saqartvelos damoukideblobis idea 1917-1918 wlebis qartul...
TRANSCRIPT
saqarTvelos damoukideblobis idea
1917-1918 wlebis qarTul presaSi
`saqarTvelo~, `saxalxo saqme~,
`alioni~, `erToba~
avtoris stili daculia
ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
rusudan vaSakiZe
saqarTvelos damoukideblobis idea
1917-1918 wlebis qarTul presaSi
`saqarTvelo~, `saxalxo saqme~,
`alioni~, `erToba~
xelmZRvanelebi: prof. dali CikvilaZe
prof. manana kakabaZe
Tbi lisis
univ ersitetis
gamomcemloba
naSromi, wardgenili Jurnalistikis doqtoris akademi-
uri xarisxis mosapoveblad, ibeWdeba socialur da politi-
kur mecnierebaTa fakultetis sadisertacio sabWos reko-
mendaciiT. disertaciis stili daculia.
disertaciis sajaro dacva Sedga 2009 wlis 20 marts
© Tbilisis universitetis gamomcemloba, 2009
ISBN 978-9941-13-124-0
5
sarCevi
Sesavali ............................................................................................... 7
I Tavi — saqarTvelos damoukideblobis idea da 1917-1918
wlebis gazeTi `saqarTvelo...........................................................14
26 maisi da `saqarTvelo~ ........................................................ 25
grigol robaqiZe ...................................................................... 32
tician tabiZe ..............................................................................41
giorgi leoniZe ..........................................................................47
mixeil javaxiSvili .................................................................. 50
II Tavi — gazeTi `saxalxo saqme~ eris uflebisa da Tavisuf-
lebis Sesaxeb (1917-1918ww.) ...........................................................62
26 maisi da `saxalxo saqme~ ......................................................78
konstantine gamsaxurdia ........................................................85
levan metreveli ........................................................................90
vaxtang kotetiSvili ...............................................................93
III Tavi — gazeTi `alioni~ politikuri avtonomiidan damou-
kideblobis deklaraciamde (1917-1918ww.) ..............................103
26 maisi da `alioni~ .................................................................118
ivane gomarTeli .......................................................................120
Taguna (Salva SaraSiZe) ..........................................................127
leo qiaCeli ................................................................................132
IV Tavi — 1917-1918 wlebis gazeTi `erToba~ saqarTvelos Ta-
visuflebis Sesaxeb .........................................................................146
6
26 maisi da `erToba~ .................................................................160
daskvna ................................................................................................171
damowmebuli literatura ...........................................................175
periodika ...........................................................................................178
7
Sesavali
qarTuli Jurnalistikis, literaturisa da istoriis
mkvlevarTaTvis XX saukunis pirveli oci weli ar aris mxo-
lod simbolizmis, realizmisa Tu politikuri pluralizmis
epoqa. maSin, roca pirveli msoflio omi mZvinvarebda, roca
ruseTis bolSevizmi dedamiwis erT meeqvseds gawiTlebiT
emuqreboda, qarTveli publicistebi, mwerlebi da sazogado
moRvaweni Tavisuflebis ideas qadagebdnen da saqarTvelos
saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenas cdilobdnen.
1917-1918 wlebi saqarTvelos demokratiuli respubli-
kis daarsebis pirveli periodia. man dasabami misca demokra-
tiul principebze saxelmwifoebriobis Camoyalibebas. arCe-
vanis ufleba misca qarTvel xalxs da safuZveli Cauyara
qarTul parlamentarizms.
samocdaaTwliani komunisturi reJimisagan tabudade-
bul istorias pirvelad XX saukunis 80-iani wlebis bolos
dawyebulma erovnul-gamaTavisuflebelma moZraobam mohfi-
na naTeli. Seiqmna araerTi mniSvnelovani istoriuli narkve-
vi da gamokvleva am periodis Sesaxeb, daibeWda cnobil po-
litikosTa mogonebebi, qarTvel emigrantTa nawarmoebebi.
gansakuTrebulia es epoqa qarTuli Jurnalistikis isto-
riisTvis. 1917-1918 wlebis saqarTvelos demokratiuli perio-
duli presisa da qarTveli publicistebis da mwerlebis am
procesSi monawileobis Sesaxeb fundamenturi naSromi dRemde
ar Seqmnila. cxadia, rom am wlebis periodika TavisTavad Cveni
qveynis istoriis utyuari wyaroa, romelic gvacnobs imdroin-
del politikur ZalTa balanss, partiaTa moRvaweobas, qar-
8
Tul sazogadoebriv azrs, aseve, mTavar saerTaSoriso moTama-
Seebs, evropasa da ruseTSi mimdinare procesebs.
aTeulobiT gazeTi gamodis qarTul da rusul enebze
1917-1918 wlebis saqarTveloSi. presa exmaureba yvela poli-
tikur Tu sazogadoebriv movlenas, aris erovnuli saqmeebis
SuagulSi da ukompromisod mouwodebs arsebul xelisufle-
bas damoukideblobis gamocxadebas, im revoluciuri buru-
sidan gamosvlas, riTac qarTuli social-demokratia iyo
moculi.
1917-1918 wlebis qarTuli presa, romelSic, bunebrivia,
dominirebs partiuli interesebi da miznebi, asaxavs saqar-
Tvelos saxelmwifos mSeneblobis gzaze arsebul mraval
dabrkolebasa da xelis SemSlel faqtors. saqarTvelo ar
iyo erTiani da udides siZneles warmoadgenda qveynis mTli-
an saxelmwifoebriv erTeulad gadaqceva. qarTveli mwerle-
bi da publicistebi sxvadasxva politikur partiebTan Ta-
namSromlobdnen. maT sagazeTo publikaciebSi, statiebsa da
narkvevebSi naTlad Cans is siZneleebi, romlebic Tavisuf-
lebisaken saqarTvelos winsvlas aferxebdnen da es, mniSvne-
lovanwilad, politikuri Zalebis moqmedebisa da daqsaqsu-
lobis Sedegi iyo. miuxedavad amisa, am periodSi sami mniSvne-
lovani movlena moxda: aRdga qarTuli eklesiis avtokefa-
lia, daarsda qarTuli universiteti da Camoyalibda damou-
kidebeli qarTuli saxelmwifo 26 maisis aqtiT.
1917-1918 wlebis qarTuli presa naTlad adasturebs,
rom es umniSvnelovanesi movlenebi didi gansjis, cxare po-
litikuri da sazogadoebrivi debatebis Sedegia. presis
furclebze TvalSi sacemia politikur ZalTa Soris radika-
luri dapirispirebebi, araTanmimdevruloba, principebsa da
strategiul miznebs Soris mkveTri sxvaoba. gansakuTrebiT
es sxvaoba mmarTvel politikur Zalasa da umciresobas So-
ris SeiniSneba.
9
Cveni naSromis mizania, warmovadginoT oTxi wamyvani ga-
zeTi `saqarTvelo~, `saxalxo saqme~, `alioni~ da `erToba~ da
maT magaliTze vaCvenoT saqarTveloSi imxanad arsebuli
publicisturi mimarTulebebi, profesiuli standartebi,
taqtikuri midgomebi da gamovkveToT, ra tendenciebi War-
bobda wamyvan qarTul gazeTebSi, raze keTdeboda aqcentebi,
ramdenad pluralistuli iyo presa da SeeZlo Tu ara sazo-
gadoebas alternatiuli arCevanis gakeTeba; aseve, rogor
daiwyo politikuri debatebis istoria presis furclebze
da ramdenad adekvaturi iyo igi sazogadoebis moTxovneb-
Tan; ra rols asrulebdnen qarTveli publicistebi da mwer-
lebi 1917-1918 wlebSi da ra ideologiuri saqmianoba hqon-
daT gaCaRebuli.
kvlevis mizania, vaCvenoT ramdenad gamokveTilad aisa-
xeboda sagazeTo statiebSi qarTveli xalxis suliskveTeba
da miswrafebebi. naSromis hipoTezaa, damtkicdes, rom 1917-
1918 wlebis qarTuli presa im periodisTvis maRali profe-
siuli standartiT gamoirCeva da alternatiuli azrovnebis
saSualebas aZlevs mkiTxvels, rom 26 maisis damoukidebloba
qarTveli Jurnalistebis, publicistebisa da mwerlebis
udidesi damsaxurebiT movida. kvleva amtkicebs demokrati-
uli faseulobebisadmi erTgulebasa da evropuli orienta-
ciis ualternativobas.
bevri dawerila qarTveli publicistebis moRvaweobisa
da Semoqmedebis Sesaxeb, magram 1917-1918 wlebis presis ten-
denciebze, aqtiur sazogadoebriv poziciaze, arsebul po-
litikur diskusiaze naklebad msjelobdnen da Tu romelime
avtoris Semoqmedeba xdeboda kvlevis mizani, aRniSnuli pe-
riodi naklebad Seiswavleboda, an saerTod SeumCneveli iyo.
presis analizTan erTad mTavar avtorebzea yuradReba
gamaxvilebuli. aseTi konteqstiT maTi ganxilvac pirveli
cdaa. sainteresoa is profesiuli damokidebuleba, is msje-
10
loba da analizi, rasac grigol robaqiZis, tician tabiZis,
giorgi leoniZis, konstantine gamsaxurdias, Salva amireji-
bis, samson fircxalavas, vaxtang kotetiSvilis, leo qiaCe-
lis, Tagunasa da sxvaTa statiebSi vxvdebiT.
Tu qarTvelma istorikosebma, ase Tu ise, vali moixades
istoriografiis winaSe da Seavses es tabudadebuli perio-
di, miuZRvnes gamokvlevebi da Seiswavles imdroindeli po-
litikuri istoria, qarTuli Jurnalistikisa da literatu-
ris mkvlevrebi namdvilad valSi arian am gardasuli, erT
dros akrZaluli, metad sayuradRebo publicisturi mem-
kvidreobis Seswavlis mimarT. grigol robaqiZis, tician ta-
biZis, Salva amirejibis, samson fircxalavas, konstantine
gamsaxurdias, vaxtang kotetiSvilis, ivane gomarTelis, leo
qiaCelis, Tagunasa da sxvaTa Semoqmedeba SeuZlebelia war-
moidgino 1918 wlis 26 maisis aqtisa da im periodis presaSi
maTi moRvaweobis gareSe. rom ara zemoxsenebul avtorTa
statiebi da daJinebuli moTxovna saqarTvelos damoukideb-
lobis gamocxadebisa, saqarTvelos damfuZnebeli kreba ver
SeZlebda damoukideblobis deklaraciis miRebas. qarTuli
presis mesveurebma didi ideologiuri samuSao gaswies am
mimarTulebiT.
am periods ukavSirdeba saqarTvelos mweralTa kavSiris
daarseba, simbolistebis moRvaweoba. `qarTvel mweralTa
kavSiris~ erT-erTi iniciatori tician tabiZea. maSindel
ruseTis imperiaSi aseTi gaerTianeba pirveli iyo. qarTvelma
mwerlebma imTaviTve daisaxes miznad, TavianTi Semoqmede-
bisTvis erovnul-saxelmwifoebrivi datvirTva mieniWebi-
naT, rac mkveTradaa gamoxatuli qarTveli mwerlebis mowo-
debaSi, romelic wamyvanma gazeTebma dabeWdes. es mowodeba
Seicavs brZolis koncefcias da darazmvis mowodebas saqar-
Tvelos Tavisuflebis ideis garSemo. saqarTvelos istori-
is xatovani eqskursis Semdeg mwerlebi ruseTis batonobis
11
dros ganadgurebul qarTul kulturas mistirian: `ise ma-
inc arasdros ar SemoRamebula, rogorc mTeli warsuli sau-
kunis ganmavlobaSi, rusTa batonobis dros. Seni taZrebi Ca-
moingra, saucxovo nagebi cixe-darbazi ganadgurda da gauq-
mda, kedlis Zvirfasi mxatvrobani waiSala da SeibRala. ...be-
qa opizarisa da misebr maRal-niWier xelovanTa mier naWedi
da Camosxmuli ganZeulobani gaibna da wartacebul iqna, sxe-
uli moxdenil da morgebul samos-samkauli miviwyda, simRe-
ra da cekvac gadagvarda. TviT enac wminda da faqizi Seir-
yvna da mwerlobamac iwyo azrovneba sxviseburi, ucxouri,
dahkarga Tavis-Tavadoba. xelovnebaSi mSvenebis RmerTis
nacvlad moZalade dezebiani vinme wamojda maRal kvar-
cxlbekze~(160).
qarTvel mweralTa gulistkivili aris is, rom saqarTve-
los damoukideblobis dakargviT qveyanam Tavisi saxe dakar-
ga da usaxuri gaxda, rac yvela mis mier gaRebul msxverplze
usaSinlesia. sulieri monoba — ai problema da tragedia qar-
Tveli eris: `imis garda, rom uzarmazar ruseTis damcire-
bul guberniad iqec, Sen sulieradac mis provinciad Seiqmen,
radganac Crdiloulis qusl-dalursmuli, tlanqi wara mox-
vda Sens axovan mkerds, wagaqcia da sakortnavaT TviT-mpyro-
belobis orTava arwivic mogenTo~(160).
swored es mwerlebi, romlebmac daaarses mweralTa kav-
Siri da airCies pirveli TerTmetkaciani sabWo tician tabi-
Zis, konstantine gamsaxurdias, grigol robaqiZis, kote ma-
yaSvilis (kavSiris pirveli Tavmjdomare), samson dadianis,
akaki papavas, leo qiaCelis, Salva dadianis (kavSiris pirveli
wesdebis Semdgeneli), paolo iaSvilis, pavle ingoroyvas, da-
viT lixel-suliaSvilis SemadgenlobiT, im periodis presis
furclebze moRvaweobdnen — iyvnen korespondentebi, poli-
tikuri mimomxilvelebi, gamomcemlebi da redaqtorebi.
maTma moRvaweobam presaSi gamoiwvia is, rom sazogadoe-
12
bis cnobierebaSi TandaTan ufro mZlavrad ikidebda fexs
TavisuflebisTvis brZola da dasavleTTan integraciis au-
cilebloba. es ki ilias gzis gagrZeleba iyo. isini aRviveb-
dnen brZolas damoukideblobis moTxovniT. qarTveli eris
TviTmyofadobis SenarCuneba da damoukidebeli saxelmwi-
foebrivi erTeulis Camoyalibeba iyo maTi mTavari mizani.
ratom SevarCieT es oTxi gazeTi? mizezi martivia — gaze-
Tebis reitinguloba, amasTan, oTxive gazeTi oTxi mTavari
politikuri Zalis mier gamoicemoda: `saqarTvelos~ gamos-
cemda erovnul-demokratiuli partia, `saxalxo saqmes~ — so-
cial-federalistebi, `alions~ — social-demokratebis `alio-
nis~ jgufi, xolo `erTobas~ mmarTveli politikuri Zala —
social-demokratiuli partia. romelime partiis organod
arseboba ukve akninebs presis Tavisuflebis ideas, magram Tu
mTlianobaSi ganvixilavT am periods, Tu vityviT, rom oTxive
gazeTi sxvadasxva rakursiT gadmoscemda da aRwerda ama Tu
im politikur movlenas, maSin 1917-1918 wlebi demokratiuli
presis ganviTarebis erT-erT seriozul etapad SegviZlia va-
RiaroT da gamoxatvis Tavisuflebis im tradiciis gamgrZe-
leblad, romelic ilias Taobam XIX saukuneSi daiwyo. demok-
ratiuli Rirebulebebis damkvidreba iyo mTavari mizani,
rac damoukidebeli saxelmwifos gareSe ver miiRweoda.
vfiqrobT, qarTuli Jurnalistikis istoria gamdidrde-
ba kidev erTi saintereso da naklebad Seswavlili periodiT.
Cveni mizania, uyuradRebod ar darCes arc erTi periodi da
SevavsoT is sivrce, romelic komunistebma dagvixures da
luqi daades.
amasTan davamtkicoT, rom 1918 wlis 26 maisi ar aris mxo-
lod istorikosTa da politikosTa kuTvnileba, es TariRi
qarTuli presis, qarTveli Jurnalistebisa da mwerlebis
ukompromiso da dauRalavi moRvaweobis Sedegia. damouki-
deblobis deklaraciis momzadebaSi presam erT-erTi gadam-
13
wyveti roli Seasrula.
ambiciuri gancxadeba ar iqneba Tu davsZenT, rom 1917-
1918 wlebis qarTuli presis, kerZod, gazeTebis `saqarTve-
los~, `saxalxo saqmis~, `alionisa~ da `erTobis~ ganzogadeba
da kvleva aRniSnul konteqstSi siaxlea qarTuli Jurnalis-
tikis istoriaSi.
14
I Tavi
saqarTvelos damoukideblobis idea da 1917-1918 wlebis gazeTi `saqarTvelo~
saqarTvelos TavisuflebisTvis, damoukideblobisTvis
brZola gazeT `saqarTvelos~ irgvliv Semokrebil avtorTa
ideuri safuZvelia. mwerlisa da publicistis ideebis Ses-
wavlisas yovelTvis vaanalizebT, Tu ra epoqaSi da ra viTa-
rebaSi werda igi, vis interess emsaxureboda da ra damokide-
bulebas gamoxatavda istoriuli procesebisadmi.
gazeT `saqarTveloSi~ moRvawe mweralTa da publicis-
tTa jgufis memkvidreoba am konteqstSi unda ganvixiloT.
XX saukunis Jurnalistika da publicisturi azrovneba samo-
cianelTa principebidan yalibdeba. gazeT `saqarTvelos~
garSemo Semokrebil qarTvel mweralTa birTvs mravalmxriv
saintereso publicistebi, mecnierebi, sasuliero pirebi da
ilias Taobis memkvidreebi warmoadgenen.
ilia WavWavaZe mudam miuTiTebda: `Tu Jurnals unda ke-
Tilsindisierad aRasrulos Tavisi Zneli saqme, unda Tval-
gafacicebiT Tan ahyves awindel cxovrebas, raTa yovel aR-
moSobil faqtsa Tvali da goneba adevnos, yoveli azris sake-
Tilo moZraobas gza misces, yoveliferi SeniSnos da yoveli-
fers pasuxi gasces, erTi sityviT, uSvelos cxovrebas win
fexis gadadgmis gasamjobineblad, gasakeTeblad. ramdena-
dac cnobierad da vrclad... miagnobs da Seatyobs cxovrebis
majis cemasa da SeniSnavs im majis mciredsa cvlilebasa, ra-
modenadac naTlad ganarCevs cxovrebisagan mogubebul masa-
lasa, imodenad igi pativcemuli iqneba sazogadoebaSi da na-
15
yofieri cxovrebisaTvis ... RmerTma moapovebinos mravali
TanamSromeli, rom Cvenis qveynis da xalxis siyvarulis saxe-
liTa Zmurad urTierTs mxari miscen da ar daiviwyon, rom
xalxi dabali Tu maRali, yvela moyvasia Cveni, SeZlebisamebr
yvelas unda vuSveloT...~(66).
ilias mkvlelobis Semdeg ilias ideebis amsaxveli gaxda
yovelkvireuli sazogadoebriv-ekonomikuri da literatu-
ruli Jurnali `klde~, romlis pirveli nomeri 1910 wlis 16
seqtembers gamovida. Jurnalis daarsebis iniciatori, Ziri-
Tadi damfinansebeli da organizatori daviT vaCnaZe iyo, xo-
lo oficialuri redaqtor-gamomcemeli, misi koreqtori,
saqmis mwarmoebeli, gamavrcelebeli revaz gabaSvili. Jurna-
li sajarod acxadebda, rom erovnuli idea sakiTxia `qarTu-
li enisa, qarTuli teritoriisa, qarTuli eklesiisa, qarTu-
lis kulturisa~.
gazeTi `saqarTvelo~ swored Jurnal `kldis~ safuZvel-
ze daarsda, ris Sesaxebac revaz gabaSvili werda: `marTalia
`kldis~ gamosvlisTanave gagviCnda darazmuli mteri da ma-
Ti razmic iseve izrdeboda, rogorc Cveni momxreebisa, mar-
Talia isic, rom arc `saqarTvelos~ moakldebian, magram es
ar gvaSinebs, vinaidgan Cvens eklian gzas vardni rwmenisani
alamazeben. iSviaTad gvxvdeba dafaseba, an madloba, maTra-
xiTac wamogvwvdebian, magram viT RvTis winaSe sanTeli gzas
ar dahkargavs, ise samSoblos wiaRSi wvrilmannic ar gahqre-
bian~ (74).
gazeT `saqarTvelos~ pirveli nomeri gamovida 1915 wlis
24 maiss sandro SanSiaSvilis redaqtorobiT. redaqcia Tbi-
lisSi, moskovis quCa 4-Si mdebareobda. gazeTi 4-6-gverdiani
iyo. pirveli nomris saredaqcio werilSi gazeTis mesveurni
mkiTxvels mimarTaven, Tu ra mZime viTarebaSi iwyeben isini
gamocemas. dasavleT evropa, ruseTi da saqarTveloc omis
alSia gaxveuli. `Cveni erovnuli energia, daqsaqsuli imTa-
16
viTve, dRes ulmoblad niavdeba omis asparezze... sadReiso
sakiTxi erovnuli Zalebis Tavmoyra da darazmvaa. xval maTi
amoZraveba dagvWirdeba diadi kulturuli SemoqmedebisaT-
vis... Cveni gazeTi ar iqneba arc viwro klasobrivi, arc viwro
jgufobrivi. is ecdeba kerZo interesebi erovnul intere-
sebs anacvalos, partiul marTlmorwmuneobas sulier xal-
vaTobas da mudmivs iWvianobas Tavisufali Zieba daupirda-
piros...~ — vkiTxulobT gazeT `saqarTvelos~ saprogramo we-
rilSi (iqve), romlis avtori Tavad redaqtori unda iyos,
radgan saredaqcio svetebs ZiriTadad sandro SanSiaSvili
werda. es iyo, faqtobrivad, gazeT `saqarTvelos~ koncefcia,
misi moRvaweobis mizani.
pirveli saredaqcio statia SeiZleba CaiTvalos gazeTis
saprogramo debulebad. gazeTi mTeli qarTveli xalxis mova-
leobad Tvlis qveynis teritoriis dacvas, erovnuli meurne-
obis, warmoebis da aReb-micemobis ganviTarebas, sulieri
kulturis amaRlebas, qarTuli enis dacvas, mwerloba-mxat-
vrobis, xuroTmoZRvrebis ganviTarebas.
`Tanamedrove kulturosani eri gmir-devTa cixe-simag-
res hgavs, sxvadasxva lodisagan aSenebuls. es cixe-simagre
safrTxeSi Cavardeba, Tu romelime koSki moiSala... gaTviT-
cnobierebul ers fxizeli daraji unda hyavdes yovel adgi-
las~ (iqve), acxadebs gazeTi da Tavad cdilobs gaxdes `fxi-
zeli daraji~ saqarTvelos gaTavisuflebis gzaze. am ideals
`saqarTvelo~ ukanasknel nomramde emsaxureba.
1916 wlis pirveli ianvridan `saqarTvelo~ yoveldRiu-
ri `sapolitiko, saekonomiko da saliteraturo gazeTi~ gax-
da. mis furclebze ukve Cans cenzuris xeli, carieli adgi-
lebi nomridan amoRebul masalebze miuTiTebs. 1917 wlidan
`saqarTvelo~ oficialurad acxadebs, rom igi aris `erov-
nul-demokratiuli~ mimarTulebis.
gazeTs sakuTari korespondentebi hyavs saqarTvelos
17
ZiriTad daba-qalaqebsa da soflebSi, agreTve petrogradsa
da moskovSi. am periodisTvis TanamSromelTa ricxvi gaizar-
da. mis furclebze bevri cnobili qarTveli mwerlisa da
moRvawis gvari gamoCnda. sainteresoa redaqciis TanamSro-
melTa arasruli, magram mainc vrceli sia: arq. ambrosi xela-
ia, a. asaTiani, al. axmeteli, v. barnovi, ek. gabaSvili, r. ga-
baSvili, gandegili, g. gvazava, s. gorgaZe, g. gordeziani, v.
gunia, S. dadiani, z. edili, i. varTagava, gr. veSapeli, e. Taya-
iSvili, in. bani, p. ingoroyva, C. kapanaZe, d. kasraZe, p. karbe-
laSvili, d.g. kariWaSvili, episkoposi kirioni, s. kedia, dek.
k. kekeliZe, episkoposi leonide, n. lorTqifaniZe, t. margve-
laSvili, k. mayaSvili, dutu megreli, S. mRvimeli, n. nikola-
Ze, g. robaqiZe, T. saxokia, t. tabiZe, i. feraZe, S. qarumiZe, s.
qvariani, g. qiqoZe, n. yifiani, s. yifiani, g. yifSiZe, m. Salambe-
riZe, v. SalikaSvili, prof. a. cagareli, z. WiWinaZe, s. Wre-
laSvili, m. janaSvili, Salva amirejibi `farsman faruxis~
fsevdonimiT, aleqsandre yifSiZe `fronelis~ fsevdonimiT.
1917 wels `saqarTvelo~ kvlav sandro SanSiaSvilis re-
daqtorobiT gamodis, xolo 90-e nomris Semdeg gazeTis re-
daqtori grigol veSapeli xdeba. 1918 wlidan gazeTs geron-
ti qiqoZe redaqtorobs(56).
`saqarTvelo~ iwyebs yoveldRiur fiqrsa da msjelobas
erovnul sakiTxze, saxelmwifoebriv mowyobaze. r. ingilo
statiaSi `Zveli fiqrebi axal wels~ mwvaved ayenebs erovnul
sakiTxs da, mware istoriuli gamocdilebis miuxedavad,
imeds gamoTqvams, rom `omis Semdeg, romelmac Seiwira yvela-
feri, rac ram Zvirfasi ebada qarTvel xalxs, SeviqmnebiT im
Tavisufali cxovrebis Rirsi, romelsac patara erebs didi
saxelmwifoebi hpirdebian. ...fxizlad unda iyos qarTvelo-
ba, rom esoden gansakuTrebul dros ar iqnes uRirsi Tavisi
samSoblosi... am spetak azriT ganmsWvaluli, gulmodgineT
vemsaxuroT saqarTvelos didebas, da es iqneba uRrmesi mi-
18
locva, romliTac mivmarTavT qarTvel xalxs axali wlis da-
sawyiss~(75).
ruseTis Tebervlis revoluciis Semdeg gazeTis fur-
clebze gaCnda rubrika `qarTvelebo, SegnebulaT, SeerTebu-
laT, dinjaT!~ aq moTavsebul werilebSi isev da isev erTi mi-
zania — saqarTvelos Tavisufleba, gaerTianeba da xalxis da-
razmva qveynis gadasarCenad. `saqarTvelos saxeliT Sever-
TdeT! nuRar iqneba partiul-wodebrivi gansxvaveba. nuRar
iqneba muSa, burJua, Tavadi, aznauri, glexi, eriskaci da sam-
Rvdeloeba! iyos mxolod qarTveli da qarTveloba~(78).
`saqarTvelo~ ruseTis Tebervlis revolucias miesalma
saqarTvelos gaTavisuflebis imediT. gazeTs swams, rom Ta-
visufali ruseTi saqarTvelos Tavisuflebas moutans. gaze-
Ti Tebervlis revoluciis SefasebaSi misalmebasTan erTad
sifrTxilesac iCens. 1917 wlis 12 martis `saqarTvelo~ pir-
vel gverdze acxadebs: `gaumarjos Tavisufal ruseTs, gau-
marjos Tavisufal saqarTvelos!~(78).
spiridon kedia `saqarTvelos~ furclebze wers: `gasu-
li Tebervlis miwurulSi daemxo reJimi, romelic ase mtar-
valurad moeqca saqarTvelos, gandevnes dinastia, romelmac
fici da xelSekruleba daarRvia da saqarTvelo sisxlisagan
dacala. didi aqtia es aqti. Tavisufleba sityvisa, werisa,
krebisa da sindisisa, ai, ra moaqvs revolucias, sayovelTao,
faruli da sxva saarCevno ufleba, ai, ra aRiara revoluci-
am... moispo wodebrioba, saukunoebiT ganmtkicebuli. ar iq-
nebian dabadebiT uflebiTa da upiratesobiT mosilni, ar iq-
nebian dabadebiT damcirebulni da uflebaaxdilni... piradi
Rirseba, piradi kacad-kacoba, ai amieridan axali sazomi pi-
rovnebis mniSvnelobisa da gavlenisa... Cveni salami, Cveni aR-
tacebuli salami am revolucias. dRegrZeloba ruseTis
axal reJims. magram... da ai swored aq iwyeba gansxvaveba Cvensa
da rusebs Soris~(79).
19
irkveva, rom Tebervlis revoluciamde gazeTi `saqar-
Tvelo~ Tavs ikavebda erovnul-demokratTa partiuli saqmi-
anobis `gamJRavnebisgan~. cxadia, organizacia aralegalur
saqmianobas eweoda. erovnul-demokratiulma partiam dam-
fuZnebeli kreba mogvianebiT Caatara(11) da oficialurad
gaformda, rogorc politikuri organizacia, Tumca jer ki-
dev pirveli msoflio omis win social-federalistebis ri-
gebSi gamoikveTa erovnul-demokratTa birTvi. 1917 wlis
ianvarSi `saqarTvelo~ oficialurad acxadebs, rom erov-
nul-demokratiuli mimarTulebisaa. faqtia, rom gazeTis
TanamSromelTa umravlesoba politikuri organizaciis wev-
rebi iyvnen da isini saocar sifrTxiles iCendnen, raTa Tavi-
anT beWdviT organos problema ar Seqmnoda. spiridon kedias
sityvebidan irkveva, rom Tebervlis revoluciis Semdeg
erovnul-demokratebma oficialuri politikuri moRvaweo-
ba daiwyes da gazeTi `saqarTvelo~ maTi perioduli organo
gaxda.
sainteresoa, ras gulisxmobs sp. kedia qarTvelebsa da
rusebs Soris gansxvavebaSi: `aq iwyeba gansxvaveba saqarTve-
losa da ruseTs Soris. es gansxvaveba unda SevignoT. Tavisu-
fali ruseTisTvis es moqalaqeobrivi normebi sakmarisia,
rom frTa gaSalos, rac rom faruli Zala, Semoqmedeba Ses-
wevs, uklebliv gamosTqvas. saqarTvelosTvis es ar kmara. mo-
qalaqeobrivi uflebrioba Tavisufal erSia SesaZlebeli.
Tu ers Tavisi sakuTari mTavroba ara hyavs, Tu eris samarTa-
li mis Svilebisagan ar iwereba, Tu eris marTva-gamgebloba
gadamTielis xelSia da ara mis Svilebisa, fuWia yovelgvari
moqalaqeobrivi ufleba. eris suli Seborkilia, misi arsebo-
ba SeboWili, misi Zala Semoqmedebisa sustia da warmateba Se-
uZlebelia... amitomac, rom Tanabrad keTilismyofeli iyos,
dRevandelma revoluciam uwinares yovlisa saqarTvelos
erovnuli Tavisufleba unda moutanos. revolucia mxolod
20
maSin iqneba sruli, roca Tavisufal saqarTveloSi qarTve-
li xalxi sakuTriv moawyobs da ganamtkicebs marTva-gamgeo-
bis demokratiul reJims. saqarTvelos ganaxleba moqalaqe-
obriv-uflebriv normebis gamocxadebiT ver daiwyeba, ara-
med misi erovnuli Tavisuflebis aRdgeniT. es unda moxdes
exla, an arasodes~(79).
gazeTi `saqarTvelo~ is mZlavri perioduli organo iyo,
romelmac ase mZafrad da naTlad, argumentirebulad daayena
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis sakiTxi.
gazeTis furclebze moTxovna saqarTvelos damoukideblo-
bis gamocxadebis Sesaxeb permanentul xasiaTs iZens.
1918 wlis dasawyisSi saqarTveloSi politikuri movle-
nebi gamZafrda, rasac srulad gadmoscems gazeTis saredaq-
cio werili: `yofna-aryofnis sakiTxi aqvs gadasaWreli qar-
Tvel ers. ara wvrilmani angariSebisaTvis uxdeba mas sab-
rZolvelad darazmva, ara partiuli, jgufuri miswrafebi-
saTvis, aramed erovnuli miwa-wylis, erovnuli Tavisufle-
bisa da erovnuli arsebobisaTvis. osmaleTma arafrad Caag-
do amierkavkasiis mTavroba, misi seimi da sazavo delegacia.
osmaleTma arafrad miiCnia e.w. `amierkavkasiis demokratia~
(113). statiaSi mowodebaa erovnuli gaerTianebisa da erov-
nuli mTavrobis Seqmnisaken.
gazeTi `saqarTvelo~ aCqarebs xelisuflebas damouki-
deblobis gamocxadebas da mmarTvel social-demokratiul
partias bolSevikebTan kavSiris gawyvetasa da erovnul nia-
dagze dadgomisaken mouwodebs: `bolSevizmi ruseTSi gada-
iqca xulignobis, darbevis, aklebis da yovelive gonierebis
uaryofis sinonimad. igi gadagvarda, socialisturi ideisgan
iSva barbarosuli anarqia, romelmac sruliad daRupa ruse-
Ti menSevizmis sisustesTan erTad xelixelCakidebulma. da
ai... am dros Cveni `mmarTveli partia~ exveweba am jalaTs mo-
di da gviSveleo. es partia Cvens ers bolSevikebis mowveviT
21
umaspinZldeba... maT ara aqvT Cveni dacvis arc SeZleba, arc
saxsari, Tundac rom surdeT da es maT arca surT~(114).
sruliad naTelia, rom `saqarTvelo~ imTaviTve grZnob-
da bolSevizmis safrTxes Cveni qveynisTvis da realurad
afasebda movlenebs. Tumca, gazeTs isic gaazrebuli hqonda,
rom saxelmwifoebriobis dacva romelime Zlier qveyanaze
dayrdnobiT unda ganxorcielebuliyo. gazeTis TanamSrome-
li tite margvelaSvili Tavis publikaciaSi `Cveni orienta-
cia~ xmamaRla acxadebs — saqarTvelom unda aiRos germaniis-
ken orientacia, radgan `germaneTma sajarod ganacxada imave
brest-litovskSi, rom Cven gvcnobs damoukideblaT. sazavo
molaparakebis gamarTva trapezundSi zedmeti dadasturebaa
imave debulebisa. aqedan cxadia, rom Sua evropis saxelmwi-
foebis gegmas ar ewinaaRmdegeba Cveni damoukidebloba da
saxelmwifoebrivi arseboba... CvenTvis aucileblad saWiroa
germaneTis ekonomiur kavSirSi Sesvla da Cveni politikuri
damoukideblobis uzrunvelyofa~(115).
statiis avtoris azriT, inglissa da ruseTisken orien-
tacia saqarTvelos politikur Tavisuflebas ver moutanda,
radgan safrangeTi da inglisi Tavisi mokavSire ruseTis
qveSevrdomi patara qveynis damoukideblobas xels ar Seuwy-
obda. maTi qmedeba CaiTvleboda qveynis Sinaur saqmeebSi Ca-
revad, rac eris ekonomikur dauZlurebas udrida. darCeni-
li iyo germaniisaken orientacia, rac qveynis politikur da-
moukideblobas uwyobda xels da ekonomikuradac ukeTes pi-
robebs hpirdeboda. amitom gazeTi `saqarTvelo~ am mimarTu-
lebiT muSaobda da gadaudebel amocanad Tvlida qveynis da-
moukideblobis gamocxadebas.
Tavisufali saxelmwifoebrivi cxovreba maSin aris
erisTvis sasurveli da sasargeblo, rodesac is uzrunvel-
yofs qveynis mSvidobian ganviTarebas, rodesac daculia mo-
qalaqeobrivi Tanasworoba da Tavisufleba, rodesac qveya-
22
nas ganagebs kanoni, samarTali da ara Zalmomreoba da TviT-
neboba, rodesac uzrunvelyofilia eris ekonomikuri ganvi-
Tareba. SeeZlo ki saqarTvelos sakuTari ZalebiT samar-
Tlebrivi saxelmwifos Seqmna? redaqciis TanamSromeli a. asa-
Tiani statiaSi `germaneTis mfarveloba~ aRniSnavs, rom Zlie-
ri saxelmwifos SeqmnisTvis mravalnairi saxsaria saWiro —
gonebrivi, zneobrivi, qonebrivi, politikuri aRzrda da dis-
ciplina. `Cven vfiqrobdiT, rom yovelive es uxvad mogvepove-
boda... romeli gareSe Zala SeiZleba, rom davixmaroT Cveni
erovnuli Senobis asagebad da mosarTavad? is qveyana, rome-
lic daixmara am miznisTvis poloneTma, ukrainam, litvam da
finlandiam — germaniaa... dRes Cveni erovnuli cxovreba daq-
saqsuli da daSlilia. saqarTvelos erovnuli sxeuli Suazed
aris gankveTili da Cven ar viciT, kidev ramdens moundomeben
CamoWras saqarTvelos erovnul sxeuls... Cvens erovnul Tvi-
sebebze germanuli simtkicisa da disciplinis damyniT da da-
savleTidan Cvens qveynisaken momdinare ekonomiuri talRebis
CvenTvis sasurveli mimarTulebis micemiT, moemzadeba niada-
gi Zlieri saqarTvelosi da iqneba maxlobelma Taobebma ixi-
lon saqarTvelos meore oqros xana~ (116).
`saqarTvelo~ did imedebs amyarebda germaniaze da erov-
nul-demokratebisTvis, rogorc memarjvene opozicionere-
bisaTvis gansazRvruli iyo — saqarTvelos saxelmwifoebri-
vi mSeneblobis dasawyisi etapi germanias unda mindoboda. ma-
Sin, roca social-demokratebi amierkavkasiis federaciul
mowyobaze proeqtebs adgendnen, social-federalistebi da
social-revolucionerebi amierkavkasiis konfederaciuli
mowyobis gegmas amzadebdnen, erovnul-demokratiulma
fraqciam moiTxova saqarTvelos amierkavkasiidan gamoyofa
da damoukidebel saxelmwifod misi gamocxadeba. a. asaTianis
sagazeTo statiaSi `saqarTvelos politikuri wyobileba~
vkiTxulobT: `rogori saerTo sagareo politika SeiZleba
23
hqondes somxebs, TaTrebs da qarTvelebs, rodesac erTi
CrdiloeTisken miiwevs, meore samxreTisaken da mesame ki da-
savleTisaken? arc sasargeblo, arc sasurveli da arc SesaZ-
lebelia amierkavkasiis xangrZlivad erT konfederaciad ar-
seboba, ris magaliTs sakmaod iZleva erTi wlis moRvaweoba
amierkavkasiis mTavrobisa da seimisa. saqarTvelo unda moewy-
os calke suverenul saxelmwifod. man unda awarmoos sakuTa-
ri da damoukidebeli saSinao da sagareo politika...~ (117).
gazeTis mowodeba damoukideblobis dauyovnebliv ga-
mocxadebisa dRiTi dRe mZafrdeba da kritikis qarcecxlSi
atarebs damoukideblobis mowinaaRmdegeebs. am politikur
Tu sazogadoebriv debatebSi monawileoben cnobili qarTve-
li mwerlebi da sazogado moRvaweebi.
`gagonila sadme da odesme, rom damoukidebel saxelmwi-
fos ucxo saxelmwifos partia hmarTavdes?~ — samarTlianad
kiTxulobs gazeTi `saqarTvelo~(121).
amierkavkasiis damoukidebloba maSin gamocxadda, roca
es sakmaod dagvianebuli iyo. am droisTvis qarTvelebs, som-
xebsa da TaTrebs sakuTari saxelmwifo erTeulebi unda hqo-
nodaT. `amierkavkasiis politikuri xuxula dairRva da dai-
ferfla Tavis Tavad da male iSveba axali saqarTvelos sa-
xelmwifoebrioba, magram rodis?~(122).
gazeTi wuxs, rom dagvianebuli damoukideblobis gamo-
cxadebiT Zlier cota ram Tu gamoswordeba. TavianT uxerxu-
lobas ki xelisufleba erTi sityviT gaamarTlebs: `gvaiZu-
les~(iqve).
sayuradReboa 1918 wlis 18 maisis nomerSi gamoqveynebu-
li saredaqcio statia `damoukidebeli saqarTvelo~. avtori
aRniSnavs, rom saqarTvelos erovnuli da politikuri cxov-
reba axal etapze gadadis.
amierkavkasiis respublika udReuri gamodga da gareSe
Zalis zegavleniT iseve iSleba, rogorc aSenda. Tu amierkav-
24
kasiis respublikam, rogorc saxelmwifom, krizisi ganicada,
gazeTi amis mTavar mizezad osmaleTs asaxelebs, romelmac
Tavisi agresiiT TiTqmis mTeli samxreT amierkavkasia xiS-
tebze `wamoaskupa~.
gazeTi `saqarTvelo~ sworad gansazRvravs saqarTvelos
istoriul aucileblobas da saxelmwifoebrivi damoukideb-
lobis gamocxadebas erTaderT gzad saxavs: `sruli da dau-
yovneblivi damoukidebloba saqarTvelosi mainc is erTa-
derTi gzaa xsnisa, romelic gamoiyvans mas ukiduresi mdgo-
mareobidan... amierkavkasiis respublikas ukve hqonda omi os-
maleTTan. am omSi saqarTvelom waago. Tu somex-osmalTa omi
aucilebelia, saqarTvelom, Tavisi damoukidebloba rom ar
aRiaros, kidev waagebs. saqarTvelos sruli gamoyofa da da-
moukidebloba am axals gansacdels agvacdens~(123).
moulodnelad osmaleTis laSqari borCalos mazraSi Se-
iWra. sazavo molaparakebas baTumSi aWianurebdnen. amierkav-
kasiis respublikis damoukideblobis aRiareba centralur
saxelmwifoTa mier axal-axal dabrkolebebs xvdeboda. osma-
leTi da germania ar Cqarobda molaparakebis Sedegianad dam-
Tavrebas. am viTarebaSi gazeTi `saqarTvelo~ gangaSs texs:
`daxaneba SeuZlebelia, is jgufebi, romelTac Cveni qveyana
am garemoebamdis miiyvanes, valdebulni arian miiRon yovel-
gvari zoma da cxovrebis realur moTxovnilebebTan SeTan-
xmebiT, ixsnan Cveni xalxisaTvis da misi momavlisaTvis is,
risi xsnac kidev SeiZleba~(iqve).
redaqciis TanamSromeli s. imeri Tvlis, rom qarTveli
xalxi dgas udidesi safrTxis winaSe, SeiZleba erma dakargos
yovelgvari SesaZlebloba eris Tavisufali ganviTarebis,
politikuri da kulturuli aRorZinebis, yvelaferi is, risi
imediTac sunTqavda ruseTis monobisa da usaSinlesi erov-
nuli devnis dros eris saukeTeso nawili.
`saqarTvelos~ furclebidan sruliad naTelia, rom da-
25
moukideblobis aqtis gamocxadebis wina dReebSi xelisuf-
leba movlenaTa stiqiur msvlelobas miendo. gazeTi akriti-
kebs xelisuflebas da acxadebs, rom arsebuli mdgomareobis
SeqmnaSi mas ufro meti danaSauli miuZRvis, vidre osmale-
Tis laSqars da bolSevikebis amboxebas, rom mTavrobas ara-
viTari Zala ar aRmoaCnda Tavisi samSoblosa da erovnuli
Tavisuflebis dasacavad. `Sinauri Zalebis daSla da daqsaq-
sva, erovnuli mTlianobis darRveva, erTis mxriv, da Cvens
gareSe moqmed ZalTa angariSis gauwevloba — ai, ra axasia-
Tebda Cvens saSinao da sagareo politikas am erTi wlis gan-
mavlobaSi~ (124).
gazeTi partiebs sTxovs, uari Tqvan rusul politikaze,
radgan `swored rusul Zafebs mohyavs saqarTveloSi osma-
leTis jari, radgan osmaleTi iseve sdevnis am rusul poli-
tikas amierkavkasiaSi, rogorc ruseTis jarebs~(iqve).
mwvave kritikuli toni sul ufro Zlierdeba 26 maisam-
de. sruliad naTelia, rom `saqarTvelos~ irgvliv gaerTia-
nebuli jgufi sworad gansazRvravda Seqmnil politikur vi-
Tarebas da erTgvarad safuZvels hqmnida 26 maiss damouki-
deblobis gamocxadebisTvis.
26 maisi da `saqarTvelo~
1918 wlis 26 maiss saqarTvelos damoukidebloba ga-
mocxadda.
`saqarTvelo~ beWdavs aqtis teqsts da aRfrTovanebiT
esalmeba am faqts. saredaqcio statiaSi, romlis saTauria
`damoukidebeli saqarTvelo aRdga, gaumarjos saqarTve-
los!~ vkiTxulobT: `dReidan saqarTvelos damoukidebeli
saxelmwifoebrivi cxovreba aRdgenilia. gaumarjos saqar-
Tvelos, gaumarjos qarTvel ers! saqarTvelos yoveli nawi-
li, qarTveli eris yoveli sazogadoebrivi wre, jgufi qeds
26
moixris saqarTvelos aRdgenili Tavisuflebis winaSe... qar-
Tveli xalxi — soflis meurne, qalaqis muSa, xelosani, Tu va-
War-mrewvelni erTsulovnad unda Semokrben saqarTvelos
saxelmwifoebrivi cxovrebis aRmSeneblobisaTvis...~ (125).
gazeTis azriT, damoukidebeli saqarTvelos mTavroba
dauyovnebliv unda Seudges osmaleTTan da mis mokavSireeb-
Tan, yvela mezobel erebTan mSvidobiani urTierTobis dam-
yarebas.
gazeTi ar kargavs imeds, rom germania saqarTvelos po-
litikur mfarvelobas gauwevs da ekonomikuri da finansuri
problemebis mogvarebaSi daexmareba, rom gaZlierdeba saqar-
Tvelos jari da qarTuli mxedroba Rirseulad gaagrZelebs
saxelovan winaparTa gzas: mtkiced daicavs is saqarTvelos
miwa-wyals, mis Tavisuflebas da erovnul mTavrobas.
statia sakmaod omaxianad mTavrdeba:
`saqarTvelos mamuliSvilno! saSinel msoflio qarte-
xilSi, Sinaur da gareSe brZolaSi saqarTvelos Tavisufleba
iSva. SevikriboT yvelani mis dasacavad, asayvaveblad.
gaumarjos ganTavisuflebuls saqarTvelos, gaumarjos
qarTvel ers!~ (iqve).
gazeTi mouwodebs mTel ers saxelmwifo aRmSeneblobi-
saken.
1918 wlis 26 maiss gamocxadebulma saqarTvelos damou-
kideblobam did aRfrTovanebasTan erTad uamravi sazruna-
vi gauCina yvelas. es faqti gazeTis furclebze ganixileba,
rogorc qedis moxra saqarTvelos droSis winaSe, dagvirgvi-
neba da dadastureba im azrisa da mimarTulebisa, romelsac
gansazRvravdnen da yoveldRe imeorebdnen `saqarTveloSi~
moRvawe publicistebi. saqarTvelos damoukideblobis aqti
uzrunvelyofs yvela moqalaqis samoqalaqo da politikur
uflebebs.
saqarTvelos damoukideblobis deklaracia saqarTve-
27
los demokratiul reJimze gadasvlis winapirobad iqca. am
deklaraciiT saqarTvelo miuerTda dasavlur samyaros da
demokratiuli faseulobebi aRiara — saerTaSoriso poli-
tikaSi saqarTvelos saxelmwifo icavs mudmiv neitrali-
tets. im periodSi ar arsebobda samxedro-politikuri ali-
ansebi, romelSic gawevrianebis politikuri survili gaC-
ndeboda. erTadaerTi, razec maSin qarTul politikur is-
tebliSmentSi politikuri neba gaCnda, erTa ligaSi moxved-
ra iyo, Tumca es survili survilad darCa da arc erTa ligis
idea aRmoCnda xangrZlivi saerTaSoriso Tanamegobrobis-
Tvis. vudro vilsonis keTilSobilur survils msoflio di-
di aRtacebiT ar Sexvedria.
gazeTi arCeuli parlamentis mTavar amocanad miiCnevs
konstituciis SemuSavebas da socialuri reformebis gan-
xorcielebas. `cxovrebam mTlad amoswura revoluciuri gza
da exla igi sityvas saparlamento kanonmdeblobas, evolu-
ciur Semoqmedebas aZlevs~(126).
am dRidan gazeTma `saqarTvelomac~ amowura revoluciu-
ri gza. miaRwia imas, risTvisac wlebis manZilze kalmiTa da si-
tyviT ibrZoda. cxadia, advili ar iyo es gza. aTasjer gazomi-
li da awonili sityvis ukan didi riski da gambedaoba idga.
1918 wlis 26 maisis Semdeg `saqarTvelo~ adgils uTmobs
saxelmwifoebrivi mowyobis sakiTxebs, gansakuTrebiT, qvey-
nis ZiriTad kanonze — konstituciaze muSaobas. rogori un-
da iyos saqarTvelos konstitucia? amis Sesaxeb gazeTi jer
kidev damoukideblobis gamocxadebamde saubrobda da Sem-
degac araerTi saintereso analitikuri werili miuZRvna.
rogor gamoexmaurnen 26 maisis aqtis gamocxadebas qarTve-
li mwerlebi da publicistebi? am mxriv metad mniSvnelovania
giorgi leoniZis leqsis gamoqveyneba `saqarTvelos~ furcleb-
ze, romelic 6 ivnisis nomerSi gazeTma eqskluziurad dabeWda:
28
26 maisi
`vamayob rogorc gulzviadi meisrabari
dasisxlul marjniT iWedeba Cemi saxeli,
cxel armazidan atirdeba Savi Zaxili,
acecxlebula topazebiT amayi saxli.
mze perangs icvams yirmizisas — mTebSi nafari;
rkinis kvnesaSi xmalsa hkveravs meisrabari!
sawyal aCrdilebs, rom sdiodaT suni miwisa,
aRar acviaT turnirebze TeTri rZiana;
aRar anaxlebT xma solomon leoniZisa —
dgebian rogorc keisari vespasiane.
Svindis droSebiT gavagiJeb yomral moedans.
— dRevandeli mze saqarTvelos isev miitans.
neldeba cecxlis koSmarebSi odrikalebi —
TeTri fiqrebi maxvevia madrigalerad...
da gorgaslanis melandeba Savi suraTi.
misreTi... hindi... babiloni da asureTi...
Cemsken mohqrian ialqnebiT: sparsi, abaSi,
Cemi saxeli daixeva aRtacebaSi,
dRes sixaruli — viT cekvaSi mTvrali salome
rogorc eTeris sarecelze abesalomi!
qarTlosis landi brwyinvalebiT gameTareSa —
armazisaken!
nuRar wavalT lega zamTarSi!~ (127)
ai aseTi muxtiT sunTqavda `saqarTvelo~ 1918 wlis 26 ma-
isis dReebSi. es leqsi poetis sabWouri periodis krebuleb-
Si Setanili ar iyo. Cven piradad, pirvelad aTi wlis win, e.w.
`imelis~ biblioTekaSi dacul arqivSi wavikiTxeT leoniZis
`26 maisi~. es leqsi aris sazogadoebrivi manifesti da xmama-
Rali ganacxadi imisa, Tu rogor Sexvda da miesalma qarTuli
mwerloba damoukideblobis aRdgenas. giorgi leoniZe amayia
im faqtiT, rac saqarTvelos xelisuflebam da xalxma ga-
29
dawyvites. misi poeturi niWi da mxurvale emociaa Cateuli
am leqsSi, riTac `saqarTvelos~ erT-erTma erTgulma av-
torma mTeli qarTveli xalxis sixarulis yiJina gamoxata.
2000 wels gamoica giorgi leoniZis wigni `saqarTvelos
cremlebi~ (redaqtori da gamomcemeli giorgi qavTaraZe),
sadac Sesulia leqsi `26 maisi~(34). igive nawarmoebia Sesuli
2001 wels gamocemul krebulSic, romelic Seadgina filo-
logiis mecnierebaTa doqtorma Tamar barbaqaZem (35).
erovnul-demokratiuli partiis wevri da cnobili moR-
vawe revaz gabaSvili damoukideblobis gamocxadebasTan da-
kavSirebiT igonebs: `menSevikebi, rogorc yovelTvis, winaaR-
mdegi iyvnen, Cven, piriqiT, am didi xnis ocnebis, omiTa da re-
voluciebiT Seqmnil xelsayrel garemoebaTa gamo, daJine-
biT moviTxovdiT gamocxadebas. magram, rasakvirvelia, mar-
to Signidan dawoliT ver davZlevdiT inerciasa da menSevi-
kebis winaaRmdegobas, garedan germaniasa da osmaleTsac rom
ar moeTxova igive. am ormagma wnexma Signidan da garedan ai-
Zula menSevikebi 25 maiss daeyenebinaT es sakiTxi `erovnul
sabWoSi~. qarTveli xalxis sasiqadulod unda iTqvas, krebam
erTxmad (garda ramdenime `TavdaWerilisa~ da erTad erTi
`xelgasaxmobis~, mgoni geronti qiqoZe iyo, romelmac xeli
aswia winaaRmdeg) miiRo `saqarTvelos damoukideblobis ga-
mocxadeba — xval, 26 maiss~.
magram, rogor moxda, rom 36 — `social-demokratiis~, 10
— `social-federalistis~, 10 — `socialisturi revoluci-
is~ da mxolod 9 — `nacional-demokratis~ krebam miiRo ase-
Ti `ucnauri dadgenileba~?
naTelia, rom `sabWos~ dasawyisidanve, arc erTi sakiTxi
iq ara wydeboda, sanam `social-demokratiuli partiis~ sai-
dumlo kreba sadRac jurRmulidan ar moitanda Tavis saku-
Tar gadawyvetilebas. aq ki moxda saswauli. Cven verasodes
ver gavigebT, ra moxda imaT krebazed. vin iyo momxre, vin wi-
30
naaRmdegi?.. magram erTi araCveulebrivi ambavi ki momxdara:
pirvelad, rac ki es `teroristuli~ da `arademokratiuli~
partia arsebobs, neba miuciaT wevrebisaTvis, xma miecaT yve-
las Tavisi nebiT da ara `umravlesobis~ damorCilebiT `um-
ciresobisa~. im saRma umravlesobam, e.i. xalxma, `erovnul
sabWoSi~ moitana qarTuli individualuri xmebi, da ara `men-
Sevikuri partiisa~ da 26 maisi yvela am zemoaRniSnul rTul
garemoebaTa jami iyo.... uzeimod iyo damoukideblobis ga-
mocxadeba da es aRibeWda kidec, saubedurod, menSevikur
`damoukideblobis aqtSi~, saca aRfrTovanebis magier, tiri-
li da bodiSebia.... ruseTis winaSe~ (9).
saqarTvelos damoukideblobis aqti
`mraval saukuneTa ganmavlobaSi saqarTvelo arsebobda,
rogorc damoukidebeli da Tavisufali saxelmwifo.
`meTvramete saukunis dasasruls yovel mxriT mtrisagan
Seviwroebuli saqarTvelo Tvisi nebiT SeuerTda ruseTs im
pirobiT, rom ruseTi valdebuli iyo saqarTvelo gareSe
mtrisagan daecva.
`ruseTis didi revoluciis msvlelobam ruseTSi iseTi
Sinagani wyobileba Seqmna, rom mTeli saomari fronti sru-
liad daiSala da rusis jarmac dastova amierkavkasia.
`darCnen ra Tvisi ZalRonis amarad, saqarTvelom da mas-
Tan erTad amierkavkasiam TviT idves Tavs sakuTari saqmeebis
gaZRola da patronoba da Sesaferi organoebic Sehqmnes,
magram gareSe ZalTa zegavleniT amierkavkasiis erTa Semaer-
Tebeli kavSiri dairRva da miT amierkavkasiis politikuri
mTlianobac daiSala.
`qarTveli eris dRevandeli mdgomareoba aucileblad
moiTxovs, rom saqarTvelom sakuTari saxelmwifoebrivi or-
ganizacia Sehqmnas, misi saSualebiT gareSe Zalis mier dapy-
31
robisagan Tavi gadairCinos da damoukidebeli ganviTarebis
mtkice safuZveli aagos.
`amisda Tanaxmad saqarTvelos erovnuli sabWo, 1917
wlis noembris 22-s arCeuli saqarTvelos erovnuli yrilo-
bis mier, dRes acxadebs:
1. amieridan saqarTvelos xalxi suverenul uflebaTa ma-
tarebelia da saqarTvelo sruluflebovani damoukidebeli
saxelmwifoa.
2. damoukidebeli saqarTvelos politikuri forma — de-
mokratiuli respublika.
3. saerTaSoriso omianobaSi saqarTvelo mudmivi neitra-
luri saxelmwifoa.
4. saqarTvelos demokratiul respublikas surs saerTaSo-
riso urTierTobis yvela wevrTan keTilmezobluri ganwyo-
bileba daamyaros, gansakuTrebiT ki mosazRvre saxelmwifo-
ebTan da erebTan.
5. saqarTvelos demokratiuli respublika Tavis sazRvreb-
Si Tanasworad uzrunvelhyofs yvela moqalaqis samoqalaqo
da politikur uflebebs ganurCevlad erovnebisa, sarwmuno-
ebisa, socialur mdgomareobisa da sqesisa.
6. saqarTvelos demokratiuli respublika ganviTarebis
Tavisufal asparezs gauxsnis mis teritoriaze mosaxle yve-
la ers.
7. damfuZnebel krebis Sekrebamde mTelis saqarTvelos
marTva-gamgeobis saqmes uZRveba erovnuli sabWo, romelic
Sevsebuli iqneba erovnul umciresobaTa warmomadgenlebiT,
da droebiTi mTavroba pasuxismgebelia sabWos winaSe.
`saqarTveloSi~ moRvawe qarTvelma Jurnalistebma da
mwerlebma, udidesi wvlili Seitanes demokratiuli princi-
pebis damkvidrebaSi, gamoxatvis TavisuflebaSi. sagazeTo
publikaciebSi naTlad ikveTeba erTi mTavari principi: svla
CrdiloeTisken progress ar iZleva, maTi gezi dasavleTis-
32
kenaa mimarTuli. did evropasTan integracia ki politikur
cvlilebebTan erTad did Sinagan transformacias moiTxovs.
aris ki mzad saqarTvelo da TiToeuli moqalaqe Tavisi bedi
damoukideblad ganagos da misi wili pasuxismgebloba it-
virTos. isini ar iyvnen arsebuli reJimis mxolod dauZinebe-
li oponentebi, aramed qmnidnen im pozitiur Zalas, romelic
afuZnebda axal, mimzidvel alternativebs demokratiisa da
Tavisufali urTierTobebis saxiT da warmoadgenda evro-
pul struqturebTan kavSiris iniciators.
grigol robaqiZe
1917-1918 wlebSi grigol robaqiZe `saqarTvelos~ aqti-
uri avtoria da erovnul-demokratiuli partiis mimarTu-
lebas uWers mxars. gazeTis furclebze igi mTeli simZafriT
iwyebs `evropeizebuli~ kulturis warmoCenasa da reklami-
rebas. XX saukune saqarTvelos istoriaSi mniSvnelovani
uReltexiliT daiwyo, rac modernizmis ideologma grigol
robaqiZem qarTuli renesansis Casaxvad Seafasa: `mistiuri
simbolo qarTuli renesansis Casaxvis wiwamuris velia: qar-
Tvelma mohkla saqarTvelos mZlavri mxedari, xolo sis-
xliT Seferils xels ro daxeda, mkvlelma saqarTvelos saxe
dainaxa. ilia WavWavaZe msxverplia, Seucnoblad Sewiruli
saqarTvelos sayofelo saxis xilvisTvis. da marTlac: `mgo-
ni, arasodes ise mZafrad ar ugrZvnia qarTvels saqarTvelo,
rogorc am tragikul wams... qarTvelma igrZno saqarTvelo
da am grZnobidan isaxeba qarTuli renesansi~(95).
grigol robaqiZis dakvirvebiT, sxvadasxva Semosevebi,
monRoluri, arab-sparsuli, bizantiuri Tu rusuli, `met-
xorcad miekra~ qarTul kulturas da qarTuli renesansis
winaaRmdeg aRimarTa.
gr. robaqiZes eWvi ar epareba, rom saqarTvelo gaTavi-
33
sufldeba, gaerTiandeba da gamTliandeba. miuxedavad imisa,
rom qarTvelebi ufro impulsis xalxia, vidre grZnobis, ma-
inc swams, rom namdvili da Rrma grZnoba sxvagvar Semoqmede-
bas gaaRviZebs saqarTveloSi. `grZnoba ukanasknels wveTam-
de, — ai ra aris CvenTvis Tavi da Tavi. gansakuTrebiT axla,
qarTvelma unda igrZnos rainduli SemoqmedebiT saqarTve-
lo. mxolod am SemTxvevaSi ayvavildeba qarTuli renesansi.
aseT grZnobas, xan da xan mistiurobamde ayvanils, vera siZ-
nele ver gadaeRobeba win; igi yovels zRudes gadalaxavs,
gansakuTrebiT es hmarTebs qarTvel xelovans: igi Tanve ra-
indic unda iyos sulieri, rom mTeli qarTveloba amoswuros
mis istoriulobaSi da gamohkveTos misgan namdvili qarTu-
li stili~ (iqve).
`namdvili qarTuli stilis~ damkvidreba — grigol roba-
qiZis `saqarTvelos~ periodis mTavari kredoa. `nurca gonia
vinmes viTom damblis niSnebi iyos Cveni sxeulis xerxemalSi.
mankiersa da xinjians Cvensas Cvenve SevaCvenebT. arc sikvdi-
lis gveSinia, Tu raindulad xmalSi gagviwvies. SesaZloa,
`sisxlis gamoSveba~ gvWirdebodes: didi xania, rac aris da-
gubebuli. magram Tu gamouSves — qarTveli xmali maSin mzis
tevrebSi aprialdeba~(105).
sikvdilisa da `mravalJamieris~ Temas grigol robaqiZe
`saqarTvelos~ ramdenime nomerSi gamoqveynebuli werilebis
seriaSi gvTavazobs: `dionisos kulti da saqarTvelo~. sa-
qarTvelos istoria dionisuri misteriaa: `sikvdili da si-
cocxle, gaqroba da aRdgena — mgoni, Cvenze ufro mkveTrad
sxva xalxs ar ganucdia~, — wers igi(93).
saqarTvelo-evropa-azia — ase daiwyo robaqiZiseuli
kulturaTa uReltexili (36). aqvea ruseTic, romelic in-
stiqtebis anarqiiTaa moculi, sadac ar aris araviTari sim-
tkice: arc azris, arc rwmenis, arc idealis, arc zneobis. es
mware sinamdvile CrdiloeTidan samxreTisaken moiwevs:
34
`mTeli ruseTis cxovreba im magidas mogvagonebs, saca baqqa-
ras TamaSoben. ramdenad ufro Zlierdeba es TamaSi, imdenad
ufro simZrafiT imarTeba `SemTxveva~, mTeli energia kul-
turisa, pirovnebaSi Tavmoyrili ingreva da ibneva, moTamaSe
aTaswlobiT ukan ixevs da biologiurs saSinelebas uaxlov-
deba, iRviZebs masSi namdvili `mxeci~, xolo ramdenad ufro
mZvinvardeba es saSineli `mxeci~ moTamaSeSi, imdenad ufro
Zlierdeba ukanasknelSi TamaSis Jini: `SemTxvevis~ gamowveva,
`bedis~ SebrZoleba...~ (76).
mwerali `saqarTvelos~ mkiTxvels da mTel sazogadoe-
bas piradi talantis gamosavlenad mouwodebs, mxolod dawe-
rili programebi gzas ver gvapovninebs. `Tu mogebuli ver
gamovalT, Tavs mainc gadavirCenT~, —ambobs igi.
`anarqiis stiqioni~ ki CrdiloeTSia, rac saqarTvelos
gaTavisuflebas xels uSlis. n. berdiaevis debulebaa, rom
`ruseTis istoriis gul-neba apokalipsia, misi suli mimar-
Tulia absoluturisa da ukanasknelisken. realitikursa da
saSvaloSi igi piriqiT, sustia da umweo...~ v. ivanovis azriT:
`ruseTis xalxs, naxevrad Tavxeduri da naxevrad bundistu-
ri Secnoba axasiaTebs. ruseTis suls swyuria mxolod uTuo
ram, saTuos ki gverds uxvevs yovelTvis~(91).
dostoevskis sityvebia, rom `rusis xalxs uyvars pirRia
ufskrulTan TamaSi~, rac saTavea ruseTis tragediis. abso-
lutizmisaken da `uTuosken~ swrafvaSi ruseTma Tavisi suli
daadgina. Zveli tragikosebisa da Seqspirisagan gansxvave-
biT, dostoevskim danaSaulis problema sxvagvarad wamoaye-
na. es tradiciebi andrei belim ganagrZo. Tu absoluturis
ZiebaSi da apokalipsuri sulis damyarebaSi ruseTma vaJka-
curi Zala gamoiCina, `saSualos SeqmnaSi~ susti aRmoCnda.
didi TviTmpyrobelobidan did anarqiaSi gadavarda. `misi
suli exla mxolod qaosis frTebze qanaobs~ (iqve).
ruseTis Tema sakmaod farTodaa gaSlili grigol roba-
35
qiZis werilebSi. bolSevikebis ajanyebidan dawyebuli esere-
bis partiiT damTavrebuli, avtori exeba da ganixilavs yve-
lafers, rac ki qarTul sinamdvilesTan kavSirSia. ruseTis
sulieri ganwyoba — politikur gadawyvetilebamde `saqar-
Tvelos~ ganxilvis Temaa. amitom gr. robaqiZe sxva mwerleb-
Tan erTad gviCvenebs, erTi mxriv, dostoevskisa da andrei
belis ruseTs da, meore mxriv, anarqistebis xelSi myofs. es
ori ruseTi yovelTvis winaaRmdegobaSi modioda erTmaneT-
Tan, an erTmaneTs avsebda.
`rusi dabadebiT `bolSevikia~. ramdenadac es maqsima-
lizmi sulis manifestaciaSi cnaurdeba, imdenad rusis eri
niWieria da Zlieri. magram kultura marto sulis cnauro-
biT ar aris: igi nivTTa da socialur nakvTTa Semoqmedebaa...
rusi gvagonebs im adamians, romelmac avtomobili uarhyo,
mxolod misTvis, rom haeroplani ar SesTavazes, da axla ur-
miT mixoxavs. es magaliTi, mgoni, amoswuravs ruseTis umweo-
bas saxelmwifo SemoqmedebaSi. ruseTi dRes anarqiulia da
qaosis frTebiT ufskrulis piras dafrinavs. Zlier saeWvoa
gamarjvebuli gamovides am saSineli gansacdelidan~(91).
maSindeli ruseTis sam faqtors gamohyofs mwerali: ka-
deturs (burJuaziuli demokratia), bolSevikurs (socia-
listurs) da menSevikurs. yvelaze Zalismierad am elemen-
tebSi bolSevikuri miaCnia da Tan afrTxilebs qarTvel sa-
zogadoebas: `nu viqnebiT ubralo morCilni im fantaziebisa,
raic petrogradis nislSi moelandaT. Cven Cveni sakuTari
gza gvaqvs da vecadoT Zalebis Semokrebas, rom revoluciaSi
Sobili erovnuli ganTavisuflebis gza anarqiiT ar movis-
poT~(92).
revoluciis Semdeg peterburgi misTvis `fantasmebis qa-
laqad iqca~, yoveli dRe iq raRac axali zmaneba ibadeba da am
zmanebiT undaT ara marto ruseTis, aramed mTeli samyaros
gardaqmna. am wadilSi uTuod aris erTgvari fsixozi, ruse-
36
Tis sulis qaosiT naSobi, sinamdvilis grZnobis dakargva da
socialuri fantaziis cieb-cxeleba~(iqve). aseTia robaqiZis-
Tvis peterburgi, `Waobis nislebisgan Sobili qalaqi~. petre
didma peterburgiT `ruseTis stiqioni~ gamokvera. peter-
burgi ki dostoevskis gareSe warmoudgenelia.
gr. robaqiZisTvis socialistur ideals yalbi safuZve-
li aqvs. erovnul-demokratiuli partia yvelaze erovnul
Zalad miaCnia. dasavluri kulturac misTvis imitom aris
mimzidveli, rom adamianis `me~ metad ikveTeba. dasavlur
cnobierebaSi gabatonebulia individualisturi momenti.
`Tu gind aTasma bogdanovebma gvimtkicos, rom warmoebis
gansazogadoebasTan erTad viTom adamianis fsiqikac ganzo-
gaddes da aRar iqnes `Sen~, `me~, `is~ da iqmnes mxolod upiro-
bo `Cven~, klasikur pasuxad darCeba yoveli socialistis mi-
marT klemansos sityva Joresisadmi: Tqveni koncepcia erT
muxlSi scdunebs: adamiani, romelic dagWirdebaT Tqveni
ideis gansaxorcieleblad, jer ar arsebobs, Tu gind Tqveni
Teoria kidec ganxorcieldes~... (102).
`me~ ar unda gardaiqmnas `Cven~-ad! aseTi saswaulis gri-
gol robaqiZes ar sjera. erovnul-demokratiuli partiis
ideali ufro marTebulad miaCnia da, amdenad, ar sWirdeba
socialuri saswauli. misi mTavari sagani iseTi pirobebis
Seqmnaa, sadac yovel individs SeeZleba gamoamJRavnos da ga-
namtkicos individualuri potenciuri simdidre. individua-
luri Tavisufleba — socialuri idealis mizania.
gr. robaqiZisTvis socializmis fsiqologiiT saxelmwi-
fos marTva SeuZlebelia. qarTuli social-demokratiis ak-
vans guriaSi moiazrebs. `ingoroyva-ninoSvili, noe Jordania,
maxaraZeebi — oTxi ramiSvili, cincaZeebi, lomTaTiZe, sili-
bistro jiblaZe, benia CxikviSvili, doliZeebi~... es gr. roba-
qiZis arasruli CamonaTvalia werilidan `guria da socializ-
mi~ (97). werils guriis xatovani bunebis aRweriT iwyebs.
37
guriis mxatvruli dasuraTxatebis Semdeg avtori poli-
tikuri datvirTvis Strixebze gadadis. misTvis ucnauria,
rogor Tavsdeba aseT bunebaSi socializmisaTvis mzaoba.
Tumca, gurulebi socialisturi samoseliT gveCvenebian, ma-
Ti fsiqika mainc aznaurulia: `yvelaferi SeiZleba amoSa-
loT gurulSi, magram `warCinebulobis~, `rCeulobis~
grZnobas maTSi veravin amoSlis: gurulis siamaye — `paTosia
manZilis~ (igulisxmeba: `Cemsa~ da `sxvebs~ Soris) (iqve).
gazeT `saqarTvelos~ furclebze grigol robaqiZem ara-
erTi saintereso werili uZRvna cnobil qarTvel moRvawe-
ebs, mwerlebsa da istoriul gmirebs. misi araCveulebrivi
esse `Tamar!~ `saqarTveloSi~ daibeWda damoukideblobis ga-
mocxadebamde ramdenime dRiT adre. Tamar mefe, besiki, aleq-
sandre WavWavaZe, giorgi SarvaSiZe, arCil jorjaZe, tician
tabiZe, niko firosmani da sxv. grigol robaqiZis `saqarTve-
los~ periodis Semoqmedebis mTavari gmirebi arian. maTi gax-
seneba ki erT mTavar mizans emsaxureba — erovnul ideas, Ta-
visuflebas, rogorc individualizmis arssa da fundaments.
Tamaris saxeli idumalia qarTvelTa warmodgenaSi. es sa-
xeli aerTianebda eris sxeulis gawyvetil suls. Tamari qar-
Tuli sulis gamaerTianebeli maradiuli sawyisi, RvTaebrivi
aRmafrenaa, rac Seucnoblad, `uxilavad~ aerTianebs saqar-
Tvelos erovnul, istoriul rkals. Tamar mefis pirovneba
`jadosnuri Zalis nakadulia, romlis Zliereba Znelad gad-
mosacemi da gadauTargmnelia~.
Tamaris RvTaeba da Tamaris epoqa dResac asxivebs saqar-
Tvelos istorias. XII saukune kulturuli Tu politikuri
mniSvnelobiT miuwvdomeli rCeba aqamde. es is rainduli sa-
qarTveloa, romelic ase Zalian enatreba grigol robaqiZes
26 maisis damoukideblobamde cota xniT adre, Tamaris xsene-
bis dReebSi. amitomac simboluria misi wvdoma XII saukunis
RvTaebasTan, romlis jadosnuri Zalis gasaRebs mis `marad-
38
qalwul~ bunebaSi poulobs: `Tamar qalwuli iyo bunebiT da
mTeli misi arsi naTel WurWels warmoadgenda RvTiurobis
nakadisTvis, swored marad qalwulobis sxiviT iqca Tamari
TvalismomWrel legendad~(118). Tamari robaqiZisTvis `TeT-
rgula lotosia~. `lotosi~, igive wylis SroSani, qristianu-
li xedviT, siwmindis simboloa da mefe-qalis, viTarca qal-
RmerTis, sispetakeze miuTiTebs.
`rainduli saqarTvelos~ Temis gagrZelebaa grigol ro-
baqiZis narkvevi `aleqsandre WavWavaZe~. aleqsandre WavWava-
Ze is adamiania, romelSic samive saxis aristokratoba iyrida
Tavs — `gvareuli, biologiuri da sulieri... igi namdvili
dendi iyo qarTul-aRmosavleTuri dardimandobiT~...
al. WavWavaZes gr. robaqiZe besikis memkvidres uwodebs.
man sparsulTan erTad qarTul poeziaSi evropulic Semoi-
tana da daamkvidra. Tumca, besiki aRmosavleTis Svilia. is
saleqso teqnika, rac besikma ganaviTara, robaqiZis dakvirve-
biT, erTi saukunis Semdeg frangma simbolistebma principad
aiRes. es ki mwerals srul uflebas aZlevs, rom besikSi aRmo-
savleTis macocxlebelica da Tanamedrove evropeli poe-
tic dainaxos.
qarTuli leqsis principebs miuZRvna grigol robaqiZem
araerTi literaturul-mxatvruli kvleva gazeT `saqarTve-
los~ furclebze. ra aris `samkauli~, ritmi da riTma? vin
ufro virtuozia — griSaSvili Tu tabiZe? ra aris qarTuli
sonetis nakli da mSveneba? — gr. robaqiZis mTavari sakamaTo
Temebia.
`rainduli saqarTvelos~ Temas ganagrZobs grigol ro-
baqiZe literaturul narkvevSi `giorgi SarvaSiZe~(104), ro-
melic man qarTveli raindis gardacvalebas miuZRvna.
`cxenosani namdvili mxedari: moxdenili jdoma, — TiTqo
mbrZanebeli mgrZnobiare cxovelis, magram TiTqo mas Zalas
arc ki atans, — marjve dakaveba sadavis, xolo, siarulia Ta-
39
visufali, — ritmiT miSveba cxenis siarulis, garna arc Tu
ZarRvebdaWimuloba mxedris: yoveli, rac rom samxedro ji-
Sis memkvidreobiT gadaucia adamianisTvis. gamaxsenda arCil
jorjaZis sityva: qarTveli beletristisTvis isic aris sak-
mao, rom romelime abxazis cxenosnoba asweroso.
gadmoxta, gavicani: `giorgi SarvaSiZe, Svili abxazeTis
ukanaskneli mTavrisa~ (iqve).
mwerals moswons am moxdenili da ganaTlebuli vaJkacis
mTavari unari — Tavisuflebis SegrZneba da aucilebloba.
`araviTari kompromisi, sruli Tavisufleba~ — es sityvebi
SarvaSiZis msgavsi raindebisgan ufro mniSvnelovania da ami-
tomac gansakuTrebiT aJRerebulia igi qarTveli mwerlis
narkvevSi.
aseTive Tbili da saintereso aRwera miuZRvna man kita
abaSiZes (99). misTvis warmoudgenelia Zlieri saqarTvelo
Zlieri da SemoqmedebiTi qarTvelebis gareSe. kitasTan Sex-
vedrebi iseTive paTosis da emociis matarebelia, rogorc
arCil jorjaZesTan audiencia. mwerali maSin estumra sazo-
gado moRvawes, roca arCil jorjaZe mZime seniT iyo daava-
debuli. yvela drois, yvela Taobis adamianebis fiqri erTi
sakiTxis irgvliv trialebda, ra moxdeba xval? ra moelis sa-
qarTvelos? qarTveli Semoqmedi mudmivad idga SiSnarevi
alternativis winaSe: `an exla an arasodes!~ saqarTvelos Ta-
visufleba ar iyo Sors, magram mteri iyo Zlieri. es ki gar-
kveulwilad Trgunavda yvelas, miuxedavad maTi mxridan su-
lieri udrekelobisa da samSoblosadmi Tavganwirvis demon-
strirebisa. `Sevedi. wevs. sicxe aqvs neli. Camovarda lapara-
ki `wyeul sakiTxebze~, uecrad warmosTqva: Tu piradi ukvda-
veba ar arsebobs, im SemTxvevaSi sisulelea yvelaferi, — si-
sulelea saqarTvelos Tavisuflebac. gavkvirdi Zlier. Se-
saZloa, es mxolod erTi amoZaxili iyo mis sulSi warmoebu-
li brZolisa, saintereso iyo aq ara es dabejiTebiTi mtkice-
40
ba: ara: aq iyo sulis wamebis amoTqma, romelic rCeulTa
xvedria (yvelaferi gadaWrili mxolod idiotebisTvis Tu
arsebobs). SesamCnevi iyo aq saqarTvelos moyvana: Tuki yve-
laferi sisulelea, maSin rasakvirvelia saqarTvelos sisu-
lelec igulisxmeba da misi dasaxeleba saWiro ar aris, — mag-
ram aq albaT sillogizmis Camosxmas misi suli ar eZebda: sa-
Sinels gadawyvetaSi pirveladve yvelaze ufro sayvarelma
arsebam ielva mis fiqrSi, — da es sayvareli arseba misTvis
xom saqarTvelo iyo~ (110).
`sayvareli arsebis~ damoukideblobis dRes verc arCil
jorjaZe moeswro, verc kita abaSiZe da verc giorgi SarvaSi-
Ze. Tumca, 26 maisi, rogorc Tavisuflebis dResaswauli, maT-
ma rwmenam da brZolam moitana.
`cremlebis Rvrisa da qviTinis paTetika damRupvelia
qarTuli erovnuli cnobierebisTvis~, — werda arCil jor-
jaZe (73), romelmac grigol robaqiZes qarTul literatura-
Si dasamkvidreblad erTgvari dasturi misca. 10-iani wlebi-
dan qarTuli literaturis ganaxlebisa da evropeizaciis
procesi daiwyo, saidanac qarTuli modernizmis istoriac
aiTvala. axleburi azrovneba da axleburi xedva literatu-
raSi sazogadoebrivi cxovrebis paralelizmSi mimdinareob-
da. novatorebisTvis ki Tavisuflebis idea umTavresi muza
iyo axali Sedevrebis Sesaqmnelad. arCil jorjaZe grigol
robaqiZes `axleburi azrovnebis~ Semomtanad miiCnevs: `gri-
gol robaqiZe, adamiani niWiT dajildovebuli, xolo amasTan
imgvari tipisa, romelic dRemde gamoucnobi rCeba qarTveli
sazogadoebisaTvis, gamoucnobeli mistikuri filosofiis
wyalobiT, romelsac aRiarebs igi da romelic Cveni sazoga-
doebisTvis sruliad axali da dRemde TiTqmis ucnob movle-
nad CaiTvleba~ (iqve).
`saqarTvelos~ periodi robaqiZis axleburi azrovnebis
realizaciis periodia. individualuri Tavisufleba, stere-
41
otipebis mZime tvirTis daZleva, kriticizmis damkvidreba,
azrisa da ideebis pluralizmi, warsulis gaanalizeba ara
imisTvis, rom mas mivejaWvoT, aramed axleburad SevafasoT
da gadavafasoT, sruli reformacia da cvlilebebi — aseTia
grigol robaqiZe gazeT `saqarTvelos~ furclebze.
tician tabiZe
1917-1918 wlebis gazeT `saqarTveloSi~ aqtiurad moRva-
weobs tician tabiZe. gazeTSi ibeWdeba misi leqsebi, litera-
turuli narkvevebi, publicisturi werilebi. sagazeTo ko-
respondenciebs ticiani specialurad `saqarTvelosTvis~
moskovidanac agzavnis. swored iq, moskovSi wers metad mniS-
vnelovan werils ruseTis Tebervlis revoluciaze, sadac
xazs usvams ruseTis erTferovnebasa da gasaocar unars is-
toriuli faqtebis gayalbebis Sesaxeb. Zieba da lodini axa-
li, ufro liberaluri ruseTisa aisaxa ticianis literatu-
rul-publicistur werilebSi. `ruseTi yovelTvis iyo ra-
Rac gamourkvevlobis mistiur SiSis nislSi. yvela ucxoeli,
visac gauvlia am qveyanaSi, scdilobs misces ruseTs zRapru-
li ieri. rasakvirvelia, ruseTi moklebulia zRapris im
brwyinvas, romlis sxiviT anaTebs Zveli arabuli stili. aq
ar aris siWrele saxeebis, saRebavebis kivili, magram mudam
mosawyeni Tovlis udabno velebi CrdiloeTis ganaTebiT da
mkvidris xalxiT aRadgens xsovnaSi da damatebiT xatavs is-
toriis fragmentebs skviTebis gadasul yofidan, romelsac
emateba monRoluri niaRvris nawveTebi. Tu sazogadod mesi-
anizmi xelovnuri SerCevaa saRebavebis da xandisxan gul-
wrfeli gayalbeba istoriuli faqtebisa, ruseTis mesianizms
am SemTxvevaSic upiratesoba aqvs~ (84).
ticiani ironiulad wers, rom ise arsad ar daaxloebia
istoria zRapars, rogorc ruseTSi. arc gasakvirad miaCnia,
42
rom `evropelebisTvis ruseTi erTi ulamazesi sfinqsia, mok-
lebuli saidumloebis im poezias, romelic egviptelebma da-
marxes TavisTavTan~(iqve).
ticiani fiqrobs, rom ruseTi TviTon rusebisTvisaa amo-
cana. `skviTuri daJinebiT cdilobs rusi mwerali Cawvdes
mis siRrmes da gaanaTos mRvrie suli... magram aq meordeba
Zveli da mtanjveli ambavi, roca ufskrulSi Caxedav, uf-
skrulic Segxedavs TvalebSi. am ufskrulis sabediswero Se-
xedviT arian gagiJebulni, visac bevri ufiqria ruseTze.
petre Caadaevs ver uSvela fxizelma Wkuam da frangulma
skepticizmma, sigiJiT gaaTaves gogolma, dostoevskim da
Cvens Tvalwin amTavrebs am cikls andrei beli, romelmac
omis win iwinaswarmetyvela dRevandeli ambebi. `Tujis mxe-
dari~ iqca axali ruseTis simbolod~ (iqve).
tician tabiZe grZnobs, rom ruseTSi katastrofas ise
moelian, `rogorc Ramis Semdeg dRes~. Tebervlis revolu-
ciis kraxi TandaTan bolSevikuri oqtombris revoluciis
aCrdils aaxloebda. ruseTs gamocdis periodi edga, rasac
qarTveli poetic suliT xorcamde ganicdida, radgan icoda,
rom moskovSi dawyebuli procesebi saqarTvelos bedTan iyo
dakavSirebuli. didi interesiT akvirdeboda axali ruseTis
dabadebas da safrangeTis komunis dReebs ixsenebda. safran-
geTis revoluciebs ticiani araerTxel igonebs Tavis weri-
lebSi, maSinac ki, roca igi qarTvel mwerlebs Ria baraTiT
mimarTavs (84) da mouwodebs, aiRon frangi poetebis, mwerle-
bisa da mxatvrebis magaliTi. samasze metma yvelaze niWierma
frangma Semoqmedma Tavisi sicocxle revoluciebSi galia
da safrangeTSic SeeCvivnen azrs, rom 50 weli iqneboda sam-
werlo krizisi.
ticiani eris saxeliT saubris uflebas mwerlis saRvTo
movaleobad Tvlis da qarTvel mwerlebs brZolisa da dau-
morCileblobisaken mouwodebs (64). ticianis SeZaxili sakma-
43
od omaxiania da revoluciuri. Tavisufleba — ai, mizani,
romliskenac TiToeuli qarTveli mwerali unda miiwevdes.
`dRevandelma sastikma omma gamoaCina, rom ar ari sityva uf-
ro wminda da Zvirfasi, rogorc sityva `samSoblo~... monoba-
Si dabadebul da aRzrdil qarTvelebs gveZleva dRes saSua-
leba gavimeoroT winaTqma, romliTac mematiane iwyebs `qar-
Tlis cxovrebas~ da romelsac grZel istoriul cxovrebaSi
amarTlebda qarTveli eri.
— aravis veymoT, arc vemonoT gareSe RvTisa dambadeblisa...
Tavisufali da bednieri saqarTvelo Cven SegvaerTebs~ (85).
ufskrulis Temas kidev ufro aviTarebs tician tabiZe
Tavis literaturul werilSi, romelic man andrei belisa da
`peterburgs~ miuZRvna. `ramdenime dRis win andrei belim Ta-
namedrove cxovreba Seadara im matarebels, romelsac gau-
giJda memanqane da ufskrulisken SeuCerebliv mihqris... zog
mgzavrs es ver SeumCnevia, magram zogi ixedeba fanjaraSi, da
giJdeba SiSiT, fanjaraSi mohqris aryofnis qari da sdgas ko-
rianteli saSineli. iman ukanaskneli Semoqmedebis Jestad mi-
iCnia gagiJebuli gogolis buxarSi dawva Tavis sulis
`mkvdar sulebTan~ erTad.
SeiZleba es daskvna iyos marTla ruseTis sulis?
andrei belim miiCnia is efemerobad. aq iman gaimeora
dostoevski, mxolod, rogorc darwmunebuls slavianofils,
dostoevskis ruseTis sjeroda. andrei belim ruseTic miiC-
nia efemerobad, es daskvnaa misi wignis... Zalian tragikulia,
es wigni danacrebuli Segnebis~ (89).
ticiani SeZrulia andrei belis tragizmiT savse ganwyo-
bilebis gamo. ruseTSi mcxovrebi mwerlebis uimedo mdgoma-
reoba ticiansac uimedod ganawyobs da qarTvelebs sifrTxi-
lisken mouwodebs.
`mtrisgan yoveli mxriv garemoculi ruseTi miagavs ajan-
yebul garnizons, romelic SiSisagan da SimSilisagan garete-
44
buli mirbis ukve gaRebuli WiSkrebidan da mterTan Sesaxved-
rad gamzadebuli razmebi erTi-meores esevian da mospobas
upiroben... petrograds ukve asdis `damwvari xaxvis~ suni, ro-
gorc erTxel garemocul parizze ambobda bismarki~ (94).
sagazeTo statiaSi `wina azia~ ticiani saqarTvelos arCe-
vanze msjelobs. misi dafiqreba pirveli erovnuli krebis Sem-
deg daiwyo da lazTa saero yrilobas gadaswvda, romlis
Sesaxeb cnobebi bizantiel mwerals agaTia sqolastikoss Se-
mounaxavs. mefe aieti momxre iyo sparselebis orientaciis,
magram krebaze sityva moiTxova moxucma fartazma, romelmac
upiratesoba misca Zvel mokavSire bizantielebs, radgan isini
kulturulad aRmatebulni iyvnen sparseTze da Tan erTi re-
ligiisani. `am istoriul ofortSi gasaocaria sityvis Zala da
oratoruli figurebi... am ofortSi iSleba mTeli istoria
qarTvelTa eris, mudmivi Zieba axali orientaciis, roca damo-
ukidebeli cxovrebis SesaZleblobis imedi ar iyo. ase udgaT
sakiTxi saqarTvelos ukanasknel mefes da mis kanclers so-
lomon leoniZes~ (96).
saqarTvelos pirvel saerTo yrilobazec ase daayena sa-
kiTxi noe Jordaniam. ticiani Tavs ikavebs sakiTxi politiku-
rad daayenos da saerTo kulturuli TvalTaxedvidan api-
rebs gamosavlis povnas, romelsac igi mainc politikur ga-
dawyvetilebamde mihyavs. tician tabiZisTvis mTavari kvanZi
dasavleTisa da aRmosavleTis dapirispirebaSia. `es maniake-
bi revoluciisa sakmaod Tanamedrove (barbarosebi) arian
amisaTvis da udidesi galiucinati Cveni dReebis leninis-
Tvis revoluciur paroqsizmSi uaxlovdeba nacnob saxeebs
rusul xlistebisas... ruseTSi ukve gadawyda evropis da ru-
seTis damoukideblobis bedi. `is `patara fanjara~, romelic
ruseTma gamosWra evropisaken, ar iZleoda sakmao sxivebs,
maSinac, roca gaRebuli iyo. da Cven mudam vikvebebodiT im
surogatiT, romelic ruseTidan mogvqonda~ (iqve).
45
`saqarTvelo warsulSi wina aziis gaRebuli kari iyo.
bevri sxvadasxva kulturis gavlenam ver moSala damoukide-
beli Semoqmedeba. eri daRupulia, Tu imas ara aqvs sakuTari
orientacia da Tavisi Semoqmedebis imedi. Tqma ar unda, `na-
Teli aRmosavleTiT~ xSirad dabnelebula. `CrdiloeTis ga-
naTeba~ poliusis siciveSi hqreba, Cven veliT sakuTar mzes,
sakuTar naTels~(iqve).
ticiani ioane kesarielis xvlikis analogias iSveliebs,
romelsac kbilebi dascvivda da 100 welia mRvimeSi sZinavs,
xolo mzeze gamosuli axalgazrdavdeba. saqarTveloc asi
welia damwyvdeulia mRvimeSi da `kbilebic dascvivda, magram
axal mzeSi isic axalgazrdavdeba~, am gaaxalgazrdavebas ki
bevri resursi sWirdeba. maT Soris pirveli jaris reorgani-
zaciaa, — Tvlis tician tabiZe (128). susti jari menSevikebis
udides naklad miaCnia. wiTeli konduqtorebisagan Sedge-
nilma wiTelma gvardiam baTumi damarcxebamde miiyvana.
poetis azriT, menSevikebi ar swyaloben arc xelovnebas.
revoluciis dawyebidan saqarTveloSi wigni ar gamosula. Tu
ruseTSi lunaCarski maiakovskisTan erTad muSebs leqciebs
ukiTxavs, menSevikebis propagandistebi modernist poets poe-
ziis saRamos mowyobas ukrZalaven... xalxi mocdebao(130).
`arasdros ar yofila aseT mdgomareobaSi qarTveli mwer-
lebi da artistebi, rogorc dRes, uamravi fuli ixarjeba sub-
sidiebis saxiT sxvadasxva saqmeebze da xelovnebaze araferi.
qarTuli parlamenti menSevikebis davalebiT aTi-aTass maneTs
aZlevs amierkavkasiis universitets da qarTuli universite-
tisTvis ki imarTeba latarea, uniWoebs eZaxian qarTvel profe-
sorebs... saswauliT ukan davibruneT javaxeTi, imedi aris ba-
Tumic davibrunoT, magram rogor dabrundes mwerloba, rome-
lic gaaZeves menSevikebma saqarTvelodan, radgan TavianT wre-
Si ara yavT xalxi, romelTac hqondeT Taosnoba da niWi ramis
garigebis, sxvebs ki keTrovaniviT ar ikareben~(iqve).
46
es `sxvebi~, visac menSevikebi ar ikareben, swored is Zalaa,
romelsac arsebobis udides Tvisebad eris Rirseba miaCnda,
qarTveli eris didi potencialis ideas TavgamodebiT icav-
da. simbolisti tician tabiZe Zalian mkveTri iyo procesebis
SefasebaSi. Rrma analiziT gamoirCeva misi werilebi. erov-
nuli yofis problemebi da literaturuli cxovrebis ganax-
lebis aucilebloba — es ticianis TviTmizania. tician tabi-
Zis dokumenturi narkvevebi, literaturuli werilebi da
socialur-politikuri Sexedulebebi gaJRenTilia samSob-
los sevdiT, erovnuli Tavisuflebisa da TavisTavadobis
ideiT. `cisferyanwelebi~ ambiciurad Semovidnen qarTul
literaturaSi, sakuTari idealebi da individualuri paTo-
si Semoitanes.
ticians did pativs scemda grigol robaqiZe da leqsic
(`pani~) miuZRvna, romelic gazeT `saqarTveloSi~ gamoqveynda.
pani berZnul miTologiaSi mwyemsebis mfarveli RmerTia. leq-
si simboluria da literaturul asparezze arsebul Widils
ukavSirdeba. rogorc panis gamoCenam
~mTebze kecili aTasTvali ferTa xaliCa
aafriala sadroSed, ahkra, `gaxliCa~,
ise gaapo literaturuli siCume `cisferyanwelTa~ gamoCe-
nam da mkveTri individualizmi da Tavisufleba Semoitana:
`SrialiT, TareSiT,
Sig gadaveSviT...
aiwva wyali, asxlta taniT: gvaxrCobs — acofda,
ha, CaviZireT, —
TavmokveTili dasisxluli mze barbacobda~ (100).
1917-1918 wlebi saintereso periodia tician tabiZis Se-
moqmedebaSi. ilias da akakis Semdeg, me-20 saukuneSi, mxolod
ramdenime poetma Tu SeZlo sakuTari didi gancdiT, didi aR-
tacebiT, axleburad moetana qarTveli mkiTxvelisTvis es
grZnoba:
47
`davbadebulvar, rom viyo mona
da saqarTvelos medgas uReli~(50).
giorgi leoniZe
gazeT `saqarTvelos~ furclebze aqtiurad TanamSrom-
lobs giorgi leoniZe Tavisi maRalmxatvruli literatu-
ruli narkvevebiTa da leqsebiT. `26 maisi~, `saqarTvelos
mze~, `armazi~, `aboboqrebuli aragvi~, `qarTli~ da bevri
sxva misi nawarmoebi amSvenebs gazeTis furclebs. avtori
`mzis gamoCenas~ da `naTel sxivebs~ sulmouTqmelad elode-
boda, gansakuTrebiT im dReebSi, roca saqarTvelos damou-
kideblobas dReebi da wuTebi aklda. gansxvavebiT misi me-
gobrebisgan, giorgi leoniZes didi imedebi ar daumyarebia
ruseTis revoluciaze: `andre Senie ityoda: `revolucia aq-
robs xelovnebis CiraRdanso~. es ki ruseTis revoluciazed
aris gamokveTili... mravalsaukunovani Zalaa dagrovili da
elis ayvavileba-afeTqebas. saqarTelos bneliT naTlisad
gasvla sul axlosaa. bedisweriT ivno saqarTvelo da dRes
mzevdeba TavisuflebiT, usaTuod sulic daubrundeba saku-
Tar sxeuls, rogorc nazamTari mercxali gazafxulidan sam-
Soblos.
ainTeba armazi...
ainTeba qarTuli suli...~ (90).
giorgi leoniZe wuxs imis gamo, rom ruseTis mier damo-
nebulma saqarTvelom `esTetiuri svindisic~ dakarga, ramac
samudamo dacemis simptomebi Seqmna. SemoqmedebiTi indivi-
dualizmi, rasac igi grigol robaqiZis msgavsad udides
mniSvnelobas aniWebs, `nestaniviT miemwyvda bnel dilegSi~
da Tu xarks adre mefeebi gaiRebdnen, axla mwerlebic maT
ricxvSia. misTvis miuRebelia yvela is xelovani, vinc `ruse-
TiT daibnida~. igi qarTveli poetebisgan originalobas iTx-
48
ovs, gansakuTrebiT, Ziebis survils.
giorgi leoniZis `aragvielni~ `saqarTvelom~ patara fe-
letonis rubrikiT dabeWda. gazeTi xSirad mimarTavda am
xerxs da cnobili avtorebis mniSvnelovan narkvevebs patara
feletonis `quds~ ukeTebda. `aragvielni~ — literaturuli
SeZaxili da `niSnismogebiTi~ mzaobaa saqarTvelos dasaca-
vad. bolSevikebis revolucia ukve momxdaria, saqarTvelos
damoukideblobac gamocxadebulia, magram mteri ar isve-
nebs. giorgi leoniZe grZnobs mtris av zraxvebs da boboq-
robs. `aragvi~ is amboxebuli sulia, romelsac verc erT
dros ver gatexen, romelic jiqur miemarTeba sawadelisken.
aragvis protestantuli suli ver egueba mtris survils —
saqarTvelo xelaxla daaCoqos.
`saqarTveloSi mxolod aragvis simReraa sxvanairi;
sevdismCqefi, neli, mimwuxri bibliuri tirili dakar-
gul samSobloze... aragvze meored hkvdeboda saqarTvelo,
roca igi kubos moacurebda da `mTebSi garboda bagratio-
ni~... mere Sav jvarTan mesamed mohkles saqarTvelo da roca
meoTxed moindomes misi sikvdili — `Zma aRsdga Zmazed~.
saqarTveloSi wleuls mravali samxedro asparezi aSiS-
vlda — `aragvis asparezi~ ki, yvelas azrialebda... axla arag-
vze isev janyi ikrifeba, radganac wvimebis droa da es wvimebi
sisxlisa iqneba...
`terori dadis wiTeli CoxiT...~ (129).
wiTel terorTan sabrZolvelad giorgi leoniZe mzadaa,
`oRondac ki mdevarma ikivlos~.
imave emociiTaa datvirTuli misi literaturuli Cana-
xati `qarTli~, romelic TeTri leqsis stils ufro mogvago-
nebs. `qameleoniT dakbenili SuadReebi~, `mzeSi nazeli udab-
noebi~, `gveliviT awivlebuli tramalebi~, `SxamiT amwvari
sivrce~ — es leoniZiseuli qarTlia. igi Sedarebebis virtu-
ozia. samSobloze Seyvarebuli poeti 26 maisis gamoZaxils
49
kidev ufro mZafrad gvawvdis:
`daviwyebuli aragvis wylebi gidgamen taxtebs keTrovan
CrdilTa siCumeSi; Sen gaxval warsul dReTa jiriTze da ar
ici, vin waiRebs Sen silamazes. mkerdi Seni vrcelia cxel ru-
SebSi da vin awivlebs Sen tuCebs... bedi Seni daakres qaris fa-
fars da saracini ukivis Sen sarecels...
iqneba Samqori da iqneba nuqardini...
xalifas droSiT ainTeba Seni qoxebi SiSiT mziralni sa-
fironiviT. Seni nazi qusli Casveldeba sisxlSi da Tvalwin
gagitareben droSiT jvarcmul mouravs.
mindvrebidan mova mTvrali suni da mruSi sunTqva Segiw-
vavs saxes~(132).
giorgi leoniZe sicocxlis, ganaxlebis motrfialea. mi-
si yoveli fraza qarTul sinamdvileSi Rrma wvdomis survi-
liTaa savse. bolomde inaCrunebs erovnuli siamayisa da
Rirsebis SegrZnebas. rutinuli atmosferos Sezanzareba da
mudmivi gamofxizleba — aseTi Zala aqvs giorgi leoniZis Ti-
Toeul frazasa da sityvas (28). misi mizani erovnuli meobis
amaRleba, TavisuflebisTvis brZola da gaerTianebaa. sxva
leqsebTan erTad `saqarTveloSi~ daibeWda `soneti qarTvel
husarebs!~ igi umReris maT, vinc saqarTvelos damoukideb-
loba unda moitanos(106).
sainteresoa giorgi leoniZis literaturul-kritikuli
werili qarTul modernizmsa da simbolistebze. werilSi
`promeTe~ da `aisi~(112) misi mxridan mcdelobaa daasabuTos
`cisferyanwelTa~ da simbolistTa adgilis mniSvneloba da
nakli qarTul literaturaSi. statia wminda literaturuli
kvlevaa, sadac leoniZes SeiZleba moedavo kidec, Tumca mis
mier moyvanili argumentebi sainteresoa specialistebis-
Tvis. Cemi Temis mTavari mizani ki aris simbolizmic 1917-
1918 ww. Tavisuflebis ideasTan mimarTebaSi ganvixilo. axa-
li qarTuli stili, romelic `cisferyanwelebma~ daamkvid-
50
res erTgvari protesti iyo arsebuli sinamdvilis winaaR-
mdeg da manifesti ufro maRali literaturuli gemovnebis
dasafuZneblad.
mixeil javaxiSvili
sainteresoa mixeil javaxiSvilis moRvaweoba gazeT
`saqarTvelos~ furclebze, sadac igi ZiriTadad fsevdoni-
mebiT werda. `ali~, m.ad-li, m adamaSvili, m. a., m.j.— mixeil
javaxiSvilis fsevdonimebia (69). gazeTSi qarTveli mwerali
aqveynebda korespondenciebs saomari moqmedebebis Sesaxeb,
msjelobda fineTsa da saberZneTSi mimdinare procesebze,
germaniis politikasa da osmaleTis ganzraxvaze. `omis me-
oTxe weli~, `Cveni damfuZnebeli krebisaTvis~, `axali feo-
dalizmi~, `naadrevi sixaruli~, — sul ocdaTxuTmetamde we-
rili gamoaqveyna mixeil javaxiSvilma 1917-1918 wlebis `sa-
qarTveloSi~.
werilSi `Senic me da Cemic meo~ igi exmianeba `kavkazi
slovos~ 24 martis nomers somxeTis sakiTxebze. werilSi xaz-
gasmulia da naTlad Cans, Tu rogor araerTgvarovani damo-
kidebulebaa amierkavkasiis qveynebSi, gansxvavebiT baltiis-
pireTisa. `Tu somxeTi moiTxovs avtonomias — xeli moumar-
Tos, ratom uSlis xels igive xalxi meore ers — qarTvel ers
— ganaxorcielos da daamkvidros Tavisi ufleba Tavis isto-
riul teritoriaze? SevadaroT Zala am ori uflebisa. som-
xebma ufleba dahkarges eqvsis saukunis win, xolo qarTve-
lebma — erTi saukunis win; somxebi TavianT istoriul qveya-
naSi erT meoTxeds Seadgenen, qarTvelebi ki sam-meoTxeds;
osmaleTma daipyra somxeTi maxvilis uflebiT, saqarTvelo
pirobiT Seekra ruseTs da am pirobas exlac Zala aqvs~ (83).
mixeil javaxiSvils ver gaugia, somxeTis survili saqar-
Tvelos winaaRmdeg ratomaa mimarTuli. igi locavs somxebis
51
miswrafebas, oRond mouwodebs, rom saqarTvelos nu SeuS-
lian xels.
mwerlis yuradRebas iqcevs ruseTis politikuri gan-
zraxvebic. javaxiSvili fiqrobs, rom ruseTi rTul diplo-
matiur da strategiul qselSi gaeba. `pirvel xanebSi Tavi-
suflebiT damTvralma ruseTma TviTonve daijera Tvisi me-
sianoba. igi arwmunebda Tavis Tavsa da mTels qveyanas, rom
mze msoflio simarTlisa ruseTSi amovida da Tavisufali
ruseTi mianiWebs mTels kacobriobas im Tavisuflebas da im
mudmiv mSvidobas, romelsac daRlil-daqanculi msoflio
natrobs~ (69).
marTalia, socialisturma da demokratiulma evropam
gulwrfelad miuloca ruseTs ganTavisufleba, magram tax-
tebis dangrevaze uari uTxra. ruseTSi ukve sxva viTarebaa,
igi Tavis Tavis gadarCenas cdilobs. ruseTis daSlam ramde-
nime saxelmwifos aRmoceneba gamoiwvia. mixeil javaxiSvili
amitom wers: `saxelmwifosTvis da erisTvis ar arsebobs
umaRlesi da udidesi kanoni, Tvinier Tvisi fizikur arsebo-
bis dacvisa. advilad icavs da inaxavs Tavis Tavs is eri da is
saxelmwifo, romelic bunebriv CarCoSia moqceuli. udidesi
boroteba iqneba winaSe Cvenis erisa da misi momavlisa am bu-
nebriv CarCos darRveva mxolod imitom, rom mis ama Tu im
mcire kuTxeSi qarTveli umciresobas Seadgens. am mTlian
CarCo-sazRvrebis Sesaqmnelad Cvens winaprebs zRva sisxli
dauRvriaT da mravali Taoba misTvis SeuleviaT. da Tu exlan-
del Taobas ar dahkargvia idumali alRo Tavis dacvisa da
Segneba udidesi valdebulebisa winaSe momavalisa, igi neba-
yoflobiT ver gadauxvevs aTasi wlobiT gakaful gzas~ (69).
mixeil javaxiSvili gadamwyvet sityvas erovnul sabWos
uTmobs. igi darwmunebulia, rom Tu eri erobs, Tu mas SerCe-
nia sicocxlisa da ganviTarebis unari, igi Tavisas gaitans.
avtori Zlier samoqalaqo sazogadoebaze akeTebs aqcentebs
52
da darwmunebulia, rom demokratiuli reJimebi Zlieri samo-
qalaqo sazogadoebis gareSe ver miiRweva.
`saqarTveloSi~ moRvaweobiT mwerali gansxvavebuli am-
pluiT warmogvidgeba. igi saerTaSoriso politikis analizi-
Taa dakavebuli da saqarTvelos mdgomareobas saerTaSori-
so konteqstidan gamomdinare gvixsnis. mixeil javaxiSvils
ainteresebs yvelaferi, rac evropaSi, ruseTsa Tu aziaSi
xdeba. Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom mixeil javaxiSvilma
politikuri diskusiisa da msjelobis formebi daxvewa da am
mxrivac saintereso gaxda es periodi CvenTvis.
* * *
`saqarTvelos~ erT-erTi TvalsaCino avtoria Salva ami-
rejibi. igi iyo didi patrioti, poeti da erovnuli moRvawe.
is 1924 wlis SeTqmulebaSi monawileboda, ris gamoc iZule-
buli gaxda daetovebina samSoblo da emigraciaSi daesrule-
bina sicocxle. Salva amirejibi ruseTSi dawyebul proce-
sebs Tavidanve eWvis TvaliT uyurebda da varaudobda, rom
rasac ruseTi kakasiaSi dagegmavs, `SeuZlia cud avantiuraSi
CaiTrios kavkasiis rusi mosaxleoba~ (109). Salva amirejibi
sixaruliT gamoexmaura saqarTvelos eklesiis avtokefali-
is aRdgena, Tumca qarTul samRvdeloebaze Tavisi mosazreba
hqonda. werilSi `avtokefalistebi~ vkiTxulobT: `yovel
`Tavisuflebas~ is Tviseba aqvs, romlis gagonebaze Sileris
rollers TaxTaxi mosdioda. ase xdeboda `yaCaRebis~ viwro
wreSi da me veravin damarwmunebs, rom revoluciis dros da
revolucioner demokratias sindisis Tavisufleba ar aT-
rTolebdes~(86). amirejibi udides mniSvnelobas aniWebs ek-
lesiis gaTavisuflebas da ambobs, rom gaTavisuflda qar-
Tuli kultura, qarTuli arqiteqtura, qarTuli mxatvroba,
xatebi, rogorc `umaRlesi nimuSni xelovnebisa da yoveli
53
wvrilmani nivTi, romelzedac istoriam xalxis Semoqmedeba
aRbeWda~ (iqve).
mwerali kiTxulobs, ra daemarTeboda miqelanjelos uk-
vdav qmnilebebs, da vinCis, rafaels da mTel italiur rene-
sanss, `romelmac Tavi eklesias Seafara — es eklesia rom
tyved waeyvana vinmes?!~ (iqve).
Salva amirejibs miaCnia, rom Tu eklesia Tavisufalia,
e.i. sulic gaTavisuflebulia. sulierad gaTavisuflebuli
xalxi ki ufro did qveyanas Seqmnis. sulis Tavisufleba ki is
citadelia, romelmac kargi perspeqtiva unda gansazRvros.
Tumca amirejibic, tician tabiZesaviT, mudam sifxizlisken
mouwodebs qarTvelebs, radgan icis, rom Tavisuflebas Za-
lian bevri mteri hyavs saqarTveloSi da ara marto aq.
`Cveni eklesia im lamazs hgavda, romelic yvela Tavisi
samkaulebiT tyved iyo wayvanili.
dRes es lamazi Tavisufalia!
dRes es samkaulebi daxsnilia!
da saWiroa sifxizle, rom Tavisuflebis mtrebma isev ar
daatyvevon isini!~ (86).
Salva amirejibs Tavisufali saqarTvelo Tavisufali
adamianebis asparezad miaCnia. damoukidebel qveyanas mxo-
lod Zlieri, energiuli da mcodne patriotebi unda emsaxu-
rebodnen. rac ufro metia Zlieri pirovnebebi, miT Zlieria
saxelmwifo. aseT Zlier pirovnebad miaCnda mas valerian gu-
nia, romelsac araCveulebrivi literaturuli Canaxati mi-
uZRvna. Salva amirejibis moqnili kalami, mwerlisa da pub-
licistis erTdrouli niWi mis sagazeTo moRvaweobas Zalian
sainteresos xdis. Salva amirejibis werilebi gaJRenTilia
patriotizmiT. Zlieri qarTvelebis CvenebiT, igi priori-
tets aniWebs WeSmarit Semoqmedebaze saubars, miaCnia, rom
sazogadoebam unda icodes maTi fasi, maTi moRvaweobis nam-
dvili suliskveTeba da is Rirebulebebi, riTac Zlieri qar-
54
Tvelebi cxovroben. maT Sorisaa valerian gunia.
gunias moRvaweobaSi igi xedavs Tavisuflebis gamarjve-
bas, xolo Tavisufleba is STagonebis wyaroa, romelic SeuZ-
lebels SegaZlebinebs:
`mokvda Zveli ruseTi!
mokvda Zveli saqarTvelo!
cocxalia mxolod Tavisufleba!
da mec mxolod amas vulocav!~ (87).
Salva amirejibi gamorCeulad scemda pativs individua-
luri niWisa da siZlieris pirovnebebs, aqtiur adamianebs,
romlebsac niWi iliasaviT yoveldRiur saqmianobaSi amoqme-
debda da acocxlebda. aseTi individualebi sakuTar niWs
mxolod muzeumad da uZrav eqsponatad rodi aqceven, aramed
yoveldRiurobis ferxulSi rTaven da sazogadoebas asaz-
rdoeben. mxolod aseTi adamianebi miiyvanen saqarTvelos
damoukideblobamde da Tavisuflebamde.
Salva amirejibi aseTi moqmedebisken mouwodebda ara mar-
to qarTvel Semoqmedebs, aramed xelisufalT. man jer kidev
damoukideblobis gamocxadebamde 10 dRiT adre dawera Zalze
saintereso statia `konstitucia~(86), sadac bevr gamoCenil
qarTvel politikosze adre iwinaswarmetyvela momavalSi
ganviTarebuli procesebi. Salva amirejibi guldawyvetilia
im faqtze, rom saqarTvelos erovnul sabWoSi konstituciis
ZiriTad safuZvlebze ufro iZulebiT da uRimRamod saubro-
ben, `vidre Tavisuflebis xartiis Seqmnis surviliT nakarna-
xevi gabeduli azrebi~ amoZravebdeT~(iqve).
mas es arc ukvirs, radgan saqarTvelos damoukideblo-
bas acxadebdnen is adamianebi, romlebsac erovnuli Tavi-
suflebisaken miswrafeba arc hqoniaT. amdenad, 26 maisi maTi
brZolisa da gamarjvebis brwyinvale Sedegi ki ar iyo, aramed
iZulebiTi nabiji. 26 maisi qarTveli SemoqmedebisTvis iyo
STagonebis wyaro, Torem moqmedi mmarTveli partia mis si-
55
diades verc ki grZnobda. `da is, rac damarcxebul revolu-
ciis naferflebze xdeba dRes — nacionaluri ganTavisufle-
ba erebisa — es yovlad kanonieri movlenaa CvenTvis, mxolod
`fiqcia~ maTTvis, gamomZvrali istoriul movlenaTa ganvi-
Tarebis procesSi, usiamovno meWeWi cxvirze, romelsac Za-
launeburad movla da patronoba sWiria...
rodesac wereTels SeekiTxnen, ra aris mizezi, rom ar
uxarian mas amierkavkasiis damoukidebloba, man upasuxa:
— ar mixarian, radganac es damoukidebloba ise movida,
rogorc Sedegi damarcxebisao... da Cven viciT, Tu vinme da-
marcxda, damarcxda menSevizmi, revolucia, ruseTi! saqar-
Tvelo jer kidev daumarcxebeli iyo. magram wereTeli da mi-
si megobrebi ukve sabolood ganicdidnen im ideis gavlenas,
rom saqarTvelos damoukidebloba unda mosuliyo, rogorc
Sedegi srulis da yovelmxrivi damarcxebisa, rogorc nayo-
fi reaqciisa da manamde ar Seudgnen saqarTvelos konstitu-
ciis weras, sanam TviT saqarTveloc ar damarcxda.
rodesac saqarTvelo baTumis fortebze daixvrita — ma-
Sin gviTxres:
— daswereT saqarTvelos konstitucia!
da me mesmis, ratom gaismian is mowyenili sityvebi,
ucecxlo da aRfrTovanebas moklebulni, romelTa mwuxare
kilo da xma rogorc muxlebi, magram `daCoqili muxlebi~, ise
unda Sevidnen Cveni konstituciis teqstSi.
erovnul sabWoSi exla sakiTxi ase dgas:
— federacia
— konfederacia
— Tu sruli damoukidebloba saqarTvelosi? albaT saWi-
roa kidev axali damarcxeba, rom gviTxran:
— aha, waiReT sruli damoukidebloba! magram, batonebo,
amdeni damarcxeba sad migviyvans?~ (iqve).
Salva amirejibi Zalian wuxs im moumzadebel da gauT-
56
vlel procesebze, romelic social-demokratiam moaxvia sa-
qarTvelos. `saqarTvelos~ irgvliv Semokrebil mweralTa
xma ar iyo sakmarisi qarTveli menSevikebis gamosafxizleb-
lad. social-demokratebi TavianTi mentaluri da sulieri
mdgomareobiT Sinaganad ar eTanxmebodnen saqarTvelos da-
moukideblobis ideas da amitomac sxvadasxva enaze mosaub-
reebs hgavdnen.
* * *
saqarTvelos sruli damoukideblobis ideis mniSvnelo-
ba kargad esmodaT saeklesio pirebsac. episkoposi leonide
wirvis dros sionis taZarSi ambobs, rom mas ver warmoudge-
nia eklesiis Tavisufleba saqarTvelos ganTavisuflebis ga-
reSe. saqarTvelos eklesiis pirveli pirebi moqalaqeobrivi
poziciebidan mouwodeben xalxs gaerTianebisa da damouki-
deblobisken: rogor aRorZindeba qveyana, `Tu Cven, Tavisu-
fali eklesiis Svilebi, moqalaqeobrivad isev monebad dav-
rCebiT, Tu isev sxvis TvalebSi Semcqeralni viqnebiT, Tu
TviTon Cven ar gavxdiT Cveni bedis gamWedni, Tu mTeli sam-
Soblo ar gavaTavisufleT. Tavisufali eklesia monobaSi
myofi eriT, dameTanxmebiT, arabunebrivi movlenaa. aseT
mdgomareobaSi myofi eklesia verasodes ver ayvavdeba,
frTebs ver gaSlis da Zirs ver moimagrebs. Tavisufali ek-
lesia Tavisufal erSi..~ (81).
leonide mimarTavs samwysos, mTel qarTvel ers, msxver-
plad Seewiron samSoblos da gaaTavisuflon saqarTvelo.
`Tamaris drois saqarTvelo iyo damoukidebeli, TviT arsi
da Tavisufali. Tu gvsurs Tamaris sulis gaxareba, unda zva-
rakebad SevewiroT didi da patara da kvlav SevmosoT sam-
Soblo sanatreli TavisuflebiT~ (88).
rom ara saqarTvelos eklesiis myari gadawyvetileba,
57
SesaZloa, 26 maisis damoukidebloba kidev dagvianebuliyo.
gazeT `saqarTvelos~ 1918 wlis 57-e nomerSi gamoqveyne-
bulia mitropolit leonides sityva, romelic man avtokefa-
liis wlisTavze sveticxovelSi warmoTqva: `adamianTa sabed-
nierod ar arsebobs saRmrTo da Zvirfasi sityva Tavisufle-
ba, romlis marto gagoneba sixarulis frTebs asxavs da saamo
ocnebaTa fiandazad efineba gagebuli kacis sulsa da gone-
bas. dedamiwa ar iZleva meore Rirebulebas, meore iseT saun-
jes, rom gverdSi amoudges, daedaros da Seefardos Tavisi
mniSvnelobiT Tavisuflebas. Zvirfasia, magaliTad, swavla-ga-
naTleba, didi bednierebaa jansaRoba da dRegrZeloba, sag-
rZnobeli sikeTea simdidre, magram Tu kaci moklebulia Ta-
visuflebas, Tu misi arseba dafuZnebuli ar aris Tavisuf-
lebis saRmrTo niWze... — Rirsebas moklebulia misTvis swav-
lac, simdidrec da janmrTeloba-dRegrZelobac~(108).
mitropolit leonides sityva Tavisuflebaze gulis-
xmobs ara marto eklesiis Tavisuflebas, aramed adamianis
Tavisuflebas, xolo konkretul istoriul aspeqtSi, igi
swored yvelaze metad erovnuli Tavisuflebisa da damouki-
deblobisTvis brZolis gamoxatulebaa.
`SevqmnaT kaci xatad da msgavsad Cvendao~, — brZana Rmer-
Tma da ai, swored es RvTisadmi msgavseba da xatebaa is Tavi-
sufleba, romliTac kaci kacobs, is madliani Zala, romelic
adamians ganacdevinebs qveyanaze mefobas, aziarebs ukvdave-
bas da miafrens ganusazRvrel winsvlasa, goneba-zneobrivi
ganviTarebasa da sisrulisaken. amitom srulebiT bunebrivi
da gasagebia, rom kacis gulsa da gonebas ase Zalumad swyu-
ria Tavisufleba da im naTel wams, rodesac igi (kaci) xelT
gdebulobs am qveyniur saunjeTa Soris uZvirfases saRi-
rals, ubrwyinvales da usaRmrToes dResaswaulad isaxavs
TavisTavsa da Tavisi modgma-CamomavlisaTvis~ (iqve).
oda Tavisuflebas — ase SeiZleba ewodos mitropolit le-
58
onides araCveulebriv sityvas, romelic, qarTveli mwerlebisa
da politikosebis brZolasTan erTad, safuZvlad daedo 26 mai-
sis damoukideblobis aqts.
* * *
cnobilma kritikosma da publicistma ipolite varTaga-
vam `saqarTvelos~ fuclebze gamoaqveyna ornawiliani vrce-
li werili `suli axali saqarTvelosi,~ romelic nikoloz
baraTaSvils miuZRvna. gazeTi `saqarTvelo~ Tavisuflebisa
da damoukideblobis ideas exmianeba. `n. baraTaSvili er-
Tgvari gonebriv-zneobrivi kvanZia, sadac sakvirvelis si-
cocxliT da sicxadiT Tavmoyrilia is nebisyofa, is TviT-
Segneba da sicocxlis uSreti Zala, alRo, romelsac ara er-
Txel uxsnia ganwiruli saqarTvelo sikvdilisagan, mospobi-
sagan. igi simboloa saqarTvelosi... n. baraTaSvili saqarTve-
los mTawmindaa, saqarTvelos wminda `locvaa~ — `qarTvlis
bedis~ `mzeebr cxoveli varskvlavi~ (103).
ruseTis mier saqarTvelos damorCileba n. baraTaSvilis
yvelaze didi tkivilia. ip. varTagava paralels avlebs XX sau-
kunis 20-iani wlebis Semoqmedi Taobis suliskveTebasTan da
amayobs didi winapriT, romlis cxovreba da moRvaweoba aqam-
de aRelvebs da aforiaqebs qarTvel xalxs. `igi saqarTvelos
sxeulSi istoriulad anTebuli mogizgize sicocxlis wyur-
vilis alia, romlis grZnobiT aRsavse gulic saqarTvelos sa-
bediswero mdgomareobaSic sasicocxlo majiscemas eZiebs da
`gancecxlebuli `mwvelis gulis ZgeriT, mowadinebulia
`CrdiloeTis udnobi yinuli~ Tavis ocnebiT da giJur survi-
lebiT gaadnos (`saflavi mefis iraklisa~) (iqve).
`CrdiloeTis udnobi yinulis~ galRobas cdilobdnen
`saqarTvelos~ garSemo Semokrebilnic, magram Zlieri aR-
moCnda `Crdilos~ susxiani qari, jer kidev XIX saukunis da-
59
sawyisSi moberili, romelmac `saqarTvelo gayina da sasik-
vdilod ganamzada~...
werili mTlianad dakavSirebulia im periodis saqarTve-
los viTarebasTan. awmyodan da misi ganwyobilebebidan uyu-
rebs avtori baraTaSvilis poezias da xedavs iq misi mamuli-
sa da erovnuli ideis brZolisaTvis gamamxnevebel striqo-
nebs. ukvdav qmnilebebs ganixilavs awmyosTan da saqarTve-
los damoukideblobis ideasTan kavSirSi (17).
baraTaSvili misTvis didi moqalaqeobrivi JReradobis
poetia, romelmac am mxriv gavlena iqonia mTel Semdgom qar-
Tul mwerlobaze. misi sityviT, qarTvel poetTa `Semoqmede-
bis baRi~, sadac adre bulbulis stvenisa da SezarxoSebul
udardel moqeifeTa Taris xmis meti araferi ismoda, gadaiq-
ca `sevdis baRad~, sadac iWedeboda saqarTvelos bedi da Tan-
daTanobiT imsxvreoda amiranis jaWvebi; `aq izrdeboda is oq-
ros akvani, romelSic iwva yrma — es CvenTvis sanatreli da sa-
ocnebo erovnuli Tavisufleba. ai, vin iyo nikoloz baraTaS-
vili — es gonebis Ziebis da gulis gancdis udidesi romanti-
kosi, ai vin Seitana da vin gabeda Cvens mwerlur filosofiur
pesimizmTan erTad saRi moqalaqeobrivi motivi~ (103).
* * *
saqarTvelos damoukideblobis ideiT arian moculi mo-
winave mwerlebi da xelovani adamianebi. Tavisuflebis ideas
emsaxurebian TeatrSi reJisorebi da dramaturgebi, mwerlo-
baSi — saukeTeso qarTveli korifeebi. didi qarTveli reJi-
sori al. axmeteli werilSi `tyis Zmebi~(82) aRwers, Tu ro-
gor aRmoCnda igi kaxeTSi, sadac Sexvda Telavis mitingidan
wamosul xalxs. `tyis Zmebs~ rogorc ki gaegoT Zveli mTav-
robis damarcxeba, maSinve gadaewyvitaT, TavianTi moqmedeba
SeeCerebinaT da xeli aRaravisTvis exloT. al. axmetelma sa-
60
kuTari iniciativiT inaxula sofel winandalSi dabanakebu-
li `tyis Zmebi~. qarTvel xelovanTan Sexvedram isini sul
sxva enTuziazmiT aavso, maT saqmianobas sul sxva siZliere
mieca.
qarTuli sazogadoeba raRac diads elodeboda, yvela
grZnobda, rom saqarTveloSi sxva dro dgeboda, ufro didi
moqmedebebisa da gardatexis. daviT kasraZe sTavazobs yve-
las, rom `droSaze gaCndes devizi — `exla, an arasodes!~ (80).
`exla, an arasodes~ — TiTqmis saqarTvelos yovel epoqa-
Si gaismis. werilSi `eris tribuna~ daviT kasraZe wers: `sama-
radiso ideaTa Soris ukvdaveba wilad hxvedria ers, erov-
nul ideas, rogorc koleqtiur pirovnebis cocxal azrs. Se-
giZliaT mospoT SurduliT ara Tu patara, aramed didi eric
ki, magram mis dasamareba ar gulisxmobs erovnuli ideis Cak-
vlas, rogorc pirovnebis movaleoba ar hgulisxmobs adamia-
nis zogad arsebobis usafuZvlobas. udidesi mizani erovnu-
li ideisa eris jan-saRobaa, eris gaRoniereba, gaZliereba,
gaspetakeba... odesRac Cveni qveyana ar iyo moklebuli am sa-
zogado msvlelobis ferxuls, vidre ruseTTan saSvelad gaw-
vdenils xelze monobis borkili ar gamouWedes yofilma sat-
rapebma. sruli asTeqvsmeti welia am Seborkilebis qveS hkvne-
sis samSoblo Cveni... iTmens vaebas, Seuracxyofas...~ (iqve).
Tavisufali da damoukidebeli saqarTvelos ideiTaa
gaJRenTili kote mayaSvilis leqsi `misalmeba~. wamyvani Te-
ma saqarTvelos qeba da qarTveli mwerlebis miznebsa da amo-
canebze msjelobaa. mayaSvili aq gvevlineba rogorc winam-
ZRoli da tonis mimcemi mTeli qarTveli mwerlebisa. misi
azriT, qarTveli mwerali samSoblos samsaxurSi unda idges
da Tavisufal saqarTvelos unda emsaxurebodes. kote mayaS-
vilis erovnuli pozicia daadastura drom. misma asulma, ma-
ro mayaSvilma kojris brZolebSi miiRo monawileoba da 1921
wels daiRupa ruseTis jarTan Setakebisas.
61
`saqarTvelo edemia, akvania xmaTa;
Cvensa anbans viT edaros alfabeti sxvaTa!~ (111)
mweralTa kavSiris pirveli Tavmjdomare suliT xorcam-
de SeZrulia Tavisi qveynis mdgomareobiT. misi kalami er-
Tgulad exmianeba yvela im mniSvnelovan movlenas, romelsac
adgili hqonda maSindel saqarTveloSi. `misalmeba~ mTav-
rdeba Semdegi sityvebiT:
`gaumarjos axal RmerTsa
mSromel xalxis guliT Sobils
cis da qveynis SemaerTsa
mzis gvirgviniT turfad mkobils!
gaumarjos ers mSveniers,
erovnulsa sammarTvelos,
gaumarjos suliT Zliers
Tavisufal saqarTvelos!~ (iqve)
ai, aseTi tribuna iyo gazeTi `saqarTvelo,~ romlis
furclebze daufaravad etrfodnen axali saqarTvelos da-
moukideblobas, romelmac saSualeba misca qarTul sazoga-
doebas, gabedulad efiqra Tavisuflebaze da politikuri
Zalebi politikuri Tavisuflebis aRiarebamde mieyvana. ma-
Ti Segnebuli miswrafeba Tavisuflebisken dagvirgvinda ki-
dec 26 maisis deklaraciiT. „saqarTvelom~ sazogadoebrivi
azris sruli konsolidacia moaxdina da yvelaze adre iwinas-
warmetyvela mniSvnelovani politikuri procesebi saqar-
TveloSic da msoflioSic.
62
II Tavi
gazeTi `saxalxo saqme~ eris uflebisa da Tavisuflebis Sesaxeb
(1917-1918 ww.)
qarTuli politika qarTveli publicistebisa da mwer-
lebis mTavari gansaxilveli Tema aRmoCnda. aqedan gamomdi-
nare, presis tribuna politikuri brZolis asparezad gada-
iqca. saqarTvelos damoukideblobis dakargvam poeturi ka-
lami mwerlebs politikuri deklarirebiT Seacvlevina.
gazeTi `saxalxo saqme~ socialist-federalisturi par-
tiis organo iyo. igi gamosca cnobilma qarTvelma publicis-
tma samson fircxalavam, romelic, amave dros, partiis mTa-
vari komitetis rwmunebuli iyo (54).
`saxalxo saqmis~ pirveli nomeri gamovida 1917 wlis 16 iv-
liss. socialist-federalistebs manamde ramdenime periodu-
li organo hqondaT, magram wminda partiuli, oficialuri
organo maT ar gaaCndaT. partiuli gazeTis arseboba gulis-
xmobs partiis intensiur muSaobas, azrTa mkafio Camoyalibe-
basa da ganmtkicebas, erTgvari taqtikis damkvidrebas, parti-
ul tradiciebs. yovelive es 1917 wlisTvis moepovebodaT so-
cialist-federalistebs. politikuri viTarebis Zirfesvia-
nad Secvlam bunebrivi gaxada partiuli gazeTis gamocema.
`saxalxo saqme~, marTalia, partiuli mimarTulebisaa,
magram, rogorc TviTon gansazRvravs, `igi ar daaxSobs ko-
legebis Tavisufal azrs... gazeTi qveynis yoveldRiur mov-
lenebs gamoexmaureba. Cveni beWdviTi sityva unda iyos —
`sindisis da simarTlis metyveli~ — iuwyeba pirveli nomris
mowinave statia (133).
63
`saxalxo saqmeSi~ TanamSromlobdnen saxelganTqmuli
qarTveli moRvaweni: Salva nucubiZe, dimitri uznaZe, kon-
stantine gamsaxurdia, vaxtang kotetiSvili, samson dadiani,
Tedo Rlonti, akaki papava, grigol rcxilaZe, levan metre-
veli, samson fircxalava, borCeli, mebrZoli, arCil jaja-
naSvili, al. mdivani da sxvebi.
1903 wels parizSi daarsda gazeTi `saqarTvelo~, romel-
sac mohyva socialist-federalistTa gamosvla saqarTve-
los politikur asparezze. am gazeTis pirvel nomerSive dai-
beWda `Ria werili ruseTis liberalTa da socialistTa mi-
marT~: `Cveni survili damoukidebeli saxelmwifos aRdgena
ar aris. naTlad da aSkarad vambobT: Cven politikuri sepa-
ratizmis momxreni ara varT. Cveni wadili da miswrafeba —
gansakuTrebuli, saqarTvelos pirobebTan Sesaferi konsti-
tuciis mopovebaa. Cven gvsurs davrCeT ruseTis politikur
organizmis CarCoebSi, mxolod amasTan Sinaur saqmeebSi
gvinda viyoT sruliad damoukidebelni. erTi sityviT, Cven
gvsurs erovnuli avtonomia movipovoT~(155).
es sityvebi 15 wliT adre daweres socialist-federa-
listebma. vin arian isini 1917 wlisTvis?
`mSromeli xalxis muSaTa da glexTa partia, mebrZoli
qarTveli eris uflebisaTvis; is, vinc pirvelad aafriala
droSa erovnuli ganTavisuflebisa da moiTxova saqarTve-
los erovnul-teritorialuri avtonomia~(134).
ra aris federacia?
gazeTi Tvlis, rom federacia — es aris kavSiri, Sinaur
saqmeebSi Tavisufali da damoukidebeli olqebis SenaerTi,
SekavSireba saerTo saqmeebis gasakeTeblad. `federacia — Se-
Tanxmeba, SekavSirebaa, Tanasworoba da Tavisuflebaa. is mo-
iTxovs patar-patara TviTmmarTvelobebis Seqmnas. magram
pataras da uZlur saxelmwifos advilad moereva didi sa-
xelmwifo, gasress mas. amitom federaciuli moZRvreba auci-
64
leblobad Tvlis patara saxelmwifoebis SekavSirebas da sa-
erTo wesebis Seqmnas. 1917 wlisTvis ruseTi guberniebad
aris danawilebuli. federaciuli respublika aseT danawi-
lebas Secvlis. erTeulebi, Statebi an e.w. federaciebi pata-
ra saxelmwifoebis suraTs Seqmnian. am erTeulebSi xalxs eq-
neba sakuTari parlamenti, kanonmdebloba da yovel saSinao
saqmes adgilobrivad moagvarebs~(134).
gazeTi msjelobs, rogori mowyoba unda hqondes federa-
ciul saxelmwifos. demokratiul respublikaSi arsebobs
parlamenti (saTaTbiro), romelic ganagebs saxelmwifos
cxovrebas, aris xalxis arCeuli prezidenti, romelic lapa-
rakobs mTeli qveynis saxeliT. parlamenti da prezidenti ga-
moxataven mTeli eris survilebs. xalxi, ganurCevlad sqesi-
sa, qonebrivi mdgomareobisa, erovnebisa, sarwmunoebisa da
ganaTlebisa, sargeblobs sayovelTao, pirdapiri, faruli
da Tanaswori kenWisyris uflebiT. am uflebis ZaliT xalxi
irCevs parlamentis wevrebs da prezidents. amgvarad, saxel-
mwifos umaRlesi uflebis matarebeli da gamomxatveli xde-
ba mTeli xalxi. am safuZvels icavs federalizmi, moZRvreba
saxelmwifos federaciebiT Seqmnisa, magram federalizmi ki-
dev ufro Sors midis da moiTxovs saxelmwifos farglis ise
SezRudvas, rom xalxis Zala ufro TvalsaCino iyos cxovre-
baSi. did saxelmwifoSi advilad ikargeba xalxis xma. federa-
ciis dros qarTvel xalxs ufleba eqneba, wminda qarTuli
saqmeebi moagvaron qarTul seimSi, qarTul sakanonmdeblo,
sammarTvelo da sasamarTlo dawesebulebebSi. magram amave
dros qarTvel ers ufleba eqneba ruseTis sxva erebTan er-
Tad Tanaswori xmiT warmomadgenlebi gagzavnos ruseTis fe-
deraciul parlamentSi, sadac yvela erisaTvis saerTo sa-
kiTxebi sabolood gadawydeba. wminda demokratiul wesebze
agebuli federacia, maSasadame, gulisxmobs TiTopalatian
or parlaments: erovnuls da saerTos.
65
samson fircxalava akonkretebs Sexedulebas, Tu rogor
esmodaT socialist-federalistebs `erovnuli~ da `socia-
luri~.
gazeTi ase gansazRvravs federaciis ideas: `Tu eri Seg-
nebulia da fxizeli, Tu ara aqvs Cakluli erovnuli grZnoba
da Semecneba, aqvs Tavisi kultura, Tavisebureba, saxe da ar
dasdgomia gadagvarebis gzas, Tu unda ganviTareba mSobli-
ur niadagze da enaze, Tu eri aris marTla Tavisuflebis moy-
varuli da misi Rirsia, Tu swams mSromel xalxis — demokra-
tiis interesebi, Tu unda iqonios keTili ganwyobileba me-
zoblebTan, erebTan, maSin mas unda mieniWos uflebamosile-
ba da damyardes saerTo interesebis mixedviT federa-
cia~(135).
ukrainelebis radam saqarTveloSi partniorad social-
federalistebis partia aRiara, rasac gazeTi imiT xsnis, rom
is erTaderTi partiaa, romelic erovnul mTlianobas aRia-
rebs, yvela eris Tavisuflebas icavs.
`saxalxo saqme~ imedovnebda, rom ruseTis revoluciuri
mTavroba erovnul politikas daeyrdnoboda, magram moty-
uvda. revoluciur mTavrobas Tavidanve daetyo im politi-
kuri mimarTulebis gavlena, romlis wiaRSic axali Zalebi
ganviTardnen, maT nihilisturi damokidebuleba gauCndaT
erovnuli politikis mimarT. maTTvis arsebobdnen mxolod
teritoriebi da teritoriaze mosaxle sxvadasxva modgmis
adamianebi. erovnuli sakiTxi, maTi SexedulebiT, unda gair-
kves ara eris cxovrebis TvalsazrisiT, aramed teritoriis
mixedviT.
ruseTis revoluciis xelmZRvaneloba istoriam social-
demokratias daakisra, swored aq Caisaxa misi tragizmi. yove-
li eri, ragind mcire unda iyos, politikuri sruluflebia-
nobisaken miiswrafvis.
ukrainaSi, poloneTSi, litvaSi da sxvagan social-
66
demokratebi erovnul niadagze dadgnen. `saxalxo saqme~
acxadebs: `gamonakliss marto saqarTvelo Seadgens. Cvenebu-
ri social-demokratia kvlavindeburad ruseTis partiis na-
wilad aRiarebs Tavs da Tavisi moRvaweobis TiToeul nabijs
saerTo ruseTis masStabiT zomavs; moqmedebs ara marto qar-
TvelTa Soris, mas Tavis samoqmedo sarbielad mTeli kavka-
sia da ruseTi miaCnia~(136).
naTelia, rom `saxalxo saqme~ imaves wers, rasac `saqar-
Tvelo~. umTavresi mizezi amgvari damokidebulebisa is aris,
rom revoluciis xanaSi ruseTSi gabneulma qarTvelma soci-
al-demokratebma aucileblobad ar miiCnies Tavis samSob-
loSi dabruneba, maT iq gaaCaRes moRvaweoba da zogi maTgani
ruseTis social-demokratiul partiasac ki moeqca saTaveSi.
isini rusebis erovnul-politikur interesebs icavdnen da
velikorusebis saxeliT fineTsa da ukrainasTan marTavdnen
molaparakebebs. maT ar SeeZloT qarTuli saqmis warmoeba. ga-
zeTi ixsenebs, rom roca saqarTveloSi moqmedma social-de-
mokratebma erovnuli sakiTxis Sesaxeb fiqri daiwyes, maT sa-
qarTvelos sakiTxi rodi wamoayenes, isini saerTod kavkasiis
mowyobis Sesaxeb msjelobdnen da erovnul proeqtSi saqarTve-
los swored imdeni adgili dauTmes, ramdenic somxeTs an kavka-
siis sxva ers. xolo, roca social-demokratebma saqarTvelos
politikuri TviTmmarTveloba aRiares, samson fircxalava
werda: `didad, didad Semcdara yvela, visac es garegnuli qar-
Tveluri gamoxatuleba miaCnia qarTveli erovnebis arsebis sa-
xed. ar unda movaxvioT Tavs Cvens social-demokratias, rac
mis bunebas srulebiT ar eTviseba. misi moqmedebis sarbieli sa-
qarTvelo araa... qarTuli saqme misTvis ar arsebobs, erovneba
sasxvaTaSoriso movlenad miaCnia, romelic SeiZleba kidec ga-
daalagos, Tu win gadaeRoba mis partiul moRvaweobas~ (137). av-
tori SeSfoTebas ver faravs, rom erovnebis uarmyofeli moZR-
vreba farTod aris saqarTveloSi fesvgadgmuli.
67
akaki papava Tavis statiaSi `mesame rgoli~ mkveTrad ga-
moxatavs social-federalistebisa da gazeT `saxalxo saq-
mis~ pozicias. misTvis mTavaria erovnuli sakiTxi (138).
gazeTis furclebze sainteresoa vaxtang kotetiSvilis
werilebis seria: `social-federalizmi, rogorc aucileb-
loba social-demokratiisaTvis~. `dRes marqsizmi arsebobs,
rogorc ekonomiuri moZRvreba mxolod, sxva mxriv igi karga
xania damarcxebulia~(140).
kotetiSvili wers: `marqsizmis `istoriis filosofia~
mxolod inglisis da ukidures SemTxvevaSi evropis cxovre-
baze aris agebuli. ruseTSi gadmonergili marqsizmi iseTsa-
ve pirobebSi iyo, rogorc tropikuli mcenare, cimbiris
tundrebSi gadanergili. ruseTSi marqsizmi Camoiqna `xal-
xosnur~ mimdinareobasTan brZolaSi da marqsizmis genezisi
ruseTSi mkafiod gviCvenebs, Tu rogor iRuneboda is soci-
al-ekonomiuri moZRvrebis Rero, romelic germaniaSi Tama-
mad aiSolta. marqsizmi, social-demokratiis saxeliT, po-
litikur da socialur partiad gamocxadda. sinamdvilem am
partias bevri sakiTxi dauyena, ganyenebul azrTa samyarodan
Zirs, saqmeTa qveyanaSi Camoiyvana da Teoria ver miudga si-
namdviles. sityva saqmisTvis ucxo gamodga da marqsizmic
danawilda... yvelaze didi sakiTxi, romelmac Searyia ekono-
mikur-materialisturi gageba, es erovnuli sakiTxia.
erovnuli grZnobis politikur ZowiT Semosva safrange-
Tis revoluciis Sedegia. safrangeTma aswavla xalxs erov-
nuli TavisuflebisaTvis brZola. iqidan germaniaSi gadmo-
varda erovnuli aRorZinebis cecxli da fixtes pirovneba
iqca im jadosnur Zalad, romelmac gamoiwvia germaniis aR-
dgoma. fixteseuli nacionalizmis gageba samagaliTo iyo.
man erovneba gamoiyvana, rogorc Semdgomi xana Zveli klasi-
kuri kosmopolitizmis ganviTarebisa. fixtes nacionalizmi
iyo kulturuli, demokratiuli da socialuri~(140).
68
amgvarad, gazeTi `saxalxo saqme~ angrevs marqsizmis ide-
ologias. vaxtang kotetiSvils sazogadoebis cnobierebaSi
mniSvnelovani koreqtivi Seaqvs. misi azriT, klasobrivi Seg-
nebis gansamtkiceblad erovnebis mospoba ki ar yofila saWi-
ro, aramed misi ganmtkiceba.
plexanov-lenin-trocki ki kongresebze aramcTu erTa
avtonomiis, aramed imis winaaRmdegac ki ilaSqrebdnen, rom
pirveldawyebiT da saSualo saswavleblebSi ucxo erTa So-
ris mSobliur enaze yofiliyo swavleba. Tumca, rac gasage-
bia ruseTis social-demokratiis moqmedebaSi, gaugebaria
qarTvel social-demokratTagan. erovnuli sakiTxis Sesaxeb
SesaZloa ver imsjelos man, visac ar gamoucdia erovnuli
Cagvra da Seviwroeba. erovnul sakiTxze isaubrebs mxolod
is, vinc `samSobloSi samSoblos daeZebs~. amdenad, v. kote-
tiSvili sayvedurobs qarTvel social-demokratebs, rom
maT ar airCies avstrielTa gza. `rogorc ruseTSi marqsizmi
Camoyalibda xalxosnebTan brZolaSi, iseve saqarTveloSi,
social-demokratebis partia Camoyalibda socialist-fede-
ralistebTan brZolaSi~(iqve).
dimitri uznaZe erT-erT Tavis publikaciaSi qarTul
partiebs SeerTebisaken mouwodebda: `eris sinidisi, eris ko-
leqtiuri xeli unda Seexos eris udides saqmes, eris ganTa-
visuflebas, amisaTvis brZolas, rom Rirseuli saxe miiRos
Rirseulma mizanma, dauyovnebliv unda moxdes qarTul par-
tiaTa SeTanxmeba da damfuZnebel krebaze erovnuli saxiT
gamosvla~(144).
grigol rcxilaZe Tavis statiaSi `erovnuli moZraoba
da erovnuli TviTSegneba~(146) wuxs, rom saqarTvelos cxov-
rebis zedapirze erovnuli moZraobis talRebi ar Cans. sa-
qarTveloSi revoluciamde gabatonebuli azrovneba speci-
fikuri qarTuli social-demokratiuli azrovneba iyo, ro-
melic Tavis upirveles movaleobad qarTul erovnul-poli-
69
tikuri azrovnebisTvis xelis SeSlasa da dabrkolebaTa ga-
Cenas miiCnevda.
koki abaSiZe erovnul-demokratebis Tvalsazriss erov-
nul sakiTxSi yalbad da usafuZvlod miiCnevs. erovnul-de-
mokratebi misTvis `burJuaziuli klasis mosarCle Sovinis-
tebi~ arian (147).
`saxalxo saqmes~ miaCnia, rom erovnul-demokratebma Ta-
vianT programaSi mxolod aRiares erovnul-teritoriuli
avtonomia da aq SeCerdnen. maT ar gadadges meore nabiji,
romlisaken bunebrivad miiswrafvis saxelmwifos konstruq-
ciis ganviTareba. avtonomia da federacia ori sawinaaRmde-
go mxares gamwevi Zalaa: `avtonomia TiToeuli eris miswra-
febaa damoukideblobisaken, federacia erTmaneTisken mis-
wrafebaa. rogorc ar iyo sasurveli erTi centralisturi
ruseTis saxelmwifos arseboba, agreTve ar aris sasurveli
patar-patara damoukidebel saxelmwifoTa arseboba, radgan
pirveli usamarTlobisa da Zaladobis niadagzea aRmocene-
buli da meore, dauSreteli wyaroa erTa Soris dausrulebe-
li SuRlisa, brZolisa da sisxlis Rvrisa~(149).
avtoris azriT avtonomia, rac unda vrceli kompetenci-
isa iyos, ar aris saxelmwifo, radgan im erTeuls, romelsac
cotaTi mainc SezRuduli aqvs suvereniteti, saxelmwifoeb-
rioba, uzenaesoba, ar aris ukve saxelmwifo. rogorc konsti-
tuciuri monarqi ar aris monarqi, aseve avtonomiuri erTeu-
li ar aris sruli suverenuli saxelmwifo.
da gazeTis reziume: `vinc icavs politikur avtonomias
erisas, cxadia, igi ar aris momxre damoukidebeli naciona-
luri saxelmwifosi. aseTi avtonomiuri erTeuli, cxadia,
rCeba isev mTlian saxelmwifos sazRvrebSi~ (iqve).
erTaderTi Zala, romelsac unda davemyaroT, aris erov-
neba, erTaderTi organizacia, romelsac SeuZlia yvelaze me-
tad SegvaerTos, aris eri, erTaderTi moqmedeba, romelic
70
gviCvenebs gonivrul gzas, aris erovnuli Semoqmedeba. ise
arasodes yofila CvenTvis Zvirfasi da saWiro erovneba,
erovnuli Segneba, erovnuli kavSiri, rogorc dRes aris —
aseTia gazeTis pozicia.
maSindel mmarTvel partias — social-demokratebs, ga-
zeTis sityvebiT, didi seni sWirdaT — erovnebis SiSi, erov-
nuli arsebobis SiSi, rac damaxasiaTebeli Tviseba iyo maT
Teoriul da praqtikul muSaobaSi. isini ers angariSs ar
uwevdnen, yuradRebis Rirsad ar miiCnevdnen. zogi Seugnebe-
li da uvici imasac ki fiqrobda, rom erovneba ganviTarebas,
Tavisuflebas abrkolebs. roca garemoeba Seicvala, soci-
al-demokratebmac daiwyes fiqri erovnebaze. Tu srulad
ara, daaxloebiT mainc aRiares is, rac jer kidev pirveli in-
ternacionalis xelmZRvanelebma ganacxades, rom `saerTaSo-
riso muSaTa moZraoba emyareba yvelgan Tavisufals da
sruls erovnul ganviTarebas, rom yovelma erma Tavis sax-
lSi unda gaswmindos Tavisi kera, gadawyvitos Tavisi erov-
nuli sakiTxi, daamkvidros moqalaqeobrivi Tavisufleba da
moipovos erovnuli damoukidebloba~(153). miuxedavad yve-
lafrisa, social-demokratebs bolomde gahyvaT erisadmi
undobloba.
`federalizmi — es is principia, romelic saSualebs
gvaZlevda Segverigebina ori ukiduresi mimdinareoba Cveni
sazogadoebrivi azrisa — ukiduresi nacionalizmi da ukidu-
resi uaryofa nacionaluri idealisa~ — werda `saxalxo saq-
me~(155).
vaxtang kotetiSvilis werilebis seria `eris ufleba da
saqarTvelos sakiTxi~(156) TviT redaqciaSi iwvevda winaaR-
mdegobebs. idea eris uflebisa qarTvel publicists yvela-
ze amaRelvebel idead miaCnia da surs, sazogadoeba gaacno-
bieros eris uflebebis raobaSi. avtoris azriT, eri aris
konkretuli sazogadoeba, cocxali socialuri individua-
71
loba, aRmocenebuli gansazRvrul adgilze da SeduRebuli
bunebrivi da kulturuli erTobiT. ra zRvari hyofs ersa da
saxelmwifos? `eri sazogadoebaa, anu pirovnebaTa jgufi,
Tavisi sakuTari socialuri SinaarsiT. sazogadoebis ele-
mentebi mis fizikur safuZvelSi imalebian. es fizikuri sa-
fuZveli mosaxleobaa. saarsebo brZolis procesSi, esa Tu is
mosaxleoba TandaTanobiT amuSavebs moqmedebis tips, rasac
Sedegad mosdevs gansakuTrebuli xasiaTis Seqmna, anu Seqmna
Tavisuflebisa. am procesis Sedegia ena, cxovrebis wyobile-
ba da sxva... Cemi eris mdevneli Cems warmodgenaSi Cemi mdevne-
lia, Cemi eris moyvare — Cemi mokeTea. amboben, rom saxelmwi-
fom Seqmna eri. saxelmwifo aris garegnulad mowesrigebuli
ram organizacia da vidre momwesrigebeli ram saSualeba Se-
iqmnebodes, xom unda arsebobdes is, rasac mowesrigeba, anu
gareorganizacia eWirveba. saxelmwifo erTi, mTavar saSua-
lebaTagania, romelic amtkicebs erovnul Segnebas~ (156).
v. kotetiSvili avazakobas uwodebs didi saxelmwifos
mier warmarTul msjelobas eris uflebis Sesaxeb, xolo rac
Seexeba e.w. `erTa TviTgamorkvevis uflebas~, es misTvis ab-
surdia: `jer absurdia Tavisi Sinagani winaaRmdegobiT da
Semdeg TviT sakiTxia ugunurad dayenebuli. visgan eZleva
ers TviTgamorkvevis ufleba? erisganve. ityvian, ara, saxel-
mwifosagano. es igivea. saxelmwifo politikuri formaa eri-
sa, da dResdReobiT ki gabatonebuli erisa. es batonymobaa~
(iqve).
avtori aRSfoTebas gamoxatavs da askvnis, rom parlamen-
tis gziT da saerTaSoriso samarTlis wyalobiT ganTavisuf-
lebuli eri ar axsovs istorias. kanonebi qaRaldebze rCeba,
xolo kongresebi mxolod maSin ixilavdnen ama Tu im eris sa-
kiTxs, roca moZraobas seriozul kbils daunaxavdnen. avto-
ri guldawyvetiT ambobs, rom fineTi da ukraina revoluci-
is gziT axorcieleben TavianT uflebebs, qarTvelebi ki ru-
72
seTis damfuZnebel krebas Sescqerian, romelic SeiZleba su-
lac ver Sedges. qarTvelebi ara marto fizikurad, suliera-
dac sustebi aRmoCndnen. erovnuli sakiTxis gadaWra dam-
fuZnebel krebas miakuTvnes. ruseTis damfuZnebeli krebis
saqme mxolod rusTa cxovrebis mowesrigebaa. `erTa cxovre-
bas ki moawesrigebs saerTaSoriso damfuZnebeli kreba, sa-
dac yvela eri sworuflebianad iqneba warmodgenili, eris
raodenobis mixedviT. raodenoba Rirseba ar aris~(iqve).
dabolos, avtoris reziume: `Cven ufleba ki ar unda veZe-
boT, radgan igi gvaqvs, aramed unda SevebrZoloT imaT, vinc
am uflebebs Trgunavs, da am brZolaSi unda viyoT mudam Seu-
rigebelni~ (iqve).
gaugebari iyo `saxalxo saqmis~ mxardaWera oqtombris
revoluciisadmi. `SeuZlebelia, arsebiTad uaryofa bolSe-
vikebis programisa. SeuZlebelia ar TanaugrZnoT imaT, ro-
melTac udidesi Tavisufleba da samarTlianoba moaqvT... Se-
uZlebelia davgmoT maTi dRevandeli Tavganwirva, maRali
suliskveTeba da gavixaroT imaT saflavebze, romelnic ka-
cobriobis udides idealebs emsaxurebian~ (80).
oqtombris revoluciis Semdeg ramdenime dReSi saqar-
TveloSi erovnuli yriloba gaixsna, romelsac aseve aR-
frTovanebiT Seegeba `saxalxo saqme~: `qarTveli eris yri-
loba qarTveli eris arsebobaa~ (161).
`saxalxo saqmes~ verc ruseTis damfuZnebelma krebam ga-
umarTla imedebi. kreba bolSevikebma garekes. politikurma
qaosma moicva mTeli ruseTi. kavkasiis politikuri cxovre-
bis horizontze axali politikuri Zala isaxeba — seimi.
gazeTi interesdeba seimisa da erovnuli sabWoebis ur-
TierTobiT. amierkavkasiis seims mxolod unda gamoexata
erovnebaTa SeTanxmeba; mas, rogorc droebiT organizacias,
xeli unda Seewyo erovnul damfuZnebel krebaTa mowvevasa
da avtonomiur erTeulebis SeqmnaSi. gazeTi mouwodebs yve-
73
las, rom dauyovnebliv Sedges qarTuli mTavroba da `ga-
mocxaddes sruli diqtatura erovnuli organizaciisa sa-
qarTvelos teritoriaze~(163).
seims, rogorc gardamaval dawesebulebas, unda moemza-
debina niadagi SeTanxmebisa da erovnul-teritoriuli er-
Teulebis Camoyalibebisa. am saqmis Sesrulebis Semdeg mas
adgili unda daeTmo amierkavkasiis federaluri sabWosTvis,
rogorc amierkavkasiis mudmivi organosTvis.
amasobaSi osmaleTi baTumSi SemoiWra. gazeTi wuxs, rom
aseTi gansacdelis Jams, qarTvel xalxs gonebiT ara aqvs Seg-
nebuli da grZnobiT gancdili saqarTvelo, rogorc erTi
mTeli sxeuli. saqarTvelos erTi nawili raRac pasiuri
gulgrilobiT ekideba meore nawilis darRvevasa da daSlas.
osmaleTma gamoaaSkarava namdvili suliskveTeba: mTeli
amierkavkasiisa da saqarTvelos xelSi Cagdeba. igi rkaliviT
Semoertya saqarTvelos: `osmaleTis mizani mxolod erTi Se-
iZleba iyos: dapyroba qveynisa, romelic ise Zalian daeca
suliT, ise gaTaxsirda da gaixrwna, rom aRaraviTari unari
ara aqvs Tavis dacvis. Cven kargad viciT, rom qarTveli xal-
xis farTo massa advilad ver Seurigdeba osmaleTis mono-
bas... magram ers ar SeuZlian Tavis sakuTar monobas TiTon
moaweros xeli. qarTveli xalxis saukeTeso Svilebi zvara-
kad Seewirebian samSoblos Tavisuflebas~(167).
gazeTi gamoxatavs Tavis uaryofiT damokidebulebas
brest-litovskis xelSekrulebis mimarT da fiqrobs, rom am
xelSekrulebiT ruseTi germaniis imperiis kolonia xdeba.
aseTi gadawyvetilebis miRebiT da damorCilebiT ki amier-
kavkasiis mosaxleobis interesebi gaiyideba.
amierkavkasiis damoukideblobas rom niadagi ar gamoe-
calos, gazeTi acxadebs, rom amierkavkasiis damoukidebeli
saxelmwifos orientacia erTa sayovelTao orientacia unda
gaxdes. `saxalxo saqme~ aSkara ukmayofilebas gamoxatavs so-
74
cialist-revolucionerebisa da social-demokratebis mi-
marT. socialist-revolucionerebi mudam iyvnen rusuli na-
cionalizmis matarebelni. igi Zveli ruseTis naSTiT saz-
rdoobs da rus moxeleTa umravlesobas emyareba. sanam sa-
qarTveloSi ruseTis jari idga, isini mas Sescqerodnen ime-
diT da yoveli reformis ganxorcielebas ebrZodnen, rome-
lic qarTvel xalxs erovnul ganTavisuflebas moutanda.
osmaleTis Semosvlis Semdeg socialist-revolucionerebis
liderebma Seqmnes rusuli erovnuli sabWo, sadac aSkarad
da daufaravad ismoda kontrevolucionerTa mowodebebi.
saqarTveloSi aseT gaWirvebis Jams isini acxadeben, marTa-
lia, bolSevikebi ruseTs Rupaven, magram amierkavkasiaSi ise-
Ti pirobebia Seqmnili, rom bolSevikebTan erTad unda vimu-
SaoTo. isini ynosviT xvdebian, rom omma, romelsac mxolod
qarTveli xalxi ewireba, sargebloba unda moutanos ruseTs
da ganamtkicos ruseTis nacionalizmis poziciebi. da radgan
ruseTis erTaderTi gamaerTianebeli Zala am periodisTvis
bolSevizmia, rusi nacionalistebi, kontrrevolucionerebi
da Sovinistebi, winaaRmdeg TavianTi Sexedulebisa da rwme-
nisa, ukavSirdebian bolSevikebsac ki. `dRes vibrZviT osma-
leTTan, radgan igi safrTxes umzadebs Cvens damoukideblo-
bas, magram es imas ar niSnavs, TiTqos Cven vibrZodeT ruse-
Tis saxelmwifoebrivi idealebisaTvis. CvenisTana patara
eri dRevandel pirobebSi aseT miznebs ver daisaxavs. vinc
qarTvel ers aseT miznebs dausaxavs, is politikuri speku-
liantia da Cven mas mTelis Cvenis ZalRoniT SevebrZolebiT~
(iqve).
roca social-demokratebi bolSevizms brZolas ucxa-
debdnen, gazeTi darwmunebuli iyo, rom isini gulwrfelad
iyvnen aRSfoTebulni im veraguli saqcieliT, romelmac Cve-
ni qveynis saukeTeso kuTxe osmaleTs misca da amiT didi
xniT amierkavkasiisa da saqarTvelos ekonomikur da politi-
75
kur keTildReobas Ziri gamouTxara. gazeTi fiqrobda, rom
mmarTveli partia amierkavkasiis damoukideblobis gzas da-
adga. omis Semdeg gamoCnda, rom amierkavkasiis orientacia
maTTvis diplomatiuri xerxi yofila da ara mizani. social-
demokratiuli gazeTi `borba~ (f. maxaraZe) mouwodebs yve-
las, saqarTvelom omi awarmoos, raTa ruseTis mzem gamoaSu-
qos da dangreul-damsxvreuli ruseTi qarTveli xalxis sis-
xliT aRsdges.
`saxalxo saqme~ bolomde imeds ar kargavs, rom amierkav-
kasiis orientaciis gansamtkiceblad saerTo ena gamoiZebne-
ba da aucileblobad miiCnevs amierkavkasiis damoukideblo-
bis sakiTxis dasmas. amierkavkasiis orientacia gamoiWeda
msoflio omis oTxi wlis wiaRSi, aman SegvaerTa qarTveli
eris sxvadasxva Zalebi, amierkavkasiis yvela eri da am udi-
des safuZvels ki erTi xelis dakvriT dRes angrevs sruliad
usafuZvlod `borba-edinstvo-izvestia-erTobas~ publi-
cistika~(168).
`saxalxo saqme~ gegeWkoris mTavrobas `omis mTavrobas~
uwodebs da ambobs, rom mas surda, sisxlis ukanasknel wve-
Tamde ebrZola ruseTis miznebisTvis. gegeWkoris mTavroba
Secvala akaki Cxenkelis mTavrobam, romelic mowadinebulia
ganamtkicos amierkavkasiis damoukidebloba. `Tavisufleba
da damoukidebloba iseTi Zvirfasi ganZia yoveli erisTvis,
rom ar SegviZlian ubrZolvelad davTmoT igi. mTelis Cvenis
ZalRoniT davexmarebiT akaki Cxenkelis mTavrobas, vecde-
biT moaxerxos da gaanaRdos dasaxuli miznebi: Tu Tavisuf-
lebis mtrebi ufro Zlierni aRmoCndnen, Cven mzad varT da-
vixocoT TavisuflebisTvis brZolaSi~(170).
amierkavkasiis demokratiuli federaciis gamocxadeba
or movlenas gulisxmobs: sakuTari da saerTo cxovrebis
mogvarebas, avtonomias da federacias, damoukideblobas da
damokidebulebas. amierkavkasiis federaciaSi saqarTvelos,
76
rogorc erT federalur saxelmwifos, sakuTari parlamenti
da kanonmdebloba eqneba. es ki socialist-federalistTa
ideebis gamarjvebaa.
ra sWirdeba dRes qarTvel ers arsebobis SesanarCuneb-
lad? am kiTxvas Salva nucubiZe svams statiaSi `ori gza~.
mimdinare etapze erovnuli Segnebisa da realuri Zalis
ararseboba yvelaze cud mdgomareobaSi agdebs saqarTve-
los. `es aris pirveli saSineli Sedegi erovnul mesaflaveTa
moRvaweobisa saqarTveloSi. erovnul tragediad unda CaiT-
valos is usakvirvelesi movlena, rom qarTvelma erma 200
aTasi meomari samsxverplod ganmzadebuli moitana miTiuri
mamulis dacvis koconze da rodesac safrTxe mis sakuTar
mamuls sikvdilis aCrdilad moevlina, ar sCanan mamulis
damcvelni da amaod gaismis SegnebulTa gamwvevi naRara. qar-
Tvelma erma samagaliTo niWi gamoiCina sxvis dacvaSi, is sama-
galiTo uniWobas iCens Tavis dacvaSi — eris bralia es? —
ara~ (166).
Salva nucubiZe pasuxs sTxovs yvelas, vinc qarTveli
xalxi erovnul gzas aacdina da Tavisi Tavis uaryofis gza
uCvena.
mariam gariyuli literaturuli CanaxatiT `vedreba!~
RmerTs daxmarebas sTxovs. mas arsebuli realoba uimedoba-
Si agdebs. xelisufalTa umravlesobaSi ar aris gancda, qar-
Tveli xalxi Tavisuflebas aziaros. erTaderTi mxsneli
ufalia, romelmac unda gadmoxedos qveyanas:
`ufalo! ufalo!
gesmis Tu ara sisxlTa mdinareebis Sxuili, jojoxeTis
cecxlis guguni da umweoTa godeba? ra Tqma unda, Sen gesmis
yovelive, magram, sdumxar, sdumxar raRac mosazrebiT, al-
baT Tu hfiqrob gamoscado adamianis siZliere. Sen gaxsovs,
rom jer kidev guSin, Sen gepotinebodnen, Sen geZebdnen, gi-
axlovdebodnen da dRes es sisxliT damTvrali orgia fex-
77
qveS gTelavs Senc da yovelive Sens Semoqmedebs...
Cven ararani, movdivarT da mivdivarT viT gazafxulis
foTolni, Sen ki yovelTvis xar ucvlelad uZlevelo mara-
disobav, hqmni aTas ferovan istorias, aravin uwyis dasawyisi
Seni da vin gazomos dasasruli?~(165).
gazeTis furclebze ukve Cans germaniis orientaciisad-
mi interesi. Tu germania sabolood aRiarebda kavkasias bu-
ferad, bunebrivia, igi iTxovda saqarTvelos am buferis
dacvas da Cveni qveyana nebsiT Tu uneblieT germaniis gavle-
nis qveS aRmoCndeboda.
1918 wlis maisisTvis is niSnebi Canda, rom amierkavkasias
meore balkaneTad gadaqceva emuqreboda. aramcTu osmaleTi
da germania, inglisi da TviT `socialisturi~ ruseTic ki mas
ucqerdnen, rogorc `gemriel lukmas~. am periodisTvis ga-
zeTi `saqarTvelo~ ukve moiTxovs saqarTvelos damoukideb-
lobis gamocxadebas, xolo `saxalxo saqme~ qarTvel xalxs
SeiaraRebisaken mouwodebs da masSi xedavs qveynis Tavisuf-
lebisTvis moqmedebas. Tu `saqarTvelo~ ufro politikuri
gadawyvetilebis miRebiT fiqrobs `madamosuli~ saxelmwi-
foebis SeCerebas, `saxalxo saqme~ aq ufro konkretuli nabi-
jisagan Tavs ikavebs da wers: `iaraRi, iaraRi da Rrma rwmena
imisa, rom Cveni Tavganwiruloba unayofod ar Caivlis da ad-
re Tu gvian, Cvens gvamebze amobrwyindeba saqarTvelos Tavi-
suflebis mze!~(172).
26 maiss 5 saaTze saqarTvelos damoukidebloba gamo-
acxades, xolo manamde, imave 26 maisis dilas, `saxalxo saqme~
kategoriulad acxadebs: `dadga dro, roca saqarTvelom Ta-
vis Tavs unda uSvelos da politikurma partiebmac moixadon
vali qarTveli xalxis winaSe, radgan saqarTvelom moixada
vali ruseTisa da amierkavkasiis winaSe. igi sruliad Tavisu-
falia yovelgvari pasuxismgeblobisagan. man scada yovelna-
iri gza, romelsac ki SeeZlo amierkavkasiis mTlianoba gada-
78
erCina, magram arcerTma maTganma nayofi ar gamoiRo, radgan
amierkavkasiis erebs erTnairad ar surdaT es mTlianoba.
dRes saqarTvelo valdebulia Tavis damoukidebel gzas da-
adges da damoukideblad eZios axali gzebi Tavisi xsni-
sa~(173).
saqarTvelos cxovrebaSi axali xana iwyeba. xalxi, rome-
lic Zlier SeeCvia bedis cvalebadobas, daiRala kidec misi
ukuRmarTobiT da aRaraferi axarebs TiTqos. magram saqar-
Tvelos damoukideblobis gamocxadebis aqtma. gazeTis az-
riT, daamtkica, rom kidev yofila qarTvel xalxSi enTuzi-
azmi. es dRe stimulia daZabunebuli sazogadoebis amoZrave-
bisTvis. aqtiuri adamiani, ufro metad momTxovni sazogado-
eba da ukompromiso brZola — aseTia `saxalxo saqmis~ publi-
cistikis dedaazri.
26 maisi da `saxalxo saqme~
1918 wlis 26 maiss gazeTi `saxalxo saqme~ didi aRfrTo-
vanebiT gamoexmaura. meore dResve, 27 maiss, gazeTSi daibeW-
da ioseb griSaSvilis leqsi miZRvnili saqarTvelos damou-
kideblobisadmi, romlis teqsts aqve movixmobT:
saqarTvelos zadiki
me dRevandlamde — yvelam icoda —
mejavreboda wiTeli feri;
bevrjer muzamac xom Semicoda:
ar momca leqsi gadasaweri.
meubneboda, ucade drosa
da roca aRsdges eri qarTveli,
maSin momixme! da Seni droSa
aRar darCeba aumarTveli.
da, wamovisxi glovis porfiri,
79
da vsvTqvi: `aw, marTlac ra memgosneba?~
mZulda CrdileTi flidi, orpiri,
mZulda TviT qarTlis patiosneba...
magram dRes, roca mze Ramec mnaTobs,
roca dascvivda mTas yinvis Tvlebi:
Cemi azric ki sxlteba, kamaTobs,
rom qarTvel mgosnad mec CaviTvlebi.
miyvarda tuCi! — da SeviZage,
TviT alerssac ki vetyvi uarsa.
rad minda vardi! rad minda bage!
dRes saqarTvelo jvars iwers, jvarsa.
da mec damkocnis sxva angelosi
da mec dReidan dameufleba:
Tavisufleba saqarTvelosi
da Cemi leqsis Tavisufleba!~
i. griSaSvili dedaqalaqi, vardisTve, 26~(174)
ai, aseT leqss miuZRvnis saqarTvelos damoukideblobis
gamocxadebas ioseb griSaSvili, romelic pirveli gamoexmau-
ra 26 maiss leqsiT. am nawarmoebs poetis SemoqmedebaSi erT-
erTi metad mniSvnelovani adgili uWiravs, rogorc Tavisi
maRalmxatvruli RirebulebiT, ise istoriuli mniSvnelobi-
Tac. poetisadmi miZRvnil uamrav gamokvlevaSi, romlebic
sabWoTa periodSi iqmneboda, es leqsi ar figurirebda, misi
arsebobis Sesaxeb ar icodnen. igi ar ibeWdeboda poetis sab-
WoTa periodis krebulebSi. leqsi gamoqveynda 1994 wels
krebulSi `daubeWdavi leqsebi~, romelic Seadgina nodar
grigoraSvilma.
27 maiss gazeTi `saxalxo saqme~ pirvel gverdze didi ze-
imiT acxadebs: `gaumarjos saqarTvelos respublikas~. gaze-
Tis mowinave statiaSi vkiTxulobT: `seimma Tavisi Tavi daS-
80
lilad gamoacxada da misi adgili daiWira saqarTvelos
erovnulma sabWom, romelmac Tavis pirvel istoriul sxdo-
maze sasaxlis darbazSi gamoacxada saqarTvelos damouki-
debloba~. aqvea (gazeTis I-II gverdebze) werili `amierkavka-
siis seimSi~, sadac 26 maisis seimis sxdomis zogadi suraTia
warmodgenili. moxmobilia gamomsvlelTa sityvebi, warmoCe-
nilia cxare kamaTi da vnebaTaRelvani, romelsac seimis am
istoriul sxdomaze hqonda adgili. ir. wereTeli, noe ramiS-
vili, g. lasxiSvili, ak. Cxenkeli da sxva politikosebi aq er-
TmaneTs cvlian. xolo statiaSi `erovnuli sabWos sxdoma~
aRwerilia saqarTvelos damoukideblobis aqtis miReba:
`naSuadRevs 4 sT. 30 wT. erovnuli sabWos Tavmjdomare
noe Jordania Tavmjdomaris adgils iWers. mas mTeli darba-
zi mxurvale taSiT xvdeba. mis garSemo prezidiumis magidaze
Tavis adgils ikaveben Tavmjdomaris amxanagebi giorgi las-
xiSvili, pavle sayvareliZe, grigol veSapeli da erovnuli
sabWos mdivani ilia zurabiSvili~.
movixmobT SemoklebiT noe Jordanias sityvas am werili-
dan: `Tqven iyaviT dRes mowme erTi istoriuli, iSviaTi aqti-
sa. dRes am zalaSi mokvda erTi saxelmwifo da ai, axla imave
zalaSi edeba safuZveli, eyreba niadagi meore saxelmwifos...
axali saqarTvelos saxelmwifo, dRes daarsebuli, ar iqneba
mimarTuli arc erTi eris, arc erTi saxelmwifos winaaR-
mdeg. misi mizania, rom dRevandel istoriul qartexilSi da-
ifaros Tavisi Tavi, da mere is daexmareba maT, vinc dRes gan-
sacdelSia Cavardnili... n. Jordania kiTxulobs `aqts saqar-
Tvelos damoukideblobisas. mTeli darbazi fexze dgeba da
ismens am aqts. pirvel muxls — `amieridan saqarTvelos xalxi
suverenul uflebaTa matarebelia da saqarTvelo sruluf-
lebovani damoukidebeli saxelmwifo~ — erovnuli sabWos
wevrebi da mravalricxovani damswre sazogadoeba Zlieri
taSiTa da `vaSa~-s ZaxiliT xvdeba. yoveli muxlis wakiTxvas
81
taSiT ajildovebs mTeli darbazi~(174).
am werils iqve mohyveba saqarTvelos damoukideblobis aq-
tis teqsti. gazeTis amave nomerSi saqarTvelos droebiTi
mTavrobis Semadgenlobaa gamocxadebuli. sul rva ministri:
noe ramiSvili, akaki Cxenkeli, grigol giorgaZe, giorgi Juru-
li, noe xomeriki, Salva mesxiSvili, ivane lorTqifaniZe. Semdeg
nomrebSi gadmocemulia aRfrTovaneba da sixaruli saqarTve-
los damoukideblobis gamocxadebis gamo. ibeWdeba levan met-
revelis literaturuli xasiaTis werili `aw ganusvene!~ dauo-
kebeli yiJinaa da aRtaceba Tavisuflebis misamarTiT: `Tavisu-
fali saqarTvelo! mwyuris aRvide mwvervalzed ialbuzis da
iqedan vasmino garemos mTelsa xma Cemis sixarulisa. minda
vquxde, minda vgrgvinavde sivrcis morevSi, rom vagrZnobino
yovelsa msmenels saswaulTa saswauli — mkvdreTiT aRdgena.
elvis nawnavad msurs gavstyorcno Cemi gulis Zgera, rom dava-
naxo yovels mxilvels udides natvris Zleva da xorc-sxma. aR-
vmarToT mTebzed droSa qarTlisa? davrekoT zarni caTa sas-
menad! gazafxulis sazeimod gaSlil mkerdzed aRvanToT ko-
coni netarebisa! mTidan mowyvetil amay arwivebs davabaroT
Soridan Sored
dResaswauli qarTveli eris!...
dabneldes mTvare! Cahqren varskvlavni! mzem aifaros Sa-
vi pirbade! sinaTlis momfen sxivad gveyofa bednierebis Wia-
kokonac!
rwmenis ufskrulSi damarxuli natvra, glovis himnad
qceuli natvra, wamebis jvarzed gakruli natvra dRes xorc-
Sesxmula da win midgas TvalmWrel qandakebad, RvTaebriv
qandakebad... TvalT ar vujereb am sinamdviles, azri ver
swvdeba mis saswauls, magram gulSi vgrZnob sixarulis Wia-
kokonas da bageni Cemni uwmindes locvad imeoreben, mxolod
or sityvas:
`Tavisufali saqarTvelo!~ (175).
82
levan metrevelis werilis teqsti nawilobriv ritmuli
proziTaa Sesrulebuli. Cans am werilma didi gavlena moax-
dina, radgan gazeTis momdevno nomrebSi qveyndeba am xasia-
Tis literaturuli werilebi.
imave suliskveTebiTaa gaJRenTili vaxtang kotetiSvilis
werili `qarTlis cxovreba~, sadac avtori mRelvared da xa-
tovnad gadmogvcems Tavis STabeWdilebebs saqarTvelos da-
moukideblobis aRiarebis gamo da ers mis dasacavad brZoli-
saken mouwodebs. movixmobT amonaridebs am werilidan:
`daixa farda da qveyniur scenaze kiskasi saqarTveloc
gamoCnda. ra uyoT, rom irgvliv xmlebs ulesaven, ra uyoT,
rom cecxlsac unTeben, rom mis kvamlSi gamoaxrCon Zveli
raindi. sul erTia. istoriuli monologi mainc iTqva, ganax-
lda `qarTlis cxovreba~. iwyoba saqarTvelos istoriis axa-
li xana. qarTveli eri, aqamde koleqtiur cnebad anu loRi-
kur abstraqciad gadaqceuli, dReidan iqneba cocxal Semoq-
medebiT dasabamad, sulier organizmad, romlis wiaRSic yove-
li wevri macocxlebel kavSiriT SeduRdeba da Sesxeuldeba.
amieridan Cveni qarTuli suli stiqiurad unda gamomJRavndes
erovnuli Semoqmedebis mravalsaxeobiT, da unda ipovos Tavi-
si logosi. amas moiTxovs Cveni eris istoriuli procesi. aqeT
aris mimarTuli Cveni Segnebuli saqmianobac~ (176).
v. kotetiSvili aRtacebulia, rom didi xnis pasivobis
Semdeg qarTvelobam kvlav moZebna Tavisi arsebobis `tan-sa-
buri~, saxelmwifo. `Tu 15 saukunis win qarTveli eri moinaT-
la religiis embazSi, dRes kulturul embazs gaviCenT da mo-
vinaTlebiT~ (iqve).
saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebiT gamowveu-
li emociebiTaa savse viqtor asaTianis literaturuli xasi-
aTis patara werili: `ar momkvdara, gaiRviZa~ (177) da ucnobi
avtoris `Tavisufal saqarTvelos...~ orive werilSi ismis
xotba-dideba gaTavisuflebuli saqarTvelosi:
83
`Cemi netareba, Cemi uaRresi ltolvani, ganuSorebeli
fiqrebi, imedebi, romelic saqarTvelos ganTavisuflebis
garSemo trialebda, amisrulda!
vixile saqarTvelos ganTavisufleba!
Tavisufali saqarTvelo!..
da es sanetaro xma guls Camwvda...
Cemis yuriT vismine,
Cemis TvaliT vixile
da Cemis mTeli arsebiT vigrZeni.
Tavisufal saqarTvelos xeli Sevaxe!..
qarTvel ers Tavisufals vxedav, romelsac upyria ami-
ranis droSa...
saqarTvelos eris yiJina mesmis:
`gaumarjos Tavisufal saqarTvelos!~
duSiko~ (178).
1918 wlis 26 maiss eZRvneba i. mWedliSvilis leqsi `meT-
vramete gazafxulze Cemi samSoblo~ da i. vadaWkorias leqsi
`gaumarjos saqarTvelos!~ damoukideblobam qarTveli poe-
tebis SemoqmedebaSi axali etapi daiwyo — optimizmis etapi.
gaTavisuflebis sixarulma sevda gafanta da igi STagonebis
wyaro gaxda. yvela namdvili xelovanisTvis im dReebSi mTa-
vari muza 26 maisi iyo.
`magram mainc aRar vkvnesi,
guls ar vitex Sav fiqrebiT
da samSoblos Tavs vevlebi
laR ocnebis laRi frTebiT.
da viZaxi: gaumarjos
amay mTebs da turfa mdelos,
gaumarjos Cems samSoblos,
gaumarjos saqarTvelos!!!~(180).
84
gazeTis furclebze grigol rcxilaZe wers: `saqarTve-
lo damoukidebel saxelmwifod gamocxadda im dros, roca
mas yvela mxridan mtris razmebi awvebian. aseT gamwvavebul
sagareo mdgomareobis pirobebSi metad Znelia Sinauri sa-
xelmwifoebrivi Semoqmedebis gaRviveba, magram Tu Sin wesie-
reba ar aRsdga, sagareo politika, rac unda niWieri diploma-
tebi awarmoebdnen mas, mainc qveyanas ver ixsnis. sagareo poli-
tikis Zala saxelmwifos Sinagan Zlierebazea damyarebuli.
mTavroba saxelmwifoebrivi aqtivobis elementia~(179).
`saxalxo saqme~ iwyebs saubars damoukidebeli saqarTve-
los saxelmwifoebrivi mowyobis Taobaze.
gazeTi daarsebidan 1918 wlis 26 maisamde sazogadoebis-
Tvis erTgvar SemecnebiT funqcias asrulebda. vaJas, ilias,
akakis ers mainc sWirdeboda sakuTar TviTmyofadobaze sau-
bari, identurobaze zrunva, erovnuli grZnobis gaRviveba,
Tavmoyvareobis aRdgena, uflebis gacnobiereba, imdenad
mZime iyo social-demokratTa da Semdeg bolSevikTa mier
Tavsmoxveuli burusi, rom misi gafantva mxolod WeSmarit
publicistikas Tu xelewifeboda. am azriT, `saxalxo saqme~
ar iyo mxolod partiuli gazeTi, igi swored im `moRvawis
tipi~ gaxda, romelsac gazeTis Semqmnelni pirvel nomrebSi
miznad isaxavdnen. „saxalxo saqmem~ seriozuli analitikuri
saqmianoba gaswia da mkiTxveli TavisuflebisTvis brZolis
Tanamonawile gaxada.
gza 1917 wlis 16 ivlisidan 1918 wlis 26 maisamde `saxal-
xo saqmem~ warmatebiT gaiara, zogjer winaaRmdegobebiT, po-
ziciebis daTmobiT, magram mTavars igi arasodes Ralatob-
da: yoveli movlena Tu faqti misTvis imdenad iyo misaRebi,
ramdenadac masSi qarTuli erovnuloba aisaxeboda. rac sa-
qarTvelos saxelmwifoebriv interesebsa da strategiul
principebs ar emsaxureboda, gazeTi calsaxad uaryofda.
`saxalxo saqme~ zneobrivi politikis momxre iyo. misi gamom-
85
cemeli samson fircxalava araerTxel miuTiTebda amis Sesa-
xeb: `qarTvel xalxs aklia politikuri gawvrTna, kulturu-
li tradicia da Cveni politika Zalian xSirad Sordeba zneo-
bas. politikas ar vuyurebT farTod, ar vukavSirebT sazo-
gadoebriv ganviTarebas, pirovnebaTa damarcxeba ufro gva-
interesebs, vidre gansazRvruli sazogadoebrivi wesis dam-
yareba da araviTar saxsars ar veridebiT, oRond ki Cveni ga-
vitanoT~(154).
aq samson fircxalava qarTuli politikuri Zalebis sa-
zogado ubedurebaze werda, rac ase damaxasiaTebelia TiT-
qmis yvela drois qarTveli politikosebisaTvis.
konstantine gamsaxurdia
STambeWdavia konstantine gamsaxurdias moRvaweobis pe-
riodi gazeT `saxalxo saqmeSi~. mwerlis maxvil Tvals ar ga-
morCenia arc erTi politikuri Tu kulturuli movlena,
romelmac saqarTvelos istoriaSi gardamtexi roli Seasru-
la. `troaneli cxeni~, `velikorusebi da ararusebi~, `xelov-
neba Tu politikanoba~, `kulturuli muSaobisTvis!~, `qar-
Tul artilerias~, `eri Tu rassa?~, `qarTvel mwerlebs~ — es
arasruli CamonaTvalia misi publicistur-literaturuli
werilebisa, romlebic 1917-1918 wlebis `saxalxo saqmis~
furclebze ibeWdeboda.
yvelaze mTavari, rasac konstantine gamsaxurdia gaze-
Tis saSualebiT amkvidrebda, iyo is, rom mwerlobas sTxovda
politikisgan zomier distancirebas da iSveliebda fridrix
nicSes magaliTs: 1870-71 wels, roca elzas-lorenSi frang-
germanelTa zarbaznebi grgvinavdnen, nicSe werda `tragedi-
is warmoSobas~.
`dRes Cveni kulturis erTi tragikuli naskvTagani is
gaxlavT, rom qarTveli eris sulieri Zala umTavresad po-
86
litikaze ixarjeba. TviT Cveni `maSenebeli~ winaprebis an-
derZic gvikarnaxebs da gvaswavlis — politikur aurzaurSi
kulturuli muSaobis weraqvsa da yalams xeli ar gauSvaT.
ase rom ar yofiliyo, qarTveli eris nerviani politikuri
warsuli nebas ar miscemda qarTvel xelovansa da kultu-
rul muSaks cxovrebis yru da uxmo labirinTSi Cumi kultu-
ruli muSaoba ewarmoebina. roca mxedarni mamulis bWeebze
werdnen sakuTaris sisxliT erovnuli arsebobis garantias,
xelovanni da moZRvarTmoZRvarni mtvrian foliantebs aba-
rebdnen sulisa da espris qmnilebaT~(148).
gamsaxurdias gulistkivili gamowveulia xelovnebis as-
parezze arsebuli sicarieliT. misTvis ar aris sakmarisi ar-
sebuli literaturuli Tu publicisturi moRvaweoba. `xe-
lovans Tavisi sarbieli aqvs, xelovans Tavisi sakuTari me-
teorebi eguleba cis alionze da nu uSliT mas iqiTken
qrolvas~ (iqve).
k. gamsaxurdia Tvlis, rom Tavisufal qveyanas ganaTle-
bul adamianTa pleada dasWirdeba. igi saubrobs wignebis,
rukebis, leqsikonebis Seqmnaze, ganaTlebis sakiTxebze da
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis daarsebaze. am
werilis paToss tician tabiZec exmianeba, romelmac mogvia-
nebiT `saqarTveloSi~ menSevikebs brali dasdo qarTuli xe-
lovnebisa da kulturis uyuradRebobaSi. imave gulistki-
vils gamoxatavs konstantine gamsaxurdia werilSi `troane-
li cxeni~(142), romelic akademikos n. maris pasuxad dawera.
mwerali ekamaTeba mars, romelic kavkasiuri da internacio-
naluri universitetis daarsebas emxroboda. internaciona-
luri universiteti rom aseTi mniSvnelovani yofiliyo, go-
nier da gamWriax evropelebs veravin daaswrebdao, fiqrobs
avtori. `Sveicariis universitetic ki ar eyrdnoba kultu-
rul universalizms. iqaur universitetSi mxolod iseTi ene-
bia gabatonebuli, romelzedac uaxloes kantonebis umrav-
87
lesoba laparakobs da wers. es rom sxvanairad yofiliyo,
erT kaTedras mainc dauTmobdnen dRemdis `rusul mecniere-
bas~ an bazelSi, an JenevaSi, an lozanaSi. kulturulma uni-
versalizmma daaxSo qristianuli aRmosavleTis erebis Se-
moqmedebiTi energia, imave universalizmma aamRvria romisa
da bizantiis bastarduli kulturis wyaro~(142).
`kulturuli kontrabanda~ — ai, ras ewinaaRmdegeba kon-
stantine gamsaxurdia. es ki, upirveles yovlisa, im `xunde-
bis~ bralia, romelic `ara-rus erebis majebze~ devs. Tu Se-
darebiT Tavisuflad amoisunTqa rusma erma, samagierod
xelSi SerCa `is tormazi, romelic dRemdisac abrkolebs
sxva erebis winsvlasa da ganviTarebas~. velikorusebis ini-
ciativiT agebuli ruseTis saxelmwifos struqturis daxa-
siaTebaSi igi germanel profesors iSveliebs, romelmac sa-
gazeTo werilSi `moskovitelebis~ saTauriT dawera, rom `am
veeberTela teritoriis centrsa da ganapirebs TiTqmis ara-
feri aerTianebs tlanqi, uxeSi Zalis meti... kavkasiaSi mosko-
vitelebma isRa moaxerxes, maTraxebisa da rusifikatoruli
politikis SemweobiT aqa-iq rusuli Jargoni SemoiRes da
Tvalwarmtac, werwet qarTul taZrebs xaxvis Taviseburi
gumbaTebi wamoadges~(143).
ruseTis politikis daxasiaTebisas konstantine gamsa-
xurdia iseve mkacri da daundobelia, rogorc misi kolegebi.
`1801 wlidan qarTvelobis politikur orientaciaSi gaikvan-
Za fataluri `idee fiqsi~ movaleobisa. am `idee fiqsma~ gawe-
wa dimitri yifianis guli. yifiani manamdis inaxavda am fici-
sa da ama erTgulebis siwmindes, vidre bneli avazakis xelma
qvis satex lomiT ar gaupo Tavi. am saSineli ficis jadosnu-
ri Zala amagrebs dResac rusis poziciebze qarTvel meom-
rebs~ (152).
konstantine gamsaxurdia qarTvel mweralTa pirvel yri-
lobasac miesalma, Tumca mxari ar dauWira konstantine bal-
88
montis Tavmjdomared gayvanas, ramac gr. robaqiZeSi didi
gaRizianeba gamoiwvia. robaqiZem gamsaxurdias `Sovinisti~
da `kaciWamia nacionalisti~ uwoda. igi gamsaxurdias akri-
tikebs, rom is brZola, romelic cxovrebaSi arsebobs erTa
Soris, xelovnebaSi ar unda gadavides. Tu mefeebi erTmaneTs
ebrZvian, mwerlebi da xelovanni Zmurad uwvdian erTmaneTs
xels.
`roca ori eris, ori kulturis, ori samyaros brZolaa,
iq usaTuod mweralTa banakSic cecxli anTia... erTi meores
ebrZvis ara marto diplomatiis da zarbaznebis piriT, ara-
med mTeli kulturuli sistemiT, wignebiT, gazeTiT, kalmi-
Tac da maxviliTac~(158). amiT k. gamsaxurdia asabuTebs, ra-
tom iyo balmontis Tavmjdomareobis winaaRmdegi.
gamsaxurdia zogadad emxroba mwerlebis mier mimdinare
procesebze azris gamoTqmas: `yvelaferi sivrcesa, dros da
garemoebas eqvemdebareba, da amasTan mweralic. me mgonia
uxucesi yvela mgosanTa da apolos msaxurTa Soris homeri,
usaTuod monawileobas iRebda ilionis winaSe atexil omSi...
dante ara marto didi poeti iyo, imave dros fanatikuri ka-
Tolike, hiugo respublikaneli, lessingi frangofobi. kor-
neri da arnedi ar iyvnen xmaliT da simReriT rom miuZRvod-
nen germanelebs mamuliSvilur omebSi?.. belgiis aoxrebis
dros TviT mudam sevdianma mistikosma meterlinkma dastova
Tavisi mSvenieri baRi da samSoblodan ganltolvili belgi-
is jarTan da ubedur gvirgvinmoxdil mefesTan erTad ganag-
rZo maxviliTa da kalmiT brZola Tavis gaCanagebul mamulis
aRsadgenad~(158).
amiT k. gamsaxurdia asabuTebs, rom yvela dros yvela
mwerali eris winamZRolobas eweva da nuravis egoneba poli-
tika mxolod politikosTa saqme. `Jamianobis~ dros `muxam-
bazobis~ SesaZlebloba ar aris. 19 noembers gamarTulma
erovnulma yrilobam imedi misca mwerals da daarwmuna, rom
89
qarTvelobas 117 wlis monobaSi yvelaferi ar daukargavs. im
dRes gaorebuli saqarTvelo SeerTda. 1917 wlis 19 noembris
erovnuli yriloba ruseTis bolSevikuri revoluciis wina-
aRmdeg mimarTuli protesti da ganacxadi iyo, sadac monawi-
leobas iRebdnen saqarTvelos inteleqtualuri Zalebi.
sainteresoa k. gamsaxurdias werili `eri Tu rassa~(169),
sadac igi erisa da rasis raobebs erTmaneTisgan ganasxvavebs,
asimilaciis problemaze saubrobs, romelic zogjer saWi-
roa energiis gasaumjobeseblad: `didi sakiTxia~, ambobda
erTi germaneli mecnieri, `saberZneTma Seqmna homeri Tu ho-
merma saberZneTio~. aTasisa da aTi-aTasis nagrZnobs, nafiq-
rsa da namRers Tu rogor mReris erTi pirovneba, es ise rTu-
li amocanaa, rogorc problema genialobisa... damokidebu-
leba rassasa da mis pirmSos Soris iseTia, rogorc piramidis
mwvervalis umaRles samkuTxed qvasa da piramidis kedlebis
lodebs Soris. pirvelis simaRle ukanasknelT emyareba. uka-
nasknelni pirvels umagreben wels. mxolod siWarbe Sehqmnis
sidiades. es is siWarbea, romelic usesxebia frangis ers hiu-
gosTvis, germanels — kantisTvis da qarTvel ers rusTve-
lisTvis... rassa im gansakuTrebul ersa da TvalisCins niS-
navs, romliTac arabuli cxeni gansxvavdeba yabardulisa-
gan~(169).
k. gamsaxurdia evropuli kulturis siZlieres maTi xal-
xebis energias ukavSirebs: germanul-romaul rasaTa SeduRa-
bebam italielebi da frangebi mogvca, mocartis samSoblo,
Svabebis qveyana, dasaxlebulia naxevrad keltur da naxevrad
germanul xalxTa sisxlis warmomadgenlebiT. prusia, emanu-
el kantis samSoblo, Seicavs slavianurs, da germanuli sis-
xlis elementebs. `igive prusia samiode saukunis Svilia da man
kacobriobas meti misca, vidre 150 milionianma velikorusma...
aRmosavleT slavianebisa da monRolebis sisxlis Serevam mog-
vca yovelive saxelmwifoebriv cxovrebisa da civilizaciur
90
iniciativisTvis gamousadegari rusis eri, romelsac erTma
germanelma mecnierma `idioti eri~ uwoda~(iqve).
amiT k. gamsaxurdia amZafrebs brZolis survils Tavi-
suflebisken da ruseTis politikisgan daSoreba surs. misi
areali evropa da is dasavluri civilizaciaa, sadac qarTve-
li ufro SemoqmedebiT cxovrebas SeZlebs(47).
mas germanelTa erovnuli TviTSegneba samagaliTod mi-
aCnda. germaniidan wamosulma qariSxalma qarTul azrSi didi
pativiT daimkvidra adgili.
`mzera germaniisken!~ — es iyo `saxalxo saqmis~ devizi,
iseve rogorc gazeT `saqarTvelosi~. germania aRmoCnda da-
uSreteli sulieri rezervuari, saidanac mTeli evropa
iRebda sulier sazrdos, maT Soris qarTveli moRvaweebi.
1918 wlis agvistodan konstantine gamsaxurdia Tavis sa-
Tayvanebel germaniaSi miemgzavreba sadiplomo naSromis da-
sawerad. 26 maisis aqtze igi mogvianebiT dawers statias
`sityvebi qarTveli erisadmi 26 maiss~, romelic saqarTve-
los gasabWoebamde, 1921 wlis 25 maiss daibeWdeba. statiaSi igi
gamoxatavs Tavis damokidebulebas am TariRisadmi da aanali-
zebs saqarTvelos gzas 1801 wlidan 1918 wlamde. statia iwye-
ba fixtes sityvebiT: `vin damoukideblobas dahkargavs, igi
amasTanave dahkargavs SesaZleblobas, wili daidvas drois
mimdinareobaSi da mas Taviseburi forma misces~. mas Semdeg
mohyveba pirveli sityvebi: `saqarTvelos istoriaSi me ar
vicnob ufro didmniSvnelovan dRes~(48).
levan metreveli
levan metreveli gazeT `saxalxo saqmeSi~ moRvawe erT-
erTi saintereso mweralia. misi literaturul-publicis-
turi werilebi gamoirCeva samSoblos sevdiT, misi stili ko-
loritulia da xatovani, didebiT mosavs Zvel saqarTvelos
91
da elodeba mis gaTavisuflebas, gabrwyinebas. erovnuli me-
obis amaRleba levan metrevelis mTavari Zaxilia.
`salami samSoblos~(141) — levan metrevelis es litera-
turuli Canaxati TiTqos ilias `mgzavris werilebis~ Temas
agrZelebs.
`hoi, samSoblov! CrdiloeTiT momavali ialbuzis mwver-
valze daveZeb SenTvis aRnTebul Tavisuflebis kelaptars
da pirvel salams imas movuZRvni. Seni Svili, Seni mona, Seyva-
rebuli Sensken moviltvi, rom Sens ganTiads, Sens aRdgenas
mec mivegebo muxlis CoqiT, natvra-vedrebiT; da sasoebani
Cemni Cavadno msxverplad Tavisuflebis brwyinvale mzis
pirvel sxivebSi... saflavSi iryevian mama-papaTa Zvlebi.
guls anaTeben xsovnani uwmindes dedaTa, romelTac aRages
sami udidesi taZari saqarTvelos aTaswlovan mkerdze, taZa-
ri sulisa, didebisa da wamebisa; abjar-Sesxmulni saukuneni
saqarTvelosi sisxl-nadenni, daqanculni, keTilSobilni,
TiTqos axlad wamoiSalen bedis winaSe da iwodeben saqarTve-
los axal sityvad, axal sicocxled, axalsa brZolad~(141).
aseve sainteresoa misi werili, romelic `qarTul enas~
miuZRvna. avtoris azriT, mSobliuri ena saxelmwifos umTav-
resi burjia, eris sulieri cxovrebis udidesi simagrea, misi
saSualebiT eri `ebaaseba kacobriobas, cas, samyaros, Tavis
Tavs~.
`gagizomiaT odesme sidiade Cveni patara qveynisa?
...qarTuli ena es qarTvelis mkerdia mtris winaSe Seu-
povrad mdgomi... is kacTa mqrolavi arwivia, romelsac jer
ver miswvdomia bedis isari. magram vah, ramdenia qarTvelisa-
ve ZuZuTi aRzrdili, visac qarTuli metyveleba ucxoTa
xmad miaCnia... magram me maT siwiTles vera vxedav. Cvens cxov-
rebaSi — sCans aRar aris aRarc sircxvili, aRarc Segneba...
miswvdiT sxvadasxva enaTa ulamazes mwvervalebs! adiT qar-
Tuli enis ialbuzze da iq, zevidan, cidan mainc mogesmiT
92
udidesi qarTveli sityvad genacvale~(147).
ruseTis saukunovanma politikam qarTuli enis kultu-
razec Zlier imoqmeda. miuxedavad ilias Taobis udidesi
brZolisa enis gadasarCenad, me-20 saukunis dasawyisSic iy-
vnen qarTvelebi, romlebsac qarTul enaze saubari uWirdaT
da zogjer esircxvilebodaT. levan metrevelis es litera-
turuli SemoZaxili swored maT gamosafxizlebladaa mimar-
Tuli. aseTi damokidebulebiT mwerali ilaSqrebda eris uf-
lebisa da Rirsebis Selaxvis winaaRmdeg.
Semdeg mwerali ixsenebs agreTve solomon leoniZes, ro-
melmac erekle mefes winaaRmdegoba gauwia da saqarTvelos
damoukideblobas bolomde icavda.
`solomon leoniZe — es ukanaskneli sityvaa Tavisufali
saqarTvelosi. droTa siRrmeSi, caTa-SemboWav pirquS Rru-
belTa Soris saqarTvelos Tavisuflebis napralze udides
qandakebad gamokveTilia mSvenieri saxe solomon msajulisa.
da samSoblos Camavali mzis ukanasknelni sxivni oqros fere-
bad masze stydebian, mas ganabrwyinven. uTvalav brZolaTa
Soris mravaljer dakodila Cveni qveyana, magram ar dasaxiC-
rebula ki. da masSi marad hborgavda amayi da nugeSis mimniWe
Zlieri suli qarTvelobisa. suli erovnulis Tavisuflebisa
da ukvdavobisa, romelic daZabunebul tanSi mainc aRanTebs
wyurvils brZolisas da Tu Rirseul sicocxled veRar
aRadgens, Rirseul sikvdilad mainc gadaaSlevinebs mkerdsa
Tavisas~(157).
es suli ukanasknelad solomon leoniZis mkerdSi aenTo,
magram veRar ixsna ruseTisken gadaxrili saqarTvelo. so-
lomon leoniZe aRmoCnda erTaderTi pirovneba, romelmac
ganWvrita qarTvelis bedi. igi grZnobda, rom ruseTTan dame-
gobreba niSnavda damonebas. `saqarTvelos beds da momavals
is ufro Tavisuflad andobda saqarTvelosve daqancul mar-
jvenas, vidre ruseTis ganusazRvrel Zlierebas~(iqve).
93
metreveli gakvirvebulia imiT, rom, rac 120 wlis win
ganWvrita solomonma, bevri axlac ver grZnobs. daundobe-
lia im adamianTa misamarTiT, romelTac saqarTvelos Tavi-
suflebaze xmis amoRebis eSiniaT da Rrmad swams, rom solo-
monSi dRevandeli situacia `aRSfoTebis qariSxals gamoiw-
vevda da gaswiravda mTel saqarTvelos axal sasowarkveTil
brZolad, Tundac sikvdilad, mxolod Tavisuflad, damou-
kideblad... solomon leoniZe es aris gedis simRera damouki-
debeli saqarTvelosi~ (iqve).
levan metreveli akritikebs yvela im qarTvels, vinc sa-
qarTvelos Tavisuflebis natvras ar Seupyria da ironiu-
lad dasZens: `mxolod qarTvels SeuZlian Seqmnas aseTi
mcneba: siyvaruli mtrisa da siZulvili megobrisaTvis... `Se-
iyvare Tavi Seni — viTarca mteri Seni!~(159) — mimarTavs igi
Tavis Tanamemamuleebs da ar moswons is partiuli dapirispi-
reba, romelsac adgili aqvs qarTvelTa Soris.
vaxtang kotetiSvili
vaxtang kotetiSvili — qarTuli literaturis istori-
kosi, kritikosi, xelovnebaTmcodne da folkloristia. `sa-
xalxo saqmeSi~ misi moRvaweobis periodi gajerebulia fi-
losofiur-politikuri, literaturul-mxatvruli xasia-
Tis werilebiTa da statiebiT. samecniero-kvleviTi muSao-
bis paralelurad kotetiSvili sazogadoebriv da pedagogi-
ur moRvaweobasac eweoda. `saxalxo saqmis~ erT-erT pirvel
nomerSi giorgi zdanoviCisadmi (maiaSvilisadmi) miZRvnili
weriliT gamoCnda. `didi katorReli~ — ase hqvia im werils,
romelic v. kotetiSvils zdanoviCis gardacvalebam daawe-
rina. cnobil sazogado moRvawes igi `cxovrebis cocxal wya-
rosa~ da `Suqmfen CiraRdans~ uwodebs. is epoqa, roca zda-
noviCi moRvaweobda, iyo epoqa `mZime gamocdebis, yovelgva-
94
ri Zalmomreobis, monisluli cxovrebis, rodesac ruseTis
inteligencia daavadda gleb uspenskis Tqmisamebr guliTac
da sindisiTac...~(139)
1918 wlis maisSi vaxtang kotetiSvili werda: `pirovnebis
ganTavisuflebis filosofias daudga kidev axali xana... axa-
li gza da axali Segnebaa saWiro. midis xelovnebis wiTeli
etli, romelzedac cxovrebis yoveli nawilia moTavsebuli.
gardiqmeniT, gaixadeT Zveli tan-samosi, fex-samosi da ise
midiT masTan, rogorc aroni mivida cecxlovan jagTan! wina-
aRmdeg SehbilwavT da dairisxebiT. moemzadeT. xelovnebis
vulkanic male amoxeTqs da cecxlis lava walekavs Zvel na-
gebs. haerSi cecxlis suni ukve trialebs~(171).
es sixaruli male auxda v. kotetiSvils. am werilis gamoq-
veynebidan erT kviraSi saqarTvelos damoukidebloba gamocx-
adda. v. kotetiSvili ruseTis biurokratias saqarTvelos
erovnul damaxinjebaSi adanaSaulebs. `erovnuli TviTmkvle-
lobis procesi jer ar Senelebula. cocxalTa sasaflaod ga-
daqceula Cveni kiskasi qveyana. jer ar dasdgomia gamofxizle-
bis gzas didi xnis monobiT gadagvarebuli Cveni xalxi. magram
ukeTesi iyo, rom amoucnob sfinqsad mainc darCeniliyo saqar-
Tvelo. is saqarTvelo, romelmac ruseTis revoluciisTvis
yvelaze didi cecxli Tavis lamaz mkerdze daanTo, magram sa-
qarTvelos ganTavisuflebisTvis ki daiferfla da daiSala.
mxolod 26 maisis TariRi Rirseulad aRibeWdeba Cveni matianes
furclebze. am dRes wertili daesva qarTveli eris Seugnebel
xetials, am dRes gairRva is mojadoebuli wre, romelSic qar-
Tveli eri iyo momwyvdeuli, da iq, sadac qarTuli sulisTvis
faruli giliotina iyo aRmarTuli, iq aRimarTa saqarTvelos
damoukideblobis elvare droSa~(183).
v. kotetiSvilis SefasebiT, dasrulda qarTuli trage-
diis xangrZlivi antraqti da daiwyo ukanaskneli moqmedeba.
scenaze ki gamodis Zveli raindi, saqarTvelo, moRlili, mo-
95
qanculi, mtrebiT garSemortymuli. yvelas unda cecxlis
SenTeba, rom kvamlSi gamoaxrCon fexze damdgari Zveli rain-
di. amitom, finali gaurkvevelia. rogor dasruldeba es uka-
naskneli moqmedeba, aravin icis. `viciT mxolod, rom Zvel
rainds saqarTvelos wamozrdili Svilebi unda dairazmon
yovelmxriv da Tavisuflebis samsxverploze daanarcxon yo-
veli misi mteri.
rusuli andazaa: `eSmaki arc ise saSiSia, rogorc hgonia-
To~. maS, revoluciis wiTel etlgadavlil qarTvelobas yva-
vilovan mkerdze nu gadavatarebT Savi imperializmis mZime
guTans~(iqve).
vaxtang kotetiSvilma `saxalxo saqmeSi~ mTeli filoso-
fiur-mxatvruli koncefcia Camoayaliba da saqarTvelos da-
moukideblobas istoriuli da fsiqologiuri safuZveli Se-
uqmna. misi politikuri publicistika da analizi mkiTxvels
movlenebis gansxvavebul aRqmasa da konteqsts sTavazobs.
* * *
gazeT `saxalxo saqmis~ furclebze mwerlobis rolze
saubrobs giorgi WumburiZe. miuxedavad amisa, mweralTa
pirveli Tavyriloba naadrevad miiCnia, razec sakadrisi pa-
suxi miiRo konstantine gamsaxurdiasgan. `saxalxo saqmeSi~
igi ilia WavWavaZis cxovrebasa da moRvaweobas ixsenebs, ro-
melmac `miznad daisaxa eris xsna, misi aRdgena~. igi sazoga-
doebas kidev erTxel moagonebs ilias wvlils qarTveli
eris miZinebuli sulis gamofxizlebaSi da miaCnia, rom erov-
nul gaTviTcnobierebas iliasTan erTad akaki wereTelmac
Seuwyo xeli— `TviTcnobierebasTan erTad saWiro iyo uwmin-
desi da umaRlesi siyvaruli. erma Seiyvara Tavisi Tavi da sa-
qarTveloc~, wers igi(150).
giorgi WumburiZe am werils 29 agvistos nomerSi aqvey-
96
nebs, anu ilia WavWavaZis mkvlelobis dRes da didi mwerlis
xsovnas uZRvnis. igi Tvlis, rom sazogadoebam ilias revo-
lucioneroba mosTxova, rac misTvis bunebrivad SeuZlebeli
iyo. aseTi misiis dakisreba naCqarevi nabiji iyo qarTveli
xalxis mxridan — esaa WumburiZis daskvna. aRsaniSnavia, rom
ilia WavWavaZis cxovreba da moRvaweoba revoluciuri iyo
Tavidan bolomde. sityvis, kalmis novatori saxelmwifoeb-
riv saqmeebSic novatori iyo. araCveulebrivad esmoda eko-
nomikuri sakiTxebi. aseTi universaluri da mravalmxrivi
profesionalis deficits ganicdida 1917-1918 wlebis saqar-
Tvelo. ilias sidiades ki ver xvdebodnen xelisuflebaSi
myofTa umravlesoba. iliasi esmodaT da grZnobdnen isini,
romlebic partiul umciresobas warmoadgendnen.
* * *
1917 wlis 29 agvistos nomerSi ibeWdeba arCil jorja-
Zis werili — `ZiriTadi motivebi ilia WavWavaZis publicis-
tikisa~. marTalia, werili 1913 wels daiwera m. gedevaniSvi-
lis SekveTiT i. WavWavaZis TxzulebaTa sruli krebulis ga-
mocemisTvis, magram pirvelad 1917 wels `saxalxo saqmem~ da-
beWda. werili ZiriTadad exeba ilia WavWavaZis azrovnebis
xasiaTs. arCil jorjaZes surs, bolomde Cawvdes da erTmane-
Tisgan ganasxvaos realisti ilia da idealisti ilia. qveynis
sakiTxebiT moculi ilia WavWavaZis azrovnebas `ainteresebs
ara marto is, rac aris, aramed isic, rac unda iyos. realizmi
WavWavaZis materialisturi mimarTulebisa ar aris, piriqiT,
igi xSirad romantiul-idealisturi samoseliT imoseba... igi
arafers ar angrevda winaswaris ganzraxviT. ukiduresoba ar
egueboda mis bunebas. masSi, rogorc did auzSi, Segrovili
iyo Tavis drois da epoqis zraxvani da igi TiTqos ufrTxil-
deboda, eloliaveboda masSi Tavmoyril saganZes, ar imeteb-
97
da gasaxleCad da gasarRvevad~(151).
arCil jorjaZis TvalsazrisiT, filosofiaSi ilia po-
zitivistia, gaurbis saidumloebasa da bundovanebas. mas uy-
vars xiluli da xelSesaxebi sagani, miuwvdomeli sidiade mas
ar xiblavs. amis dasabuTebaa `mgzavris werilebi~, sadac
ilia gulgrili rCeba myinvaris winaSe.
` igi sdevs cxovrebas kval-da-kval, aRniSnavs mis av-kar-
gianobas, xolo arasodes Tavisad ar hxdis sxvis azrs da
sxvis ideals, Tu es sxvisi azri da sxvisi ideali saxifaTo da
gamousadegar sagnad miaCnia~(iqve).
arCil jorjaZis literaturuli kvlevis gamoqveyneba
`saxalxo saqmeSi~ kidev erTi qedis moxraa didi mwerlis
cxovrebisa da moRvaweobis winaSe. `saxalxo saqme~ ki xazs us-
vams mis memkvidreobiTobas 60-ianelebis ideebTan.
rogorc cnobilia, arCil jorjaZeca da kita abaSiZec
federalistTa partiis Tavkacebi iyvnen. ilia WavWavaZis
Semdeg `saxalxo saqme~ kita abaSiZis xsovnasac exmianeba. da-
viT kldiaSvili kita abaSiZes axasiaTebs, rogorc qarTveli
eris did moamagesa da qomags, romelic ver urigdeboda ve-
raviTar monobas da daCagvras da mTeli Tavisi arsebiT ib-
rZoda qarTveli eris gaTavisuflebisTvis. gr. qvarians ki
kita abaSiZe miaCnda did esTetad, romelic advilad ver
urigdeboda uxeS materialistur da utilitarul msof-
lmxedvelobas. mSveniereba ki misi kulti iyo, romliskenac
usazRvro gatacebiT miiswrafvoda (162). ilia WavWavaZeca da
kita abaSiZec saqarTvelos Tavisuflebis ideiT anTebuli
ori didi mamuliSvilia.
`saxalxo saqme~ kidev ufro ganamtkicebs Tavis poziciebs
mwerlobis misiis mimarT samson fircxalavas werilSi `erovne-
ba da erovnuli Tavisufleba~, sadac mwerlobis raobasa da
mwerlis movaleobebzea saubari. werili sam nomerSi grZel-
deba. avtori Tvlis, rom mwerloba eris sarkea, romelSic sa-
98
zogadoeba xedavs Tavis Tavs da arkvevs Tavis vinaobas.
`mwerloba arsebiTad erovnulia, erovnuli imitom, rom ga-
moxatavs eris sulsa da guls, imitom, rom misi sicocxle
eris sicocxlea. evropis saSualo saukuneebis mwerlobis ay-
vaveba daiwyo im dRidan, roca saerTo `sakacobrio~ laTi-
nur enis mwerlobas gamoeyo erovnuli mwerlobani, yovelma
erma sakuTari mwerloba gaiCina. am dRidanve iwyes damouki-
debeli arseboba am erebma, Sehqmnes sakuTari kulturuli
wreebi. italiis eri Seqmna dantes `RvTaebrivma komediam~.
qarTveli eris SegnebisTvis aucilebeli piroba iyo mTawmin-
delebis, efrem mciris, petriwis da sxvebis samwerlo moRva-
weoba X-XI saukuneebSi. Cveni erovnebis umTavres simtkices
`vefxistyaosani~ warmoadgens~(182).
Semdeg iyo monobis didi periodi. XVIII saukuneSi mwer-
loba aRorZinebas iwyebs da saqarTveloc viTardeba. XIX sau-
kuneSi ki, sayovelTao monobis dros, qarTveli eris erTa-
derTi TavSesafari mwerloba iyo. Tumca, saerTo miwa-wyali,
saerTo ena, saerTo istoria da mwerloba jer kidev ar qmnis
erovnebas, ar warmoSobs ers. erisa da erovnebis Sesaqmnelad
ki samson fircxalava erovnul Segnebas miiCnevs. iq aris eri
mtkice, Zlieri Semoqmedi, sadac misi Svilebi ganmsWvalulni
arian imis Rrma SegnebiT, rom mzad arian daicvan da Seinar-
Cunon Tavisi buneba, ena, xasiaTi, Cveuleba Tu kultura.
`siyvaruli, Segneba da siamaye~ — ramdenadac Zlieria es Seg-
neba, imdenad srulia da Zlieri erovneba, imdenad ufro Se-
moqmedia eri.
samson fircxalvas utopiurad miaCnia socializmisa da
erovnebis dapirispireba. socializmma, romelic agebulia
klasTa winaaRmdegobasa da brZolaze, unda mospos eri da
erovnuli adamiani. maT nacvlad warmoSvas universaluri
adamiani, usaxo, erTferovani kacobrioba. `Tavisuflebis sa-
mefoSi~, sadac iSleba mTeli sulieri agebuleba adamianisa,
99
Semoqmedad gamodis is erTeuli, romelic saukuneTa ganmav-
lobaSi erTad cxovrobda da SeimuSava erTi ena, erTi xasia-
Ti, erTi saxe da metyveleba, sityva, leqsi, simRera, taZari
simSvenierisa, rwmena, ocneba — yvelaferi es gamosaxavs, rac
ganucdia, ugrZvnia da Seuqmnia mTels erTeuls, yvelaferi
nacionaluri geniis warmoSobilia~(182).
s. fircxalava filosofiur rakursSi ganixilavs sakiTxs
da literaturuli magaliTebiT warmoaCens eris bunebas da
misi Tavisuflebis aucileblobas amtkicebs. sakiTxi saim-
drooa, igi sazogadoebis cocxal interess ukavSirdeba.
eris Tavisuflebis idea gaZlierebulia da dRedReze xalxi
moelis damoukideblobis gamocxadebas. aseTi sazogado gan-
wyobilebis fonze iwereba s. fircxalavas werili da misi
beWdva iwyeba kidec 26 maiss. avtori cdilobs istoriis maga-
liTebiT gviCvenos erTa warmoSobis specifika da garemopi-
robebis gamo sxvadasxvagvarad Camoyalibeba. amis Semdgom
igi exeba adamians, rogorc sazogadoebis wevrs da kulturis
nayofs. igi wers: `adamiani bunebis da kulturis nayofia, xo-
lo kultura sazogadoebaa, sazogadoebrivi atmosferoa,
romelSiac vcxovrobT da vizrdebiT. adamiani kvdeba, ro-
gorc ki moswydeba bunebas, magram iRupeba maSinac, rodesac
gankveTilia sazogadoebisagan. adamiani, kerZo pirovneba,
rac unda mdidari da maRali iyos, hqreba, midis, sazogadoeba
ukvdavia. adamianis fiqri da grZnoba waiSleba, sazogadoeb-
rivi Segneba da kultura mudam arsebobs... adamiani mokvda,
wavida, magram is momxiblavi xma, romelic amRerda mis guls,
nazi simRera, moxdenili misi cekva, gmiruli saqme, saTno
moqmedeba, madli, sikeTe? ara. yvelaferi es aRbeWdilia mo-
mavlis gulis ficarze~ (iqve).
samson fircxalavas es sityvebi erTgvari gafrTxilebaa
da mowodeba kargi saqmeebis sakeTeblad, radgan araferi uk-
valod ar hqreba, miT umetes qveynis samsaxurSi galeuli
100
dReebi. avtori calsaxad emxroba Zlier samoqalaqo sazoga-
doebas da ufro meti aqtiurobisken mouwodebs.
samson fircxalavam literaturuli moRvaweoba gazeT
`iveriaSi~ daiwyo. ip. varTagavas mogonebiT, mas `wmindans~
eZaxdnen. ramdenjerme wavida emigraciaSi da ramdenjerme
daatusaRes kidec. sxvaTa Soris, rodesac man gamosca n. ba-
raTaSvilis krebuli, etlSi mjdom patimrisTvis sasignalo
egzemplari ioseb griSaSvils miuwodebia. sabWoTa periodis
50-ian wlebSic daapatimres sxva emigrantebTan erTad. gior-
gi leoniZe amaod sTxovda sabWoTa xelisuflebas fircxala-
vasTvis pensia daeniSnaT. `saxalxo saqmis~ redaqtoroba misi
moRvaweobis erT-erTi saintereso periodia.
* * *
`saxalxo saqmeSi~ gamoqveynda aleqsandre wereTlis sa-
intereso literaturuli kvleva `ivane karamazovi~, rome-
lic man megobrebs miuZRvna. dostoevskis periodi is perio-
dia, rodesac Zveli msoflmxedveloba axlis winaSe pozici-
ebs sTmobda. dostoevskis suls ki `mwared seravda Zlieri
eWvi, namdvilad Rrma urwmunoeba im axal moZRvrebisadmi,
adamianTa mravaltanjul arsebobis gamaciskrovnebel ime-
dad rom Seqmniliyo~(164). religiisa da socializmis pirve-
li didi konfliqti ivane karamazovSi warmoiSva da am mxriv,
metad mniSvnelovani aRmoCnda es gmiri qarTuli realobis-
Tvisac 1918 wels. `yvelasTvis savaldebuloa Tu ara is zne-
obrivi moTxovnileba, romelic gvavalebs adamianTa bednie-
rebis samsxverploze mivitanoT piradi bedniereba da piradi
interesebi (karamazovis azriT, Tu ar arsebobs RmerTi, su-
lis ukvdaveba, maS raRas aqvs mniSvneloba am qveynad?), samar-
Tliania Tu ara is debuleba, viTomc momavali Taobis bedni-
erebas SeuZlia gamoisyidos exlandeli Taobis ubedureba
101
(aqac karamazovi imave kiTxviT mogmarTavs: arsebobs ukvda-
veba?) da dasasrul, gana ar aris kacobriobis is momavali,
romelsac amdeni msxverpli ewireba: ai umTavresad is sa-
kiTxebi, romelTac sulis simSvide daurRvevia dostoevsk-
karamazovisTvis~(iqve). socializmis problema viwro ekono-
mikur Tvalsazriss scildeba da zneobrivi, eTikuri msof-
lmxedvelobis mixedviTaa aRZruli nawarmoebSi.
al. wereTeli ganmartavs adamianis raobas, rom igi mza-
daa is moZRvreba aRiaros, romelsac meti sulieri tanjva da
mwuxareba Seswira da romelic miiRo xangrZlivi kritikisa
da mravali gzis awon-dawonis Semdeg, xolo sadac goneba
erT wertilzea gayinuli, sadac adamiani gaurbis rwmenis
cxare kritikas, iq adamianis sulieri cxovreba sicocxles
moklebuli da erTferovania. avtori amkvidrebs sakiTxisad-
mi pluralistuli midgomis kulturas da kritikuli azris
aucileblobis ideas, rac demokratiuli sistemis ganuyofe-
li atributia.
`amgvaradve, mTis mwvervalze modudune nakadi xSirad
miwaSi ikargeba moulodnelad, rom qveviT, mTis ZirSi cxov-
rebis tvirTisagan moqanculT wyurvili daucxros. da moZ-
raobas moklebuli, aSmorebuli tba ki mraval qvewarmavalTa
da binZur cxovelTa bunagia, romelTac yovelgvari moZrao-
ba simSvides urRvevs da maTi daxavsebuli stomaqidan sa-
zizRar Rriancels iwvevs~(iqve).
al. wereTeli Semdeg ganixilavs im mimdinareobebs, rom-
lebmac istoria Secvales da sxvadasxva adgilas sxvadas-
xvagvari samoseliT Seiburnen. ivane karamazovis mware da ka-
eSniani fiqrebi — saidan movediT? saiT mivdivarT? ra mizani
gvaqvs? — qarTvel SemoqmedTa mTavari fiqri iyo XIX sauku-
neSic da mTavari fiqria 1917-1918 wlebSic.
karamazovi uaryofs ara RmerTs — Semoqmeds, aramed mis
mier Seqmnil qveyanas da arc surs miiRos iq gamefebuli wes-
102
rigi. misi sasowarkveTa SemdegSia:
`me RmerTs ki ar uarvyof, aramed mas umorCilesad bi-
leTs vubrunebT, — ambobs igi.
— es buntia! — wynarad warmosTqvams alioSa.
— warmoidgine, — upasuxebs ivane, — rom Sen TviTon aSeneb
adamianis xvedris Senobas, rom sabolood bednier hyo igi,
misce mas mSvidoba da mosveneba, magram amisaTvis aucileb-
lad saWiro rom iyves mxolod erTi patara arsebis, Tu gind
ai im bavSvisa, gulSi muStebs rom icemda, datanjva da mis
aunazRaurebel cremlebze dafuZneba am Senobisa, daTan-
xmebodi Tu ara am pirobebSi arqiteqtorobaso, sTqvi da nu
icrueb!~(iqve).
ase dasva sakiTxi dostoevskim da safiqrali gauCina ara
marto Tavis saukunes, aramed am saWirboroto kiTxviT igi
XX saukunesac gadaswevda. bolSevikur ruseTSi ki sakuTar
religias amkvidrebdnen, romelic arc patara bavSvs indob-
da da arc did adamians. bolSevizmi musravda yvelas, visac
ki mis mimarT SekiTxva gauCndeboda. axali ivane karamazovi
rom dabadebuliyo ruseTSi, SeiZleba im saSinelebas ascde-
nodnen isinic da misi mezobeli erebic. is, rac ivanes aRel-
vebs, yvela drois progresuli adamianis safiqralia. al. we-
reTelic usvams am SekiTxvebs Tavis Tavs da Tavis megobrebs,
romlebsac miuZRvna es werili. `saxalxo saqmemac~ amitom
gadawyvita misi gamoqveyneba.
amrigad, `saxalxo saqme~ Tavisi suliskveTebiT qarTve-
li xalxis mxares dgas da TavisuflebisTvis ibrZvis. iq moR-
vawe publicistebisa da mwerlebisTvis sxva alternativa ar
arsebobs. politikuri Tu literaturuli kritika erT mi-
zans emsaxureba — saqarTvelos dakarguli damoukideblo-
bis dabrunebas. im identurobis aRdgenas, romelmac saqar-
Tvelos Tavisi bunebrivi mdgomareoba unda daubrunos da
evropuli samyaros nawili gaxados.
103
III Tavi
gazeTi `alioni~ politikuri avtonomiidan damoukideblobis deklaraciamde (1917-1918 ww.)
`qarTuli sapolitiko da saliteraturo social-demok-
ratiuli~ gazeTi `alioni~ pavle sayvareliZis redaqtoro-
biT 1917 wlis pirvel maiss gamovida. gazeTi iwodeboda ru-
seTis social-demokratiuli muSaTa partiis organod. 1918
wlidan `alioni~ gaxda qarTuli social-demokratiuli jgu-
fis `alionis~ perioduli gamocema. gazeTs pirveli nomri-
dan ukanasknel nomramde lozungad hqonda: `proletarebo,
yvela qveynisa, SeerTdiT!~
`alionSi~ TanamSromlobdnen: i. gomarTeli, l. qiaCeli,
S. SaraSiZe (Taguna) s. taifuni, s. abaSeli, v. burjanaZe, d.
CxeiZe (Turdospireli), d. suliaSvili (lixeli), v. ruxaZe, f.
ruSaveli, i. ruxaZe, n. saqareli, n. CxikvaZe, s. WanturiSvili,
i. jafariZe, i. xelaZe, v. malaqiaSvili, g. tabiZe, q. SaraSiZisa,
T. ianeli, al. ruxaZe da sxv.
`alionis~ gamomcemeli gaxldaT l. sanaZe. gazeTi oTx-
gverdiani iyo da gamodioda kviraSi orjer, xuTSabaTobiT
da kviraobiT. sul gamovida `alionis~ 101 nomeri (1917 wlis
maisidan 1918 wlis oqtombramde) da yoveli nomris ZiriTadi
sakiTxi, ZiriTadi sadiskusio Tema erovnuli sakiTxi iyo. ga-
zeTis publikaciebiT TvalsaCino xdeba social-demokrati-
ul partiaSi erovnuli sakiTxis formirebis procesi. `alio-
nis~ jgufi TandaTan, frTxilad da damajereblad aviTareb-
104
da azrs erovnuli sakiTxis mniSvnelobis Sesaxeb. gazeTi
cdilobs amoavsos is Ria adgili, romlis arseboba social-
demokratiis moRvaweobas aferxebda. Zalze sainteresoa, Tu
rogor mivida gazeTi `alioni~ saqarTvelos saxelmwifoeb-
riv damoukideblobamde, ramdenjer ganicada `feriscvale-
ba~, ris gamoc araerTxel Serisxula Tanapartielebisagan.
erovnul sakiTxs qarTveli social-demokratebic bur-
Juaziis monagonad Tvlidnen. daarsebis pirveli dRidan qar-
Tul social-demokratias mwvave brZola hqonda erovnul
moZraobasTan. noe Jordaniasa da ilia WavWavaZes Soris 1900
wels gamarTuli polemika amis dasturia. erovnul ZalebTan
brZoliT gatacebulma social-demokratiam uaryo yoveli-
ve, rasac erovnuli Sinaarsi hqonda. erovnuli sakiTxisadmi
qarTvel social-demokratebSi nihilizmi gabatonda. soci-
al-demokratebi darwmunebuli iyvnen, rom socializmis, de-
mokratiuli respublikis, rvasaaTiani samuSao dRisa da ag-
raruli sakiTxis garda, problema ar arsebobda. rodesac
qarTvelma federalistebma erovnuli sakiTxi daayenes, so-
cial-demokratia amas RimiliT Sexvda: ra saWiroa erovnuli
sakiTxis wamoyeneba, Tu revoluciam gaimarjva, erovnuli sa-
kiTxic gadawydebao(13).
amdenad, qarTvel social-demokratebs ar aintereseb-
daT erovnuli sakiTxi, mas klasobrivi sakiTxis nawilad
Tvlidnen da misi calke wamoyeneba nacionalizmad miaCndaT.
miuxedavad amisa, dro nel-nela amwifebda erovnuli TviTga-
morkvevis ideas qarTuli social-demokratiis erT nawilSi.
aseTi ideuri memkvidreoba daxvda gazeT `alions~, ro-
melsac ukve hqonda gamomuSavebuli sakuTari koncefcia sa-
qarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis mimarT.
`alioni~ pirveli nomris saredaqcio statiaSi esalmeba
1917 wlis ruseTis Tebervlis revolucias da did imedebs
amyarebs masze: `Cvens gazeTs didebul dros uxdeba gamos-
105
vla, ruseTis xalxma revoluciis koconi aanTo, sulTamxu-
Tavi TviTmpyrobelobiTi wyobileba daamxo da axali Tavisu-
fali cxovrebis Senebas Seudga~ (184).
revoluciis procesSi warmoiSva, erTis mxriv, droebiTi
mTavroba. gaCnda ori centri, ori Zala, ori darazmuloba.
male maT Soris Tavi iCina winaaRmdegobam, rasac gazeTi Sem-
degnairad xsnis: `mTavroba warmoadgens liberaluri da de-
mokratiuli burJuaziis interesebs. revolucionuri demok-
ratia sabWos saxiT mas mxars uWers, ramdenadac is aRTqmuli
gziT ivlis da revolucias ar uRalatebs... yvela mcire da-
Cagruli eri energiulad da SekavSirebulad unda gamoeqo-
magos maT taqtikas, maT gamosvlebs, rom mere gaxdes SesaZ-
lebeli erovnuli Tavisuflebis sayovelTao aRiareba. qar-
Tveli eri, darwmunebuli varT, am gzas ar gadascdeba da ro-
desac uzrunvelyofili revolucia damfuZnebel krebaze
sxvadasxva erTa bedis gadawyvetas Seudgeba, igi ver daiviwy-
ebs qarTveli eris sakiTxsac da mas erovnul-teritoria-
lur TviTmmarTvelobas mianiWebs~ (184).
erovnul-teritoriuli TviTmmarTveloba — ai, gazeT
`alionis~ mTavari Tema da samuSao programa. aqve davsZenT,
rom `alionelebi~ vladimer (lado) darCiaSvilis mimdevrebad
Tvlian Tavs. lado darCiaSvili pirveli social-demokrati
iyo, romelmac jer kidev XX saukunis damdegs xmamaRla ganacx-
ada saqarTvelos farTo avtonomiis saWiroebis Sesaxeb.
lado darCiaSvilis mimdevarTa, anu `alionistTa~ pub-
licistika erovnul-teritoriuli avtonomiis irgvliv
trialebda.
gazeTis pirvel nomerSi sainteresoa kal. qavTaraZis
statia `ruseTis revolucia da Cveni taqtika~. avtori aR-
niSnavs, rom brZola romanovebis reJimis winaaRmdeg jer ki-
dev dekabristebidan modis, xolo mas Semdeg xdeba sistemu-
ri da Seupovari, rac CvenSi kapitalisturi meurneoba Semo-
106
iWra. statiis avtors burJuaziis moqmedeba ar akmayofi-
lebs: `burJuaziis politikuri programa radikaluria su-
liT, magram moqmedebiT es klasi susti da mSiSara gamodga.
safrangeTSi burJuaziam warmoSva mirabo, robespieri, dal-
toni, CvenSi ki saqmianoben miliukov-maklakovebi, raSia saqme,
ram gardaqmna ase Cveni burJuazia, Sescvala misi psixika~ (185).
`alionis~ pirvel nomerSi iwyeba statiebis seria — `ru-
seTi da mcire erebi~, romelic daibeWda fsevdonomiT `p.q~.
statiis SesavalSi saubaria, Tu rogor aamoZrava da CaiTria
yvela klasi, yvela wodeba, yvela sazogadoebrivi jgufi re-
voluciam. Zvelis nangrevebze unda aSendes Tavisuflebis
taZari, iSvas axali ruseTi. am movlenam, avtoris azriT, sxva
mraval sakiTxTan erTad warmoSva erovnuli sakiTxi. marTa-
lia, yvela erma unda Seitanos Tavisi wvlili im diad saqmeSi,
`xalxis Tavisufleba rom hqvia~, magram amave dros `ers ar
SeuZlia daiviwyos sakuTari erovnuli tkivilebi, ugule-
belhyos sakuTari Wir-varami da ar ecados TviTve moawyos
Tvisi gansakuTrebuli saqme erovnuli aRorZinebisa~(186).
am statiebis seriali exeba poloneTis, fineTis, ukrai-
nis, aseve litvelebis, latvielebis, estonelebis, beloru-
sebis, somxebis erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobas.
`alionis~ pirvel nomerSi iwyeba gazeTis redaqtoris
pavle sayvareliZis werilebis seria rubrikiT `revolucia
da erovnuli sakiTxi CvenSi~. avtoris Sexeduleba Tamamad
SeiZleba CaiTvalos gazeTisa da qarTuli social-demokra-
tiis `alionistTa~ jgufis koncefciad, moRvaweobis mTavar
mimarTulebad.
pavle sayvareliZis pirvel statiaSi vkiTxulobT: `ru-
seTis mravali damorCilebuli eris mdgomareobis Secvla,
maTi kulturul-politikuri ganTavisufleba, saerTod na-
cionaluri sakiTxis farTeT da radikalurad gadaWra, ru-
seTis didi revoluciis morig mTavar sakiTxTagania. demok-
107
ratiuli respublika, glexTa sakiTxis gadaWra, rva saaTiani
samuSao dRe, erovnuli sakiTxis mowesrigeba. ai, ra unda
mogvitanos revoluciam... Tavisufal ruseTSi Tavisufali
erebi — am pasuxs ar acdeba ruseTis gamarjvebuli revolu-
cia... Tu revolucia damarcxda, reaqciam gaimarjva, Tavi-
suflebas sisxlSi CaaRrCoben, maSin erTa ganTavisuflebasa
da avtonomiaze fiqrsac didi xniT unda gamoveTxovoT~(187).
pavle sayvareliZe aRiarebs, rom social-demokratiul
partiaSi erovnul sakiTxs almacerad uyurebdnen, an aCqare-
bulad da orazrovnad wyvetdnen. erovnuli sakiTxis garkve-
vis saWiroeba arasodes yofila iseTi aucilebeli, rogorc
dRes. pavle sayvareliZe miiCnevs, rom lado darCiaSvili
sword amas Tvlida partiis defeqtad da yvelas afrTxileb-
da nacionaluri programis mowesrigebis aucileblobis Se-
saxeb: `erovnuli sakiTxi mTeli Tavisi savsebiT ar gadag-
vqonda partiis gulSi mzgavsaT sxva didi sakiTxebisa, is
TiTqos gamocxadebuli iyo ramodenime piris Tavsatexad da
sadavidarabod; ama Tu im viwro dawesebulebis kuTvnilebad
da `sarezoluciod~, raRaca erTob aferxebda kiTxvis ga-
farToeba-gansazogadebas da uwyobda xels erTxelve gaba-
tonebul Semcdars da primitiul azrovnebas~ (iqve).
amasobaSi revoluciamac ifeTqa, qveynis winaSe gadasaW-
relad daisva politikuri, socialuri da erovnuli sakiTxe-
bi. qarTul social-demokratiaSi erovnuli sakiTxis wamoye-
nebas kvlav udrood Tvlidnen imis SiSiT, rom saerTo revo-
luciuri brZola ar Seferxdeso. gazeTi `alioni~ gabedu-
lad acxadebs: `erovnuli sakiTxi an axla unda gairkves da
gadaiWras an arasodes. amas gvikarnaxebs Cveni social-de-
mokratiuli movaleoba. amas Txoulobs sworad gagebuli
eris interesebi da demokratiis momavali~ (iqve).
pavle sayvareliZis azriT, saerTaSoriso demokratiaSi
erisa da erovnulobis Sesaxeb ori mimarTuleba warmoiSva:
108
erTi, nihilisturi, uarmyofeli da meore, saerTaSoriso, in-
ternacionaluri. isini, vinc uaryofdnen erovnebasa da
erovnul sakiTxs, umTavresad emyarebodnen `komunisturi
manifestis~ cnobil sityvebs: `proletarebs samSoblo ara
aqvT~. avtoris azriT, `manifestSi~ es fraza moyvanilia po-
lemikis mizniT burJuaziuli ideologebis winaaRmdeg, rom-
lebic qadagebdnen, muSebs samSoblos mospoba undaTo, isini
ojaxsac spobeno.
statiaSi avtori erisa da samSoblos damoukideblobisa
da Tavisuflebis ganmartebisTvis ixseniebs cnobili socia-
listebis bebelisa da Joresis politikur werilebs, sapar-
lamento da saagitacio sityvebs. pirveli marTlmorwmune
marqsisti iyo, meore ara. am sakiTxSi ki isini erTmaneTs em-
sgavsebodnen. proletariatis valdebulebaa, daicvas sam-
Soblos damoukidebloba, ambobda bebeli, unda daicvas imi-
tom, rom maT undaT samSoblos — Sromis samSoblod gadaqce-
va. `Cveni samSoblos da Cveni eri unda davicvaT gansacdelis
dros. Cven gvinda Cveni eri da Cveni samSoblo iyos sxvebi-
saTvis mSvenierebis da samarTlianobis magaliTi~ (187).
`ganzogadebuli samSoblo, ganTavisuflebuli eri gan-
Tavisuflebul kacobriobaSi~ — ai bebelis pasuxi. statiis
avtoris azriT, Joress swamda, rom eri da samSoblos damou-
kidebloba da socialuri emansipacia ganuyofelia. muSaTa
klasi yovelTvis daicavs samSoblos, magram is ar gaxdeba
imaTi `mosatyuari~, vinc viwro klasobrivi interesebisaT-
vis samSoblo ideas yvlefs. muSaTa klass swyuria Tavisi eri
Tavisufali, Tavisi samSoblo ganzogadebuli da socialis-
turi iyos. rac unda Zlieri iyos klasobrivi ganxeTqileba,
werda noe Jordania, aris iseTi sazRvari, `sadac mebrZolni
erTaT dgebian, erT kulturul da istoriul uRelSi ebmian.
es qmnis imas, rasac ewodeba eri, erovnuli Zala. aq aris saer-
To fargali, amas gareT sxva eria, amas SigniT klasebia, ir-
109
gvliv ki erovnuli kultura, erovnuli Senobaa~(189).
pavle sayvareliZe qarTul social-demokratiaSi erov-
nuli sakiTxis Sesaxeb sam mTavar mimdinareobas ayalibebs.
pirveli mimdinareoba bunebiT nihilisturia. misi mimdevre-
bi erovnul sakiTxs burJuaziul azrovnebas da politikas
akuTvnebs, dauJinia erovnuli sakiTxi burJuaziuli sakenkia,
ar gavekaroTo. es mimarTuleba partiul-fraqciuli tradi-
ciebis didi moTayvanea, partiuli disciplinis Rrmad moyva-
ruli (f. maxaraZe da misi Tanamoazreni `kavkaski raboCis~ re-
daqciidan). maTi azriT, Tanamedrove kapitalizmisa da klas-
Ta brZolis gamwvavebis pirobebSi patara erebi kvdebian.
meore mimdinareoba avstriel swavlulTa, bauerisa da
Springeris, Sexedulebas iziarebs eris eqsteritoriulobis
Sesaxeb da erovnuli sakiTxis gadaWris gzad erovnul-kul-
turuli avtonomias miiCnevs (n. Jordania). erovnul-kultu-
ruli avtonomia programad gaixada amierkavkasiis social-
demokratiuli organizaciebis konferenciam. es iyo mimdina-
reoba daselTa Soris. isini aviTarebdnen gansxvavebul Sexe-
dulebas: erebi ki ar qrebian, ki ar kvdebian, aramed ifante-
bian. gazeTi `alioni~ ar iziarebs Springeris Sexedulebas,
romlis mixedviT, eri wminda kulturuli movlenaa da teri-
toriasTan ar aris dakavSirebuli. eri sulieri kavSiria da
ara teritoriuli. nariZis azriT (n. Jordanias fsevdonimi),
adre qarTveloba, rogorc eri, ganuyreli iyo saqarTvelo-
sagan. magram saqarTveloSi kapitalizmis Semosvlam mdgoma-
reoba Secvala: `qarTveloba gavida saqarTvelos gareT, mo-
edva kavkasias, Savi zRvis piras, TviT Soreul aRmosavleT-
sac. meore mxriT, saqarTveloSi Semovida mravali ucxo ere-
bi. gaaCaRes didi aReb-micemoba da muSaoba, xolo Zveli Se-
moxiznulni gamoeyvnen nacionaluraT qarTvelT da Tavisi
sakuTari kultura SeimuSaves... qarTvelebi aiTqvifnen sxva
erebSi da sxva erebi qarTvelebSi. saqarTvelo aRar faravs
110
qarTvelobas, qarTveloba aRar faravs saqarTvelos~(189).
es mimdinareoba pirvelisagan gansxvavdeba imiT, rom eri
ar kvdeba. ekonomikurad erebi `iTqvifebian~, xolo kultu-
rulad erTdebian da viTardebian. nariZe daaskvnis: `nacio-
naluri interesebis gamoyofa saxelmwifo interesebisagan
erTaderTi saSualebaa nacionaluri brZolis Sesasusteb-
lad da nacionaluri kulturis TavisuflaT gasaviTareblad~
(189). aq Tavisuflad SegviZlia miviCnioT, rom qarTveli mo-
azrovne momavali globalizaciis sawyisebze winaswarmety-
velebs.
erma saxelmwifosgan gamoyofil erovnul-kulturul
saqmeebs TviTve unda upatronos da gauZRves avtonomiurad.
es aris erovnul-kulturuli avtonomia. `alionis~ Sexedu-
lebiT, aseTi avtonomia erTob sust garantias iZleva eris
uflebis dasacavad da misi kulturul-sazogadoebrivi gan-
viTarebis uzrunvelsayofad. nariZe Semdgom Tmobs Tavis
Zvel pozicias da aRiarebs teritoriul-erovnuli mmarTve-
lobis aucileblobas.
mesame mimdinareobas, romlis saTaveSic vladimer (la-
do) darCiaSvili dgas, safuZvlad udevs teritoriuli prin-
cipis aucilebloba erovnuli sakiTxis gadasaWrelad. amasve
icavdnen ruseTis social-demokratiul partiaSi yofnis
dros da merec ivane gomarTeli da akaki Cxenkeli. anCini (aka-
ki Cxenkeli) wignSi `eri da Cven~ aRiarebs meoTxe mimdinareo-
bis arsebobasac. es mimdinareoba farTo TviTmmarTvelobas
icavs, xolo kulturul-erovnuli anu personaluri principi
mas Seaqvs Tavis gegmaSi, rogorc koreqtivi erovnul umcire-
sobaTa uflebebis uzrunvelsayofad. anCinis erovnul prog-
ramaSi eris teritorializmi da eris Sinauri saqmeebis TviT-
gamgeblobis principi mTavar da gadamwyvet rols asrulebs.
teritoriuli mowyobis sakiTxi aerTebs lado darCiaS-
vils, akaki Cxenkels (anCins) da `alionis~ jgufs. bolos maT-
111
Tan dadga noe Jordaniac (15). am mimdinareobis mixedviT, ka-
pitalisturi urTierTobis ganviTarebasTan erTad, patara
erebi viTardebian, iRviZeben, erovnul-kulturulad Zli-
erdebian da cdiloben TviTon moawyon, moawesrigon Tavisi
erovnuli cxovreba, gauZRvnen sakuTar erovnul saqmeebs.
lado darCiaSvili srul politikur avtonomias iTxovs.
akaki Cxenkeli ar eTanxmeba lado darCiaSvils am sakiTxSi.
igi `bundovans~ uwodebs lado darCiaSvilis Sexedulebas da
anaTesavebs mas social-federalistebis mimarTulebasTan.
pavle sayvareliZe ar eTanxmeba akaki Cxenkels, radgan
erovnuli TviTmmarTveloba gulisxmobs kulturuli sa-
kiTxebisadmi saxelmwifoebriv princips.
amierkavkasiis muSaTa da glexTa warmomadgenlebis yri-
lobaze (1917 wlis ivnisi) erovnuli sakiTxis Taobaze moxse-
nebiT gamovida noe Jordania (14). yrilobam miiRo rezolu-
cia, romelic aRiarebda amierkavkasiaSi erebis teritoriul
TviTmmarTvelobas. am movlenis gamo `alioni~ ukmayofile-
bas gamoTqvamda da rezoluciiT gansazRvrul avtonomias
`morcxvs~ da `Sekvecils~ uwodebda. gazeTi acxadebda: `Cven
ki vicavT da davicavT demokratiul avtonomias ufro far-
Tos da sruls~. miuxedavad amisa, social-demokratiis pir-
vel nabijs gazeTi miesalma meore, ufro samarTliani da de-
mokratiuli nabijis molodinSi.
pavle sayvareliZe Tavis statiaSi uryevad icavs gazeTis
mier arCeul gzas da ambobs: `Cven raRa Tqma unda, uarvyofT
gamoyofas da vaRiarebT saqarTvelos erovnul-teritoria-
lur TviTmmarTvelobas anu avtonomias demokratiul res-
publikanur ruseTSi~ (iqve).
pavle sayvareliZem Tavis statiaSi `revolucia da erov-
nuli sakiTxi CvenSi~ naTlad Camoayaliba, Tu ras uwevda ga-
zeTi propagandas, ras iTxovda da risTvis ibrZoda `alio-
nis~ social-demokratiuli jgufi. `alioni~ SiSobda da mo-
112
iTxovda revoluciis moRvaweTagan ufro efeqtur moqmede-
bas. grZnobda, rom leninizmis gabatonebis safrTxe realuri
xdeboda. amdenad, gazeTi partiaTa Soris erovnul sakiTxze
atexil polemikas demokratiuli wyobilebis damkvidrebis
Semaferxebel faqtorad miiCnevda. `partiebi valdebulni
arian, rac SeiZleba male SeTanxmdnen am sakiTxSi da raime sa-
zogado, arsebiTad yvelasaTvis misaRebi da damakmayofile-
beli gadawvetilebiT warsdgnen qarTveli eris winaSe. xalxi
swored maSin amoisunTqebs normalurad da mTel Tavis yu-
radRebas demokratiul aRorZinebas miaqcevs~(189).
1917 wlis 25 oqtombers ruseTSi bolSevikebis mier gan-
xorcielebulma kontrrevoluciurma saxelmwifo gadatri-
alebam imedi gaucrua `alions~. erTaderT imedad ki darCa
ruseTis damfuZnebeli kreba. `alions~ kargad esmoda, rom
erovnuli sakiTxis gadawyveta jer social-demokratTagan
unda momxdariyo, rac gaaadvilebda partiaTa Soris SeTan-
xmebas. amis gamo bevri winaaRmdegoba hqonda gazeTs rogorc
Tanapartielebis, ise mkiTxvelebisagan. vinme meTunuqe vano
werda: `avtonomist social-demokratebo, gazeTis Tavze weria
`proletarebo, yvela qveynisa, SeerTdiT!~ werilebi ki marto
saqarTvelos yivis~. arc `alionis~ pasuxi iyo urigo: `Seer-
Tdnen yvela TavianT qveyanaSi, amas gulisxmobs lozungi!~(193).
social-demokratebi nel-nela Tavisufldebodnen dog-
maturi azrebisagan. saqarTvelos erovnul-teritoriuli
TviTgamorkveva aerTianebda qarTuli sazogadoebis yvela
wres — social-federalistebs da erovnul-demokratebs,
aseve social-demokratiis warmomadgenlebs. uTanxmoeba av-
tonomiis sakanonmdeblo organos kompetenciis Sesaxeb ro-
di arRvevda qarTuli politikuri speqtris principul er-
Tobas (bolSevikebis garda) erovnul-teritoriuli TviT-
mmarTvelobis sakiTxSi. gazeTi qarTuli erovnuli azris
udides gamarjvebad Tvlida am faqts. `alioni~ presas, gansa-
113
kuTrebiT ki gazeT `erTobas~ mouwodebda, ufro efeqturad
gaewia erovnuli sakiTxis propaganda.
bolSevikebis Sesaxeb saubari ar surda `alions~, radgan
maT TavianTi programac ki aviwydebodaT, roca saqarTvelo-
ze iyo laparaki.
gazeTis furclebze saintereso da mniSvnelovania ivane
gomarTelis statiebi: `erovnuli da saerTaSoriso politi-
ka~; `eris ufleba da Tavisufleba~; `erovnuli sakiTxi da
revolucia~; `amierkavkasiis erebi da seimi~; `qarTvel ers!~
`gareuli da Sinauri mteri~, `mware sinamdvile~, `Cveni mdgo-
mareoba~, `lenini~, `mTavarsardali krilenko,~ `afxazebi da
Cven~, `aWara~. ivane gomarTelis publicistika calke gamok-
vlevis sagania. ivane gomarTeli werda gasagebi eniT, lama-
zad, ubralod da Rrmad. sakuTar azrs icavda Tavisuflad
da profesionalurad. SeuZlebelia, ar SevexoT mis weri-
lebs, radgan gazeTma pavle sayvareliZis saintereso inter-
pretaciebiT daiwyo gamosvla da ivane gomarTelis aranak-
leb saintereso publikaciebiT daasrula.
ivane gomarTelma erT-erTma pirvelma `alionis~ fur-
clebze kerenskis mTavrobis uniadagoba daasabuTa, erT-er-
Tma pirvelma iwinaswarmetyvela ruseTSi momavali samoqa-
laqo omi: `vinc WeSmariti demokratia da social-demokra-
ti, misTvis cxadia da eWvs gareSea Semdegi ram: dRevandels
garemoebaSi aris iseTi kiTxvebi, romelTa gadawyvetaSi uka-
naskneli sityva ekuTvnis mTel ers da ara romelime partias,
rac unda Zlieri iyos es partia. partia aris partia da ara
mTeli eri...~ (202).
ivane gomarTeli momxre iyo saqarTvelos erovnuli yri-
lobis mowvevisa, raTa qarTvel xalxs miscemoda saSualeba,
gamoeTqva Tavisi azri. ivane gomarTels miaCnda, rom `SesaZ-
lebelia romelime partia avtonomiis winaaRmdegi iyos, mag-
ram mainc erovnul politikas awarmoebdes, SesaZlebelia
114
romelime partia avtonomiis momxre iyos, magram is araviTar
erovnul politikas ar awarmoebdes~(38). ivane gomarTelis
azriT, amis magaliTi iyo menSevikuri partia, romelmac mii-
Ro erovnul-teritoriuli TviTmmarTveloba, magram aravi-
Tar erovnul politikas ar awarmoebda. arada es didi par-
tia ndobiT iyo aRWurvili.
`rogor unda gvesmodes dRes erovnuli politika?~ —
kiTxulobs iv. gomarTeli da dasZens: `dRevandel pirobebSi
erovnuli politika warmoadgens yvela im saSualebasa da
Tan gzas, romelTa SemweobiTac SeiZleba qarTveli eris ga-
darCena da gamarjveba; yvela im moTxovnas, romelTa dakma-
yofileba qarTveli eris keTildReobisaTvis aucilebelia.
SesaZlebelia revoluciam gaimarjvos, magram qarTveli eri
damarcxdes. rogor? erovnul urTierTobaTa uflebaTa
uaryofiTa da anarqiis SemweobiT~ (97).
statiis avtori bolSevikebs ganumartavs: `erTa Tanas-
woroba aris moqalaqeobrivi ufleba, erTa erovnuli Tavi-
sufleba aris saxelmwifoebrivi ufleba... me imis Tqma ki ar
minda, rom qarTvelma erma revoluciis bed-iRbali erovnul
uflebebs anacvalos, ara, qarTveli eri unda erTgulad em-
saxuros revolucias, radgan revoluciis gareSe misi xsna da
saSveli ar aris. magram amave dros Tavisi Tavic unda kargaT
axsovdes, Torem SesaZlebelia, is aRar gaaxsendeT...~ (202).
rogor unda esmodeT qarTvelebs erovnuli Tavisufle-
ba? kiTxulobs iv. gomarTeli da xatovnad pasuxobs: `moga-
gonebT fridonis sityvebs: Zali Semwevdes qadilisao. sru-
li damoukidebloba erTgvari qadilia yoveli damokidebu-
li erisaTvis. qadilis sisruleSi mosayvanad ki Zalaa saWi-
ro: ers unda Seswevdes Zala, moipovos sruli damoukideb-
loba. marto esec ar kmara. ers unda Seswavdes Zala icxov-
ros damoukideblad~ (202).
statiis avtori saqarTvelos srul gamoyofas sasurve-
115
lad ar miiCnevs, rasac qarTvelebis mcirericxovnebiT xsnis.
ivane gomarTeli arc damoukidebeli kavkasiis respublikas
emxroba, radgan kavkasielebi erTmaneTisagan kulturiT,
zne-CveulebiT, sarwmunoebiT gansxvavdebian. ivane gomarTe-
li askvnis: `qarTvelma xalxma unda miiRos sruli politiku-
ri avtonomia da amave dros unda darCes ruseTis mfarvelo-
bis qveS... qarTvel ers aqvs erTi udidesi da upirvelesi mo-
valeoba: brZola erovnuli TavisuflebisaTvis da am Tavi-
suflebis mopoveba~ (98).
ivane gomarTeli 1917 wels miiCnevs erovnuli gaTviT-
cnobierebis, erovnuli aRdgenis periodad. muSa xalxi, misi
azriT, yvelaze erovnuli klasia, xolo `lenin-trockis
mTavroba Tavisi moqmedebiT sruli uaryofaa demokratiuli
mimarTulebisa. ruseTs nikolozi eyoleba TviTmpyrobelad
Tu lenin-trocki erTi da igivea. marTalia, lenin-trockis
TviTmpyrobelobas `socializmis~ qurqi asxia, magram am
qurqis qveS iseTive Zalmomreoba da xalxis nebis Cawixvla
swarmoebs, rogorc es nikolozis dros iyo~(202).
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis sa-
kiTxi 1918 wlidan nel-nela Semodioda `alionis~ furcleb-
ze, Semodioda Seqmnili viTarebis kvaldakval. ruseTi dai-
Sala, bolSevikebma damfuZnebeli kreba garekes, daxvrites
manifestaciebi, bolSevizmi ZaladobiT imagrebda pozici-
ebs. `ruseTi daiSala da saerTo centri aRar aris, SeiZleba
iZulebuli gavxdeT saqarTvelos damoukidebloba gamo-
vacxadoT. es Cveni survili araa, radgan saqarTvelos damo-
ukideblad cxovreba exla ar SeuZlia. magram cxovreba xSi-
rad mogaxvevs Tavs imas, rac Sen ar gsurs~(205).
`alioni~ aucilebel pirobad Tvlida moewviaT saqar-
Tvelos damfuZnebeli kreba, romelic Caibarebda qveynis
beds: `Cveni qveynis, Cveni eris interesi gvikarnaxebs, rom
Cven TviT vixsnaT Cveni Tavi gansacdelisagan, TviT davic-
116
vaT Cveni Tavisufleba, wesiereba, Cveni miwa-wyali, dadga Ja-
mi, rodesac erma TviT unda upatronos Tvis Tavs, Tvis sur-
vilisamebr moawyos Tavisi Sinauri cxovreba, warmomadgen-
lebis saxiT TviT Caudges saTaveSi erovnul cxovrebas~(206).
gazeTi gvian, magram mainc mivida im daskvnamde, rom sa-
qarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis sakiTxi
qarTvelma erma unda gadawyvitos.
ivane gomarTeli saWirod miiCnevda amierkavkasiis seimis
mowvevas, xolo erovnuli cxovrebis mowesrigebas yoveli
eris erovnuli damfuZnebeli krebis kompetenciad Tvlida.
1918 wels `alionis~ furclebze axali lozungi gaCnda:
`Tavisufal amierkavkasiaSi Tavisufali saqarTvelo~. ivane
gomarTeli SesaniSnavad asabuTebda Tavisuflebis arss, mis
aucileblobas: `...rodesac Tavisufleba ar aris, erovnuli
cxovreba dundeba, Clungdeba, eris suli sneuldeba, eri
nel-nela ispoba da bolos kvdeba... mTeli Cveni istoria
brZolaa TavisuflebisaTvis da qarTvel xalxs araviTari
RmerTisaTvis ar Seuwiravs amdeni msxverpli, ramdenic man
Tavisuflebas Seswira. qarTvel xalxs aravisaTvis ar uZR-
vnia amdenaT Zlieri siyvaruli, rogorc man Tavisuflebas
uZRvna... dadga udidesi Jami Cveni istoriisa, udidesi wami
Cveni arsebobisa, Cveni yofna-aryofnisa, an unda davrCeT
isev monebad da movispoT, movkvdeT, an ar gavuSvaT xelidan,
aravis davaneboT is Tavisufleba, romelsac bedi da isto-
ria gvaZlevs... Cven unda SevqmnaT, movipovoT erovnuli Ta-
visufleba, qarTveli eri Tavis sakuTar miwa-wyalze srule-
biT Tavisufali da damoukidebeli unda iyos. Cven unda
avafrialoT droSa, SemovkrbeT yvela am droSis qveS da gan-
vucxadoT mosuls, rom Cven movipoveT Tavisufleba da dRes
ukve Tavisufali damoukidebeli eri varT~ (211).
ivane gomarTelis statiam gardatexa moaxdina gazeTis
mimarTulebaSi. `alionma~ ufro medgrad daiwyo brZola
117
qveynis damoukideblobisaTvis. ivane gomarTelma Tavisi
sityvebiT TiTqos gaarRvia wlebis manZilze aRmarTuli je-
birebi, erTbaSad ifeTqa Tavisuflebis wyurvilma. qarTul-
ma social-demokratiam sabolood daiwyo `feriscvaleba~
da es, upirveles yovlisa, `alionis~ jgufis damsaxurebad
unda CaiTvalos.
amierkavkasiis seimma ver gaumarTla imedebi `alions~. mov-
lenaTa SefasebebSi gazeTi `saqarTvelos~ daemsgavsa. `alioni~
ufro momTxovni da kategoriulic gaxda, moiTxovda amier-
kavkasiis politikuri damoukideblobis dauyovnebliv ga-
mocxadebas~ (215).
`alions~ qveynis gadarCenis mTavar sakiTxad politiku-
ri orientacia miaCnda. gazeTi miiCnevda, rom ruseTis saxel-
mwifos daSlis Semdeg mas „niadagi gamoecala~. `alions~ sa-
qarTvelos damcvelad germania warmoedgina, radgan msof-
lio omma gazarda germaniisa da misi mokavSireebis Zlevamo-
sileba, rac aixsneba germaneli eris erovnuli xasiaTiT, am
xalxis araCveulebrivi nebis simtkiciTa da discipliniT. `ali-
onis~ azriT, germaniam unda itvirTos saqarTvelos fiziku-
ri da politikuri arsebobis uzrunvelyofa.
osmaleTTan molaparakebis gaWianurebam (1918 wlis mai-
si) bevr politikoss auxila Tvali. saqarTvelos xelisuf-
leba da amierkavkasiis respublika uxerxemlo politikas
awarmoebda. ivane gomarTeli werda: `SeiZleba eri damar-
cxdes TavisuflebisaTvis brZolaSi, magram Tu ers ver Seug-
nia, rom is valdebulia TavisuflebisaTvis ibrZolos, Tu
eri ar ibrZvis TavisuflebisaTvis, aseTi eri ar aris Rirsi
Tavisuflebisa, SeiZleba eri damarcxdes damoukidebeli ar-
sebobisaTvis brZolaSi, magram Tu mas ver Seugnia, ra mniS-
vneloba aqvs misTvis erovnul damoukideblobas, Tu is ar
ibrZvis am damoukideblobisaTvis, aseTi eri ar aris Rirsi
arsebobisa; is unda moispos, aRigavos dedamiwis zurgidan,
118
rom uRirsma Rirseuls dauTmos adgili~(214).
rogorc vxedavT, friad mZime sasjeli gamoitana `alion-
ma~. Cans, rom `alioni~ eris arsebobis mizans mxolod Tavi-
suflebisTvis brZolaSi xedavs. gazeTma sakmaod saintere-
sod Camoayaliba Tavisi politikuri Sexedulebebi da moqni-
li poziciac aCvena, roca amis saWiroeba dainaxa.
26 maisi da `alioni~
1918 wlis 26 maiss saqarTvelos damoukidebloba gamo-
cxadda.
1918 wlis maisis TveSi `alioni~ ar gamosula. mizezi aux-
snelia.
8 ivlisis nomerSi gazeTi aRfrTovanebiT esalmeba am
faqts. n. eliani Tavis statiaSi `Cveni mdgomareoba~ ambobs:
`Cveni droebiT iZulebiTi literaturuli siCumis dros
moxda qarTveli xalxis istoriul cxovrebaSi udidesi amba-
vi. gamocxadda damoukidebloba... roca imeoreben saqarTve-
los Tavisufleba da damoukidebloba ar gvindoda, igi mxo-
lod damarcxebam mogvaxvia Tavzeo, amiT nebsiT Tu uneblieT
amcireben damoukideblobis aqtis mniSvnelobas, asusteben
axali saxelmwifoebrivi sxeulis Zalasa da gavlenas, abaTile-
ben TviTgamorkvevis xelSeuxebel uflebas. saqarTvelos da-
moukideblobis gamocxadeba istoriuli aucileblobaa~ (216).
Semdeg avtori mTavar sazrunavze saubrobs — ra gziT da
ra saSualebiT unda SenarCundes Cveni damoukidebeli arse-
boba. igi miuTiTebs im anarqiaze, romelic saqarTvelos
sxvadasxva kuTxeebSi mZvinvarebs, rac safrTxes uqmnis damo-
ukideblobas. n. elians miaCnia, rom bolSevikur-Savrazmuli
moZraoba da Savi janyi mimarTulia saqarTvelos damouki-
deblobis da Tavisuflebis winaaRmdeg. igi uaryofs repre-
siebs da xelisuflebas dadebiT da gonier saxelmwifoebriv
119
Semoqmedebas urCevs.
gazeTs etyoba 26 maisiT gamowveuli sixaruli. giorgi
quCiSvili leqsiT esalmeba wiTel gvardias, romelmac, misi
azriT, saqarTvelos damoukidebloba unda ganamtkicos:
dideba da qebaT-qeba
droSa dauxrelebs,
Tavisuflebis darajebs
mterTa SiSis mgvrelebs!
sikvdili da damarcxeba
yvela Sav-razmelebs;
sicocxle da gamarjveba
wiTel gvardielebs! (217)
s. parTenaSvili am dRes uZRvnis literaturul Canaxats
`gacocxlebuli taZari~. eris Tavisufleba saukuneebgamov-
lilma taZrebmac igrZnes, xavsmokidebulni ufro gacocx-
ldnen da bunebis trfials daewafnen: `deda bunebis da kac-
Ta cxovrebis yru udabnoSi, sadac adamiani monobis da jo-
joxeTis ufskrulSi umweoT farTxalebda, sadac cxovrebis
WaobSi adamianobis damamSvidebeli da amayvavebeli sulieri
samkaulebi ixrwneboda, sadac cxovrebis simaxinjes adamia-
nis saRi da maRali bunebac daemaxinjebina da borotebasac
RrmaT gaedga Tavisi Sxamiani fesvebi, netareba — bunebis am
xelTuqmnel taZris wiaRSi idga saukuniT dauqmebuli, Zvel-
Ta-Zveli taZari~ (218).
es taZari avtoris alegoriiT `saqarTveloa~, romelsac
droTa srbolam waarTva Rirseba da Camoangria misi kedlebi;
CrdiloeTis civ qars daengria misi sarkmeli, Zirs Camoegdo
misi wkriala zari da ena moetexa. taZridan devnilni eris qu-
rumni asketurad cxovrobdnen da gulSi iklavdnen Tavis
grZnobebs da ocnebebs. ase eloda tanjul-wamebuli qveyana
ganTiads. didma grigalma qveyana Searyia da Tavzari dasca
kacobriobas. buneba isev aforiaqda. sabediswero grigalma
120
gauqmebul taZarsac gadauqrola da Zir-fesvianad Searyia.
am saerTaSoriso Weqa-grgvinvaSi saswaulebriv aRsdga eri.
`da aRmdgari eris xeliT taZris ganaxlebuli samrek-
vlodan kvlav gaisma zaris xma, romlis natvraSic ramodeni-
me Taobas amoxda tanjuli suli. da erma kvlav iwyo Tavisu-
fali RaRadisi... eris erTgulni qurumni, misi sve-bedis mWe-
delni mis cxovrebas aSeneben, kalatozoben, eris cocxal
sxeuls Tavisuflebis farglebSi aqceven da ayalibeben...
aRorZinebul taZarSi misi erTgulni qurumni kvlav RaRade-
ben, rom Zmoba-erTobas siyvarulis taxti daudgan~ (iqve).
aseTia `alionis~ ganwyoba da is sixaruli, romelic 26
maisma daagvirgvina. amgvarad mivida gazeTi `alioni~ saqar-
Tvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenamde
brZoliT, moqnili, sakmaod lavirebuli politikuri mosaz-
rebebiT. gazeTma diskusiis, debatebisa da profesiuli stan-
dartebis sakmaod maRali done aCvena. demokratiisTvis brZo-
la da saxelmwifoebrivi damoukidebloba misTvis paralelu-
ri procesi iyo. amitom `alionelTa~ politikuri analizi uf-
ro argumentirebulad SeiZleba CavTvaloT, sadac naklebia
deklarirebis tonaloba da metia Tavisufali gansja.
ivane gomarTeli
eqimi, swavluli, literatori, sazogado moRvawe da di-
di partioti, ivane gomarTeli 1918 wlis 26 maisis saqarTve-
los damoukideblobis aqts xels awers rogorc damfuZnebe-
li krebis wevri (3). igi social-demokratTa `alionis~ jgu-
fis erT-erTi sulis Camdgmeli da aqtivisti iyo. politiku-
ri statiebis garda, ivane gomarTeli gazeT `alionis~ fur-
clebze literaturul narkvevebsa da samecniero xasiaTis
werilebs aqveynebs. TanaugrZnobs `Sromis Svilebs~ da poli-
tikur angariSs usworebs yvelas, vinc saqarTvelos Tavi-
121
suflebas ewinaaRmdegeba. mas ar surs ixilos damoukidebe-
li qveyana iseTi, sadac adamians dafaseba ar eqneba, sadac mi-
si Sromis nayofi ukvalod Caivlis. werilSi `Sromis Svils~
avtoris TiToeuli sityva gaJRenTilia sevdiT, TanagrZno-
biT. pirvel etapze ivane gomarTelisTvis politikuri avto-
nomia ocneba iyo, radgan verc warmoidgenda misi qveynis
srul damoukideblobamde raRac erTi weli aSorebda. dar-
wmunebuli iyo, rom politikuri avtonomiis pirobebSi ada-
mians ufro meti saSualeba miecemoda da amoisunTqavda:
`rodesac pirvelad gaCnda mona, is Sen iyavi, Sen, sabra-
lo mona, ubeduri mona, romlisTvisac adamianis saxels ara-
vin imetebda qveyanaze.
pirvelad rom gaCnda uReli, is SenTvis gaCnda. Sen da-
gadges kiserze am qveynis batonebma, rom Senis SromiT maTi
Zliereba gagemtkicebina.
rodesac pirvelad gaCnda ofli, is Sens Sublsa da gul-
mkerds daasxa autanelma bedma.
rodesac pirvelad gaCnda cremlebi, is Seni Tvalebidan
gadmoyara sevdam... pirvelad rom saxrCobela amarTes, is
SenTvis amarTes, radganac Sen aujanydi, Sen aumxedrdi, Sen
SeebrZole usamarTlobas, Zalmomreobas~(195).
iv. gomarTelis fiqri swvdeba yvela im adamians, romel-
mac aqamde samarTali ver ipova, romelmac daRvara umanko
sisxli.
`uricxvma saukuneebma ganvles, — Sen ar iyavi; uricxvi
saukuneebi gavlen da Caivlian, — Sen aRar iqnebi.
maS ra aris sicocxle?
dRis sizmari.
Ramis sizmariviT male hqreba is.
aqamdin es dRis sizmari maxinji, mware, bneli iyo Sen-
Tvis. dReis Semdeg is unda gaxdes lamazi, momxibvleli,
tkbili.
122
Sen SegiZlia, es sizmari spetakis sxivebiT — bednieri qar-
Tveli eris simReriT Semosil CarCoSi Casva da unda Casva!
es CarCoa qarTveli eris politikuri avtonomia~ (iqve).
ivane gomarTelis TiToeuli winadadeba transparantis
funqcias iZens da qarTvel kacs valdebulebas axsenebs. arc
erTi xelisufleba xalxze zrunviT Tavs ar iklavs, Tu Tavad
sazogadoebam ar mosTxova pasuxi da ar moiTxova sakuTari
uflebebis dacva. uflebaayril saqarTveloSi ki nebismier
mis moqalaqes uuflebobis gancda hqonda. ivane gomarTeli
ar indobs aravis, vinc saubrobs, TiTqos mas sakuTari sam-
Soblo ar swams da internacionalistad moaqvs Tavi. Tu ru-
seTis mSromel xalxs da germaniis muSebs TavianTi samSoblo
gaaCniaT, qarTvelebs ratom ar gaaCniaT? — kiTxulobs avto-
ri. `gaaCniaT, gaaCniaT da metsac getyviT. rodesac arc ru-
seTis, arc germaniis eri ar arsebobden, rogorc eri, qar-
Tveli eri arsebobda Tavisi kulturiT, Tavisi istoriiT!..
bednieri eri mxolod Tavisufali eria.
Cveni Tavisufleba — Cveni avtonomiaa~(196).
ivane gomarTeli Tvlis, rom xalxs mudmivi Sexseneba
sWirdeba imisa, Tu ra gamoiara da ra SeemTxva istoriis man-
Zilze, ra magaliTebi dagvitova warsulma. misTvis ar aris
damakmayofilebeli qarTveli sazogadoebis mzaoba Tavi-
suflebisTvis. maSin, roca evropa udidesi gansacdelis wi-
naSe idga da omis alSi iyo gaxveuli, bevri ram saqarTveloSi
Tavad qarTvelebze iyo damokidebuli. mravalsaukunovani
istoria ki uflebas gvaZlevs Rirseuli pasuxi gavceT yve-
las. 1917-1918 wlebSi is saxifaTo, is gadamwyveti Jami idga,
roca mTeli SegnebiT da Zal-RoniT unda moetrialebinaT
istoriis Carxi. qarTvel moRvaweebs ki sityvisa da kalmis
garda sxva berketi ar hqondaT xalxSi samSoblosa siyvaru-
lis gasaRviZeblad. ivane gomarTelis literaturuli Cana-
xati `deda samSoblo~ sxva araferia, Tu ara siyvarulis, Tav-
123
dadebisa da Tavisuflebis qadageba. `balRi viyavi, umweo,
ususuri da rodesac gonebis kari pirvelad gameRo, rode-
sac vixile mSveneba mzisa, uzomo, uZlieresi siyvaruli vig-
rZen Sendami. mwyuroda damenaxe, mwyuroda Seni saxe mexila.
mwyuroda, gulSi Cagkvrodi, dameZaxa, dameyvira: deda,
deda-meTqi...
Sen arsad iyavi; me vitanjebodi...
me vxatavdi Cems ocnebaSi Sens saxes...
me simRera mwadia, me unda vumRero Tavisufal deda-sam-
Soblos! am furclebzed ukve dawerilia wauSleli asoebiT:
Tavisufali saqarTvelo!
ganTavisuflebuli deda samSoblo mobrZandeba, simRe-
riTa da ferxuliT SevegeboT!~ (204).
metad sagulisxmoa ivane gomarTelis literaturuli
portreti vl. leninze. im periodis politikosebi ver Seafa-
seben lenins ise, rogorc amas gomarTeli axerxebs. igi qar-
Tvel xalxs garkveviT uxsnis, leninis saxiT Tu ra did ube-
durebasTan da rogor liderTan gvqonda saqme.
`vin aris lenini? — misi sityva da saqme, mizani da moqme-
deba ar eTanxmeba erTmaneTs. ebrZoda TviTmpyrobelobas da
imis nangrevebze namdvili TviTmpyrobeloba daamkvidra. mi-
iswrafvoda Tavisuflebisken da Semdeg mospo, gaanadgura,
fexqveS gaTela da gaaniava Tavisufleba. xalxis bednierebi-
sa da keTildReobis nacvlad anarqiis qarcecxli, rbeva-awi-
okeba gaamefa. ocnebobda samarTlianobaze, Tumca saSineli
usamarTloba da Zalmomreoba daatriala.
Tavisi moRvaweoba daiwyo mecnieruli realizmiT da da-
abolova utopiiT. sakuTari mzis amosvlas Sexvda marqsis sa-
xeliT da Casvlas ki blankiT. misi buneba savse iyo winaaR-
mdegobebiT. mis saxels Tavs afarebdnen ukiduresi memar-
cxeneni, ukiduresi memarjveneni, ukiduresi socialisti da
ukiduresi monarqisti. mas ukan mohyvebodnen rogorc uki-
124
duresi idealistebi, ise namdvili xulignebi, Sav-razmelebi.
daCagrulebi ocnebobdnen, lenini ganaxorcielebs saerTo
bednierebebs da gvixsniso, damCagvrelebi erTmaneTs ulo-
cavdnen: leninis wyalobiT isev Cveni dro dadgebao~ (207).
gomarTeli miiCnevs, rom lenins undoda monarqiisa da
burJuaziis ganadgureba da Tavisi moRvaweobiT respublika
gaanadgura. leninis Tvisebebis ganxilvaSi ivane gomarTeli
xazs usvams, Tu ra SeiZleba mohyves axirebuli da uvici ada-
mianebis gadawyvetilebebs. leninis moqmedebam ruseTi saso-
warkveTamde miiyvana, xolo misi socializmi ruseTma mowina-
aRmdegeebis uazro da mxecuri xocviT gaigo. ivane gomar-
Telma erT-erTma pirvelma amoicno leninis fsiqologiuri
saxe da yvelaze saRad Seafasa ruseTis `beladis~ mier Cade-
nili qmedebebi. avtori grZnobs, rom verc saqarTvelo as-
cdeba wiTel terors da afrTxilebs Tavis Tanamoazreebs.
Tumca, leninma mainc ipova dasayrdeni Zala saqarTveloSi.
aseTive xasiaTis literaturuli narkvevia ivane gomar-
Telis `mTavarsardali krilenko~. es werili ufro metad
ironiulia da sarkazmebiT nazavi. avtori saubrobs krilen-
kos rolze ruseTis politikaSi da xazs usvams im uRirss
saqciels, riTac mTavarsardalma daamaxsovra Tavi.
`safrangeTis revoluciam warmoSva mTavarsardali na-
poleoni;
ruseTis revoluciam warmoSva mTavarsardali krilenko.
deda-miwis zurgze ara hyofila jer amis mzgavsi mTavar-
sardali, arc iqneba arasodes, Tu isev rusebma ar gamoigo-
nes. yvela qveyanam da yvela erma rame Seqmna; ruseTma kri-
lenko Seqmna da isaxela Tavi. aseTi gamogonebis Semdeg Rirs
dasveneba! samagierod krilenkomac asaxela ruseTi: daamar-
cxa, miwasTan gaaswora is, ise mZlavraT, ise sastikaT, ise da-
uzogavaT, rogorc arc erT sardals arasodes aravin dau-
marcxebia jer... ubeduri ruseTi! imis istorias erTi kri-
125
lenko aklda da amieridan esec miemata~(212).
saqarTvelos damoukideblobis gamocxadeba sul ufro
aqtualuri xdeboda. ruseTs Tavisi gasaWiri hqonda da jer-
jerobiT ver iclida sxva erebisTvis. `alionis~ jgufi `sa-
qarTvelos~ msgavsad damoukideblobis gamocxadebas aCqa-
rebs xelisuflebas. ivane gomarTelma pirvelma gaaJRera es
sityvebi social-demokratiuli xasiaTis gazeTSi da, amde-
nad, saubari daiwyo partiuli orientaciis cvlilebebzec.
misi literaturuli narkvevi `qarTvel ers!~ aris `oda Tavi-
suflebas~. SeiZleba gagaxsendeT beThovenis mecxre simfo-
nia, rodesac ivane gomarTelis am narkvevs waikiTxavT. medi-
taciuri, musikaluri JReradobis werili retrospeqtulad
gvTavazobs saqarTvelos bunebis mTavar Strixebs, qarTveli
eris heroikuli warsulis mimarT reveranssa da momavlis
imeds, romelsac saqarTvelos Tavisufleba unda daerqvas:
`erTi udidesi WeSmariteba Tavisuflebaa.
monoba, borkilebi, uReli gamogonilia.
bunebam monoba ar icis, buneba Tavisuflebas qmnis.
pirvelidgan iyo Tavisufleba...
da Semdeg gaCnda sicocxle...
Tavisufleba mze aris mTeli erisa, misi erovnuli cxov-
rebisa. is aZlevs ers sinaTles, siTbos, Zalas...
qarTveli xalxis guli arafers ar auZgerebia ise mZlav-
raT, rogorc mas Tavisufleba aZgerebda.
ram gaxada gmiraT qarTveli eri?
Tavisuflebam —
ram gaanaTla da daawinaura qarTveli eri?
Tavisuflebam
ram aayvava saqarTvelo?
Tavisuflebam...~ (211).
ivane gomarTeli Semdeg ufro xatovnad amZafrebs qar-
Tveli eris mdgomareobas da swrafvas Tavisuflebisaken. mo-
126
nis uRels saqarTvelo asCvidmeti weli atarebda da iyo
gulCaTxrobili, Tvalcremliani da umweo. Tumca, ocnebis-
Tvis Tavi arasodes miunebebia da saqarTveloSi ki ocnebisa
da natvris asrulebis dro dadga:
`saqarTveloSi ar SeiZleba, ar frialebdes Tavisufle-
bis droSa!
saqarTveloSi unda frialebdes droSa Tavisuflebisa!~
(iqve).
aseTia ivane gomarTelis verdiqti. Tu is 1917 wlis weri-
lebSi ufro mokrZalebulad saubrobs saqarTvelos damou-
kideblobaze, 1918 wlidan TviTonac Tavisufldeba partiu-
li doqtrinis marwuxebidan da Tavad aZlevs `alionelebs~
axali gadawyvetilebis miRebis sababs da darwmunebulia,
rom devgmirebad iqcevian, Tu samSoblos dasWirdeba maTi
Tavganwiruli brZola.
ivane gomarTelis aseTi sulieri ganwyoba akaki were-
TelTan da giorgi wereTlis ojaxTan siaxlovemac ganapiro-
ba(53). g. wereTelma ivane gomarTels `kvalis~ kritikis gan-
yofileba Caabara. `kvali~ 1898 w. `mesame daselebis~ legalu-
ri organo iyo. gomarTeli, g. wereTlis msgavsad, ar eTanxme-
boda imaT, vinc gaiZaxoda: `raki me socialisti an social-
demokrati — dasisti da sxva var, CemTvis erovnuli sakiTxi
ar arsebobso~ (`Temi~, 1913, 1, gv. 150).
social-demokratebTan siaxlove iv. gomarTels ar uS-
lida xels Tergdaleulebis ideebiT esazrdova. eqimi go-
marTeli xalxis janmrTelobaze zrunavda, xolo literato-
ri da publicisti gomarTeli xalxis sulier mdgomareobas
aumjobesebda. sinamdvile Tavis asparezad miaCnda da yvelas
mouwodebda ewera ise, rom sargebeli enaxa sazogadoebas
maT naSromebSi. miiCnevda ra daviT kldiaSvils Zlier mwer-
lad, meore mxriv, akritikebda simbolistebs: `sicxadis nac-
vlad — bundovaneba; sinamdvilis alagas — qimerebi; silama-
127
zis alagas — simaxinje; jansaRobis nacvlad — sneuleba; si-
cocxlis siyvarulis nacvlad — sicocxlis siZulvili da
uaryofa; saRi adamianis nacvlad — SeSlilebi, Tavis mkvle-
lebi~ (12; 65). simbolistebze ambobda, rom maTi poezia reaq-
ciulia da burJuaziuli suliskveTebis gamomxatveli.
iv. gomarTelis Sexedulebebmac bevrjer ganicada
transformacia, gansakuTrebiT 1917-1918 wlebis Semdeg.
Tumca, erT-erTma pirvelma aRmoaCina, rom social-demokra-
tebi erovnul sakiTxSi araswor gzaze idgnen da mogvianebiT
ityvis: `Tavisufleba sruli, Tavisufleba yovelmxrivi, Ta-
visufleba ganusazRvreli~(3).
1918 wlis 26 maisis Tavisuflebas ki man uSualod moawe-
ra xeli.
Taguna (Salva SaraSiZe)
Tagunas fsevdonimiT `saxalxo saqmeSi~ saintereso fe-
letonebi ibeWdeboda. avtoris arCevani, rom iumoriTa da
satiriT gviCvenos imdroindeli movlenebi, sakmaod origi-
naluria. Taguna ZiriTadad saqarTvelos politikur mowyo-
baze akeTebs aqcents da literaturulad anadgurebs yve-
las, vinc saqarTvelos damoukideblobis ideas ewinaaRmde-
geba, vinc ar eTanxmeba qarTuli niSniT SerCeuli struqtu-
rebis arsebobas. Taguna, iseve rogorc misi kolegebi da me-
gobrebi, Tavdapirvelad federalizmis princips emxroboda.
`saTvalianebi da usaTvaloebi~ mogviTxrobs orad gayo-
fil krebaze, rac qarTuli interpartiuli biuros arsebo-
bam gamoiwvia. `saTvaliani amxanagebi afTrebiviT ekveTnen
interpartiul biuros, xolo usaTvalo amxanagebi, Tumca
gaubedavaT, magram mainc aSkarad icavdnen mas. Tavdapirve-
lad ver mivxvdi, ra kavSiri unda hqonoda TvalTaxedvis si-
sustes am saganTan da saTvale raT gaxda niSnobliv atribu-
128
taT interpartiul biuros uarmyofelTaTvis. magram kamaTi
rom gaCaRda da saTvalianebma mTeli Tavisi sabuTebi daala-
ges uklebliv, maSin ki davinaxe, rom sibeces diaR didi gav-
lena moexdina maT azrovnebaze am sagnis farglebSi~ (200).
Taguna pretenziebs ucxadebs xelisuflebaSi myof so-
cialistebs, romlebmac partiebis SeTanxmeba gadawyvites.
Tumca partiebi siaxloves ar miikares.
Taguna axsenebs maT, Tu rogor miiRes erovnuli progra-
ma iZulebiT. sajarodac daiZaxes `gaumarjos erovnul-te-
ritoriul TviTmmarTvelobaso~, xolo saqmiT adgilidan ar
daZrulan. `saTvalian amxanagebSi~ igi erovnulobisagan
daclil ususur adamianebs xedavs, romlebic sityviT erTs
hyvirian, saqmiT ki sxvas akeTeben:
`WeSmaritaT im kedlis saaTs daemsgavsnen, isrebiT rom
pirvelis naxevars aCvenebs da Tormets ki rekavs am dros~.
Tagunas xeli aqvs Caqneuli `saTvalian amxanagebze~ da
fiqrobs, rom isini erovnul niadagze verasodes dadgebian.
Tagunas kalami `moxvda~ social-demokratebis sxva
jgufsac. literaturul narkvevSi — `agreTve avtonomiste-
bi~ Taguna social-demokratebis sam jgufs gamohyofs. sami-
ves samnairi damokidebuleba aqvs erovnuli sakiTxis mimarT.
eseni arian `niRilistebi~, `alionelebi~ da `erTobelebi~.
maT Soris gansxvavebas Taguna martivi ostatobiT gvixsnis:
`e.w. — `niRilistebi~.
eseni dResac kaWkaWebiviT imeoreben ZvelisZvel ganyene-
bul frazas, da vinaidan frazeologia revmatizms, anu qa-
rebsac hgavs, maTi tvinic isea Seborkili, rogorc qarebi
Sehborkavs xolme romelsame saxsars. eseni gaiZaxian:
momwons kalina, malina,
mZuls vardebi da iao!
samSoblo rasa miqvian,
mewyersac wauRiao!.. amaTi wirva gamosulia. eseni saf-
129
lavSi misaRebi arc arian da arc vinme iRebs.
meore — e.w. `alionelebi~ —
eseni amboben: `kalina da malina~ RmerTma axaros da ga-
furCqnos, magram, modi nurc vardsa da ias davCagravT: iyos
saerTo didi baRi. — gaumarjos ruseTis respublikas da
wvrili erebis (maT Soris saqarTvelos) srul avtonomiaso.
amaT wirva axla iwyeba. saflavSi jerjerobiT arc amaT
agdeben...
mesame — `erTobelebi~.
eseni Zalian hgvanan `kanSi mwolar~ abreSumis Wias; zogs
rom daugviandeba kanis gamocvla viTom, ha, kidec amodis,
magram verc amodis da amgvar wvalebasa da WapanwyvetaSi rom
iklakneba dausrulebliv.
eseni viTom niRilistebsac hgmoben, magram avtonomiste-
bisganac imijnebian, oqros Suaguls eZeben da, hamletis
Tqmis ar iyos, sartyelTan miugniaT bina, `sadac yvelaze uf-
ro wyalobis gamcemi adgilia~ (iqve).
avtori miiCnevs, rom maT erovnuli sakiTxi ar aRelvebT da
iaponuri zRapris gmiriviT arian, romelsac arc cxviri hqonda,
arc piri da arc Tval-warbi, aramed brtyeli, Semzaravi sitit-
vle, romelic SiSis Jruantels hgvrida yvelas. aseT usaxurobas
warmoadgenen TagunasaTvis social-demokratebi, romlebsac
surT, teritorialur TviTmmarTvelobis niRbiT daifaron sa-
xe, Tumca rogorc ki saqme praqtikul nabijebze da erovnuli
politikis warmoebaze midgeba, es niRabi imwamsve vardeba. Tagu-
nas aseTi gabrazeba gamoiwvia gazeT `erTobis~ (177, 1917) weril-
ma, sadac social-demokratebma saxelmwifoebriv mowyobis mo-
delad, sxva modelebTan erTad, ganixiles `agreTve avtonomia~
da es sakiTxi umalve striqonebs Sua miafuCeCes.
dabolos, Taguna urCevs `agreTve avtonomias~ CamoaSo-
ron pirveli `cbieri~ sityva da moiTxovon erebisaTvis mxo-
lod `SiSveli~ avtonomia (203).
130
Taguna upasuxod ar tovebs `brZolasa~(bolSevikebis
organo) da `alions~ Soris atexil konfliqts.
sainteresoa bolSevikebis Tagunaseuli daxasiaTeba:
`gasWeriT romelime bolSeviki, sul erTia — vinc iyos,
alal-bedze, ai Tund Cveni Tedore kalandaZe (Tu, ra Tqma
unda, saerTaSoriso proletariati gasaWrelad gaimetebs
mas) da Tedores RviZlis qvemoT, zed naRvlis buStTan, na-
xavT karga mozrdil organos, romelic Cveulebriv adamians,
ara bolSeviks, ar moepoveba. rogorc adamianis RviZli amza-
debs naRvels da kuWs — e.i. kuWis wvens, ise bolSevikis es axa-
li organo gamoscems lanZRva-ginebas da am Tvisebis gamo mi-
si mniSvneloba bolSevikisaTvis bevrad ufro didia, vidre,
vTqvaT, filtvis, gulis da tvinisac ki. am organos ewodeba
`SekurTxebis~ organo da ramdenadac ufro ganviTarebulia
is, imdenad ufro warCinebulia bolSeviki~(206).
am sityvebiT Tagunam aCvena is safrTxe, rac momavalSi sa-
qarTvelom bolSevizmis damkvidrebiT ixila. man miuTiTa,
bolSevizmze, rogorc saerTaSoriso da saxalxo ubedurebaze.
`— amxanago, socializmis barZimi wmindaa CvenTvisac da
TqvenTvisac, modiT, nu gadascemT socializmis barZims
mTvral jariskacs da sanaxevrod velur muJiks, Torem isini
fexqveS gaigdeben mas, gaTelaven, Seagineben da `aRavseben
yovelTa ara wmindebiTa~.
amis pasuxad bolSeviki aamuSavebs SekurTxebis organos
da getyvis: — Sen kargad gicnob, ra mutrukic agdixar: namusi
Sen ara gaqvs, Wkua da patiosneba, Seni sidedri kudiania da
qveyanam icis, rom Sens rZals wina kbilebi Cayenebuli aqvs.
momSordi Seni...~ (iqve).
social-demokratebis liders noe Jordanias miuZRvna
man patara feletoni, romelSic didi ostatobiT gamoZerwa
Jordanias portreti. social-demokratebis meTauri mis-
Tvis tipuri araqarTvelia, romelic sakuTari samSoblos
131
gayidviTa da mokvliTaa dakavebuli, romelic ar aRiarebs
da ar scnobs warmatebul qarTvels. noe Jordanias didi miz-
nebi mxolod socializmis gamarjvebas gulisxmobs. avtori
xazs usvams Jordanias mzakvrul Canafiqrs saqarTvelos da-
nawevrebis Sesaxeb: `rodesac moaxlovda noe Jordanias daba-
debis dRe, ruseTis imperatorma aleqsandre meorem brZane-
ba gasca, rom saqarTveloSi ori wlis vadiT SeeCerebinaT
yrmaTa dabadeba. magram noe Jordaniam windawinve Seityo me-
fis ganzraxva, daaswro mis gamoqveynebas da aralegalurad
daibada erTi TviT adre kanonier vadamde... noe Jordanias
SeSurda qarTvelebis aseTi mwyobri da harmoniuli cxovre-
ba, xeli aiRo swavlaze, dahyo mTliani saqarTvelo ramode-
nime sazogadoebriv klasebaT da maT Soris daundobeli kla-
sobrivi brZola astexa. Semdeg gaaRataka qarTveli glexebis
didi nawili... am gaRatakebul glexebs proletariati daar-
qva da yovlad uwyaloT, nadirebiviT miusia danarCen kla-
sebs. esec rom ar ikmara, miangr-moangria da miwasTan gaaswo-
ra saqarTvelos yvela istoriuli naSTebi, dalewa Zveli
taZrebi da eklesiebi da saqveynod gamoacxada, saqarTvelos
istoria ar gaaCniao~(191).
aseT mZime braldebebs uyenebs Taguna social-demokra-
tebis liders, romelsac pasuxs aravin sTxovs saqarTvelos-
Tvis saziano saqmeebis gakeTebis gamo. `istoriis mospobis
Semdeg man daaarsa yovlad ucnauri seqta da msgavsaT ebrae-
lebis cnobil seqtisa, erTi barbarosuli wesi SemoiRo — sa-
ukeTeso qarTvel mamuliSvilTa ritualuri mkvleloba.
n. Jordania amtkicebda, qarTvel mamuliSvilTa sisxli
socializms gvaaxloebso da ise verc erT publicistur we-
rils ver dawerda, windawin rom erTi Rvinis Wiqa namdvili
qarTuli sisxli ar daelia TbilaT~ (iqve).
aseTia Tagunas mier gamoZerwili noe Jordanias portre-
ti. avtoris ena sakmaod gamokveTili StrixebiTaa savse.
132
werilSi `Cveni parnasi~(201) Taguna exmianeba mweralTa
yrilobas. igi aRaSfoTa zogierTi qarTveli mwerlis saqci-
elma, romelTac winaaRmdegoba gauwies balmontis Tavmjdo-
mareobas. avtori ar asaxelebs, Tu vin aRaSfoTa igi, magram
cnobilia, rom balmontis winaaRmdeg gamovidnen konstanti-
ne gamsaxurdia da ioseb griSaSvili. Taguna Tvlis, rom mwer-
lebi ar unda axarisxebdnen erovnebis mixedviT adamianebs,
rom `muzebs politika mainc da mainc ar ainteresebs~. `es
`qarTveli dendi~ (am saxeliT mogvevlina simwriT daweril
erT leqsSi, romelic Cems mets, mgoni, arc ki waukiTxavs vis-
me) iseT `agitacias~ eweoda muzebSi, rom apolons, albaT, je-
rac ver Seuwyvetia xarxari da am wuTSic umweoT dagoravs
isteriuli siciliT Sepyrobili.
— amxanago muzebo! miafurTxeT rusis mwerals bal-
monts, qarTveli xalxis am dauZinebel mters, da CaewereT
saqarTvelos socialist-federalistTa sarevolucio par-
tiaSi!.. `qarTveli dendis~ metiCrul provokacias mTeli
yriloba ahyva~(iqve).
Tagunas gulistkivili gasagebia maSin, roca politikuri
partiebi erTmaneTTan kinklaobiT erTobian da dros karga-
ven. publicistebisa da mwerlebis mxridan SeuTanxmebeli qme-
deba Tagunas guliswyromas imsaxurebs.. avtorma ver dainaxa
mweralTa yrilobaze is Zala, romelic yvelas gaaerTianebda
da politikuri Zalebis daqsaqsulobas niadags gamoaclida.
maSindeli mwerlebic sxvadasxva partiul dajgufebebs ekuT-
vnodnen da swored am dapirispirebam ifeTqa yrilobaze.
leo qiaCeli
`tariel guluas~ avtori socialisturi realizmis fu-
ZemdebelTa rigebSi aRmoCnda. sainteresoa misi moRvaweoba
`alionis~ furclebze. SeuZlebelia misi publicisturi we-
133
rilebis gareSe leo qiaCelis, rogorc Semoqmedis, warmoCe-
na. `alionSi~ igi 1917 wels aqveynebda werilebs. Tebervlis
revoluciam arc qiaCeli datova uimedod da saxelmwifoeb-
riobis aRdgenis survili gauRviZa. `alionelebTan~ erTad
isic avtonomiis mopovebaze saubrobda. Tavis kolegebTan
erTad am ideis aqtiuri da mizanmimarTuli mxardaWera da-
iwyo. Tavdapirvelad saWirod Tvlis xalxisTvis ganemartaT,
ras niSnavda avtonomia, ras moutanda igi qveyanas da TiToe-
ul moqalaqes.
`alionis~ gamocemidan ramdenime nomris Semdeg leo qia-
Celi beWdavs werils `gza da gza,~ romelSic igi iwyebs avto-
nomiis ideis qadagebas. amisTvis sakmaod efeqturi formac
moiZebna — diliJansSi Svid TanamgzavrTan erTad iwyebs
mgzavrobas. maT Soris umetesoba glexebi arian. simravliT
ki qalebi Warboben. Cans, mdedrobiTi sqesi maSinac politi-
zirebuli iyo. leo qiaCelma Tanamosaubrenic Taviseburi
principiT SearCia. avtonomiaze saubaric glexs daawyebina.
amiT xazi gausva, rom sazogadoebis yvela fena adevnebs
Tvalyurs partiis SigniT mimdinare procesebs da daintere-
sebulia, ras niSnavs avtonomia, romelic aseT ganxeTqile-
bad iqca social-demokratebSi. glexma ikiTxa, avtonomia ras
niSnavso da `avtonomiis gagonebaze yvelam yuri cqvita, si-
Cume Camovarda da saerTo smena me momapyro~(190).
leo qiaCelma martivi msjeloba gadawyvita, raTa amgva-
rad aexsna mgzavrebisaTvis TviTmmarTvelobis mTavari
principi: sofeli irCevda mamasaxliss, mis TanaSemwes, mosa-
marTles. iwvevda yrilobas, Rebulobda gadawyvetilebas,
romelic sisruleSi mamasaxliss unda moeyvana. Semdeg mwe-
ralma meore problema wamoWra — saqmeebis ucxo enaze warmo-
eba: `gana TiToeulma Tqvenganma ar icis, Tu ra ubedurebaa
`perevodCikebTan~ saqmis daWera? esec rom ar iyos, xom yove-
li moqalaqe valdebulia kanonebi icodes. vinmem rom danaSa-
134
uloba Caidinos, Tavs imiT ver imarTlebs, aqaoda me kanoni
ar vicodi da amitom Sevcdio! kanoni rom xalxma icodes, sa-
Wiroa es kanoni xalxis enaze iwerebodes, amis garda saWiroa,
rom kanonis SedgenaSic xalxmac miiRos monawileoba~ (iqve).
Semdeg avtori isev ganagrZnobs: `yovels sofels aqvs
Tavisi mijna, sazRvari, romlis iqiT sxva sofeli iwyeba.
Cvens qveyanasac, saqarTvelos, aqvs Tavisi sazRvrebi, rom-
lis iqiT sxva xalxi saxlobs; rogorc soflis TviTmmarTve-
loba moqmedebs soflis sazRvrebSi, ise saqarTvelos TviT-
mmarTvelobac imoqmedebs Tavis sazRvrebSi... es imas ar moas-
wavebs, rom igi mTeli saxelmwifodan iqneba gamoyofili. sa-
xelmwifo saqmeebi saxelmwifodve darCebian, xolo saSinao,
adgilobriv — Sinaurul saqmeebad~ (iqve).
sakuTari mosazrebis naTelsayofad igi konkretuli ar-
gumentebiT saubars irCevs, riTac man sasurvel sazogadoeb-
riv azrs efeqturi reklamireba gauwia: `Tu me Sen giwer ka-
nons da miT geubnebi, ase icxovre Sensa da ise meTqi, me uTu-
od Seni batoni var. Tavisuflebas ki es ar Seefereba~(iqve).
msmenelTa mxridan reaqciamac ar daayovna da Tanamosaubre-
ni avtonomiis ideis mebrZolebad iqcnen.
nawarmoebis meore nawilSi ruseTis parlamentSi qarTu-
li deputaciis aucileblobaze saubrobs. ormilionian sa-
qarTvelos asi deputati mainc unda waredgina petrogradSi.
aseTi midgomiT ki verc erTi Senoba ver daitevda sxvadasxva
adgilebidan da qveynebidan warmodgenil deputatebs. leo
qiaCelmac ipova gamosavali: `is asi deputati, romlebsac
Cveni xalxi amoirCevs, aqve darCnen Cvens qveyanaSi adgilob-
riv saqmeTa sawarmoeblad, imsjelon Cvens gasageb enaze saq-
veyno gasaWirze da ikanonmdeblon adgilobriv pirobebis mi-
xedviT~(190).
sainteresoa dasasrulic, sadac erTma glexma Tavis me-
zobels mimarTa. mis sityvebSi naTlad Cans leo qiaCelis `ga-
135
marjveba~: `mercxlebi erTad mofrenen ucxo qveynidan, er-
Tadve mifrenen ucxo qveyanaSi. aqac rom arian, erTad scxov-
roben... magram TiToeuls Tavisi bude aqvs, sakuTari ojaxi!
tyvila nuravin ifiqrebs mis budes xeli cudad Seaxos! Tavs
Segaklavs!... asea kacobriobac! erTia misi cxovreba, magram
yovels xalxs calked Tavisi bude aqvs, da igi xelSeuxebeli
unda iyos!..~(iqve).
meore, igavis formiT daweril nawarmoebs leo qiaCelma
`beri da yorani~ daarqva. berSi idealisti mebrZoli igulis-
xma, yoranSi — imperiuli ruseTi.
advilad morwmune, gulubryvilo da patiosan adamianebs
swamT yornis (imperiis) gaTeTrebis SesaZlebloba. maSindel
qarTvelebSi Tebervlis revoluciam ruseTis imperiis huma-
nisturi idealebisaken Semobrunebis rwmena gaaRviva. poli-
tikuri gulubryviloba aRmoCnda esec. leo qiaCelma arakis
tragikuli finaliT saqarTvelos Zaladobrivi gasabWoebac
iwinaswarmetyvela (192).
`alionis~ imave nomerSi, pirvel gverdze daibeWda leo
qiaCelis: `Cemi sityva amxanagebisadmi~, romliTac social-
demokratiuli partiis saolqo yrilobis gaxsnis dRes mi-
marTa Tanamoazreebs. man xazi gausva saqarTvelos brZolas
TavisuflebisTvis: `qarTveli eric, Tqvens droSis qveS ib-
rZvis saxelmwifoebrivisa da saerTaSoriso Tavisuflebi-
saTvis...~ (iqve).
igi Tavis TanamebrZolebs eris ganTavisuflebis `kala-
tozebs~ uwodebs da arwmunebs maT, rom aqtiuri qmedebaa au-
cilebeli, radgan maT sityvas `gulisfancqaliT moelis eri.
igi unda iqnes Tamami da Tavisufali gamocxadeba qarTveli
xalxis politikur uflebaTa ruseTis demokratiul respub-
likaSi~(iqve).
leo qiaCeli daJinebiT iTxovs politikur avtonomias.
ra Tqma unda, es gamosvla bolSevikebs SeumCneveli ar dar-
136
CeniaT da gamoexmaurnen kidec. social-demokratebis meore
frTis gazeT `erTobaSi~ ki mwerali levan naTaZem gaakriti-
ka, romelmac `alionis~ erovnuli Tezisebi ar moiwona. naTa-
Zem qiaCelis gamosvla internacionalizmis kanonebis xelyo-
fad miiCnia. leo qiaCeli pasuxobs mas da Tavdapirvelad
xazs usvams naTaZis meryev bunebas. marTalia, `alionis~ re-
daqtori p. sayvareliZe Tavs imarTlebda da qiaCelis teqsts
beletristul nawarmoebs uwodebda, magram avtorma Tavad
ar damala Tavisi mosazreba. leo qiaCeli publicisturi me-
TodebiT amxels levan naTaZes, `misi azria, misi principia:
qarTvel xalxis batoni (suvereni) sxva xalxi unda iyos (sa-
xeldobr ruseTis xalxi)~(194).
leo qiaCeli aRSfoTebulia levan naTaZis antierovnuli
poziciiT da xan germaniis magaliTze esaubreba, xan italiis
da xan kidev Sveicariis. 1918 wlis 26 maisma avtonomiis mom-
xreTa da mowinaaRmdegeTa Soris arsebuli konfliqti damo-
ukideblobis gamocxadebiT daasrula.
* * *
taifuni `alionis~ furclebze 1917 wlis meTeqvsmete
nomridan Cndeba. misi vrceli leqsi `dila~ axali saqarTve-
losadmia miZRvnili. taifunis warmodgeniT, es axali saqar-
Tvelo ukve damdgaria.
taifunis Semoqmedeba `alionSi~ ZiriTadad gaJRenTilia
Tavisuflebis suliskveTebiT.
misi silueti `mzisken!~ — Tavisuflebisken swrafvis su-
liskveTebiTaa gaJRenTili.
taifuni Seurigeblad ebrZvis yvelas, vinc mas mzes stacebs
da Tavisuflebas ar anebebs. es nawarmoebic metaforebisa da Se-
darebebis nakrebia, rac sakuTari qveynis Sesafaseblad emeteba:
`da mxiblavda es sanetaro, ocnebiT savse mSvenebis wal-
137
koti...
mwared mtanjavda da Zalas milevda satusaRos viwro,
nestiani kedlebi, viwroT darkinuli rkinis fanjrebi...
da sicocxles marTmevda... suls mixuTavda... mzes mta-
cebda...
da davyurebdi zemodan mZvinvare, mamoZrav qalaqs, mis
quCebs, sadac uricxvma mdgarma mebrZolma dalia suli.
aq, quCas Sealia pirveli giJuri gatacebani, pirveli sai-
medo wadili Tavisuflebisa...
mec maTTan viyav, Cem erTgul ZmebTan Tavganwirul meb-
rZolTa Soris~(199).
taifuni Semdeg gadmogvcems, Tu rogor daerivnen cecx-
liTa da maxviliT yvela im Tavisuflebis mebrZolT, romel-
Tac mxolod qveynis gadarCenis survili amoZravebda. `aguz-
guzebuli xalxis imedovani koconi~ Caaqres da Caferfles.
samkvdro-sasicocxlo uTanasworo brZola mtris gamarjve-
biT dasrulda:
`uTvalavi Seiqmna mtris banaki da Rone mixdili daveSviT.
da mas Semdeg ganuyrel megobrebaT Seiqmnen es cixis ked-
lebi CemTvis...
Cem oqrovan, firuzovan siyrmes TeTri sibere Semoepara...
mwyuroda mze, mze Zmobis, ganaxlebis...~ (iqve)
silueti `mzisken!~ ornawiliania. meore nawilSi taifuni
xatovnad afasebs cixis kedlebs miRma momxdar movlenebs.
`Sors, mTebs iqiT, aRmobrwyinda axali cxovrebis
Suqmfinare mze da gaanaTa mTeli samyaro...
da daemxo oqros kerpi... xavsi borotebis kedlebi...
Tavisuflebis netar sxivebma Cem senakSi SemoanaTa.
xalxi aRudga mefis darajebs, Seangria cixis kedlebi.
mec SevuerTdi am mRelvare zRvas. medgraT Seutie bo-
rot mtarvalebs... miyvars es wami.
arvis mivscemT sisxliT mopovebul Cvens erTobas.
138
mze brwyinvalebs
mze elvarebs...
da Cvenc gavswieT saocnebo oqrovan mzisken...
— mzisken!..~ (iqve).
literaturuli eskizi `Tavisufleba~ mogviTxrobs, Tu
rogor Seikribnen qalaqgareT `momavali Tavisuflebis
Svilni~ da Semdeg rogor daapatimres:
`veTxovebodi sayvarel mTebs, Zvirfas samSoblos, wya-
ros likliks, giJmaJ mdinares, obol-xaverdovan mdelos,
nacnob-megobrebs da Cem kekluc maros, Zvirfas megobars...
da matarebeli ki mihqroda gamalebuli sadRac Sors
ucxoeTSi...~
megobrisadmi udidesi grZnobiTaa dawerili taifunis me-
ore literaturuli silueti `megobars~. igi imeds aZlevs mas
da sTxovs daijeros momavlis da nu miecema sasowarkveTas:
`da dadgeba firuzovani mxiblavi dRe...
uimedobas nu miecem... guls CaiwveTe!..~ (197).
Tu taifunis 1917 wlis periodis werilebi Tavisuflebis
dauokebeli wyurviliTaa aRvsili, 1918 wlis literaturu-
li nawarmoebebi ufro gaJRenTilia am Tavisuflebis Senar-
Cunebis grZnobiT.
`hei, gmirno, qarTvlis Svilno, Tqven geZaxiT saqarTvelo,
Tqven, Tqven gixmobT dakodili diad grZnebis Svebis
mdelo~(iqve).
taifunma gadawyvita, qalaqidan sofelSi gaxiznuliyo
da iq gaeRviZebina sofeli.
`Tavisuflebis netarma sxivebma uxvad SemoanaTes sof-
lis miZinebul zRva-gulSi da daafrTxo misi mudam erTfe-
rovani, miZinebuli cxovreba. xarbad daewafa sofeli am ma-
cocxlebel sxivebs da Sesva neqtari ukvdavebisa~(iqve).
taifuns ar ainteresebs partiuli orTabrZolebi da po-
litikosTa Soris arsebuli konfliqtebi. yvela misi nawar-
139
moebi, romelic 1917-1918 wlebis `alionSi~ daibeWda, saqar-
Tvelos Tavisuflebas da am TavisuflebiT gamowveul Sina-
gan muxts aRwers.
or weliwadSi saqarTvelos Tavs sami politikuri katak-
lizma daatyda: Tebervlis revolucia, bolSevikebis Zala-
dobrivi revanSi da damoukideblobis gamocxadeba. samive
movlenam ganapiroba gansjisa da analizis axali etapis
dadgoma publicistebisa da mwerlebis SemoqmedebaSi.
* * *
`ruseTis didi samsoni~, `CiraRdniT xelSi~, `qarTlis
bedis varskvlavs~, `suraTebi~ da sxva literaturul-publi-
cisturi werilebi, romelic sergo parTenaSvils ekuTvnis,
1918 wlidan Cndeba `alionis~ furclebze. mwerali damuxtu-
lia saqarTvelosa da mis farglebs gareT mimdinare proce-
sebiT. misi TiToeuli fraza gaJRenTilia samSoblos sevdiT
da daeZebs `qarTlis bedis varskvlavs~, romlis gamobrwyi-
nebas as Cvidmeti weli dasWirda. ruseTis revoluciebma di-
di tkivili dautova, ver xedavs imeds mdgomareobidan gamo-
sasvlelad. werilSi `ruseTis didi samsoni~ ruseTis poli-
tikur da sazogadoebriv ryevebze saubrobs:
`samson-Zlieri mTeli Tavisi Zal-RoniT CaeWida Sxamisa da
borotebis bWebs da svetebs; qveda sarTulis Wirisuflebi mas
afrTxilebdnen, rom Tu is mTel Senobas daangrevs, zeda sar-
Tulis gancxromis SvilebTan erTad qveda wamebulebic dai-
marxebian nangreveb qveS; emudarebian, emuqrebian, magram ka-
cobriobis siyvaruliT da siZulviliT gagiJebuli ruseTis
samson-Zlieri, udidesi donkixoti kvlav Tavisas ganagrZobs...
ruseTis sinamdviles Tavis ocnebas swiravs, anacva-
lebs...~ (208).
s. parTenaSvlma literaturul-publicisturi werili
140
`CiraRdniT xelSi~ universitetis gaxsnas miuZRvna. sakmaod
xatovani qarTuliT dawerili misi werilebidan Zlieri ener-
gia modis, rac mkiTxvelSi mZafr emocias iwvevs. rogor da
sad gaCnda saqarTvelo? s. parTenaSvilis alegoriul-Cu-
qurTmovani versia aseTia:
`mraval saukuneTa dausrulebel grexilSi da droTa
brunvaSi daibada. misi aRmzrdeli akvani iyo caT aziduli,
amayi da WaRara mTebi;
mas irgvliv mtrebi elaparakebodnen, margalit samSob-
lo akvanSi uxtebodnen da mospoba-ganadgurebiT emuqre-
bodnen... adreve daiwyo man Tavisi grZeli istoriis Tavisave
sisxliT wera, romlis wiTeli furclebi saukunoebiT iSle-
bodnen da erTi meores misdevdnen~(210).
avtori saqarTvelos mier saukuneebis win gamxelil sur-
vilze saubrobs. Tavisufali sicocxle da Tavisufali sunTqva
— ai, ra iyo da ra aris qarTveli xalxis bunebrivi survili.
s. parTenaSvili aRfrTovanebas ver malavs qarTveli
xalxis gadawyvetilebis gamo — gaixsnas qarTuli universi-
teti. swored am faqtSi xedavs igi im genias da sibrZnes, ri-
Tac qarTvelma xalxma saimedo iaraRi gamonaxa da drois Se-
saferisi, mizanSewonili gza ipova. `erT xelSi wiTeli droSa
da meoreSi mecnierebis didebuli CiraRdani, ai simbolo, ai
emblema ukvdavi eris!~ (iqve).
Zalze STambeWdavia s. parTenaSvilis literaturuli
suraTebi, romelic sami nawilisgan Sedgeba. Tu misi adrin-
deli werilebi, sadac saqarTvelos bedze, mis warsulsa da
momavalze saubrobs, patara feletonis rubrikiT ibeWdebo-
da, es samnawiliani nawarmoebi ufro gabeduli azris gamo-
xatva da siyvarulis axsnaa Tavisi samSoblos mimarT. damou-
kidebloba ukve gamocxadebulia da, rogorc Cans, cenzura
Serbilebulia. avtors ufleba aqvs mTeli grZnobiT umRe-
ros sayvarel samSoblos. pirvel nawils hqvia `TeTr dar-
141
bazSi~, sadac igi aRwers sasaxlis TeTr darbazSi mimdinare
erovnuli sabWos krebas (220).
s. parTenaSvili movaleobebs axsenebs qarTvel politi-
kosebs, rom isini arian ganaxlebuli cxovrebis darajni da
maTi partiuli brZola Tu jgufuri kinklaoba uwmindes da
udides movaleobaTa farglebSi unda brunavdes. avtori
sTxovs maT, rom partiuli Jinianoba erovnuli Tavisufle-
bisa da saxelmwifoebriobis grZnobas daumorCilon.
nawarmoebis meore nawilSi (`ganTiadi mTawmindaze~) av-
tori eris wmindanebis saufloSi midis. maT did saxeebs mia-
kiTxavs.
avtori monusxulia mTawmindis momxiblav-momajadoebe-
li suraTebiT da qveynis gasagonad gaiZaxis: `avWeqaquxildi:
dideba da dRegrZeloba ganTavisuflebuli amiranis samSob-
los, samudamo netareba sixarulis cremlebiT aqviTinebul
mTawmindas!~ (iqve).
nawarmoebis mesame nawils `ferxuli~ hqvia. aq gadmoce-
mulia, Tu rogori ferxuli gaumarTavT saqarTvelos sxva-
dasxva kuTxis Svilebs. avtori Tavadac xarobs saqarTvelos
sixaruliT. `da ai am Taigulis ucxo yvavilebze da maT fur-
clebze istoriul gariJraJ-ganTiadisas amravalferovane-
buls da amravalferadebuls netarebiT mTvrals qarTvel
ers diadi erovnuli ferxuli Caeba.
Cuqura tansacmelSi gamokvanwuli guruli bulbulsa-
viT akrimanWulebuliyo, Cerqezul tanisamosSi gamowkepili
imerel-megreli tkbilaT moZaxilobda, xolo Coxa gadakeci-
li, brZnoba-moreuli qarTlel-kaxeli bans Weqa-quxiliT
eubneboda... da es ganaxlebuli saqarTvelos ferxuli iyo,
rom mTeli samyaros da kacobriobis cxovrebis brunva-tri-
als simbolurad xatavda~(iqve) (222).
s. parTenaSvilis literaturuli Canaxatebi avsebs `ali-
onis~ politikur nawilSi civi gonebiTa da analiziTa gadmo-
142
cemuli, politikuri publicistikiT gadatvirTul fur-
clebs. gazeTis literaturuli nawili abalansebs `alionis~
tonalobasa da ferebs. es arCevani sakmaod warmatebuli ar-
Cevania gamocemis mesveurTa mxridan. mkiTxvels miewodeba
orive mimarTuleba, rac viTarebis aRqmasa da garkvevaSi
udavod exmareba.
* * *
giorgi quCiSvils(CxeiZe) literaturis kritikosebi
irodion evdoSvilis demokratiul poetur skolas akuTvne-
ben. Tavisi msoflmxedvelobiTa da politikuri Sexedulebe-
biT man ufro gaafarTova am skolis Tematika, mxatvruli pa-
litra da ideuri speqtri. `alionis~ furclebze igi pirve-
live nomerSi Cndeba leqsiT `Cems ers!~ Tavis xalxs, Tavis
samSoblos mimarTavs da aRdgenisken, Zalebis mokrebisken
mouwodebs. Tavisi uSualobiT, sisadaviT, laRi intonacie-
biT da eqspresiulobiT quCiSvilis leqsi gamorCeulia da
emociuri:
`kmara, rac monobaSi
cxare cremli gdenia!
aRzdeg! — modi cnobaSi!
geyo, rac giTmenia~ (188).
`alionSi~ igi noe CxikvaZesTan, varlam ruxaZesTan,
aleqsandre abaSelTan, daviT TurdospirelTan (CxeiZe — g. qu-
CiSvilis Zma), dutu megrelTan, Sio mRvimelTan, demna Sengelai-
asTan erTad ibeWdeba. quCiSvilis poeturi Semecneba saTaves
iRebs pirveli revoluciis periodSi, TanaugrZnobs daCagru-
lebs. misi poeziis buneba, brZolis paTosi, misi Semoqmedeba or-
ganulad ukavSirdeba TavisuflebisaTvis brZolis ideebs. g. qu-
CiSvilis leqsebi `alionis~ TiTqmis yovel nomerSia dabeWdili.
akaki papava giorgi quCiSvilis Sesaxeb werda: `igi revo-
143
luciam gaxada poetad. mis muzas brZolis Weqa-quxilma,
gvrgvinvam Caudga suli... mas maSin Seuyvarda quCa, roca igi
brZolis asparezad iqca da sisxliTa da ofliT SeiReba.
brZoliT gatacebulma quCiSvilma mas himnebi SeuTxza. dam-
Svidebuli, normaluri mdgomareoba mas aranormalur mov-
lenaT miaCnia, imdenad SeeTvisa da Seeqsova igi brZolis su-
raTs~ (gaz. `kolxida~, 20, 1912).
g. quCiSvilis nebismieri leqsi aris protestis deklara-
cia, brZolis JiniT anTebuli manifestantis ganacxadi. ami-
tom misi `alionis~ periodis poezia gansakuTrebuli brZo-
lisunarianobiT gamoirCeva. Tu adreul nawarmoebebSi su-
lieri moqanculoba, sevda da kaeSani igrZnoboda, `alionis~
periodSi g. quCiSvilis leqsebi ufro didi vnebaTaRelviT
da optimizmiTaa savse:
`saqarTvelos mze amodis, Tendeba!
Tavs iyrian daqsaqsuli Zalebi!
dafleTili eris guli Tendeba!
misruldeba natvra idealebi!~ (209)
g. quCiSvils kargad esmoda qarTvelebis gayofis, daq-
saqsvis da danawevrebis safrTxe. igi SiSobda, rom sxva gamo-
iyenebda saqarTveloSi arsebul situacias da TanamebrZo-
lebs gaerTianebisken mudmivad mouwodebda:
`modiT, SekrbiT, Cemi qveynis erTgulno Zeno,
kmara daqsaqsva! eris nebiT, eris saxeliT,
brZanebasa vcem: `saqarTvelov gaerTiandi!~ (198)
`alionis~ avtorebi Zireulad gansxvavdebian socialis-
tTa meore frTisagan `erTobelebisagan~. `alioni~ ufro
fxizlobs da darajobs cxovrebas, svams uamrav kiTxvas. `ali-
onelebis~ gadawyvetileba saqarTvelos gaTavisuflebis
mizniT miRebuli gadawyvetilebaa da, `erTobisgan~ gansxva-
vebiT, igi 26 maisis aqts zeimobs.
144
* * *
sergo yuruliSvili werilSi `saqarTvelos bedi~ wers:
`am msoflio omis qartexilSi, am sisxlis zRvaTa RelvaSi da
cecxlis alSi gamoiWeda saqarTvelos damoukidebloba, po-
litikurma msvlelobam da misgan gamomdinare mdgomareobam
warmoSva Cveni qveynis saxelmwifoebrivi forma da misca mas
realuri, mtkice da savse arsebobis saxe. 26 maisi oqros aso-
ebiT unda Caiweros saqarTvelos cxovrebis pirvel fur-
celze~(219).
sergo yuruliSvili gabedulad da pirdapir saubrobs
bolSevizmze, rogorc Sav Zalaze. avtori fxizeli TvaliT
adevnebs Tval-yurs saqarTvelos mtrebis saqmianobas da aR-
SfoTebas ver malavs. misi literaturuli werilebi drois
SuagulSi myofi pirovnebis aforiaqebuli gancdebiTaa savse:
`Tavisuflebis Tbili sxivebi uxvad moefina saqarTve-
los gul-mkerds da daadno saukunoebiT gaWedili misi mo-
nobis borkilebi. Tavisuflad amoisunTqa ganaxlebulma sa-
qarTvelom da mziT mowyurebuli xarbad daewafa mis ma-
cocxlebel sxivebs.
magram es mxolod wamiT iyo...
ca moiRrubla, ca damZimda.
mis uferul caze gamoCnda SavrazmelTa jari bolSevike-
bisa da maxvili sakuTar Tavis mSoblisken miaRerebina...
lenin-trockim Tavis ugvano demagogiiT daRupa ruseTi
da misi brwyinavi, SaravandediT mosili momavali... Cvenma de-
mokratiam unda Zirfesvianad aRmofxvras leninis mimdevar-
ni CvenSi, romlebmac qarTveli eris yofna-aryofnis sakiTx-
is gadawyvetis dros aRmarTes ZmaTa Soris brZolis da anar-
qiis droSa~(213).
avtori SiSobs da winaswarmetyvelebs 1921 wlis Teber-
vlis movlenebs.
145
zogadad, `alionis~ toni heroikulia. `alionelebi~
darwmunebulni arian, rom `gmiri marto is rodia, visac
aRafrTovanebs gamarjveba. gmiria isic, visac damarcxebac
ar gastexs~.
`alionis~ publicistur-literaturul werilebSi sa-
qarTvelos gaTavisuflebis procesi aisaxa metad mRelva-
red da STambeWdavad. `alionelebi,~ Tumca isini socialis-
turi banakidan modian, mgznebared ibrZvian saqarTvelos
damoukideblobisTvis. social-demokratebis `alionis~
jgufis saboloo gadawyvetileba damoukideblobis gamocx-
adebis Sesaxeb gazeT `alionis~ didi damsaxurebaa.
146
IV Tavi
1917-1918 wlebis gazeTi `erToba~ saqarTvelos Tavisuflebis Sesaxeb
gazeT `erTobis~ pirveli nomeri vladimer boboxiZis re-
daqtorobiT gamovida 1917 wlis 15 marts. rogorc cnobilia,
igi menSevikebis organos warmoadgenda. gazeTi iyo `Tanamed-
rove azris~ gagrZeleba da amierkavkasiis social-demokra-
tiuli muSaTa organizaciebis organo. saTauris zemoT ga-
zeTs amSvenebs warwera: `ruseTis social-demokratiuli mu-
SaTa partia~ da lozungi: `proletarebo, yvela qveynisa, Se-
erTdiT!~
gazeTi miesalma 1917 wlis Tebervlis revolucias da
mxari dauWira droebiT mTavrobas.
sainteresoa gazeTis pirveli nomris mowinave statia,
romelSic `erTobis~ redaqcia Tavis miznebsa da survilebs
amcnobs sazogadoebas: `Cveni `erToba~, romelic dRes iwyebs
gamosvlas, gaaskecebulis energiiT emsaxureba mebrZol
proletariats, revolucionuri jarisa da glexkacobis er-
Tobas. gaumarjos revoluciis medroSe mebrZol proleta-
riats. gaumarjos revoluciis cecxliT anTebul jarsa da
glexkacobas. gaumarjos am uZlevel ZalTa erTobas~(223).
`erTobaSi~ werilebis umravlesoba anonimuria. pirve-
live nomrebidan irkveva, rom gazeTis redaqcias saqarTve-
los Tavisuflebis sakiTxi naklebad aRelvebs, igi erTiani
ruseTis mexotbea, amitomac aq naklebad ixilavT masalebs,
romlebic saqarTvelos mdgomareobas exebodes, samagierod
bevr informacias iZleva igi petrogradisa da ruseTis sxva
147
regionebis mdgomareobis Sesaxeb.
erovnuli sakiTxi `erTobas~ arc ainteresebs da arc
aRelvebs. piriqiT, akritikebs yovel azrs, romelic ki sa-
qarTvelos Tavisuflebas exeba. aseTi iyo social-demokra-
tiuli partiis umravlesobis miswrafeba da gazeTic maTi Se-
xedulebis gamomxatvelad gvevlineba.
paradoqsia, magram faqtia — gazeTi `erToba~ erovnuli
sakiTxis uaryofiT, kritikiTa da qilikiT mivida 1918 wlis
26 maisamde. ufro metic, swored am gazeTis mesveurebma ga-
moacxades saqarTvelos damoukidebloba.
gazeTi ukmayofiloa qarTveli nacionalistebis moqme-
debiT da wers: `qarTvelma nacionalistebma veraferi iswav-
les. isini saqmiT mudam ebrZodnen ruseTis revolucias da
mTel Tavis imedebs diplomatiur kombinaciebze amyareb-
dnen. maT ruseTis xalxi kai xania daasamares da Sinauri Za-
lebiT ganaxlebis imedi savsebiT dakarges. rasakvirvelia,
rom ruseTis didma revoluciam maT Tavzari dasca da davTa-
ri aubnia; ruseTSi axali wyobilebis ganmtkiceba maT odnav
ar ainteresebs.
revoluciam unda gadaWras rogorc agraruli, ise erov-
nuli sakiTxic... qarTvel nacionalistebs ruseTis revolu-
ciis bedi fexebze hkidiaT, saqarTvelos sakiTxs utriale-
ben da dRidan Tavisuflebis gamocxadebisa, erovnuli sa-
kiTxis gadaWras Seudgnen. erovnuli sakiTxis gadaWras el-
tvian, xolo qarTvel ers axal borkilebs umzadeben. amito-
mac aris, am gziT social-demokratia ver ivlis~(223).
gazeTi saWirod Tvlis amierkavkasiis yvela eris winaswa-
ri TaTbiris gamarTvas da saerTo erovnuli platformis ga-
momuSavebas. `erTobisTvis~ erovnuli brZola rusi eris wi-
naaRmdeg wasvlas niSnavs da dasZens: `demokratia da nacio-
nalizmi erTad ver Tavsdeba. Cven vemxrobiT demokratias da
vebrZviT nacionalizms~ (224).
148
gazeTi federalistebis partias uwodebs gakotrebuli
Tavadebis, mRvdlebisa da Sovinisturi inteligenciis laS-
qars, romelic cdilobs gamoiyenos fraqciaTa dava (soc. de-
mokratebsa da `alionis jgufs~ Soris — r.v.): `ranairi sxva-
dasxva Sexedulebac sufevdes social-demokratiaSi — erTi
dResaviT naTelia: Cven — yvelani ganurCevlad fraqciisa na-
cionalistebis winaaRmdegi viqnebiT~ (iqve).
rodesac noe Jordania muSaTa da glexTa sabWoebis depu-
tatTa yrilobaze erovnuli sakiTxis Sesaxeb moxsenebiT ga-
movida da kulturuli avtonomia aRiara, gazeTma TandaTan
daiwyo msjeloba erovnuli problemebis Taobaze da aRniSna,
rom ruseTis revoluciam erTa TviTgamorkvevis ufleba
aRiara.
`erToba~ nacionalistebs abralebs erovnuli SuRlis
gamwvavebas da `umankoTa sisxlisRvras~. igi gakvirvebulia,
rom nacionalistebma revoluciis xanaSic ver `iswavles~
Wkua da gaTiSvisa da ganawilebis politikas awarmoeben. uk-
rainis inteligencia damfuZnebel krebamde moiTxovs ukrai-
nis avtonomiasa da federaciul safuZvelze damoukidebeli
respublikis aSenebas. aseTsave damoukideblobas moiTxoven
litva, latvia, saqarTvelo da sxv.
sainteresoa levan naTaZis pasuxi gazeT `alionisadmi~,
romelSic avtori ayalibebs mkveTr gansxvavebas partiis
dajgufebebs Soris da miuTiTebs social-demokratTa erTi
nawilis, kerZod, `erTobelebis~ miswrafebasa da moqmedeba-
ze: `me darwmunebuli var, rom is gza, romliTac `alions~ un-
da Cveni wayvana (igulisxmeba teritoriuli avtonomia — r.v),
srulebiT ar varga, saxifaToa... Cveni partia arsebiTad in-
ternacionaluri organizaciaa. miuxedavad imisa, rom parti-
aSi qarTveloba sWarbobs, igi, rogorc dawesebuleba, qarTu-
li ar aris... Cven Cveni pozicia SevinarCuneT da davrCiT ru-
seTis partiis nawilad, ara-nacionalur partiad. mas nebac
149
ara aqvs marto erTi romelime eris interesebis dacvas da-
adges imisTana sakiTxebSi, romelic yvela erebs erTnairad
Seexeba~(225).
levan naTaZe ewinaaRmdegeba i. imedaSvilsa da iv. gomar-
Tels, romlebic moiTxoven qarTuli social-demokratiuli
partiis daarsebas. l. naTaZe akritikebs `alionistTa~ plat-
formas nacionalur sakiTxSi: `teritorialur erebs erov-
nul-teritorialuri avtonomia, uteritorio erebs — erov-
nul-kulturuli avtonomia~.
l. naTaZe uyuradRebod ar tovebs arc l. qiaCels, ro-
melsac `qarTveli eri raRac gansakuTrebul erad hyavs war-
modgenili~, romlisaTvisac qarTveli xalxis warsuli Sara-
vandediTaa mosili. zogadkacobriuli idealebisTvis Cven
bevri adamiani gagviwiravs da amitomac aseT Rirseul xalxs
farTo Tavisufleba unda mieniWos da social-demokratTa
yrilobam unda aRiaros qarTuli eris uflebamosileba sa-
qarTvelos teritoriaze~ (iqve).
Salva nucubiZe akritikebs marqsis Teorias, rasac gaze-
Ti `erToba~ aRSfoTebiT xvdeba. nucubiZis azriT, kapita-
lizmi TandaTan viTardeba, Zlierdeba, laxavs viwro nacio-
nalur sazRvrebs da msoflios epatroneba. gazeTi qarTveli
mecnieris Sexedulebas `koWls~ eZaxis: `nucubiZe mTavar
rols inteligencias akuTvnebs. nucubiZis SexedulebiT
kerZo mesakuTre glexi mdgomareobiTac da SegnebiTac so-
cialistia, e.i. kerZo sakuTrebis winaaRmdegi, xolo prole-
tari ki, romelsac kerZo sakuTreba ar gaaCnia, ara. komunis-
tur manifestSi sweria: mdgomareoba qmnis Segnebaso. prole-
taris mdgomareoba proletarulia, maSasadame misi Segnebac
proletarulia da ara socialisturio, daaskvna leqtorma,
daskvnac aseTi unda!~ (226).
`erToba~ akritikebs mecnieris meore Sexedulebasac,
rom revoluciis warmoSobaSi mTavar rols asrulebda naci-
150
onaluri idea; rom ruseTSi TandaTan vrceldeboda federa-
ciuli respublikis moTxovna, romelic kadetebma ukanas-
knel yrilobaze wamoayenes da rasac moiTxoven socialist-
revolucionerebi da glexTa yriloba; rom nacionaluri sa-
kiTxis gadaWraSi unda vxelmZRvanelobdeT erTa TviTga-
morkvevis principiT, e.i. TiToeulma erma Tavad unda gadaW-
ras Tavisi bedi da `ara tamboveli glexi axvevdes Tavis sur-
vilebs mas Tavze~ (iqve). gazeTis mixedviT: `kargad xedaven
federalistebi, rom qarTveli xalxi winaaRmdegia federa-
lizmisa, magram maTi `axali kaci~ nucubiZe acxadebs, marTa-
lia Cvens moZRvrebas qarTvel xalxSi gasavali ara aqvs, qar-
Tveli xalxi ar moiTxovs avtonomias, magram Cvens imedebs is
garemoeba asxavs frTebs, rom petrogradidan Camoutanen mas
(qarTvel xalxs) federaciul konstituciaso... ase esmiT fe-
deralistebs erTa TviTgamorkvevis ufleba!~ (iqve).
gazeTis msjeloba calmxrivia. raSic kidev ufro dav-
rwmundiT, roca federalistebis organos, `saxalxo saqmes~
gavecaniT.
axla isev `erTobas~ mivyveT. qarTveli xalxis sakiTxis
calke sakiTxad gamoyofis winaaRmdeg ilaSqrebs social-de-
mokrati l. naTaZe da igi edaveba `alionistTa~ jgufs, ker-
Zod, l. qiaCels: `yvela saxelmwifo ar aris suverenuli, ma-
galiTad Sveicariis kantonebi an aSS-s calke Statebi saxel-
mwifoebi arian, magram suvereniteti ara aqvT. Tu Tqven sa-
qarTvelosTvis suvereniteti gindaT, Tqven yvela qarTvel
Sovinistebze Sors wasulxarT, radgan es aSkara separatiz-
mia. saqarTvelos suverenitetis aRiareba niSnavs saqarTve-
los srul gamoyofas sruliad damoukidebel saxelmwifod,
me vici, amxanago, l. qiaCelo, separatisti Tqven ara xarT,
amitom Tqven ukan unda waiRoT Tqveni sityva `ufleba-mosi-
lobis Sesaxeb~... l. qiaCels Zval-rbilSi aqvs gamjdari sur-
vili, rom saqarTvelo uflebamosili iyos. igi miwis sakiTx-
151
ze wers: `Tu vityviT, mag. agraruli kiTxva ruseTSi mxolod
ruseTis xalxis saqmea da sxvisi aravisi, internacionalizms
ar vRalatobT; magram rogorc ki vityviT: agraruli kiTxva
CvenSi mxolod Cveni saqmea da sxvisi aravisi, — uTuod vco-
davT internacionalizms~. am sityvebiT sarwmuno xdeba, rom
`alionistebis~ `uflebamosileba~ suvereniteti marto wa-
mocdenili sityva ki ar aris, isini saqmiTac axorcieleben
mas, Tumca, imedia, Seugneblad; l. qiaCelma unda aiRos xeli
saqarTvelos suverenobaze an aRiaros, saqarTvelos avto-
nomia ki ara, calke saxelmwifod gamoyofa mindao~(227).
levan naTaZe im periodSi gazeT `borbas~ redaqtori gax-
ldaT da, cxadia, misi damokidebuleba saqarTvelos damou-
kideblobaze uaryofiTi iqneboda. amitomac, gazeTi `erTo-
ba~ adgils uTmobs naTaZis kritikul mosazrebebs. Tumca,
`erTobas~ saeWvod miaCnia damfuZnebel krebamde naciona-
luri sakiTxis farTod wamoyeneba, rac, misi azriT, ruseTis
kontrrevoluciuri Zalebis amoZravebas daaCqarebs da re-
voluciis gaRrmavebas xels SeuSlis(228).
droebiTma mTavrobam daiTxova `finlandiis seimi~, ro-
melmac damoukidebloba gamoacxada, amitomac `erToba~ Si-
Sobs erovnul-demokratebis moTxovnam saqarTvelos damou-
kideblobis Sesaxeb revolucias safrTxe ar Seuqmnas.
qarTuli eklesiis avtokefaliis aRdgenas qarTuli
presa didi aRfrTovanebiT Sexvda, `erToba~ ki am faqtsa da
mis mexotbeebs arafrad agdebs:
`Cveni mamuliSvilebis da nacionalistebis gazeTebi si-
xaruliT da zeimiT egebebian am viTomda did nacionalur
movlenas... maT am eklesiis aRdgenaSi qarTveli xalxis erov-
nuli uflebebis aRdgena eCvenebaT, misi avtonomiuri arse-
bobis ganxorcielebas xedaven. eklesia Tavisufalia, ekle-
sia damoukidebelia, eklesia demokratiulia, gaiZaxian yove-
li fexis gadadgmaze TviT sasuliero wodebis pirni da maTi
152
amyol-damyolni. marTla Tavisuflebis da demokratizmis
gamomxatvelia dRes qarTuli eklesia, an aseTi darCeba igi
momavalSi? am kiTxvebze Cven uaryofiTi pasuxiT unda vupa-
suxoT~(230).
`svinidisis saqme isev politikur angariSs emsaxureba~ —
wers `erToba~ da dasZens, rom `igi ar Seurigdeba arc qarTu-
li eklesiis politikur miznebs da politikur saqmeebSi Ca-
revas. igi kvlavindeburad energiulad ganagrZobs brZolas
sarwmunoebrivi burusis winaaRmdeg da Seecdeba xalxs im-
qveyniuri dapirebebis nacvlad, gza uCvenos amqveyniuri
bednierebisaken~ (iqve).
msgavsi ganxilva eklesiis rolisa ar unda iyos gasakviri
aTeistebisagan: `erisTvis erTi rwmenis, rogorc `erovnuli~
rwmenis Tavze moxveva — mxolod politikur miznebs emsaxu-
reba da ara sinidisis Tavisuflebas. es igive oficialuri ek-
lesiis arsebobaa da amas vewinaaRmdegebiT Cven~(231).
aseTi ideologiis gazeTs, imedia, saxelmwifoebrivi su-
vereniteti ar esmis, magram arsebuli viTarebidan gamomdi-
nare, zogjer iZulebuli xdeba, imsjelos erTa TviTgamor-
kvevis Sesaxeb. ruseTis sxvadasxva kuTxeebidan ismis gauTa-
vebeli moTxovnebi ruseTis federaciul respublikad Camo-
yalibebis Sesaxeb. ukrainis Zala, kievSi gamarTuli naciona-
luri partiebis yriloba, cimbiris saolqo yriloba, yazaxe-
bi da sxva yvelani miiswrafvian federalizmisaken, romelic
Tavis mxriv iTvaliswinebs winaT arsebuli ramdenime damou-
kidebeli saxelmwifos warmoqmnas da Semdeg maT Soris fede-
raciuli kavSiris damyarebas. gazeTisTvis, ra Tqma unda, ga-
ugebaria msgavsi moTxovna: `survili — msxverpli ar gaiRon
sazogado saxelmwifoebriv miznisTvis, survili — calke ga-
moyofis, sakuTar saqmeebis keTeba — ai, ra udevs safuZvlad
federaciisaTvis an farTo avtonomiisTvis mraval miswra-
febas... xelsayreli ar aris ruseTis nawil-nawilad dayofa.
153
aseTi dayofa Seasustebda proletariatis Zalas da Seafer-
xebda ruseTis ekonomiur ganviTarebas~(232).
kavkasiaSi moqmedma revoluciurma partiebma sagangebo
komitetis erovnuli principis mixedviT Sedgena uaryves da
miiRes socialuri warmomadgenlobis principi. `erToba~
Tvlis, rom erovnuli principiT mTavrobis Sedgena erTa qiS-
pobas, dausrulebel davas gamoiwvevs. ruseTis respublika
Tu daingreva, mis qveS gaisriseba saqarTvelos interesebi. ga-
zeTisTvis miuRebelia 1848 wlis avstriis revoluciis gza.
erovnuli sakiTxi „gansxvavebuli qveynis saxelmwifoebri-
obiT~ `erTobisTvis~ ekleqtikuri Sexedulebaa, `magram fede-
ralistebs da nacional-demokratebs es ase ar esmiT. isini yve-
lafers ebRauWebian, rasac qarTuli saxeli ewodeba, Tundac
is muwuki iyos qarTvel xalxis da ara saRi nawili~, fiqrobs
gazeTi (233).
gazeTi aqveynebs partiis saarCevno platformas, sadac
mesame sakiTxad nacionaluri sakiTxia Setanili: `social-
demokrati menSevikebi ecdebian ganamtkicon saxelmwifos
mTlianoba da amave dros moiTxoven mieces farTe TviTmmar-
Tveloba, agreTve avtonomia im erebs, romelnic gansxvavde-
bian ekonomiuraT an zne-CveulebebiT. am TviTmmarTvel er-
TeulTa teritoria ganisazRvreba realurad mosaxleobis
mixedviT~... (iqve).
qarTvelebs isini erovnul umciresobad Tvlian da kul-
turul-nacionaluri TviTmmarTvelobiT akmayofileben. ga-
zeTs aRizianebs qarTvel nacionalistTa moqmedeba da maT
gzas avantiuristuls uwodebs.
roca gazeTma `saxalxo saqmem~ ruseTis revoluciis
xsnis erTaderT gzad erovnuli Tavisuflebis sakiTxi aRia-
ra, `erToba~ gawiwmatebiT gahkivis: `maS agraruli sakiTxi
gadaWrila, maS muSaTa sakiTxi aRar yofila, maS klasTa
brZolas ar hqonia safuZvlad revolucia, an igi gamqrala da
154
darCenila mxolod erovnuli brZola da interesebi, igic
mxolod daCagrul erebSi. asea ara, brZeno politikosebo!
mxolod yvela eris nacionalistTa bedzea darCenili ruse-
Tis revoluciis bedi? daSnak ciutiuns, federalistebs,
TaTris da ukrainis nacionalistebs — ai vis unda daeyrdnos
Turme revolucia~(240).
gazeTi erovnuli yrilobis faqtsac uRimRamod Sexvda.
`erToba~ brals sdebs nacionalistebs yrilobis Sinaarsis
`gayalbebaSi~, da miaCnia rom isini ecdebian, mas damfuZnebe-
li krebis xasiaTi mieces da nacionaluri problemebi gada-
iWras.
erovnuli yriloba mniSvnelovani movlenaa saqarTve-
los istoriaSi. gazeTi TiTqos ar eloda msgavs erTsulov-
nebas da akritikebs gr. robaqiZis azrs (`eri, romelic hqmnis
aseTs erTsulovan yrilobas, `Tavisufalia~) da mas `mcona-
re inteligenciis filosofias~ eZaxis (235).
gazeTma imTaviTve uaryo 1917 w. oqtombris revolucia.
igi wers, rom bolSevizmma gamoaCina namdvili saxe, igi sabo-
lood CamoSorda demokratizms da anarqizmis sabrZanebelSi
moikalaTa, sabolood gamoeTxova social-demokratias da
Tavze xelaRebul avantiuristTa saTamaSo moednad iqca. man
dahkarga yovelive dadebiTi, rac ram ebada da erT did uar-
yofiT, damrRvevel, gamxrwnel movlenad mogvevlina.
ruseTis mTlianoba irRveva, `erToba~ nel-nela rwmun-
deba, rom saqarTvelos gamoyofa ar aris mxolod miuwvdome-
li ocneba. damfuZnebeli krebis garekvis Semdeg qarTveli
xalxis winaSe iSleba axali perspeqtiva, sruliad Tavisufa-
li im crumorwmuneobisagan, romelic bednierebas ekonomi-
kur da politikur subordinatSi xedavda, iwyeba axali xana
erebis aRorZinebisa. `erTobas~ ar swams `saqarTvelos~ azri
eris aRorZinebis Sesaxeb da wers: `neta ramdeni xania mas Sem-
deg, roca `saqarTvelo~ Savrazmel Tavadebs esarCleboda
155
da miwebis CamorTmevis winaaRmdeg qveyanas ayruebda. albaT
eri memamuleebis muqTaxoraTa grovas ewodeba~ (236).
gazeTi ironiiT uyurebs federalistebis saqmianobasac
da iZaxis, rom federalistebma nacionaluri droSa aafria-
les da Zlieri burJuaziuli saxelmwifos Seqmna ganizraxe-
so. `tyuilad ki ar mouwodebda am ramdenime dRis winaT `sa-
xalxo saqmeSi~ Tedo Rlonti qarTvel muSebs — daiviwyeT
Tqveni interesebi, did qiras nu moiTxovT, Torem samSoblos
warmoeba amas ver aitanso. federalistebis mamamTavari, gan-
svenebuli arCil jorjaZe, romelic dRes maTi partiis wmin-
danaT iTvleba, yvela klasebis gaerTianebas iTxovda erov-
nuli droSis gasaZliereblaT. amisTvis damfuZnebeli kreba
mkvdraT gamoacxades da mis damarxvas Seudgnen~(237).
`erToba~ ambobs, rom is erTi wuTiTac ar iviwyebs ers.
eri — es muSaTa klasi, wvrili burJuazia da glexobaa da sa-
nam muSaTa klasis da wvrili moqalaqis cxovrebis pirobebi
ar gaumjobesebula, sanam glexs ar miuRia miwa da Tavisuf-
leba, manamde SeuZlebelia sxva rameze zrunva. zemoT Tqmu-
lis ganxorcieleba ki erTi demokratiuli frontis Semweo-
biT SeiZleba. federalistTa ideals, rom jer eri unda Camo-
yalibdes da Semdeg federacia Seiqmnas, gazeTi ar eTanxmeba
da centralizms icavs. `centralizmi srulebiT ar niSnavs
erovnul Cagvras, radgan sxvaa centralizmi biurokratiuli
da sxva centralizmi demokratiuli~ (iqve).
moskovSi leninis avantiura mZvinvarebs, social-demok-
ratebis imeds — damfuZnebel krebas — niadagi gamoecala.
maT daiwyes fiqri amierkavkasiis seimis Seqmnaze, xolo erov-
nul sabWoebs mxolod kulturuli saqmeebisTvis aarseben.
amierkavkasiis damoukidebel saxelmwifod gamocxadebasac
arsebuli mdgomareobiT xsnian.
statiaSi `erovnuli mTavroba~ gamokveTilia, Tu rogor
ar esmodaT erTmaneTis saqarTveloSi arsebul partiebs. ga-
156
zeTi ilaSqrebs erovnuli mTavrobis Seqmnis winaaRmdeg:
`demokratias unda saerTo mTavroba, misi interesebi mTlia-
nobisken miiswrafvian. nacionalistebs ki undaT cal-calke
mTavrobebi. maTi interesebi gaTiSvisken miiltvian. erovne-
ba da erovnuli mTavroba — ai, maTi xati, maTi RvTaeba, yov-
lisSemZle, yovlis ganmkurnavi~ (238).
avtori dabejiTebiT amtkicebs, rom arsebul istoriul
xanaSi patara erebis bedi metad unugeSoa. gamwvavebul brZo-
laSi, romlebsac didi saxelmwifoebi awarmoeben erTmaneTs
Soris bazrebis mosapoveblad, aseTi erebi advilad xelwamo-
sakravi erTeulebia, romelTa beds maT daukiTxavad erTi
kalmis mosmiT wyveten. ase gadawyvites evropis diplomateb-
ma balkaneTis saxelmwifoebis bedi, ase gadaWres kavkasiis
erebis momavalic brest-litovskis daxelovnebulma moWad-
rakeebma (iqve).
aseT pirobebSi, rac ufro didia saxelmwifo erTeuli,
miT ufro advilia misTvis ekonomikuri da politikuri da-
moukidebulobis SerCena, xolo rac ufro daqucmacebulia
igi, misi damoukidebeli aRorZinebis imedi miT ufro dakar-
gulia, mxolod fiqtiuria, Tvalis amxvevia, moCvenebiTia.
gazeTis azriT, mTliani amierkavkasia kidev warmoadgens ra-
ime Zalas, romelsac SeuZlia Tavisi arseboba uzrunvelyos
rogorc samxreTidan, ise CrdiloeTidan. xolo, amierkavka-
sia sam teritoriad dayofili, sam suverenul samflobelod
daWrili — es mxolod mezobeli didi saxelmwifoebisTvis
ioli gadasaylapavi lukma iqneba.
„erTobas~ miaCnia, rom nacionalistebisTvis amierkavka-
siis daqucmaceba politikuri mrwamsia, rasac gazeTi mxo-
lod gabatonebulTa klasobrivi interesebis dacvad naT-
lavs da iSveliebs akaki wereTlis sityvebs: `amierkavkasiis
erebi an erTad gadarCebian, an erTad daiRupebian~.
maTi azriT, politikuri damoukidebloba omis aspare-
157
zad aqcevs amierkavkasias. arc federacia moitans namdvil
Tanxmobas. `erTobas~ saukeTeso formad miaCnia avtonomiu-
ri erTeulebis (kantonebis) Seqmna da erTi centraluri
mTavrobis arseboba. teritoriuli gamijvnis sakiTxi umwva-
vesi sakiTxia, romelmac SeiZleba sayovelTao omi gaaCaRos.
d. oniaSvili statiaSi `omi Tu zavi?~ msjelobs ruseTisa
da osmaleTisken orientaciaze. rodesac esa Tu is eri ir-
Cevs romelime orientacias, aSkaraa xelmZRvanelobs im mo-
sazrebiT, Tu ramdenad sasargebloa es nabiji misTvis. Zveli
ruseTi istorias Cabarda, axali ki jerjerobiT ar Cans,
mdgomareoba ukeTesi iqneboda, rom ruseTis nacvlad modi-
odes meore saxelmwifo, ufro kulturosani da Zlieri (239).
d. oniaSvili ekamaTeba g. qiqoZes, romelic germaniisken
orientacias TavgamodebiT icavs da osmaleTSi parlamentis
arsebobasac dadebiTad uyurebs. oniaSvilis azriT, `marto
parlamentiT~ ar ganisazRvreba ama Tu im saxelmwifos poli-
tikuri simwife. `Tu baton g. qiqoZes davujerebT, `osmaleTi
ukeTes SemTxvevaSi mogvcems damoukideblobas, cudSi ki av-
tonomias~. es iqneba maSin, rodesac saqarTvelo Seadgens sa-
Wiro uflebebiT aRWurvil erovnul mTavrobas da damouki-
deblad gamarTavs osmaleTTan zavze molaparakebas. varwmu-
nebT baton g. qiqoZes, rom veraviTari `erovnuli mTavroba~
da `damoukidebeli molaparakeba~ ver uSvelis saqarTvelos,
vidre saerTaSoriso mdgomareoba ar Seicvleba Cven sasar-
geblod~(239).
unda aRiniSnos, rom 1918 wlidan gazeTi `erToba~ ufro
saintereso sakiTxavi gaxda, amasTan imravla politikur-ana-
litikurma werilebma. redaqtori miTiTebuli ar aris. `er-
Toba~ msjelobs qarTvel erze, erovnul cnobierebaze. rac
adre misTvis miuRebeli iyo, TandaTan ufro interesis saga-
ni xdeba.
amierkavkasiis damoukideblobis gamocxadeba erTi pi-
158
robiT moxda: osmaleTsa da mis mokavSireebs — germanias, av-
striasa da bulgareTs unda ecnoT amierkavkasiis damouki-
debloba da baTum-yars-ardaganze xeli aeRoT. roca osma-
leTma es pirobebi ar miiRo, social-demokratebma isev ru-
seTTan kavSiri arCies, magram gazeTi SeuZleblad ar Tvlis
germaniasTan kontraqtsac im SemTxvevaSi, Tu germania cnobs
amierkavkasiis damoukideblobas.
social-demokratiisTvis damoukideblobis sakiTxi ar
aris principuli. Seqmnili mdgomareobis mixedviT unda ga-
dawydes: saqarTvelo isev ruseTis sazRvrebSi darCeba, Tu da-
moukideblad iarsebebs. `Cven principialurad sruls damouki-
deblobasac ki vcnobdiT SesaZleblad, ara Tu avtonomias, mag-
ram imdroindel pirobebSi demokratiis daqsaqsva momakvdine-
bel codvad migvaCnda. Tebervlis revoluciis Semdegac ar
gviRalatnia Cven am gzisTvis... radganac Cven patara ers warmo-
vadgenT da damoukideblad arseboba ar SegviZlia~... (240).
ruseTma zavi Sekra oTxTa kavSirTan da osmaleTTanac.
amierkavkasias ara aqvs saSualeba sazRvrebi daicvas, ruse-
Tis axlandelma mTavrobam omi Sewyvita da sruli demobili-
zacia gamoacxada. `erToba~ Tvlis, rom Tu aseT pirobebSi
amierkavkasiam omi ganagrZo, igi ajanyebul provinciad ga-
mocxaddeba, rasac mohyveba tyveebis meamboxeebad Seracxva.
amitomac rCeba erTaderTi gza, amierkavkasiis damoukideb-
loba. `Cven axal orientacias ubrZolvelad ar miviRebT,
vibrZolebT im dromde, vidre Cvens axal orientacias Zlie-
ri da kulturuli saxelmwifo ar gamoesarCleba da misi uz-
runvelyofis garantias ar mogvcems... mivemxrobiT imas, vinc
Cvens arsebobas uzrunvelyofs da Cveni perspeqtiva, Cveni
momavlis xsnac aqeT aris~ (241).
d. oniaSvilis TqmiT, orientaciis Secvla ubralo poli-
tikuri sakiTxi ki ar aris, aramed sulieri gancdac.
9 aprils seimma amierkavkasiis damoukideblobis aqti mi-
159
iRo. `Zneli iyo aseTi nabijis gadadgma, erTob mWidro iyo
Cveni kavSiri ruseTis revolucionur demokratiasTan, mag-
ram saubedurod dRes es demokratia damarcxebulia da
Cvenc mis damoukideblad gvixdeba axali cxovrebis mowyoba.
es ar aris Cveni azriT Ralati ruseTisadmi, es aris mxolod
mware sinamdvile da cxovrebis ulmobeli kanonis cnoba da
Cven darwmunebuli varT, rom ruseTis sazogadoebis sauke-
Teso nawili gaigebs Cvens mdgomareobas da ecdeba megobru-
li ganwyobileba iqonios CvenTan~(242).
gazeTi Tvlis, rom ruseTi bolSevizmis usazRvro reaq-
ciis banakad iqca da rom SenarCundes revoluciis monapova-
ri, gadadgmuli nabiji aucilebelia da sagulisxmo.
`erToba~ erTgvarad Tavs icavs im amxanagebisgan, romle-
bic amierkavkasiis damoukideblobas marqsis da engelsis
moZRvrebis winaaRmdeg wasvlad Tvlian.
saerTaSoriso sarbielze Seqmnilma viTarebam, movlena-
Ta cvalebadobam gazeTi `erToba~ bevr rameze daafiqra. igi
ukve aRar uaryofs, rom `SesaZlebelia politikuri da saer-
TaSoriso pirobebi ise moewyos, rom Cven amierkavkasiis da-
nawilebac mogvixdes da saqarTvelos calke damoukidebel
respublikis gamocxadebas dauWiroT mxari~(243).
miuxedavad am sityvebisa, gazeTi sasargeblod ar miiC-
nevs konfederaciul mowyobas da ukve federaciisken ixreba.
konfederaciis is tipi, romelic seseciis uflebas gulis-
xmobs, `erTobisTvis~ miuRebelia.
msxvili kapitalisturi saxelmwifoebis tendencia ar
moswons gazeTs, radgan es tendencia Slis federaciul kav-
Sirebs da warmoqmnis damoukidebel saxelmwifoebs. gazeTis
azriT, qarTuli social-demokratia erideboda ZalTa daq-
saqsvas. roca ruseTis revolucia cocxlobda, ruseTis sa-
zomiT muSaobdnen, roca ruseTi daiSala, gamoacxades damo-
ukidebloba da iuridiulad CamoSordnen ruseTs. maTi sur-
160
vili iyo amierkavkasiis respublikis CarCoebSi mainc Senar-
Cunebuliyo erTi mTliani demokratiuli fronti, `magram
dRes, rogorc etyoba, pirobebi icvleba da Cvenc garemoebis
mixedviT unda SevcvaloT Cveni moqmedeba, Tu Cven dRemdis
TavgamodebiT vicavdiT amierkavkasiis mTlianobas, dRes Se-
iZleba garemoebam gvaiZulos calke movawyoT Cveni cxovre-
ba... mTlianoba ar iyo Cveni Jinianobis Sedegi, is gamomdina-
reobda Cveni demokratiuli principebidan~(246).
ruseTidan bolSevikuri muqara ismis, osmaleTi saqar-
Tvelos dapyrobaze ocnebobs. germania Tavis interesebs
icavs da am ZalTa Soris moiazreba saqarTvelo.
`erToba~ isev ubrundeba ruseTTan CamoSorebis faqts,
romelic gamoiwvia ruseTis mier brestSi saqarTvelos saar-
sebo interesebis uaryofam, xolo roca osmaleTis saf-
rTxisgan daxmareba sTxoves ruseTs, man muqariT ganacxada,
qvas qvaze ar davtovebo, Tu komisarTa sabWos mTavrobas ar
miiRebTo. komisarTa sabWo ki niSnavda socialisturi eqspe-
rimentebis ganmeorebas, ramac Tavad ruseTi daRupvamdis
miiyvana, misi ekonomikuri cxovreba awewa da barbarosul xa-
nas daubrunda. `Cven sabolood unda gamoveTxovoT ruseT-
Tan dabrunebaze fiqrs... momavalSi Cven SegviZlia megobru-
li urTierToba davamyaroT ruseTTan, Tu, rasakvirvelia,
gareSe Zalam xeli ar agvaRebina Cvens damoukideblobaze,
magram ruseTis nawilad gaxdoma CvenTvis SeuZlebelia da
amaze fiqrs erTxel da samudamoT unda gamoveTxovoT~(247).
26 maisi da `erToba~
1918 wlis 26 maiss saqarTvelos damoukidebloba gamocx-
adda, dRe, romlis moaxloebasa da aucileblobas ukiJineb-
dnen `erTobas~ konkurenti gazeTebi: `saqarTvelo~, `saxal-
xo saqme~ da `alioni~.
161
rogor Sexvda `erToba~ am faqts?
saqarTvelos damoukidebloba man demokratiis damar-
cxebad aRiara.
`erTobis~ 1918 wlis maisis nomrebSi, gansakuTrebiT meo-
re naxevarSi TandaTan imatebs sevdiani ganwyobilebiT gam-
sWvaluli literaturul-publicisturi xasiaTis werilebi,
mxatvruli eskizebi, narkvevebi da leqsebi, romelTa avto-
rebi mistirian ruseTTan CamoSorebas. `erTobis~ 97-e
nomerSi (16 maisi) daibeWda r. CixlaZis `saubari glexebTan~,
sadac vkiTxulobT: `im ruseTs rom CamogvaSores, Cveni saq-
mec maSin waxda. iq TeTri puric bevri da iafiao — amboben,
Cven ki simSiliT vixocebiT. iq — farCa-samoseli bevri yofi-
la, aq ki Cveni col-Svili, Cveni qal-baRana SiSvel-titveli
daiareba. gzebi Segvikres, karebi Cagviketeso~(245).
gazeTis amave nomerSi dabeWdilia vrceli leqsi v. tuq-
siSvilisa — `Sors aris~, sadac gadmocemulia avtoris Wmun-
va da mwuxareba arsebuli situaciis gamo, romelsac igi sabe-
diswero sizmars uwodebs:
`sabediswero sizmari axda —
aris gangeba da saswauli:
mokvda, momavlis imedi waxda,
gaTavda Cveni dResaswauli.
glovis CaRana gvkidia yelze,
gadafenila win sisxlis tabla
da viT cxovarni gvalvian velze
vlamobT Tavebi davkidoT dabla~ (iqve).
aSkaraa leqsis avtoris pozicia, mas `ocnebebi~ daengra.
misTvis Tavzardamcemia is faqti, rom saqarTvelos damou-
kidebloba mzaddeba da rom ukve aSkaraa am procesis Seuqce-
vadi xasiaTi. igi warmomadgenelia im partiisa da sazogadoe-
bis im nawilisa, romelTaTvisac saqarTvelos momavali ru-
seTTan erTobaSi moiazreba da ara mis damoukideblobaSi.
162
`erToba~ fsevdonimiT `anania~ ramdenime nomerSi aqvey-
nebs vrcel narkvevs `gza da gza (guriaSi)~, sadac Warbobs
revoluciisaTvis mebrZolTa daRupvisa da maTi gasvenebis
ambebis aRweriloba, rac gamiznulia imisaTvis, rom mkiTx-
velSi tragikuli da sevdiani ganwyobileba aRZras:
`— ase marguna bedma. Tofi miWeria xelSi. vfiqrobdi
mSvidobian cxovrebas da mainc ver moveswari, miTxra erTma
amxanagma...
saRamos oTxi saaTi iyo, roca SemoqmedSi mivediT. mTeli
Semoqmedi jariTaa aRvsili... kubo moasvenes... Cven dafiqre-
buli mivediT cxedarTan... Cems win saxe SemkrTali sdgas mo-
xuci isidore: kubos zedapiri aaRes.
movaleobis msxverpli, brZolaSi daRupuli, Cveni amxa-
nagi, axalgazrda mebrZoli guriis sagangebo razmis wevri
prap. m. WanuyvaZe, odesme momRimari, sicocxliT savse, samu-
damod dadumebulia~(244).
es vrceli narkvevi, `gza da gza~, qveyndeba agreTve 26 ma-
isis nomerSi, sadac mTel am sagazeTo nomris saerTo sevdian
suliskveTebas srulad Seesatyviseba:
`guriaSi Cven SevniSneT, rom moRalateebi da provoka-
torebi moqmedeben, TavianT saqmes akeTeben... Skolis ezoSi
Cven vnaxeT ramodenime gadmoxvewilni, romelnic daRone-
bulni isxdnen. Cven SekiTxvaze maT gvipasuxes: rom ZimiTSi
ltolvilni SimSiliT ixocebian. gaCnda saxadi, yvavili, yel-
Wirveba da sxvadasxva gadamdebi seni~(247).
aseTi pesimizmiT mivida `erToba~ 26 maisamde, xolo da-
moukideblobis gamocxadeba arc ki izeima. mowinave werili
`Cveni bedi~ TiTqmis samgloviaro xasiaTisaa: `mware beds ga-
nicdis amierkavkasiis demokratia. igi jer kidev mTeli xal-
xis bedis gamgea, magram am bedis gadaWra mas SeuZlia ara Ta-
vis survilisa da miswrafebis TanaxmaT, aramed im gareSe Za-
lebis karnaxiT da brZanebiT, romelic mas Semoseuli hyavs.
163
es Zalebi ki imperialisturi qveynebia, romelTac amierkav-
kasia Tavisi interesebisTvis surT gamoiyenon... Segnebul
demokratias, marTalia, aqvs erTi gza — TavganwirulaT
brZola da gmirulaT sikvdili... magram xelmZRvanel poli-
tikur partias ufleba ara aqvs mTeli xalxis bedi, arseboba,
sicocxlis sasworze dados, roca brZolis mogebis raime,
Tund mciredi garantia ar moepoveba. da ai es gansakuTrebu-
li mdgomareoba xelmZRvanel partias aiZulebs mis meTaurT
inatron TavisTavs katorRa... vimeoreb xsnis Zala Cvens
xelT araa. igi ucxo elementebs uWiravs... iseTi mdgomareo-
ba iqmneba, romelzedac ityvian: saiTac gaviqeci, iqiT waviqe-
cio~(247).
werilSi gamoxatulia SiSi im omis rkalisa, romelic
gars Semoertya saqarTvelos. ruseTi bolSevikur muqaras
agzavnis. osmaleTi dapyrobaze ocnebobs, germania Tavis in-
teresebs icavs. am Zalebs Sua ki, `erTobis~ SefasebiT, saqar-
Tvelo iWyliteba. germaniis mfarveloba `migvaCnia saukeTe-
soT am sam borotebaTagan. amitom Cveni partiis xelmZRva-
nelma organoebma miiRes dadgenileba saqarTvelos damouki-
deblobis gamocxadebis, Tu germaniis mxriv iqneba rame uz-
runvelyofa Cveni eris arsebobis... marTalia, Cven ar SegviZ-
lia, rogorc mcire ers, didi saxelmwifoebis gareSe Tavis
dacva. aqlemebis brZolaSi kozaki yovelTvis iWyliteba. am-
JamaT, Cven vfiqrobT gaWyletas germaniis aqlemTan Tavis
SefarebiT gadavrCeT~ (iqve).
`erToba~ Tavs imarTlebs da aRiarebs, rom social-de-
mokratebi iZulebulni arian aseTi nabiji gadadgan, gamo-
acxadon damoukidebloba germaniis daxmarebiT. `ara Cveni
neba, aramed istoriuli aucilebloba gvikarnaxebs amas. da
Tu mainc ver gvixsna, ver gadagvarCina sruliad, Tu bedisa-
gan sabedoT ganwiruli varT, imas mainc vityviT, rom Cven ar
dagvitovebia arc erTi saSualeba, rom xalxisTvis ubedure-
164
ba Tavidan agvecdina~(iqve).
werili xelmouwerelia da, misi Sinaarsidan gamomdina-
re, vfiqrobT, noe Jordanias unda ekuTvnodes. werili dawe-
rilia 26 maisamde, savaraudoa, 25 maiss, da vis SeeZlo winas-
war ganecxadebina, rom `Cveni partiis xelmZRvanelma orga-
noebma miiRes dadgenileba saqarTvelos damoukideblobis
gamocxadebisa~, Tu ara partiisa da mTavrobis meTaurs?
werili gamoxatavs ara sixaruls saqarTvelos damouki-
deblobis gamocxadebis gamo, aramed glovas. es samglovia-
ro werilia da gazeTis mTeli nomeric, aseve, samgloviaro
ganwyobilebiTaa gamsWvaluli. aq gamoqveynebul werilTa
avtorebi uCivian beds, rom cxaddeba saqarTvelos damouki-
debloba. isini, partiis meTauris msgavsad, glovas gamoT-
qvamen, dastirian `iZulebiT~ gaTavisuflebas, aTasgvar li-
teraturul-publicisturi xerxebiT warmosaxaven am maT-
Tvis arasasurvel `sabediswero~ faqts.
`erTobis~ 26 maisis nomerSi fsevdonimiT `eSmaki~ dabeW-
dilia ori vrceli satiruli leqsi, sadac gamoxatulia
mkveTri ukmayofileba saqarTvelos mdgomareobiT. leqseb-
Si baTumis dacemis da TurqTa Semotevis Temaa gamoyenebu-
li, magram avtoris mkveTri ukmayofilebisa da aRelvebis
mTavari mizezi, romelic striqonebs Soris aSkarad gamos-
Wvivis, saqarTvelos damoukideblobis aRiareba, erovnuli
poziciis gamarjvebaa, romelsac mudam brZolas ucxadebda
`erToba~, xolo axla iZulebiT Seurigda. movixmobT amona-
rids `eSmakis~, poeziidan:
`esec meore aRdgoma... (Tavisuflebis xanaSi)
da dReni Cemni gavlian...
zmorebiT... Tavis fxanaSi...
ra vqna, baTumis ambebiT jer kidev mZimeT... orsul var,
vfiqrob da maTgan tyve qmnili gons karga verc ki movsulvar.
dRes, irgvliv Tvalebs vaceceb...
165
Svelas arsaiT ar veli.
Crdilodan rusi mibRveris, dasavleTidan alia,
lamis gamixdes samSoblo mxolod tyveobis galia.
vsinje jer amis, mere sxvis Zmoba, orientacia
es darCa `ZaRli mglis feri~
is namdvil mgeli... tacia
Cven mtacebelTa maT Soris ar gveyoleba mimferi
erTia, mgeli wagviRebs, Tu ZaRli SegvWams mglisferi.
Zmoba ar unda aravis, ymad yola yvelas swyuria,
(yvlefa, tyavisa gaZroba advili samsaxuria).
mtrad Tu ar vargxar, vin giZmobs? vis unda Seni moyvroba?
laCris da qalaCunasi sxvagvar ician mopyroba~(248).
rogorc Cans, `erToba~ Zalian mZime perspeqtivas xedavs,
sasowarkveTilia da uimedo. social-demokratebi imTaviTve
ar arian darwmunebulni sakuTar ZalebSi, rom isini damou-
kidebeli saxelmwifos mSeneblobas SeZleben. arc bolSevi-
kuri ruseTi moswonT, arc germania, arc damoukideblad
cxovreba surT. `erTobelebi~ sazogadoebas ufro saintere-
so alternativas ver sTavazoben da winaswar surT Seaguon
saxelmwifos mmarTvelobaSi TavianT uxerxemlobas. aseTi
ironia da agdebuli damokidebulebaa gamoxatuli `eSmakis~
mier Segrovebul `andazebSic~:
`ara Sejda mwyeri xesa, ar iyos gvari misi~
(qarTvelma sTqva: sul erTia, vinc wamiyvans, var imisi)...
`Tu gaWirvebas miCveneb, giCveneb gaqcevasao~
(Cven ar gviWirda... movrbodi... amiT vajobeT sxvasao)...~(iqve).
aseTive wuxiliT, mWunvarebiT da ironiiTaa gamsWvalu-
li sxva publicistur-literaturuli xasiaTis werilebi.
vl. voitniki werilSi `wiTeli gvardia~ wers: `sevdian dReeb-
Si~, roca yvelaferi is, rac Cvens garSemo xdeba, gelaparake-
ba demokratiis ideebis damsxvrevaze, roca yvelaferi uime-
dobis burusSia gaxveuli, gaisma magari, damSvidebuli xma.
166
es xmaa amxanag wiTelgvardielebisa. wiTeli gvardia arCevda
Tfilisis dacvis sakiTxs. aq ar ismoda sityvebi imaze, Tu vin
aris damnaSave, vin daayena mTeli qalaqi aseTi mware gansac-
delis win. aq laparakobdnen imaze, rogor gadaarCinon, ro-
gor daicvan mopovebuli Tavisufleba; sifaqize revoluci-
onuri droSisa, Tu mTeli mxaris dacva demokratiam ver SeZ-
lo, wiTelma gvardiam gamoitana dadgenileba: `ukanasknel
sisxlis wveTamde davicvaT Tbilisi mtrebisagano..~ es dad-
genilebaa im xalxis, romlis sityva saqmes ar gaSorebia. ro-
ca aseTi dadgenileba gamohqondaT — wiTeli gvardiis war-
momadgenlebma mSvenivrad icodnen, rom TviToeuli aso maTi
dadgenilebisa sisxliT iqneba Cawerili amierkavkasiis isto-
riis furclebSi... Cven viciT, rom is xalxi, romelmac Tavis
mkerdiT gza gadauRoba osmalebs natanebTan, Zvirad dauj-
ens mters amierkavkasiis revolucionur gulSi SemoWras...
Cven amis Semdeg darwmunebulni varT, rom safrTxe samar-
cxvinod mtris winaSe qedis moxrisa da uomrad Tavis danebe-
bisa ar aris... sevdian da mwuxare dReebSi Cven mxurvale sa-
lams vuZRvniT maT, vinc medgrad sdgas revoluciis da Tavi-
suflebis dacvis niadagze~(249).
ai, rogor werils aqveynebs 26 maiss gazeTi `erToba~.
`sevdian da mwuxare dReebSi~ am werilis avtori qeba-dide-
bas asxams wiTel armias da am wiTeli armiiT emuqreba saqar-
Tvelos damoukideblobas. gasakviri araa, rom samiode wlis
Semdeg am wiTel armias miegeba social-demokratiuli par-
tiis didi umravlesoba, ara marto bolSevikebi, aramed men-
Sevikebic, romlebic siamovnebiT gadabargdnen bolSevikTa
banakSi, oRond ki isev SeenarCunebinaT garkveuli mdgomare-
oba da privilegiebi axali xelisuflebis pirobebSi. isini
xom gloviT Sexvdnen saqarTvelos damoukideblobas da maT-
Tvis wiTeli armiis mosvla saocnebo iyo ukve 26 maissac.
`erTobis~ 26 maisis nomerSi yuradRebas ipyrobs agreTve
167
depresiuli ganwyobilebiT savse werili vinme `odiSeli ya-
yaCosi~ — `brZolis velidan~(250). werilis qvesaTauri gvam-
cnobs, rom eZRvneba `samegrelos~, xolo saTauris qveS
vkiTxulobT Semdegs:
`sxva saqarTvelo sad aris
romeli kuTxe qveynisa?..~ (akaki)
dadga sabediswero momenti qarTveli erisa.
kvlav Camohkra glovis zarma, amohquxda wyromis griga-
li da ukuRma gadafurcla Cveni istoriis Savi asoebiT aR-
beWdili furclebi... dRes Cven mowmeni vxdebiT im Soreuli
warsulisa, rodesac osmaleTi mosawyvetad epotineboda am
edemis yvavils.
dRes me ukanasknelaT nebas vaZlev Cems Tavs, rogorc
damcveli samSoblos da Tavisuflebis, mogmarToT didebu-
li mgosnis sityvebiT: `sxva saqarTvelo sad aris, romeli
kuTxe qveynisa?..~
mipasuxeT!..
raT gvinda aTasi weli vicxovroT pirutyvuli cxovre-
biT osmaleTis brWyalebs qveS?!
dae movkvdeT, sisxlis zRvaSi amovxaroT droSa `Tavi-
suflebis da samSoblos daxsnisa~, avitanoT im mTis mwverva-
lamde, sadac odnav bJutaven amomavali mzis brolis sxivebi
da iq gamarjvebiT gadavsceT momaval Taobas niSnad samarad-
Jamo arsebobisa~ (250).
am didi gznebiT, mxatvrul saxeebiT aRsavse werilis avto-
ria vinme odiSeli yayaCo. fsevdonimTa leqsikonSi (ix. g. miqaZe,
fsevdonimTa leqsikoni, 1984, gv. 93) cnobilia odiSeli p. — par-
men ionas Ze rurua, romelsac 1927 wels baTumSi gamoucia leq-
sebi. magram aris Tu ara igive piri `odiSeli yayaCo~ ver vity-
viT, ise ki naweris stili da ganwyobileba iZleva saSualebas,
rom misi avtoris meleqseoba warmovidginoT. erTi ki cxadia,
am meleqses, saqarTvelos damoukideblobis aRiarebisgan ek-
168
lesiasteseul mwuxarebaSi Cavardnil kosmopolit-socia-
lists, samarcxvino Secdoma mosdis Tavisi mSobliuri litera-
turis codnis saqmeSi. saqarTvelos skolebSi im periodSic da
dResac, yvela samosanma da, albaT, orosanma moswavlemac ico-
da da icis, rom `sxva saqarTvelo sad aris, romeli kuTxe qvey-
nisa~ Cveni `mRelvare~, poeturad ganwyobili avtori, vinme
odiSeli, rom akaki wereTels miakuTvnebs, grigol orbelianis
sityvebia. `sagulisxmoa isic, rom gazeTis redaqciamac aseTive
uzustoba gamoiCina da ar Seuswora am `poets~ Secdoma.
26 maisis `erTobaSi~ daibeWda maqsim gorkis werili
`drois Seuferebeli fiqrebi~, sadac ruseTis revoluciis
mier motanili cxovrebis mTeli saSinelebani metad xatov-
nad da STambeWdavadaa warmoCenili. es werili zustad See-
fereba gazeTis mTel samgloviaro ganwyobilebas da vfiq-
robT, misi aq moxmoba kargad warmosaxavs im saerTo suraTs,
gazeT `erTobas~ rom hqonda. sxvaTa Soris, maqsim gorkis es
werili `alionmac~ dabeWda.
`daClungebamde miviwyebuli mware sinamdvile, mTvrali,
saZaglobamde momTmeni, Taviseburad cbieri moskoveli xal-
xi yovelTvis psixologiurad Sors edga da axlac udgas rus
inteligents, romelic mdidaria mwignobruli codniT, mag-
ram Raribia rusuli sinamdvilis codniT.
Zarcvaven gasaocar artistulad, eWvi araa, rom am ruse-
Tis Tavad gaZarcvis process istoria mouTxrobs didis pa-
TosiT momaval Taobas. Zarcvaven da yidian eklesiebs, sam-
xedro muzeumebs, hyidian zarbazan-vintovkebs, hqurdaven
saintendanto sawyobebs; Zarcvaven Tavadebis sasaxleebs,
staceben yvelafers, ris gayidvac SeiZleba.
feodosiaSi jariskacebi adamianebiT vaWroben. moiyvanes
kavkasiidan Turqebis, somxebis da qurTebis gogoebi da 25 m.
yidian TiTos. es yvelaferi Taviseburia; safrangeTis did
revoluciaSi aseT rames adgili ar hqonia, Cven amiT SegviZ-
169
lia viamayoT.
patiosani xalxi, romlis naklebobas Cven mudam ganvic-
didiT, axla mTlad gaqra. ai aseT uZlur, bnel, organiulad
anarqizmis moyvarul xalxs mouwodeben iyos ideuri xel-
mZRvaneli msofliosi da evropis muSaTa klasis messiaT.
erTi SexedviT, vfiqrob, rom am kuriozulma da senti-
mentalurma ideam ar unda daabnios traRikuli TamaSi sa-
xalxo komisarebisa, magram xalxis `meTaurebi~ ar malaven,
rom maT surT rusul nestian jariskacebisagan gaaCaRon di-
di koconi, romlis sinaTle evropas gaanaTebs; im evropas,
sadac cecxli socialuri Semoqmedebisa ufro mZlavrad da
gonierad anTia, vidre CvenTan ruseTSi.
koconi gavaCaReT, magram mas sustad ekideba, mas suni
udis talaxiani, mTvrali da tlanqi ruseTis da ai am sawyal
ruseTs ezidebian golgoTaze, rom iq jvars acvan mTeli
msoflios saxsnelad. dasavleTi ki mkacria, daundobeli, is
savsebiT moklebulia sentimentalizms. iq adamianis Sefaseba
ubralo saqmea: Tqven giyvarT da SegiZliaT muSaoba? — Tu
asea Tqven qveynisTvis saWiro xarT, Tqven xarT swored is
adamiani, romlis ZaliT iqmnes yvelaferi Zvirfasi da mSveni-
eri. Tu Tqven ar giyvarT da ar SegiZliaT muSaoba, maSin
Tqven, miuxedavad danarCeni Tvisebebisa, xarT zedmeti ada-
miani..
da radganac dasavleTma evropam icis, rom rusebs muSao-
ba ar uyvarT da arc SeuZlianT, amitom Cven mogvelis imaze
meti ubedureba, rasac moveliT (`n:J~)
m. gorki~(251).
dasavleTisadmi aseTi midgoma arc dRes Secvlila ru-
seTSi. evropuli Rirebulebebis araswori gageba dRemde Se-
narCunebulia rusi xalxis cnobierebaSi, ufro metic, sa-
xelmwifoebrivi manqanis mTavar ideologias warmoadgens. is
sevdiani toni, romelic Tan axlavs m. gorkis werils, sruli-
170
ad Seefereba `erTobis~ mTel ganwyobilebas. aq ar aris lapa-
raki revoluciiT motanil Tavisuflebaze, muSaTa klasis da
glexobis gamarjvebaTa zeimze, revoluciiT aRfrTovaneba-
ze, aq warmodgenilia marTali suraTi im savalalo Sedegebi-
sa, rac Tan moaqvs revoluciebs da amiT gamowveul Sida
omebs. werilSi naCvenebia mTeli is tragedia, rac Tan moita-
na ruseTis revoluciam TviT ruseTis cxovrebaSi, Zarcva,
gleja, adamianTa xocva, tyveTa syidvis wesis aRdgena, kul-
turologiur dawesebulebaTa darbeva, ganadgureba eris
sulier monapovarTa. damarwmuneblad da damajerebladaa
warmodgenili ruseTis golgoTaze asvlis gza. ruseTis tan-
jva-wameba qristes jvarcmasTanaa Sedarebuli — `sawyal ru-
seTs ezidebian golgoTaze, rom iq jvars acvan msoflios
saxsnelad~.
gorki, romelic cnobilia rogorc ruseTis revoluciis
momRerali da mxardamWeri, am weriliT warmogvidgeba sru-
liad gansxvavebuli kuTxiT. gorkis werilSi revolucia naC-
venebia mTeli misi negatiuri SedegebiT. swored es uaryofi-
Ti damokidebuleba revoluciis monapovarTa mimarT 26 ma-
iss `erTobas~ miaCnda erTgvar gamoZaxilad qarTul poli-
tikur sarbielze datrialebuli procesebisa. social-de-
mokratebi glovoben saqarTvelos damoukideblobis ga-
mocxadebas da es aqcia esaxebaT rogorc marcxi maTi poli-
tikisa.
ase uRimRamod Sexvda gazeTi `erToba~ 26 maisis faqts,
romlis mniSvneloba mas arc manamde ugrZvnia da uRiarebia.
paradoqsia, rom saqarTvelos saxelmwifoebrivi damouki-
debloba gamoacxada im partiam da im periodulma organom,
romelic erovnul Tavisuflebas TavgamodebiT ebrZoda.
171
daskvna
1917-1918 wlebis presis analizi gviCvenebs realur su-
raTs, Tu rogor yalibdeboda da mwifdeboda saqarTvelos
damoukidebloba da rogor iqmneboda sazogadoebrivi azri.
Cveni naSromi siaxlea am mimarTulebiT. demokratiuli wyo-
bis mkrTali konturebi aSkarad isaxeba ganxiluli presis
publikaciebis analizis mixedviT: mravalpartiuli sakanon-
mdeblo organo, pluralistuli da Tavisufali presa, samo-
qalaqo da politikuri uflebebis uzrunvelyofa, kerZo sa-
kuTreba. Cans, rom saqarTveloSi myardeba demokratiuli
respublika. 1917-1918 wlebis presam safuZveli Cauyara de-
mokratiul principebs, romlebic uzrunvelyofen funda-
mentur uflebebs. qarTveli publicistebi da mwerlebi fiq-
robdnen, rom gamoxatvis Tavisuflebaa demokratiuli sazo-
gadoebis Camoyalibebis safuZveli, radgan am uflebis gare-
Se praqtikulad SeuZlebelia sxva uflebaTa damkvidreba.
qarTuli Jurnalistikis istoriis mkvlevrebi valSi
arian 1917-1918 wlebis presis Seswavlis saqmeSi. dRemde ar
Seqmnila fundamenturi naSromi am epoqis periodikis Sesa-
xeb, arada, igi yvelaze utyuari wyaroa imdroindeli poli-
tikuri Zalebis gasacnobad, partiaTa moRvaweobis Sesafa-
seblad, mTavari saerTaSoriso moTamaSeebisa da qarTuli
sazogadoebrivi azris Sesaswavlad.
1917-1918 ww. saqarTveloSi gamodioda aTeulobiT gaze-
Ti qarTul da rusul enebze. isini SeZlebisdagvarad sru-
172
lad asaxavdnen imdroindel politikur da sazogadoebriv-
kulturul movlenebs. maT daaCqares erovnuli damoukideb-
lobis ideis momwifeba. 1917-1918 ww. presis furclebze naT-
lad ikveTeba is siZneleebi, romlebic saxelmwifoebrivi da-
moukideblobis gzaze saqarTvelos svlas aferxebda. qarTu-
li presa gamoxatavs sxvadasxva partiis interesebsa da im
did winaaRmdegobas, romelic arsebobda TviT damoukideb-
lobis ideis garSemo, rac asaxulia mTel rig politikur,
analitikur da publicistur werilebSi.
Cven mier ganxilulia oTxi wamyvani gazeTi, romelTa
garSemo Semoikribnen cnobili qarTveli mwerlebi, publi-
cistebi, sazogado moRvaweebi. gazeTi `saqarTvelo~ — erov-
nul demokratiuli mimarTulebisaa, gazeTi `saxalxo saqme~
— social-federalisturi partiis organoa, gazeTi `alioni~
— social-demokratiuli partiis `alionis~ jgufis organo,
gazeTi `erToba~ — amierkavkasiis social-demokratiuli mu-
SaTa organizaciebis organo.
kvlevaSi calke gavamaxvileT yuradReba mTavar avto-
rebze, romelTa publikaciebi Zalian saintereso da ucnobi
iyo am mimarTulebiT. `saqarTvelos damoukideblobis idea
1917-1918 wlebis presaSi~ gulisxmobs, erTgvarad Tvali Se-
vavloT im avtorTa damokidebulebas 26 maisisadmi, romle-
bic zemoganxilul gazeTebSi aqtiurad iRvwodnen politi-
kur da socialur sarbielze. qarTveli mwerlebis mier naT-
qvami TiToeuli sityva anareklia im ganwyobisa da molodi-
nis, riTac savsea qarTveli xalxis suliskveTeba.
grigol robaqiZes, tician tabiZes, Salva amirejibs, kon-
stantine gamsaxurdias, vaxtang kotetiSvils, samson fir-
cxalavs, ivane gomarTels, leo qiaCels, Tagunas da bevr sxva
gamoCenil qarTvel moRvawes vicnobT maTi samwerlo Semoq-
medebiT, xolo presaSi moRvaweobis periodze Zalian mwiri
informacia da kvlevaa cnobili. savsebiT araferia cnobili
173
1917-1918 wlebis qarTul presaSi maT aqtivobaze. amitomac,
gadavwyviteT, ramdenime maTgani calke gagvexila da im peri-
odis mTavari avtorebi warmogvedgina. aseTi mimarTulebiT
muSaoba kidev ufro naTels hfens im periodis ganwyobasa da
profesiul standartebs.
es epoqa, rogorc am gazeTebis furclebidan irkveva, xa-
siaTdeba pluralizmiT, SesaSuri gulwrfelobiTa da argu-
mentirebuli midgomebiT. TiToeuli gazeTi saqarTvelos
damoukideblobis dRemde (1918 wlis 26 maisamde) Tavisi
gziT, Tavisi SecdomebiTa Tu RirsebiT mivida. TiToeuli
statia sainteresoa am moRvaweTa WeSmariti portretis Se-
saqmnelad. sagulisxmoa, rom TiToeuli maTgani bolomde
erTguli darCa erovnuli damoukideblobis ideisa, romlis
gamarjvebisTvisac ibrZodnen presis saSualebiT. `saqarTve-
los,~ `saxalxo saqmes,~ `alionsa~ da `erTobas~ Tavisuflad
SegviZlia vuwodoT `ideaTa Tavisufali bazari,~ riTac Ta-
mamad vuerTdebiT im dasavlur civilizebul sivrces, sadac
gamoxatvis Tavisufleba upiratesi Tavisuflebaa. Cveni
kvleviT gvsurs demokratiuli presis tradiciis deficitis
Sevseba, romelic samocdaaTwlianma totalitarulma reJim-
ma gawyvita da gasuli saukunis 90-iani wlebidan aRdga.
oTxi gazeTi da oTxi sxvadasxva gza damoukideblobis-
ken. 1917-1918 wlebis presis Seswavla saqarTvelos damouki-
deblobis ideis warmosaCenad saintereso da mravalferova-
ni daskvnis uflebas gvaZlevs da i. WavWavaZis gzis gagrZele-
bad gvesaxeba. iliadan — me-19 saukunis 60-iani wlebidan XX
saukunis 10-iani wlebis dasasrulamde — qarTveli xalxis Si-
nagani energiis biZgi erovnuli damoukideblobisaTvis sity-
viT brZola iyo, rac 26 maiss realobad iqca.
`Tu Jurnals unda keTilsindisierad aRasrulos Tavisi
Zneli saqme, unda TvalgafacicebiT Tan ahyves awindel
cxovrebas, raTa yovel aRmoSobil faqts Tvali da goneba
174
adevnos, yoveli azris sakeTilo moZraobas gza misces, yove-
liferi SeniSnos da yovelifers pasuxi gasces, erTi sity-
viT, uSvelos cxovrebis win fexis gadadgmis gasamjobineb-
lad, gasakeTeblad~ (66).
1918 wlis 26 maisi da damoukideblobisTvis brZola qar-
Tuli Jurnalistikis istoriaSi SesaZloa kidev calke ga-
mokvlevaTa sagani gaxdes, radgan erTi naSromiT ver amoiwu-
reba saTqmeli, rac momavalSi am tabudadebuli epoqis ga-
momzeaurebas dasWirdeba.
SesaZloa, dRevandel dRes, globalizaciis epoqaSi, fiq-
roben, rom saWiro ar aris aqcentebi gakeTdes istoriaze da,
gansakuTrebiT, nacionalur sakiTxebze. magram, roca isto-
ria saerTod miviwyebulia da jer ar dauweriaT, roca tota-
litaruli reJimebi umalavdnen adamianebs simarTles da
mxolod sakuTr Sexedulebebs axvevdnen Tavs, swored rom
aucilebelia axleburi gaanalizeba im periodis, roca de-
mokratiuli, pluralistuli presis kidev erTi saintereso
etapi arsebobda. 1917-1918 wlebis saqarTvelo ki imis naTe-
li magaliTi iyo, rom demokratiuli reJimis srulad damya-
reba swored umTavresi nacionaluri sakiTxis gadaWras saWi-
roebda — saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebasa da
Tavis daRwevas ruseTis imperiisgan.
dRes, roca saxelmwifo sazRvris cneba pirobiTad iqca
da transnacionaluri urTierTobebis epoqaSi vcxovrobT,
globalizaciis warmateba SeuZlebeli iqneboda Zlieri da
fexze damdgari demokratiuli saxelmwifoebis gareSe. Cven
es yvelaferi jer isev gasavleli gvaqvs.
175
damowmebuli literatura
1. abaSiZe k., cxovreba da xelovneba, Tb., 1971.
2. avaliSvili z., damoukidebeli saqarTvelo, Tb., 1929.
3. avbewaSvili m., ivane gomarTelis cxovreba, esTetikuri
da sazogadoebriv-politikuri Sexedulebebi (sadiser-
tacio naSromi), 1994.
4. asaTiani g., ukeTes droTaTvis, Tb., `sabWoTa saqarTve-
lo~, 1985.
5. baramiZe al., narkvevebi qarTuli literaturis istorii-
dan, VI tomi, Tb., 1975.
6. baqraZe ak., mwerlobis moTviniereba, Tb., `sarangi~, 1990.
7. benaSvili g., wyurvili wvdomisa, Tb., `merani~, 1986.
8. bendianiSvili al., saqarTvelos pirveli respublika
(1918-1921ww.), Tb., 2001.
9. gabaSvili r., rac maxsovs, dabruneba, III t., Tb., 1992.
10. gamezardaSvili d., qarTuli literaturisa da kritikis
istoriidan, IV t. Tb., 1978.
11. gvazava g., saqarTvelos erovnul-demokratiuli partia,
parizi, 1928.
12. gomarTeli iv., rCeuli Txzulebani, I-II tomi, `literatu-
ra da xelovneba~, 1966.
13. grZeliZe r., saqarTvelos politikuri partiebis isto-
ria (1910-1924ww.), Tsu, 1998.
14. guruli v., noe Jordania — politikuri portreti (1869-
1953), Tb., 1999.
15. vadaWkoria S., qarTuli social-demokratia 1917-1921
wlebSi, Tb., `mecniereba~, 2001.
16. vardosaniZe s., saqarTvelos marTlmadidebluri samoci-
qulo eklesia 1917-1952 wlebSi, Tb., `mecniereba~, 2001.
17. varTagava ip., werilebi da mogonebebi, Tb., 1975.
18. TayaiSvili eq., emigrantuli naSromebi, Tb., ̀ mecniereba~, 1991.
176
19. TevzaZe d., qarTuli literaturis kritika Tanamedrove
etapze, Tb., 1975.
20. TevzaZe d., kritikis buneba, Tb., `merani~, 1978.
21. TevzaZe d., qarTuli sabWoTa literaturis kritika, Tb.,
`merani~, 1982.
22. TevzaZe d., qarTvel mweralTa literaturuli gaerTia-
nebani, Tb., 1994.
23. ToiZe l., interveciac, okupaciac, ZaldatanebiTi gasab-
Woebac, faqtobrivi aneqsiac, `iverTa mxare~, 1991.
24. ToiZe l., saqarTvelos politikuri istoria, Tsu, 1999.
25. kalandaZe al., literaturuli narkvevebi, `sabWoTa sa-
qarTvelo~, Tb., 1974.
26. kvanWilaSvili t., literaturuli werilebi da portre-
tebi, Tb., 1974.
27. kverenCxilaZe r., rogor iqmneboda qarTvel mweralTa
kavSiri, gazeTi `literaturuli saqarTvelo~, 52, 2003.
28. kvitaiSvili e., qarTuli sityvis bazieri, Tb., `TeTri gi-
orgi~, 2003.
29. kotetiSvili v., qarTuli literaturis istoria, quT.,
`mecniereba~, 1927.
30. kotetiSvili v., qarTuli literaturis istoria, Tb.,
`sabWoTa saqarTvelo~, 1959.
31. kotetiSvili v., rCeuli nawerebi, wigni 2, Tb., `sabWoTa
saqarTvelo~, 1967.
32. laSqaraZe d., evropeizmis problema qarTul literatu-
raSi, Tb., 1977.
33. leoniZe g., leqsebi, poemebi, Tb., 1980.
34. leoniZe g., saqarTvelos cremlebi, Tb., 2000.
35. leoniZe g., leqsebis krebuli, Tb., `saari~, 2001.
36. lorTqifaniZe l., grigol robaqiZis mxatvruli azrov-
nebis sakiTxebi(sadisertacio naSromi), 1997.
37. malaRuraZe T., leo qiaCelis adreuli publicisturi we-
177
rilebis erovnul-politikuri problematika, Tsu, 1998.
38. nadareiSvili gr., ivane gomarTeli, Tb., 1967.
39. naTaZe n., eri da erovnuli kultura, Tb., `mecniereba~,
1988.
40. nanitaSvili l., qarTuli wignis amagdari, Tb., 1985.
41. nikoleiSvili av., XX saukunis qarTuli literaturis
kritikis istoriis narkvevebi, quT., `mowameTa~, 1994.
42. nozaZe v., brZola saqarTvelos aRdgenisTvis, parizi,
1936.
43. Jordania n., Cemi warsuli, Tb., 1990.
44. Jurnalistikis sakiTxebi, VII-VIII, Tsu, Tbilisi, 1981.
45. radiani S., narkvevebi da STabeWdilebebi, Tb., 1962.
46. sigua s., literatura da tradiciis barieri, `sabWoTa sa-
qarTvelo~, Tb., 1988.
47. sigua s., k.gamsaxurdias prozis struqtura, Tb., 1989.
48. sigua s. martvili da alamdari, I-II tomi, Tb., `ganaTleba~,
1991.
49. sigua s., qarTuli modernizmi, Tb., `didostati~, 2002.
50. tabiZe t. Txzulebani, I t. `literatura da xelovneba~,
1966.
51. SanSiaSvili s., Tqvenc rom gaxsovdeT, axalgazrdebo, Tb.,
1977.
52. Sengelaia i., simbolizmi saqarTveloSi, gazeTi `litera-
turuli saqarTvelo~, 22, 1993.
53. farexelaSvili n., ivane gomarTeli — literaturis kri-
tikosi, 1998.
54. fircxalava s., mogonebaTa furclebi, Tb., `sabWoTa sa-
qarTvelo~, 1988.
55. qarTuli literaturis istoria, III tomi, saqarTvelos
ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, Tb., 1956.
56. qiqoZe g., aseTi iyo Cemi cxovreba, Tb., 1987.
57. CxeiZe n., kritikuli werilebi, Tb., `sabWoTa saqarTve-
178
lo~, 1977.
58. Cxenkeli T., werilebi, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1972.
59. caiSvili s., literaturuli etiudebi, Tb., `merani~, 1984.
60. ciciSvili g., sandro SanSiaSvilis cxovreba da Semoqme-
deba, Tb., 1962.
61. wereTeli al., rCeuli nawarmoebebi V tomad, I t. Tb., `sab-
WoTa saqarTvelo~, 1988.
62. wereTeli v., literaturuli werilebi, memuarebi, Tb.,
`merani~, 1998.
63. wereTeli m., eri da kacobrioba, Tsu, Tb., 1990.
64. wiTeli mixakis legenda, Tb., 1985.
65. wowelia vl., ivane gomarTeli, wigni I, Tb., `mecniereba,~ 1979.
66. WavWavaZe i., saqarTvelos moambezed, Txzulebani, VII t.,
publicisturi werilebi-1882-1886, Tb., 2004.
67. Wilaia s., XX saukunis qarTuli mwerloba, Tb., 1956.
68. WilaZe o., bednieri tanjuli, `logos presi~, 2003.
69. javaxiSvili m., werilebi, Tb., 2001.
70. janeliZe o., 26 maisidan 25 Tebervlamde, Tb., 1989.
71. jiblaZe g., ioseb griSaSvili, kritikuli etiudi, Tb.,
`sabWoTa mwerali~, 1955.
72. jiblaZe g., kritikuli etiudebi, Tb., 1974.
73. jorjaZe a., werilebi, Tb., 1989.
periodika gazeTi `saqarTvelo~ /1917-1918ww./
74. 1915w. 1, saredaqcio werili.
75. 1917w. 3, r.ingilo `Zveli fiqrebi axal wels~.
76. 1917w. 13, givi gollend, `anarqiis stiqioni~.
77. 1917w. 55, saredaqcio werili.
78. 1917w. 12 marti, saredaqcio werili.
79. 1917w. 58, spiridon kedia, ***
179
80. 1917w. 65, daviT kasraZe, `eris tribuni~.
81. 1917w. 67, mitropoliti leonide, sityva warmoTqmuli
sionis taZarSi.
82. 1917w. 67, al. axmeteli, `tyis Zmebi~.
83. 1917w. 68, mixeil javaxiSvili, `Senic me da Cemic meo~.
84. 1917w. 71, tician tabiZe, `ruseTis revolucia~.
85. 1917w. 74, tician tabiZe, `Ria baraTi~ (qarTvel mwerlebs).
86. 1917w. 90, Salva amirejibi, `avtokefalistebi~.
87. 1917w. 92, Salva amirejibi, `valerian gunia~.
88. 1917w. 97, mitropoliti leonide, `Tamaroba~.
89. 1917w. 134, tician tabiZe, `peterburgi~.
90. 1917w. 216, giorgi leoniZe, `Cabnelebuli armazi~.
91. 1917w. 233, grigol robaqiZe, `ruseTis tragedia~.
92. 1917w. 237, givi gollend, `bolSevikebis ajanyeba~.
93. 1917w. 250, grigol robaqiZe, `dionisos kulti da saqar-
Tvelo~.
94. 1917w. 252, tician tabiZe, `erovnul-demokratias~.
95. 1917w. 257, grigol robaqiZe, `qarTuli renesansi~.
96. 1917w. 264, tician tabiZe, `wina azia~.
97. 1917w. 269, grigol robaqiZe, `guria da socializmi~.
98. 1917w. 271, grigol robaqiZe, `aleqsandre WavWavaZe~.
99. 1917w. 278, grigol robaqiZe, `kita abaSiZe~.
100. 1917w. 281, grigol robaqiZe, `pani~.
101. 1918w. 5, grigol robaqiZe, `qarTuli leqsi~.
102. 1918w. 16, givi gollend, `programa minimumi da progra-
ma maqsimumi~.
103. 1918w. 23, ipolite varTagava, `suli axali saqarTvelosi~.
104. 1918w. 45, grigol robaqiZe, `giorgi SarvaSiZe~.
105. 1918w. 52, grigol robaqiZe, `rainduli saqarTvelo~.
106. 1918w. 54, giorgi leoniZe, `soneti qarTvel husarebs!~.
107. 1918w. 55, grigol robaqiZe, `aisi~.
108. 1918w. 57, mitropoliti leonide, avtokefaliis wlis-
180
Tavi sveticxovelSi.
109. 1918w. 58, Salva amirejibi, saredaqcio werili.
110. 1918w. 62, grigol robaqiZe, `arCil jorjaZe~.
111. 1918w. 66, kote mayaSvili, `misalmeba~.
112. 1918w. 68, giorgi leoniZe, `promeTe~ da `aisi~.
113. 1918w. 71, saredaqcio werili.
114. 1918w. 72, saredaqcio werili.
115. 1918w. 78, tite margvelaSvili, `Cveni orientacia~.
116. 1918w. 89, a. asaTiani, `germaneTis mfarveloba~.
117. 1918w. 90, a. asaTiani, `saqarTvelos politikuri wyobi-
leba~.
118. 1918w. 90-91, grigol robaqiZe, `Tamar!~.
119. 1918w. 92, Salva amirejibi, `konstitucia~.
120. 1918w. 94, saredaqcio werili.
121. 1918w. 95, saredaqcio werili.
122. 1918w. 97, saredaqcio werili.
123. 1918w. 99, saredaqcio werili.
124. 1918w. 100, saredaqcio werili.
125. 1918w. 101, saredaqcio werili.
126. 1918w. 103, S. q-Ze,***
127. 1918w. 110, giorgi leoniZe, 26 maisi.
128. 1918w. 187, tician tabiZe, `jaris reorganizacia~.
129. 1918w. 193, giorgi leoniZe, `aragvielni~.
130. 1918w. 202, tician tabiZe, `menSevikebi da xelovneba~.
131. 1918w. 214, grigol robaqiZe, `soneti saqarTveloSi~.
132. 1918w. 232, giorgi leoniZe, `qarTli~.
gazeTi `saxalxo saqme~ /1917-1918ww./
133. 1917w. 1, saredaqcio werili.
134. 1917w. 3, saredaqcio werili.
135. 1917w. 3, samson fircxalava `erovnuli~ da `socialuri~.
181
136. 1917w. 5, saredaqcio werili.
137. 1917w. 7, samson fircxalava, saredaqcio werili.
138. 1917w. 7, akaki papava, `mesame rgoli~.
139. 1917w. 15, vaxtang kotetiSvili, `didi katorReli~.
140. 1917w. 17, vaxtang kotetiSvili, `social-federalizmi,
rogorc aucilebloba social-demokratiisTvis~.
141. 1917w. 17, levan metreveli, `salami samSoblos!~.
142. 1917w. 23, konstantine gamsaxurdia, `troaneli cxeni~.
143. 1917w. 25, konstantine gamsaxurdia, `velikorusebi da
ara rusebi~.
144. 1917w. 26, dimitri uznaZe, `gardamavali xana~.
145. 1917w. 28, levan metreveli, `qarTuli ena~.
146. 1917w. 30, grigol rcxilaZe, `erovnuli moZraoba da
erovnuli TviTSegneba~.
147. 1917w. 31, koki abaSiZe, saredaqcio werili.
148. 1917w. 32, konstantine gamsaxurdia, `xelovneba Tu po-
litikanoba.~
149. 1917w. 37, borCeli, `Cven, avtonomistebi da federaliz-
mi~.
150. 1917. 38, giorgi WumburiZe, `sulieri Semoqmedeba~.
151. 1917w. 38, arCil jorjaZe, `ZiriTadi motivebi ilia Wav-
WavaZis publicistikisa~.
152. 1917w. 43, konstantine gamsaxurdia, `warltolvil si-
luets!~.
153. 1917w, 52, samson fircxalava, `erovnebis SiSi~.
154. 1917w. 58, samson fircxalava, saredaqcio werili.
155. 1917w. 58, aleqsandre jajanaSvili, `federalisturi
azrebis gamarjveba~.
156. 1917w. 58, vaxtang kotetiSvili, `eris uflebisa da sa-
qarTvelos sakiTxi~.
157. 1917w. 70, levan metreveli, `solomon leoniZe~.
158. 1917w. 77, konstantine gamsaxurdia, qarTvel mweralTa
182
konfernciaze.
159. 1917w. 84, levan metreveli, `qarTvel kacs!~.
160. 1917w. 91, qarTvel mweralTa mowodeba.
161. 1917w. 107, samson fircxalava, `erovnul yrilobas~.
162. 1917w. 132, daviT kldiaSvili, `kita abaSiZe~.
163. 1917w. 148, al. mdivani, `dRevandeli safrTxe da Cveni
saWiroebani~.
164. 1918w. 98, aleqsandre wereTeli, `ivane karamazovi~.
165. 1918w. 181, mariam gariyuli, `vedreba!~.
166. 1918w. 189, Salva nucubiZe, `ori gza~.
167. 1918w. 211, saredaqcio werili.
168. 1918w. 213, Tedo Rlonti, amierkavkasiis orientacia.
169. 1918w. 214, konstantine gamsaxurdia, `eri Tu rassa~.
170. 1918w. 219, saredaqcio werili.
171. 1918w. 235, vaxtang kotetiSvili, `daudgromeli xelov-
neba~.
172. 1918w. 239, saredaqcio werili.
173. 1918w. 241, saredaqcio werili, `movaleoba eris winaSe~.
174. 1918w. 242, ioseb griSaSvili, `saqarTvelos zadiki~.
175. 1918w. 243, levan metreveli, `aw ganusvene!~.
176. 1918w. 243, vaxtang kotetiSvili, `qarTlis cxovreba~.
177. 1918w. 243, viqtor asaTiani, `ar momkvdara, gaiRviZa~.
178. 1918w. 243, duSiko, `Tavisufal saqarTvelos~.
179. 1918w. 243, grigol rcxilaZe, `saqarTvelos damouki-
debloba~.
180. 1918w. 244, i.mWedliSvili, `meTvramete gazafxulze Ce-
mi samSoblo~.
181. 1918w. 244, i.vadaWkoria, `gaumarjos saqarTvelos!~.
182. 1918w. 245-248, samson fircxalava, `eri da erovnuli
Tavisufleba~.
183. 1918w. 254, vaxtang kotetiSvili, `amierkavkasia da sa-
qarTvelo~.
183
gazeTi `alioni~ /1917-1918ww./
184. 1917w. 1, saredaqcio werili.
185. 1917w. 1, kal.qavTaraZe, `ruseTis revolucia da Cveni
taqtika~.
186. 1917w. 1, p.q. `ruseTi da mcire erebi~.
187. 1917w. 1, pavle sayvareliZe, `revolucia da erovnuli
sakiTxi CvenSi~.
188. 1917w. 1, giorgi quCiSvili, `Cems ers!~.
189. 1917w. 4-10, pavle sayvareliZe, `revolucia da erovnu-
li sakiTxi CvenSi~.
190. 1917w. 4-5, leo qiaCeli, `gza da gza~.
191. 1917w. 5, Taguna, noe Jordania.
192. 1917w. 12, leo qiaCeli, `beri da yorani;~ `Cemi sityvebi
amxanagebisadmi~.
193. 1917w. 17, meTunuqe vano, saredaqcio werili.
194. 1917w. 22, leo qiaCeli, pasuxi levan naTaZes.
195. 1917w. 30, ivane gomarTeli, `Sromis Svils!~.
196. 1917w. 33, ivane gomarTeli, `samSoblo!~.
197. 1917w. 33, taifuni, `Tavisufleba~.
198. 1917w. 36, giorgi quCiSvili, `sruliad saqarTvelo~.
199. 1917w. 41, taifuni, `mzisken!~.
200. 1917w. 46, Taguna, `saTvalianebi da usaTvaloebi~.
201. 1917w. 49, Taguna, `Cveni parnasi~.
202. 1917w. 50-55, ivane gomarTeli, `erovnuli da saerTaSo-
riso politika~.
203. 1917w. 52, Taguna, `agreTve avtonomistebi!~.
204. 1917w. 59, ivane gomarTeli, `deda samSoblo!~.
205. 1918w. 1, saredaqcio werili.
206. 1918w. 2, Taguna, `SemkurTxebelni~.
207. 1918w. 5, ivane gomarTeli, `lenini~.
208. 1918w. 7, s. parTenaSvili, `ruseTis didi samsoni~.
184
209. 1918w. 8, giorgi quCiSvili, `saqarTvelo~.
210. 1918w. 9, s.parTenaSvili, `CiraRdniT xelSi~.
211. 1918w. 8, ivane gomarTeli, `qarTvel ers!~.
212. 1918w. 10, ivane gomarTeli, `mTavarsardali krilenko!~.
213. 1918w. 13, sergo yuruliSvili, `kmara sityvebi!~.
214. 1918w. 16, ivane gomarTeli, `gareuli da Sinauri mteri~.
215. 1918w. 18, saredaqcio werili.
216. 1918w. 28, n. eliani, `Cveni mdgomareoba~.
217. 1918w. 28, giorgi quCiSvili, `wiTel gvardias!~.
218. 1918w. 28, s.parTenaSvili, `gacocxlebuli taZari~.
219. 1918w. 34, sergo yuruliSvili, `saqarTvelos bedi~.
220. 1918w. 37, s.parTenaSvili, literaturuli suraTebi.
221. 1918w. 38, taifuni, `sevdis striqonebi~.
222. 1918w. 40, s.parTenaSvili, `ferxuli~.
gazeTi `erToba~/1917-1918ww./
223. 1917w. 1, saredaqcio werili.
224. 1917w. 55, saredaqcio werili.
225. 1917w. 79, levan naTaZe, `pasuxi `alions.~
226. 1917w. 86, saredaqcio werili.
227. 1917w. 87, levan naTaZe, werili leo qiaCelisadmi.
228. 1917w. 117, levan naTaZe.
229. 1917w. 147, saredaqcio werili.
230. 1917w. 149, saredaqcio werili.
231. 1917w. 152, saredaqcio werili.
232. 1917w. 158, saredaqcio werili.
233. 1917w. 170, saredaqcio werili.
234. 1917w. 180, saredaqcio werili.
235. 1917w. 205, saredaqcio werili.
236. 1918w. 8, saredaqcio werili.
237. 1918w. 10, saredqcio werili.
185
238. 1918w. 65, `erovnuli mTavroba~.
239. 1918w. 77, d. oniaSvili, `omi Tu zavi~.
240. 1918w. 80, `ratom ar gamovacxadeT damoukidebloba?~.
241. 1918w. 81, `Cveni perspeqtiva~.
242. 1918w. 83, `amierkavkasiis damoukidebloba~.
243. 1918w. 92, `federacia Tu konfederacia?~.
244. 1918w. 96, anania, `gza da gza~.
245. 1918w. 97, r. CixlaZe, `saubari glexebTan~.
246. 1918w. 105, `iZulebiTi nabiji~.
247. 1918w. 106, saredaqcio werili, `Cveni bedi~.
248. 1918w. 106, eSmaki, `patara feletoni,~ `andazebi~.
249. 1918w. 106, vl. voitniki, `wiTeli gvardia~.
250. 1918w. 106, odiSeli yayaCo, `brZolis velidan~.
251. 1918w. 106, maqsim gorki `dros Seuferebeli fiqrebi~.
252. 1918w. 108, saredaqcio werili.
gamomcemlobis redaqtori cira jiSkariani
komp. uzrunvelyofa xaTuTa badriZe
0128, Tbilisi, i. WavWavaZis gamziri 14
0128, Tbilisi, 14, I. Chavchavadze Av.
www.press.tsu.ge (25-14-32)