sam kulu unun dili - sil.org · sam kulu unun dili sam trilingual picture dictionary (sam, english,...
TRANSCRIPT
Sam Kulu Unun Dili
Sam Trilingual Picture Dictionary (Sam, English, Tok Pisin)
Sam Piksa Dikseneri
Edited by Betty Komo, Regina Koum, Paul Lanzap, Paulus Mukoi, Bagi Mom,
Arench Nanaibe, Jack Pui, Sebbie Taxari, David Troolin and Sarah Troolin
Sam language (ISO code: SNX) Madang Province Papua New Guinea
1o0 Copies October 2014
Printed at
Pioneer Bible Translators, Madang, Papua New Guinea
1
Adapted into Melanesian Pidgin and English
by Patricia F. Brien SIL, Papua New Guinea from original dictionary
Kikliboka Si en Dinyi/Kamus Bergambar written in
Bahasa Una/Bahasa Indonesia By Margreet Kroneman, M.A.
Rima Duha, S.Th.
© Original Copyright 2002 SIL International
60
6/
xalug blakpela black
apox waitpela white
xanggli meri woman
suma man
song/war krai cry
jaxale lap
2
Preface to Sam Edition
The Sam language is spoken by approximately 1200 people on the Rai Coast of the Madang Province. This edition was produced with the help of Sam speakers. Some of the pictures and items have changed from the Tok Pisin edition to better suit the Sam culture and environment. Additional illustrations were drawn by David Troolin.
Preface to Tok Pisin Edition
Originally produced in Indonesia by SIL, this book is an adaptation from the original book and is written in Melanesian Pidgin and English for use in Papua New Guinean languages. Some of the pictures and items changed from the original book, to make it more understandable and useable in Papua New Guinea. Thanks go to Lois Vincent, Jo Anne Totome, David Aiyamaso, Nancy Rambai and others for their editorial advice, especially regarding Tok Pisin equivalents.
3
Table of Contents
Sapta/Chapter Pes/Page
1 Miyang Graun Earth 6
2 Lang Skai Sky 8
3 Wam ido Nyimbleng Hap bilong Diwai Parts of a Tree 9
4 Wam Kulube Kulube Kainkain Diwai Kinds of Trees 10
5 Yu Kora ayax Wokim Gaden Gardening 12
6 Pin Kulube Kulube Kainkain Kaikai Kinds of Food 14
7 Wam Ge Pikinini Diwai Fruit 18
8 Tubar Ples Village 20
9 Tubar Naman Taun Town 21
10 Urum Kulube Kulube Kainkain Haus Kinds of Houses 22
11 Urum Haus House 24
12 Urum Huyax Xalak Pinhalel Samting Bilong Wok Kamda Carpentry Tools
25
13 Dodamug ido Nyimbleng Hap bilong Bodi Parts of the Body
26
14 Malanggum Femili Family 30
15 As Kulube Kulube Kainkain Pisin Kinds of Birds 32
16 Werapin Kulube Kulube Kainkain Abus Kinds of Animals 36
17 As Dodamug ido Donyam Hap bilong Pisin Parts of a Bird 38
18 Bol Dodamug ido Donyam Hap bilong Pik Parts of a Pig 39
58
gerngong bun nating thin
kexei i stap laip alive
gusax wet wet
hurax drai dry
ondor patpela fat
mexo i dai dead
57
se pinis empty
max pulap full
asem lapun old
ijirik pas narrow
ulum yangpela young
hobox op wide
4
Sapta/Chapter Pes/Page
19 Werapin Nyaro Kainkain Binatang Insects 40
20 Yuwal Werapin Abus bilong Solwara Seafood 43
21 Dodamug Torom Pin Gutpela Kaikai Healthy Food 44
22 Pin Kaikai Food
45
23 Giyax Urum Ples Bilong Kuk Kitchen 46
24 Giyax ido Pinhalel Samting bilong Kuk Kitchen Utensils
47
25 Dodamug Gereiyax Pinhalel Samting bilong Stretim Yu Yet Personal Tools
50
26 Torom Pinhalel Samting bilong Helpim Yu Yet Helpful Things
51
27 Noun Pin Bilas Samting Traditional Items 52
28 Nggina ido Pinhalel Samting bilong Samap Sewing Tools
55
29 Buga Xo Klos Clothing 56
30 Skul ido Pinhalel Samting bilong Skul School Supplies
58
31 Gusxe Pilai Games 59
32 Andax Gaman Kainkain We bilong Raun Transportation
60
33 Kinggal Kulube Kulube Kainkain Wok Jobs 51
34 Mangau Yax Eksen Tok Verbs 53 35 Da Krexei Narapela Narapela Sait Opposites 55
5
duma abau hul bilong ston cave
yu gaden garden
duma ston stone
tumur win wind
miyang ganjang graun i pundaun landslide
Miyang Graun Earth
gabra maunten mountain
56
xabu/toto tru/stret
jager/ugel i no stret/abrus false/wrong
3 + 4 7
2 + 3 4
meleng de/tulait day
kolu nait/tudak night
kexei nupela new
ai olpela old
55
Da Krexei Narapela Narapela Sait
Opposites
ilong longpela long
hogo sotpela short
xiliyai bikpela big
dukangge/dukangga liklik
miyangbe daunbilo bugbe
antap high
6
yag xasuxasu wara kalap waterfall
yuwal solwara ocean/sea
igang raunwara lake
yag wara river
yag du liklik wara stream
biling bris bridge
7
Lang Skai
seng san sun
bogi unun renbo rainbow
benanggar sta star
miling lait bilong klaut lightning
xexelem mun moon
arom klaut cloud
wag ren rain
54
soxor litimapim lift up
bijai subim push
kubai karim long sol carry on shoulder
lum karim carry in arms in front of you
pide putim put
kurung pulim pull
53
Mangau Yax Eksen Tok
Verbs
ting sanap stand
wil slip lie
harux sindaun long lek
usel brumim sweep
pudox kalap jump
njan sindaun sit
en wokabaut walk
8
wam diwai tree
wam bar han bilong diwai branch
Wam ido Nyimbleng Hap bilong Diwai Parts of a Tree
wam ge pikinini diwai
wam barik rop bilong diwai
wamoi lip leaf
dunggrig stik
wam agu namel bilong diwai trunk of tree
dadamun plaua flower
0/
Wam Kulube Kulube Kainkain Diwai Kinds of Trees
wa mango mango tree
ima karuka pandanus
bom saksak sago
selem kokonas coconut tree
pabai popo pawpaw
52
yu kinggal suma man bilong wokim gaden farmer
kakang asui suma man bilong troimoi umben fisherman
urum kora suma kamda carpenter
inggreng suma tisa teacher
ajax suma soldia soldier
51
Kinggal Kulube Kulube Kainkain Wok Kinds of Work
bom yang wasim saksak washing sago
xolong ge wokim bilum making a string bag
pena ge kora wokim spia making a spear
pin gerei redim kaikai preparing food
balain ge wokim blain weaving walls
sel kunggol tanim rop twisting rope
00
xa buai betelnut palm
munggol banana
xobol kapiak breadfruit tree
mbar mambu bamboo
01
bobur kru seedling
yag us troimwe wara to water
xaxare gras weed
kubon rot namel long gaden path through garden
mul liklik maunten mound
biyax planim to plant
mek banis fence
Yu Kora ayax Wokim Gaden
Gardening
unyan kunai coarse grass
50
bas bas bus wilwil
wilwil
wam kubung kanu canoe
kar motoka car
motosaikol motosaikol
5/
Andax Gaman Kainkain We bilong Raun
Transportation
miyangbe kubung PMV public motor vehicle
kubung dingi motorboat
gabat mambu bot raft
kubung xiliyai sip ship
bugbe kubung balus airplane
02
boxol digim to dig
toneng kukim to burn
hurix saripim to slash
biyax planim to plant
singger naman busnaip bush knife
hogax pulumapim to fill
ujak stik digging stick
sabor tamiok axe
sabol sabol spade/shovel
03
weden marita pandanus fruit
mbolkol kaukau sweet potato
sambi mami yam
manyo tapiok manioc/cassava
anying taro
Pin Kulube Kulube Kainkain Kaikai Kinds of Food
48
Gusxe Pilai
Games
menamgesx pilai long rop string game
baxeing ron running
okam taxas paitim kundu beat the drum
mun tuwax singsing sing and dance
soka soka soccer
47
inggreng yax wamoi buk bilong rait
exercise book
rula rula ruler
Skul ido Pinhalel Samting bilong Skul
School Supplies
inggreng danggal bairo
raba raba eraser
inggreng danggal pensil pencil
blekbot blakbot blackboard
wasayax wamoi buk bilong rit reading book
04
wam ge pikinini diwai fruit gasan
pinat peanuts
panja/hogo bolge rais rice
mbin suga sugar cane
patete poteto potatoes
05
bidon bin green beans
sigba pamkin pumpkin/squash
aus pitpit
gugurus kon corn
46
hat hat cap
kolos ilong longpela klos dress
su su shoes
seng nyam hanwas watch
45
siot siot t-shirt
trausis ilong trausis trousers
sket sket skirt
siot siot/blaus shirt/blouse
trausis hogo sotpela trausis shorts
Buga Xo Klos
Clothing
06
bom saksak sago
xalal talinga mushroom
lombo lombo chili
siger kawawar ginger
07
tamato tomato tomato
Wam Ge Pikinini Diwai
Fruit
ananas ananas pineapple
limon muli citrus fruit
pabai popo papaya
munggol banana banana
selem kokonas coconut
laulau laulau Malay apple
44
Nggina ido Pinhalel Samting bilong Samap
Sewing Tools
tepmesa tepmesa tape measure
sel tunggi tret thread
baten baten buttons
sisis sisis scissors
buga xo laplap fabric
jingglang nil sewing needle
nggina samapim to sew
raba gumi elastic
43
okam kundu drum
barum garamut slit drum
pena banara bow and arrow
digon bun bilong muruk cassowary bone
ilon singgleg sel rattler
jababer tamiok stone axe
08
jigli kokamba cucumber
grep pikinini rop wain grape
wa mango mango
paibkona paibkona starfruit
buga bali kapiak bilong waitman soursop
irox mon New Guinea Walnut
1/
Tubar Ples
Village
gemba so eid pos aid post
tubar ples village
skul komuniti skul primary school
lola urum haus lotu church
urum haus house
suma sub hog matmat grave
42
sagi paspas armband
moura bilas bilong pes
yamga sel kambang lime container
durnggang kom comb
gubogubo maus bilas decoration
kamul uli gras bilong kumul Bird of Paradise feather
41
bol alak tit bilong pik pig tooth necklace
panyim/kadubu plang bilong pait wooden shield
kalung bilas bilong het headdress
nei purpur grass skirt
mol malo loin cloth
Noun Pin Bilas Samting
Traditional Items
10
Tubar Naman Taun Town
dumage urum haus moni bank
pin so ayax so maket market
gaman naman bikrot highway
stua stua store
11
Urum Kulube Kulube Kainkain Haus
Kinds of Houses
urum kulube kulube kainkain haus kinds of houses
40
masis masis matches
Torom Pinhalel Samting bilong Helpim Yu Yet
Helpful Things
barala ambrela umbrella
ki ki key
paus hanpaus wallet
nyamge torom aiglas
xolong bilum string bag
4/
simbi bis necklace
unun glas bilong lukluk mirror
sagi paspas bracelet
Dodamug Gereiyax Pinhalel Samting bilong Stretim Yu Yet
Personal Tools
sop sop soap
durnggang kom comb
resa resa
12
alax urum haus i gat pos house on stilts
tumur pax urum hauswin shelter
asa urum haus tambaran spirit house
sambi urum haus yam yam house
13
Urum Haus House
tumur mbour windua window
baxalu tebol
bi urum haus pekpek toilet
jam dua door
sax so baranda verandah
urum ganggol banis bilong haus
kunda het bilong haus ridge cap
wil baxalu bet bed
sia sia chair
38
xexes sikirap grater
strena strena strainer
wob sospen cooking pot
kabeng xiliyai bikpela spun ladle pin baxalu
kabot cupboard/shelves
37
wam tuber dis wooden bowl
gamba kap cup kabeng
spun spoon
dur fok fork
tuber palalang plet plate
singger kanangge liklik naip knife
14
hama hama hammer
hinsis hinsis hinge
Urum Huyax Xalak Pinhalel Samting bilong Wok Kamda
Carpentry Tools
padot nil nail
so so saw
skrudraiwa skrudraiwa screwdriver
plais plais pliers
rula rula ruler
sisel sisel chisel
15
gadi het head
pala pes face
damoi yau ear
mob maus mouth
nyam tanggil gras antap long ai eyebrow
manding nus nose
lanja poret forehead
kunyan wisket cheek
nyamge ai eye
xoxoli nek neck
Dodamug ido Nyimbleng Hap bilong Bodi
Parts of the Body
gadimoi gras hair
36
Giyax ido Pinhalel Samting bilong Kuk
Kitchen Utensils
sinanggor brum grass broom
pinduwa sisis tongs
gamba yag kap wara water cup/water bowl
selem gamba plet kokonas sel coconut shell plate
miyang wob graun sospen clay pot
35
Giyax Urum Hauskuk Kitchen
balax nyam ai bilong paia fire place
mundor stim steam
pinduwa stik poking stick
menam bet bilong draim ol samting smoking rack
huin tanggil/hui nyam ples bilong paia fire pit
balax paia fire
sum sit bilong paia ashes
16
bar denggleg kapa bilong pinga fingernail bar ganyar
join bilong han wrist bar elik
bikpela pinga
barge han hand/arm
bar singgreng pinga bilong han fingers
kwesang sing-greng pinga bilong lek
kwesang lek foot/leg
kwesang ganyar join bilong lek ankle
kwesang denggleg kapa bilong pinga bilong lek toenail
kwesang elik bikpela pinga bilong lek big toe
17
bartombol skru bilong han elbow
pari tuber bros chest
ndam/xusxel belibaten navel
kweb bel
kwetombol skru bilong lek knee
sambi damuk namel long lek calf of leg
yelu sol shoulder
talge sait side
gadi het head
barge han hand/arm
wal sumal ai bilong susu nipple
xoxoli nek neck
kwesang lek foot/leg
damoi yau ear
34
panja/hogo bolge rais rice
Pin Kaikai Food
giyax goreng wel cooking oil
biyarge sol salt
nudol nudol instant noodles
mbin suga sugar
bol ganggunu lek bilong pik leg of pork
33
Dodamug Torom Pin Gutpela Kaikai Healthy Food
ge kiau eggs damug abus meat mik susu milk xumam pis fish bom saksak sago mbolkol kaukau sweet potato panja/hogo bolge rais rice munggol banana banana anying taro taro wam ge prut fruit gasan pinat peanuts kangar/gilang pikinini bilong diwai nuts
18
nyisili bun bones
nggunggi klok/pam heart
biyam bel
bisili naman bikpela bel rop large intestine
bisili liklik bel rop small intestine
horhor lewa liver
angi songgor rot bilong kaikai go daun esophagus
usiusil pait bilong lewa gall bladder
parig waitlewa lungs
mundor gaman paip bilong nek windpipe
2/
au/mana brata brother
ala papa
Malanggu Femili Family
auwa/mana susa sister
du pikinini man son
jan pikinini meri daughter
ama mama mother
dubli pren friend
32
hwai pukpuk crocodile
Yuwal Werapin Abus bilong Solwara
Seafood
wadik maleo eel
sora trausel turtle
singgon nil bilong pis fin
dabsubar yau bilong pis gills
nyamge ai eye
gerru pul bilong pis fin
polpol win bilong pis bubbles
mogi tel tail
denggleg grile scales
mob maus mouth
tour sel cone shell
31
axarum kuka crab
koum kindam shrimp
konggang rokrok frog
kumblang palai lizard
bahan skopion scorpion
20
bab liklik papa
agung kandere uncle (mother’s brother)
was tumbuna man grandfather
ama kananggi liklik mama aunt (mother’s younger sister)
agang tumbuna meri grandmother
ngeing anti aunt (father’s sister)
21
As Kulube Kulube Kainkain Pisin Kinds of Birds
kumang welpaul bush fowl
xoixoi kotkot raven
miyang goul pisin balus bilong graun pigeon
gugumug bikpela ai pisin
gibiya koki cockatoo
gulanjang bilak koki palm cockatoo
30
yag heru helikopta dragonfly
kindom handred lek millipede
songsong binatang praying mantis
bom gola binatang bilong saksak sago grubs
degen sentipit centipede kinineng
binatang cicada
kobum spaida spider
3/
Werapin Nyaro Binatang Insects
sobrob bataplai butterfly
jab lang fly
roxrox binatang beetle
xen natnat mosquito habu
grashopa grasshopper
wenying binen bee
hunjumin kokoros cockroach
soso anis
22
muru gubu man kakaruk
muru jali meri kakaruk hen
pato pato duck
bambe kokomo hornbill
soxa muruk cassowary
23
xubra kalangar parrot
ke pisin swallow
goul balus dove
todro pisin kingfisher
ngondam toilet kipa pisin willie wagtail
yama longpela nek pisin heron
28
bol du pikinini bilong pik piglet
Bol Dodamug ido Donyam Hap bilong Pik Parts of a Pig
xoxoli nek mogi
tel tail
kwesang lek leg
manding nus nose
barge han foreleg
nyamge ai
uli gras fur/hair
gombor baksait back
alak tit tusk
damoi yau ear
bol pik pig
27
As Dodamug ido Donyam Hap bilong Pisin Parts of a Bird
jar haus bilong pisin nest
as pisin bird
uli gras feathers
hutuber bros breast
nyamge ai eye
bisengge tel tail
geru wing wing
sibong maus
ge kiau egg
kwesang lek leg
24
kamul kumul bird of paradise
moxou bikpela tarangau eagle
kuriri tupela longpela tel pisin small bird
giriyo guria crowned pigeon
salan tarangau hawk
25
Werapin Kulube Kulube Kainkain Abus
Kinds of Animals
sibiyal sikau
wera kapul
gulen rat
sang dok dog
kiyob mumut bandicoot
doham braunpela kapul cuscus
pusi pusi cat
26
bogi snek snake
momblong blakbokis flying fox
dongki donki donkey
makau kau cow
maring sang wel dok wild dog sipsip
sipsip sheep
kamel kamel camel
meme meme goat