KURMANCÎhejmar 52 - Havîn 2013

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan

Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan

Ehmedê Xanî(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravayê kurmancî

Civîna Kurmancî ya MêrdînêCivîna Kurmancî ya 52yan, rojên di navbera 22 –29.06.2013an de, li Mêrdînê hat li dar xistin.

Mêrdîn, wek bajarekî pirrengîn û dîrokî, xemleke Kur-distanê ye. Bi dirêjahiya hemû dîroka xwe, ji bo gelekneteweyan mêvandarî kiriye û ew hewandine. Bajar-vaniyeke helez, ku nîşana vê pêkvejiyanê ye, afirandiyeû ew bi comerdî dewlemend kiriye. Ji bo pirrengî ûpirdengiya binecihên xwe û parastina wan sîngê xweji êrişên dijminan re kiriye mertal.

Vî bajarî, di gel hinde dijwariyên qewimî, dest ji pir-rengî û pirdengiya xwe bernedaye. Hertim di gel bi-necihên xwe, yên kurd, suryanî, keldanî, nastorî, asûrî,

tat, mihelmî, ereb, çeçen, tirk, turkmen, êrmenî, domîû cihû, di ahengekê de jiyaye. Ji dîn û mezhebên hevre, yên wek misilmanî, xaçparêzî, cihûtî û êzîdîtiyê,xweşbînî, tolerans û bêhnfirehiyeke bêhed nîşan daye.Bi vî rengî nexşeyeke Kurdistanê ya piçûk, wek neqş ûnimûşên xalîçeyeke bedew, li ser dilê xwe raxistiye daku dinya alem dahatiya welatê me qenc bibîne.

Civîna Mêrdînê di atmosfereke weha de li dar ket ûxebata xwe di hilm û gulma hewaya wê gulistanaspehî û şahane de domand.

Di civînê de li ser van babetan hat kar kirin: Kuvark,folklora Sadiq Bahaeddîn Amêdî, termînolojîya

pizîşkî, termînolojîya zimannasiyê, taybetmendiyêndevoka Celaliyan, têlkarî, pezxwedîkirin, tiba MelayêErwasî û heşare.

Ev hevalên han beşdarî civînê bûn: Mistefa Aydogan(Mêrdîn), Omîdê Mistefayê Celalî (Bazîd), Lezgînê Çalî(Barzan), Ehmedê Dirihî (Çewlik), Elîşêr (Wan), XalidêHekarî (Hekarî), Newzad Hirorî (Dihok), Hemîd Ki-liçaslan (Mêrdîn), Eyûb Kiran (Qerejdax), Emîn Narozî(Batman), Selam Nûman (Qamişlo), Têmûrê Xelîl(Rewan), Prof. Dr. Kadri Yildirim (Licê), Prof. Dr. Ab-dunnasir Yildiz (Ma’den), Reşo Zîlan (Agirî).

Em berhemên ji vê civînê li jêrê pêşkêş dikin.

KuvarikAmadekar: Prof. Dr. Abdunnasir YILDIZ

kurdî latînî tirkî fransizî îngilîzîkuvarik, kuvark, kivarik, kifkarek, kakvîlk, Fungos, agaricum mantar champignon mushroomkarkulîlk,kumfeqîrk, karok, karî(k), kumik, qarçik, figeroşk, feqîrok, fitriknoka şivana Helianthemum salicifolium domalan otu hélianthème à feuilles de saule willow leaved rockrosedobelan, domelan, dombelan, dolberan, kimê Terfezia boudieri yermantarı, domalan truffe des sables, terfès desert trufledobelana reş, kimeya reş Tuber melanosporum kara yermantarı truffe noire black truffle goştberxik Morchella sp kuzu göbeği mantarı morille morelfisgur, fisa gur, fisa kûçikan Lycoperdaceae kuzu mantarı, vesse-de-loup puffballpîşo - 1 Fomes fomentarius kav mantarı amadouvier (hoof) funguspîşo - 2 Funalia trogii = Trametes trogii çürükçül mantar tramète trameteskuvarika bîyan (bihan) Pleurotus ostreatus kayın mantarı, istiridye mantarı pleurote en forme d’huitre oyster mushroom,kuvarika kinkor Pleurotus eryngii çaşır mantarı pleurote du panicaut king trumpet mushroomsing Armillaria mellea bal mantarı, armillaire de miel honey funguskuvarikên kûçikan Coprinus atramentarius bir tür pösteki mantarı, mürekkep mantarı caprin noir d’encre inky capkuvarika keleman Amanita vaginata göbelek, amanite vaginée grisettekuvarika sor Amanita muscaria gelin mantarı amanite tue-mouche fly agaric / fly amanitakuvarika rastan/ kuvarika giya/ Agaricus campestris çayır mantarı rosé des près field mushroommêrga /guheran/ karîya merîyakuvarika daran/ darone Boletus edulis çörek mantarı cèpe, bolet penny bun / porcino / cepkuvarika keran Coprinus comatus söbelen, pösteki mantarı coprin chevelu shaggy ink capkuvarika qewaxan Agrocybe aegerita kavak mantarı pholiote du peuplier poplar mushroom, velvet pioppino

Pîşo - 1Fomes fomentarius

Noka şivanaHelianthemum salicifolium

Dobelan, domelan, dombelan,dolberan, kimêTerfezia boudieri

Dobelana reş, kimeya reşTuber melanosporum

GoştberxikMorchella sp

Fisgur, fisa gur, fisa kûçikanLycoperdaceae

Pîşo - 2Funalia trogii = Trametes trogii

Kuvarika bîyan (bihan)Pleurotus ostreatus

Kuvarika kinkorPleurotus eryngii

SingArmillaria mellea

Kuvarika kelemanAmanita vaginata

Kuvarika rastan/ kuvarika giya/mêrga /guheran/ karîya merîyaAgaricus campestris

Kuvarikên kûçikanCoprinus atramentarius

Kuvarika sorAmanita muscaria

Kuvarika daran/daroneBoletus edulis

Kuvarika qewaxanAgrocybe aegerita

Kuvarika keranCoprinus comatus

Kurmancî hejmar - 52 - - 2 -

kurdî tirkî fransizî îngilîzîbe’randin, barîn / barandin; tuz yemek isteyen koyunun çobana bêler, gémissement des moutons pour sheep’s call for salt lickmîha ku xwê dixwaze bi seslenmesi réclamer du sel au bergerser şivana de deng derdixeberangirtin, berangirêdan koç bağlama saillie par un bélier (brebis) being covered by a ramberan kokel kirin koçu tecrit etmek isoler ou séparer le bélier du reste to isolate / separate rams from the rest

du troupeau of the flockberan soring kirin koçu boyamak teindre les béliers to paint ramsberdelav, serav koyunları suya götürme abreuvage du troupeau à un point d’eau taking the flock to a water sourceberdelav (serav) kirin koyunları suya götürmek conduire le troupeau le troupeau à l’abreuvoir to take the flock to a water troughberhemên şîr süt ürünleri produits laitiers dairy productsşîrê zinc, şîrê ter doğumdan sonra oluşan ilk sarımsı süt, ağız sütü colostrum, premier lait colustrum, first milk, "liquid gold", beestingsxulundor, xundor, xelindor ilk sütten yapılan mayasız peynir fromage fait du premier lait non fermenté cheese made of colustrummastê kîsa, mastê parzûna süzülmüş yoğurt yaourt filtré, la crème de yaourt cueillie strained or liquid yogurt (labneh)

après filtration (sorte de crème fraiche)rûnê nivîşk tereyağı beurre butterrûnê helandî sade yağ beurre fondu clarified butter, melted buttertomast katık olarak kullanılmak üzere kışa fromage onctueux, fabriqué avec la cream cheese made from thick cream

saklanılan ve tabaka tabaka kaymak, crème épaisse (qeymax) du lait et du and yoghurt saved for consumption during yoğurt ve çökelekten oluşan ürün yaourt pour consommation d’hiver winter

bermîz reşandin koyunlarda semizlik belirtisi olan idrar izi humeur sécrétée par une brebis en chaleur secretions of an ewe on heat, urine stain éclaboussement d’urine de brebis of an ewe (sign of a well-fed sheep)

berxbirrîn kuzu kırpma tonte de l’agneau lamb-shearingberxê şemze bir haftalık süt kuzusu petit agneau, agneau d’une semaine, agneau de lait baby lamb, a-week old lambberxê êmilk ilkbaharda doğmuş kuzu agneau né au printemps (né prématuré), spring lamb, lamb born prematurely in the spring

agneau du printempsberxê çirîza ekim – kasım aylarında doğmuş kuzu agneau né après l’agnelage late lamb, lamb born after the lambing season

(en général en octobre ou novembre) (generally in october or november).berxê mîjo her koyuna koşup süt emen kuzu agneau qui s’allaite de diverses brebis mismothering lambberxê kêrê kesimlik kuzu agneau destiné à l’abattage lamb due for slaughteringbuşkul, bişkul, pişkul koyun, keçi dışkısı crottin de mouton ou de chèvre sheep or goat droppingscunî bûn, silikîn irkilip kaçmak prendre la fuite to be startled, boltingcaris (hustûr) cazgır agitateur, fauteurs de trouble troublemaker, agitatorfêza pez koyunların dinlenme yeri aire de repos pour les moutons open-air penberfêzik, palîn sürünün dinlendirildiği tümseğin endroit ombragé d’une pente ou d’une the shadowy spot of the hillside where

gölgelikli yeri colline où se repose le troupeau de moutons the sheep restgelpûzdayîn koyunlarda çenealtı şişmesi gonflement sous le menton des moutons milk neckdi egalê de pez dotin laktasyonun ilk döneminde bol sütlü hayvanların traire des brebis pendant la première période to milk dairy sheep during the first period

sağılması de lactation of lactationelba bêriyê ağaçtan sağım bakracı seau à lait en bois milking wooden bucketşîrar süt tulumu outre à lait lambskin milk-containerlolibên (lewlebên) meşkê tulumun ağaç tutaçları manches en bois d’une outre à lait wooden handles of the skin milk-containerhingil 1. tulumda ayak kısımlarının bağı; 1. cordon du bas de l’outre à lait ; 1. bind of the ends of the skin milk-container;

2. mecaz olarak kadınların sarkık memesi 2. argot : seins flasques et tombants 2. idiom: pendulous woman breastguhandîr, girêş, lem komple hayvan memesi pis, mamelle uddergiroşk tulumlarda delikleri tıkamak için vurulan düğüm nœud bouclant de l’outre knot to plug the holes of the skin milk-containerberdelav kirin koyunları öğleyin sulamaya götürmek conduire les moutons à l’abreuvoir à midi to water sheep noontidebinparzûn ikinci süzmeden arta kalan yağ tortusu résidu de beurre après le second filtrage fat residue left after second filtering berxa şemze körpe kuzu, süt kuzusu agnelle de lait tender lambberxa çirîzê: berxa serkoz güzün doğmuş kuzu agnelle née en automne autumn-born lambberxa mîjo: berxa mijo önüne gelen her koyunu emen kuzu agnelle qui tête toute brebis qui se présente sucking lamb (lamb that suckles whatever sheep)mijandin emzirmek allaiter suckle, suckîbşîng: êvşîng, hevşik yavrusu ölmüş hayvan bête dont le petit est mort animal that lost its kidçêleka kundokî yıl oniki ay süt veren inek vache qui donne du lait toute l’année cow that lactates all times of the yearbodelav, sergelî sulamada öncü koyun mouton qui guide le troupeau vers bellwether, the sheep leading the

la source d’eau flock (to water)daketin (ya heywanan) hayvanların çiftleşmesi accouplement (des animaux) matingebaqut, ebakurt, kerik kısa aba manteau (aba) court with short abaebadirêj uzun aba manteau (aba) long with long abaguhankirin, lemberdan doğum belirtisi olarak memelerin süt tutması avoir les mamelles pleines have full udders

(annonçant une mise bas proche)guhşekal kulakları uzun ve geniş hayvan qui a des oreilles longues et larges en forme long-eared (sheep)

de godasse (mouton)qilç eğik kesim biseau bevelledxwe lê helikandin, sürtünmek se frotter contre to nuzzle, to nudgexwe lê heliqandinhoz kirin kuzuları emzirmeden sonra koyunlardan ayırmak séparer les agneaux de leurs mères après l’allaitement separate lamb from mother after breastfeeding‘ilor, bîhna hilatî koç ve tekelerin koç katımı döneminde salgıladıkları koku odeur secrétée par un bélier pour attirer la brebis odour (secreted by a male sheep to attract the female)kurmî, kirmî kurtlanma infecté de vers infestedqalboq asfinik, naftalin naphtaline naphthalenelêvse alt dudaktaki anatomik özürden ötürü mouton à lèvre inférieure infirme bulldog-jaw sheep

otlayamayan koyun (qui ne peut pas brouter)dêlse uzun kuyruklu koyun türü mouton à queue longue long-tailed sheeppezbirîn, pezqusandin koyun kırkma tonte de mouton sheep shearingberxbirîn kuzu kırkma tonte d’agneau lamb shearingpezbirr, qusês koyun kırkan tondeur de mouton sheep clipper

Ferhenga pezxwedîkirinê- II -

Amadekar: Eyûb Sînan KIRAN

- 3 - Kurmancî hejmar - 52 -

berxbirr kuzu kırkan tondeur d’agneau lamb clipperpûk kirin hayvanların kötü hava koşullarını önceden sezmesi pressentir le mauvais temps (animaux) to foretell bad weather (esp. animals)stû bi gulik, qirgulî boynunda bir çift püskülü olan qui a des pampilles ou pendeloques (pour les chèvres) with two dewlap (esp. goats)qurde dişleri dökülmüş koyun mouton édenté toothless sheepsarbûna mîhan seks arzusu düşmüş koyun diminution de l’instinct sexuel chez les brebis decrease of ewes’ sexual desiresewsî bûyîn sersemleşmek être étourdie to be scatter-brainedşivanê ragirtî ücretli çoban berger salarié hired shepherdşoraqî kirin, têrso bûyîn hayvanların tuz istemi avoir besoin de sel, être en manque de sel (animaux) to ask for salt (esp. animals)teriqandin hayvan parlatılması/ kaçıştırılması faire se débander le troupeau to cause to stampedeteriqîn hayvan parlaması/ kaçışması se débander to stampedepizan, pizdan, pizdank plasenta placenta placenta

Sadiq Bahaeddîn Amêdî - II“Folklorê Kurdî”

Amadekar: ELÎŞÊR

kurdî tirkî fransizî îngilîzîbêdilîya… nekirin gönlünü kırmamak ne pas contrarier qqn, faire plaisir à to please

çağrı annonce announcementji qûn ve man kıçı üzerinde oturup kalmak rester assis, ne pas bouger de sa place to stay seatedripijîn: repisîn dolup taşmak fourrer, emballer déborder to cram, packzirî zirh armure, blindage armourşeq: tîk, çik dik érigé, tout droit, debout erect, uprightkaluxk: qewlik kılıf étui pouch, pursecemînok: barebû salma, yardım contribution, cotisation contributionneqil kez, defa, kere fois timeverestin: veresîn 1. çözülmek, sökülmek; 1. se défaire, se détricoter ; 1. to unweave, dissolve;

2. … den kurtulmak 2. être livré de, être débarrassé 2. to escape, drop, fall taq 1. tabaka; 2. kör pencere; 3. zafer takı; 1. étage ; 2. fausse fenêtre ; 3. arc, arche ; 1. stair; 2. aperture; 3. arc;

4. tonoz; 5. duvarın iç tarafı; 4. voûte en arc ; 5. face intérieure du mur ; 4. arc, 5. inside aspect of walls; 6. iç tavan 6. plafond 6. ceiling

kefka şûr: destîyê şûr kılıç kabzası poignée de l’épée grip of a swordçingil: çeng kol bras armberaqil akla yatkın/uygun raisonnable reasonablekelem kazık pieu, pal stake, palesalox salık, haber description, narration, information description, report, narrative, informtepîn yıkılmak s’effondrer to collapsetepandin yıkmak démolir, détruire to collapse, make something collapsekumzirî zırhlı miğfer heaume blindé armoured helmetzêrevan gözlemci observateur, guetteur observerzêrevanî gözlemcilik guet, observation observationbîv; bûv yer, zemin terre, terrain groundsexer şikandin/sexer birin; dane şermê utandırmak faire honte, embarrasser to embarrasspirt; pirtik küçük parça petit morceau, éclat flake, flecknavdest hizmetçi servante maidçep li xwe dan; çiv li xwe dan kıvırmak esquiver, faire un détour turn asideçep; çiv, fetil, fitlane dönüş tour, détour turnnestêle kıyılmaz, değerli, gözü pek valeureux, intrépide valuable, dignified, boldnehişyar; nehiş, bêhiş baygın inconscient unconsciousçardest karga tulumba etme porté sur au moins quatre mains carryed on at list four handskelegirî ağlamaklı olma être au bord des larmes to feel like cryingbaxwê; baxo köle sahipleri maître d’esclaves master of the slavesgûrisas cüruf scorie drosspêdivî bûn gerekmek, gerekli olmak avoir besoin, être nécessaire to need, to be necessarypêdivî gereksinim besoin , nécessaire need, necessityxwe lêk dan hazırlanmak se préparer, s’apprêter to prepare, to get readyripijîn: tijî bûn dop dolu olmak être rempli à bord to be overfullripijî; tijî dop dolu plein à bord overfull, crowdedverevîn dağılmak se disperser to leave (for a crowd)pêçolk; pêçek, qundax kundak lange swaddlejêhatin 1. olanak, imkan; 1. aptitude, capacité ; 1. facility, ability, capability;

2. maharet, kabiliyet 2. compétence 2. competencerênc eklem joint, peinture jointrêncî bûn subluksasyon luxation subluxationzax kuvvet force strengthli teqekê molasız, ara vermeden sans cesse, sans relâche continuously, unceasinglykefş li ber vekirin zahir kılmak révéler, rendre manifeste to make able to revealkefş li ber vebûn zahir olmak se révéler, se manifester to be able, to revealbenîzava içgüvey homme qui vit dans la maison des parents man who lives with his wife´s parents

de son épouseberpêk; saq tozluk guetres gaiterteqn çamur boue mudxişîn, xişyan kaymak glisser to slide, crawlkurav; herîya rohn sulu çamur gadoue sludgeşor kirin: xwar kirin, daliqandin sarkmak, eğmek incliner, suspendre to suspend, hangşor bûn: xwar bûn, daliqîn sarkılmak, eğilmek s’incliner, pendouiller to suspend, hangçavê xwe dan tiştekî; çav lê bûn, göz kulak olmak veiller sur qqch., prendre soin de to take care oflê miqate bûn

Kurmancî hejmar - 52 - - 4 -

Şalîmo Çift Pense Penseya devgirover Penseya nîvgirover

Penseya devpehn Penseya guharan Penseya guharan Penseya devdirêj Pergel

Mengene Têlbir Bireka zirav Xiştek û xifşek Melefe

TêlkarîAmadekar: Hemîd KILIÇASLAN

Birahîm CÎHAN (Hosteyê têlkarîyê)

kurdî tirkî fransizî îngilîzîşalîmo şaloma (şalümo), kuyumcu şaloması chalumeau de soudure torch setçift çift, kuyumcu çifti brucelles, pincettes de joaillier jewelers tweezersçifta mezin kaynak çifti pinces de soudeur weld tweezersçifta piçûk çalışma çifti, telkari çifti pincettes small tweezerspense pense pinces tongs, plierspenseya devgirover yuvarlak ağızlı pense pinces à tête ronde round nose plierspenseya nîvgirover yarım yuvarlak ağızlı pense pinces à tête semi-courbée half round nose plierspenseya devpehn yassı ağızlı pense pinces à tête plate flat nose plierspenseya devdirêj uzun ağızlı pense pinces à tête allongée long nose plierspenseya guharan küpe pensesi pinces pour boucles d’oreilles earring plierspergel pergel compas pair of compassesmengene mengene étau vicetêlbir antep makası, telkari makası ciseaux à couper les fils d’argent ou d’or a scissors for cuting silver or goldbireka zirav kıl testere bocfil fret-sawxiştek û xifşek heştek takımı set de bouterolles doming blockxiştek heştek bouterolle doming blockmelefe malafa baguier-mandrin mandrelmelefeya xelekan halka malafası baguier-mandrin ring mandrelserikê êgir şalimo başlığı bouche de chalumeau mouthpiece of torch setmeftûl: têla karî meftul teli fil à euroncer bending wireqalib kalıp moule, matrice mouldhelandin: dewibandin eritmek fondre to smelt

hin motîfên têlkarîyê yên naskirî bazi motifler quelques motifs some motifsdilik kalp motif de cœur heart, heart motifroj güneş soleil, motif de soleil sun, solar motifbinefş menekşe violette violet, violet motifberberoj ayçiçeği tournesol sunflower, sunflower motifbeybûn papatya pâquerette, camomille daisy, camomile, daisy motifnavnivîsk isimlik porte-nom name plategoşî salkım grappe bunch, raceme motifgul gül rose ros, ros motifpinpinîk kelebek papillon butterfly, butterfly motifçavdîk horoz gözü œil de coq “cock eye”, “cock-eyed”

Standarda zîvê ku ji bo xişir û xemlê dihê bi kar înan 925 eyare. Lê belê zîvê ji bo têlkarîyê divê % 100 ji zîvê paqij be û eyarawî zîvî 1000 be.Di demên berê de, helandin, tewandin û pankirina zîvî bi rê ûrêbazên prîmîtîf bi cih dihatin. Lê di dema me de, êdî makînepeyda bûne ku vî karî bi hêsanî dikin. Makîneyên berê bi hêza

destan dişixulîn, lê niha bi motor û elektrîkê kar dikin. Îrojhilberînên têlkarîyê, di kargehên mezin de bi rê û metodênnûjen û bi awayên pêşketîtir dihê kirin.Ev kar di destpêkê de ji bo amadekirina xemil û xişirên serdestû dewlemendan û herweha ji bo alavên xwarin û nîşanên me-zinîyê peyda bûye. Lê bi dû re bazin, gerdenî, kember, xilxal

(xirxal) û cûreyên xişiran yên ji bo jinan jî di nav berhemêntêlkariyê de cih girtiye.

Di amadekirina berheman de, di destpêkê de skelet dihên çêki-rin. Li gora pêdiviyê, materyalên pêwîst li ser skeletan dihênrast kirin û motîfên xwastî bi têlên zirav dihên xemilandin.

Melefeya xelekan Melefeya xelekan Meftûl: têla karîMelefeya xelekan Q a l i b

- 5 - Kurmancî hejmar - 52 -

Heșare - Hașare - Insecte - Insect- II -

Amadekar: Eyûb Sînan KIRAN

kurdî Latînî tirkî fransizî îngîlizîsîsirk, çirçirk, circirk Cicada plebeja ağustos böceği cigale cicadasgezgezk, colbir, cûbir Gryllotalpa gryllotalpa danaburnu courtilière mole cricketkêç Pullex irritans insan piresi puce human fleakêça çûkan (çûçik, çivîk) Ceratophyllus gallinae kuş piresi puce aviaire hen fleakuliyê medreban Locusta migratoria madrap çekirgesi criquet migrateur migratory locustkurmê hundurê sêvan Cydia pomonella elma içkurdu ver de pomme apple codling mothkermêşa tayê Anopheles maculipennis sıtma sivrisineği moustique anophèle malaria-carrying mosquito,

anopheleskurmê hundurê behîvan Eurytoma amygdali badem içkurdu ver d’amande almond seed waspmêşgewr Bemisia tabaci tütün beyazsineği mouche à tabac silverleaf whiteflymaşotê nîsk û nokan Heliothis armigera yeşilkurt heliothis heliothismêşa malan, mêşik, mêşa reş Musca domestica karasinek mouche houseflymoza sergînan Mellinus arvensis tezek arıları guêpe field digger waspmoza sor, mozezebeş Vespa orientalis kırmızı eşek arısı frelon oriental hornetpîrikên sor Tetranychus spp. kırmızı örümcekler acariens, mite tetranychussinik, reqik, qimil Eurygaster integriceps süne punaise des céréales sunn pest, corn bugspiyê kincan, spihê kincan Pediculus vestimenti elbise biti pou body lousespîyê serî Pediculus capitis baş biti pou de tête (homme) head louseşêz Hippobosca equina at sineği hippobosque du cheval forest fly

ou mouche-araignéegewgewe Hypoderma bovis nokra sineği, büvelek mouche du varon ox warble-flygêre, gêrik, mûrî, mîro, mêrû, mûristang Monomorium pharaonis firavun karıncaları fourmi pharaon pharaoh antkulî Orthoptera çekirge sauterelle grasshopperpêşî, kermêş, kelmêş, vizik, mixik Culicidae sivrisinek moustique mosquito

Sîsirk, çirçirk, circirkCicada plebeja

Gezgezk, colbir, cûbirGryllotalpa gryllotalpa

KêçPullex irritans

Kêça çûkan (çûçik, çivîk)Ceratophyllus gallinae

Kuliyê medrebanLocusta migratoria

Kurmê hundurê sêvanCydia pomonella

Kermêşa tayêAnopheles maculipennis

Kurmê hundurê behîvanEurytoma amygdali

MêşgewrBemisia tabaci

Maşotê nîsk û nokanHeliothis armigera

Mêşa malan, mêşik, mêşa reşMusca domestica

Moza sergînan Mellinus arvensis

Moza sor, mozezebeşVespa orientalis

Pîrikên sorTetranychus spp.

Sinik, reqik, qimilEurygaster integriceps

Spiyê kincan, spihê kincanPediculus vestimenti

Spîyê serîPediculus capitis

ŞêzHippobosca equina

GewgeweHypoderma bovis

Gêre, gêrik, mûrî, mîro, mêrû,mûristangMonomorium pharaonis

KulîOrthoptera

Pêşî, kermêş, kelmêş, vizik, mixikCulicidae

Motîf:Dilik

Motîf:

Roj, berbiroj, pinpinîk

Modêl:Guhar û hingulîska biqaş

Modêl:

Bazin

Modêl:

Kember

Modêl:

Gerdank, guhar û bazin

Hin modêl û motîfên têlkarîyê yên naskirî - Bazı model ve motifler - Quelques modèles et motifs - Some models and motifs

Kurmancî hejmar - 52 - - 6 -

Termsaziya pizişkî bi kurdî - II -

Amadekar: Lezgînê ÇALÎ

Termên zimannasîyê- II -

Amadekar: Mistefa AYDOGANNewzad HIRORÎ

kurdî tirkî fransizî îngilîzîzimanê bingehîn temel dil langue de base base/matrix languagezimanên tamergatîv salt özegeçişli diller langues à ergatif absolu, ergatif complet ergative–absolutive languageszimanên parçeergatîv bölünmüş özegeçişli diller langues à ergatif partiel split-ergative languageshişyarîya zimanî dilsel bilinçlilik conscience linguistique language awarenessastenga zimanî dil engeli barrière de langue language barrierguherîna zimanî dilde değişme changement linguistique language changecivata zimanî dilsel topluluk communauté linguistique language communitypêwendîya zimanan dillerarası etkileşim contact linguistique language contactmirina zimanan dil ölümü disparition de langue language deathbiryardana zimanî dil belirlemesi détermination linguistique language determinationpêşveçûna zimanan dil gelişimi développement linguistique language developmentserdestîya zimanî dilsel baskınlık domination linguistique language dominancewindabûna zimanan dil yitimi perte de langue language lossbendîya zimanî dilsel bağlılık loyauté linguistique language loyaltysexbêrkirina zimanî dil sürdürümü entretien de langue language maintenanceplankirina zimanî dil düzenlemesi, dil planlaması planification linguistique language planningcografyaya zimanî dil coğrafyası géographie linguistique linguistic geography şoreşa zimanî dil devrimi révolution linguistique linguistic revolutionzimanê edebî yazın dili langue littéraire literary languagezimanê zindî yaşayan dil langue vivante living languagezimanê piranîyê çoğunluk dili langue majoritaire majority languagezimanê hindikahîyê azınlık dili langue minoritaire minority languagezimanên yekkîteyî tekseslemli diller langue monosyllabique monosyllabic languageszimanê neteweyî ulusal dil langue nationale national languagezimanê makî anadili langue maternelle native languageduzimanîya tebatî edilgen ikidillilik bilinguisme passif passive bilingualismzimanên polîsentetîk çokbirleşimli diller langues polysynthétiques polysynthetic languagesduzimanîya serekî birincil ikidillilik, doğal ikidillilik bilinguisme primaire primary bilingualismzimanên bisînorkirî sınırlı diller langues restreintes restricted languageszimanê îşaretan işaret dili langue des signes sign languagesosyolekt küme dili, grup dili sociolect sociolectzimanê çavkanîyê kaynak dil langage source source languagezimanê axaftinê sözlü dil, konuşma dili langue parlée spoken languagezimanê standard ölçünlü dil, standart dil langue normative, langue standardisée standard languagezimanê wergerê erek dil langue cible target languagezimanê bazirganîyê ticaret dili langue de commerce trade languagezimanê binecîyan yerli dil vernaculaire vernacularzimanê pîşeyî mesleki dil langage professionnel vocational languagezimanê cîhanî dünya dili langue mondiale world languagezimanê nivîskî yazı dili langue écrite written language

kurdî tirkî fransizî îngilîzîarihan, arihîn, arîn, aryan acı çekme, kıvranma, sızlamak agonie, souffrance, peine intense agony, intense pain, , tinglearihandin, arandin azdırmak, çok acı çekmek, kıvranmak irriter, souffrir beaucoup, gémir to irritate, to make suffer immensely, to exacerbateavis gebe, hamile, döllenmiş enceinte pregnantavis kirin gebe bırakmak, hamile bırakmak, döllemek imprégner, engrosser impregnateavisî, avisbûn gebelik, hamilelik, gebe olma grossesse pregnancyavis bûn gebe olmak, gebe kalmak tomber enceinte to become pregnantazar ızdırap, acı, ağrı affliction, souffrance, douleur, clacquage affliction, to afflict injuryazardan ızdırap vermek, acı vermek affliger, faire souffirir to make sufferazardîtin ızdırap çekmek, görmek, acı çekmek souffrir de blessures to suffer injury or woundsbaguhkulî hava basıncındaki değişikilerinin otite barotraumatique barotraumatic otitis

neden olduğu orta kulak iltihabıbakterîkuj bakterileri öldürücü bactéricide bacteriocidalbakterîsekinînk bakteriyostatik, bakterisavar bactériostatique bacteriostaticbakterîxwar bakterileri yok eden küçücük cisimler bactériophage bacteriophagebakterîyayî bakteriyel bactérien bacterialbakterînas bakteriyolog bactériologiste bacteriologistbakterînasî bakteriyoloji bactériologie bacteriologyhewarêk havayolu, hava bacası voie respiratoire, voie aérienne airway, breathing passagesziwa bûn, ziwa kirin kurutmak, suyunu çıkarmak, çekmek déshydrater dehydrateziwabûn, ziwakirin kurutma, suyunu çıkarma déshydratation dehydrationziwabûyî, ziwakirî kurutulmuş, suyu çıkartılmış déshydraté dehydratedbêîyon iyonsuz, iyonsuzlaştırılmış déionisé deionizednejehrdar zehirli olmayan, toksik olmayan non toxique, non venimeux non-poisonousbêjehrkiri zehir etkisi gideririlmiş, zehirsizleştirilmiş désintoxiqué detoxifiedbêjehrkirin detoksifikasyon, zehirsizleştirme, zehrini alma désintoxiquation detoxify, detoxificationmejîrawestîyayî beyni çıkartılmış crise cérébelleuse cerebelar crisis mejî rawestîn, mejî rawestandin beynini çıkartmak décérébrer to decerebratemejîrawestîn, mejîrawestandin beynini çıkartma décerébration decerebrationbêparmayî, bêparhiştî mahrum, yoksun défavorisé, privé de deprivedbêpar man, bêpar hiştin yoksun bırakmak, mahrum bırakmak défavoriser to deprivebêparman, bêparhiştin yoksunluk, mahrumiyet, mahrumluk privation deprivation

- 7 - Kurmancî hejmar - 52 -

Taybetmendiyên Devoka CelaliyanAmadekar: Omîdê Mistefayê CELALÎ

1. PêşgotinAmadekirina ferhengan, -ji bo têrûtijîkirina van ferhengan- berawirdkirina devo-kan û lêkolînên li ser devokên zaravayan gelekî girîng in. Heke gelek -bi çi awayîhebe- çanda xwe ya di nava peyvên zimanê xwe de veşartî neparastibe, piştgirî ji tay-betmendiyên devokên xwe negirtibe, zaravayên xwe berawird nekiribin û naverokazimanê xwe bi van zaravayan zengîn nekiribe, ew ê nikaribe li hemberî bişavtinêbertekeke xurt nîşan bide. Niha em vegerin mijara xwe ya sereke:

2. Cih û Warên CelaliyanPiraniya eşîra celaliyan li çarmedora Çiyayê Agiriyê bi cih bûne; lê belê hinekên wanli gelek deverên kurdistanî yên din jî belav bûne. Bi rastî min lêkolîneke xurt li serdevoka hemû celaliyan nekiriye. Ez ê di vê gotarê de tenê celaliyên li dora ÇiyayêAgiriyê binirxînim. Celaliyên ku îro di nava tixûbên Tirkiya, Îran, Rewan û Azer-baycanê de hatine dabeş kirin û li der û dora Çiyayê Agiriyê belav bûne xwediyêntaybetmendiyeke zimanî ne. Devoka wan a kurmancî jî di nava devokên kurmancîyên Serhedê de xwediyê hinek taybetmendiyan e.

3. Taybetmendiyên Devoka Celaliyan3. 1. Wekî hemû Kurdên serhedî, ji bilî çend awarteyan pêşdaçekan (beşa pêşîn a da-çekan) bi lêv nakin. Paşdaçekên ”re”, ”ve” û ”de”yê her tim wekî ”ra”, ”va” û ”da”yêtên bi kar anîn. Wekî nimûne:

Ez malê me. Ez li malê me.Ez malê têm. Ez ji malê têm.Diya xi ra bêje. Ji diya xwe re bibêje.Gund da kesek nemaye. Di gund de kesek nemaye.Zar teze rê va diçe. Zarok teze bi rê ve diçe.

Berî 20 - 25 salan daçekên ”li” û ”ji”yê bi awayekî kurtkirî an jî qelibandî dihatinebi kar anîn; lê niha ev form hema hema nemaye. Wekî nimûne:

Ij ku têyî? Ji ku têyî?Il ku ma ev gede? Li ku ma ev lawik?Tu’j ku têyî? Tu ji ku têyî?Ev gede’l ku ma? Ev lawik li ku ma?

3. 2. Gava daçek bi pronavên ”wî” an jî ”wê”yê ve gihiştibin hev û pronaveke heve-dûdanî pêk anîbin, wê hingê mînanî hemû devokên kurmanciyê tên bi lêv kirin.Wekî nimûne:

Jê ra bêje Jê re bibêje.Tê da tiştek tine. Tê de tiştek nîn e. Jê bipirse. Jê bipirse.Hespê bîne, lê siyar we. Hespê bîne û lê siwar be.Ev riyeka herî ye, tê ra neçe. Ev riyeke biherî ye, tê re neçe.

3. 3. Gelek daçekên ku wekî pêşgiran tên ber peyvê di devokê de winda bûne. Herwiha di hinek peyvên bi daçekan pêkhatî de jî pêşdaçek winda bûne. Wekî nimûne:

Ev gede zehf aqil e. Ev kurik pir bi aqil e.Tu dil xeber nadî. Tu ji dil naaxivî.Piya nesekine! Li piyan nesekine!Keçika wan a maldamayî jî mêr kiriye. Keça wan a di malê de mayî jî mêr kiriye.

3. 4. Gihaneka ”û”yê hema hema nayê bi kar anîn. Li şûna wê çareseriyeke din ha-tiye dîtin. Carinan jî gihaneka ”û”yê bi giştî tê avêtin û nayê bi kar anîn. Wekî nimûne:

Elî bave xi va çûne ser îş. Elî û bavê wî çûne ser kar.Zozan Rewşenê va mektew xundine. Zozan û Rewşenê dibistan xwendine.Kartol pîvaza va bikşîne. Kartol û pîvazan bikşîne.Kur bave va li hev nakin. Kur û bav li hev nakin.Şêl çêkêt va tev utî ke. Şal û çakêtî bi hev re utî bike.Zar-zêç zozanê mane. Zar û zêç li zozanê mane.

3. 5. Veqetandeka yekjimar a nêr û pirjimarî tenê bi ”e”yekê çareser bûne. Wekî nimûne:

Bave mi (bave’m) îşev nehat malê. (yekjimarî) Bavê min îşev nehat malê.Kare me yî îro kuta bû. (yekjimarî) Karê me yê îro qediya. Qîze wî çar he ne/hew in. (pirjimarî - mê) Keçên wî çar heb in.Ka peree wî hene? (pirjimarî - nêr) Ka pereyên wî hene?

Jine şeherî xureke xuş dipêjin. (pirjimarî - mê) Jinên bajarî xwarinên xweş dipêjin.Dirane wî kurmî bûne. (pirjimarî-nêr) Diranên wî kurmî bûne.

3. 6. Berê ji bilî hin rewşên awarte tu carî pronava ”min”ê nedihate bi kar anîn, lêniha ev taybetî pir caran tê binpê kirin. Sedema vê yekê jî ihtimala şaşfêmkirinazayendî ye. Lewre Celalî bi eşîrên din tinazên xwe dikin û dibêjin:

Mesewa wan fire ye, ”mi”yê ra dêjin ”min” Mezheba wan fireh e, ji ”mi”yê re dibêjin “min”.

Bikaranîna gelemperî wiha ye:Eva kure mi ye. Ev kurê min e.Eva qîza mi ye. Ev qîza min e.

Heke di ravekê de pronava ”min”ê bi kar bînin jî kirpandinê (stresê) didine ser”e”ya dawiyê û pronavê gelekî bi lez dibêjin “eva kure min e” û nahêlin tîpa ”n”yêya pronavê bişide yan jî dubare bibe.

Kure mi yî jêhatî, eferim te ra! Kurê min ê jêhatî, eferim ji te ra.Qîza mi ya belengaz caka nexaş e. Keça min a belengaz cardin nexweş e.

Heçî ku qala mijarê li ser nifşa mê be, wê hingê pir bi baldarî xwe ji bikaranîna”min”ê didin aliyekî ku kesê li hember tinazeyên xwe pê neke. Lê belê mirov di-kare bibêje ku ev form hema hema êdî ji aliyê hinek gundiyan ve tê bi kar anîn û libajêr têk çûye.

3. 7. Tewanga navdêrên nêr li gorî dengdêran bi ”î”yê ye. Wekî nimûne:

Ozmîn giha diçinî. Osmên giha diçinî.Nîn bide şivîn. Nên/xwarinê bide şivên.Xulîm pez av dida. Xulêm pez av dida.

Lê belê di peyva ku dengdêrên ”a” û ”e”yê dihewîne de her du dengdêr jî ditewin.Wekî nimûne:

dewar – dêwêr, gavan – gêvîn, kalan – kêlîn, beran – bêrîn, çakêt, çêkît ...

Dêwêr bajo, bira nekevin zeviya. Dewêr biajo, bila nekevin zeviyan.Çêkît xu neke, hewa germ e. Çakêtî li xwe neke, hewa germ e.Bêrîn bifiroşe. Berên/beranî bifiroşe.

3. 8. Tu carî peyvên ”nayê” ya ku erêniya wê ”tê” ye û ”neyê”ya ku erêniya wê ”were”ye nakeve ser zimanan. Bi heman sedema zayendî, li şûna wê peyva ”nê”yê tê bikar anîn.

Derde van nê kişandinê. Derdê van nayê kişandin.Nê vê derê! Neyê vê derê.Derdekî isa bêderman e, nê gotinê. Derdekî wisa bêderman e, nayê gotinê.

3. 9. Pronava ”min”ê di ravekê de wekî qertafekê tê bi kar anîn. Her wiha pronavavegerok a ”xwe”yê jî tenê wekî ”x”yekê tê diyarkirin. Wekî nimûne:

Male’m qurbana te we! Malê min qurbana te be!Deste’x kaş ke, bira nekeve ber dêrî. Destê xwe kaş ke, bila nekeve ber dêriyî.

3. 10. ”bi”ya di lêkeran de û di gelek peyvan de tîpa ”b”yê diguhêzin li gorî deve-ran ”w”yê an jî ”v”yê.

Vî gedî buwe ser hekîmekî. Vî gedeyî bibe ser hekîmekî.Dîk newe suwe (siwe) nawe? Dîk nebe sibe nabe?Malê vewijêre! Malê vebijêre (bide hev)!

Heban (hewan), tebat (tewat), xebat (xewat), şabaş (şewaş), teba (tewa), sebeb(sewew)...

3. 11. Hinek caran tîpa ”d”yê vediguhêzin tîpa ”r”yê û tîpa ”l”yê jî bi ”r”yê bi lêvdikin. Wekî nimûne:Pidû (pirî), bila (bira) ...

Li gundê Noreşînê yî Bazîdê çend mal hene ku gelek tîpên ”d”yê wekî ”r”yê bi lêvdikin; lê ev awarteyeke devokê ye û li cihekî din rast nehatimê. Wekî nimûne:

Xurê bera xi birê! Xwedê belaya xwe bidê.

Kurmancî hejmar - 52 - - 8 -

KURMANCÎMAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE, supplément du Bulletin de liaison et d’information

© INSTITUT KURDE DE PARIS, 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64, www.fikp.org

Directeur de la publication : Reşo ZÎLAN, Réalisation : M. HASSAN

Bi awayekî gelemperî awayê fermanê yê lêkera ”dayîn”ê ”bire” ye.Wekî nimûne:

Ja nanekî bire mi. Îcar nanekî bide min.Wî sozî nere her kesî! Wî sozî nede her kesî!

Peree wî hene, lê bire te nere te nizanim. Pereyên wî hene, bide te yan jî nede te nizanim.

3. 12. Bikaranîna dema niha ya domdar di devokê de heye ku min kêm caran ji de-vokên din bihîstiye. Wekî nimûne:

NêrEz î nexaş im, ez e ça herim wir. Ez niha (va ez) nexweş im,

ez ê çawa herim wir.

Tu yî (nî) nexaş î, te e ça herî wir. Tu niha (va tu) nexweş î, tu dê çawa herî wir.

Ew î gêj e, ye pîçiya xwe bibire. Ew niha (va ew) gêj e, dê pêçiya xwe bibire.

Em î ne hazir in, kê dikare bira worê. Em niha (va em) ne hazir in, kî dikare bila were.

Hûn î nikarin herin, îva ye berf dibare. Hûn niha (va hûn) nikarinherin, va ye niha berf dibare.

Ewana yî (nî) hatin, îdî em dikarin herin. Ew niha (va ew) hatin, êdî em dikarin herin.

MêEz a birçî me, nikarim dêrmîn bixwim. Ez niha (va ez) birçîme,

nikarim dermên bixwim.

Tu ya (na) astiya yî, hinekî sere xi dayne. Tu niha (va tu) westiyayî yî, hinekî serê xwe dayne.

Ew a ducanî ye, nehêle bira aciz newe. Ew niha (va ew) ducanî ye, nehêle bila aciz nebe.

Em a pag in, jine xelqê ne isan in. Em niha (va em) pak in, jinên xelqê ne wisan in.

Hûn a li ku ne, dere we çima girtî ye. Hûn niha (va hûn) li ku ne, derê we çima girtî ye.

Ewana a (na) hatin, de sivrê raxin. Ew niha (va ew) hatin, de sifreyê raxin.

3. 13. Daçeka ”bi”yê bi temamî veguheriye ”pê”yê. Wekî nimûne:

Pê kêvçî bixwe kurem! Bi kêvçî bixwe kurê min!Pê destex na, pê kêrê qut ke. Ne bi destê xwe, bi kêrê qut bike.Pê gulekê bihar nê. Bi gulekê bihar nayê.

3. 14. Dema bê ne bi ”dê”yê, lê bi ”e” yan jî ”ye”yê tê çareser kirin. Wekî nimûne:

Ez e siwê herim Bayîzdê. Ez ê sibê herim Bazîdê.Tu ye kingî worî! Tu dê kengê werî!Mal e siwê bar kin! Mal dê sibê bar bikin!

3. 15. Daçeka ”ji bo”yê tê fêm kirin; lê belê hertim daçeka ”sa” yan jî ”sewa”yê tê bikar anîn. Wekî nimûne:

Sa çi nehatî dewatê? Ji bo çi nehatiyî dawetê?Koxekî sa tendûrê çêdikim. Koxekî ji bo tendûrê çêdikim.Sewa wî ferq nake. Ji bo wî ferq nake.

3. 16. Veqetandeka nêr a yekjimar carinan bi ”î”yê tê gotin carinan jî bi ”e”yê. Herdu bikaranîn jî hene; lê belê bikaranîna ”e”yê berbelavtir e. Wekî nimûne:

Mi bave’x (bavî’x) ra go. Min ji bavê xwe re got.Kure te (kurî te) kur we, pişta te nê erdê. Kurê te kur be, pişta te nayêerdê.

4. Encam: Bikaranîna devokê

Min li jêrê hinek nifirên devoka Celaliyan dane hev. Sedema berhevkirina nifiran ewe ku di nava axêveran de hevpar in û lewma jî berhevkirina wan ji beşên zargotinêyên din hêsatir e. Wekî nimûne:

Avê biwînî nîn newînî, Avê bibînî nên nebînî,nîn biwînî lê avê newînî! nên bibînî lê avê nebînî!

Bav l’pêşiya kur ketî! Bav li pêşiya kur ketî!

Bela’x ber piye’x da biwînî! Belaya xwe di ber piyên xwe de bibînî!

Bin erebekê kevî, goşte te teka1 va bigire! Bi bin erebeyekê kevî, goştê te bi tekeran ve bigire!

Birûsk te xe! Birûsk li te bixe!

Çûyîna te hewe; lê hatina te tune we! Çûyîna te hebe; lê hatina te tune be!

Emre te kurt we! Emrê te kurt bibe!

Gewrêş2 gewriya te keve! Gewrîêş bi gewriya te bikeve!

Herî, l’mi nezivirî! Herî û li min nezivirî!

Herî, qe venegerî! Herî, qet venegerî!

Heta’k xuş wî hemasa3 pale wî! Heta ku xweş bî hertim pale bî!

Hête te bişkê! Hêta te bişkê!

Ij/ji vir neçî dera han! Ji vir neçî dera han!

J’îro dernekevî siwê! Ji îro dernekevî sibehê!

Kêrane xaniye te bişkê! Kêranê xaniyê te bişkê!

Kotan koka we rawe! Kotan li koka we rabe!

Kul, jan, dev, diran, bigire pişik - parxan! Kul, jan, dev, diran, bigire pişik û parxan!

Kulfete te l’te gurê har we! Kulfetê te li te gurê har be!

Mala te berê bê keve! Mala te bi berê bayî bikeve!

Mala te kerkene we! Mala te kerkene bibe!

Nexweşiya te l’te heyşt nowe4 we! Nexweşiya te li te heşt nobe be!

Nikulreşê5 kevî! Bi nikulreşê bikevî!

Piye te ber piye te nekeve! Piyê te bi ber piyê te nekeve!

Qir koka we keve! Qir bi koka we bikeve!

Sewta te bibire! Sewta te bibire!

Şetele6 l’te keve! Şetele li te bikeve!

Tu sere riya berate wî! Tu li serê riyan berate bî!

Tu xuş wî, hale reş da wî! Tu xweş bî, di halê reş de bî!

Tu xuş wî, hemasa nexaş wî! Tu xweş bî, hemasa nexweş bî!

Wayle/wayla xewtêşê7 ketî/ketê! Weylê/weyla bi xewtêşê ketî/ketê!

Xeneqûtk xeneqa8 te keve! Xeneqûtk li xeneqa te bikeve!

Xêrê j’emre’x newînî! Xêrê ji emrê xwe nebînî!

Xêrê jê newînî! Xêrê jê nebînî!

Xudê atara9 te bibirîne! Xwedê atara te bibirîne!

Xudê koka we biqelîne! Xwedê koka we biqelîne!

Zimane te ber dirane te keve! Zimanê te bi ber diranê te bikeve!

Di vê gotarê de heta ku ji destê min hat, min taybetmendiyên sereke yên devoka Ce-laliyan bi ser hev de anîn. Helbet ev taybetmendî tenê beşeke wê ne û divê xebatênkûrtir li ser van mijaran bêne kirin.

1 tek: tekereka erebeyê2 gewrêş: cureyekî nexweşiya ku gewrî pê reş dibe3 hemasa: her wisa, hertim, bi berdewamî4 nowe: di nexweşiya tayê de her careke bilindbûna germiya bedenê5 nikulreş: cureyekî nexweşiya mirîşk û perindeyên din e ku dema bi vê nexweşiyê dikevinnikilê wan reş dibe6 şetele: 1. qeza û bela 2. karesat 3. mec. kesê ku belaya xwe dike stûyê xelqê7 xewtêş: cureyekî nexweşiya ku mirovî xewar dike û mirov nikare zû bi zû ji xewê rabe 8 xeneq: di qirikê de cihê ku bi xitimîn an jî şidandina wê ruhber dixeniqin

9 atar: bingeh, bineçe