saÑghanavakasÈmaÓerÊ anÈdhÈrakassa sattavassikasaÑghanavakasÈmaÓerassa dantavalayaÑ1 datvÈ samullÈpaÑ akÈsi, te ubhopi upasampajjitvÈ saÔÔhivassÈ hutvÈ paratÊraÑ gatÈ aÒÒamaÒÒaÑ samullÈpena pubbasaÒÒaÑ paÔilabhitvÈ tÈvadeva jÈtasinehÈ sikkhÈpadÈni vÊtikkamitvÈ pÈrÈjikÈ ahesunti.

EvaÑ paÒcavidhe saÑsagge yena kenaci saÑsaggena jÈtasaÑsaggassa bhavanti snehÈ, purimarÈgapaccayÈ balavarÈgo uppajjati. Tato snehanvayaÑ dukkhamidaÑ pahotÊti tameva snehaÑ anugacchantaÑ sandiÔÔhikasamparÈyikasokaparidevÈdinÈnappakÈrakaÑ dukkhamidaÑ pahoti nibbattati bhavati jÈyati. Apare pana “ÈrammaÓe cittavosaggo saÑsaggo”ti bhaÓanti. Tato sneho snehadukkhanti.

EvamatthappabhedaÑ imaÑ aÉÉhagÈthaÑ vatvÈ so Paccekabuddho Èha “svÈhaÑ yamidaÑ snehanvayaÑ sokÈdidukkhaÑ pahoti, tassa dukkhassa m|laÑ khananto paccekasambodhiÑ adhigato”ti. EvaÑ vutte te amaccÈ ÈhaÑsu “amhehi dÈni bhante kiÑ kattabban”ti. Tato so Èha “tumhe vÈ aÒÒe vÈ yo imamhÈ dukkhÈ muccitukÈmo, so sabbopi ÈdÊnavaÑ snehajaÑ pekkhamÈno, eko care khaggavisÈÓakappoti. Ettha ca yaÑ taÑ “snehanvayaÑ dukkhamidaÑ pahotÊ”ti vuttaÑ, tadeva sandhÈya “ÈdÊnavaÑ snehajaÑ pekkhamÈno”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. Atha vÈ yathÈvuttena saÑsaggena saÑsaggajÈtassa bhavanti snehÈ, snehanvayaÑ dukkhamidaÑ pahoti, evaÑ yathÈbh|taÑ ÈdÊnavaÑ snehajaÑ pekkhamÈno ahaÑ adhigatoti evampi abhisambandhitvÈ catutthapÈdo pubbe vuttanayeneva udÈnavasena vuttoti veditabbo. Tato paraÑ sabbaÑ purimagÈthÈya vuttasadisamevÈti2. ______________________________________________________________ 1. ThÈlakaÑ (Ka) 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 62 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 104

Niddese anuppÈdetÊti r|pasmiÑ anubyaÒjanaÑ disvÈ allÊyati. AnubandhatÊti r|pasmiÑ snehavasena bandhati. BhavantÊti honti. JÈyantÊti uppajjanti. NibbattantÊti vattanti. PÈtubhavantÊti pÈkaÔÈ honti. Sambhavanti saÒjÈyanti abhinibbattantÊti tÊÓi upasaggena vaÉÉhitÈni. Ito paraÑ AÔÔhakavagge1 vuttanayeneva veditabbaÑ.

DutiyagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 124. Tatiye mettÈyanavasena mittÈ. SuhadabhÈvena suhajjÈ. Keci hi ekantahitakÈmatÈya mittÈva honti, na suhajjÈ. Keci gamanÈgamanaÔÔhÈnanisajjÈsamullÈpÈdÊsu hadayasukhajananena suhajjÈva honti, na mittÈ. Keci tadubhayavasena suhajjÈ ceva mittÈ ca. Te duvidhÈ honti agÈriyÈ ca anagÈriyÈ ca. Tattha agÈriyÈ tividhÈ honti upakÈrÈ samÈnasukhadukkhÈ anukampakÈti. AnagÈriyÈ visesena atthakkhÈyino. EvaÑ te cat|hi cat|hi a~gehi samannÈgatÈ honti.

YathÈha–

“Cat|hi kho gahapatiputta ÔhÈnehi upakÈro mitto suhado veditabbo. PamattaÑ rakkhati, pamattassa sÈpateyyaÑ rakkhati, bhÊtassa saraÓaÑ hoti, uppannesu kiccakaraÓÊyesu taddiguÓaÑ bhogaÑ anuppadeti2.

TathÈ–

Cat|hi kho gahapatiputta ÔhÈnehi samÈnasukhadukkho mitto suhado veditabbo. Guyhamassa Ècikkhati, guyhamassa parig|hati, ÈpadÈsu na vijahati, jÊvitaÑ pissa atthÈya pariccattaÑ hoti2.

TathÈ–

Cat|hi kho gahapatiputta ÔhÈnehi anukampako mitto suhado veditabbo. Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avaÓÓaÑ bhaÓamÈnaÑ nivÈreti, vaÓÓaÑ bhaÓamÈnaÑ pasaÑsati3.

______________________________________________________________ 1. Khu 7. 1 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ 3. 152 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 153 piÔÔhe.


TathÈ–

Cat|hi kho gahapatiputta ÔhÈnehi atthakkhÈyÊ mitto suhado veditabbo. PÈpÈ nivÈreti, kalyÈÓe niveseti, assutaÑ sÈveti, saggassa maggaÑ ÈcikkhatÊ”ti1.

Tesu idha agÈriyÈ adhippetÈ, atthato pana sabbepi yujjanti. Te mitte suhajje. AnukampamÈnoti anudayamÈno, tesaÑ sukhaÑ upasaÑharitukÈmo dukkhaÑ apaharitukÈmo.

HÈpeti atthanti diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthavasena tividhaÑ, tathÈ attatthaparattha-ubhayatthavasenÈpi tividhaÑ atthaÑ laddhavinÈsanena aladdhÈnuppÈdanenÈti dvidhÈpi hÈpeti vinÈseti. PaÔibaddhacittoti “ahaÑ imaÑ vinÈ na jÊvÈmi, eso me gati, eso me parÈyaÓan”ti evaÑ attÈnaÑ nÊce ÔhÈne Ôhapentopi paÔibaddhacitto hoti. “Ime maÑ vinÈ na jÊvanti, ahaÑ tesaÑ gati, ahaÑ tesaÑ parÈyaÓan”ti evaÑ attÈnaÑ ucce ÔhÈne Ôhapentopi paÔibaddhacitto hoti. Idha pana evaÑ paÔibaddhacitto adhippeto.

EtaÑ bhayanti etaÑ atthahÈpanabhayaÑ, attano samÈpattihÈniÑ sandhÈya bhaÓati. Santhaveti tividho santhavo taÓhÈdiÔÔhimittasanthavavasena. Tattha aÔÔhasatappabhedÈpi taÓhÈ taÓhÈsanthavo, dvÈsaÔÔhippabhedÈpi diÔÔhi diÔÔhisanthavo, paÔibaddhacittatÈya mittÈnukampanÈ mittasanthavo. So idha adhippeto. Tena hissa samÈpatti parihÊnÈ. TenÈha “etaÑ bhayaÑ santhave pekkhamÈno”ti2. SesaÑ pubbasadisamevÈti veditabbaÑ. Niddese vattabbaÑ natthi3.

TatiyagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 124. Catutthe vaÑsoti veÄu. VisÈloti vitthiÓÓo. Va-kÈro avadhÈraÓattho, evakÈro vÈ ayaÑ. Sandhivasenettha e-kÈro naÔÔho. Tassa parapadena sambandho, taÑ pacchÈ yojessÈma. YathÈti paÔibhÈge. Visattoti laggo jaÔito saÑsibbito. Puttesu dÈresu cÈti puttadhÊtubhariyÈsu. YÈ apekkhÈti yÈ taÓhÈ yo ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 153 piÔÔhe. 2. AhaÑ adhigatoti (SÊ, SyÈ) 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 64; ApadÈna-®Ôha 1. 178 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 106

sneho. VaÑsakkaÄÊrova asajjamÈnoti vaÑsakaÄÊro viya alaggamÈno. KiÑ vuttaÑ hoti? YathÈ vaÑso visÈlo visatto eva hoti, puttesu ca dÈresu ca yÈ apekkhÈ, sÈpi evaÑ tÈni vatth|ni saÑsibbitvÈ ÔhitattÈ visattÈ eva. SvÈhaÑ tÈya apekkhÈya apekkhavÈ visÈlo vaÑso viya visattoti evaÑ apekkhÈya ÈdÊnavaÑ disvÈ taÑ apekkhaÑ maggaÒÈÓena chindanto ayaÑ vaÑsakaÄÊrova r|pÈdÊsu vÈ diÔÔhÈdÊsu vÈ lÈbhÈdÊsu vÈ kÈmabhavÈdÊsu vÈ taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena asajjamÈno paccekasambodhiÑ adhigatoti. SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ. ImÈyapi niddese atirekaÑ natthi1.

CatutthagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 125. PaÒcame migoti sabbesaÑ ÈraÒÒikacatuppÈdÈnaÑ eva etaÑ adhivacanaÑ. Idha pana pasadamigo adhippeto. AraÒÒamhÊti gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒca ÔhapetvÈ avasesaÑ araÒÒaÑ, idha pana uyyÈnaÑ adhippetaÑ. tasmÈ “uyyÈnamhÊ”ti vuttaÑ hoti. YathÈti paÔibhÈge. Abaddhoti rajjubandhanÈdÊsu yena kenaci abaddho. Etena vissaÔÔhacariyaÑ dÊpeti. YenicchakaÑ gacchati gocarÈyÈti yena disÈbhÈgena gantuÑ icchati, tena gocaratthaÑ gacchati. TasmÈ tattha yattakaÑ icchati gantuÑ, tattakaÑ gacchati. YaÑ icchati khÈdituÑ, taÑ khÈdatÊti dÊpeti. ViÒÒ| naroti paÓÉitapuriso. Seritanti sacchandavuttitaÑ aparÈyattabhÈvaÑ. PekkhamÈnoti paÒÒÈcakkhunÈ olokayamÈno. Atha vÈ dhammaseritaÑ puggalaseritaÒca. LokuttaradhammÈ hi kilesavasaÑ agamanato serino tehi samannÈgatÈ puggalÈva, tesaÑ bhÈvaniddeso seritaÑ pekkhamÈnoti. KiÑ vuttaÑ hoti? Migo araÒÒamhi yathÈ abaddho, yenicchakaÑ gacchati gocarÈya. KadÈ nu kho ahampi taÓhÈbandhanaÑ chinditvÈ evaÑ gaccheyyanti iti me tumhehi ito cito ca parivÈretvÈ Ôhitehi baddhassa yenicchakaÑ gantuÑ alabhantassa tasmiÑ yenicchakagamanÈbhÈve ÈdÊnavaÑ yenicchakagamane ÈnisaÑsaÑ disvÈ anukkamena samathavipassanÈpÈrip|riÑ agamiÑ. Tato paccekabodhiÑ adhigatomhi. TasmÈ aÒÒopi viÒÒ| naro seritaÑ pekkhamÈno, eko care khaggavisÈÓakappoti2.

PaÒcamagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 67 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 73 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


126. ChaÔÔhe ayaÑ piÓÉattho–sahÈyamajjhe Ôhitassa divÈseyyasa~khÈte vÈse ca mahÈ-upaÔÔhÈnasa~khÈte ÔhÈne ca uyyÈnagamanasa~khÈte gamane ca janapadacÈrikasa~khÈtÈya cÈrikÈya ca “idaÑ me suÓa, idaÑ me dehÊ”ti-ÈdinÈ nayena tathÈ tathÈ ÈmantanÈ hoti, tasmÈ ahaÑ tattha tattha nibbijjhitvÈ yÈyaÑ ariyajanasevitÈ anekÈnisaÑsÈ ekantasukhÈ, evaÑ santepi lobhÈbhibh|tehi sabbakÈpurisehi anabhijjhitÈ apatthitÈ pabbajjÈ, taÑ anabhijjhitaÑ paresaÑ avasavattanena bhabbapuggalavaseneva1 ca seritaÑ pekkhamÈno vipassanaÑ ÈrabhitvÈ anukkamena paccekasambodhiÑ adhigatoti. SesaÑ vuttanayameva2.

ChaÔÔhagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 127. Sattame khiÉÉÈti kÊÄanÈ. SÈ duvidhÈ hoti kÈyikÈ ca vÈcasikÈ ca. Tattha kÈyikÈ nÈma hatthÊhipi kÊÄanti, assehipi rathehipi dhan|hipi thar|hipÊti evamÈdi. VÈcasikÈ nÈma gÊtaÑ silokabhaÓanaÑ mukhabherikanti evamÈdi. RatÊti paÒcakÈmaguÓarati. Vipulanti yÈva aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca ÔhÈnena sakalattabhÈvabyÈpakaÑ. SesaÑ pÈkaÔameva. AnusandhiyojanÈpi cettha saÑsaggagÈthÈya vuttanayeneva veditabbÈ3.

SattamagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 128. AÔÔhame cÈtuddisoti cat|su disÈsu yathÈsukhavihÈrÊ, “ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharatÊ”ti-ÈdinÈ4 vÈ nayena brahmavihÈrabhÈvanÈpharitÈ catasso disÈ assa santÊtipi cÈtuddiso. TÈsu disÈsu katthaci satte vÈ sa~khÈre vÈ bhayena na paÔihaÒÒatÊti appaÔigho. SantussamÈnoti dvÈdasavidhassa santosassa vasena santussako. ItarÊtarenÈti uccÈvacena paccayena. ParissayÈnaÑ sahitÈ achambhÊti ettha parissayanti5 kÈyacittÈni, parihÈpenti vÈ tesaÑ sampattiÑ, tÈni vÈ paÔicca sayantÊti parissayÈ, bÈhirÈnaÑ sÊhabyagghÈdÊnaÑ abbhantarÈnaÒca kÈmacchandÈdÊnaÑ kÈyacittupaddavÈnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. Te parissaye adhivÈsanakhantiyÈ ca vÊriyÈdÊhi ca dhammehi sahatÊti parissayÈnaÑ sahitÈ. ______________________________________________________________ 1. Dhammapuggalavaseneva (SÊ) 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 75 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 76 piÔÔhepi passitabbaÑ. 4. DÊ 1. 234; DÊ 3. 187; AÑ 1. 443; Abhi 2. 284; Khu 8. 248 piÔÔhÈdÊsu. 5. Parisahanti (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 108

ThaddhabhÈvakarabhayÈbhÈvena achambhÊ. KiÑ vuttaÑ hoti? YathÈ te cattÈro samaÓÈ, evaÑ itarÊtarena paccayena santussamÈno ettha paÔipattipadaÔÔhÈne santose Ôhito cat|su disÈsu mettÈdibhÈvanÈya cÈtuddiso, sattasa~khÈresu paÔihananakarabhayÈbhÈvena appaÔigho ca hoti. So cÈtuddisattÈ vuttappakÈrÈnaÑ parissayÈnaÑ sahitÈ, appaÔighattÈ achambhÊ ca hotÊti etaÑ paÔipattiguÓaÑ disvÈ yoniso paÔipajjitvÈ paccekasambodhiÑ adhigatomhÊti.

Atha vÈ te samaÓÈ viya santussamÈno itarÊtarena vuttanayeneva cÈtuddiso hotÊti ÒatvÈ evaÑ cÈtuddisabhÈvaÑ patthayanto yoniso paÔipajjitvÈ adhigatomhi. TasmÈ aÒÒopi ÊdisaÑ ÔhÈnaÑ patthayamÈno cÈtuddisatÈya parissayÈnaÑ sahitÈ appaÔighatÈya ca achambhÊ hutvÈ eko care khaggavisÈÓakappoti1.

Niddese mettÈti atthato tÈva mijjatÊti mettÈ, sinehatÊti attho. Mitte vÈ bhavÈ, mittassa vÈ esÈ pavattÊtipi mettÈ. MettÈsahagatenÈti mettÈya samannÈgatena. CetasÈti cittena. EkaÑ disanti ekissÈ disÈya paÔhamapariggahitaÑ sattaÑ upÈdÈya ekaÑ disaÑ pariyÈpannasattapharaÓavasena vuttaÑ. PharitvÈti phusitvÈ ÈrammaÓaÑ katvÈ. ViharatÊti brahmavihÈrÈdhiÔÔhitaÑ iriyÈpathavihÈraÑ pavatteti. TathÈ dutiyanti yathÈ puratthimÈdÊsu disÈsu yaÑ kiÒci ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tatheva tadanantaraÑ dutiyaÑ tatiyaÑ catutthaÒcÈti attho.

Iti uddhanti eteneva ca nayena uparimaÑ disanti vuttaÑ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaÑ disampi evameva. Tattha ca adhoti heÔÔhÈ. Tiriyanti anudisÈ. EvaÑ sabbadisÈsu assamaÓÉale assamiva mettÈsahagataÑ cittaÑ sÈretipi paccÈsÈretipÊti. EttÈvatÈ ekametaÑ disaÑ pariggahetvÈ odhiso mettÈpharaÓaÑ dassitaÑ. SabbadhÊti-Èdi pana anodhiso dassanatthaÑ vuttaÑ. Tattha sabbadhÊti sabbattha. SabbattatÈyÈti sabbesu hÊnamajjhima-ukkaÔÔhamittasapattamajjhattÈdippabhedesu attatÈya, “ayaÑ parasatto”ti vibhÈgaÑ akatvÈ attasamatÈyÈti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 77 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


Atha vÈ sabbattatÈyÈti sabbena cittabhÈvena, Êsakampi bahi avikkhipamÈnoti vuttaÑ hoti. SabbÈvantanti sabbasattavantaÑ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaÑ. VipulenÈti evamÈdipariyÈyadassanato panettha puna “mettÈsahagatenÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ vÈ ettha odhiso pharaÓe viya puna tathÈ-saddo iti-saddo vÈ na vutto, tasmÈ puna “mettÈsahagatena cetasÈ”ti vuttaÑ. Nigamanavasena vÈ etaÑ vuttaÑ. VipulenÈti ettha ca pharaÓavasena vipulatÈ daÔÔhabbÈ. Bh|mivasena pana taÑ mahaggataÑ. PaguÓavasena appamÈÓasattÈrammaÓavasena ca appamÈÓaÑ. ByÈpÈdapaccatthikappahÈnena averaÑ. DomanassappahÈnena abyÈpajjaÑ. Niddukkhanti vuttaÑ hoti1. KaruÓÈ heÔÔhÈ vuttatthÈyeva. Modanti tÈya taÑsama~gino, sayaÑ vÈ modati, modanamattameva vÈ sÈti muditÈ. “AverÈ hont|”ti-ÈdibyÈpÈdappahÈnena majjhattabhÈv|pagamanena ca upekkhatÊti upekkhÈ.

LakkhaÓÈdito panettha hitÈkÈrappavattilakkhaÓÈ mettÈ, hit|pasaÑhararasÈ, ÈghÈtavinayapaccupaÔÔhÈnÈ, sattÈnaÑ manÈpabhÈvadassanapadaÔÔhÈnÈ. ByÈpÈd|pasamo etissÈ sampatti, sinehasambhavo vipatti. DukkhÈpanayanÈkÈrappavattilakkhaÓÈ karuÓÈ, paradukkhÈsahanarasÈ, avihiÑsÈpaccupaÔÔhÈnÈ, dukkhÈbhibh|tÈnaÑ anÈthabhÈvadassanapadaÔÔhÈnÈ. VihiÑs|pasamo tassÈ sampatti, sokasambhavo vipatti. PamodalakkhaÓÈ muditÈ, anissÈyanarasÈ, arativighÈtapaccupaÔÔhÈnÈ, sattÈnaÑ sampattidassanapadaÔÔhÈnÈ. Arativ|pasamo tassÈ sampatti, pahÈnasambhavo vipatti. Sattesu majjhattÈkÈrappavattilakkhaÓÈ upekkhÈ, sattesu samabhÈvadassanarasÈ, paÔighÈnunayav|pasamapaccupaÔÔhÈnÈ, “kammassakÈ sattÈ, te kassa ruciyÈ sukhitÈ vÈ bhavissanti, dukkhato vÈ muccissanti, pattasampattito vÈ na parihÈyissantÊ”ti evaÑ pavattakammassakatÈdassanapadaÔÔhÈnÈ. PaÔighÈnunayav|pasamo tassÈ sampatti, gehassitÈya aÒÒÈÓupekkhÈya sambhavo vipatti2.

Tattha santuÔÔho hotÊti paccayasantosavasena santuÔÔho hoti. ItarÊtarena civarenÈti na th|lasukhumal|khapaÓÊtathirajiÓÓÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 310; Abhi-®Ôha 2. 361 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi-®Ôha 1. 273 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 110

yena kenaci cÊvarena, atha kho yathÈladdhÈnaÑ itarÊtarena yena kenaci santuÔÔho hotÊti attho. CÊvarasmiÑ hi tayo santosÈ–yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantosoti. PiÓÉapÈtÈdÊsupi eseva nayo. Iti ime tayo santose sandhÈya “santuÔÔho hoti itarÊtarena cÊvarena. YathÈladdhÈdÊsu yena kenaci cÊvarena santuÔÔho hotÊ”ti vuttaÑ.

Ettha ca cÊvaraÑ jÈnitabbaÑ, cÊvarakhettaÑ jÈnitabbaÑ, paÑsuk|laÑ jÈnitabbaÑ, cÊvarasantoso jÈnitabbo, cÊvarapaÔisaÑyuttÈni dhuta~gÈni jÈnitabbÈni. Tattha cÊvaraÑ jÈnitabbanti khomÈdÊni cha cÊvarÈni duk|lÈdÊni cha anulomacÊvarÈnipi jÈnitabbÈni. ImÈni dvÈdasa kappiyacÊvarÈni. KusacÊraÑ vÈkacÊraÑ phalakacÊraÑ kesakambalaÑ vÈÄakambalaÑ potthako cammaÑ ul|kapakkhaÑ rukkhadussaÑ latÈdussaÑ erakadussaÑ kadalidussaÑ veÄudussanti evamÈdÊni pana akappiyacÊvarÈni.

CÊvarakhettanti “saÑghato vÈ gaÓato vÈ ÒÈtito vÈ mittato vÈ attano vÈ dhanena paÑsuk|laÑ vÈ”ti evaÑ uppajjanato cha khettÈni, aÔÔhannaÒca mÈtikÈnaÑ vasena aÔÔha khettÈni jÈnitabbÈni.

PaÑsuk|lanti sosÈnikaÑ pÈpaÓikaÑ rathiyaÑ sa~kÈrak|ÔaÑ sotthiyaÑ sinÈnaÑ titthaÑ gatapaccÈgataÑ aggiÉaÉÉhaÑ gokhÈyitaÑ upacikÈkhÈyikaÑ und|rakhÈyitaÑ antacchinnaÑ dasacchinnaÑ dhajÈhaÔaÑ th|paÑ samaÓacÊvaraÑ sÈmuddiyaÑ ÈbhisekiyaÑ panthikaÑ vÈtÈhaÔaÑ iddhimayaÑ devadattiyanti tevÊsati paÑsuk|lÈni veditabbÈni. Ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharaÓaÑ. GatapaccÈgatanti matakasarÊraÑ pÈrupitvÈ susÈnaÑ netvÈ ÈnÊtacÊvaraÑ. DhajÈhaÔanti dhajaÑ ussÈpetvÈ tato ÈnÊtaÑ. Th|panti vammike p|jitacÊvaraÑ. SÈmuddiyanti samuddavÊcÊhi thalaÑ pÈpitaÑ. Panthikanti panthaÑ gacchantehi corabhayena pÈsÈÓehi koÔÔetvÈ pÈrutacÊvaraÑ. Iddhimayanti ehibhikkhucÊvaraÑ. SesaÑ pÈkaÔameva.

CÊvarasantosoti vÊsati cÊvarasantosÈ–cÊvare vitakkasantoso gamanasantoso pariyesanasantoso paÔilÈbhasantoso mattapaÔiggahaÓasantoso loluppavivajjanasantoso


yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantoso udakasantoso dhovanasantoso karaÓasantoso parimÈÓasantoso suttasantoso sibbanasantoso rajanasantoso kappasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso visajjanasantosoti. Tattha sÈdakabhikkhuno temÈsaÑ nibandhavÈsaÑ vasitvÈ ekamÈsamattaÑ vitakkituÑ vaÔÔati. So hi pavÈretvÈ cÊvaramÈse cÊvaraÑ karoti. PaÑsuk|liko addhamÈseneva karoti. IdaÑ mÈsaddhamÈsamattaÑ vitakkanaÑ vitakkasantoso. CÊvaratthÈya gacchantassa pana “kattha labhissÈmÊ”ti acintetvÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva gamanaÑ gamanasantoso nÈma. Pariyesantassa pana yena vÈ tena vÈ saddhiÑ apariyesitvÈ lajjiÑ pesalabhikkhuÑ gahetvÈ pariyesanaÑ pariyesanasantoso nÈma. EvaÑ pariyesantassa ÈhariyamÈnaÑ cÊvaraÑ d|ratova disvÈ “etaÑ manÈpaÑ bhavissati, etaÑ amanÈpan”ti evaÑ avitakketvÈ th|lasukhumÈdÊsu yathÈladdheneva santussanaÑ paÔilÈbhasantoso nÈma. EvaÑ laddhaÑ gaÓhantassÈpi “ettakaÑ dupaÔÔassa bhavissati, ettakaÑ ekapaÔÔassÈ”ti attano pahonakamatteneva santussanaÑ mattapaÔiggahaÓasantoso nÈma. CÊvaraÑ pariyesantassa pana “asukassa gharadvÈre manÈpaÑ labhissÈmÊ”ti acintetvÈ dvÈrapaÔipÈÔiyÈ caraÓaÑ loluppavivajjanasantoso nÈma.

L|khapaÓÊtesu yena kenaci yÈpetuÑ sakko ntassa yathÈladdheneva yÈpanaÑ yathÈlÈbhasantoso nÈma. Attano thÈmaÑ jÈnitvÈ yena yÈpetuÑ sakkoti, tena yÈpanaÑ yathÈbalasantoso nÈma. ManÈpaÑ aÒÒassa datvÈ attanÈ yena kenaci yÈpanaÑ yathÈsÈruppasantoso nÈma. “Kattha udakaÑ manÈpaÑ, kattha amanÈpan”ti avicÈretvÈ yena kenaci dhovanupagena udakena dhovanaÑ udakasantoso nÈma. TathÈ paÓÉumattikagerukap|tipaÓÓarasakiliÔÔhÈni pana udakÈni vajjetuÑ vaÔÔati. Dhovantassa pana muggarÈdÊhi apaharitvÈ hatthehi madditvÈ dhovanaÑ. Dhovanasantoso nÈma. TathÈ asujjhantaÑ paÓÓÈni pakkhipitvÈ tÈpita-udakenÈpi dhovituÑ vaÔÔati. EvaÑ dhovitvÈ karontassa “idaÑ th|laÑ, idaÑ sukhuman”ti akopetvÈ pahonakanÊhÈreneva karaÓaÑ karaÓasantoso nÈma. TimaÓÉalapaÔicchÈdanamattasseva karaÓaÑ

KhuddakanikÈya 112

parimÈÓasantoso nÈma. CÊvarakaraÓatthÈya pana “manÈpaÑ suttaÑ pariyesissÈmÊ”ti avicÈretvÈ rathikÈdÊsu vÈ devaÔÔhÈne vÈ ÈharitvÈ pÈdam|le vÈ ÔhapitaÑ yaÑ kiÒcideva suttaÑ gahetvÈ karaÓaÑ suttasantoso nÈma.

KusibandhanakÈle pana a~gulimatte sattavÈre na vijjhitabbaÑ. EvaÑ karontassa hi yo bhikkhu sahÈyo na hoti, tassa vattabhedopi natthi. Tiva~gulamatte pana sattavÈre vijjhitabbaÑ. EvaÑ karontassa maggapaÔipannenÈpi sahÈyena bhavitabbaÑ. Yo na hoti, tassa vattabhedo. AyaÑ sibbanasantoso nÈma. Rajantena pana kÈÄakacchakÈdÊni pariyesantena na rajitabbaÑ, somavakkalÈdÊsu yaÑ labhati, tena rajitabbaÑ. Alabhantena pana manussehi araÒÒe vÈkaÑ gahetvÈ chaÉÉitarajanaÑ vÈ bhikkh|hi pacitvÈ chaÉÉitakasaÔaÑ vÈ gahetvÈ rajitabbaÑ. AyaÑ rajanasantoso nÈma. NÊlakaddamakÈÄasÈmesu yaÑ kiÒci gahetvÈ hatthipiÔÔhe nisinnassa paÒÒÈyamÈnakappakaraÓaÑ kappasantoso nÈma.

HirikopÊnapaÔicchÈdanamattavasena paribhuÒjaÑ paribhogasantoso nÈma. DussaÑ pana labhitvÈ suttaÑ vÈ s|ciÑ vÈ kÈrakaÑ vÈ alabhantena ÔhapetuÑ vaÔÔati, labhantena na vaÔÔati. Katampi ce antevÈsikÈdÊnaÑ dÈtukÈmo hoti, te ca asannihitÈ, yÈva ÈgamanÈ ÔhapetuÑ vaÔÔati, Ègatamattesu tesu dÈtabbaÑ. DÈtuÑ asakkontena adhiÔÔhÈtabbaÑ. AÒÒasmiÑ cÊvare sati paccattharaÓampi adhiÔÔhÈtuÑ vaÔÔati. AnadhiÔÔhitameva hi sannidhi hoti. AdhiÔÔhitaÑ na hotÊti MahÈsÊvatthero Èha. AyaÑ sannidhiparivajjanasantoso nÈma. Vissajjentena pana mukhaÑ oloketvÈ na dÈtabbaÑ, sÈraÓÊyadhamme ÔhatvÈva vissajjetabbanti ayaÑ vissajjanasantoso nÈma.

CÊvarapaÔisaÑyuttÈni dhuta~gÈni nÈma paÑsuk|lika~gaÒceva tecÊvarika~gaÒca. Iti cÊvarasantosamahÈ-ariyavaÑsaÑ p|rayamÈno paccekasambuddho imÈni dve dhuta~gÈni gopeti, imÈni gopento cÊvarasantosamahÈ-ariyavaÑsavasena santuÔÔho hoti.

VaÓÓavÈdÊti eko santuÔÔho hoti, santosassa vaÓÓaÑ katheti. Eko na santuÔÔho hoti, santosassa vaÓÓaÑ


katheti. Eko neva santuÔÔho hoti, na santosassa vaÓÓaÑ katheti. Eko santuÔÔho ca hoti, santosassa ca vaÓÓaÑ katheti. TathÈr|po so paccekasambuddho taÑ dassetuÑ “itarÊtaracÊvarasantuÔÔhiyÈ ca vaÓÓavÈdÊ”ti vuttaÑ.

Anesananti d|teyyapahiÓagamanÈnuyogappabhedaÑ nÈnappakÈraÑ anesanaÑ. Appatir|panti ayuttaÑ. AladdhÈ cÈti alabhitvÈ. YathÈ ekacco “kathaÑ nu kho cÊvaraÑ labhissÈmÊ”ti puÒÒavantehi bhikkh|hi saddhiÑ ekato hutvÈ kohaÒÒaÑ karonto uttasati paritassati, paccekasambuddho evaÑ aladdhÈ ca cÊvaraÑ na paritassati. LaddhÈ cÈti dhammena samena labhitvÈ. Adhigatoti vigatalobhagiddho. Amucchitoti adhimattataÓhÈya mucchanaÑ anÈpanno. AnajjhÈpannoti taÓhÈya anotthaÔo apariyonaddho. ŒdÊnavadassÈvÊti anesanÈpattiyaÒca gadhitaparibhoge ca ÈdÊnavaÑ passamÈno. NissaraÓapaÒÒoti “yÈvadeva sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti1 vuttaÑ nissaraÓameva pajÈnanto.

ItarÊtaracÊvarasantuÔÔhiyÈti yena kenaci cÊvarena santuÔÔhiyÈ. NevattÈnukkaÑsetÊti yathÈ panidhekacco “ahaÑ paÑsuk|liko, mayÈ upasampadamÈÄeyeva paÑsuk|lika~gaÑ gahitaÑ, ko mayÈ sadiso atthÊ”ti attukkaÑsanaÑ karoti. EvaÑ so attukkaÑsanaÑ na karoti. Na paraÑ vambhetÊti “ime panaÒÒe bhikkh| na paÑsuk|likÈti vÈ paÑsuk|likamattampi etesaÑ natthÊ”ti vÈ evaÑ paraÑ na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo tasmiÑ cÊvarasantose vaÓÓavÈdÊ. TÈsu vÈ dakkho cheko byatto. Analasoti sÈtaccakiriyÈya Èlasiyavirahito. SampajÈno patissatoti sampajÈnapaÒÒÈya ceva satiyÈ ca yutto. AriyavaÑse Ôhitoti ariyavaÑse patiÔÔhito.

ItarÊtarena piÓÉapÈtenÈti yena kenaci piÓÉapÈtena. Etthapi piÓÉapÈto jÈnitabbo, piÓÉapÈtakhettaÑ jÈnitabbaÑ, piÓÉapÈtasantoso jÈnitabbo, piÓÉapÈtapaÔisaÑyuttaÑ dhuta~gaÑ jÈnitabbaÑ. Tatha piÓÉapÈtoti odano kummÈso sattu maccho maÑsaÑ khÊraÑ dadhi sappi navanÊtaÑ telaÑ madhu phÈÓitaÑ yÈgu khÈdanÊyaÑ sÈyanÊyaÑ lehanÊyanti soÄasa piÓÉapÈtÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 13; AÑ 2. 341; Khu 8. 397 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 114

PiÓÉapÈtakhettanti saÑghabhattaÑ uddesabhattaÑ nimantanaÑ salÈkabhattaÑ pakkhikaÑ uposathakaÑ pÈÔipadikaÑ ÈgantukabhattaÑ gamikabhattaÑ gilÈnabhattaÑ gilÈnupaÔÔhÈkabhattaÑ dhurabhattaÑ kuÔibhattaÑ vÈrabhattaÑ vihÈrabhattanti pannarasa piÓÉapÈtakhettÈni.

PiÓÉapÈtasantosoti piÓÉapÈte vitakkasantoso gamanasantoso pariyesanasantoso paÔilÈbhasantoso paÔiggahaÓasantoso mattapaÔiggahaÓasantoso loluppavivajjanasantoso yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantoso upakÈrasantoso parimÈÓasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso vissajjanasantosoti pannarasa santosÈ. Tattha sÈdako bhikkhu mukhaÑ dhovitvÈ vitakketvÈ. PiÓÉapÈtikena pana gaÓena saddhiÑ caratÈ sÈyaÑ theruppaÔÔhÈnakÈle “sve kattha piÓÉÈya carissÈmÈ”ti “asukagÈme bhante”ti ettakaÑ cintetvÈ tato paÔÔhÈya na vitakketabbaÑ. EkacÈrikena vitakkamÈÄake ÔhatvÈ vitakketabbaÑ. Tato paÔÔhÈya vitakkento pana ariyavaÑsÈ cuto hoti paribÈhiro. AyaÑ vitakkasantoso nÈma. PiÓÉÈya pavisantena pana “kuhiÑ labhissÈmÊ”ti acintetvÈ kammaÔÔhÈnasÊsena gantabbaÑ. AyaÑ gamanasantoso nÈma. Pariyesantena yaÑ vÈ taÑ vÈ aggahetvÈ lajjiÑ pesalameva gahetvÈ pariyesitabbaÑ. AyaÑ pariyesanasantoso nÈma. D|ratova ÈhariyamÈnaÑ disvÈ “etaÑ manÈpaÑ, etaÑ amanÈpan”ti cittaÑ na uppÈdetabbaÑ. AyaÑ paÔilÈbhasantoso nÈma. “IdaÑ manÈpaÑ gaÓhissÈmi, idaÑ amanÈpaÑ na gaÓhissÈmÊ”ti acintetvÈ yaÑ kiÒci yÈpanamattaÑ gahetabbameva. AyaÑ paÔiggahaÓasantoso nÈma.

Ettha pana deyyadhammo bahu, dÈyako appaÑ dÈtukÈmo, appaÑ gahetabbaÑ. Deyyadhammo bahu, dÈyakopi bahudÈtukÈmo, pamÈÓeneva gahetabbaÑ. Deyyadhammopi na bahu, dÈyakopi appaÑ dÈtukÈmo, appaÑ gahetabbaÑ. Deyyadhammo na bahu, dÈyako pana bahudÈtukÈmo, pamÈÓena gahetabbaÑ. PaÔiggahaÓasmiÑ hi mattaÑ ajÈnanto manussÈnaÑ pasÈdaÑ makkheti, saddhÈdeyyaÑ vinipÈteti, sÈsanaÑ na karoti. VijÈtamÈtuyÈpissa cittaÑ gahetuÑ na sakkoti. Iti mattaÑ jÈnitvÈva paÔiggahetabbanti ayaÑ mattapaÔiggahaÓasantoso nÈma. AÉÉhakulÈniyeva agantvÈ


dvÈrapaÔipÈÔiyÈ gantabbaÑ. AyaÑ loluppavivajjanasantoso nÈma. YathÈ lÈbhasantosÈdayo cÊvare vuttanayÈ eva.

PiÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ “samaÓadhammaÑ anupÈlessÈmÊ”ti evaÑ upakÈraÑ ÒatvÈ paribhuÒjanaÑ upakÈrasantoso nÈma. PattaÑ p|retvÈ ÈnÊtaÑ na paÔiggahetabbaÑ. Anupasampanne sati tena gÈhÈpetabbaÑ, asati ÈharÈpetvÈ paÔiggahaÓaparimÈÓamattaÑ gahetabbaÑ. AyaÑ parimÈÓasantoso nÈma. JighacchÈya paÔivinodanaÑ “na idamettha nissaraÓan”ti evaÑ paribhuÒjanaÑ paribhogasantoso nÈma. NidahitvÈ na paribhuÒjitabbaÑ. AyaÑ sannidhiparivajjanasantoso nÈma. MukhaÑ anoloketvÈ sÈraÓÊyadhamme Ôhitena vissajjetabbaÑ. AyaÑ vissajjanasantoso nÈma.

PiÓÉapÈtapaÔisaÑyuttÈni pana paÒca dhuta~gÈni PiÓÉapÈtika~gaÑ SapadÈnacÈrika~gaÑ EkÈsanika~gaÑ PattapiÓÉika~gaÑ KhalupacchÈbhattika~ganti. Iti piÓÉapÈtasantosamahÈ-ariyavaÑsaÑ p|rayamÈno paccekasambuddho imÈni paÒca dhuta~gÈni gopeti, imÈni gopento piÓÉapÈtasantosamahÈ-ariyavaÑsavasena santuÔÔho hoti. VaÓÓavÈdÊti-Èdini vuttanayeneva veditabbÈni.

SenÈsanÈnÊti idha senÈsanaÑ jÈnitabbaÑ, senÈsanakhettaÑ jÈnitabbaÑ, senÈsanasantoso jÈnitabbo, senÈsanapaÔisaÑyuttadhuta~gaÑ jÈnitabbaÑ. Tattha senÈsananti maÒco pÊÔhaÑ bhisi bimbohanaÑ vihÈro aÉÉhayogo pÈsÈdo hammiyaÑ guhÈ leÓaÑ aÔÔo mÈÄo veÄugumbo rukkham|laÑ yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamantÊti imÈni pannarasa senÈsanÈni.

SenÈsanakhettanti saÑghato vÈ gaÓato vÈ ÒÈtito vÈ mittato vÈ attano vÈ dhanena paÑsuk|laÑ vÈti cha khettÈni.

SenÈsanasantosoti senÈsane vitakkasantosÈdayo pannarasa santosÈ. Te piÓÉapÈte vuttanayeneva veditabbÈ. SenÈsanapaÔisaÑyuttÈni pana paÒca dhuta~gÈni ŒraÒÒika~gaÑ Rukkham|lika~gaÑ AbbhokÈsika~gaÑ SosÈnika~gaÑ YathÈsanthatika~ganti. Iti senÈsanasantosaÑ mahÈ-ariyavaÑsaÑ p|rayamÈno paccekasambuddho imÈni paÒca dhuta~gÈni gopeti, imÈni gopento senÈsanasantosamahÈ-ariyavaÑsavasena santuÔÔho hoti.

KhuddakanikÈya 116

Iti ÈyasmÈ DhammasenÈpati SÈriputtatthero pathaviÑ pattharamÈno viya sÈgarakucchiÑ p|rayamÈno viya ÈkÈsaÑ vitthÈrayamÈno viya ca paÔhamaÑ cÊvarasantosaÑ ariyavaÑsaÑ kathetvÈ candaÑ uÔÔhÈpento viya s|riyaÑ ulla~ghento viya ca dutiyapiÓÉapÈtasantosaÑ kathetvÈ SineruÑ ukkhipento viya tatiyaÑ senÈsanasantosaÑ ariyavaÑsaÑ kathetvÈ idÈni gilÈnapaccayasantosaÑ ariyavaÑsaÑ kathetuÑ “santuÔÔho hoti itarÊtarena gilÈnapaccaya bhesajja parikkhÈrenÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ piÓÉapÈtagatikameva. Tattha yathÈlÈbhayathÈbalayathÈsÈruppasantoseneva santussitabbaÑ. BhÈvanÈrÈma-ariyavaÑso pana idha anÈgato, nesajjika~gaÑ bhÈvanÈrÈma-ariyavaÑsaÑ bhajati1. Vuttampi cetaÑ–

“PaÒca senÈsane vuttÈ, paÒca ÈhÈranissitÈ. Eko vÊriyasaÑyutto, dve ca cÊvaranissitÈ”ti2.

PorÈÓe aggaÒÒe ariyavaÑse Ôhitoti ettha porÈÓeti na adhunuppattike. AggaÒÒeti aggeti jÈnitabbe. AriyavaÑseti ariyÈnaÑ vaÑse. YathÈ hi khattiyavaÑso brÈhmaÓavaÑso vessavaÑso suddavaÑso samaÓavaÑso kulavaÑso rÈjavaÑso, evamayampi aÔÔhamo ariyavaÑso, ariyatanti ariyapaveÓi nÈma hoti. So kho panÈyaÑ vaÑso imesaÑ vaÑsÈnaÑ m|lagandhÈdÊnaÑ kÈlÈnusÈrigandhÈdayo viya aggamakkhÈyati. Ke pana te ariyÈ, yesaÑ eso vaÑsoti? AriyÈ vuccanti BuddhÈ ca PaccekabuddhÈ ca TathÈgatasÈvakÈ ca, etesaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso. Ito pubbe hi satasahassakappÈdhikÈnaÑ catunnaÑ asa~khyeyyÈnaÑ matthake TaÓha~karo Medha~karo SaraÓa~karo DÊpa~karoti cattÈro BuddhÈ uppannÈ, te ariyÈ, tesaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso. TesaÑ BuddhÈnaÑ parinibbÈnato aparabhÈge asa~khyeyyaÑ atikkamitvÈ KoÓÉaÒÒo nÈma Buddho uppanno -pa-. ImasmiÑ kappe Kakusandho KoÓÈgamano Kassapo amhÈkaÑ BhagavÈ Gotamoti cattÈro BuddhÈ uppannÈ, tesaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso. Api ca atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasÈvakÈnaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso, tasmiÑ ariyavaÑse3. ®hitoti patiÔÔhito. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ.

AÔÔhamagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 3. 191; AÑ-®Ôha 2. 277 piÔÔhesu. 2. DÊ-®Ôha 3. 199; AÑ-®Ôha 2. 284 piÔÔhesu. 3. AÑ-®Ôha 2. 276-7 piÔÔhesupi.


129. Navame ayaÑ yojanÈ–dussa~gahÈ pabbajitÈpi eke, ye asantosÈbhibh|tÈ, tathÈvidhÈ eva ca atho gahaÔÔhÈ gharamÈvasantÈ. EtamahaÑ dussa~gahabhÈvaÑ jigucchanto vipassanaÑ ÈrabhitvÈ paccekabodhiÑ adhigatomhÊti. SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ1.

Niddese anassavÈti vacanaÑ assavanakÈ. AvacanakarÈti dubbacÈ. PaÔilomavuttinoti paccanÊkaÑ2 kathanasÊlÈ, paÔimallÈ hutvÈ pavattantÊti attho. AÒÒeneva mukhaÑ karontÊti ovÈdadÈyake disvÈ mukhaÑ parivattetvÈ aÒÒaÑ disÈbhÈgaÑ olokenti. AbyÈvaÔo hutvÈti avÈvaÔo hutvÈ. Anapekkho hutvÈti anallÊno hutvÈ.

NavamagÈthÈniddesavaÓÓanÈ. 130. Dasame oropayitvÈti apanetvÈ. GihibyaÒjanÈnÊti kesamassu-odÈtavatthÈla~kÈramÈlÈgandhavilepana-itthiputtadÈsidÈsÈdÊni. EtÈni gihibhÈvaÑ byaÒjayanti, tasmÈ “gihibyaÒjanÈnÊ”ti vuccanti. SaÒchinnapattoti patitapatto. ChetvÈnÈti maggaÒÈÓena chinditvÈ. VÊroti maggavÊriyasamannÈgato. GihibandhanÈnÊti kÈmabandhanÈni. KÈmÈ hi gihÊnaÑ bandhanÈni. AyaÑ tÈva padattho.

AyaÑ pana adhippÈyo–“aho vatÈhampi oropayitvÈ gihibyaÒjanÈni saÒchinnapatto yathÈ koviÄÈro bhaveyyan”ti evaÑ hi cintayamÈno vipassanaÑ ÈrabhitvÈ paccekabodhiÑ adhigatomhÊti 3. SesaÑ purimanayeneva jÈnitabbaÑ.

Niddese sÈrÈsanaÒcÈti sÈraÑ ÈsanaÑ. ChinnÈnÊti gaÄitÈni. ChaÒchinnÈnÊti nipaÓÓÈni. PatitÈnÊti vaÓÔato muttÈni. ParipatitÈnÊti bh|miyaÑ patitÈni.

DasamagÈthÈniddesavaÓÓanÈ.

PaÔhamavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 92 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. PaÔilomakathaÑ (Ka) 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 80 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 118

2. DutiyavaggavaÓÓanÈ

131-2. Dutiyavaggassa paÔhamadvaye nipakanti pakatinipuÓaÑ paÓÉitaÑ kasiÓaparikammÈdÊsu kusalaÑ. SÈdhuvihÈrinti appanÈvihÈrena vÈ upacÈrena vÈ samannÈgataÑ. DhÊranti dhitisampannaÑ. Tattha nipakattena dhitisampadÈ vuttÈ. Idha pana dhitisampannamevÈti attho. Dhiti nÈma asithilaparakkamatÈ, “kÈmaÑ taco ca nhÈru cÈ”ti1 evaÑ pavattavÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. Api ca dhikkatapÈpotipi dhÊro. RÈjÈva raÔÔhaÑ vijitaÑ pahÈyÈti yathÈ paÔirÈjÈ “vijitaÑ raÔÔhaÑ anatthÈvahan”ti ÒatvÈ rajjaÑ pahÈya eko carati evaÑ bÈlasahÈyaÑ pahÈya eko care. Atha vÈ rÈjÈva raÔÔhanti yathÈ Sutasomo rÈjÈ VijitaÑ raÔÔhaÑ pahÈya eko cari, yathÈ ca MahÈjanako evaÑ ekova careti ayampi etassattho. SesaÑ vuttÈnusÈrena sakkÈ jÈnitunti na vitthÈritaÑ 2. Niddese vattabbaÑ natthi.

PaÔhamadvayaÑ. 133. TatiyagÈthÈ padatthato uttÈnÈ eva. KevalaÒca pana sahÈyasampadanti ettha asekkhehi sÊlÈdikkhandhehi sampannÈ sahÈyÈ eva “sahÈyasampadÈ”ti veditabbÈ. AyaÑ panettha yojanÈ–yÈ ayaÑ vuttÈ sahÈyasampadÈ, taÑ sahÈyasampadaÑ addhÈ pasaÑsÈma, ekaÑseneva thomemÈti vuttaÑ hoti. KathaÑ? SeÔÔhÈ samÈsevitabbÈ sahÈyÈti. KasmÈ? Attano sÊlÈdÊhi seÔÔhe sevamÈnassa sÊlÈdayo dhammÈ anuppannÈ uppajjanti, uppannÈ vuddhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ pÈpuÓanti. Same sevamÈnassa aÒÒamaÒÒasamadhÈraÓena kukkuccavinodanena ca laddhÈ na parihÈyanti. Ete pana sahÈyake seÔÔhe ca same ca aladdhÈ kuhanÈdimicchÈjÊvaÑ vajjetvÈ dhammena samena uppannaÑ bhojanaÑ bhuÒjanto tattha ca paÔighÈnunayaÑ anuppÈdento anavajjabhojÊ hutvÈ atthakÈmo kulaputto eko care khaggavisÈÓakappo. Ahampi hi evaÑ caranto imaÑ sampattiÑ adhigatomhÊti3. Niddeso vuttanayo eva.

TatiyaÑ.

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 146; AÑ 1. 52; Khu 7. 379 piÔÔhÈdÊsu. 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 83 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 84 piÔÔhepi passitabbaÑ.


134. Catutthe disvÈti oloketvÈ. SuvaÓÓassÈti kaÒcanassa “valayÈnÊ”ti pÈÔhaseso. SÈvasesapÈÔho hi ayaÑ attho. PabhassarÈnÊti pabhÈsanasÊlÈni, jutimantÈnÊti vuttaÑ hoti. SesaÑ uttÈnapadatthameva. AyaÑ pana yojanÈ–disvÈ bhujasmiÑ suvaÓÓassa valayÈni “gaÓavÈse sati saÑghaÔÔanÈ, ekavÈse sati aghaÔÔanÈ”ti evaÑ cintento vipassanaÑ ÈrabhitvÈ paccekabodhiÑ adhigatomhÊti. SesaÑ vuttanayamevÈti1. N|purÈnÊti valayÈni. “NiyurÈ”ti keci vadanti. GhaÔÔentÊti aÒÒamaÒÒaÑ hananti.

CatutthaÑ. 135. PaÒcamagÈthÈ padatthato uttÈnÈ eva. AyaÑ pana ettha adhippÈyo–yvÈyaÑ2 etena dutÊyena kumÈrena sÊtuÓhÈdÊni nivedentena sahavÈsena taÑ saÒÒÈpentassa mama vÈcÈbhilÈpo, tasmiÑ sinehavasena abhisajjanÈ vÈ jÈtÈ. Sace ahaÑ imaÑ na pariccajÈmi, tato Èyatimpi tatheva hessati. YathÈ idÈni, evaÑ dutÊyena saha mamassa, vÈcÈbhilÈpo abhisajjÈnÈ vÈ. Ubhayampi cetaÑ antarÈyakaraÑ visesodhigamassÈti etaÑ bhayaÑ ÈyatiÑ pekkhamÈno taÑ chaÉÉhetvÈ yoniso paÔipajjitvÈ paccekabodhiÑ adhigatomhÊti3. SesaÑ vuttanayameva.

PaÒcamaÑ. 136. ChaÔÔhe kÈmÈti dve kÈmÈ vatthukÈmÈ ca kilesakÈmÈ ca. Tattha vatthukÈmÈ manÈpiyÈ r|pÈdayo dhammÈ, kilesakÈmÈ chandÈdayo sabbepi rÈgappabhedÈ. Idha pana vatthukÈmÈ adhippetÈ, R|pÈdi-anekappakÈrena citrÈ. LokassÈdavasena madhurÈ. BÈlaputhujjanÈnaÑ manaÑ ramentÊti manoramÈ. Vir|par|penÈti vir|pena r|pena, anekavidhena sabhÈvenÈti vuttaÑ hoti. Te hi r|pÈdivasena citrÈ, r|pÈdÊsupi nÊlÈdivasena vividhar|pÈ. EvaÑ tena vir|par|pena tathÈ tathÈ assÈdaÑ dassetvÈ mathenti cittaÑ, pabbajjÈya abhirumituÑ na dentÊti. Sesamettha pÈkaÔameva. Nigamanampi dvÊhi tÊhi vÈ padehi yojetvÈ purimagÈthÈsu vuttanayena veditabbaÑ4. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 85 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SvÈyaÑ (SyÈ, Ka) 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 87 piÔÔhe passitabbaÑ. 4. SuttanipÈta-®Ôha 1. 88 piÔÔhepi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 120

KÈmaguÓÈti kÈmayitabbaÔÔhena kÈmÈ. BandhanaÔÔhena guÓÈ. “AnujÈnÈmi bhikkhave ahatÈnaÑ vatthÈnaÑ diguÓaÑ sa~ghÈÔin”ti1 ettha paÔalaÔÔho guÓaÔÔho. “Accenti kÈlÈ tarayanti rattiyo, vayoguÓÈ anupubbaÑ jahantÊ”ti2 ettha rÈsaÔÔho guÓaÔÔho. “SataguÓÈ dakkhiÓÈ pÈÔika~khitabbÈ”ti3

ettha ÈnisaÑsaÔÔho guÓaÔÔho. “AntaÑ antaguÓaÑ4, kayirÈ mÈlÈguÓe bah|”ti5 ettha bandhanaÔÔho guÓaÔÔho. IdhÈpi eseva adhippeto, tena vuttaÑ “bandhanaÔÔhena guÓÈ”ti. CakkhuviÒÒeyyÈti cakkhuviÒÒÈÓena passitabbÈ. EtenupÈyena sotaviÒÒeyyÈdÊsupi attho veditabbo. IÔÔhÈti pariyiÔÔhÈ vÈ hontu, mÈ vÈ, iÔÔhÈrammaÓabh|tÈti attho. KantÈti kÈmanÊyÈ. ManÈpÈti manavaÉÉhanakÈ. Piyar|pÈti piyajÈtikÈ. KÈm|pasaÑhitÈti ÈrammaÓaÑ katvÈ uppajjamÈnena kÈmena upasaÑhitÈ. RajanÊyÈti rajjaniyÈ, rÈguppattikÈraÓabh|tÈti attho.

Yadi muddÈyÈti-ÈdÊsu muddÈti a~gulipabbesu saÒÒaÑ ÔhapetvÈ hatthamuddÈ. GaÓanÈti acchiddagaÓanÈ. Sa~khÈnanti piÓÉagaÓanÈ. YÈya khettaÑ oloketvÈ “idha ettakÈ vÊhÊ bhavissanti”, rukkhaÑ oloketvÈ “idha ettakÈni phalÈni bhavissanti”, ÈkÈsaÑ oloketvÈ “ime ÈkÈse sakuÓÈ ettakÈ nÈma bhavissantÊ”ti jÈnanti. KasÊti kasikammaÑ. VaÓijjÈti ja~gha6 vaÓijja thalavaÓijjÈdivaÓippatho. Gorakkhanti attano vÈ paresaÑ vÈ gÈvo rakkhitvÈ paÒcagorasavikkayena jÊvanakammaÑ. Issattho vuccati ÈvudhaÑ gahetvÈ upaÔÔhÈnakammaÑ. RÈjaporisanti vinÈ Èvudhena rÈjakammaÑ katvÈ rÈgupaÔÔhÈnaÑ. SippaÒÒataranti gahitÈvasesahatthi-assasippÈdi.

SÊtassa purakkhatoti lakkhaÑ viya sarassa sÊtassa purato Ôhito, sÊtena bÈdhiyamÈnoti attho. UÓhepi eseva nayo. �aÑsÈdÊsu ÉaÑsÈti pi~galamakkhikÈ. MakÈsÈti sabbamakkhikÈ. SarÊsapÈti ye keci saritvÈ gacchanti. RissamÈnoti pÊÄiyamÈno ruppamÈno ghaÔÔiyamÈno7. MÊyamÈnoti maramÈno. AyaÑ bhikkhaveti bhikkhave ayaÑ muddÈdÊhi jÊvikakappanaÑ Ègamma sÊtÈdipaccayo ÈbÈdho. KÈmÈnaÑ ÈdÊnavoti ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 304 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 3 piÔÔhe. 3. Ma 3. 298 piÔÔhe. 4. DÊ 2. 233; Ma 1. 72; Khu 1. 2 piÔÔhÈdÊsu. 5. Khu 1. 21 piÔÔhe Dhammapade. 6. Jala... (SÊ) 7. DiyamÈnoti ruppamÈno, ghaÔiyamÈno(Ka)


kÈmesu upaddavo, upasaggoti attho. SandiÔÔhikoti paccakkho sÈmaÑ. Passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharÈsi. KÈmahet|ti-ÈdÊsu paccayaÔÔhena kÈmÈ assa het|ti kÈmahetu. M|laÔÔhena kÈmÈ nidÈnamassÈti kÈmanidÈno. Li~gavipallÈsena pana”kÈmanidÈnan”ti vutto. KÈraÓaÔÔhena kÈmÈ adhikaraÓaÑ assÈti kÈmÈdhikaraÓo. Li~gavipallÈseneva pana “kÈmÈdhikaraÓan”ti vutto. KÈmÈnameva het|ti idaÑ niyamavacanaÑ kÈmapaccayÈ uppajjatiyevÈti attho.

UÔÔhahatoti ÈjÊvasamuÔÔhÈpakavÊriyena uÔÔhahantassa. GhaÔatoti taÑ vÊriyaÑ pubbenÈparaÑ ghaÔentassa. VÈyamatoti vÈyÈmaÑ parakkamaÑ payogaÑ karontassa. NÈbhinipphajjantÊti na nipphajjanti, hatthaÑ nÈbhiruhanti. SocatÊti citte uppannabalavasokena socati. KilamatÊti kÈye uppannadukkhena kilamati. ParidevatÊti vÈcÈya paridevati. UrattÈÄinti uraÑ tÈÄetvÈ. KandatÊti rodati. SammohaÑ ÈpajjatÊti visaÒÒÊ viya samm|Äho hoti. Moghanti tucchaÑ. Aphaloti nipphalo.

ŒrakkhÈdhikaraÓanti ÈrakkhakÈraÓÈ. Kinti meti kena nu kho me upÈyena. Yampi meti yampi mayhaÑ kasikammÈdÊni katvÈ uppÈditaÑ dhanaÑ ahosi. Tampi no natthÊti tampi amhÈkaÑ idÈni natthi.

Puna ca paraÑ bhikkhave kÈmahet|ti-ÈdinÈpi kÈraÓaÑ dassetvÈva ÈdÊnavaÑ dÊpeti. Tattha kÈmahet|ti kÈmapaccayÈ rÈjÈnopi rÈj|ti vivadantÊti attho. KÈmanidÈnanti bhÈvanapuÑsakaÑ, kÈme nidÈnaÑ katvÈ vivadantÊti attho. KÈmÈdhikaraÓantipi bhÈvanapuÑsakameva, kÈme adhikaraÓaÑ katvÈ vivadantÊti attho. KÈmÈnameva het|ti gÈmanigamasenÈpati-purohitaÔÔhÈnantarÈdÊnaÑ kÈmÈnaÑyeva hetu vivadantÊti attho. UpakkamantÊti paharanti.

Asicammanti asiÑ ceva kheÔakaphalakÈdÊni ca.

DhanukalÈpaÑ sannayhitvÈti dhanuÑ gahetvÈ sarakalÈpaÑ sannayhitvÈ. Ubhatoby|Ähanti ubhatorÈsibh|taÑ. PakkhandantÊti pavisanti. Us|s|ti kaÓÉesu. Vijjotalantes|ti parivattamÈnesu. Te tatthÈti te tasmiÑ sa~gÈme.

KhuddakanikÈya 122

AddÈvalepanÈ upakÈriyoti cettha manussÈ pÈkÈrapÈdaÑ assakhurasaÓÔhÈnena iÔÔhakÈhi cinitvÈ upari sudhÈya limpanti. EvaÑ katapÈkÈrapÈdÈ “upakÈriyo”ti vuccanti. TÈ tintena kalalena sittÈ addÈvalepanÈ nÈma honti. PakkhandantÊti tÈsaÑ heÔÔhÈ tikhiÓa-ayas|larukkhas|lÈdÊhi vijjhiyamÈnÈ pÈkÈrassa picchillabhÈvena ÈrohituÑ asakkontÈpi upadhÈvantiyeva. ChakaÓakÈyÈti kuthitagomayena. AbhivaggenÈti satadantena1. TaÑ aÔÔhadantÈkÈrena katvÈ “nagaradvÈraÑ bhinditvÈ pavisissÈmÈ”ti Ègate uparidvÈre ÔhitÈ tassa bandhanayottÈni chinditvÈ tena abhivaggena omaddanti.

Sandhimpi chindantÊti gharasandhimpi. Nillopanti gÈme paharitvÈ mahÈvilopaÑ karonti. EkÈgÈrikanti paÓÓÈsamattÈpi saÔÔhimattÈpi parivÈretvÈ jÊvaggÈhaÑ gahetvÈ dhanaÑ ÈharÈpenti. Paripanthepi tiÔÔhantÊti panthad|hanakammaÑ karonti. AÉÉhadaÓÉakehÊti muggarehi2. SesaÑ vuttatthameva.

ChaÔÔhaÑ. 137. Sattame etÊti Êti, ÈgantukÈnaÑ akusalabhÈgiyÈnaÑ byasanahet|naÑ etaÑ adhivacanaÑ. TasmÈ kÈmaguÓÈpi ete anekabyasanÈvahaÔÔhena daÄhasannipÈtaÔÔhena ca Êti. GaÓÉopi asuciÑ paggharati, uddhumÈtaparipakkaparibhinno hoti. TasmÈ ete kilesÈ asucipaggharaÓato uppÈdajarÈbha~gehi uddhumÈtaparipakkaparibhinnabhÈvato ca gaÓÉo. UpaddavatÊti upaddavo, anatthaÑ janento abhibhavati ajjhottharatÊti attho, rÈgagaÓÉÈdÊnametaÑ3 adhivacanaÑ. TasmÈ kÈmaguÓÈpete aviditanibbÈnatthÈvahahetutÈya sabbupaddavavatthutÈya ca upaddavo. YasmÈ panete kilesÈturabhÈvaÑ janentÈ sÊlasa~khÈtamÈrogyaÑ loluppaÑ vÈ uppÈdentÈ pÈkatikameva ÈrogyaÑ vilumpanti, tasmÈ iminÈ ÈrogyavilumpanaÔÔhena rogo. AbbhantaramanupaviÔÔhaÔÔhena pana antotudanaÔÔhena dunnÊharaÓÊyaÔÔhena ca sallaÑ. DiÔÔhadhammikasamparÈyikabhayÈvahanato bhayaÑ. Metanti etaÑ. Sesamettha pÈkaÔameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbaÑ4. ______________________________________________________________ 1. Sattadantena... (SÊ, SyÈ, I) 2. Ma-®Ôha 1. 360; piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. RÈjadaÓÉÈdÊnametaÑ (Ka) 4. SuttanipÈta-®Ôha 1. 89, 90 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


KÈmarÈgarattÈyanti kÈmarÈgena ratto ayaÑ. ChandarÈgavinibaddhoti chandarÈgena snehena baddho. DiÔÔhadhammikÈpi gabbhÈti imasmiÑ attabhÈve vattamÈnasaÄÈyatanagabbhÈ. SamparÈyikÈpi gabbhÈti paralokepi saÄÈyatanagabbhÈ. Na parimuccatÊti parimuccituÑ na sakkoti. OtiÓÓo sÈtar|penÈti madhurasabhÈvena rÈgena otiÓÓo ogÈhito. Palipathanti kÈmakalalamaggaÑ. Dugganti duggamaÑ.

SattamaÑ. 138. AÔÔhame sÊtaÑ dubbidhaÑ abbhantaradhÈtukkhobhapaccayaÒca bÈhiradhÈtukkhobhapaccayaÒca. TathÈ uÓhaÑ. Tattha ÉaÑsÈti pi~galamakkhikÈ. SarÊsapeti ye keci dÊghajÈtikÈ saritvÈ gacchanti. SesaÑ pÈkaÔameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbaÑ.

AÔÔhamaÑ. 139. NavamagÈthÈ padatthato pÈkaÔÈ eva. AyaÑ panettha adhippÈyayojanÈ–sÈ ca kho yuttivasena, na anussavavasena. YathÈ ayaÑ hatthÊ manussa kantesu sÊlesu dantattÈ adantabh|miÑ nÈgacchatÊti vÈ, sarÊramahantatÈya vÈ nÈgo. EvaÑ kudÈssu nÈmÈhampi ariyakantesu sÊlesu dantattÈ adantabh|miÑ nÈgamanena, ÈguÑ akaraÓena, puna itthattaÑ anÈgamanena ca guÓasarÊramahantatÈya vÈ nÈgo bhaveyyaÑ. YathÈ cesa y|thÈni vivajjayitvÈ ekacariyasukhena yathÈbhirantaÑ vihare araÒÒe, eko care khaggavisÈÓakappo, kudÈssu nÈmÈhampi evaÑ gaÓaÑ vivajjayitvÈ ekattÈbhiratisukhena1 jhÈnasukhena yathÈbhirantaÑ araÒÒe attano yathÈ yathÈ sukhaÑ, tathÈ tathÈ yattakaÑ vÈ icchÈmi, tattakaÑ araÒÒe nivÈsaÑ eko care khaggavisÈÓakappo eko careyyanti attho. YathÈ cesa susaÓÔhitakkhandhamahantatÈya saÒjÈtakkhandho, kudÈssu nÈmÈhampi evaÑ asekkhasÊlakkhandhamahantatÈya saÒjÈtakkhandho bhaveyyaÑ. YathÈ cesa padumasadisagattatÈya vÈ, padumakule uppannatÈya vÈ padumÊ, kudÈssu nÈmÈhampi evaÑ padumasadisabojjha~gamahantatÈya vÈ, ariyajÈtipadume uppannatÈya vÈ padumÊ bhaveyyaÑ. YathÈ cesa thÈmabalajavÈdÊhi uÄÈro, kudÈssu nÈmÈhampi evaÑ parisuddhakÈyasamÈcÈratÈdÊhi ______________________________________________________________ 1. EkantÈbhiratisukhena... (SÊ)

KhuddakanikÈya 124

sÊlasamÈdhinibbedhikapaÒÒÈdÊhi vÈ uÄÈro bhaveyyanti evaÑ cintento vipassanaÑ ÈrabhitvÈ paccekabodhiÑ adhigatomhÊti1.

NavamaÑ. 140. Dasame aÔÔhÈna’tanti aÔÔhÈnaÑ taÑ, akÈraÓaÑ tanti vuttaÑ hoti. AnunÈsikassa lopo kato “ariyasaccÈna dassanan”ti-ÈdÊsu2 viya. Sa~gaÓikÈratassÈti gaÓÈbhiratassa. Yanti kÈraÓavacanametaÑ “yaÑ hirÊyati hirÊyitabbenÈ”ti-ÈdÊsu3 viya. Phassayeti adhigacche. SÈmayikaÑ vimuttinti lokiyasamÈpattiÑ. SÈ hi appitappitasamaye eva paccanÊkehi vimuccanato “sÈmayikÈ vimuttÊ”ti vuccati. TaÑ sÈmayikaÑ vimuttiÑ. AÔÔhÈnaÑ taÑ, na taÑ kÈraÓaÑ vijjati sa~gaÓikÈratassa, yena kÈraÓena phassaye iti etaÑ Èdiccabandhussa Paccekabuddhassa vaco nisamma sa~gaÓikÈratiÑ pahÈya yoniso paÔipajjanto adhigatomhÊ”ti Èha. SesaÑ vuttanayameva4.

Niddese nekkhammasukhanti pabbajjÈsukhaÑ. Pavivekasukhanti kÈyacitta-upadhiviveke sukhaÑ. Upasamasukhanti kilesupasamaÑ phalasamÈpattisukhaÑ. Sambodhisukhanti maggasukhaÑ. NikÈmalÈbhÊti attano rucivasena yathÈkÈmalÈbhÊ. AkicchalÈbhÊti adukkhalÈbhÊ. AkasiralÈbhÊti vipulalÈbhÊ. AsÈyikanti lokuttaraÑ. Akuppanti kuppavirahitaÑ acalitaÑ lokuttaramaggaÑ.

DasamaÑ.

DutiyavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. TatiyavaggavaÓÓanÈ

141. Tatiyavaggassa paÔhame diÔÔhÊvis|kÈnÊti dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatÈni. TÈni hi maggasammÈdiÔÔhiyÈ vis|kaÔÔhena vijjhanaÔÔhena vilomaÔÔhena ca vis|kÈni. EvaÑ diÔÔhiyÈ vis|kÈnÊti diÔÔhivis|kÈni, diÔÔhiyo eva vÈ vis|kÈni diÔÔhivis|kÈni. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 92 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. Khu 1. 4, 319 piÔÔhesu. 3. Abhi 1. 22 piÔÔhe. 4. SuttanipÈta-®Ôha 94; ApÈdÈna-®Ôha 1. 200 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


UpÈtivattoti dassanamaggena atikkanto. Patto niyÈmanti avinipÈtadhammatÈya sambodhiparÈyanatÈya ca niyatabhÈvaÑ adhigato, sammattaniyÈmasa~khÈtaÑ vÈ paÔhamamagganti. EttÈvatÈ paÔhamamaggakiccanipphatti ca tassa paÔilÈbho ca vutto. IdÈni paÔiladdhamaggoti iminÈ sesamaggapaÔilÈbhaÑ dasseti. UppannaÒÈÓomhÊti uppannapaccekabodhiÒÈÓo amhi. Etena phalaÑ dasseti. AnaÒÒaneyyoti aÒÒehi “idaÑ saccaÑ idaÑ saccan”ti nanetabbo. Etena sayambhutaÑ dÊpeti. Patte vÈ paccekabodhiÒÈÓe aÒÒaneyyatÈya abhÈvÈ sayaÑvasitaÑ. SamathavipassanÈya vÈ1 diÔÔhivis|kÈni upÈtivatto, Èdimaggena patto niyÈmaÑ, sesehi paÔiladdhamaggo, phalaÒÈÓena uppannaÒÈÓo, taÑ sabbaÑ attanÈva adhigatoti anaÒÒaneyyo. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ2.

Na paraneyyoti na aÒÒehi netabbo. Na parappattiyoti paccakkhadhammattÈ na aÒÒehi saddahÈpetabbo. Na parappaccayoti na assa paro paccayo, na parassa saddhÈya vattatÊti na parappaccayo. Na parapaÔibaddhag|ti na aÒÒesaÑ paÔibaddhaÒÈÓagamano.

PaÔhamaÑ. 142. Dutiye nillolupoti Èlolupo. Yo hi rasataÓhÈbhibh|to hoti, so bhusaÑ luppati punappunaÒca luppati, tena “lolupo”ti vuccati. TasmÈ esa taÑ paÔikkhipanto Èha “nillolupo”ti. Nikkuhoti ettha kiÒcÈpi yassa tividhakuhanavatthu natthi, so “nikkuho”ti vuccati, imissÈ pana gÈthÈya manuÒÒabhojanÈdÊsu vimhayamanÈpajjanato nikkuhoti ayamadhippÈyo. NippipÈsoti ettha pÈtumicchÈ pipÈsÈ, tassÈ abhÈvena nippipÈso, sÈdurasalobhena bhottukamyatÈvirahitoti attho. Nimmakkhoti ettha paraguÓavinÈsanalakkhaÓo makkho, tassa abhÈvena nimmakkho. Attano gahaÔÔhakÈle s|dassa3 guÓamakkhanÈbhÈvaÑ sandhÈya Èha. NiddhantakasÈvamohoti ettha rÈgÈdayo tayo kÈyaduccaritÈdÊni ca tÊÓÊti cha dhammÈ ______________________________________________________________ 1. VipassanÈya vÈ (SÊ) 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 95; ApadÈna-®Ôha 1. 203 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 3. Parassa... (Ka)

KhuddakanikÈya 126

yathÈsambhavaÑ appasannaÔÔhena sakabhÈvaÑ vijahÈpetvÈ parabhÈvaÑ gaÓhÈpanaÔÔhena kasaÔaÔÔhena ca “kasÈvÈ”ti veditabbÈ. YathÈha–

“Tattha katame tayo kasÈvÈ? RÈgakasÈvo dosakasÈvo mohakasÈvo, ime tayo kasÈvÈ. Tattha katame aparepi tayo kasÈvÈ? KÈyakasÈvo vacÊkasÈvo manokasÈvo”ti1.

Tesu mohaÑ ÔhapetvÈ paÒcannaÑ kasÈvÈnaÑ tesaÒca sabbesaÑ m|labh|tassa mohassa ca niddhantattÈ niddhantakasÈvamoho, tiÓÓaÑ eva vÈ kÈyavacÊmanokasÈvÈnaÑ mohassa ca niddhantattÈ niddhantakasÈvamoho. Itaresu nillolupatÈdÊhi rÈgakasÈvakassa, nimmakkhatÈya dosakasÈvassa niddhantabhÈvo siddho eva. NirÈsasoti nittaÓho. Sabbaloketi sakalaloke, tÊsu bhavesu dvÈdasasu vÈ Èyatanesu bhavavibhavataÓhÈvirahito hutvÈti attho. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. Atha vÈ tayopi pÈde vatvÈ 2eko careti eko carituÑ sakkuÓeyyÈti evampi ettha sambandho kÈtabbo3.

DutiyaÑ. 143. Tatiye ayaÑ sa~khepattho–yvÈyaÑ dasavatthukÈya pÈpadiÔÔhiyÈ samannÈgatattÈ pÈpo. Paresampi anatthaÑ dassetÊti anatthadassÊ. KÈyaduccaritÈdimhi ca visame niviÔÔho. TaÑ atthakÈmo kulaputto pÈpaÑ sahÈyaÑ parivajjayetha, anatthadassiÑ visame niviÔÔhaÑ. SayaÑ na seveti attano vasena taÑ na seveyya. Yadi pana paravaso hoti, kiÑ sakkÈ kÈtunti vuttaÑ hoti. Pasutanti pasaÔaÑ, diÔÔhivasena tattha tattha lagganti attho. Pamattanti kÈmaguÓesu vossaÔÔhacittaÑ, kusalabhÈvanÈrahitaÑ vÈ. TaÑ evar|paÑ na seve na bhaje na payirupÈse, aÒÒadatthu eko care khaggavisÈÓakappoti.

Niddese sayaÑ na seveyyÈti sÈmaÑ na upasa~kameyya. SÈmaÑ na seveyyÈti cittenapi na upasa~kameyya. Na seveyyÈti na bhajeyya. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 383 piÔÔhe. 2. VÈretvÈ (SÊ), vÈre vatvÈ (SyÈ, Ka) 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 96, 97 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


Na niseveyyÈti samÊpampi na gaccheyya. Na saÑseveyyÈti d|re bhaveyya. Na parisaÑseveyyÈti paÔikkameyya.

TatiyaÑ.

144. Catutthe ayaÑ sa~khepattho–bahussutanti duvidho bahussuto tÊsu piÔakesu atthato nikhilo1 pariyattibahussuto ca maggaphalavijjÈbhiÒÒÈnaÑ paÔividdhattÈ paÔivedhabahussuto ca. ŒgatÈgamo dhammadharo. UÄÈrehi pana kÈyavacÊmanokammehi samannÈgato uÄÈro. YuttapaÔibhÈno ca muttapaÔibhÈno ca yuttamuttapaÔibhÈno ca paÔibhÈnavÈ. PariyattiparipucchÈdhigamavasena vÈ tidhÈ paÔibhÈnavÈ veditabbo. Yassa hi pariyatti paÔibhÈti, so pariyattipaÔibhÈnavÈ. Yassa atthaÒca ÒÈyaÒca lakkhaÓaÒca ÔhÈnÈÔÔhÈnaÒca paripucchantassa paripucchÈ paÔibhÈti, so paripucchÈpaÔibhÈnavÈ. Yena maggÈdayo paÔividdhÈ honti, so adhigamapaÔibhÈnavÈ. TaÑ evar|paÑ bahussutaÑ dhammadharaÑ bhajetha, mittaÑ uÄÈraÑ paÔibhÈnavantaÑ. Tato tassÈnubhÈvena attatthaparattha-ubhayatthabhedato vÈ diÔÔhadhammikasamparÈyika-paramatthabhedato vÈ anekappakÈrÈni aÒÒÈya atthÈni, tato “ahosiÑ nu kho ahaÑ atÊtamaddhÈnan”ti-ÈdÊsu2 ka~khÈÔÔhÈnesu vineyya ka~khaÑ vicikicchaÑ vinetvÈ vinÈsetvÈ evaÑ katasabbakicco eko care khaggavisÈÓakappoti3.

CatutthaÑ.

145. PaÒcame khiÉÉÈ ca rati ca pubbe vuttÈva. KÈmasukhanti vatthukÈmasukhaÑ. VatthukÈmÈpi hi sukhassa visayÈdibhÈvena sukhanti vuccanti. YathÈha “atthi r|paÑ sukhaÑ sukhÈnupatitan”ti4. EvametaÑ khiÉÉaÑ ratiÑ kÈmasukhaÒca imasmiÑ okÈsaloke anala~karitvÈ alanti akatvÈ “etaÑ tappakan”ti vÈ “sÈrabh|tan”ti vÈ evaÑ aggahetvÈ. AnapekkhamÈnoti tena anala~karaÓena anapekkhanasÊlo apihÈluko nittaÓho. Vibh|saÔÔhÈnÈvirato saccavÈdÊ eko careti. Tattha vibh|sÈ duvidhÈ agÈrikavibh|sÈ ca anagÈrikavibh|sÈ ca. Tattha agÈrikavibh|sÈ ______________________________________________________________ 1. Niccalo (SÊ, Ka) 2. Ma 1. 10; SaÑ 1. 265; Khu 7. 329 piÔÔhesu. 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 99 piÔÔhepi passitabbaÑ. 4. SaÑ 2. 57, 58 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 128

sÈkaÔaveÔhanamÈlÈgandhÈdi, anagÈrikavibh|sÈ ca pattamaÓÉanÈdi. Vibh|sÈ eva vibh|saÔÔhÈnaÑ, tasmÈ vibh|saÔÔhÈnÈ tividhÈyapi viratiyÈ virato. Avitathavacanato saccavÈdÊti evamattho daÔÔhabbo1.

PaÒcamaÑ. 146. ChaÔÔhe dhanÈnÊti muttÈ maÓi veÄuriya sa~kha silÈ pavÈÄa rajatajÈtar|pÈdÊni ratanÈni. DhaÒÒÈnÊti sÈli vÊhi yava godhuma ka~ku varaka kudr|sakappabhedÈni satta sesÈparaÓÓÈni ca. BandhavÈnÊti ÒÈtibandhu gottabandhu mittabandhu sippabanduvasena catubbidhabandhave. YathodhikÈnÊti2 sakasaka-odhivasena ÔhitÈniyeva. SesaÑ vuttanayamevÈti3.

ChaÔÔhaÑ. 147. Sattame sa~go esoti attano upabhogaÑ niddisati. So hi sajjanti tattha pÈÓino kaddame paviÔÔho hatthÊ viyÈti sa~go. Parittamettha sokhyanti ettha paÒcakÈmaguÓ|pabhogakÈle viparÊtasaÒÒÈya uppÈdetabbato kÈmÈvacaradhammapariyÈpannato vÈ lÈmakaÔÔhena sokhyaÑ parittaÑ, vijjuppabhÈya obhÈsitanaccadassanasukhaÑ viya ittaraÑ, tÈvakÈlikanti vuttaÑ hoti. AppassÈdo dukkhamettha bhiyyoti ettha ca yvÈyaÑ “yaÑ kho bhikkhave ime paÒca kÈmaguÓe paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ kÈmÈnaÑ assÈdo”ti4 vutto, so yamidaÑ “ko ca bhikkhave kÈmÈnaÑ ÈdÊnavo, idha bhikkhave kulaputto yena sippaÔÔhÈnena jÊvikaÑ kappeti yadi muddÈya yadi gaÓanÈyÈ”ti evamÈdinÈ4 nayenettha dukkhaÑ vuttaÑ, taÑ upanidhÈya appodakabindumatto hoti, atha kho dukkhameva bhiyyo bahu, cat|su samuddesu udakasadiso hoti. Tena vuttaÑ “appassÈdo dukkhamettha bhiyyo”ti. GaÄo esoti assÈdaÑ dassetvÈ ÈkaÉÉhanavasena baÄiso viya eso, yadidaÑ paÒca kÈmaguÓÈ. Iti ÒatvÈ matimÈti evaÑ ÒatvÈ buddhimÈ paÓÉito puriso sabbampetaÑ pahÈya eko care khaggavisÈÓakappoti5.

SattamaÑ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 100 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SakodhikÈnÊti (SÊ, SyÈ) 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 111 piÔÔhepi passitabbaÑ. 4. Ma 1. 120 piÔÔhe. 5. SuttanipÈta-®Ôha 1. 102 piÔÔhepi passitabbaÑ.


148. AÔÔhamagÈthÈya dutiyapÈde jÈlanti suttamayaÑ vuccati. Amb|ti udakaÑ, tattha caratÊti AmbucÈrÊ, macchassetaÑ adhivacanaÑ. Salile AmbucÈrÊ SalilambucÈrÊ. TasmiÑ nadÊsalile jÈlaÑ bhetvÈ gata-ambucÈrÊvÈti1 vuttaÑ hoti. TatiyapÈde daÉÉhanti daÉÉhaÔÔhÈnaÑ vuccati. YathÈ aggi daÉÉhaÔÔhÈnaÑ puna na nivattati, na tattha bhiyyo Ègacchati, evaÑ maggaÒÈÓagginÈ daÉÉhaÑ kÈmaguÓaÔÔhÈnaÑ anivattamÈno, tattha bhiyyo anÈgacchantoti vuttaÑ hoti. SesaÑ vuttanayamevÈti.

SaÑyojanÈnÊti yassa saÑvijjanti, taÑ puggalaÑ vaÔÔasmiÑ saÑyojenti bandhantÊti saÑyojanÈni. ImÈni pana saÑyojanÈni kilesapaÔipÈÔiyÈpi ÈharituÑ vaÔÔati maggapaÔipÈÔiyÈpi. KÈmarÈgapaÔighasaÑyojanÈni anÈgÈmimaggena pahÊyanti, mÈnasaÑyojanaÑ arahattamaggena, diÔÔhivicikicchÈsÊlabbataparÈmÈsÈ sotÈpattimaggena, bhavarÈgasaÑyojanaÑ arahattamaggena, issÈmacchariyÈni sotÈpattimaggena, avijjÈ arahattamaggena. MaggapaÔipÈÔiyÈ diÔÔhivicikicchÈsÊlabbataparÈmÈsa-issÈmacchariyÈ sotÈpattimaggena pahÊyanti, kÈmarÈgapaÔighÈ anÈgÈmimaggena, mÈnabhavarÈga-avijjÈ arahattamaggenÈti. BhinditvÈti bhedaÑ pÈpetvÈ. PabhinditvÈti chindaÑ katvÈ. DÈlayitvÈti phÈletvÈ. PadÈlayitvÈti hÊretvÈ. SampadÈlayitvÈti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ2.

AÔÔhamaÑ. 149. Navame okkhittacakkh|ti heÔÔhÈkhittacakkhu, satta gÊvaÔÔhÊni paÔipÈÔiyÈ ÔhapetvÈ parivajjanapahÈtabbadassanatthaÑ yugamattaÑ pekkhamÈnoti vuttaÑ hoti. Na tu hanukaÔÔhinÈ hadayaÔÔhiÑ saÑghaÔÔento. EvaÒhi okkhittacakkhutÈ na samaÓasÈruppÈ hoti. Na ca pÈdaloloti ekassa dutiyo dvinnaÑ tatiyoti evaÑ gaÓamajjhaÑ pavisitukÈmatÈya kaÓÉ|yamÈnapÈdo viya abhavanto, dÊghacÈrika-anavaÔÔhitacÈrikavirato vÈ3. Guttindriyoti chasu indriyesu idha manindriyassa visuÑ vuttattÈ vuttÈvasesavasena gopitindriyo. RakkhitamÈnasÈnoti mÈnasaÑyeva mÈnasÈnaÑ, taÑ rakkhitamassÈti rakkhitamÈnasÈno. YathÈ kileseti ______________________________________________________________ 1. GataÑ ambucÈriÑ viyÈti (SÊ) 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 103 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. ...anivattacÈrikavirato (SÊ)

KhuddakanikÈya 130

na viluppati, evaÑ rakkhitacittoti vuttaÑ hoti. Anavassutoti imÈya paÔipattiyÈ tesu tesu ÈrammaÓesu kilesa-anvÈssavavirahito. ApariÉayhamÈnoti evaÑ anvÈssavavirahitÈ eva kilesaggÊhi apariÉayhamÈno, bahiddhÈ vÈ anavassuto, ajjhattaÑ apariÉayhamÈno. SesaÑ vuttanayamevÈti1.

CakkhunÈ r|paÑ disvÈti kÈraÓavasena “cakkh|”ti laddhavohÈrena r|padassanasamatthena cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈ. PorÈÓÈ panÈhu–

“Cakkhu r|paÑ na passati acittakattÈ, cittaÑ na passati acakkhukattÈ, dvÈrÈrammaÓasaÑghaÔÔane pana pasÈdavatthukena cittena passati. ¢disÊ panesÈ “dhanunÈ vijjhatÊ”ti-ÈdÊsu viya sasambhÈrakathÈ nÈma hoti, tasmÈ cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈti ayamevettha attho”ti2.

NimittaggÈhÊti itthipurisanimittaÑ vÈ subhanimittÈdikaÑ vÈ kilesavatthubh|taÑ nimittaÑ chandarÈgavasena gaÓhÈti, diÔÔhamattavasena na saÓÔhÈti. AnubyaÒjanaggÈhÊti kilesÈnaÑ anubyaÒjanato pÈkaÔabhÈvakaraÓato “anubyaÒjanan”ti laddhavohÈraÑ hatthapÈdahasitalapitavilokitÈdibhedaÑ ÈkÈraÑ gaÓhÈti.

YatvÈdhikaraÓamenanti-Èdimhi yaÑkÈraÓÈ yassa cakkhundriyÈsaÑvarassa hetu. EtaÑ puggalaÑ satikavÈÔena cakkhundriyaÑ asaÑvutaÑ apihitacakkhudvÈraÑ hutvÈ viharantaÑ ete abhijjhÈdayo dhammÈ anvÈssaveyyuÑ. Tassa saÑvarÈya na paÔipajjatÊti tassa cakkhundriyassa satikavÈÔena pidahanatthÈya na paÔipajjati. EvaÑbh|toyeva ca “na rakkhati cakkhundriyaÑ. Na cakkhundriye saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”tipi vuccati.

Tattha kiÒcÈpi cakkhundriye saÑvaro vÈ asaÑvaro vÈ natthi. Na hi cakkhupasÈdaÑ nissÈya sati vÈ muÔÔhassaccaÑ vÈ uppajjati, api ca yadÈ r|pÈrammaÓaÑ cakkhussa ÈpÈthaÑ Ègacchati, tadÈ bhava~ge dvikkhattuÑ uppajjitvÈ niruddhe kiriyamanodhÈtu ÈvajjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ uppajjitvÈ nirujjhati, tato cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ tato vipÈkamanodhÈtu sampaÔicchanakiccaÑ tato vipÈkÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu santÊraÓakiccaÑ tato ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 104 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. Visuddhi 1. 20; Abhi-®Ôha 1. 428 piÔÔhesu.


kiriyÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ uppajjitvÈ nirujjhati, tadanantaraÑ javanaÑ javati. TatrÈpi neva bhava~gasamaye, na ÈvajjanÈdÊnaÑ aÒÒatarasamaye saÑvaro vÈ asaÑvaro vÈ atthi, javanakkhaÓe pana sace dussÊlyaÑ vÈ muÔÔhassaccaÑ vÈ aÒÒÈÓaÑ vÈ akkhanti vÈ kosajjaÑ vÈ uppajjati, asaÑvaro hoti. EvaÑ honto pana so cakkhundriye asaÑvaroti vuccati. KasmÈ? YasmÈ tasmiÑ sati dvÈrampi aguttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipi. YathÈ kiÑ? YathÈ nagare cat|su dvÈresu asaÑvutesu kiÒcÈpi antogharadvÈrakoÔÔhakagabbhÈdayo susaÑvutÈ, tathÈpi antonagare sabbaÑ bhaÓÉaÑ arakkhitaÑ agopitameva hoti nagaradvÈrena hi pavisitvÈ corÈ yadicchanti, taÑ hareyyuÑ. Evameva javane dussÊlyÈdÊsu uppannesu tasmiÑ asaÑvare sati dvÈrampi aguttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipÊti.

CakkhunÈ r|paÑ disvÈ na nimittaggÈhÊ hotÊti-ÈdÊsu na nimittaggÈhÊ hotÊti chandarÈgavasena vuttappakÈraÑ nimittaÑ na gaÓhÈti. EvaÑ sesapadÈnipi vuttapaÔikkhepena veditabbÈni. YathÈ ca heÔÔhÈ “javane dussÊlyÈdÊsu uppannesu tasmiÑ asaÑvare sati dvÈrampi aguttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipÊ”ti vuttaÑ, evamidha tasmiÑ sÊlÈdÊsu uppannesu dvÈrampi guttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipi. YathÈ kiÑ? YathÈ nagaradvÈresu saÑvutesu kiÒcÈpi antogharÈdayo asaÑvutÈ honti. TathÈpi antonagare sabbaÑ bhaÓÉaÑ surakkhitaÑ sugopitameva hoti. NagaradvÈresu pihitesu corÈnaÑ paveso natthi. Evameva javane sÊlÈdÊsu uppannesu dvÈrampi guttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipi. TasmÈ javanakkhaÓe uppajjamÈnopi cakkhundriye saÑvaroti vutto1.

AvassutapariyÈyaÒcÈti kilesehi tintakÈraÓaÒca. AnavassutapariyÈyaÒcÈti kilesehi atintakÈraÓaÒca.

Viyar|pe r|peti iÔÔhajÈtike r|pÈrammaÓe. Appiyar|pe r|peti aniÔÔhasabhÈve r|pÈrammaÓe. ByÈpajjatÊti dosavasena p|tibhÈvamÈpajjati. OtÈranti chiddaÑ antaraÑ. ŒrammaÓanti paccayaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 428; Visuddhi 1. 20 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 132

AdhibhaÑs|ti maddaÑsu. Na adhibhosÊti na maddi. BahalamattikÈti punappunaÑ dÈnavasena uddhamÈyikÈ bahalamattikÈ. AddÈvalepanÈti asukkhamattikadÈnÈ. Sesamettha uttÈnaÑ.

NavamaÑ. 150. Dasame kÈsÈyavattho abhinikkhamitvÈti imassa pÈdassagehÈ abhinikkhamitvÈ kÈsÈyavattho hutvÈti evamattho veditabbo. SesaÑ vuttanayeneva sakkÈ jÈnitunti na vitthÈritanti.

DasamaÑ.

TatiyavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____

4. CatutthavaggavaÓÓanÈ

151. Catutthavaggassa paÔhame rases|ti ambila madhura tittaka kaÔukaloÓika khÈrika kasÈvÈdibhedesu sÈyanÊyesu. GedhaÑ akaranti giddhiÑ akaronto, taÓhaÑ anuppÈdentoti vuttaÑ hoti. Aloloti “idaÑ sÈyissÈmi, idaÑ sÈyissÈmÊ”ti evaÑ rasavisesesu anÈkulo. AnaÒÒaposÊti posetabbakasaddhivihÈrikÈdivirahito, kÈyasandhÈraÓamattena santuÔÔhoti vuttaÑ hoti. YathÈ vÈ pubbe uyyÈne rasesu gedhakaraÓalolo hutvÈ aÒÒaposÊ ÈsiÑ, evaÑ ahutvÈ yÈya taÓhÈya lolo hutvÈ rasesu gedhaÑ karoti, taÑ taÓhaÑ hitvÈ ÈyatiÑ taÓhÈm|lakassa aÒÒassa attabhÈvassa anibbattanena anaÒÒaposÊti dasseti. Atha vÈ atthabhaÒjanakaÔÔhena kilesÈ “aÒÒe”ti vuccanti, tesaÑ aposanena anaÒÒaposÊti ayamettha attho. SapadÈnacÈrÊti avokkammacÈrÊ anupubbacÈrÊ, gharapaÔipÈÔiÑ achaÉÉetvÈ aÉÉhakulaÒca daliddakulaÒca nirantaraÑ piÓÉÈya pavisamÈnoti attho. Kule kule appaÔibaddhacittoti khattiyakulÈdÊsu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, cand|pamo niccanavako hutvÈti attho. SesaÑ vuttanayamevÈti1.

PaÔhamaÑ.

______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 106; ApadÈna-®Ôha 1. 213 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


152. Dutiye ÈvaraÓÈnÊti nÊvaraÓÈneva, tÈni atthato Uragasutte1 vuttÈni. TÈni pana yasmÈ abbhÈdayo viya candaÑ s|riyaÑ vÈ ceto Èvaranti, tasmÈ “ÈvaraÓÈni cetaso”ti vuttÈni. TÈni upacÈrena vÈ appanÈya vÈ pahÈya. Upakkileseti upagamma cittaÑ vibÈdhente akusale dhamme, vatthopamÈdÊsu2 vutte abhijjhÈdayo vÈ. ByapanujjÈti panuditvÈ vinÈsetvÈ1, vipassanÈmaggena pajahitvÈti attho. Sabbeti anavasese. EvaÑ samathavipassanÈsampanno paÔhamamaggena diÔÔhinissayassa pahÊnattÈ anissito. Sesamaggehi chetvÈ tedhÈtukagataÑ sinehadosaÑ, taÓhÈrÈganti vuttaÑ hoti. Sineho eva hi guÓapaÔipakkhato sinehadosoti vutto. SesaÑ vuttanayameva4.

DutiyaÑ. 153. Tatiye vipiÔÔhikatvÈnÈti piÔÔhito katvÈ, chaÉÉetvÈ jahitvÈti attho. SukhaÑ dukhaÒcÈti kÈyikaÑ sÈtÈsÈtaÑ. Somanassadomanassanti cetasikaÑ sÈtÈsÈtaÑ. Upekkhanti catutthajjhÈnupekkhaÑ. Samathanti catutthajjhÈnasamathameva. Visuddhanti paÒcanÊvaraÓavitakkavicÈrapÊti-sukhasa~khÈtehi navahi paccanÊkadhammehi vimuttattÈ atisuddhaÑ, niddhantasuvaÓÓamiva vigat|pakkilesanti attho.

AyaÑ pana yojanÈ–vipiÔÔhikatvÈna sukhaÑ dukkhaÒca pubbeva, paÔhamajjhÈn|pacÈrabh|miyaÑyeva dukkhaÑ, tatiyajjhÈn|pacÈrabh|miyaÒca sukhanti adhippÈyo. Puna Èdito vuttaÑ ca-kÈraÑ parato netvÈ “somanassaÑ domanassaÒca vipiÔÔhikatvÈna pubbevÈ”ti adhikÈro. Tena somanassaÑ catutthajjhÈn|pacÈre, domanassaÒca dutiyajjhÈn|pacÈreyevÈti dÊpeti. EtÈni hi etesaÑ pariyÈyato pahÈnaÔÔhÈnÈni. NippariyÈyato pana dukkhassapaÔhamajjhÈnaÑ, domanassassa dutiyajjhÈnaÑ, sukhassa tatiyajjhÈnaÑ, somanassassa catutthajjhÈnaÑ pahÈnaÔÔhÈnaÑ. YathÈha “paÔhamajjhÈnaÑ upasampajja viharati etthuppannaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhatÊ”ti-Èdi5. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayena gahetabbaÑ. Parato pubbevÈti tÊsu paÔhamajjhÈnÈdÊsu ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 279 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 1. 43 piÔÔhe. 3. VinodayitvÈ (SÊ, SyÈ, I) 4. SuttanipÈta-®Ôha 1. 107 piÔÔhepi passitabbaÑ. 5. SaÑ 3. 188 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 134

dukkhadomanassasukhÈni vipiÔÔhikatvÈ ettheva ca catutthajjhÈne somanassaÑ vipiÔÔhikatvÈ imÈya paÔipadÈya laddhÈnupekkhaÑ samathaÑ visuddhaÑ eko care iti. SesaÑ vuttanayamevÈti1.

TatiyaÑ. 154. Catutthe ÈraddhaÑ vÊriyaÑ assÈti Èraddhaviriyo. Etena attano vÊriyÈrambhaÑ ÈdivÊriyaÑ dasseti. Paramattho vuccati nibbÈnaÑ, tattha pattiyÈ paramatthapattiyÈ. Etena vÊriyÈrambhena pattabbaphalaÑ dasseti. AlÊnacittoti etena vÊriyupatthambhÈnaÑ cittacetasikÈnaÑ alÊnataÑ dasseti. AkusÊtavuttÊti etena ÔhÈnÈsanaca~kamÈdÊsu kÈyassa anavasÊdanaÑ. DaÄhanikkamoti etena “kÈmaÑ taco ca nhÈru cÈ”ti2 evaÑ pavattaÑ padahanavÊriyaÑ dasseti. YaÑ taÑ anupubbasikkhÈdÊsu padahanto “kÈyena ceva paramatthasaccaÑ sacchikaroti, paÒÒÈya ca naÑ ativijjha passatÊ”ti vuccati. Atha vÈ etena maggasampayuttavÊriyaÑ dasseti. TaÒhi daÄhaÒca bhÈvanÈpÈrip|rigatattÈ, nikkamo ca sabbaso paÔipakkhÈ nikkhantattÈ, tasmÈ taÑsama~gÊpuggalopi daÄho nikkamo assÈti “daÄhanikkamo”ti vuccati. ThÈmabal|papannoti maggakkhaÓe kÈyathÈmena ÒÈÓabalena ca upapanno. Atha vÈ thÈmabh|tena balena upapannoti thÈmabal|papanno, thiraÒÈÓabal|papannoti vuttaÑ hoti. Etena tassa vÊriyassa vipassanÈÒÈÓasampayogaÑ dÊpento yoniso padahanabhÈvaÑ3 sÈdheti. PubbabhÈgamajjhima-ukkaÔÔhavÊriyavasena vÈ tayopi pÈdÈ yojetabbÈ. SesaÑ vuttanayamevÈti4.

CatutthaÑ. 155. PaÒcame paÔisallÈnanti tehi tehi sattasa~khÈrehi paÔinivattitvÈ sallÊnaÑ, ekattasevitÈ ekÊbhÈvo kÈyavivekoti attho. JhÈnanti paccanÊkajhÈpanato ÈrammaÓalakkhaÓ|panijjhÈnato ca cittaviveko vuccati. Tattha aÔÔha samÈpattiyo nÊvaraÓÈdipaccanÊkajhÈpanato kasiÓÈdi-ÈrammaÓ|panijjhÈnato ca “jhÈnan”ti vuccati. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 108; ApÈdÈna-®Ôha 1. 214 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. Ma 2. 146; SaÑ 1. 266; AÑ 1. 52; Khu 7. 379 piÔÔhÈdÊsu. 3. PadhÈnabhÈvaÑ (Ka) 4. SuttanipÈta-®Ôha 1. 110 piÔÔhepi passitabbaÑ.


VipassanÈmaggaphalÈni sattasaÒÒÈdipaccanÊkajhÈpanato lakkhaÓ|panijjhÈnato ca “jhÈnan”ti vuccati. Idha pana ÈrammaÓ|panijjhÈnameva adhippetaÑ. EvametaÑ paÔisallÈnaÒca jhÈnaÒca ariÒcamÈnoti ajahamÈno anissajjamÈno. Dhammes|ti vipassanupagesu paÒcakkhandhÈdidhammesu. Niccanti satataÑ samitaÑ abbokiÓÓaÑ. AnudhammacÈrÊti te dhamme Èrabbha pavattamÈnena anugataÑ vipassanÈdhammaÑ caramÈno. Atha vÈ dhammes|ti ettha dhammÈti nava lokuttaradhammÈ, tesaÑ dhammÈnaÑ anulomo dhammoti anudhammo, vipassanÈyetaÑ adhivacanaÑ. Tattha “dhammÈnaÑ niccaÑ anudhammacÈrÊ”ti vattabbe gÈthÈbandhasukhatthaÑ vibhattibyattayena “dhammes|”ti vuttaÑ siyÈ. ŒdÊnavaÑ sammasitÈ bhaves|ti tÈya anudhammacÈritÈsa~khÈtÈya vipassanÈya aniccÈkÈrÈdidosaÑ tÊsu bhavesu samanupassanto evaÑ imÈya kÈyavivekacittavivekaÑ ariÒcamÈno sikhÈppattavipassanÈsa~khÈtÈya paÔipadÈya adhigatoti vattabbo eko careti evaÑ yojanÈ veditabbÈ 1.

PaÒcamaÑ. 156. ChaÔÔhe taÓhakkhayanti nibbÈnaÑ, evaÑ diÔÔhÈdÊnavÈya taÓhÈya eva appavattiÑ. Appamattoti sÈtaccakÈrÊ. AneÄam|goti alÈlÈmukho. Atha vÈ aneÄo ca am|go ca, paÓÉito byattoti vuttaÑ hoti. HitasukhasampÈpakaÑ sutamassa atthÊti sutavÈ, Ègamasampannoti vuttaÑ hoti. SatÊmÈti cirakatÈdÊnaÑ anussaritÈ. Sa~khÈtadhammoti dhamm|paparikkhÈya pariÒÒÈtadhammo. Niyatoti ariyamaggena niyÈmaÑ patto. PadhÈnavÈti sammappadhÈnavÊriyasampanno. UppaÔipÈÔiyÈ esa pÈÔho2 yojetabbo. Evametehi appamÈdÈdÊhi samannÈgato niyÈmasampÈpakena padhÈnena padhÈnavÈ, tena padhÈnena pattaniyÈmattÈ niyato, tato arahattappattiyÈ sa~khÈtadhammo. ArahÈ hi puna sa~khÈtabbÈbhÈvato “sa~khÈtadhammo”ti vuccati. YathÈha “ye ca sa~khÈtadhammÈse, ye ca sekkhÈ puth| idhÈ”ti3. SesaÑ vuttanayamevÈti4.

ChaÔÔhaÑ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 111; ApadÈna-®Ôha 1. 217 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. PÈdo (SyÈ) 3. SaÑ 1. 281, 282, 283; Khu 1. 434; Khu 8. 6, 34; Khu 10. 16, 226 piÔÔhesupi. 4. SuttanipÈta-®Ôha 1. 112 piÔÔhepi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 136

157. Sattame sÊhoti cattÈro sÊhÈ TiÓasÊho PaÓÉusÊho1 KÈÄasÊho KesarasÊhoti. TesaÑ kesarasÊho aggamakkhÈyati, eso idha adhippeto. VÈto puratthimÈdivasena anekavidho. PadumaÑ rattasetÈdivasena. Tesu yo koci vÈto yaÑ kiÒci padumaÑ vaÔÔatiyeva. Tattha yasmÈ santÈso attasinehena hoti, attasineho ca taÓhÈlepo, sopi diÔÔhisampayuttena vÈ diÔÔhivippayuttena vÈ lobhena hoti. sopi ca taÓhÈyeva. SajjanaÑ pana tattha upaparikkhÈvirahitassa mohena hoti, moho ca avijjÈ. Tattha samathena taÓhÈya pahÈnaÑ hoti, vipassanÈya avijjÈya. TasmÈ samathena attasinehaÑ pahÈya sÊho viya saddesu aniccadukkhÈdÊsu asantasanto, vipassanÈya mohaÑ pahÈya vÈtova jÈlamhi khandhÈyatanÈdÊsu asajjamÈno, samatheneva lobhaÑ, lobhasampayuttaÑ eva2 diÔÔhiÒca pahÈya, padumaÑva toyena sabbabhavabhogalobhena alippamÈno.

Ettha ca samathassa sÊlaÑ padaÔÔhÈnaÑ, samatho samÈdhi, vipassanÈ paÒÒÈti evaÑ tesu dvÊsu dhammesu siddhesu tayopi khandhÈ siddhÈ honti. Tattha sÊlakkhandhena surato hoti, so sÊhova saddhesu ÈghÈtavatth|su akujjhitukÈmatÈya3 na santasati, paÒÒÈkkhandhena paÔividdhasabhÈvo vÈtova jÈlamhi khandhÈdidhammabhede na sajjati, samÈdhikkhandhena vÊtarÈgo padumaÑva toyena rÈgena na lippati. EvaÑ samathavipassanÈhi sÊlasamÈdhipaÒÒÈkkhandhehi ca yathÈsambhÈvaÑ avijjÈtaÓhÈnaÑ, tiÓÓaÒca akusalam|lÈnaÑ pahÈnavasena asantasanto asajjamÈno alippamÈno ca veditabbo. SesaÑ vuttanayamevÈti4.

SattamaÑ. 158. AÔÔhame sahanÈ ca hananÈ ca sÊghajavattÈ ca sÊho. KesarasÊhova idha adhippeto. DÈÔhÈ balamassa atthÊti dÈÔhabalÊ. Pasayha abhibhuyyÈti ubhayaÑ cÈrÊsaddena saha yojetabbaÑ pasayhacÈrÊ abhibhuyyacÈrÊti. Tattha pasayha niggayha pavÈhetvÈ caraÓena pasayhacÈri. ______________________________________________________________ 1. TambasÊho (SÊ) 2. LobhasampayuttattÈ eva (SÊ) 3. KujjhitukÈmatÈya (Ka) 4. SuttanipÈta-®Ôha 1. 113, 114; ApadÈna-®Ôha 1. 220 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


AbhibhavitvÈ santÈsetvÈ vasÊkatvÈ caraÓena abhibhuyyacÈrÊ. SvÈyaÑ kÈyabalena pasayhacÈrÊ, tejasÈ abhibhuyyacÈrÊ. Tattha sace koci vadeyya “kiÑ pasayha abhibhuyya cÈrÊ”ti. Tato migÈnanti sÈmivacanaÑ upayogatthe katvÈ “mige pasayha abhibhuyya cÈrÊ”ti paÔivattabbaÑ. PantÈnÊti d|rÈni. SenÈsanÈnÊti vasanaÔÔhÈnÈni. SesaÑ pubbe vuttanayeneva sakkÈ jÈnitunti na vitthÈritaÑ1.

AÔÔhamaÑ. 159. Navame “sabbe sattÈ sukhitÈ bhavant|”ti-ÈdinÈ nayena hitasukh|panayanakÈmatÈ mettÈ. “Aho vata imamhÈ dukkhÈ vimucceyyun”ti-ÈdinÈ nayena ahitadukkhÈpanayanakÈmatÈ karuÓÈ. “Modanti vata bhonto sattÈ, modanti sÈdhu suÔÔh|”ti-ÈdinÈ nayena hitasukhÈvippayogakÈmatÈ muditÈ. “PaÒÒÈyissanti sakena kammenÈ”ti sukhadukkhesu ajjhupekkhanatÈ upekkhÈ. GÈthÈbandhasukhatthaÑ pana uppaÔipÈÔiyÈ mettaÑ vatvÈ upekkhÈ vuttÈ, muditÈ ca pacchÈ. Vimuttinti catassopi hi vimuttÊ. EtÈ attano paccanÊkadhammehi vimuttattÈ vimuttiyo. Tena vuttaÑ “mettaÑ upekkhaÑ karuÓaÑ vimuttiÑ, ÈsevamÈno muditaÒca kÈle”ti.

Tattha ÈsevamÈnoti tisso tikacatukkajjhÈnavasena bhÈvayamÈno, upekkhaÑ catutthajjhÈnavasena bhÈvayamÈno. KÈleti mettaÑ ÈsevitvÈ tato vuÔÔhÈya karuÓaÑ, tato vuÔÔhÈya muditaÑ, tato itarato vÈ nippÊtikajjhÈnato vuÔÔhÈya upekkhaÑ ÈsevamÈnova “kÈle ÈsevamÈno”ti vuccati, ÈsevituÑ phÈsukÈle vÈ. Sabbena lokena avirujjhamÈnoti dasasu disÈsu sabbena sattalokena avirujjhamÈno. MettÈdÊnaÑ hi bhÈvitattÈ sattÈ appaÔikk|lÈ honti, sattesupi virodhabh|to paÔigho v|pasammati. Tena vuttaÑ “sabbena lokena avirujjhamÈno”ti. SesaÑ vuttasadisamevÈti2.

NavamaÑ. 160. Dasame saÑyojanÈnÊti dasa saÑyojanÈni, tÈni ca tena tena maggena sandÈlayitvÈna. AsantasaÑ jÊvitasa~khayamhÊti jÊvitasa~khayo ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 115 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 116 piÔÔhepi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 138

vuccati cuticittassa paribhedo, tasmiÑ ca jÊvitasa~khaye jÊvitanikantiyÈ pahÊnattÈ asantasanti. EttÈvatÈ sa-upÈdisesanibbÈnadhÈtuÑ attano dassetvÈ gÈthÈpariyosÈne anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyÊti1.

DasamaÑ. 161. EkÈdasame bhajantÊti sarÊrena allÊyitvÈ payirupÈsanti. SevantÊti aÒjalikammÈdÊhi kiÑ kÈrapaÔissÈvitÈya ca paricaranti. KÈraÓaÑ attho etesanti kÈraÓatthÈ, bhajanÈya sevanÈya ca nÈÒÒaÑ kÈraÓamatthi, attho eva tesaÑ kÈraÓaÑ, atthahetu sevantÊti vuttaÑ hoti. NikkÈraÓÈ dullabhÈ ajja mittÈti “ito kiÒci lacchÈmÈ”ti evaÑ attapaÔilÈbhakÈraÓena nikkÈraÓÈ, kevalaÑ–

“UpakÈro ca yo mitto, Sukhe dukkhe ca yo sakhÈ. AtthakkhÈyÊ ca yo mitto, Yo ca mittÈnukampako”ti2–

evaÑ vuttena ariyena mittabhÈvena samannÈgatÈ dullabhÈ ajja mittÈ. Attani ÔhitÈ etesaÑ paÒÒÈ, attÈnaÑyeva olokenti, na aÒÒanti attaÔÔhapaÒÒÈ. “DiÔÔhatthapaÒÒÈ”ti ayampi kira porÈÓapÈÔho. Sampati diÔÔheyeva atthe etesaÑ paÒÒÈ, ÈyatiÑ na pekkhantÊti vuttaÑ hoti. AsucÊti asucinÈ anariyena kÈyavacÊmanokammena samannÈgatÈti. SesaÑ pubbe vuttanayeneva veditabbaÑ. YaÑ antarantarÈ ativitthÈrabhayena na vuttaÑ, taÑ sabbaÑ pÈÔhÈnusÈreneva veditabbaÑ3. EkÈdasamaÑ.

CatutthavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


KhaggavisÈÓasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 1. 117 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. DÊ 3. 153 piÔÔhe. 3. SuttanipÈta-®Ôha 1. 118, 119; ApadÈna-®Ôha 1. 223 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


NigamanakathÈ

Yo so sugataputtÈnaÑ, adhipatibh|tena hitaratinÈ1. Therena thiraguÓavatÈ, suvibhatto MahÈniddeso.

TassatthavaÓÓanÈ yÈ, pubbaÔÔhakathÈnayaÑ tathÈ. YuttiÑ nissÈya mayÈ’raddhÈ, niÔÔhÈnamupagatÈ esÈ.

YaÑ puraÑ puruttamaÑ, AnurÈdhapuravhayaÑ2. Yo tassa dakkhiÓe bhÈge, MahÈvihÈro patiÔÔhito.

Yo tassa tilako bh|to, mahÈth|po siluccayo. YaÑ tassa pacchime bhÈge, lekho kathikasaÒÒito.

Kittisenoti3 nÈmena, sajÊvo rÈjasammato. SucicÈrittasampanno, lekho kusalakammiko.

SÊtacchÈyatarupetaÑ, salilÈsayasampadaÑ. CÈrupÈkÈrasaÒcitaÑ, pariveÓamakÈrayi.

Upaseno mahÈthero, mahÈpariveÓavÈsi yo. TassÈdÈsi pariveÓaÑ, lekho kusalakammiko.

Vasantenettha therena4, thirasÊlena tÈdinÈ. Upasenavhayena sÈ, katÈ saddhammajotikÈ.

RaÒÒo SirinivÈsassa, Sirisa~ghassa bodhino. ChabbÊsatimhi vassamhi, niÔÔhitÈ niddesavaÓÓanÈ.

SamayaÑ anulomentÊ, therÈnaÑ theravaÑsadÊpÈnaÑ. NiÔÔhaÑ gatÈ yathÈyaÑ, AÔÔhakathÈ lokahitajananÊ.

SaddhammaÑ anulomentÈ, attahitaÑ parahitaÒca sÈdhentÈ. NiÔÔhaÑ gacchantu tathÈ, manorathÈ sabbasattÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. Bh|tahitaratinÈ (SÊ, SyÈ) 2. Parama-anurÈdhapuravhayaÑ (SÊ) 3. Bhattisenoti (SÊ) 4. Teneva (SÊ)

KhuddakanikÈya 140

SaddhammappajjotikÈya, AÔÔhakathÈyettha gaÓitakusalehi. GaÓitÈ tu bhÈÓavÈrÈ, ÒeyyÈtirekacattÈrisÈ.

ŒnuÔÔhubhena assÈ, chando baddhena gaÓiyamÈnÈ tu. Atirekadasasahassa-sa~khÈ gÈthÈti viÒÒeyyÈ.

SÈsanaciraÔÔhitatthaÑ, lokahitatthaÒca sÈdarena mayÈ. PuÒÒaÑ imaÑ racayatÈ, yaÑ pattamanappakaÑ vipulaÑ.

PuÒÒena tena loko, saddhammarasÈyanaÑ Dasabalassa. UpabhuÒjitvÈ vimalaÑ, pappotu sukhaÑ sukhenevÈti.

SaddhammappajjotikÈ nÈma

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkappayiÑsu 10 AkammaÒÒatÈ 45 AkaraÑ 132 AkaraÓaÑ 10 AkalyatÈ 44 AkasiralÈbhÊ 124 AkÈmaÑ 34 AkÈmakÈmiÑ 34 AkÈmakÈriyato 68 AkÈmo 41 AkÈlikaÑ 84 AkicchalÈbhÊ 124 AkiÒcano 25 AkiriyÈ 10 AkuppaÑ 124 AkusalapakkhikÈ 11 AkusalabhÈgiyÈ 11 AkusalÈ 11 AkusÊtavutti 134 Akovido 71 Akkharappabhedo 13 AkkhobhaÑ 82 AggadassaÑ 82 Aggapuriso 9 AggamakkhÈyati 11 AcarimaÑ 41


[ A ] Acchandike 26 AchambhÊ 108 AjjhÈyakÈ 13 AjjhiÔÔho 77 AÒÒesaÑ 67 AÔÔhasamÈpattiÒÈÓena 30 AÔÔhÈnaÑ 124 AÔÔhitaÑ 24 AÉÉhadaÓÉakehi 122 AtakkÈvacare 77 AtacchaÑ 60 AtÈÓaÑ 19 AtÈri 14 Atikkanto 25 Aticca 40 AtitittakaÑ 93 AtimadhuraÑ 93 AtiloÓaÑ 93 AttaÔÔhapaÒÒÈ 138 Attaniyena 67 AttabhÈvÈbhinibbattiyÈ 10 AttasÈrasÈrena 67 AttÈ 14 AttÈnudiÔÔhiÑ 65 AtthamaÒÒÈya 77 Attha~gatassa 29

C|ÄaniddesaÔÔhakathÈya 142


[ A ] Attha~gamaÒca 3 Attha~gamato 2 Attha~gamÈ 56 AtthavÈdÊ 60 AdassanaÑ 74 AdassÈvÊ 70 AdukkhamasukhaÑ 66 AddakkhiÑ 85 AddasaÑ 85 AddasÈsiÑ 85 AddÈvalepanÈ 122, 132 Addhampi 84 AdvayabhÈÓiÑ 83 AdhigatapaÔisambhidaÑ 83 AdhigataphalÈnaÑ 92 Adhigato 113 AdhicittaÑ 92 Adhideve 86 Adhipati 34 AdhibhaÑsu 132 Adhibhosi 132 Adhimuccanto 92 AdhimuÒcassu 86 AdhimuttaÑ 64 AdhimuttacittaÑ 87 Adhimokkho 97 AdhivacanapathÈ 29 AdhivacanÈni 29 Adho 23 AnajjhÈpatti 10


[ A ] AnajjhÈpanno 113 AnaÒÒaneyyo 125 AnaÒÒaposÊ 132 AnattalakkhaÓaÑ 98 AnattÈ 86, 98 AnatthadassÊ 126 AnatthasaÒhitaÑ 60 AnantaradhÈyamÈno 28 AnapÈyo 17 AnapekkhamÈno 127 Anapekkho 117 AnabhÈvaÑ 24, 42 Anabhibh|to 62 AnavajjaÑ 13 AnavayÈ 13 AnavassutapariyÈyaÑ 131 Anavassuto 130 Anala~karitvÈ 127 Analaso 113 AnassavÈ 117 AnÈnuyÈyÊ 28 AnÈpÈthagato 74 AnÈvaraÓaÒÈÓaÑ 50 AnÈsavaÑ 63 AniccaÑ 98 AniccalakkhaÓaÑ 98 AniccÈ 86 AnimittaÑ 99 Animittena 43 Anissariyato 68

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 143


[ A ] Anissito 18 AnÊgho 14 AnÊtikaÑ 84 AnÊtihaÑ 20 AnukampamÈno 105 AnugataÑ 19 AnugÈyissaÑ 79 Anuttaro 39 AnudhammacÈrÊ 135 Anunetabbo 53 Anuparivattanti 81 AnupÈdisesÈya 6 AnuppÈdeti 104 Anubandhati 104 AnubyaÒjanaggÈhÊ 130 Anuyutto 44 AnuvicaritaÑ 61 AnusaÔaÑ 19 An|padhÊkaÑ 24 An|payo 17 AnekapÈÓasahassÈnaÑ 8 Anekar|pena 30 AnejaÑ 42 AnesanaÑ 113 AneÄam|go 135 AnotattaÑ 82 Antakaro 86 Antag| 34 AntaradhÈpeti 28 Antalikkhe 41


[ A ] AndhakÈraÑ 41 Anveti 42 ApariÉayhamÈno 130 Aparitto 17 Aparisuddho 75 AparihÈyamÈno 28 ApassiÑ 85 ApÈpuÓiyato 68 ApÈyaÑ 63 Apucchasi 19 ApuÒÒÈbhisa~khÈrasahagataÑ 24 ApubbaÑ 41 ApekkhÈ 105 AppaÔigho 107 AppaÔipuggalaÑ 82 AppaÔibaddhacitto 132 AppaÔibaddho 18 AppaÔibhÈgaÑ 82 AppaÔir|paÑ 113 AppaÔisamaÑ 82 AppaÔihataÑ 51 AppaÓihitaÑ 100 AppaÓihitena 44 AppatiÔÔhitacitto 17 AppathÈmo 75 AppadassÈ 82 Appadasse 82 Appabalo 75 Appamatto 135 AppamÈÓaÑ 109



[ A ] AppamÈÓadassaÑ 82 AppamÈÓabhÈ 54 AppamÈdam|lakÈ 11 AppamÈdavihÈrÊnaÑ 92 AppamÈdasamosaraÓÈ 11 AppameyyaÑ 83 Appameyyo 17 Appiyar|pe 131 Abaddho 106 Abalo 75 AbbahanaÑ 22 AbbhÈhataÑ 19 AbyÈpajjaÑ 109 AbyÈpannacetaso 17 AbyÈvaÔo 117 AbhÈveti 28 AbhikkantadassÈviÑ 65 Abhijampanti 12, 14 AbhiÒÒÈya 9, 86 AbhiÓhaÑ 13 AbhinandÈmi 22 AbhinikkhamitvÈ 132 Abhinibbatti 15 AbhinivesÈnusayÈ 42 Abhibh|taÑ 19 Abhibh|te 76 Abhivaggena 122 Abhivihacca 41 Abhisa~khataÑ 67 Abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa 3


[ A ] Abhisa~khÈrasamudayaÑ 41 AbhisaÒcetayitaÑ 67 AbhisamÈgantvÈ 24 Abhisamecca 24 AbhisambuddhaÑ 61 Abh|taÑ 60 AmataÑ 23 AmanasikÈrÈ 56 Amalo 79 AmitodakaÑ 82 Amucchito 113 Ambu 129 AmbucÈrÊ 129 Ayaso 81 Arajo 44 AraÒÒamhi 106 Arahato 6 ArahantÈnaÑ 92 AriÒcamÈno 135 AriyavaÑse 116 AriyÈ 70 AladdhÈ 113 Alamatto 11 AlÈbho 81 AlÊnacitto 134 AlÊnamanaso 17 AleÓaÑ 19 Alolo 132 AvacanakarÈ 117 AvatthÈpanavacanaÑ 87



[ A ] Avasavattanato 68 AvasiyapavattasallakkhaÓa- vasena 66 AvassutapariyÈyaÑ 131 AvikkhepaÑ 92 AvigacchamÈno 28 AviccamÈno 28 AvijjandhakÈraÑ 41 AvijjÈm|lakÈ 11 AvijjÈsamugghÈtÈ 11 AvijjÈsamosaraÓÈ 11 AvitakkavicÈramattena 43 AvinÊto 71 AvipariÓÈmadhammena 67 AvisuddhÈ 75 AviheÔhayaÑ 88 AvÊcijarÈ 16 Avekkhassu 65 AveraÑ 109 AvodÈtÈ 75 AsaÑhÊraÑ 87 Asa~kuppaÑ 87 Asa~gaÑ 51 AsajjamÈno 106 AsaddhammasamÈpattiyÈ 10 AsamaÑ 82 AsamasamaÑ 82 AsaraÓaÑ 19 AsaraÓÊbh|taÑ 19 AsÈmayikaÑ 124


[ A ] AsicammaÑ 121 Asito 26 Asuci 138 AsuddhÈ 75 AssatarÈ 18 Assaddhe 26 AssÈdaÒca 3 AssÈraÑ 67 AssutavÈ 69

[ Œ ] Œka~khati 48 ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈ 59 ŒkiÒcaÒÒÈyatanaÑ 52 ŒkiÒcaÒÒÈyatan|pagÈ 59 ŒgamanaÑ 33 ŒcaraÑ 7 ŒcariyÈ 31 Œcikkhasi 2 ŒjÈnÊyÈ 18 ŒjÊvakasÈvakÈnaÑ 11 ŒtappaÑ 25 ŒdÈnasatte 43 ŒdikalyÈÓaÑ 20 ŒdÊnavaÒca 3 ŒdÊnavÈnupassanÈÒÈÓaÑ 99 ŒdÊnavo 120 ŒdhipateyyaÑ 64 ŒneÒjÈbhisa~khÈrasahagataÑ 24 ŒbhassarÈ 54



[ Œ ] ŒraÒÒiko 74 Œraddhaviriyo 134 ŒrammaÓaÑ 131 ŒrÈdhesi 78 ŒlapanaÑ 91 ŒlambaÓaÑ 27 Œlokakaro 83 ŒvaraÓÈni 133 ŒvasamÈno 85 Œvuto 1 ŒsayÈnusaye 49 Œsavanti 2 Œsito 82 ŒsÊno 44 ŒsÊsanti 12 ŒsÊsamÈnÈ 12 ŒsevamÈno 137 ŒhÈrÈ 80 ŒhÈr|padhi 20

[ I ] IÒjitÈ 9 IÔÔhÈ 120 ItarÊtarena 107 ItihÈsapaÒcamÈnaÑ 13 IddhimayaÑ 110 IndriyaparopariyattaÒÈÓaÑ 48 IriyaÑ 7 Isayo 10 IsiÑ 77 Issattho 120


[ ¢ - U ] ¢ti 122 ¢tijÈte 76 UkkhittÈ 29 Ujjotakaro 84 UÔÔhahato 121 Uttamapuriso 9 Uttaranti 20 UttÈnÊkarosi 2 UttiÓÓo 25 UdayabbayÈnupassanaÑ 97 UddhaÑ 23 Uddhara 26 Upakkamanti 121 Upakkilese 133 UpaghÈtiyanti 75 UpaccagÈ 9 UpaÔÔhapento 92 UpaÔÔhÈnaÑ 97 UpaddavajÈte 76 Upaddavo 122 UpadhipaÔinissaggaÑ 24 UpadhipaÔipassaddhaÑ 24 UpadhippahÈnaÑ 24 Upadhiv|pasamaÑ 24 Upapatti 33 UpallaviÑ 85 UpavihaÒÒanti 75 UpasaggajÈte 76 Upasa~kamiÑsu 77 UpasamasukhaÑ 124



[ U - � ] UpÈgamiÑsu 77 UpÈtivatto 125 UpÈdÈnakkhandhÈ 80 UpÈsito 82 UpekkhaÑ 133 UpekkhÈ 97 UpekkhÈsatisaÑsuddhaÑ 45 Upeti 29 Uppanno 41 Ubhatoby|ÄhaÑ 121 UrattÈÄiÑ 121 UllapanaÑ 91 UsabhaÑ 82 Us|su 121 UssÈhaÑ 25 UssoÄhiÑ 25 UÄÈro 123 �hacca 65

[ E ] EkacchandÈ 8 EkattaÑ 44 EkattasaÒÒino 54 Ekappayogo 8 EkavÈsanavÈsitÈ 8 EkÈgÈrikaÑ 122 EvaÑgotto 46 EvaÑnÈmo 46 EvaÑvaÓÓo 47 EvaÑsukhadukkhapaÔisaÑvedÊ 47 EvamÈyupariyanto 47


[ E - O ] EvamÈhÈro 47 Esanti 11 EsÊ 22 EhipassikaÑ 84 Okappehi 86 Okkanti 14 Okkhittacakkhu 129 Oghassa 22 OtiÓÓo 123 OpaneyyikaÑ 84 ObhÈbhakaro 83 ObhÈso 97 OropayitvÈ 91, 117 OlÊyanÈ 45 Ovuto 1

[ Ka ] Ka~khati 19 KaÔasÊ 33 KathÈhi 27 KammagarukaÑ 64 KammaparÈyaÓaÑ 64 Kammasannissito 2, 19 KammÈbhisa~khÈravasena 63 Kamm|padhi 20 KaruÓÈ 109 Kasi 120 KÈmaguÓÈ 120 KÈmanidÈno 121 KÈmasukhaÑ 127 KÈmahetu 121



[ Ka ] KÈmÈ 119 KÈmÈdhikaraÓo 121 KÈmiÒjitaÑ 9 KÈm|pasaÑhitÈ 120 KÈyasaÑsaggo 102 KÈyassa 63 KÈyo 66 KÈraÓatthÈ 138 KÈlaÑ 33 KÈlaÒÒ| 60 KÈlavÈdÊ 60 KiÒcanaÑ 41 KittayissÈmi 20 Kilamati 121 Kiles|padhi 20 Kuppanti 75 KubbanakaÑ 82 KeÔubhaÑ 13 KevalaparipuÓÓaÑ 22

[ Kha - Ga ] KhaÓaÑ 84 KhaÓÉiccaÑ 15 KhattiyamahÈsÈlakule 12 KhantisaÑvaro 72 KhambhitÈ 29 KhayÈ 63 KhiÉÉÈ 107 KhittÈ 29 Gaganapathe 41


[ Ga ] GaÓanÈ 120 GaÓigaÓÊ 26 GatapaccÈgataÑ 110 Gati 33 GandhÈ 66 GamanaÑ 33 GambhÊraÑ 83 GambhÊre 77 Gavesanti 11 GavesÊ 22 GaÄo 128 GÈthÈpariyosÈnÈ 8 GihibandhanÈni 117 GihibyaÒjanÈni 117 Guttindriyo 129 GedhaÑ 132 GocaraÑ 7 GorakkhaÑ 120

[ Gha ] GhaÔato 121 GhaÔÔayanti 75 GhaÔÔenti 119 GhÈnaÑ 66

[ Ca ] Cakkhu 65 CakkhuviÒÒÈÓaÑ 65 CakkhuviÒÒeyyÈ 120 CakkhusamphassapaccayÈ 65 Cakkhusamphasso 65 CaraÓaÑ 34



[ Ca ] CariyaÑ 7 CarimaviÒÒÈÓassa 6 CÈtuddiso 107 CittappassaddhatÈ 45 CittasamatÈ 45 CitrÈ 119 Cuti 33 Cetaso 42 CetovimuttiÑ 63

[ Cha ] ChandaÑ 25 ChandarÈgavinibaddho 123 ChinnÈni 117 ChetvÈna 117

[ Ja ] Jappanti 14 JappÈbhilepanaÑ 2 JarÈ 15 JarÈnissitÈ 12 JÈti 14 JÈnÈti 11 JÈlaÑ 129 JivhÈ 66 JÊraÓatÈ 15 Juhanti 12

[ Jha ] JhÈnaÑ 134 JhÈnena 43 JhÈyÊ 43


[ ©a - �a ] ©ÈÓaÑ 97 ©ÈÓadassanavisuddhi 101 ©ÈÓasaÑvaro 72 ©Èyati 1 �aÑsÈ 120

[ Ta ] Takkappo 93 TaÓhakkhayaÑ 135 TaÓhacchidaÑ 42 TaÓhÈdhipanne 76 TaÓhÈnugate 76 TaÓhÈnuge 76 TaÓhÈnusaÔe 76 TaÓhÈsallassa 22 TaÓhiÒjitaÑ 9 TaÓh|padhi 20 Tatiyena 43 TathÈgatabalaÑ 49 Tada~gappahÈnaÑ 72 Tada~gasamatikkamÈ 52 Tapati 1 TapparÈyaÓaÑ 53 TamokÈyassa 22 Taranti 20 TasÈ 91 Tassadiso 93 TiÔÔhataÑ 33 TiÓakaÔÔhasamaÑ 68 TibbaÑ 33



[ Ta - Tha ] TiriyaÑ 23 Toseti 77 ThÈmaÑ 25 ThÈmabal|papanno 134 ThÈvarÈ 91 ThinaÑ 45 ThiyanÈ 45 ThiyitattaÑ 45 Th|paÑ 110 ThokadassÈ 82 Thomayanti 12

[ Da ] DakkhiÓeyyÈ 11 DaÉÉhaÑ 129 DaÓÉaÑ 88 Dantabh|miÑ 18 Danto 19 Daso 62 DassanasaÑsaggo 102 DaÄhanikkamo 134 DÈÔhabalÊ 136 DÈlayitvÈ 129 DiÔÔhaÑ 60 DiÔÔhadhammasukhavihÈrissa 52 DiÔÔhadhammÈbhinibbutÈ 32 DiÔÔhisaÑghÈtassa 22 DiÔÔhÊvis|kÈni 124 DiÔÔh|padhi 20 DÊpa~karo 83


[ Da - Dha ] DukkhaÑ 81 Dukkhakkhandho 121 DukkhamanaÔÔhena 20 DukkhalakkhaÓaÑ 98 Duggati 63 Duccarit|padhi 20 Dutiyena 43 DuppariyogÈhaÑ 83 DuppariyogÈÄho 17 Dubbalo 75 DevÈ 53 DevÈtidevaÑ 82 DevÊsi 65 Desesi 2 DomanassitÈ 75 DhajÈhaÔaÑ 110 DhaÒÒÈni 128 DhanÈni 128 DhammacakkhuÑ 8 DhammatakkapurejavaÑ 45 DhammasamuppÈdaÑ 68 Dhammesu 135 DhitiÑ 25 DhimuttaÑ 53 DhÊraÑ 118 Dhuvena 67

[ Na ] NandiÒjahaÑ 42 NappakÈsati 1 Namuci 34



[ Na ] NarÈsabho 23 NÈganÈgo 26 NÈgÈ 24 NÈgo 123 NÈnattakÈyÈ 53 NÈnattasaÒÒÈnaÑ 56 NÈnattasaÒÒino 53 NÈmasannissitaÑ 2, 19 Nikanti 98 NikÈmalÈbhÊ 124 NikkÈmo 79 Nikkuho 125 NikkhipitvÈ 91 NighaÓÉu 13 NiccasÈrasÈrena 67 Niccena 67 NittiÓÓo 25 NidahitvÈ 91 NiddhantakasÈvamoho 125 NidhÈya 88 NindÈ 81 NipakaÑ 118 Nipako 7 NipuÓe 77 NippipÈso 125 NippÊtikena 43 Nibbatti 33 Nibbano 79 NibbÈnaÑ 23 NibbÈnadhÈtuyÈ 6


[ Na - Pa ] Nibbijjha 19 NibbidÈnupassanÈÒÈÓaÑ 99 NibbindituÑ 33 NimittaggÈhÊ 130 Nimmakkho 125 Nimmalo 79 Niyato 135 NiyogavacanaÑ 87 Nirajo 44 NirattaÑ 41 NirÈsaso 126 Nirutti 29 NillopaÑ 122 Nillolupo 125 NivutÈ 31 Nivuto 1 NissayaÑ 27 NissaraÓaÒca 3 NissaraÓappahÈnaÑ 73 NissÈraÑ 67 Nujja 24 Nuda 24 NunnÈ 29 N|p|rÈni 119 NekkhammasukhaÑ 124 Netabbo 53 Pakkhandanti 122 PaggaÓhanto 92 Paggaho 97 PaccattaÑ 84



[ Pa ] Paccanubh|taÑ 33 Paccayo 10 Pacchijjanti 3 PaÒcÈbhiÒÒÈÒÈÓena 30 PaÒÒakappi 32 PaÒÒatti 30 PaÒÒapesi 2 PaÒÒÈyati 1 PaÒÒÈvimuttiÑ 63 PaÔikujjito 1 PaÔighasaÒÒÈnaÑ 56 PaÔigh|padhi 20 PaÔicchannajarÈ 16 PaÔicchanno 1 Pajappanti 14 Pajaha 24 PajÈnanto 92 Pajjotakaro 84 PaÔipadaÑ 7 PaÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhi 98 PaÔipanne 76 PaÔippassambhati 3 PaÔippassambhitvÈ 91 PaÔibaddhacitto 105 PaÔibhÈnavÈ 86 PaÔilÈbho 15 PaÔilomavuttino 117 PaÔivijjhi 85 PaÔivirati 10 PaÔisa~khÈnupassanÈÒÈÓaÑ 99


[ Pa ] PaÔisandhigarukaÑ 64 PaÔisallÈnaÑ 134 PaÔÔhapesi 2 PaÓidhisampannÈnaÑ 91 PaÓÊtaÑ 12 PaÓÊte 77 PaÓunnÈ 29 PaÓÉitavedanÊye 77 Pataranti 20 PatitÈni 117 Patissato 113 PattaÑ 60 PattÊ 91 Patthayate 68 PadakÈ 13 PadÈlanaÑ 22 PadÈlayitvÈ 129 PadÊpakaro 84 PadumaÑ 136 PadumÊ 123 Padesato 92 Paddhag| 34 PadhÈnapuriso 9 PadhÈnavÈ 135 Panujja 23 Panuda 24 PantÈni 137 PanthikaÑ 110 PabhassarÈni 119 PabhinditvÈ 129



[ Pa ] PamattaÑ 126 Pamattabandhu 34 PamÈdÈ 2 PamuÒca 26 PamuÒcassu 86 Pamocehi 26 PayirupÈsiÑsu 77 PayirupÈsito 82 Parato 68 Paraneyyo 125 ParapaÔipaddhag| 125 Parappaccayo 125 Parappattiyo 125 ParamatthaÑ 23 ParamatthapattiyÈ 134 Parar|pÈ 14 ParigaÓhiÑsu 77 Paricchedakaro 86 ParijÈnitvÈ 41 ParittadassÈ 82 ParittÈbhÈ 54 Paridevati 121 ParinibbÈyantassa 6 ParipatitÈni 117 ParipuÓÓasa~kappo 9 Pariyantakaro 86 PariyÈdinnacitte 76 Pariyesanti 11 PariyesitaÑ 61 PariyesÊ 22


[ Pa ] Parivajjayetha 126 ParivaÔumakaro 86 ParivasamÈno 85 ParisuddhaÑ 22 ParissayÈnaÑ 107 ParoparaÑ 86 ParoparÈni 14 Paleti 29 PallaviÑ 85 PavakkhÈmi 19 Pavattanti 2 PavadataÑ 83 Pavane 74 Pavarapuriso 9 PavivekasukhaÑ 124 PasaÑsanti 13 PasaÑsÈ 81 PasutaÑ 126 Passaddhi 97 PahÈya 41 PahÊnaÑ 44 Pah|taratanaÑ 83 PÈkaÔajarÈ 16 PÈtubhÈvo 15 PÈdalolo 129 PÈpo 126 PÈmokkhapuriso 9 PÈrag| 13 PÈliccaÑ 15 PÈsÈÓake 44



[ Pa ] PiÓÉapÈtakhettaÑ 114 PiÓÉapÈto 113 PidhÊyare 3 Piyar|pÈ 120 Piyar|pe 131 Pihito 1 PÊti 97 PÊÄayanti 75 PuÒÒÈbhisa~khÈrasahagataÑ 24 PuttaÑ 88 Puthujjano 69 Puth| 7 PubbenivÈsaÑ 48 Pubbeva 133 PurÈÓaÑ 67 PurisadammasÈrathi 40 PurisadhorayhaÑ 82 PurisanÈgaÑ 82 PurisanisabhaÑ 82 PurisasÊhaÑ 82 PurisÈjaÒÒaÑ 82 PekkhamÈno 106 PettivisayaÑ 63 PorÈÓe 116

[ Pha - Ba ] PharitvÈ 108 Phassaye 124 PhoÔÔhabbÈ 66 BandhavÈni 128 BahalamattikÈ 132


[ Ba ] Bahuratano 17 BahussutaÑ 127 BuddhisampannÈnaÑ 92 BodhijaÑ 48 ByantÊkÈtabbaÑ 41 Byapanujja 133 ByasanaÑ 33 ByÈdhitÈ 75 ByÈpajjati 131 BrahmakÈyikÈ 54 BrahmacariyaÑ 22 BrÈhmaÓo 25

[ Bha ] Bha~gaÒÈÓaÑ 99 Bhajanti 138 BhayaÑ 122 BhayatupaÔÔhÈnaÒÈÓaÑ 99 BhayabheravÈ 91 Bhavaloko 79 BhÈrassa 23 BhÈvitÈni 19 BhinditvÈ 129 Bh|tavÈdÊ 60 Bh|tesu 88 Bhedo 33

[ Ma ] MakasÈ 120 MaggÈmaggaÒÈÓadassana- visuddhi 98 Ma~ku 17 MajjhattatÈ 45



[ Ma ] Majjhe 23 MadhurÈ 119 ManÈpaÑ 12 ManÈpÈ 120 Manussesu 63 Mano 66 ManoramÈ 119 ManoviÒÒÈÓaÑ 66 Manosamphasso 66 MantadharÈ 13 MantÈ 9 MalavippahÊno 79 Malavimutto 79 MalÈpagato 79 MahÈkaruÓÈsamÈpattiyÈ 50 MahÈnÈgÈ 18 MahÈpurisalakkhaÓaÑ 13 MahÈpuriso 9 Mahesakkhehi 23 MahodadhiÑ 82 MÈnadhajassa 22 MÈnasakaÑ 82 MÈraÑ 74 MÈro 34 MigÈnaÑ 137 Migo 106 MittÈ 104 MÊyamÈno 120 MuÒcassu 86 MuÒcitabbaÑ 41

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko [ Ma ]

MuÒcitukamyatÈÒÈÓaÑ 99 MutaÑ 60 MuditÈ 109 MuddÈ 120 MunimunÊ 26 MuhuttaÑ 84 M|ladassÈviÑ 10 MettÈ 108 MeruÑ 83 Momuho 75 MosavajjaÑ 14

[ Ya ] YaÒÒaÑ 10 YaÒÒapathe 12 YathodhikÈni 128 YamakapÈÔihÊre 50 Yaso 81

[ Ra ] RakkhitamÈnasÈno 129 RajanÊyÈ 120 Rajavippayutto 44 RajavippahÊno 44 RajÈpagato 44 RasÈ 66 RÈgakiÒcanaÑ 25 RÈjaporisaÑ 120 RÈjarÈjÈ 26 RissamÈno 120 R|papaÔilÈbhaÑ 12



[ Ra ] R|pasaÒÒÈ 52 R|pasaÒÒÈnaÑ 55 R|pasannissitaÑ 2 R|pÈ 65 R|pÈvacarasamÈpattiÑ 52 Rogo 122

[ La ] LayaÑ 84 LÈbho 81 LÈmakadassÈ 82 Litto 2 LÊnÈ 45 Lujjati 65 LokaÑ 109 LokatthÈ 91 Lokavid| 36 LokÈyataÑ 13 Lokiyena 44 Lokuttarena 44

[ Va ] VaÑsaÄÊrova 106 Vajati 85 VaÑso 105 VaÓijjÈ 120 VaÓÓavÈdÊ 112 VaÓÓ|pasaÑhitaÑ 79 VaÓÓenti 13 VayaÑ 84 ValittacatÈ 15


[ Va ] VasavattÊ 62 Vasippatto 44 Vaso 66 VÈto 136 VÈyamato 121 Vikampanti 18 VikkhambhanappahÈnaÑ 72 VikkhambhanappahÈnena 52 VikkhambhitÈ 29 VigacchitavaÓÓo 75 VigatavaÓÓo 75 VijahitabbaÑ 41 VijÈnanto 92 VijjÈcaraÓasampanno 34 Vijjittha 41 Vijjotalantesu 121 ViÒÒÈÓaÑ 7 ViÒÒÈÓaÒcÈyatan|pagÈ 59 ViÒÒÈtaÑ 60 VitakkavaÉÉhanaÑ 31 Vitakkassa 45 Vitosesi 77 VidhamitaÑ 14 VidhamitvÈ 41 Vidh|mitaÑ 14 Vidh|mo 14 VinayavÈdÊ 60 VinipÈtikÈ 53 VinipÈto 63 ViniveÔhanaÑ 22



[ Va ] Vinetabbo 53 VinodetabbaÑ 41 Vinodehi 24 Vipattibhavaloko 80 Vipattisambhavaloko 80 VipÈkaparÈyaÓaÑ 64 VipÈkasannissitaÑ 2 VipiÔÔhikatvÈna 133 VippamuttÈ 18 Vippamutto 18 Vibhajasi 2 VibhÈveti 28 Vibh|tar|pasaÒÒissa 51 Vibh|tÈ 52 Vibh|saÔÔhÈnÈvirato 127 Vimalo 79 VimuccituÑ 33 VimuttiÑ 137 VimuttiÒÈÓadassanasampannÈ 14 ViyÈkarohi 42 VirajaÑ 76 Virajo 44 VirajjituÑ 33 Virati 10 Virato 40 Vir|par|pena 119 Virocati 1 Vivarasi 2 VivekadhammaÑ 26 VisajjaÑ 25


[ Va ] VisaÒÒutto 18 Visatto 105 Visavi 40 VisÈlo 105 VisiÔÔhapuriso 9 VihaÒÒanti 75 VihaÒÒamÈne 75 VihÈraÑ 7 VÊtadosÈ 13 VÊtamalaÑ 76 VÊtamohÈ 13 VÊtarÈgÈ 13 VÊtavaÓÓo 75 VÊtivattanti 20 VÊtivatto 25 VÊriyaÑ 25 VÊriyavÈ 40 VÊriyasaÑvaro 72 VÊro 117 VuÔÔhahitvÈ 52 VuÔÔhÈpehi 26 VuttiÑ 7 VusÊmato 64 Vedag| 25 VedayitaÑ 66 VedÈnaÑ 13 VemÈne 75 VeramaÓi 10 VelÈ-anatikkamo 10 VevicchÈ 2



[ Sa ] SaÑyojanÈni 129 SaÑvaÔÔakappe 46 SaÑsaggajÈtassa 102 SaÑsarataÑ 33 SaÑsÈravaÔÔassa 23 SaÑhariyati 87 Sa-uddesaÑ 47 SakadÈgÈmimaggaÒÈÓena 6 Sakar|pÈ 14 Sa~khÈtadhammÈ 7 Sa~khÈtadhammo 135 Sa~khÈnaÑ 120 Sa~khÈya 14 Sa~khÈrupekkhÈÒÈÓaÑ 99 Sa~gaÓikÈratassa 124 Sa~gatÈ 42 Sa~go 128 Saccasadisavhayo 81 SajjaÑ 25 SaÒchinnapatto 117 SaÒchinnÈni 117 SaÒjÈtakkhandho 123 SaÒjÈti 14 SatisaÑvaro 71 SatÊmÈ 135 SattÈnaÑ 49 SattÈvÈsÈ 81 SÈtthaÑ 21 Satthukappo 93 Sadatthagaruko 44


[ Sa ] SadisanÈmo 81 Sadisavhayo 81 SaddÈ 66 SaddhÈdhimuttaÑ 83 SantÈpajÈte 76 Santusito 9 SantussamÈno 107 Sante 77 Santhave 105 Sandanti 2 SandiÔÔhikaÑ 84 SandiÔÔhiko 121 SandhÈvataÑ 33 SannipatitÈ 42 SapadÈnacÈrÊ 132 SappurisÈ 70 SabbakÈyappahÈyino 51 SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ 41 SabbattatÈya 108 SabbamalavÊtivatto 79 SabbÈvantaÑ 109 SabyaÒjanaÑ 21 Samatikkanto 25 Samatikkamanti 20 SamatikkamÈ 55 Samannesati 68 SamÈgatÈ 42 SamÈgantvÈ 24 SamucchedappahÈnaÑ 72 SamudayaÒca 3



[ Sa ] Samudayo 10 SamudÈgamanaÑ 2 Samuddhara 26 SamullapanaÑ 91 Samecca 24 SamoropayitvÈ 91 SamohitÈ 42 Sampattibhavaloko 79 Sampattisambhavaloko 79 SampadÈlayitvÈ 129 SampallaviÑ 85 SammÈ-ÈjÊvo 93 SammÈkammanto 93 SammÈdiÔÔhi 92 SammÈ paÔipannÈnaÑ 92 SammÈvÈcÈ 92 SammÈvÈyÈmo 93 SammÈsa~kappo 92 SammÈsati 93 SammÈsamÈdhi 93 SammÈsambuddhÈnaÑ 92 SarasmiÑ 33 SarÊsapÈ 120 SalilambucÈrÊ 129 SallaÑ 122 SallapanaÑ 91 Savanti 2 SavÊcijarÈ 16 Sassatena 67 Sahajanetta 34


[ Sa ] SahÈyasampadaÑ 118 SÈkÈraÑ 47 SÈgar|pamo 17 SÈdhuvihÈriÑ 118 SÈmuddiyaÑ 110 SÈrÈsanaÒca 117 SÈro 67 SinehadosaÑ 133 SindhavÈ 18 SippaÒÒataraÑ 120 SibbinimaccagÈ 9 SÊlasaÑvaro 71 SÊlasamÈdhipaÒÒÈvimutti- sampannÈ 14 SÊhasÊho 26 SÊho 136 SukhaÑ 81 SukhasÈrasÈrena 67 Sugato 35 SuÒÒataÑ 100 SuÒÒatena 43 SuÒÒato 65 SutaÑ 60 SutavÈ 135 SuddhaÑ 68 SubhakiÓhÈ 54 SuvaÓÓassa 119 SuhajjÈ 104 SekkhÈ 7 SeÔÔhadassaÑ 82 SeÔÔhapuriso 9


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ] SetapaccattaÑ 83 SenÈsanakhettaÑ 115

SotaÑ 66

SenÈsanÈni 115 SotÈpattimaggaÒÈÓena 3

SemÈno 85 SotthiyaÑ 110

SeritaÑ 106 [ Ha ]

Sevanti 138 HaÒÒanti 75

Seveyya 126 HÈpeti 105 SokapariddavaÑ 20 Himakappo 93 SokhyaÑ 128 HuraÑ 31 Socati 121 Hetu 10


LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ


[ A ] AgÈriyÈ, nagÈriyÈnaÑ mittasuhajjÈ 104 AdhigamapaÔibhÈnavÈ 127 AnÈgÈmi-arahantÈnaÑ dukkhaÑ 81 Anotatta 82 AppaÔipuggalÈ 82 AriyavaÑso 116 AriyÈnaÑ dassÈvÊ duvidhÈ avijjÈdayo mÈtÈ viya 70 AvÊcijarÈ 16 AssakaÓÓo 38 Assatara, ÈjÈnÊya, sindhavÈnaÑ visesÈ 18

[ Œ - I - ¢ - U ] ŒkÈsa, antalikkhÈnaÑ visesÈ 41 ŒcikkhÈdÊni aÔÔha padatthÈni 2 ŒhÈro dhÈti viya 94 ItihÈsa 13 Indriyesu saÑvarÈsaÑvaro 130-1 Issattha, rÈjaporisÈnaÑ visesÈ 120 ¢sadharo 38 UcchedadiÔÔhiÔÔhÈnÈni paÒca 74 Udakabahalassa pamÈÓaÑ 38


[ U - E - O ] UddhaÑ, adho, tiriyÈnaÑ paricchedÈ 23 Upadhi 20 Ekasaddassa attho 88 Ehibhikkh|naÑ vesÈ 8 Okkhittacakkhu 129

[ Ka ] Ka~ku 128 Kadambo 39 Kapparukkho 39 Kappasaddassa atthuddhÈro 90 KappÈ cattÈro 46 KammaÑ pitÈ viya 94 KammanissitavipÈka 2 KaravÊko 38 KalyÈÓÈni tÊÓi 20-1 KasÈvÈ tayo 126 KÈmÈ dve 119 KÈyakasÈvo 126 KÈyabalÈnaÑ pamÈÓÈni 49 KÈyasaÑsagga 102 KalaÒÒ| 60 Kicca, karaÓÊyÈnaÑ visesÈ 44 Kudr|saka 128 KulavaÑso 116



[ Kha - Ga - Gha ] KhattiyavaÑso 116 KhÊradantÈ nÈma na thirÈ 16 Gamana 78 GihÊnaÑ byaÒjanÈni 117 GuÓasaddassa atthuddhÈro 120 Gottabandhava 128 Godhuma 128 Gorakkha 120 GhÈnaÔhÈna 66

[ Ca - Ja - Jha ] CakkavÈÄassa pamÈÓaÑ 37 CakkhuÔhÈna 65 CandamaÓÉalassa pamÈÓÈni 39 CaraÓÈni pannarasa 34 CarimÈ tayo 6 CariyÈyo aÔÔha 89 CÊvarakhettÈni cha aÔÔha 110 CÊvaradhovanaÑ 111 CÊvarasantosÈ vÊsati 110 CÊvarÈnaÑ kappiyÈkappiyÈni 110 Cuticarimo 6 Jamburukkhassa pamÈÓaÑ 38 Jamburukkho 39 JarÈ nÈma duvidhÈ 16 JarÈya phal|pacÈro 16 JarÈya lakkhaÓarasÈdÊni 17 JÈtiyÈ lakkhaÓarasÈdÊni 15 JivhÈÔhÈna 66 JhÈnacarimo 6


[ ©a - Ta - Da - Dha - Na ] ©ÈÓabalÈnaÑ pamÈÓÈni 49 ©Ètibandhava 128 TaÓhÈsanthavo 105 TathÈgatassa balaÑ duvidhaÑ 49 TiriyaÑ 108 DassanasaÑsagga 102 DiÔÔhisanthavo 105 DÊpa~kara 83 DosakasÈvo 126 DhaÒÒÈni satta 128 DhanÈni satta aÔÔha 128 NÈmar|pato aÒÒo natthi satto puggalo 94 NibbÈnadhÈtu duvidhÈ 6 NirayasattÈnaÑ attabhÈva- pamÈÓÈni 54 Nirodho duvidho 33 Nivuta, ovutÈnaÑ viseso 1 Nemindharo 38

[ Pa ] PaÑsuk|lacÊvarÈni tevÊsati 110 PaccekabuddhÈ 26 PaccekasambuddhÈnaÑ gopitadhuta~gÈni paÒca 115 PaÔibhÈnavÈ tidhÈ 127 PaÔibhÈno tividho 127 PaÔivedhabahussuto 127 Pathavibahalassa pamÈÓÈ 38

LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 163


[ Pa ] PadahanavÊriya 134 Paramatthato khandhÈ eva pÈtubhavanti na sattÈ 15 ParipucchapaÔibhÈnavÈ 127 PariyattipaÔibhÈnavÈ 127 Pariyattibahussuto 127 PavÈÄa 128 PahÈnavinayo paÒcavidho 71 PÈÔalÊ 39 PÈrag| 13 PÈricchattako 39 PÈrÈyanasuttassa Èni- saÑsÈ 78 PiÓÉagaÓanÈnaÑ nayo 120 PiÓÉapÈtakhettÈni pannarasa 114 PiÓÉapÈtasantosÈ pannarasa 114 PiÓÉapÈtÈ soÄasa 113 PuthujjanÈ dve 69, 70 PorÈÓÈnaÑ kathÈ 130

[ Pha - Ba - Bha ] PharitvÈti ÈrammaÓaÑ katvÈ 108 BandhavÈ cattÈro 128 Bahussuto duvidho 127 Buddhamanta 13 BuddhÈdÊnaÑ lakkhaÓadÊpanaÑ 13 BuddhÈnampi lokadhammato na muccati 81 BrÈhmaÓavaÑso 116 Bhagavato guÓÈ nava 34 Bhavacarimo 6


[ Bha - Ma ] BhavadiÔÔhiyo pannarasa 74 Bhavo duvidho 79 MaggapaÔipÈÔiyÈ bhavanirodhanaÑ 5 MaggapaÔipÈÔiyÈ saÑyojana- pahÈnaÑ 129 MaÓi 128 ManokasÈvo 126 MahÈdÊpÈ cattÈro 38-9 MahÈpurisÈ aÔÔha 9 MahÈrukkhÈ satta 39 MahÈselÈ satta 38 Mittabandhava 128 Mittasanthavo 105 Mitta, suhajjÈnaÑ visesÈ 104 MittÈ cattÈro 138 MuttapaÔibhÈno 127 MuttÈ 128 MusÈvÈdo chÈrikÈ nÈma 14 MohakasÈvo 126

[ Ya - Ra - La ] Yava 128 Yugandharo 38 YuttapaÔibhÈno 127 YuttamuttapaÔibhÈno 127 Yobbana 16 RajatajÈtar|pa 128 RÈgakasÈvo 126 RÈjavaÑso 116 LokantarikanirayÈnaÑ ÔhÈnÈni 39



[ La ] LokadhammÈ aÔÔha 81 Lokadhammehi mutto satto nÈma natthi 84 LokadhÈtu 39 LokÈ tayo 37 LokÈyataÑ vuccati vitaÓÉa- vÈdasatthaÑ 13 LokiyapariÒÒÈ tisso 95 Lolupa 125

[ Va ] VaÑsÈ aÔÔha 116 VacÊkasÈvo 126 Varaka 128 VÈtabahalassa pamÈÓaÑ 38 VicikicchÈ dasa 94 VijjÈ tisso aÔÔha 34 Vinatako 38 Vinayo duvidho 71 VinipÈtikÈnaÑ vibhÈvanÈ 53 VipassanÈyÈnikanaya 93 VibhavadiÔÔhiyo paÒca 74 VivaÔÔakappo 46 VivaÔÔaÔÔhÈyÊkappo 46 VisakaÓÔakavÈÓija 58 VÊhi 128 VuÉÉhapabbajitavatthu 71 Vedag| 25 VedÈ tayo 13 VessavaÑso 116


[ Va - Sa ] VeÄuriya 128 SaÑvaÔÔakappo 46 SaÑvaÔÔaÔÔhÈyÊkappo 46 SaÑvaravinayo paÒcavidho 71 SaÑsaggo paÒcavidho 102 SaÑsÈra 5 Sakyakula 27 Sa~kha 128 SantosÈ tayo 110 Santhavo tividho 105 Sappurisa 70 SabbasattÈnaÑ cuticittaÑ 6 Sabbe dhammÈ anattÈ 8 SamathayÈnikanaya 93 SamaÓavaÑso 116 SamullapanasaÑsagga 103 Samullapana, sambhogÈnaÑ visesÈ 103 Sambuddho dvipadÈnaÑ seÔÔho 82 SambhogasaÑsagga 103 SavanasaÑsagga 102 SavÊcijarÈ 16 SÈli 128 Sinerupabbatassa pamÈÓaÑ 38 Sippabandhava 128 Simbalirukkho 39 SirÊsarukkho 39 SilÈ 128 SÊhÈ cattÈro 136 SukhÈni cattÈri 124

LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 165

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa - Ha ] [ Sa ] Sudassano 38 SekkhÈsekkhÈnaÑ paÔipadÈ 7 SuddhavaÑso 116 SenÈsanasantosa 115 SuddhÈvÈsa 55 SotaÔÔhÈna 66

Himavantapabbatassa pamÈÓaÑ 38S|riyamaÓÉalassa pamÈÓÈnÊ 39


NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ

NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A - Œ ] Aggisikha (nÈgarÈjÈ) 40 A~ga (janapada) 42 Ajita (brÈhmaÓa) 8, 72, 77 Ajita (mÈÓava) 1, 3 Ajitatthera 8 AÔÔhissara (PaccekabuddhÈ) 51 AnurÈdha (pura) 139 AparagoyÈna 39 ApalÈla (nÈgarÈjÈ) 40 ApparÈjitapalla~ka 62 AmbaÔÔha (mÈÓavaka) 40 AmbucÈrÊ (maccha) 129 AravÈÄa (nÈgarÈjÈ) 40 AsurÈ 39 AssakaÓÓa (pabbata) 38 ŒÄavaka (yakkha) 40 ŒÄÈra (brahmÈ) 56

[ ¢ - U - O ] ¢sadhara (pabbata) 38 Uttarakuru 39 Udaya (mÈÓavaka) 43-4 UpasÊva (mÈÓavaka) 27 Upasena (mahÈthera) 139 Uposatha (hatthÊ) 49 OdÈtasÈma 47


[ Ka ] Kakusandha (Buddha) 116 KaccÈna 46 Kadambarukkha 39 Kappa (mÈÓava) 33 Kapparukkha 39 KaravÊka (pabbata) 38 KalyÈÓa (vihÈra) 102 Kassapa (gotta) 46 Kassapa (Buddha) 116 KÈlakaÒcika (asurÈ) 54 KÈlÈma (brahmÈ) 56 KÈÄadÊghavÈpÊ (gÈma) 102 KÈÄasÊha 136 KÈÄÈvaka (hatthÊ) 49 Kittisena 139 K|Ôadanta (brÈhmaÓa) 40 KesarasÊha 136 KoÓÈgamana (Buddha) 116 KoÓÉaÒÒa (Buddha) 116

[ Kha - Ga ] Kharaloma (yakkha) 40 Ga~geyya (hatthÊ) 49 Gandha (hatthÊ) 49 GandhamÈdana (pabbata) 90 GirigÈma 102

168 C|ÄaniddesaÔÔhakathÈya


[ Ga - Ca - Cha - Ja ] Gotama (Buddha) 90, 116 GodhÈvarÊ (nadÊ) 65, 78 Cittala (pabbata) 71 Cunda 61-2 C|Äodara (nÈgarÈjÈ) 40 Chaddanta (hatthÊ) 49 JatukaÓÓi (brÈhmaÓa) 42 JatukaÓÓi (mÈÓava) 34 JambudÊpa 38 Jamb| (rukkha) 39

[ Ta - Da - Dha - Na ] TaÓha~kara (Buddha) 116 Tamba (hatthÊ) 49 TiÓasÊha 136 Tissakassapa 47 Tissadahara 102 Tissametteyya 9 Todeyya (mÈÓava) 32 DÊghapiÔÔhika (peta) 54 DÊpa~kara (Buddha) 116 DuÔÔhagÈmaÓi-abhayarÈjÈ 103 Devadatta 51, 54 DhanapÈlaka 40 DhammaguttÈ (vemÈnikÈ) 53 Dh|masikha (nÈgarÈjÈ) 40 Dhotaka (mÈÓava) 25-7 Nanda (mÈÓava) 30-1 Nemindhara (pabbata) 38


[ Pa - Pha - Ba - Bha ] PaÒcaggaÄa (leÓa) 102 PaÓÉara (hatthÊ) 49 PaÓÉu (sÊha) 136 PÈÔalirukkha 39 PÈricchattakarukkha 39 PÈsÈÓaka (cetiya) 42, 75, 78, 85 Pi~gala (hatthÊ) 49 Pi~giya (mÈÓava) 75-6-7-8-9, 84-5-6-7 Piya~karamÈtÈ (vemÈnikÈ) 53 PunabbasumÈtÈ (vemÈnikÈ) 53 Pubbavideha 39 PokkharasÈti (brÈhmaÓa) 40 PosÈla (mÈÓava) 46 PhussamittÈ (vemÈnikÈ) 53 BÈvarÊ (brÈhmaÓa) 82, 85-6 BodhimaÓÉa 62 BhadrÈvudha (mÈÓava) 42

[ Ma ] Maghadeva (rÈjÈ) 48 Ma~gala (hatthÊ) 49 MaricavaÔÔimahÈvihÈra 103 MahÈgovinda (brÈhmaÓa) 48 MahÈjanaka (rÈjÈ) 118 MahÈnÈma 35 MahÈpanÈda (rÈjÈ) 51 MahÈvihÈra 102, 139

NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 169

NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Ma ] MahÈsÊvatthera 55 Saccaka (NigaÓÔhaputta) 40 MahÈsudassana 48 Sabhiya (paribbÈjaka) 86

SaraÓa~kara (Buddha) 116 Mahodara (nÈgarÈjÈ) 40 SalilambucÈrÊ 129 MÈra (devaputta) 62

Mettag| (mÈÓava) 17 SÈriputtatthera 55, 116 Metteyya (Buddha) 51 SÈvatthi 85 Medha~kara (Buddha) 116 Sineru (pabbata) 38 MogharÈja (mÈÓava) 9, 65 Simbalirukkha 39

SirinivÈsa (rÈjÈ) 139 [ Ya - Ra - La - Va ] Sirisa~ghabodhi (rÈjÈ) 139 Yugandhara (pabbata) 38 SirÊsarukkha 39 RÈdha (brÈhmaÓa) 49 SÊhaÄa (dÊpa) 102 Lokantarika (niraya) 39

Vakkalitthera 71, 86 Sutasoma (rÈjÈ) 118 Sudassana (pabbata) 38 Vinataka (pabbata) 38 Sumanissara (PaccekabuddhÈ) 51 VipassÊ (BhagavÈ) 49 S|ciloma (yakkha) 40 VisakaÓÔaka (vÈÓijja) 58 SoÓadanta (brÈhmaÓa) 40 VeÄuvana (vihÈra) 90

[ Ha ] [ Sa ] Hema (hatthÊ) 49 Hemaka (mÈÓava) 31

Sakka (devarÈjÈ) 40 Sa~kha (rÈjÈ) 51


NÈnÈpÈÔhÈ

PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ, KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu dissamÈnapÈÔho, ®Ôha = AÔÔhakathÈ. NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] AkujjhitukÈmatÈya = KujjhitukÈmatÈya (Ka) 136 AkkantakkantaÔÔhÈnaÑ = AkkantakkantaÔÔhÈne (SÊ, SyÈ, I) 14 Atappake = Aggapatte (SÊ, SyÈ) Atittikare (I) 77 Anattassa = A~gassa (Vi-Ka) 72 AniÒjitataÑ = AnejataÑ (SyÈ) 9 Anuparivattana... = Anuparama... (SÊ, I) 81 AnurÈdhapuravhayaÑ = Parama-anurÈdhapuravhayaÑ (SÊ) 139 ApunarÈvaÔÔakaÑ = ApunabhavattakaÑ (Ka) 100 AppavattiyamÈnesu = AppavattamÈno (SyÈ) 90 Appeti viya = Dasseti viya (Ka) 10 AbhÈvato = SabhÈvato (Ka) 67 Avasavattanato = Apavattanato (SÊ) 68 Avasiyapavatta = Avasavatti (Ka) 65 AssÈdasaÒÒÈya = ŒdÊnavasaÒÒÈya (Ka) 72 “AbhÈvitÈ”tipi = VibhÈvitÈtipi (SÊ, SyÈ, I) 52

[ U - E - O ] UpaÔÔhapento = VijÈnanto (SÊ, SyÈ, I) 92 EkattÈbhiratisukhena = EkantÈbhiratisukhena (SÊ) 123 EtaÑ = EvaÑ (Ka) 61 OÔÔhapahaÔakaraÓavasena = OÔÔhapaharaÓavasena (SÊ) 13


NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ Ka ] Kathitanayeneva = Œgatanayeneva (SÊ) 100 Kittisenoti = Bhattisenoti (SÊ) 139 KiriyÈpacchindanaÑ = KiriyÈparicchindanaÑ 18

[ Ga - Gha ] Gata-ambucÈrÊvÈti = GataÑ ambucÈriÑ viyÈti (SÊ) 129 GÊranti = BhaÓanti (SÊ, SyÈ, I) 12 GhanÊbh|tacitto = HatÊbh|tacitto (SÊ) 17

[ Ja - ®ha ] Ja~ghavaÓijja = JalavaÓijja (SÊ) 120 ®hatvÈ jhÈna~gÈni = ®hitajhÈna~gÈni (SÊ, SyÈ) 45 ®hitisukhaÑ = PÊtisukhaÑ (SÊ) VimuttisukhaÑ (SyÈ, I) 67

[ Ta - Tha ] TathÈpaÔipanno = TathÈ tathÈ paÔipannassa (SÊ, SyÈ) 21 TadetaÑ = YadetaÑ (SyÈ) 3 TappoÓoti = TappoÓo tappabbhÈroti (SyÈ) 85 TasÈti = TasinÈti (SÊ) TasitÈti (SyÈ) 91 Therena = Teneva (SÊ) 139

[ Da - Dha ] DantavalayaÑ = ThÈlakaÑ (Ka) 103 DantÈdÊnaÑ = DantÈdÊsu (Ka) 15 DantÈva = DantÈvarÈ (I) 18 Dasseti = DÊpeti (I) 11 DÊghacÈrika-anavaÔÔhitacÈrikavirato vÈ = DÊghacÈrika-anivatta- cÈrikavirato (SÊ) 129 DesitÈ = KhepitÈ (SyÈ, I) 7 DhammakÈyassa = NÈmakÈyassa (SyÈ, Ka) 29

NÈnÈpÈÔhÈ 173


[ Na ] Na bhayahÈrakaÑ = AnabhayakÈrakaÑ (SÊ) 19 Nikhilo = Niccalo (SÊ, Ka) 127 NibbÈnaÑ dhammarasaÑ ahaÑ = NibbÈnadhammaÑ yamahaÑ (SuttanipÈtaÔÔhakathÈyaÑ) 75 NirantaragÈmino hutvÈ sandamÈnÈ pavattanti = NirantataragÈmino hutvÈ savanti (SyÈ) 2

[ Pa ] PaccanÊkaÑ = PaÔilomakathaÑ (Ka) 117 PaccavekkhaÓaÒÈÓena = PaccakkhaÒÈÓena (Ka) Visuddhi 1. 209 piÔÔhe 84 PaccekabuddhÈti = PaccekasambuddhÈti (sabbattha) 26 PaÔipatticariyÈ = PatticariyÈ (SÊ, SyÈ) 89 PaÓÉusÊho = TambasÊho (SÊ) 136 PadahanabhÈvaÑ = PadhÈnabhÈvaÑ (Ka) 134 Parissayanti = Parisahanti (SÊ, Ka) 107 PÈÔho = PÈdo (SyÈ) 135 PÈde vatvÈ = VÈretvÈ (SÊ) VÈre vatvÈ (SyÈ, Ka) 126 Puthuva ayaÑ = Puthu vÈ ayaÑ (sabbattha) 69 PubbabhavaÑ = PubbabhÈgaÑ (SÊ, SyÈ, I) 12

[ Bha ] Bhabbapuggalavaseneva = Dhammapuggalavaseneva (SÊ) 107 BhayaÑ santhave pekkhamÈnoti = AhaÑ adhigatoti (SÊ, SyÈ) 105

[ Ya - Ra ] YathodhikÈnÊti = SakodhikÈnÊti (SÊ, SyÈ) 128 YvÈyaÑ = SvÈyaÑ (SyÈ, Ka) 119 RÈgagaÓÉÈdÊnametaÑ = RÈjadaÓÉÈdÊnametaÑ (Ka) 122 RissamÈnoti pÊÄiyamÈno ruppamÈno ghaÔÔiyamÈno = DiyamÈnoti ruppamÈno, ghaÔiyamÈno (Ka) 120



[ Ra ] RukkhÈdÊnaÑ vevacanappakÈsakaÑ satthaÑ = RukkhÈdÊnaÑ vevacanapakÈsana- satthaÑ (SÊ, SyÈ, I) 13 R|paÑ = SayaÑ (SÊ, Ka) 67

[ La - Va ] LaÒchitaÑ = LaÒchanaÑ (Ka) 62 LobhasampayuttaÑ eva = LobhasampayuttattÈ eva (SÊ) 136 VaÉÉhamÈno = VivaÔÔamÈno (Ka) 46 VattapaÔipattiÑ = VattapaÔivattaÑ (SÊ, SyÈ, I) 71 VayhamÈno = VahiyamÈno (I) 14 VinÈsetvÈ = VinodayitvÈ (SÊ, SyÈ, I) 133 VividhÈ nÈseti = ViddhaÑseti (SÊ) 52 VÊthipaÔipannaÑ = VipassanÈvÊthipaÔipannaÑ (SÊ, I) 98 VeravinÈsanaÑ = RamanaÑ (Ka) 10

[ Sa - Ha ] SaÒcetanÈ = CetanÈ (SÊ, SyÈ, I) 80 Satadantena = Sattadantena (SÊ, SyÈ, I) 122 Santesu = Sati (SÊ, SyÈ) 94 Sannipatanato = PaÔisandhivattanato (Ka) 46 SamagghaÑ = MahagghaÑ (SÊ) 58 SamathavipassanÈya vÈ = VipassanÈya vÈ (SÊ) 125 SammasanapaÒÒÈya lakkhaÓÈni = SamapaÒÒÈsalakkhaÓÈni (SÊ, SyÈ, I) 97 Sammasantassa = Sammasantassa sammasantassa (SÊ, SyÈ, I) 97 SukhasÈrassa = SÈrassa (SÊ) 67 Sumanissaro nÈma paccekasambuddho = Sumanissaro nÈma Paccekabuddho (Ka) 51 S|dassa = Parassa (Ka) 125 So = AyaÑ (SÊ, SyÈ) TasmÈ so (?) 6 HitaratinÈ = Bh|tahitaratinÈ (SÊ, SyÈ) 139


GÈthÈs|ci

PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ

[ I - U - E - Ka Kha - Ga - Ca -Ta ]

Idheva tiÔÔhamÈnassa 69 ImasmiÑ bhaddake kappe 51 UpakÈro ca yo mitto 138 Ete satta mahÈselÈ 38 EvamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ 89 KÈÄÈvakaÒca Ga~geyyaÑ 49 Kenassu nivuto loko 1 KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi 5 Gamanena na pattabbo 36 CaturÈsÊti sahassÈni 38 CaturÈsÊtisahassehi 38 CattÈri satasahassÈni 38 CÈtuddiso appaÔigho ca hoti 102 TaÓhÈdutiyo puriso 89 Tato upaÉÉhupaÉÉhena 38 Tato pÈsÈÓake ramme 78 TasmÈ have Lokavid| Sumedho 36

PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ

[ Da - Na - Pa - Ya - Sa ] Duvidho vinayo nÈma 71 Duve puthujjanÈ vuttÈ 70 Duve satasahassÈni 38 Dve asÊtisahassÈni 39 Nava satasahassÈni 38 PaÒca senÈsane vuttÈ 116 PaÒÒÈsayojanakkhandha 38 PÈÔalÊ simbalÊ jamb| 39 Puth|naÑ jananÈdÊhi 69 YathÈ hi a~gasambhÈrÈ 94 YÈni sotÈni lokasmiÑ 72 YÈvatÈ candimas|riyÈ pariharanti 37 Yugandharo ¢sadharo 38 YojanÈnaÑ satÈnucco 38 Yo ve kataÒÒ| katavedi dhÊro 70 SabbaÑ satasahassÈni 37

saddhammappajjotikÈ nÈma - subway · khuddakanikÈya 2 kena littoti kena limpito. saÑlitto...

Documents