sikßa tmbn ´ga siugaek ñy - center for khmer...
TRANSCRIPT
AN UNDERSTANDING OF URBAN AND RURALIN SOUTHEAST ASIA
Translated from English by SENG SARY, PHY SOPHEADA, CHHEAT SREANG, SAY PUTHY
bkERbBIÔasa Gg´ eKøseday
esg.sarI/..PI..suÔada/.. Q‘at..Rs‘ag/.. ..say..BuTæI
eQVgyl´BITIRkúg..nigCnbT
kñúgtMbn´GasIuGaeKñy_
sikßa tMbn´ Ga sIu GaeKñy_
kRmg GtSbT eRCIserIs
CMBUkTI 1..½. vb,Fm’smÖar£
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBI..½ GasIuGaeKñy_kñúgyuKsm&yBaNiC¢kmμ..1450-1680
rkßa siT§i K¿s¿ 1967 eday RKw¼sSan eá¼ Bum<sakl viTüal&y eyl...> Chapter 1: Material CultureSeleted from: Southeast Asia in the Age of Commerce 1450‑1680, Copyright © 1967 by Yale University Press
CMBUkTI 2..½ . TIRkúg.. nig BaNiC¢kmμ.
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBI..½ .GasIuGaeKñy_kñúgyuKsm&yBaNiC¢kmμ..1450-1680
rkßa siT§i K¿s¿ 1967 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< sakl viTüal&y eyl...> Chapter 1: The City and its CommerceSeleted from: Southeast Asia in the Age of Commerce 1450‑1680, Copyright © 1967 by Yale University Press
CMBUkTI 3..½ bERmbRmÜllMhTIRkúg.. kareFVInKrUbnIykmμGasIuGaeKñy_kñúg yuK sm&y
sklPa vUbnIykmμd¾gaynwgERbRbÜl
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBIesovePA .½ GasIuGaeKñy_kñúgîarERbRbÜl..£.. îarpøas´bþÚr PUmisa®sþ
rkßa siT§i K¿s¿ 2000 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< .viTüasSan sikßatMbnGasIuGaeKñy_ Chapter 3: Changing Spaces: Southeast Asian Urbanization in an Era of Volatile GlobalizationSeleted from: Southeast Asia Transformed: A Geography of ChangeCopyright © 2000 by Institute of Southeast Asian Studies
CMBUkTI 4..½ }T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNtcMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBIe soveÔA..½..yuvCn...ÔaBRkIRk ..ehIynigCemøa¼kñúgTIRkúgGasIuGaeKñy_
rkßa siT§i K¿s¿ 2004 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< ..vUtRtÚ..vIlsunChapter 4: Demographic Forces Shaping Youth Populations in Asian CitiesSeleted from: Youth, Poverty and Conflict in Southeast Asian CitiesCopyright © 2004 by Woodrow Wilson Center Press
rkßa siT§i kñúg îar bk ERb ... nig ecj pßay Ca Ôasa Exμr © K¿s¿ 2009 eday mCÄ mNl exmrsikßa...>Copyright © 2009 Center for Khmer Studies for the Khmer translation.
rUb ÔaB Rkb mux eday. .y Cover picture
.mCÄ mNl exmrsikßa (rkßa siT§i) K¿s¿ 2009 Copyright © 2009 Center for Khmer Studies
îar bk ERb ... nig eá¼ Bum< esov eÔA en¼ TTYl án îar «btSmÖ BI mUlniFi rk çWehVlø&r enA jÚyk...>The publication of this book was supported by the Rockefeller Foundation (New York).
lsxG 13..½ 978-99950-51-10-5 ISBN‑13: 978‑99950‑51‑10‑5
eá¼ Bum< enAPñMeBj .. .>... Printed in Phnom Penh.
sarbCkfamux.. 05
CMBUkTI 1.½ . vb,Fm’smÖar£ 09
pÞ¼ samBaØtUc@. . nigRásaTd¾s;wmés; .. ..11
karbMBak´eRKÓgsgHarim.nigePøIgBN’ .....25
esaP&NÐPaBragkay...26
kartubEtgsk´...32
karesøókBak´....37
plitkmμvaynP&NÐ.. nigBaNiC¢kmμ......44
kareFVImas .. nigRák´....51
CMnajGaCIB...55
kulalPaCn_...59
karplitelah£ .EdlCaKnøw¼ énGMNac...61
Edk...62
Tg´Edg. .sMNá¨haMg.. nigsMN...70
CMBUkTI 2.½ TIRkúg.. nig BaNiC¢kmμ................ 75
TIRkúgkMBg´ Ep. .nigbN¹ajBaNiC¢kmμ..79
visalPaBTIRkúg...83
rcnasm<&n§énTIRkúgGasIuGaeKñy_...94
TIpßar ....108
kareá¼ Rák´... nigBaNiC¢nIykmμ..(PaBeCaKC&yrbs´Rák´)....111
karcat´EcgEpñkhirBaØvtSú.....126
GUr¨g´kay¨a.(Orangkaya) —QμÜjlMdab´x<s´....133
RkúmPaKticenAkñúgvis&yBaNiC¢kmμ... nigCatiBin§ú .....144
nKrrUbnIykmμniym.nig.mUlFnniym..151
CMBUkTI 3.½ bERmbRmÜllMhTIRkúg.. kareFVInKrUbnIykmμ GasIuGaeKñy_kñúg yuK sm&y
sklPa vUbnIykmμd¾gaynwgERbRbÜl 155
esckþIepþIm....157
karvivDÆ CaRbvtþisa®sþ én dMeNIrkarnKrUbnIykmμenAGasIuGaeKñy_...159
nKrUbnIykmμenA GasIuGaeKñy_ sm&y eRkay s®g:am .1945-1990 .....161
dMNak´ kalTI. 1..½ .. nKrUbnIykmμ nigCati niym fμI enA GasIuGaeKñy_ ... 1945-60..161
dMNak´ kal TI . 2.½ .smahrNkmμ saklelak ... nignKrUbnIykmμ .1960-90....163
nKrUbnIykmμ kñúgTsvtß ÌñaM .. 1990 ½ .sklPavUbnIykmμ BMueTogTat nigTIRkúg enA GasIuGaeKñy_..166
karbgHaj GMBI TIRkúgEdlkMBugeFVIsklPavUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_.....170
TIRkúg lMdab´ BiPBelak.....171
TIRkúg rIklUtlas´ tam Ebb BhuekaN ....172
tMbn TIRkúg BRgIk.. nigRkúg rebog ... 172
nKrUbnIykmμ... nigynþkmμBhukRmit.....174
TisedA eTAGnaKt½ nKrUbnIykmμ..nigsaklPavUbnIykmμEdlgaynwgERbRbÚl.175
esckþIsnñidæan½ .}T§iBl elI eKalneyaáy..178
CMBUkTI 4.½ }T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 181
bERmbRmÜltMbn´TIRkúg.. nigyuvCnenAGasIu..188
yuvCnenAkñúgRbB&n§GenþaRbevsn_ Cati..192
dMeNIrERbRbÜlRbCasa®sþ..nigkarpÞú¼ eLIgéncMnYnyuvCn.....194
karhUrcUlrbs´yuvCnmkkan´tMbn´TIRkúg....198
TMrg´EbbbTsg:mmYyényuvCnTIRkúg ..203
esckþIsnñidæan...206
kMNt´ cMNaM 213
CMBUkTI.2.....213
CMBUkTI.3.....214
CMBUkTI.. 4.....223
GarmÖkfaxMJúmanesckIþrIkrayy¨agxøaMgEdlánbgHajesovePAbkERbvK:TI..5.. BIkmµviFIbNþú¼bNþalRKÚ beRgón fñak´«tþm
sikßav&yekµg..rbsmCÄmNÐlexmrsikßa..eRkamkar«btSmÖrbs..mUlniFi.. rk çWehVlø&r .sIþBI Rbvtþisa®sþGasIuGaeKñy_
sm&y edIm..nigsm&yTMenIb..>..vK:sikßaTI.5..en¼maneQµa¼fa.. ²karsikßaGMBI TIRkúg.. nig CnbTenAtMbnGasIuGaeKñy_.³
edayepþatelI}Ti§BlRbCasa®sþ. .vb,Fm’.. nigBaNiC¢kmµ Edl án kMNt´ kar GPivDÆn _ nKrUbnIykmµ.. nigCnbT. enA kñúg
tMbn´ . .GasIuGaeKñy_cab´taMgBIstvtßTI..16. .CaBiess ena¼KWenA kñúgRbeTskm<úCa>..
enAkñúgyuKsm&yEdlsaklPavUbnIykmµmansarsMxanéRkElgsRmabkar GPivDÆn_..km<úCacMeN¼dwgBI Rbvtþi
sa®sþsm&ydMbUgenAEtmanPaBcaMácdEdl..sRmabkar CECkEvkEjk ..sMxan@ .>.. dUecñ¼ ehIy esovePA vK:TI..5 .en¼
manGtSbTeRCIserIscMnYn.4. bgHajBImUlbTénkarpøas´bþÚrEdl ..ánkMNt´eTAelIRbvtþisa®sþTIRkúgnigCnbT rbs´
tMbn´ GasIuGaeKñy_cab´taMgBIstvtßTI.17..mk>....
enAkñúgvK:sikßa..GñkRsavRCavnigsa®sþacarüv&yekµgTTYlánnUvkarbgHajBIRTwsIþsg:mviTüa..nrviTüa..nigRbvtþi
viTüa ..edIm,IEsVgylBIsg:mCnbT..BIkarkekItRkúg......BI}T§iBlEdlánkMNt..karGPivDÆn_TIRbCMuCndMbUg@..énTIRkúg
TaMgLay kñúgtMbn´GasIuGaeKñy_..>..etIGñkNaxø¼ánrs´enAkñúgTIRkúgTaMgen¼?..etIGñkNaxø¼áncUlmkrs´enA.. nig
GñkNa xø¼ EdlmináncUlmk?....etITItaMg..PUmisa®sþtMbn´GasIuGaeKñy_EdlfitenAelIpøÚvBaNiC¢kmµman}Ti§Bl ya¨g
dUcemþc eTAelI..TItaMgehIynigtYnaTIrbsmCÄmNÐlRkúgTaMgena¼?....etIrbbGaNaniKmniymánkMNtBIlkçN£ Cati
sasn_...BaNiC¢kmµnig..sSabtükmµrbs´TIRkúgPñMeBj..ágkk.nig..TIRkúg..rbs´RbeTsGasIuGaeKñy_ d¾éT eTot..y¨ag
dUc emþc?....etIkarpøas´bþÚrEpñkRbCasa®sþEdlekIteLIgedaysarEt«sßahUbnIykmµenAGWur¨ubán..kMNt´TRmg´rIk
lUt lasénTIRkúgkñúgRbeTsGasIuGaeKñy_kñúgkMLúgsm&yGaNaniKm..yagdUcemþc?.. ..TIbBa©betIsaklPavUbnIy kmµ
man }Ti§Bly¨agdUcemþceTAelIkarrIkcMerInRkúg..dUcCakarrIklUtlasFnFan..nigPaBRkIRk?
GtSbTcMnYnBIrrbs..GaFWnI..erd....niyayGMBI..²vb,Fm’smÖar£³.³.nig.²TIRkúgnigBaNiC¢kmµ.³..dkRsgecjBI
esovePA rbsKatEdlmancMNgeCIgfa.².GasIuGaeKñy_kñúgyuKsm&yBaNiC¢kmµ.³.TaMgkñúgvK:TI.1..nig..TI.2.> ..GtSbT
TaMg en¼ánpþlnUvcMen¼dwgRbvtþisa®sþ..xagEpñkvb,Fm’..nig..nrviTüa..yagsem,Im. .BIkarGPivDÆn_Rkúg..nigCnbT TaMg
enA GasIuGaeKñy_dIeKaknigdIeka¼..munkarmkdl´rbs´..BYkGaNaniKm.>..enARtg´en¼..eyIgáneronBI}Ti§Blrbs´
bridæan. .nigvb,Fm’EdlánkMNt..nKrUbnIykmµnaeBldMbUg..ehIynigtYnaTIrbsRkúgCamCÄmNÐlBaNiC¢kmµ sRmab
BaNiC¢kr..mkBI}NÐaxagekIt..(BaNiC¢krmkBIGWrub).nigmCÄwmbUBaeTAkancin>....
kñúgcMenamGtSbTBIreTot......manGtSbTmYyniBn§eday..elak....hIVlIB..XIlI..nigFIrI..ma¨khI:..>..GtS-
bTena¼man. .cMNgeCIgfa.²bERmbRmÜllMhnKrUbniykmµkñúgtMbnGasIuGaeKñy_ kñúgyuKsm&y ..saklPa vUbnIykmµ³
. dkRsg´ ecjBIesovePA.².GasI uGaeKñy_kñ úgkarERbRbÜl³..karpøas´bþ ÚrEpñkPUmisa®sþ.³.eá¼Bum<enAqña M .
2003>..rIÉGtSbT TI2..niBn§eday..PItFW..sIunus. mancMNgeCIgfa..².}Ti§Bl RbCasa®sþ kñúgkar kMNt cMnYn yuvCn kñúgTI
Rkúg enA tMbn´GasIu.³ dkRsg´ ecjBIesovePAEdlman..cMNgeCIgfa. ²yuvCn..PaBRkIRk..nigCemøa¼.. enATIRkúgkñúg tMbn´
GasIu GaeKñy_.³ eá¼Bum<qñaM..2004.>....GtSbTTaMgen¼nwgpøas´bþÚrkarcab´GarmµN_rbs´GñkGaneTAkan´yuKsm&yT-
MenIbeRkayrbb GaNa niKm....ehIynwgpþl´nUvkaremIleXIjrbs´Gñk PUmisa®sþ GMBI rebob Edl TIRkúg án. køay Ca
Gtisuxumelak én kar pøas´ bþÚrrab´CMnan´..BIrebobEdlTIRkúgebIkcMhsRmab´karhUrcUlén}Ti§Blsakl..nigepÞrb-
nÞúkénkarrIklUtlas´ eTAelIyuvCnBnøkfIµ..>
xMJúsgÇwmfa..GñkEdlcabGarmµN_BIRbvtþisa®sþsm&yedImdMbUgnigkarRbQmCamYy bBaHa ..RbCasa®sþ sm&y
TMenIb rbs´km<úCa..nigtMbn´GasIuGaeKñy_nwgánGanesovePAen¼>.
CacugbBa©b´..xJúMsUmEføgGMNrKuNdl´buK:lmYYycMnYnEdlxitxMRbwgERbgedIm,IseRmckic©kar..TaMgen¼án
RbkbedayeCaKC&y..>..dMbUgbgðs´KWelak..Qan..Emn.naykkmµviFIbNþú¼bNþalEdl..Tsßn£ehIynigkar ebþCJa
citþ rbs´elakánbeg;It[manlT§plTaMgen¼eLIg>..sUmGrKuNCaBiess..cMeBa¼RkúmGñkbkERb..EdláncUl rYm
cMENky¨ageRcInsnw§ksn§ab´mandUcCa..esg..sarI/..Qat.. Rs‘ag/..say..BuTI§..nigPI..suPada..>. .sUmGrKuN cMeBa¼
GñkRsI..tan´..sUdanI. .CaGñksRmbsRmÜlkmµviFIbkERb..EdleFIVkarRbkbedaysµartIRbúgRby&tñ..nigcat´Ecg Rkúm
ánlð.>..xJMúsUmsEmþgkar..dwgKuNcMeBa¼karCYyeRCamERCgrbs..elak.. exg..BiTUektúüa. .EdlCa GñksRmb sRmÜl
kargar TMnak´TMng..nigeá¼Bum<..sMrab´sñaédd¾lðkñúgkarcat´Ecg..erOgbNÑaFikar.nigkareá¼Bum<pßay..>..
eXt..®hVIsin.. ..................
sa®sþacarüdwknaMkarbeRgón.............
PREFACE
It is with great pleasure that I introduce this fifth volume of translated texts from the Junior FacultyTraining Program of the Center for Khmer Studies supported by the Rockefeller Foundation on earlyand modern Southeast Asian history. This course entitled Rural and Urban Studies of SoutheastAsia focused on demographic, cultural and commercial forces shaping urbanization and ruraldevelopment in Southeast Asia from the 16th century, with a particular focus on Cambodia.
In the era where globalization is pivotal to Cambodia’s development, knowledge about earlyhistory remains essential in shaping key debates. Therefore, this volume of translations representsa selection of four texts representing the themes of transformation shaping Southeast Asian urban andrural history since the 17th century.
During the course, the young researchers and junior faculty were exposed to sociological,anthropological, and historical frameworks for learning about rural societies, the gravitational pullof the cities, and the forces shaping early urban developments in Southeast Asian cities. Who livedin these cities? Who had access and who did not? How did Southeast Asia’s geographic location onthe trade routes influence the location and role of urban centers? How did colonialism shapethe ethnic, commercial and architectural characteristics of Phnom Penh, Bangkok, and otherSoutheast Asian cities? How did the demographic changes arising from European industrializationshape growth patterns of Southeast Asian cities during the high colonial era. Finally, how didglobalization affect the growth, wealth and poverty aspects of urban developments.
The two chapters by veteran scholar Anthony Reid on Material Culture and The City and Its Com‑merce are drawn from his book: Southeast Asia in the Age of Commerce 1450‑1680, Vol 1. This seminalwork provides an enormous amount of ethnographic and cultural history about both rural and urbandevelopments within mainland and peninsular Southeast Asia prior to the colonial period. Here welearn about environmental and cultural forces that shaped early urbanization and its role as acommercial hub for East Indies and Middle East traders en route to China.
The latter two articles are by Philip Kelly and Terry McGee. Changing Spaces: Southeast AsianUrbanization in an Era of Volatile Globalization, From Southeast Asia Transformed: A Geography ofChange, 2003, and Peter Xenos, Demographic Forces Shaping Youth Populations in Asian Cities. FromYouth, Poverty and Conflict in Southeast Asian Cities, 2004, these texts shift the gaze to the modern postcolonial era and provide a geographer’s view of how cities become a microcosm of generationalchange, opening up spaces for global forces to enter, and further shifting burdens of growth ontoburgeoning youthful populations.
It is hoped that these works will be read by all those interested in early history and moderndemographic challenges facing Cambodia and Southeast Asia.
In closing, there are several key people to thank for ensuring the success of this program. First andforemost is Mr. Chean Men, Director of the Rockefeller Junior Faculty Training program, whosevision and commitment has made this endeavor possible. The translators have contributed a great
deal and deserve special thanks. They are SENG Sary, SAY Puthy, CHHEAT Sreang, and PHYSopheada. Ms. Tan Sodany, the CKS Translation Coordinator was ever vigilant and served the teamwell. Finally, many thanks are given to Kheng Pytou Kethya, Publishing Coordinator, for his excel‑lent work in managing the editorial and publishing aspects of this truly collective undertaking.
Kate Frieson,Visiting Scholar
8
c,ab´ edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa Gg´ eKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ Material Culture. >
GtSbT en¼ ..dkRsg ´ ecjBIe soveÔA...½ ..GasIuGaeKñy_kñúgyuKsm&yBaNiC¢kmμ..1450-1680..PaKTI..1.>
rkßa siT§i K¿s¿ 1967 eday RKw¼ sSan eá¼ Bum< sakl viTüal&y eyl......>
CHAPTER 1:
Material CultureAnthony Reid
(Southeast Asia in the Age of Commerce 1450 ‑1680 Volume One)
Copyright © 1967 by Yale University.
vb,Fm’smÖar£
eday.GaFWnI..er¨d.
bk ERb eday.. esg..sarI
CMBUkTI 1
CnCatiPUmaáncMNayeTAelImHÚbGahar. . .kEnøgedk .. nigpÞ¼ sMEbgtictYc Nas ebIeRbóbeFobeTAnwg kar
cMNayd¾x¢¼x¢ayeTAelI semøók bMBak´ rbs´ BYkeK. > ..Canic©kal BYkeKniyayfa.. eKgay nwg emIleXIj BI
semøókbMBakrbsmnusßRKb Kña. . k¾buEnþ KµannrNamñak áncUleTAkñúgpÞ¼ rbs BYkeKedIm,Iseg;t emIl fa.
etI BYkeK briePaK GVI xø¼ . ehIy rs´ enA y¨agNaena¼ eT.>
..... saMgh:Wm¨aN U.. (Sangermano) K¿s¿.1818.TM¿.159
pÞ¼ samBaØtUc@. . nigRásaTd¾s;wmés;RbCaCnenAGasIumUsugmincMNayeBl... nigFnFaneRcIn eTAelIIkarsagsg´ lMenAsSanrbs´ BYk ... BIRBa¼
faGakasFatumanlkçN£ lðRbesIr..ehIy edaysarEt manPaBgay RsÜl EsVgrke dIm eQI edIm etñat
nigedIm¬sßIEdlCarukçCatirIklUtlas yagrh&s. .. >. .edaysarEtpÞ¼ gayRsÜlnwg sag sg Gs kéRm tic
BYkeKKitfapÞ¼ minEmnCakEnøg rs´ enAKg´ vgß.. nigsmrmü.dUcTIkEnøgsRmab´taMgTIRkúg ena¼ eT..> eTa¼ Ca
smÖar£ sMNg´ TaMgena¼ gayRsÜlrk.. nigeRbIRás´ k¾eday.b¨uEnþvak¾qab´ BukpuyEdr dUcCa dMbU l s,Úv .kþar
CBa¢aMg rnab¬sßI.CaedIm... RtÚvEtpøas ... ¦CYskñúgGMLúgeBl..10. qñaM ... RbsinebIpÞ¼ TaMgena¼ min RtÚv án eá¼ bg
ecalyagqab rh&sedaysar ePøIgeq¼ . s®g:am .ksikmμBnacr .. .¦ CMgW«bRTB céRg .. nigCMgW tm;atepßg@ eT
ena¼ .. ( g¨Ueyn. .(Nguyen). .K¿s¿.1934.TM¿ . 188)..>.. eK eXIjfa ssr pÞ¼ mináneFIVeLIg eday kb´ cUl eT A kñúg
dIena¼ eT... b¨uEnþRtÚvánsg´ bNþak´ BIelI dIena¼ Etmþg. .. edIm,I[Rákd fa BYk eKGacrMkil pÞ¼ ena¼ cu¼ eLIg án
enA eBlBYkeKRtÚvkar..>...LalUEb‘r (K¿s¿. 1691. TM¿.. 29) . áneXIjpÞ¼ CnCatiesom cMnYnbI xñg .Edlán sg
ÂaMgmuxRB¼ brmraCvaMg RtÚváneKEsgeTA kEnøg mYy epßg eTot... ²eday eRbI ry£ eBlticCagmYy em¨ag³
enAxN£ eBlEdlpÞ¼ cMnYn..20.. xñgepßgeTot RtÚvánm©as´ pÞ¼ Esg ecj eday sar tMbn´ mYyena¼ sSit enA
kñúg tMbn . makassa EdleKRtÚvkarsagsg erag cRk [BYk Gg eKøsenAkñúg.K¿.s¿.1613 .( CüÜdaMg .(Jourdain)
eá¼ Bum<enAK¿.s¿. 1617 TM¿.TI) . .>
karsagsg pÞ¼ d¾samBaØ mYyeLIgvij .minsμúKsμajCagkarEsgrMkilpÞ¼ ena¼ eLIy.. > .. Rh;hVÚd.(Craw‑
fuid. K¿s¿.1820.TM¿. 162) .. yl´ fa... pÞ¼ FmμtamYyGac[eKsg´ kñúgb¨unμanéf¶ edaymincaMác´ eRbI kmøaMg mnusß
elIs BI..60.. nak ena¼ eLIy.. >. . CnCatiPUmacMnYn..50. nak ánsg lMenAsSanEdlman..4..bnÞb d¾sðat . (sIumß..
(Symes) K¿s¿.1827.TM¿. 283).enAkñúgry£ eBlEt.4.emagbueNþa¼ .. > . . CnCatiGWrubmankarPJak epðIl yag xøaMg
cMeBa¼ el,Ón énkarksag TIRkúgd¾FMmYyeLIgvij...bnÞab BIánbMpøajedayGK:IP&y.> .LalUEb‘r. (K¿s¿.1691
CMBUk TI .1vb,Fm’smÖar£
TM¿. 29) . .ánRbT¼ eXIjpÞ¼ enARkúgGyuFüacMnYn.300.xñg RtÚvánsagsg´ eLIgvij kñúg ry£ eBl Et ..2.. éf¶
b¨ueNÑa¼ ... rIÉ lUdUvIs:s_ (K¿s¿.1598.TM¿. 108).. k¾RbT¼ eXIj pgEdrnUvkarsagsg´ pÞ¼ eLIg vij enA tam
beNþayeqñr.án´ ETn.(Banten)..TaMgmUl edayeRbI ry£ eBlEt.3.eTA.4.éf¶EtbueNÑa¼ .. >
eTa¼ bICamanGñkÉkeTsxagkarsagsg .. . nigCageQIxø¼ k¾eday... k¾RbCaCn RKb KñamancMeN¼ dwg Ca
mUldæan kñúg karsagsg´ pÞ¼ Edr.mann&yfa. .²mnusßmñak´ @KWCaCageQI³.. (daMEBr.K¿s¿.1697. TM¿. 227).. > ..
sac´ jati nig GñkCitxagCYyKñaeTAvijeTA mk.enAeBlEdlBYkeKRtÚvkarsagsg´ pÞ¼ ..>.. karpøas´ bþÚr lM enA
Ca jwkjab´ . .. nig PaBgayRsÜlkñúgkarsagsg´ .. ¦karsg´ eKhdæaneLIg vij TaMg en¼ KWCaktþa sMxan´ enAkñúg
rcna sm<&n§ sg:menAtMbn´ GasIuGaeKñy_ .. >
enAkñúgtMbn GasIuGaeKñy_ .TRmgrYmmYyánelceLIg .ebIeTa¼ CarcnabTeKhdæanman PaBEbøk Kña enA
kñúg cMeNam Catisasn_ ... nigzan£ sg:mxus@Kñak¾eday.. >.. karsg´ dMbUlrag ecaTxøaMgKW.eFVIeLIg Ca caM ác´
sRmab Tb Tl nwgePøógmUsugd¾eCaKCaM .ehIysg pÞ¼ enAx<s BIdIenA elIsrsreQId¾rwgmaMena¼ ... KWedIm,I kar
Ba rTwk CMnn pgEdr.(sUmemIlrUbPaBTI.6). .>. karsg pÞ¼ benÞItx<s BIdIEdlmanCeNþIrCapøÚvenAelIpÞ¼ ena¼ KW
Ca lkçN£ rYmmYyenAkñúgtMbn ...>. .enAkñúgPa sa. maeL .BaküEdlmann&yfa.²CeNþIrpÞ¼ ³.KW (rumah‑tangga) >
km<s´ énkarsagsg´ pÞ¼ manPaBepßg@Kña. eTa¼ Cakm<s´ pÞ¼ EdleKniymeRcInCageK ena¼... KWman
cab´BI.1.eTA.3.Em¨Rt.EdlCaTUeTA ... en¼ Cakm<s´ x<s´ enAtMbn´ dIeka¼ . .. nigenARsúkesom.CaCagenARbeTs
PUma .. nig enA}NÐÚcin.. >.EtedayELk..pÞ¼ rbs emdwknaM RbeTs. . nigBYkGPiCnRtÚvEtx<s Cagra®sþ samBaØ.>
brmraCvaMgman km<s x<s rhUtdl ..6.EmRt enA.m‘indaNav.. (Mindanao).ehIy km<s ..12.EmRt enAEbkxag
eCIgéneka¼ .s‘Um¨aRta. . ( daMEBr . K¿s¿.1697.TM¿. 225.. nig m¨ahYn (Ma Huan ).K¿s¿. 1433.. TM¿... 123.nigsUm
eRbób eFobÉksarrbs LalU-Eb‘r .K¿s¿. 1691 TM¿. 165/.. sIumß. K¿s¿.1827. TM¿. 218/. edvIs . (Davis).K¿s¿.1600.
TM¿. 147. nig kaliTTI.(Carletti) K¿s¿. 1606.TM¿.86)..>.enAstvtßTI.16.nig 17. man Et RbCaCn rs enAevotNam
xag eCIg ... CVa... nigálI.ena¼ eTEdláncab epþIm sagsg pÞ¼ pÞal eTAnwgdI. .. eTa¼ bICa dMbUgeLIy .BYkeK k¾ eRbI
Rás ssrkñúgkarsagsg pÞ¼ rbs BYkeKEdr ena¼ k¾eday .( gUEyn. K¿s¿. 1934. TM¿. 186. nig BIh:Úd. (Pigeaud)
K¿s¿.1962.TM¿.TI509) .. . >... enA evotNamxag t,Úg .. nigBYkmU¨lUkan´ ..(Moluccans) enAsm&y TMenIb RbCaCn
enAEtsagsg´ pÞ¼ pÞal´ dIedayeRbIs sr CaTMrdEdl. > .. ²pÞ¼ rbs´ RbCaCn enA. kUsaMg sIun.. KWán sagsg´
yagp©itp©g .. edayTuk RbeLa¼ xag eRkamedIm,I [Twk Gac hUr kat án ehIy edaysar mUl ehtuen¼ ehIy.eTIb
pÞ¼ TaMgena¼ RtÚván sg´ enA elIsrsrFM@.. (r¨Ueds .(Rhodes). K¿s¿. 1653.TM¿. 44.nigsUm eRbób eFobÉksar
rbs´ .bUrI. (Borri) K¿s¿.1633.TM¿. nig h:al´ evA. (Galvao).K¿s¿ .1544.TM¿.105).. >.. TaMgen¼ eFVI [ eyIg gayyl´
fa. etI ehtuGVIánCa RbCa CnEdlenA tMbn TIRbCMuCn.. . (CaTIEdledImeQIFM@RtÚvánát bg mun eKena¼ ).. án
cab´ epþIm bnÞabpÞ¼ rbs´ eK mksg´ pÞal´ elIdI.>
srs TRm TaMgena¼ k¾ánbeg;ItCarcnasm<&n§ kNþalmYysRmab´pÞ¼ TaMgmUl.edaydMbUg eLIyP¢ab´
srs TaMgena¼ eTAnwgeCIgsrsr... rYcehIyeTA nwgkRmal (rnab).. CBa¢aMg.. nigcug eRkayP¢ab´ eTA nwg dMbUl
.(rUbTI.7)..> .. kþar bnÞ¼ RtÚváneKerobCacenøa¼ [XøatBIKña edIm,I[pÞ¼ Rsal . . nigRsL¼ ..>.. ²sUm,IEtcMeBa¼
12 CMBUk TI .1
BYkRBInsuIBl (Principales) .(BYkvIr Cn.hVIlIBIn) ..k¾eKminykkþa bnÞ¼ mkRkalCarnabpÞ¼ Edr.. >.eRBa¼ faBYkeK
Gac cMNay eBl tic tYc kñúgkarsmðat¿.¿.¿.. minfaeB lmanTwkkMBb ehIyeFVI[rnabRblak kxVk .minfarnab
pÞ¼ mankRmas ´ Rkas ´ k¾ eday.. . .k¾ Twk. . nigPaBkxVk TaMgena¼ gaynwg[eKsmðatánEdr... edaysarEt kRmal
pÞ¼ man TRmg´ dUc C a cegðIrRtI.EdlGac[TwkhUr ecjány¨agRsÜl.³. ( Gal´ suINa. (Alcina) K¿s¿.1668.
TM¿.TI38).. >. . elIs BI en¼ eTot eday sarEtKμanrNaCa«bkrN_ . kareRcókeQIKW. Cakargary¨aglMÂak. Ca
Biess kñúgkareRcók eQI h‘ub e day eRbIBUefA... nigkarcaMgtRmg´eday Pwg.eTa¼ Ca. . ²RbNItPaB én CMerok
eQI d¾ rwg maMena¼ BitCaqøú¼ bBa©aMg BI kar RbwgERbg.. nigkarenIyht .rbs GñkksagTaMgena¼ k¾eday³ .. .( daMEBr.
K ¿s¿.1697.. TM¿ . 227). >
rUbKMnUs6. k. ½.pÞ¼ CnCatiéfd¾samBaØmYyenAkñúgrdUvvsßa
vb,Fm’smÖar£ 13
rUbKMnUs. 6.x. ½.TidæPaBenAPUmi.enARásaT.Fn´ bUrI. (ThonburiRsúkesom).enAvtþsUv¨an´ Nar¨am (Wat
Suwannaram). ykBIKMnUrenAedImstvtßTI.19
14 CMBUk TI .1
rUbKMnUs. 7. ½.pÞ¼ CnCativis&yat .d¾samBaØmYy.EdlmanpÞ¼ elIedImeQIEdlRbEhlCaeRbI Ca CRmúk RsUv.
¦k¾CaCRmkeBlmanGsnñ
vb,Fm’smÖar£ 15
lkçN£ rYmepßg@eTotrbs pÞ¼ RbCaCnenAGasIuGaeKñy_ ...TI.1.KW. c®g;anáyEdldak pÞal nwg kþar Rkal
Edl CaTUeTAenAEpñkxageRkayénpÞ¼ .¦enAkEnøg®sþI... nigTI2. ranhal. .¦k¾ bnÞb epßg@ sRmabTTYl ePJóv
Edl sSit en A xagmuxpÞ¼ .. >. c®g;anáy.kEnøgTTYlePJóv .. ¦ranhal.Cajwkjab enATabCagkEnøgedk Edl
sSit enA Epñk kNþal énpÞ¼ .... .(eyag ta m Éksarrbs .Gal suINa (Alcina).K¿s¿.1668 IV.TM¿.38.nigLa lUEb‘r.
K¿s¿.1691.TM¿.32)..> ssr Edl enA CYrkNþalRT emdMbUl.manlkçN£ BiessTaMgxagCMenO... nigxagrcna
sm<&n§.ehIysRmab´ BiFI bUC a .. ¦Esn eRBn epßg@... jwkjab´ RbRBwtþeTAenAtams srNamYykñúgcMeNam
ssr TaMgen¼ . (egVón (Nguyen) K¿s¿.1934.TM¿. .xii‑xiv..nig. 179.nig t&rtug .. (Turton).K¿s¿ .1978. TM¿.116-17)..>
sUm,IEtGñkseg;tkarN_ dMbUgeKxø¼ @k¾yl´ fa rcnasm<&n§kñúgkarsagsg´ pÞ¼ manehtupl xag CMenO
sasna p g... nigPaBCak Esþgpg.eTa¼ bICanr viTüasm&yfμIánbgHaj[kan Etc,as las Nas eTA ehIy..>
BYkCnCatiGWrubEdlmancm¶l GMBIpÞ¼ mYyCan Edlsg x<s BIdI..RtÚváneKBnül GMBIsar£ sMxan d¾ skiþsiT§ i
én km<s´ .. > .. CnCatiPUmaánBnül´ eTA saMgh:Wm¨aNU .(K¿s¿.1818.TM¿.162).. fa .. ²Ca kar Gam¨as´ Nas´ Edl
enAeRkam.. ¦TabCagGñkdéT. CaBiessTabCag®sþI³.. xN£ eBlEdlCn Cati éf án Ráb´ eTA.La.lUEb‘r
(K¿s¿. 1691.TM¿..30). fa.RB¼ mhakßtü. minRtÚvenA Tab CagRbCara®sþeT.enAeBlEdlRB¼ Gg: Ci¼ dMrI qøgkat´
RbCara®sþTaMgena¼ .(eTa¼ bICakarBitena¼ .RB¼ Gg:enATabCagk¾eday.en¼ tamkarseg;trbs´ Cn Cati áraMg
rUb en¼ )..> . .karerobcMeTAtamkm<s´ fñak´ en¼ eFVI[pÞ¼ nImYy@køayeTACaelakFatutUc@EdlEcgfa. Can´ Tab
bMput.. ¦Can´ pÞal´ dI.KWsRmab´stVFat u.. ¦lamksMramCaedIm .(eTa¼ bICaCaTUeTAeKeRbIRás´ Can´ en¼ sRmab´
kic©kar pÞ¼ dUcCa. tm,aj.k¾eday).>.enACan kNþal.. .KWsRmab mnusßrs enA.EdlCaCan fñak edIm,IEck[dac
rvag Can sRmab saFarN£ .. ¦kargarepßg@... nigCan sRmab eFVIBiFIbUCa.. ¦sRmab dMeNk..> ... Can EdlsMxan
bMput ena¼ KW em dMbUl EdlCaTIGaRs&yénRB¼ emrskþisiT§i. .. nig CaTIkEnøg sRmab BiFIEsneRBn[buBVkar ICn
( g¨Ueyn K¿s¿. 1934.TM¿..471.nigGWr¨aMgtug. (Errington) K¿s¿.1979.TM¿..13)>.. Ca Fmμta eK EbgEckpÞ¼ CaCYr
eTA tam Exß G&kß bUBa’ bs©wm .EdlmYyEpñkEckCaBiesssRmab´ ®sþI ehIy mYyEpñkeTot rbs´ burs.( ev¨suIg
(Wessing) K¿s¿. 1978. TM¿.53-59/.. t&rtug. K¿s¿. 128. nig hIltun (Hilton).K¿s¿.1956)>
kRmNas´ EdlpÞ¼ sRmab´ sñak´ enAmanKMrUxusBIpÞ¼ eQIx<s´ BIdIena¼ ..>.. pÞ¼ rbs´ GPiCn. . nig GñkdwknaM
RbeTs KWsg eLIgx<s Cag.FMCag. .nig eqItqayCagpÞ¼ rbs RbCaCnsamBaØ Fmμta.... k¾buEnþpÞ¼ TaMgena¼ eFVIeLIgBI
smÖar£ RsedogKñaEdr..>... GaKarrbs´ esþcs‘ultg´ . enAkñúgvaMg Gaeq enAÌñaM ..1599...²RtÚv án ksag eLIg
dUcGaKar epßg eTotEdr... .b¨uEnþmankm<s´ x<s´ Cagy¨ageRcIn³.( edvIs. Davis K¿s¿.1600.TM¿.148)..>...raCvaMg
rbs ´ esþc s‘ul tg´ .enATID&r. (Tidore) KWmanlkçN£ KYr [esJIcsresIr Nas´ . Edlsg´ elIs s reQI cMnYn.
46 ( van .ED. haEh:n .K¿s¿.1607.TM¿.38).. xN£ eBl Edl.vimanGarug:áLak ka.(Arung Palak ka) enAbUn. (Bone)
man s sr cMnYn.91.. rIÉviman.s‘ultg .man s‘Yr . (Sultan Mansur)enA maLaka vij. man s sr RbEhl .90 .nig mha
sal én GaKar raCFanIrbs PUma. enA stvtß TI..18. .mans sr cMnYn .77.( vaELnTIyIn.Valentijn.K¿s¿.1726
III TM¿.122 .. esyüara.emlayU. (Sejarah Melayu) K¿s¿.1612.TM¿.86-87.nig .suIms_ . K¿s¿.1827. I TM¿.106)>.
enA TI Rkúg .mIndaNav. dMNak rbs esþc.s‘ultg . ánsg eLIgenAelI..²s srFM@ cMnYn RbEhl .. 180 .edIm
16 CMBUk TI .1
Edl CaraCdMNak´ mankm<s´ x<s´ xøaMgCagGaKarFmμta.. edaymanCeNþIrd¾FMTUlay sRmab´ eLIg eTAkan´
dMNak´ ena¼ ³.. . ( daMEBür .K¿s¿. 1697. TM¿.225).. >.. kñúgÌñaM .. 1636. .CeNþIr rbs´ raCvaMg k¾CalkçN£ Biess mYy
pg Edr. Edlsg´ eLIgenAelIsrsr [email protected]ñúgRásaTén tMbn´ smávBuy . enATIRkúg.m¨akassar.. >
CeNIþr ena¼ dUcCa... ²s<and¾FMEvgmYy. y¨agsðat. . EdleK Gac eLIgCeNþIrena¼ .edayCi¼ es¼ ... ¦ eday efμIr
eCIgk¾án.(EpnTIÌñaM .. 1938.enAkñúgÉksarrbs .rId ..(Ried) .K¿s¿. 1983.TM¿.145.nigsUm eFVIkar eRbób eFob
eTA nwgÉksarrbs´ .Luúgtara-b‘ILg´ h:Úv¨a. Lontara‑bilangGowa TM¿.92) ..>.
sMNg sRmab karrs enAFmμta... KWminrwgmaM... nigminsSitesSrányUreT. buEnþsMNg Ebb sasnaKW...rwg
maM..nig sSitesSrbMput..>..dUcEdleyIgándwgGMBIGaNacRkd¾rugerOgéncRkPB.Gg:r..á¨h;n .(Pagan) nig
bU‘r¨Ub‘UdYr. (Borobodur) .. rYcmkehIy .. . kareRbIbec©keTssagsg´ GaKarGMBIfμ... ¦dMu}dæminEmnCa erOg Ebøk
sRmab´ RbCaCnenAGasIuGaeKñy_ ena¼ eT.. .y¨agehacNas´ k¾enAeBlEdlRbB&n§sasna neyaáy rbs´
BYk eK tRmÚv[sagsg´ RásaTminec¼ cb´ minehIy... edIm,IbBa¢ak´ BIkitþisBÞrbs´ RB¼ raCaGg:NamYy...nig
kitþisBÞ rbs RB¼... ¦eTvtaEdlRB¼ raCGg:ena¼ ... nigeTvtaen¼ RtÚveKTTYls:al fabuK:lEtmYy..>. .sasna
GIusøam enA PaKxagt,Úg .. .nig RB¼ BuT§sasna.efrvaT.. .enA PaKxageCIgmanGaTiPaBfμI.xN£ EdltYnaTIrbs´
BaNiC¢ kmμ GnþrCatiEdlkMBugrIkceRmIn. án eFVIviT§gßnaeTAelI GFibetyü d¾Gs©arüena¼ .Edl ánEk ERb
FnFan d¾elIslub[eTACaraCRásaTsasnaCaeRcIn..>.. rcnabfénsMNg´ RásaTánpøas´ bþÚr y¨ag
Gs©arü EdlenAstvtßTI.. 17. .áneFVI[... ²Rbvtþisa®sþd¾cMNas mYyrbs CnCatiesomelIkeLIgfa. Gg:r
KW Ca RásaTd¾lðeqIt. }tex©a¼ EdlmnusßelakminGaceFVIán.. >... dUecñ¼ BYkeKniyayfaman eTvtaán cu¼
mk CYy ksag TIRkúgd¾rugerOg en¼ enAkñúgRbeTskm<úCa³... ( v¨an .vIlIey¨ot. (van Vliet) K¿s¿.1640.TM¿.60)..>..
RásaT...nig ectiyenAEtbnþksageLIgGMBI}dæ. .nigfμdEdl eTa¼ bICabrimaNénkareRbIRás´ tic
Ca mun k¾eday... >. .kMBUlRásaTEdleRsabmasEdlrkßaTuknUvsarIrikFaturbs RB¼ BuT§...KWCamhicätad¾FM
bMput kñúgkar sagsg´ RásaTrbs´ RbCaCnGasIuGaeKñy_ nasm¥a¼ ... xN£ eBlEdlTIRkúgGyuFüa.. (rUb
PaB TI.8.).. PIKU (Pegu).. nigraCFanIRB¼ BuT§sasnaepßg@eTot ánrcna RásaT Ca eRcIn BI}dæ .. nigáyG ..nig
dMbUlek,Ógd¾RbNIt.. ( eRhVedrIsIu. . (Fredieric) K¿s¿.1581.TM¿.249/. süÚEtn (Schouten ).K¿s¿. 1636. TM¿.124..
nig La.lUEb‘. K¿s¿. 1619. TM¿.31-32)..>. .. viharGIusøamCaTUeTAksag BIeQI... nigRbk s,Úv.buEnþ viharFM@ enA Rkúg
m¨aLaka. . nig enA RkúgGaeq .y¨agehac Nas´ k¾RKw¼ ... nigrbg xag eRkA eFVIGMBIfμ .. nig áyGEdr.( G¨al´ buyEKVK
(Albuquerque).K¿s¿.1557 III.TM¿. 136. nig daMEBr. K¿s¿ .1699 .TM¿.90).. > . . dMbUl én vihar GIusøam .. .nigectiy
skþisiTi §CaeRcInenACVa. enAEtbnþRbk´ ek,Óg. ehIyrcnabfsMNg´ Edl eFVIBI}dæ én sm&y kal .m¨acaá¨hIut
.(Majapahit) enAEtRtÚváneKbnþrykmkeRbI Rás ´ dUcCa... eFVIexøag TVar cUl. b¨mRB¼ vihar.nig rbg xageRkA..
.( van .. ENk.. (van Neck).K¿s¿.1599.TM¿.87) .. dUc Edl GacemIleXIjenA tam TIRkúg.sIurIbu‘n .(Cirebon) dImak
(Demak) KUDUs. (Kudus).GaMEBl. (Ampel). nig .sindaMgDUv&r.. (Sendangduwur) . (sUmemIl rUbPaB.TI.10.k.- 10x)..>
eTa¼ bICasMNg TaMgen¼ .. nigsMNg epßgeTot.áns[eXIjnUvkarbnþk,ac rcnasMNg BIGtIt hiNÐÚ-
CVa k¾eday... k¾viharGIusøamenAGasIuGaeKñy_ kñúgstvtßTI..16. . nig 17.. man TRmgrcnabfmYyepßgBIen¼ . Edl
vb,Fm’smÖar£ 17
CaBiessTRmg´rcnabf TIRkúg Gaeq ... en¼ RsedogeTAnwgrcnbfenA..m¨alUKU. . enAtMbn´ PaKbs©im .. . nig m¨an´
dWNav.enAPaKbUBa’...>.GaKarsMxan´ .manragbYnRCúg. EdlCajwkjab´ ánbEnSm ranhal. (serambi).CBa¢aMg
BnøW.. . nig s sr eQIFM@.(CaFmμtamancMnYnbYn).enAEpñkxagekItGaKar.edIm,IRTdMbUlRbks,ÚvCaeRcInCan ena¼
(sUmemIlrUbTI.9k.nig.9x)..>..CaFmμtaEtgEtmanCBa¢aM}dæd¾rwgmaM. h‘um Bn§TIFøaTaMgmUl..>. . edIm kMeNIt én
sMNg´ en¼ RtÚván eKykmkBiPakßaEvkEjk.CaBiessfaetIdMbUlRbks,ÚvCaeRcInCan´ ena¼ .eFVItam BYk.
hiNÐÚ-CVa .EdltMNag[ PñMRB¼ suemru.dUcEdleyIgGacemIleXIjenARkúgálIena¼.EdreT... ( h:ÚlIyut. Guil‑
lot.. K¿s¿.1985.TM¿.8-11.. nig san RdasasμIta. (Candrasasmita) K¿s¿ .1985. TM¿.204-206). >.. karBiPakßaena¼
k¾ánecaTsYrfaetIrcnabfena¼ ánmkBIsSabnik CnCaticin GIusøam. Edl eK Kit faman}T§iBlyagxøaMg enA
18 CMBUk TI .1
rUbTI.8.½.viharénvtþ.NaRá¨Em¨n.Na Phra Men enAGyuFüa.EdlCaGKarmYykñúgcMeNamGKarbBVCit
buraN én sm&yGyuFüa
stvtß TI.15.eTAelI.RkúgdIm¨ak .nigcaá¨r¨a. (Japara).( søamitmulyüaNa (Slametmulja) na. K¿s¿. 1976.
TM¿.244-247.nig DW.®h:av.nig.BIh:Úd. (de Graaf & Pigeaud) K¿s¿.1984.TM¿28-29. nig.179-180). >. sSabnik
CnCaticinRbEhlCaánCYy ksag vihar GIusøamFM@CaeRcIn ... buEnþrcnabf viha rGIusøamRsedogen¼ nwg min
GacRtÚváneKykmkeRbIRás´ enA tam bNþaRbCMueka¼ .(Archipelago) .enA stvtß TI..16.ena¼ eT... Rbsin ebI
rcna bfena¼ minrYmbBa©ÚlKñaCamYy rcna bf. .. nigsasnaburaN Cagen¼ eTena¼.. >
yagNak¾edayvtþmand¾eRcInénCnCaticin.. .CnCatiGasIuEbkxaglic. .. nig CnCati GWrubenAtam bNþa
kMBg´ Ep enAkñúgtMbn´ GasIuGaeKñy_ eRkayÌñaM .. 1500.. ánBRgIknUvkareRbIRás´ }dæCasmÖar£ sMNg´ ..> ..vihar
GIusøam d¾sMxan´ mYyenA.á¨tanI.ánksageLIgedaykmμkrCnCaticinenAcug stvtßTI.16.( v¨an´ .Nwk
K¿s¿.1604.TM¿.22) . ehIyen¼ KWCalkçN£ elIkElgEdlCa½.. ²sMNg´ GKar sg´ GMBI }dæ d¾FM sem,ImGs©arü
Edl épÞxagkñúgeRsabeTAedaymas.. .RTedays srd¾Rss sðat.Edlbeg;It mk CamYynUv lkçN£ Biess
Ca eRcIn³.( nIvhUv.(Nieuhoff). K¿s¿.1662.TM¿..218)..>. .Gñk dwknaM Catiesom én stvtß TI.17 .man GaKarRB¼ raC-
vaMgEdlsagsg BI}dæCaeRcIn. Edl RbEhl Ca sMNUmBrrbs CnbreTs.. . eTa¼ bI Ca kar sag sg ´ Ebben¼
minmanPaBgayRsÜldUckarsagsg ´ eday eRbIeQIEdlBYkeKFøab´ eRbIRás´ BImunmkena¼ k¾eday.
(La.lUEb‘r. K¿s¿.1691. TM¿.. 31)..> .enABak kNþalstvtßTI. 17.. GñkdwknaMRbeTs.. nigBYkGPiCnCan x<s .TaMg
enA. án´ tin (Banten) nig Gaeq hak´ dUcCaánsagsg´ mhaRKw¼ d¾rwgmaMrbs´ BYkeKGMBI}dæEdr.( RhVIk. Fryke.
K¿s¿. 1692.TM¿..60.nigrbs´ .dW.Rh:ahVt_ .. (de Graaft) K¿s¿.1701.TM¿.12-13).. > . .eKeXIjfa.fμ ... nig áyG RtÚv
á n eRbIRás bEnSmeTotyagbiun Rbsb . .enAkñúgsYnkmßanþtamPñM... nigtamsmuRTyageRcIn .EdlCa kEnøg
sRmab´ RB¼ mhakßRtenAGasIu GaeKñy_ eFVI sk;ar£ .. niglMEhRB¼ kay.( Rák´ EXl.. (Brakel) K¿s¿. 195. TM¿.60-
61 .rbs´ LMád.(Lombard) K¿s¿.1974.rbs´ Dum¨aék. (Dumarcay) K¿s¿. 1982. nigrbs´ .eGer edor (Eredia)
.K¿s¿.1613.TM¿..24-25)>.
ek,ÓgsRmab RbkdMbUlRtÚváneRbIRás yagTUlMTUlayCag}dæ... >.enAsm&yGg:r.GPiCnd¾sþúk sþmÖ
áneRbI Rás ek,ÓgTaMgen¼ taMgBIstvtßTI.. 13.. mkemø¼ .. ( CIv.takVan . K¿s¿. 1297.TM¿.12-13) .. ehIykar eRbI
Rás Ebben¼ ánbnþenAkñúg raCvaMg km<úCa.. éf...nigPUma. .>. .dMbUl rbs raCvaMg .mas lIéc.(Mahligai) enA.maLaka
án rcnaeday Tg Edg..nig sMNáhaMgepøkpøaMg.( esracüa.eméLyU. (Sejarah Melayu) K¿s¿.1612.TM¿..138).>.
RbsinebIkñúgeBlmanCIvit RB¼ mhakßRt... RáfñaKg enAvimaneFVIGMBIeQId¾RtCak Edlmanpa sukPaB
ena¼ enA eBlEdlesayTivg:t .... BYkKat k¾rMBwgfaánsñak enAkñúgRásaTEdlFn enAányUrGEgVg..>. enA
m¨aLa ka .... BYkCnCatiB&rTuykal´ Gac rkfμánRKb´ RKan´ edIm,Isagsg´ bnÞayy¨agFM.eQμa¼ fa..Gah¨Vam¨Usßa
(A Famosa).eday ru¼ erI.² pñÚrburaNxø¼ @rbs´ RB¼ mhakßRtEdlánesayTIvg:t mkehIyena¼ ³...nigru¼ erI
CBa¢aMg nig RKw¼ énviharGIusøamCaeRcInpgEdr.. ( Gal b‘UEXVk.. (Albuquerque) K¿s¿. 1557. TM¿.136)..>. .van .Nwk
(K¿s¿. 1599 .TM¿.87).. ánrkeXIjfa.pñÚrraCvgßeFVIGMBIfμ.sSitenACitRB¼ viharGIusøam. .Edl Kat´ e Balfa .. ²KW
Ca GaKard¾s;wmés;... nigrwgmaM .EdlxJúMFøab´ eXIjenA.ántg .(Banten)³..>
vb,Fm’smÖar£ 19
rUbPaB.9.k. ½.eTsPaBénRB¼ viharGIusøamd¾FMmYyénRkúg.Gaeq.KUsenA.. K¿s¿RbmaN.. 1650..>.. rUb PaB
TI. 24.. KWCaKMnUssm&yTMenIbrbs´ RB¼ viharGIusøamdUcKñaen¼ >
rUbPaB.9. x. ½.RB¼ viharGIusøamGaeqburaNmYy.(enAsUm¨aRta).ftenAcugstvtßTI. 19
20 CMBUk TI .1
kareRbIRás CaTUeTAénsmÖar£ Edlqab BukpuydUcCa. .eQI. ..s,Úv.. . nig søwketñat. sRmab pÞ¼ sñak enA
KW bgHajBIkarcUlcitþFmμCati.. PaBRtCak RtCM...nig xül GakasbrisuT§..>...yagNamij.GñkxageRkA Ca eRcIn
án niyayfaTmøab Ebben¼... KW.CalT§plénbRmameTAelIGaKarEdlsg GMBIfμ ... ¦ }dæedayRB¼ mhakßRt
enA GasIu GaeKñy_ . ..>. . raCvaMgEdlman}T§iBlxøaMgCagen¼ .... RbEhlCacg´rkßa nUvr cna bf sRmab´ RB¼
raCvgß..>.. GñkdwknaMGIusøamdMbUgbgðs´ enA.m¨aLaka.ánhamXat´ ral´ sMNg´ GKar TaMg Gs´ . elIkElgEt
GaKarrbs raCvgß..( escüara. maéL yU. K¿s¿. 1612. TM¿.54) .. xN£ eBlEdl enAGyuFüa manEtGaKar raCvgß
¦k¾sMNg´ GKar sasna Et b¨ueNÑa¼ Edl Gac biT BN’. .¦ lab BN’ án.( v¨an´ .vIlüIt. K¿s¿.1636 .TM¿..83)..> .
c,ab´ Tmøab´ rbs´ RbeTsPUma enA stvtß TI.18. ánkMNt´ fa.... RKb´ zan£ enAkñúgsg:mRtÚv sagsg´ GKar eTA
tamkar dak´ bBaØtiþ.edaydMbUl Rbk´ek,Óg KW... sRmab´ Gñkmanzan£ x<s´ kñúgsg:m.( sg´ h:Wm¨aNU. K¿s¿. 1818.
TM¿.161.nigrbs´ .suIms_ . K¿s¿.1827. I TM¿.282).> . ehIy karGnuvtþ c,ab´ Tmøab´ Ebben¼ hak´ dUc Caman enA
RbeTs km<úCa.taMgBI .. 5..stvtßmunen¼ mk m¨ø¼ .. ( CIvta kVan´ . K¿s¿ 1297. TM¿.12-13). .>.. b¨uEnþGacmkBIkarp©aj´
p©alrbs´ CnCati GWru¨bEdleFVI[manbRmam min[nrNa mñak´ Gac sag sg´ GKareFVIGMBIsmÖar£ Edl Gac
sSitesSr án yUr án ... eRkABIRB¼ mhakßRtena¼.. >.
munÌñaM .. 1600 .. GñkGeg;tkarCaeRcInánkMNt CaÉkcänÞfa eTa¼ bICasMNg rbs RbCaCnFmμta TaMgGs
KWsagsgBIsmÖar£ qab Bukpuyk¾eday. k¾GñkCMnYjenAkñúgTIRkúgánsagsg XøaMgTMnijrbs BYk eKBI }dæ Edr
edIm,I karBarTMnijrbs´ BYkeKBIePøIgeq¼ .. >.m¨a.hYn (Ma Huan) (K¿s¿.1433.TM¿..87) .. ánsm:al´ BI Cn Cati
CVa fa . ²ral RKÜsarnImYy@suT§EtmanXøaMgpÞúkTMnijmYyeFVIBI}dæenAeRkamdI.Edlmankm<s BI.. 3.eTA.4 .ch’ih
. (RbmaN BI .93. eTA .120 ..sg´ TIEm¨t).. >.enAkñúgXøaMgen¼ .BYkeKpÞúgnUvsmÖar£ pÞal´ xøÜnrbs´ RKÜsar ehIy BYk
eK rs ´ enABIelIXøaMgen¼ ³.. >. .TaMgen¼ KWCasmðagsRmab´ XøaMgEdlkb´ enAkñúg dIenA RbeTs m¨aeL. Edl eK
ehAfa h:Údag . . (gudang). ehIyEdlBaküen¼ ehA CaPasaGg eKøsfa.h:Úedan.(godown).(mann&yfa.cu¼ eRkam
eTAkñúgdI)..> .. BY k CnCatiB&rTuyh:al.án seg;teTAelIXøaMgTaMgen¼ enAm¨aLaka .. nigenAkMBg´ EpenA PUma
enAedIm stvtßTI .16.. Edlfa.. ½..².h:ÚdUs.(Gudoes).. KWCasMNg eRkamdIEdlBYkQμÜjsageLIgedIm,IrkßaTuk
kMNat EdlnaMmkBI.kUrUmg Edl.(Coromandel).[eCosputBIePøIgeq¼ ³.. .( eGeredor K¿s¿. 1613.TM¿..32..>.sUm
eRbób eFob Éksar rbs´ .árUs_ . (Barros) K¿s¿.1563 II.TM¿. ii nig.55. G¨al b‘UEh;k K¿s¿. 1557 .TM¿..127/..
RhVidWrIsuI. K¿s¿.1581.TM¿..244-245... nig b‘UQun (Bouchon).K¿s¿.1979.TM¿..141).. > .enAátg´ . kMlug K¿s¿
1600.. GñkCMnYj FM@ enAEt bnþ eRbI Gudang. .. sRmab´ pÞúkTMnijrbs´ BYkeK dEdl.xN£ eBlEdlsMNg´
enAtamtMbn´ kñúgTI Rkúg án sagsg´ eLIgPaKeRcInGMBI}dæeTAehIy. ( s;t´ . (Scott).K¿s¿.1606.TM¿..169-170
.nig lUdUvIs:s_.K¿s¿.1598.TM¿..108). >
vb,Fm’smÖar£ 21
rUbPaBTI.10. k. ½.pñÚrenAstvtßTI16.rbs´ .sUNg´ .h:IrI.(Suna Giri) enAelIPñM skþisiT§ itUc mYy enA Cit.
E®h:swk.(Gresik) enACVa.(Java)>.rUben¼ KUs RBagedayexµAédtaMgBI. K¿s¿.1840. >
y¨agNak¾eday.GñkCMnYjGWr¨ubánBüayamCaerOy@edIm,IBRgIkXøaMgtUc@EdlminmanbgðÜcTaMgen¼ [eTA
Ca bnÞayEdlminRKan´ EtGackarBarePøIgeq¼ ánb¨ueNÑa¼ ena¼ eT EfmTaMgGackarBarBIkarvay Rbhar
epßg@áneTotpg.. >.. GñkdwknaMenA.Gaeq... nig átg .dMbUgeLIy.ánGnuBaØat[BYkGg eKøs. .nighULg Tij.
¦ sagsg´ .gudang tamEbbCalkçN£ citþFm’... dUcEdlBYkeK[BYk.B&rTuyh:aleFVIy¨agdUecña¼ Edr..>. BYk
hULg . ánBüayamsagsg XøaMg.gudang. FMCagen¼ mYyenAkñúg. K¿s¿.1604.²[manlkçN£ smRsbsRmab
eFVI Ca bnÞayenAeBlEdlRtÚvkar³. . EdlbMNgsagsg en¼ áneFVI[mankarsgß&y yagxøaMgBI.tMbn .átg
( v¨avIckç_ . (Warwijck) K¿s¿.1604.TM¿..53..>..sUmeRbóbeFobÉksarrbs´ .LWmIt .(L’Hermite).K¿s¿.1612.
TM¿..384)..>. . BYkhULg TTYlán eCaKC&yeRcInCagenAtMbn Citxag.cüakata.(Batavia) .Ca tMbn EdlBYkeK
TTYl ánkar GnuBaØat edIm,Isagsg sMNg BIrCan eFVIGMBIfμ.enAK¿s¿ 1615. ehIy Edl án ERb køay tMbn en¼
eTACa bnÞay karBar sRtÚv edayKμankarGnuBaØatenAK¿s¿ .1618. m¨as´ Eslm¨g´ . (Masselman) K¿s¿. 1963
TM¿..321-322. nig TM¿. .360-385).. >.s‘al´ tg .Gah:Úg.(Sultan Agung) Gñk dwknaMd¾xøaMgkøaCageK mYy rUb enA.
22 CMBUk TI .1
rUbPaBTI.10x.½.RB¼ viharGIusøam.sYr¨akarta.EdlCaKMnUsRBagedayexµAédenAK¿s¿.1874
CVa. ányl eXIj fa . ²tMbn cüakaRta.manbnøaCab eCIg.EdltRmÚv[ dk ecj TaMgeQIcab ... BIeRBa¼ P&ykøac
fatMbn´ TaMg mUl nwgmaneRKa¼ fñak´ ..>.. .bnøaen¼KW .. ½.RásaTrbs´ BYk hULg´ .Edl}LÚven¼ ánhu‘m BT§BYkeK
ehIyena¼ (tam ry£ karsuIsMNUk).EdlBYkeKmincat´ TuktMbn´ en¼ fa CaRB¼ mhakßRt... ¦k¾CaRbeTs rbs´
Kat ena¼ eT buEnþ Eb Ca cat TukfaCatMbn GñkRbqaMgeTAvij. .(elIkeLIg enA kñúgÉksarrbs .RBIg.(Pring) K¿s¿.
1619)³.. >. enA kñúg RBwtþi karN_ ena¼ .BYkhULg .minGacbBa¢ak án eT. sUm,I Et edIm,I[.s‘al tg .Gah:Úg.cu¼ ecj
¦k¾bnþRKb RKg RbeTs teTA eTot.. . >. .bBaHaena¼ KWfa.KμanGñkdwknaMRbeTs Na mYyeFVIxusmþgehIymþg eTot
ena¼ eT.. > .. eRkay mk. BYk Gg eKøs enA.átg .ánTTUctvafa.rdæaPiál.s‘al tg ..(Sultan).. ²manPaBP&yxøac
nwg[BYkeyIg (BYkGg´ eKøs). .sagsg´ pÞ¼ fμI.edIm,IcgcaMnUvkarcUlmkdl´ dMbUg rbs´ BYkhULg´ .mkkñúgtMbn´
cüakaRta.. .lu¼ RtaNa BYk eyIg sagsg pÞ¼ mçagGMBI}dæ.. . nig mçag eTot GMBI eQIh‘ub³ ( vIllUb‘I.(Willoughby)K¿s¿.
1636). .>.. dUc Kñaen¼ Edr enA makasar (Makarssar). BYk B&rTuyh;al .. nig BYkGg eKøsmin RtÚvGnuBaØti [ sagsg
sM Ng´ eFVI GMBIfμ.. ²Edl dak´ bnþb´ elIKña³ .( buksWr.K¿s¿.1967.TM¿..30).¦sUm,IEtkar Rbk ek,Óg enAelI dMbUl
k¾RtÚváneKhamXat Edr .( erag cRk makasar .K¿s¿.1659).> .enA ebrak.(Perak). BYkhULg án Büayam ksag
vb,Fm’smÖar£ 23
sg sMNg eFVIGMBIfμenA K¿s¿. 1651.EdláneFVI[ man kar xwg sm,a yag xøaMg... nig ánbNþal [ Cn Cati hULg
cMnYn.. 28..nak´ .RtÚv án eK smøab´ enATIena¼ .( eb‘¿.Gg day¨a. (B. Andaya).K¿s¿.1979.TM¿..46). >..
enAeBlEdlehtukarN_ Ebben¼ ánCaemeron sRmab´ GñkdwknaMenAGasIuGaeKñy_ ehIyena¼ ... en¼ k¾ C a
emeron sRmab RbCaCnRBmTaMgCnbreTsepßgeTotpgEdr..> .. tamBiteTA.[EtRKÜsar... ¦k¾shRKas
Gñk CMnYj NaRblUkCamYynwgRBwtþikarN_ kñúgRsúk.enAeBlena¼ BYkeKnwg TTYl án nUv kar Tuk citþ tic Cag mun.
kñúg karbeg;ItCaráMgkarBard¾rwgmaMmYy.. >.
enAkñúgstvtßTI . 18. . GñkCMnYjbreTsenAPUmamaneBlxø¼ RtÚv án GnuBaØt[sagsg sMNg eFVIGMBI}dæ...
buEnþ GñkGPiCnPUmaminEdlRtÚváneKGnujatena¼ eT.>.. TegVI Ebb en¼ KWedIm,IFanafa.²RbsinebImankrNIk,t
Cati.¦k¾«RkidækmμNamYy.. .«RkidæCnnwgminmanTIEnøgedIm,I lak xøÜnBYnGatμaeLIy³.( hamIltg . (Hamilton)
K¿s¿.1727.TM¿. 26/.. suIms_ . K¿s¿.1827 II.TM¿..11-21.nig. 100. nig sg h:WmaNU. K¿s¿.1818. TM¿..162. pg Edr).>
Rbsin ebI eyIgeCO eTA elI. b‘UlüW (Beaulieu) Edlánkt´ RtanUv RBwtþi karN_ EdlekIteLIg.. 30 .. ÌñaM eRkaymk
ena¼ manesckþIfa.bRmamEdlenAelIsMNg´ Gcié®nþy_ enA.Rkúg Gaeq e na¼ ... KWekIteLIgecjBIRkúm raCvgß
mYy Rkúm Edl eFVIkarvayRbqaMgeTAnwg BYkCMnYjGPiCn man GMNac Edl ánRtÜtRtaeTAelItMbn TIRkúg rhUt
dl K¿s¿.1589.. .>... BYk.G&rraMgékya.(Orangkaya)TaMgen¼ EdleK ecaT faykrdæaPiáls‘al tg Ca«bkrN_
elgesIcrbs BYkeKena¼ .man... ²eKhdæan d¾FMTUlay .yag Rss sðat .. eBareBjeTA eday suvtSiPaB . . .eday
man kaMePøIgFMdak enAmat TVarrbs BYkeK Efm eTot pg³..> .. Gñk dwknaMfμImñak eQμa¼ .Gal lUd daMg rIyarat süa.Gal
mU‘kamIl.(Alaud‑din Riayat Shah al‑Mukammil) (1989-1604).. ánsmøab´ BYkGWr¨ub TaMgena¼ edayeRbI kl
l,ic d¾lðmYy... >.bnÞab mk.²Kat bBa¢a[ kemÞcpÞ¼ RbmUl yk kaMePøIg FM... sBVavuF... nig eRKÓg sgHarim yageRcIn
rbs ´ ´ BYkOrangkaya EdlRtÚv áneKsmøab ena¼ ... ykeTATukenA kñúg RásaTrbs Kat .>.. ehIy Kat án dak
bRmam dlmnusßral Kña..min[sagsg pÞ¼ eFVIGMBIfμ. .. min[ man kaMePøIg FM enAkñúgpÞ¼ . .¦Rb Lay sRmab karBar
TaMg enAkñúg .. nig eTAeRkApÞ¼ ena¼ eLIy¿.¿.¿. Kat´ ánpþl´ KMrUpÞ¼ Edl KYr Et sagsg´ sRmab´ GnaKt EdlpÞ¼ ena¼
man EtmYy Can´ eT.edaymaneQIRkgeFVICaCBa¢a Mg.dUcEdlpÞ¼ na eBl bc©úb,nñen¼ GI ucwg Edr³ (b‘ UlüW.
K¿s¿.1666.TM¿..110-112). >.eTAtamPaBCak´ Esþgvij.karpøas´ bþÚrrcna bf kñúg kar sagsg´ ena¼ min Emn
CaerOgsamBaØ.nigGaceFVIeLIgy¨agqab´ rh&sena¼ eLIy.BIeRBa¼ fapÞ¼ PaK eRcIn man lkçN£ Fmμta.. nig
Gcié®nþy_ ..>.eTa¼ bIyagNak¾eday.dMeNIrerOgrbs elak.b‘UlüW ánbEnSmkar cab GarmμN_ bEnSm eTot Edl
fa... karGnuvtþ énkarsagsg GKarkarBarcMáMgedayBYk GWrubd¾keXøInTaMg ena¼.. (ehIy k¾ RbEhl Ca BYk TYKI
(Turks) h:ÚEcüraTIs.(Gujeratis).. Cbun ...nig Rkúm déTeTotpgEdr) .. áneFVI[BYk GasuI GaeKñs_ man Tsßn£ RbqaMg
nwg BYkeKena¼ kan´ EtxøaMgEfmeTot..> .Ca lT§pl .(mYy kñúg cMeNam lT§pl ÉéT eTot ).én ninñakaren¼ KW kar
eFVI [KmøatxusKñarkan´ EtxøaMgeLIg vagBYkGñkdwknaMEdlrs´ enAbrievN man rbg biTCit... nigRbCanura®sþ
Edl rs´ enAedaymanpasux PaBb¨uEnþCamYypÞ¼ EdlminsUvmaMrwg.. >.
24 CMBUk TI .1
karbMBak´ eRKÓgsgHarim.nigePøIgBN’RKb pÞ¼ TaMgGs .bMBak edayeRKÓgsgHarimd¾samBaØ.dUcEdlpÞ¼ Edlsagsg yagsamBaØdUecñ¼ Edr..> ..eday
eKbriePaKGaharedayGg:úypÞal eTAnwgrnab.eTIbeKBuMeXIjmantu.. . nigekAGIGVIena¼ eT.rhUtdl eBlman
BYkcin... nigGWrubcUlmkehIyEnnaM[eRbItu.. nigekAGIen¼ eTAdl BYkGPiCn.eTImeKeXIjmantunwgekAGI enA
eB l ena¼ .. >.elak.CIv.taxVan´ . (K¿s¿.1297.TM¿..31).ánkt´ Rtafa.tuTab@.. .² enAeBlfμI@en¼ .RtÚván eK yk
mk eRbI³.enAkñúgRbeTskm<úCa ... ehIyBYk.hULg´ .mankarrIkrayCamYynwgkareRbIRás´ ekAGI mYy cMnYn enA
eka¼ m‘UlUkas.(Moluccas).enAK¿s¿.1599.( TVIdI.Eb‘k (Tweede Boeck).K¿s¿. 1601. TM¿..67)..> . .BaküTaMgen¼ ... KWx©I
BIBYk cin... ¦k¾BYk.B&rTuyh:al .. >. ERK. .KWCasgHarimd¾samBaØCagen¼ .EdlmaneK dak benþIteLIgx<s .enAkñúg
RKÜsarEdlmanRTBüsþúksþm.fVId,itEtRbCaCnPaKeRcIncUl citþRkal kenÞl eKgenApÞal rnabk¾eday..>.
kaMbit.(sRmab eRbIenAeBljúaMGahar).sm.. nigsøabRBa. minmanPaBcaMác bunμanena¼ eT... ehIysøwkeck
Ca TUeTAeRbIeFVICacan..>. .eRKÓg«bkrN_ .¦Rbdab RbdaEdleRbIRás enAkñúgpÞ¼ Fmμta.. KWmanc®g;aneFVIGMBIdI.
Fug .. ¦RbGb´ EdleFVIGMBI¬sßI..nigkulalPaCn_ .(esramik).nigman«bkrN_ Caqut@EdleFVIGMBITg´ Edg
.(«bkrN_ TaMgena¼ rYmmanRbGb´ dak´ søamøÚ.CaedIm). .mankMesov .. .nigfas.pgEdr.. >.
karEbgEckPaBxusKñarvagGñkmanRTBüsþúksþmÖ.manzan£ x<s´ .. nigGñkGt´ ... KWbgHajecjtamry£
kareRbIRás´ vaynPNÐ.. nigcank,aneFVIGMBImas.TaMgLay.. >.eBlmanBiFIsMxan´ @. ..¦ enAeBlEdlman
ePJóv. m kelgpÞ¼ .eKeXIjfaRKÜsarEdlmanRTBüsþúksþmánBüÜrkMNat´ sMBt´ sURt.. ( BI h:aEhVtta (Pi‑
gafetta) K¿s¿.1524.TM¿..57/.. Gal´ b‘uEkVk K¿s¿.1557. TM¿..107 .nig davIs .. K¿s¿.1600.TM¿..148). >.Cn Cati
hULg´ ánkt´ sm:al´ enA.átg´ fa.²BYkRKÜsar Gñk man.suT§EtEbgEck bnÞb´ rbs´ BYkeKáMgedaysMBt´
sURt.. ¦sMBt´ eFVIBIkb,as³.( vWrhal´ .(Verhael) K¿s¿.1597.TM¿..23).. > .. pÞ¼ Edlán sagsg´ CUnebskCn
Cn Cat i áraMg enATIRkúgGyuFüa ... KWCa pÞ¼ EdlmanCBa¢aMg. .²áMgCamYynwgsMBt´ EdlmanrUbKMnUr... nig Bidan
sMBt mIsalIn .(Muslin)BN’s³.( La.lUEb‘.K¿s¿.1691.TM¿..30)..>. enAtamdgpøÚvenATIRkúgrbs RbeTs evot-
Nam án tub Etg eday mankMNat´ sURt enAkñúg{kasbdisNæarkic©d¾sMxan´ NamYy.( g¨ UEyn. K¿s¿
1970.TM¿..93)..> .. rIÉ.rnabpÞ¼ rbs´ RKÜsarGñksþúksþmena¼ k¾manRkaledaykRmal RBM... ekñIy . .nig kenÞl d¾
RbNit pg Ed.. >... zan£ rbs´ RB¼ Gg:m©as´ .mUsüahVWr.(Muzaffer).enAátg .Bintan enAGMLúgK¿s¿.1520. KW RtÚv
eFVIeLIg edaydkhUtyknUv.ekñIy.kenÞlRkalGg:úy.. .nigkRmal RBM.EdlKat´ Tmøab´ Gg:úyena¼.. >...RBwtþi
karN_ en ¼ánkt´ RtaenAkñúgÉksarkalRbvtþirbs´ m¨aeL..>. .. ²eKminbnßl´ TukGVI[RB¼ Gg:ena¼ eT.eRkA BI
kenÞl mYy dUcEdl RbCara®sþ samBaØeRbIy¨agdUecña¼ Edr³.( .escüar¨a.EméLyUn (Sejarah Melayun) K¿s¿.
1612. TM¿..171).. >.. sac jatiraCvgßCan x<s ánRbkYtRbECgKñatamry£ PaB sm,ÚrEbbénvaynPNÐ rbs
BYkeK ehIynigTMhM. ...nig cMnYncanmasEdleKGacykeRbIRás´ [ánRKb´ RKan´ enAkñúg buNü Tan mþg@
(BIh:a EhVt ta K¿s¿. 1524.TM¿..29.nig.59 .. LaMgkasÞWr. Lan caster K¿s¿.1603.TM¿..131.. nig .escüar¨a.Em
éLyU K¿s¿. 1612. TM¿..187)..> ..
enAkñúgtMbn mYyEdleBll¶acKWCaeBlEdlrIkraybMput. ehIyBiFI buNü Tan.. .nig BiFI kmßanþ e pßg@
vb,Fm’smÖar£ 25
Canic© kalcab epþImenAeBll¶ac. .. ehIybBa©b enAeBlTabPøIena¼ . .. kartb EtbMBak ePøIgbMPøWKW.CabBaHa caMác
bMput..> .. kareRbIRás´ eTonsRmab´ bMPøW .. KWmantictYcCagkareRbIRás´ ceg;ógeRbgena¼ eT.. >..éRBeQIán
pþl [nUveRbg.. nigC&reQIyageRcInRbePTEdlGacdutbeBaä¼ án EdleRbg.. nigC&rTaMgena¼ ánmkBIRKab
Epø eQImüa¨geQμa¼ fa..EkmIrI .. (Kemiri) EdlmanenAPaKxagekIténRbeTs}NÐÚensIu.( yüWv¨asß. (Gervaise)
K¿s¿.1701.TM¿..20).nigeQImüa¨geToteQμa¼ fa.dam¨ar.(Damar) (EdlCaC&rán BIRbePT eQIh‘ubCaeRcIn
RbePT). manenARbeTsPUma.. nigEb¨kxaglictMbn´ dIeka¼ ..> .. enAeBlEdlmanBiFI buNü TanBiessmþg@
TIRkúgTaMg mUl nwg manBnøWedayePøIgPøWciEBa©gciBa©ac.ehIyceg;ógEdldutdak´ enAkñúgsMbk dUgnwgRtÚv eK
bENþt eTA tam Ten. ø.¦k¾cak´ eTAsmuRT.. ( La.lUEb‘. K¿s¿.1691.TM¿..48/. . esV.y¨U. (Shway Yoe) K¿s¿.1882 .TM¿..
225- 26. . nig h:al´ ev¨A. (Galvao) K¿s¿. 1544. TM¿.. 87).. >.
enAtMbn´ GasIuGaeKñy_ mantMbn´ buraNBIrEdlmaneRbghUrenArak @... Edlgay RsÜlkñúgkarCIkyk
(sUmemIlEpnTI.4).> .tMbn´ nImYy@... enAsm¥a¼ RákdCaánkøayCamUldæanRKw¼ én«sßahkmμeRbgd¾
TMenIbmYyCak´ Caminxan.eTa¼ bICavis&yBaNiC¢kmμnasm¥a¼ .eRbgKWeRbIRás´ Cacm,gsRmab dut bMPøW k¾
eday..> . enAkñúgstvtßTI .18.GNþÚgeRbgenAtMbn .EyNagyUg (Yenangyaung) sSitenAPUmakNþal plit
án eRbgrab´ ryetankñúgmYyéf¶ EdleRbgTaMgena¼ RtÚvándwkCBa©Úncu¼ .eLIgeTAtamTenø.eGor¨av¨adI .(Ir‑
rawaddy) sRmab dutbMPøW.²enATUTaMgGNacRkPUma... nigenAtMbn CaeRcInénRbeTs}NÐa³.( suIms_ . K¿s¿.1827
I TM¿.. 301-02.nig kuks_ . (Cox) K¿s¿.1821.TM¿..33-45).. > .. dUcKñaen¼ Edr.enAEb¨k xag eCIg én.eka¼ sUm¨aRta
PaK eRcIn bUmeRbg sRmab dutbMPøWecjBIGNþÚgeRbgFmμCatienA.EBLak .(Perlak) Edl eFVI[GaNacRk. áés
(Pasai) nigeRkaymkenA Gaeq. mankarrIkceRmInena¼ .( eGeredor K¿s¿.1600.TM¿..238/.. ár¨Us. (Barros)K¿s¿.
1563 II TM¿.. ii nig.34.nigK¿s¿.1563 III TM¿ ii nig.277).. >.. eRbgTaMgen¼ RtÚv ánBYkCnCati.Gaeq.. cat´
Tuk f a Ca. Griy FmμCatiRbTanmkBIRB¼ [ dl´ RbeTsrbs´ . ( .huIkay¨at´ .Gaeq (Hikayat Aceh) K¿s¿. 1630
TM¿..164)..> .. xN£ eBl ena¼ Gñk viTüasa®sþCnCatihULg kt sm:al fa.eRbgen¼ .. KWCa {sfBüaáleraKmüag
eQμa¼ fa.Eb‘rI.Eb‘rI.(beri‑beri) Edl minRtÚvykmkdutena¼ eT. ( b‘ugTüas . (Bontius) K¿s¿.1629.TM¿..4-5)>
esaPNPaBragkaydgxøÜnB&NelOgrbs´ Kat´ relagdUcmasxat´ . ehIysk´ rYjrbs´ Kat´ dUc p;aBak´ enAelIk,al.>.. édrbs´
Kat´ ekageTAeRkaykñúgRTg´ RTaydUcdg snÞÚc.rIÉsµarbs´ Kat´ ebIkRtg´ dUc tYGay¨g.ehIyceg;¼ rbs´ Kat´
rav tUmb¨un mYy kþab´ éd.>.ePøATaMgKUrbs´ Kat´ dUcCaeCIgcRgitlatsn§wgdUcCakNþÚbGIucwg .>.
—Hikayat Banjar: 365
dgxøÜnKWCaktþaTImYy... nigd¾sMxan´ bMputsRmab´ sil,£ .. >.. eBltubEtgeTA.nwgeFVI[eKGac Ebg Eck
.mnusß eBj v&y.RKb lkçN£xus BIstV. ..¦ BIkUnekμg.. >. .RbsinebIkartubEtgxøÜn..smðaterogkay[mankøin
RkGUb KWCa sar£ sMxan sRmab mnusßRKb rUbena¼ . .ena¼ mann&yfakarQancUldl eBjv&y tRmÚv [m anka r
26 CMBUk TI .1
tubEtg xøÜn Edl Ca TUeTA KWCaerOgKYr[QWcab Nas´ .. >
karlabRmkßeFVI[eFμjexμA .. . KWCa«bkrN_ TUeTACageKsRmab´ tMbn´ GasIuGaeKñy_ ..> .. tamkarkt´ Rta
rbs hVItc_ .. (Fitch).(K¿s¿.1591.TM¿..309).án[dwgfa. CnCatiPUma.²niyayfaEq;maneFμjs dUecñ¼ BYkeKRtÚv
Et labeFμjrbs BYkeK[manBN’exμA³.. >..CnCatievotNamk¾manTsßn£ dUcKñaEbben¼ Edr.( daMEBr. K¿s¿
1699 .TM¿..34).. >.. minRKan´ EtstVkacsahav ... ¦stVKYr[sðb´ ex<Imb¨ueNÑa¼ eT.. EdlCa stV maneFμjEvg
BN’s ena¼ sUm,IEtBYkRBaybisack¾eKeCOfamaneFμjBN’sEdr.. >.. ehtudUecñ¼ ehIy en¼ KWCakarbk Rsay
mYy Edl eKlabeFμj[exμAenAkñúgBiFIeBjv&y.. .KWedIm,IbBa¢ak´ [c,as´ fa.mnusßnwg min RtÚveKRcLM fa Ca
RBlwg RBay bIsaceT... enAeBlEdleKsøab ena¼ ...( kUvarUbüas . (Covarrubias). K¿s¿.1937.TM¿..135/. . hV&sß
.(Forth) . K¿s¿. 1981.TM¿..164.nig Eh:v¨as´ .. (Gervaise) K¿s¿.1688.TM¿..113)..>.. enATUTaMgRbeTs.}NÐÚensIu . ..
nig hVIlIBIn eK xat eFμjenA EdleKeBjv&y. (RKb kar ) eTa¼ bICaviFIxat TaMgena¼ xus@KñanAtamtMbn kþI.dUc Ca
enA.álI..eK RKan´ Etxat´ eFμjmu x bnþic Et b¨ueNþa¼ ... ¦ÉenAEpñkxø¼ enAeka¼ s‘Um¨aRta.. vijeKniym xat´ ral´
eFμjmuxrbs´ BYkeK[xøITaMgGs´ ..>.. karxat´ eFμj minRtÚváneKGnuvtþenAtMbn´ GasuIGaeKñy_ dIeKakena¼ eT
b¨uEnþ kar labeFμjCamYynwgBN’BIbEnøeRcIn mux ena¼ .mankareBjniymenAtamRbeTsPUma... esom.... nig
evotNam min caj´ .karxat´ eFμjenAtMbn´ eka¼ ena¼ eT.. >.. karTMBarsøamøÚCaRbcaMCYyeFVI[eFμjman BN’ exμA
Ca RbcaM pg Edr . .. b¨uEnþyuvCnekμg@EdlEtg Et Kit KUBIsRms´ rbs´ BYkeKena¼ .EtgEtcg´ [eFμjrbs´ eK
man BN’ exμAgil án mk BI BN ’ bEnSm epßg eTot. ( masEdn (Marsden).K¿s¿.1783.TM¿..52-53.nig La.lUEb‘r
K¿s¿. 1691 . TM¿. 29).. >.
kareca¼ TgRtecok... .nigeFVI[eágehImena¼ KWCakartubEtgmYyEbbeTot.EdlGnuvtþTaMgburs.. .nig
narI.. CaBiessGñkEdlmanzan£ x<s GacmanlT§PaBrkeRKÓgGlg;armkbiTbBa¢iT.. rn§TgR tecokena¼ án..>
rUb sMNak ...nigrUbbdima .enAkm<úCanasm&yGg:rburaN.ánbgHajfa.²karEdlTgRtecokkan Et ehIm eág
buK:lena¼ mankan´ Etmanmuxmat´ xøaMgkñúgsg:m³.. ( eRhVdWrIk K¿s¿. 1981 .TM¿..250).. >. . Rtecok rbs´ esþcCn
CatiPUma.RtÚváneKBN’nafayar Føak´ .. ²Bak´ kNþalátéd³. .ÉeNa¼ . eday sarEtTm¶n´én eRKÓg Gl g;ar
Bak´ enAnwgRtecokena¼ ... ( v¨aEsm¨a (Varthema) K¿s¿ .1510. TM¿..220).. >.. kareFVI[yarTgRtecok rhUt dl´
yar b¨¼ eTAnwgsμaen¼ manTMnak´ TMngCamYynwg }NÐa sm&y buraN.. > .eTa¼ Cay¨agNak¾eday.eyIg min KYr
eFVIkar snñidæanfa.karGnuvtþEbben¼ án mk BI CnCati }NÐa ena¼ eT...BIeRBa¼ faenAtMbn GasuIGaeKñy_ Edl man
}T§iBl }NÐa tic bMput.dUcCaenA.b‘&reNGU.(Borneo).. nig enA hVIlIBInkNþal.KWCatMbn´ EdlGnuvtþkar tub
Etgen¼ xøaMg Cag eKbMput..>..xageRkamen¼ KWCa kar BN’na rbs . Gal suINa. (K¿s¿.1668.a TM¿..20). sþIGMBI rebob
én kar eFVI[ Rtecok ehImenA.vIs&yyüas_ ... nigenAtMbn´ dIeka¼ ÉéTeTot.EdlviFIen¼ manPaB xus Kña BI kar
tub Etg en A eBleBjv&yrbs´ GñkenAtMbn´ dIeKak½
sRmab´ ekµgEdleTIbnwgekIteTa¼ RsI .¦ Rbus.GayumYyÌñaM .. ¦BIrÌñaM kþI áneca¼ Rtecok .eday eRbIm¢úl .¦ k¾
Exß¿.¿.¿> .eKbnßl´ TuksrésGMeá¼ mUrenAkñúgrn§ Rtecok.rhUtdl´ eBlEdlRtecokena¼ Cas¼ es,Iy.>
bnÞab´ mkeKbit¬sßI.. ¦ eQI.[tUcedIm,Icak´ cUlrn§ena¼ .>.eQITaMgena¼ RtÚvánEf TaM Ca erogral´ eBl
enAeBlEdleKdkeQIena¼ ecj. . rhUtTal´ Etrn§enATgRtecokena¼ FMGacdak´ Rmam kUn éd cUlcu¼.>. .
vb,Fm’smÖar£ 27
rYcmk.eKyksøwkeQImkhal[s¶Üt.ehIykat´søwkeQIena¼ [ánb¨unbIRmaméd.rYc ehIy mUr bMENk
kat ´ ena¼ .ehIyykeTAs‘kkñúgrn§enATgRtecokena¼ eTA¿.¿.¿.søwkeQIena¼ k¾rlamkvij esI@ .Edl GñkBak
ena¼ minGacdwgxøÜnena¼ eT¿.¿.¿.rn§ena¼ mansPaBkan´ EtFMeTA@¿.¿.¿.rhUtTal´ EtFM G ac dak´ Rkvil ánRKb´
RbePT¿.¿.¿.GñkBak´ TaMgena¼ pøas´ bþÚrRkvilrhUt.Tal´ Etrn§enATgRtecokena¼ FMya. ehIy Føak´ mk eRkam
cg;a.>
dUcCakartubEtxøÜnkayEpñkÉeTotenAGasuIGaeKñy_ yagdUecña¼ Edr.kartubEtgRtecokEbben¼ man
kareBjniymTaMgburs...nig®sþI.y¨agehacNas´ k¾rhUtdl´ stvtßTI. 14.Edr.> ..karRáRs&yTak´ Tg Kña
yagjwkjab rvagBYkmUsøIúm... nigBYkGWurub.hak bIdUcCaeFVI[kartubEtgRtecoken¼ mankarfycu¼ .Ca Biess
sRmab burs..>. .bursenAtMbn TMnabenARbeTséf. .nigCVa.k¾dUcCaCnCati.maeL... nig CnCatiepßgeTotEdl
køay CaCnCati.mUsøIúmena¼ .áneá¼ bg´ karGnuvtþ kareca¼ Rtecoken¼ .enAstvtßTI.17..>.. CnCatiPUmaTaMg
bursTaMg®sþIsuT§EtBak´ mas esþIgmUrtUc@enAnwgRtecokrbs´ BYkeKenAkñúgstvtßTI . 18.( saMgh:Wm¨aNU
K¿s¿.1818.TM¿..158.nig kuks_ . K¿s¿.1821.TM¿..3).. >.. b¨uEnþ BYk burs@ eá¼ bg´ kartubEtg rebob en¼ eRkay
mYystvtßbnÞab´ mkeTot..>... kareca¼ RtecokelIkdMbUgbgðs´ bnþCa BiFI eBj v&yd¾sMxan´ .sRmab´ ®sþI Cn
CatiPUma.( sVay.y¨U. (Shway Yoe). K¿s¿.1882.TM¿..48-51) . .nigbnþCaemaTnPaBsRmab´ ®sþICnCati. álI.
(kUv¨arUbüas .K¿s¿. 1937... TM¿..115-16)..>.. b¨uEnþmanEtenAtamtMbn´ dac´ RsyaldUcCaenA b&reNGU. nig enA
tMbn´ .átak´ .Batak én eka¼ . sUm¨aRtaena¼ eT.Edlbursk¾bgHajBIPaBeBjkMela¼.. .ni g zan£ sþúksþm rbs´
BYkeK.edaykarBak´ eRKÓg Glg;ar FM@enA nwgrn§Rtecokrbs BYkeKena¼ .. >.
karsak´ elIxøÜnRáNKW.sil,£ tubEtxøÜnmYyEbbeTotenAtMbn´ GasIuGaeKñy_ ehIyk¾dUcCasRmab´
bNþa RbCaCnGU®sþ ÚensIuEdr.. Edlánbnßl´ sil,£ en¼ Tuk[RbCaCná¨sIuhVicxagt,Úg.. >. RbCaCnPaK
eRcIn enA GasIu GaeKñy_ eRbIsil,£ sak´ en¼ y¨agxøaMg enAkñúgRbvtþisa®sþrbs´ BYkeK.. >.. .y¨agNamuij }T§iBl
rbs liT§i xug CW.. sasnaGIusøam... sasnaRKisþ... ánbMát kar Gnuvtþ karsak en¼ .enAtamtMbn valTMnab CaeRcIn
enA kñúg sm&y BaNiC¢kmμ..>. . enAstvtßTI .. 14.CnCatievotNamánhamXat karsak .Edl BYkeK cat Tukfa
Ca GMeBI min lð... ¦minTan sm&y .xN£ eBlEdlsmaCinsasnakat tUlikbMát karGnuvtþ en¼ enA. vIs&yyas
nig enA ..bIkul.(Bikol).EdlenATIena¼ karGnuvtþ sak rag:kayen¼ .manyageRcInrhUtdl stvtßTI ..17. ( kUlIn
K¿s¿.1663.TM¿..63-64). .>. BYkGIusøamrwtEtRbqaMgCMTas´xøaMgCagen¼ eTAeTot. eTA nwg kar tubEtg Ebb m nþ
GaKm Ebben¼ .. >.. BYkGaeq CnCatimUsøIúm ánbMát ecalnUvkarsak enAkñúgcMeNam RbCaCnenAeka¼ sUmaRta
xag eCIg EdlánkøayCamUsøIúmehIyena¼.. >.Rkmc,ab mYyrbs BYkeK enA stvtß TI .17. Edl ehAfa. sIrat.
Gal´ - mUssþaka .. (M.Sirat al‑Mustakim) ánEcgfa.. ²Ca katBVkic©EdlRtÚv eá¼ bg ecal kar sak´ eday yk
mú¢l eTA cak´ sac´ [man Qamecj.ehIybBa©ÚlnUvTwkexμA.. ¦TwkRbePTRsedogKñaen¼ eTAkñúgEs,k³ ..(dk
Rsg´ enA kñúg Evlt_ m¨g´ . (Veltman).. K¿s¿.1919.TM¿..21)..>..minman Psþútag GVI bBa¢ak´ BIkarsak´ enAkñúg cMeNam
BYk mUsøIúm maeL . . ¦BYkCVaena¼ eT.. >.en¼ GacmkBIBYk.CVamansemøókbMBak müag. ehAfa.átwk.(Batik) Edlman
RClk´ BN’ edaycab´epþImBIkarbnþk´ RkmYneTAelIkMNat´ ena¼ .. >.. kartub Etg elIsemøókbMBak´ en¼ ... KWeRbI
28 CMBUk TI .1
CMnYs kar sak EdlBYkeKcat TukfaCavtSúskþisiT§i.. nigCakMNt sm:al zan£ sg:mrbs BYkeK.. >..²átwk³. KW
Ca Bakü d¾ samBaØ mYy sRmab´ karsak´ enAkñúgPasa}NÐÚensIuxagekIt... nig hVIlIBIn.ehIy.k,ac´ rcna... nig
muxgarrbs átwk .rbs Cn CatiCVa.áneFVI[mankarsak k,ac elIragkay mnusß. ( vUm Wurm...nig vIlsan . . (Wil‑
son) K¿s¿. 1983.TM¿..214.nig cüa s<Wr(Jasper) nig.BWgh:aDI. (Pirngadie). K¿s¿.1916.TM¿..7-8)>.
muxgarcm,g rbs´ karsak´ .enAkñúgtMbn´ GasIuGaeKñy_ GacCakartMNag[vtSúskþisiTi§.. >. . kareBj citþ
rbs´ BYkCVa.. .nigBYkm¨aeL.eTAnwg.r¨acüas.(Rajah).¦ehAfakartubEtgd¾manmnþGaKm d¾Gs©arü.. ( BIeh:ad.
(Pigeaud) K¿s¿.1967.TM¿..268-73) GacmanTMnak TMngCamYynwgkarGnuvtþ sak rag kay enAsm&yedIm...>
rUbstVéRBkacsahavman}T§iBl.k,ac KMnUsEdlmanmnusßtictYcec¼ . . nig k,Ün y&nþ s asna... KWtMNag [
famBl BiessenAelIdgxøÜn. .dUcCafamBlEdlGac[eKeKcputBIeRKa¼ fñak´ Gnþray án. ( saMgh:Wm¨aNU.
K¿s¿.1818.TM¿..148./.. hVItc_ . K¿s¿. 1591. TM¿. . 308-09/ . .sVay.y¨U. . K¿s¿.1882.TM¿.41-47/ EtEvl .(Terwiel)
K¿s¿. 1980 .TM¿.64. .nig.hV&rs_ . K¿s¿.1981.TM¿..165)..>.. karsak k¾CanimitþsBaØaénPaB køahan. dUecñ¼ en¼ ... KWCa
BiFIsRmab´ bursv&yekμg..>.. .enAkñúg RbeTshVIlIBIn. (sUmemIlrUbPaB.11) .. ²minmankar Gnuvtþ sak´ ena¼ eT
taMg BIedImmk rhUtTal Et mannrNamñak án eFVI GVI mYy EdlCaTegVIkøahan.ehIybnÞab mk en¼ edIm,I[RKb
Epñk enAelIdgxøÜnmanrUbsak .buK:lena¼ RtÚvEtbnþeFVITegVIkøahanfμIbEnSmeTot³.( kUlIn. K¿s¿. 1663 TM¿.. 64.
Et sUmGaneRbóbeFobÉksarrbs .EGlIs (Ellis).K¿s¿ .1981 TM¿ ..249)..> .. RsedogKñaen¼ Edr enA b&reNGU.
k,ac sak CaBiessmYycMnYn.. KW sRmab GñkRbmaj TTYl án eCaKC&yEtbueNÑa¼ . (rUttWr (Rutter). K¿s¿. 1929.
TM¿..117-19).. >.
xN£ eBlEdlrdætMbn valTMnabsMxan @mYycMnYn.cat Tukkarsak CaTMenomTmøab d¾sahavminRtwm
RtÚ v ena¼ ... GñkÉéTeTotcat´ Tukkarsak´ rUbena¼ ... KWCanimitþsBaØad¾RsÜl mYyedIm,IkMNt´ zan£ sg:m.. .>.. enA
RbeTs PUma enAstvtßTI..16 .. ( hVItc_ . . K¿s¿.1591.TM¿..309). nigenARbeTsesom enA stvtßTI.17. . (La.
lUEb‘r . K¿s¿.1691.TM¿..27-28).karyksMBt .²RTÚs&r(trouser)³. mk h‘um Bn§R tKak.nigeCIgEdlman sak rUm
ena¼ . (sUmemIlrUb.12).GacRtÚváneKTuksRmab´ GñkEdlmanzan£ x<s´ Etb¨ueNÑa¼ .. >.. rUbsak´ Edlxusdac´
BI en¼ k¾RtÚváneKtRmÚvtampøÚvkar[BYkTaskr. nig Gñk beRmI. TaMg enA PUma..n igenARbeTs esom. ( lIEb‘m¨g´ .
(Lieberman) K¿s¿. 1984.TM¿..41/. 105.nig EtEvl K¿s¿.1982.TM¿..124).. >.
edIm,IbBa¢ak´ [famnusßmñak´ @ sSitenAkñúgzan£ xus@Kña.karsak´ rUbelIxøÜn... KWCameFüaáyd¾RbesIr .
nig KYr [ TukcitþCagkarecjc,ab´ [mankaresøókBak xus@Kña.. >
vb,Fm’smÖar£ 29
rUbPaB.11. ½.karsak´ rUbenAtMbn´ .vIs&yy¨as´ (Visayas)enAkMlugK¿s¿.1590
30 CMBUk TI .1
rUbPaB.12. ½.semøókbMBak´ rbs´ BYkéfxageCIg.nigkarsak´ rUbenAelIeCIgrbs´ [email protected]´ BI pÞaMg
KMnUr enAvtþ.RásaMg.(Wat Phra Sing)enAeqogém.(Chiengmai) enAstvtßTI.19. >.. rcnabftubEtg
sk´ rbs´ narI@. manlkçN£ dUceTAnwgBYkPUma.CagBYkéftMbn´ kNþal. >
vb,Fm’smÖar£ 31
kartubEtgsk´ manRbFanbTBIrEdlsMxan sRmab bkRsaycMeBa¼ sk rbs RbCaCnenAGasuIGaeKñy_ .. >... kartubEtg sk
rbs burs.. .nignarImanlkçN£ xusKñatictYcNas .. (sUmemIlrUbPaBTI13).ehIysRmab burs .nignarI... sk
KW CanimitsBaØa... nigkarbgHaj[eXIjd¾sMxan mYy.rbsbuK:lmñak @.. >.. sk rbs mnusßmñak @Bak B&n§yagxøaMg
eTA nwgkareFVImnþGaKm .. >... kmÞicsk kat rbs GñkdwknaMRtÚv áneKtm;lTukCakMNb ... BIeRBa¼ fakMTicsk TaMg
ena¼ manbnßl TukGMNacbUrN£ PaBTwkdIbnþicbnþÜcBIGñkdwknaMena¼ ..>.. karEfrkßask RtÚvEteFVIeLIg eda y
ykcitþTukdak´ CacaMác´ .edIm,I[Rákdfask´ RtÚvEtBN’exμA.PøWrelag.Rkas´ .nigmankøinEpðm eTot pg.. >
(rU¨ds_ (Rhodes)..K¿s¿.1653.TM¿..157).. ánkt´ sm:al´ y¨agc,as´ fa.CnCatievotNamRslaj´ sk´ rbs ´
BYkeK... ²dUcRslaj k,alrbs BYk eKdUecña¼ Edr³..>.. müageTot.sk k¾GacCaEpñkmYyénPaB skþisiT§ irbs ´
k,al. enAkñúgCMenOrbs RbCaCnenAGasIuGaeKñy_ ... >.enAkñúgPasaéf.Baküfa.sk .. (Ganfa..²puM³). án køay eTA
Ca sBVnambris&T.(mann&yfa.sk´ KWmanzan£ esμInwgrUbbuK:lena¼ ).. >
rUbPaB.13.½.KMnUseXVók.GMBIbursRkIRksamBaØmñak´ CnCatiPUma.nigRbBn§rbs´ Kat´ .enAstvtßTI. 18
edaymUlehtuen¼ kartubEtgsk .. KWRtÚveFVIeLIgTaMgcMeBa¼ burs... nigcMeBa¼ ®sþI. rhUtdl yuK sm&y
BaNiC¢kmμ Edl BYkeKRtÚv Tuksk [Evg... nigRkas tamEdlBYkeKGaceFVIeTAán..>.. enARbeTsPUma. ( . sVay
32 CMBUk TI .1
y¨U K¿s¿.1881.TM¿..72) .. enARbeTshVIlIBIn.( Gal´ suINa .K¿s¿.1668. A. TM¿..18).. nigenAkEnøgÉéT eTot
RbCa Cn eKniymBak´ sk´ bEnSmedIm,IbgHaj[ eXIjnUvPaBRtsMuRtsay én sk´ rbs´ eK..>.. ²Ca TUeTA TaMg
burs. TaMg ®sþIsuT§Etcat´ Tukfask´ KYrEtmanBN’exμAgil... nigmankar Efrkßa án lð.. >. .edIm,I[ánsk´
yagdUecñ¼ .BYk eKeRbI.eRbgmüagEdleFVIeLIgBIsMbkeQI... ¦GMBIeRbg³.( kUlIn. K¿s¿. 1663.TM¿..60.buEnþ sUm
Gan eRbób eFob .rahV&ls_ . K¿s¿. 1817. TM¿.89-90..nigrbs .val Lg TIyIn (Valentijn) K¿s¿ .1726. III TM¿..308).>
karkat sk minEmnCanimitþsBaØaénkarpøas bþÚrePT. .¦RKav.dUcEdlánG¼ GagBImunmkena¼ eT.(b‘Wh:.
(Berg) K¿s¿.1951.nigrbs´ .lIc. (Leach).. K¿s¿.1958) b¨uEnþena¼ Cakarl¼ bg´ nUvrUb buK:l eTA vij eT.. >. .Gal´
suINa .. (K¿s¿.1668.A.TM¿..18).. bkRsayGMBI®sþICnCtihVIlIBInfa½.. ²karQWcab FMbMput Edl eK CY b RbT¼ ena¼
.. K W RtÚv eK kat´ sk´ ecj.. >.. dUecñ¼ ehIy.. .edIm,IbgHajfaBYkeKQWcab´ y¨agxøaMgena¼ .. KWtamry£ kar kat´ sk´
rbs´ BYkeK¿.¿.¿. Edl CasBaØamYyRáb´ fa.BYkeKkMBugEtTYjesakcMeBa¼ karát´ bg´ ]Bukmþay.¦k¾bþI Ca T I
RsLaj rbs BYkeK¿.¿.¿. sRmab buBVehtusasna.. ¦sRmab karlacakelak³.. >.. BiFIkat sk d¾Evgrbs Garug.
áLak ka.(Arung Palakka) enAK¿s¿.1692.bnÞab BIánTTYlC&yCmñ¼ elI.makasar . (Gg daya. (Andaya) K¿s¿.
1981. TM¿.. 148.nig mateTs. (Matthes). K¿s¿.1875.TM¿..67). ehIgnig kar kat sk rbs .sUsUhUng .áKUbU‘vaNa
(Susuhunan Pakubuwana) enAK¿s¿.1715 .( rIklIhVs_ K¿s¿.1978.TM¿..195).ena¼ .RbEhl CaGac niyay án
fa . eFVIeLIgedaysarBYk eK án s,t fanwg bUCask rbs BYk eKCa fñÚr eTAnwg C&yCmñ¼ ena¼ .. >.. karkat ¦ekarsk
rbs ´ RbCaCnsamBaØ Ca Biess ®sþI enAkñúgraCvaMg.enAeBlmrNPaBrbs raCvgßanuvgß dUc Edl án [ dwg
rYc mkehIy. enAGaeq. enAá¨tanI. esom.. nigcUhUr.(Johor) nastvtßTI.7.ena¼ ( m¨UnDI (Mundy). K¿s¿ .1667
TMBIr. 131/. hIkayat .átanI (Hikayat Patani) TM¿..106/.. .bUrI. BowreyK¿s¿.1680 .TM¿..311/.. Rh:ÚNWEvld_ . (Groen‑
eveldt) K¿s¿.1880.TM¿..135.nig GuIRáhIum I.(brahim).. K¿s¿.1688.TM¿..129) .. Gac bgHaj GMBIkar bUCa Ca nimitþ rUb
Edl án RárB§ eLIgenAbuBVsm&ysasnaGIusøam.enAkñúgdMeNIrCIvit mnusß elak .. >.
munnwgkarTTYlyksasnaGIusøam... nigsasnaRKisþena¼ .kartubEtgsk rbs burs.. nig®sþIman PaB
xus Kña tictYcNas hak bIdUcCaminmankarykcitþTukdak kñúgkarEbgEckePTena¼ eT.. > ... buEnþkarEbg Eck
zan£ tamGayumanPaBxusKñaxøaMg..>.. enAEpñkxø¼ éndIeka¼ enAGasIuGaeKñy_ xN£ eBlEdlsk´ rbs´ yuvCn
RtÚv Tuk [EvgCanic©.rhUtdl sm&yTMenIb. ekμg@RtÚv kat sk [xøIø.EdleBlkat sk [xøIelIkdMbUgena¼ .RtÚv
eFVI eLIg enAkñúgBiFIsasnad¾{LarwkmYy.. ( hV&rs_ . K¿s¿.1981.TM¿..157-59. kugv¨arUb‘Iy¨as´ . (Convarrubias)
K¿s¿.1937.TM¿..129-30.nig es;ót (Skeat) K¿s¿.1900 .TM¿.. 44). >.. edayElk enA kñúg RbeTs km<úCa.. .nig
RbeTs esom .enAeBlEdlyuvCnykkarkat sk xøIEbb fμI. ®sþIEdlminTan erob kar ena¼ RtÚv áneKcMNaM
eday kar kat´ sk´ Tmøak´ mkRtwmsμa.( La.lUEb‘r. K¿s¿.1691.TM¿..28.nigrbs´ .Gaym¨g´ ENr. (Aymanier)
K¿s¿.1900 .. TM¿..30).. >
sRmab´ BYkRbvtþisa®sþsg:m.karERbRbÜly¨agsMxan´ ... nigKYr[cab´ GarmμN_ ena¼ .. KWkarbþÚrBIkarTuk
sk [ Evg mkxøIvij.kñúgkMlugstvtßTI.. 16.nig. 17. EdlcMeBa¼ bursenAtMbn dIeka¼ ánTTYl }T§iBl BI sasna
GIusøam.. nigsasnaRKisþ... nigenAkm<úCa... nigesom.TTYl}T§iBlen¼ TaMgRbúsTaMgRsI.. >.edayeyagtam TMnak
vb,Fm’smÖar£ 33
TMngrvagkarTuksk´ Evg.eTAnwgPaBeBjv&y.. nigsar£ sMxan´ énsasna. karERbRbÜlen¼ Gac RtÚv án eK
cat´ Tuk faCasBaØamYyénkarEkERb}riyabfxagkarkMNt´ ePT.edaysg;t´ F¶n´ Cagen¼ eTAelIc,ab´ ..nig
lkçxNÐ sRmab´ karkMNt´ ePT... nigeTA elIkar EbgEck ePT eday bMepøIs .rvag burs.. nig®sþI.. (kñúgcMeNam
BYk GIusøam . .nigBYkRKisþ).(sUmGaneRbóbeFobÉksarrbs .lIc.. K¿s¿.1958.TM¿..153.nig.hVWs_ . K¿s¿. 1973
.TM¿..262-67).. >
BitRákdNas´ ehIy.karkat´ sk´ rbs´ bursánkøayeTACanimitþrUbd¾sMxan´ mYyénkarRbkan´ x¢ab´
énCMenOsasnaGIusøam.. >... BYkCVamUsøIúmcas KMrwlEdlmantYnaTIbBa©ú¼ bBa©Úlmnusß.taMgBIstvtßTI..16..mk
ena ¼ .ándak´ bNþasarcMeBa¼ sav£ fμIrbs´ mUsøIúm.EdlbdiesFeTAnwgdMbUnμanEdltMvUv[ekarsk´ .. nigBak´
QñÜtelIk,al.²kñúgnamCaGñknaMsarrbs´ RB¼ ³.(eyagtam.²c,ab´ rbs´ CVa³.TM¿..34-35)..>... enAeBlEdl
ebsk Cn GIusøammkBI.emka (Mecca).bgHaj[kßRtrbs .álI. enAstvtßTI..16.. nUvké®nþ.. nigRbdab ekarena¼
RB¼ Gg:RTg´ tRmi¼ fa .en¼ KWCakarGeBa¢IjRTg´ [cUlCasmaCiksasnaGIusøam.ehIyRTg´ án tb eTA nwg kar
GeBa¢Ij ena¼ edaykMTicGMeNayena¼ eTACabMENktUc@.. ( RDÚvs_ . (Drewes). K¿s¿. 1978. TM¿..66)..>. .BYkGñkRkúg
enA m¨aeL.EdlmanGtþsBaØaNCnCatiPaKticfaCaBYkGIusøam.enAstvtßTI.. 16. án TTYl ykkarkat´ sk´
xøI eda y manQñÜtk,al CarcnabfCatirbs´ BYkeK. . ehIyBYkkan´ GIusøamenARKb´ TIkEnøg enA tMbn´ TIRkúgenA
GasIuGaeKñy_ TTYlykrcnabfen¼ eFVICasBaØaNmYyénkarcUlkan´ sasnaGIusøam...>.. CatYy¨agdUcCa BYk
cin mUsøIúmenAátg´ . RtÚv áneKs:al´ faCa.²BYkcinsk´ xøI³.eRBa¼ BYkeKáneá¼ bg´ ecal rcnabf Tuksk´
EvgénraCvgßemg eTAehIy.. >.. . ²ehIyRbsinebIBYkeKkat sk rbs BYkeKehIyena¼ BYk eK nwg minGacvil
Rtlb´ mkkan´ RbeTsBYkeKvijena¼ eT dac xat³.. ( s;t´ . K¿s¿. 1606.TM¿..176)>
karpøas bþÚrsasnad¾FMmYyenA eka¼CVa... nig sU‘laevsuIxagt,Úg.(South Sulawesi). minmankarb¼ Bal dUc
Kñaen¼ eT..>. .karTuksk´ EvgenAEtCaTMnamTmøab´ sRmab´ BYkCVa.BYkbUh:Is.. nigBYk m¨akasa PaK eRcIn dEdl
rhUt dl´ stvtßTI..19..>. .sUm,IEtenAtMbn´ GaeqGIusøam.RbCaCnPaKeRcInenAEtbnþeCO fask´ Evg tMNag
[ GMNac d¾BiessmYy.( hIkay¨at´ .BUkat´ .mham¨at´ . (Hikayat Pocut Muhamat) TM¿..233).. > ..eTa¼ Ca y¨ag Na
k¾eday sRmab BYkEdlmanbMNgcg bgHajBIlkçN£ twgrwugrbs sasna GIusøam... rYmmanBYk kUn sisß sasna
GIusøam. ¦ BYkGñkeFVIs®g:amsasna.ánkat´ sk´ rbs´ BYkeK.. >.. clnaRbqaMgnwgBYkhULg´ BYkDIb¨UeNh;Úr¨U.
(Diponegoro) enAstvtßTI. . 19. eFVIkarEbgEckBYkeCOsasnaCMnan´ eRkay ecj BIBYk CVa.E dl ²eá¼ bg´
ecalsasna³ ehIy eTAcUlrYmCamYynwgBYkhULg´ .( karI. Carey K¿s¿. 1981 .TM¿..254.b¨uEnþsUm Gan eRbób
eFob Éksar rbs´ LWNg´ . (Lennon) K¿s¿.1796.TM¿..296)>
fVId,itEtkarniymTuksk EvgsRmab bursánRtlb eTATVibGWrubvijenAstvtßT.. 17. ehIykþI... k¾ BYk
sasnT UtsasnaRKisþCabnþbnÞab´ dak kRmit[BYkRbús@hVIlIBIn... nigcinEdláncUlkñúgsasna ehIy
ena¼ .[kat´ sk´ xøIvij... ( Gal´ suINa. K¿s¿.1668A TM¿..18-19.nig suIrINU . (Chirino) K¿s¿.1606. TM¿..307 .nig.
324)..>.. karpøas´ bþÚrEdlb¨¼ Bal´ TaMgBIrePTenARbeTsesom. .. nig km<úCa man lkçN£ Gaf’kMáMgCagen¼
eTAeTot.. >. lkçN£ énkar.²ekarCuk³. edaykat´ sk´ xagelIecjRbmaN Ca bI sg´ TIEm¨Rt ehIyekarCMuvij
34 CMBUk TI .1
k,al enAEt man RbCaRbiyPaBenAkñúgTaMgBIenAkñúgstvtßTI..19.. >. .kar kat sk ´ Ebben¼ RtÚváneKfa Ca kar
C¼ }T§iBl rbs´ ExμrenAkñúgRbeTsesom... nigfaCakarC¼ }T§iBlrbs´ esom enA kñúg RbeTskm<úCa.( EtEvl
K¿s¿. 1980. TM¿..40 .nigGaymUenor. (Aymonier) K¿s¿.1900.TM¿..30).. >.. Cak Esþg Nas Edlfarcnabf énkar
kat´ sk´ enAkñúg RbeTs TaMgBIr en¼ man karpøas´ bþÚrelIsBImYydg.... b¨uEnþminmanmþgNaeLIyEdl fakar
erob cMsk´ rbs´ burs . nwg®sþImanlkçN£ xus KñaKYr[kt´ sm:al´ ena¼ ...>. .enAsm&yGg:r. . nig enAsm&yRB¼
raCaNacRkéf. mun sm&y kal Rkúg GyuFüa rebob tubEtgsk EdlmanRbCaRbiyPaBdl vNÑ£ GPiCn ena¼
hak´ dUcCakarmUr... nig cgCakMBYy.eday man kartubEtgCaeRcInEbbeTot.eTAtamvNÑ£rbs´ BYkeKena¼ .
.(CIvtakVan . K¿s¿. 1297. TM¿. 13/. .eRhVedrIk K¿s¿. 1981. TM¿..247-48.nig ETevol. K¿s¿. 1980. TM¿. 39-41) . >.
enAcugstvtßTI.. 16. RbCaCnkm<úCaenAEtRtÚv áneK BN’na famansk Evg ... ²buEnþminEvgdUcsk rbs BYkCn
Caticinena¼ eT³. ( sg´ . Gg´ TInIyU. (San Antinio) K¿s¿.1604TM¿..8).xN£ eBl Edlmkdl K¿s¿.. 1647 . BYk eK
hak´ dU c Ca niym kar ekarCuk énBIrstvtß xagmuxeTotm.( EBlIyut (Pelliot) K¿s¿.1951.TM¿..158).>.. Gñk
seg;tenATIRkúg GyuFüa Ca eRcIn Gñk enA kñúg stvtß TI 17. ( van .vIlIEyg . 1636.TM¿..84/. La.lUEb‘r K¿s¿.1691.
TM¿.. 28. nig kaEGm EhVr (Kaempfer) K¿s¿.1727.TM¿..69) .. BN’naGMBIkarkat sk yagxøIsRmab burs.. nig®sþI
xN£ eBlEdl kal Rbvtþirbs RkúgeQogém .. (elx.115) .. kt RtaenAkñúgstvtßTI.. 15.(Et RbEhlCa man
kar kt´ RtaeBl evla xus). sþIGMBIerOgniTanrbs´ GñkesIubkarN_ eQogém¨mñak´ .EdlRtÚvEtkat´ sk´ rbs´
Kat´ [ xøIedIm,I kuM[ eK gay cMNaM enAkñúgTIRkúgGyuFüa.. >.eTa¼ Cay¨agNamij.GIuRáhIum (Ibrahim K¿s¿.1688.
TM¿..56) .. ánG¼ Gag fa man EtBYkGñkRkenAGyuFüab¨ueNÑa¼ Edl.²BMumansk´ Tal´ Etesa¼ ³.xN£ eBlEdl
BYk GPiCn Gñk man RbECg Kña kñúg kartubEtgsk´ rbs´ BYkeK..>.
TMngCasmehtuplehIykñúgkarsnñidæanfa.(sUmemIlrUbTI.14. a nig.14 . b). edImdMbUgeLIy.mankar
dak [kat sk Ck cMeBa¼ RbCaCnkm<úCa. .(RbEhlCamundMbUgeK).. cMeBa¼ RbCaCnéf... eFVICasBaØaénzan£ Tab
Edl RbEhl CaTMnak´ TMngCamYynwgcMnYnd¾eRcInéneQøIyswkkm<úCa.edayrYmTaMgCnCatiéf xø¼ EdlRtÚv
áncab Ca eQøIyswkedaykm<úCaEdleFVICYy[ekIncMnYnRbCaCnesomeLIgvijenATsvtß.1590. > .kßRt
Gg: bnþ bnÞab eRkaymkGacykkarkat sk ena¼ .eFVICa.²rcnabfsk sRmab Cati³..>.. enA RbeTs PUma. GMLúg
K¿s¿. 1700 . .karkMNt´ [Gñkmanzan£ CaTaskrmansk´ xøI.enAEtGnuvtþenAeLIy... ( haMmuIl tg´ . (Hamilton)
K¿s¿. 1727. TM¿..28).. >.minfamUlehtuBitRákdCaGVIena¼ eT.BYkGñkniBn§mUsøIúm.. nigRKisþ.yl eXIjfa.en¼
Ca kar caM ác Nas edIm,IBnül edayRbDit.nUvkarkat sk yagxøIcMeBa¼ ®sþICnCatiéf.Edl kar Edl mansk
xøI man lkçN£ . ²cEmøk³.Nas ..>.. .mankarbkRsaymYyfa.mannarI.(hikayat) CnCatimaeL mñak áneFVI[esþc
esom mYy Gg:xJal yagxøaMg.enAeBlEdleXIjsk d¾EvgmYysrésenAkñúgáyrbs RB¼ Gg:. ( rikElhVs_
.( Ricklefs.. nig vUrhUv (Voorhoeve). K¿s¿.1977.TM¿..100).. >..rIÉ kar Bnül ´ mYyEbbeTotena¼ ... KWfa.karkat sk
narI[xøIena¼ KWedIm,IbeBa¢atBYkRbharPUma.fanarIsk xøIenAcaMBI eRkay enATI Rkúg Edl h‘uMB&T§ ena¼ ... KWCa GñkcMáMg
burs@. (sμIts_ . (Smith) K¿s¿. 1946. TM¿..80)..>.
sasnaGIusøam... nigsasnaRKisþKWCaktþacm,gmYy.EtminEmnCaktþaEtmYyKt ena¼ eT. kñúg kar eFVI [
vb,Fm’smÖar£ 35
man kareá¼ bg ecalCabnþbnÞab .nUvkarTuksk Evg.karsak rUbelIdgxøÜn. .. nigkar eFVI[ Tg Rtecok yar Evg
enA kñúg.stvtßTI. 16.nig. 17. . >.. karTukRkck[Evg .Edl TTYl}T§iBledayBYkmineFVIkaredaykmøaMg.k¾sab
rlab enAkMlugeBldUcKñaen¼ Edr.eRBa¼ BYkGIusøam.. .nig BYkRKisþsasnamincUlcitþkarTukRkck[Evgena¼
eT. ( .RdÚvs_ . (Drewes) K¿s¿.1978.TM¿..66.nigbUrI. (Borri) K¿s¿.1633.TM¿. .F)..>.. eTa¼ bICakarERbRbÜlTaMgen¼
ekIt eLIgkñúgnamsasnaTUeTAk¾eday... k¾karERbRbÜlen¼ Gaccat´ Tukf a Ca Epñk mYyéndMeNIrkar lT§imin
cUl rYm kñúgsasna EdlCaTUeTATak TgeTAnwgkMeNInnKrUbnIykmμd¾KMhuk..>. .rUbrag kay áncab epþImkøay
Ca RbPB mYyEdlminEmnCakmøaMgmnþGaKm ... EdlGac[eKEbgEck[ dac ecj BIBiPBelakd¾sm BaØ rbs
mnusß elak..>.. pÞúyeTAvij.rUbragkayRKan EtCayanþsRmab cmøgviBaØaN GeBVaharikEtbueNÑa¼ ... >.. dUc Ca
vis&y ÉeTotEdr.bERmbRmÜleTArk}riyabfEbbTMenIben¼ áncab epþIm enA yuK sm&y BaNiC¢kmμ... k¾ buEnþ
RtÚv kk sÞ¼ KaMg.rIRtÚvBnüWtCabnþbnÞab´ .eday sarkardYlrlMénCIvit rs´ enATIRkúgenAGasIuGaeKñy_ ..>.
36 CMBUk TI .1
rUbPaBTI. 14. .a ½.rcnabfsk´ burséf .manzan£ x<s´ .enABak kNþal stvtßTI. 19
14 . b ½.rcnabfsk´ ®sþIéf sRmab´ m©as´ kßRtI. mk;uúd.(King Mongkut).. >.®sþIekarsk´ xagekonk,al tic
Cagburs.buEnþtRmwmrgVg mUlyagxøICMvijsk Ck ena¼ .. >.enAeBlxø¼ sk ®sþIRtÚváneKeRbób RbdUceTA nwg
p;a QUkrIkmYy. >
karesøókBak´ bnÞab´ BIeBláyrYc.Kat´ nwgesøóksarug.rbs´ Kat´ . ehIyKat´ nwgERbsarugena¼ mþgehIymþg eTot BI.12.
eTA. 13.dgTal Etdl Kat eBjcitþ. >.bnÞab mkKat Bak Gav.nigkMNat epßg@sRmab Bak elI k,al ehIy
kartRmÚvcu¼ eLIgk¾RtÚveFVIdUceBlEdlKat eFVIeBlesøóksarugdUecña¼ Edr. .rhUtTal Et Kat eBj citþ.>..dUc
Kña Edr.CamYynwgRkmaEdlKat´ RtÚvyktubEtgxøÜn¿.¿.¿enAeBlEdlkMBugerobcMena¼ Kat´ edIrcu¼ edIr eLIg
Gac eTAdl´ mat´ TVarrYcehIy.k¾Rtlb´ mkvij.mksYrRbBn§rbs´ Kat´ faetImanxusTas´ GVI Edr . ¦Gt´ cMeBa¼
semøókbMBak´ rbs´ Kat´ ena¼ >
—Sejarah Melayu K¿s¿.1612.TM¿..127
vb,Fm’smÖar£ 37
karykcitþTukdak d¾sMxan mYy... KWcMNayeTAelIkartubEtgkayedaysemøókbMBak . .nigCaBiess
eRKÓg Glg;ar..>..RTBüsm,tþiRtÚváncMNayy¨agx¢¼ x¢ayeTAelIvtSúTaMgBIren¼ .ehIy.. .sUm,IEtGñkRkk¾xit
xMrk yk mk Bak´ [ánemIleTAGs©arüenAkñúgBiFIsMxan´ mþg@..( sg´ h:Wm¨aNU. K¿s¿.1513.. TM¿.. 159.. nighVaMg
éLsg´ . (Finlayson)..1526.TM¿..373)..>.. CnCatiGWru¨b EtgEtmankaregOgq¶l´ .. nigPJak´ epðIl y¨agxøaMgcMeBa¼
kartub Etg xøÜn rbs´ RbCaCnGasIuGaeKñy_ .mantémørab´ ryduløar @.. .( Gal´ suINa. K¿s¿.1668.A.TM¿..21-22
nig rbs´ .m¨ak´ muIkXIg (MacMicking) K¿s¿.1851.TM¿..134)..>.Gñk dwkna Mzan£ x<s´ ... KWCaGñkEdlcMNayeRcIn
Cag eK man dUcCa. esþc su‘ltg .én.ETrNat.. (Ternate). Edlán CYb CamYy nwg eRdk.Drake kñúgsemøók bMBak
eRsab eday mas d¾lð RbNit.eRKÓgGlg;ar .. nig Exßk d¾ sem,Im Edl eF VIBI.. ²masd¾RbNit@³..( eRdk. K¿s¿
1530.TM¿..70) ..nig mandUcCa.esþcs‘ultg´ enA . cUhUr enA.K¿s¿ .1606.edaymankarBN’nadUcteTA. ½.²CMuvij
k rbs´ Kat´ man Rcvak´ masbIExßP¢ab´ Ca mYy nwg R kvil Glg;arCaeRcIn.. >.. enACMuvijédxageqVgrbs´ Kat´
manExßédmasBIrExß nig man mYy ExßeTotBak enA édxagsþaMrbs Kat ...>. .elIsBIen¼ eTAeTot enAelI Rmam
édrbs Kat manBak cieBa©ón d¾Rss sðatcMnYn RáM mYy ehIyenAnwgceg;¼ .manBak kaMbit esñót Edl eFVI yag
Biess . EdleK ehA fa RKIs. (Kris).. >... dg.. nig eRsam kaMbitena¼ eFVIBImasedaymandaMeBRC... t,ÚgRkhm nig
t,Úg keNþógpgEdr EdleFIV[BYkhULg án RbmaNtémøénkaMbitena¼ .rhUtdl eTA.50¿000. (Guilder) (luy
rbs´ hULg´ ).@.(vWrEkn (Verken) K¿s¿.1606.dkRsk´ eday.Rkats_ . (Kratz) K¿s¿.1981.TM¿..70)>.
eTa¼ bICaeKx¢¼ x¢ayk¾eday..PaBxusKñakñúgkaresøókBak rvagGñkman... nigGñkRk.GñkbeRmI.. nigecA hVay
nay rvagRB¼ mhakßRt ... nigRbCara®sþ . minsUvRtÚv áneKsm:al dUcenAsm&ybuer«sßahkmμenAGWrub ena¼
e T. EdlTItaMgrbs mnusßmñak @Gac[eKdwgánedayemIlBIrebobesøókBak rbs eKena¼ .@.. .( sg ENt
(Sennet). . K¿s¿.1977)..>.. eRhVedriksuI .(K¿s¿.1581.TM¿..268).ánkt Rtafa.. ²enA. EBh:Ú. (Pegu) kartb´ Etg
semøók bMBak rbs BYkeK manlkçN£ dUcKñaEtmYy minfasRmab GPiCn. . ¦k¾Cn Fmμta k¾ eday..>. . PaBxusKña
man Et mYyKt´ .. KWKuNPaBrbs´ kMNat´ semøókbMBak´ ena¼ ³.. >.c,ab´ EdlEcg BIkar eRbI Rás´ smÖar£ .Et
gEtkMNt TukBN’... ¦k¾RbePTkMNat Cak lak NamYysRmab EtBYk GPiCn tamlMdab fñak Et bueNÑa¼ ... dUc
Kña en¼ Edr k¾ man kar dak bB¢aaeTAelIkareRbIRás eRKÓgGlg;artam RbePTpgEdr. > .kar ham Xat enA RbeTs
maeL Edl min [ RbCaCnsamBaØesøóksemøókbMBak´ BN’ elOg.. .KWeFVIeLIgedayGñk dwk naM CnCati GIusøam
dMbUgeK mñak´ enA.m¨aLaka enAedImstvtßTI.15. .(escüar¨a. em¨l&y yU. (Sejarah Melayu) K¿s¿.1612. TM¿..54. .
nig eBors_ . (Pires).. K¿s¿.1515.TM¿..265)... fVId,it Et man karbnþrcat TukfamasmanTMnak TMng CamYy nwgRB¼
mha kßRt enA GasIuGaeKñy_ k¾eday.. .( suIms_ . . K¿s¿.1827. I.TM¿..300.. nig RbÚeGr. (Bruére) K¿s¿ .1829 TM¿..192)..>
eTa¼ Ca yag Na k¾ eday.. kMNat semøókbMBak TaMgGs ena¼ manlkçN£ dUc@Kña.eday mankar PJak epðIlBIGñk
seg;t mk B IRbeTsxaglic. (eyagtamÉksarsþIGMBI.²TMnak TMng ³. K¿s¿.1572.TM¿..1666.nig mg Eds øÚ. (Man‑
deslo) K¿s¿. 1662 / .TM¿..115.nig GuIRáhIum K¿s¿.1688.TM¿..56).. >
sRmab´ GñkmkTsßnaTaMgGs´ enAGasIuGaeKñy_ ... eTa¼ bICamkBI GWru¨b .cin. ¦ GasIuxaglick¾ eday..²PaB
GaRkat³. rbs´ GñkRsúkenAGasuIGaeKñy_ ... KWCakarPJak´ epðIlmYy..>... BYkeKcg´ mann&yfa .RbCaCnenAGasIu
38 CMBUk TI .1
GaeKñy _ esÞIrEtTaMgGs´ KñaedIredayeCIgTeT.. .minmanBak´ mYk. (elIkElgEtBYkmU‘søIm.. .nig BYkGPiCn m Yy
cMnYn bueNÑa¼ ).. .ehIyEtgEtminmanBak GVIenAElVgxagelIcab BIceg;¼ eTA. .(sUmemIlrUbPaB..15a nig15b)..>.
sRmab´ BYkeGs,¨aj.. ²BYkm¨Ur¨U. .(BYks‘ultg´ enAGaeq).. EdlminmanBak´ Es,keCIg Bak´ semøókbMBak´ ryI
reyok bnþic bnþÜc esÞIrEtGaRkatena¼ ³... hak´ dUcCacEmøkNas´ ... eRBa¼ faBYkm¨Ur¨ Uen¼ KYrEt ánCnCati
B&rTuyh:al man PaBrMákenAsmrPUmi. ( saMgeD. (Sande). K¿s¿.1576.TM¿..65).. >. ral eBlEdl BYk eK sMlwg
emIl .²sudn´ d¾ sx©I³ .rbs´ narIkm<úCa.dUc.CIvtakVan´ .(K¿s¿.1297.TM¿..15)... ¦k¾enAeBlEdlBYk eK Büayam
RKb dNþb´ sudn´ TaMgena¼ .dUcBYkGacarüeGs,aj.enAkñúgRbeTshVIlIBInena¼ .BYkmkBIeRkAhak´ bI dUc Ca
yl´ fakarbgHajsac´ dUecñ¼ .. KWCakarbgHajnUvPaBrIkrayxagpøÚvePT..>.. karseg;tedayRbúgRbytñ Cag
en¼ ánkt sm:al fa RbCa Cn rs enAGasIuGaeKñy_ tamBiteTA... KWCaGñkmancritrmüTmbMput .. ²KWhμt ct bMput
kñúg BiPBelak³.. .cMeBa¼ Rbdab ´ ePTrbs BYkeK ... >.. .CatYyag.BYknavwkáraMgRtÚvEtesøóksarugmunnwgcu¼ muC
Twk enAkñúgTenø... ebImin dUecñ¼ ena¼ eTBYkesom. .nwgminGnuBaØatena¼ eT.( La.lUEb‘r. K¿s¿.1691.TM¿..26)>.
semøókbMBak´ Edledrmanéd. .. ¦eCIghak´ dUcCacUlmkkñúgtMbn´ GasuIGaeKñy_ yWt eRkay mk eTot
eday mankarelIkElgsRmab RbeTesevotNam.. >..enAeBlCnCatiB&rTuyh:al mkdl .GñkBak Gav pay
man Et BYkmUsøIúm ... ¦GñkEdlmanTMnak TMngCamYyBYkeKCitsñiTæEtbueNÑa¼ .. .(dUcCaBYk.tah:aLúk. (Tagalogs)
enA hVIlIBIn).. .nigBYkPUmafñak´ x<s´ ... ebIminGIucwgeT... KWBYkGñkEdlmanlT§PaBTijGavena¼ ánEtbueNÑa¼ ..>
ehtupl BIrEdlGacBnül RBwtiþkarN_ en¼ án... KWfa sItuNÑPaBmFüm. .nigbec©kviTüaedrák enAman kRmit
enA eLIy nasm¥a¼ ..>.. eTa¼ bICayagNak¾eday.karTTYlyknUvkareRbIRás Gavpayen¼ man PaB yWt
yav pgEdr.edaysarEtragkaybuK:lpÞal en¼ ÉgKWCalkçN£ sil,£ .>.eRkayBIPaBeCOnelOnénkaredr
semøók bMBak´ ... nigsUm,IEtGavEdledredaym¨asuInena¼ .BYkCVa... álI.... nigéf.cMhrEpñkxagelIéndgxøÜn
rbs´ BYkeKsRmab´ TuklabTwkGb´ ...niglabemßA.eBlmanBiFIpøÚvkarmþg@.. >.. RklhVWD.. (Crawfurd) .(K¿s¿.
1820I TM¿..29).. enAEtGacniyayánGMBI.BYkCVa.fa.²enAeBlesøókBak´ eBjeljehIy.BYkeKenAEt m
esÞIEt sSit kñúg semøók bMBak´ GaRkatTaMgGs´ dEdl³.. >.. dUcKñaen¼ EdrenABiFIerobGaBah’BiBah’rbs´ Cn
Cati. s‘ULaevsuI. xag t,Ú g enAstvtßTI.. 19.. kUnkMela¼ enAEtminmanBak´ GavFM.xN£ eBlEdlkUnRkmMu.. .nig
®sþI minTan erob kar déTeTotBak .. áCU.(Gavpay). .esþIgEmnETnEdlGavena¼ minánbiTáMgGVITal Etesa¼
(vaLg Tij (Valentijn). K¿s¿.1723 . III TM¿..118.nigrbs .RbÚk . (Brooke).K¿s¿.1848.TM¿..81).. >.enAkñúg viFI buNü
Tan mþg@ sUm,IEt.ekáy¨a . (Kebaya) kMNat´ rlugsRmab rMuB&T§xagelIrbs´ ®sþIm¨aeL.Edl RbEhlCa TTYl
}T§iBl BI BYkB&r Tuyh:al .. ( vInsÞWdt_ . (Winstedt) K¿s¿.1935.TM¿.98).k¾CakMNat esþIg Gac emIleXIjFøú¼ Edr..>.
ekμg@minesøóksemøók bMBak kñúgry£ eBlBI..6. eTA.9.ÌñaM dMbUgeT EteKmanvtSúmüagehAfa.kaes-suIc
(cache‑sexe).. sRmab biTáMgekrþ_ xμas rbs BYkeK..>.eRkaymkeTot.semøók bMBak sRmab burs .. nig®sþI.KWCa
Rk Nat ´ EdlminedrP¢ab´ Kñaena¼ eT EdleKrMumYy... ¦BIrCMuuxøÜnrbs´ BYkeKeTAánehIy..>.. eBlxø¼®sIþ.(Ca
Biess bnÞab´ . GIusøam).ánelIkkMNat´ ena¼ eLIgmkeRkamekøókedIm,IRKbsudn´ ...>.. rIÉkEnøg déT eTot .eK
Cuk kMNat CMuvijceg;¼ dUcEdlkaresøókBak bursEdr.. >. .bursCnCatiéf. . nigPUma.(eRkaymkmannarIéfpg
vb,Fm’smÖar£ 39
Edr e na¼ ). án cg k,indUcBYk}NÐa.esøók.dUtI.. (dhoti) dUecña¼ Edr..>..®sIþPUma.ruMkMNak CuMvij xøÜn BYkeK EtmYy CuM
b¨ueNÑa¼ . Edl eFVI[emIleXIjdl´ Kl´ ePøAeBlkMBugedIr.(sUmemIlrUbPaB.13). .> .. Gñkseg;t Ca eRcIn mk BI
GWrub án B&t’na karGnuvtþ Ebben¼ eTA[m©as kßRtICMnan edImmñak ... Edlcg bBa¢as BYkbursPUma[gakecj
BI TMenar rYmePTCamYymnusßePTdUcKña.( eRhVedrik. K¿s¿.1581.TM¿..269.. nig sg´ h:Wm¨aNU. K¿s¿.1518. TM¿..
157 -58)..> .. dUc erOgniTandéTeTotEdr... erOgmYyen¼ Ráb´ eyIg[dwg BI Gakb,kiriyarbs´ CnCati GWr¨ub
eRcIn Cag rbs´ BYk PUma.. >.
rUbPaB.15.A½.semøók bMBak´ rbs´ burs.nig®sþIsamBaØ.(xageqVg).kMBugeFVIdMeNIreTApßarenAátg´ nig
semøók bMBak´ rbs´ QµÜjGñkmanCnCatiCVa.CamYynigGñkbeRmIrbs´ Kat´ .(xagsþaM).KUsedayCagKMnuUs
hULg´ .EdlEpðkKMnUsen¼ eTAelIkarBN’naenAkñúgÉksarrbs´ .LÚdWvIs;s_ . K¿s¿.1598
40 CMBUk TI .1
rUbPaB.15.B.½.semøók bMBak´ rbs´ ®sþIsamBaØmñak´ .. nigkUnrbs´ Kat´
vb,Fm’smÖar£ 41
enAeka¼CVa rhUtdl kareCOnelOnénsasnaGIusøam.enAesomrhUtdl stvtßTI.18 .. nigenAkm<úCa.
álI .. nigenALaMbu‘k. (Lombok) rhUtdl´ eBlfμI@en¼ .bEnSmeTAelIkaresøóksarugsRmab´ ®sþI... KWkarruMRkma
yag rlug .EdlCaTUeTAeKrMuRKbenAelIsudn .. edaycugTaMgsgxagrbs Rkmaena¼ .Tmøak eTAelIsμa TaMgsg
xag Edr .( BIeh:ad. (Pigeaud).K¿s¿.1962.TM¿..158/. La.lUEb‘r. K¿s¿. 1691 TM¿.. 26. nig sßÚlIgh:Wr. (Zollinger)
K¿s¿. 1847 TM¿.. 334). >.CamYynwgkarmkdl´ én sasna GIusøam ®sþI CnCatiCVamankareRbIkMNat´ bEnSm
mYyeTot Edl man enA}NÐaburaNpgEdrena¼ .KWkMNat tUc man RkLa. Edlyk mkrMuyag twgCMuvij edImRTÚg
.eFVI [ sg;t ¦bsudn ( vWEhl (Verhael) K¿s¿.1597.TM¿..29. /.. Rkl hVWd .K¿s¿.1820.I TM¿..210.nigsUmemIl rUb
PaB. 15A)>
KMrUmUldæanénsemøók bMBak´ rbs´ RbCaCnenAGasuIGaeKñy_ RtÚv áneKEkERbCaeRcIn rcnabfrvag
stvtß TI.15.nig.17.. >. .mUlehtuénkarERbRbÜlEpñksemøók bMBak en¼ .k¾dUcCaEpñkdéTeTotEdrena¼ KWCa
lkçN£ énCMnYjBaNiC¢kmμ... nignKrUbnIykmμ.. > .. kalRbvtþi rbs RbeTseBh:Ú .. (Pegu) Tak TgeTA nwg rC¢kal
rbs m©as kßRtI .suINavb‘uy.. (Shinawbu) (K¿s¿.1453-72).EdlmanGñkCMnYjbreTsCaeRcInánmk dl
nig.. ²manesøóksemøók bMBak Ebøk@CaeRcIn... ehIymnusßmña.mankMNak lðRbNItyagsm,ÚrEbb³.. (lIEb‘mg
(Lieberman).. K¿s¿.1984.TM¿..26).> .kMNt RtaRbvtSisa®s þRbcaM ÌñaM rbs maeLsuI.bgHajritEtc,as GMBI tYnaTI
d¾ sMxan´ sRmab´ .s‘ultg´ .m¨anUd.. (Sultan Mahnud). énRkúg m¨aLaka.(K¿s¿.1488-1511) .. kñúgkar bBa©Ún KN£
Rb ti PU e TA}NÐaxagt,ÚgedIm,IRbmUlyksemøók bMBak´ Edl kRm cMnYn.40.. RbePT.( escüar¨a.emh:Ú. (Sejarah
Megu) K¿s¿. 1612.TM¿..140-41)..>..GñkCMnYj GWrub (k¾dUc CaBYk}NÐa...nig cinEdlcUlmkmunena¼ Edr).. RtÚván
BYk man GMNacenAkñúgRB¼ raCvaMg bgçM [ yk semøók bMBak Ebøk@bEnSmmkeTot½.. ²CaerOgKYr[cEmøkNas
sRmab´ karTamTarrbs´ BYkkßRta.ántg´ TaMgen¼ .Edlcg´ ánnUvGVIEdlkRm.EdlGñkdéTminman ena¼
edIm,I bgHaj GMBIGMnYtd¾Gs©arürbs TaMg xusq:g¿ .¿.¿.eRKÓgtubEtglmðdUcCa.cieBa¢ón. .eRKÓgGlg;ar.. .nig bMENk
can buraN@. .. minmantémø sRmab´ BYk kßRtaTaMg ena¼ eLIy³.. ( rbs´ .hllI. (Hawly). K¿s¿.1627 .TM¿..374)
semøók bMBak GWrub. minGacR bECg CamYy nwg semøók bMBak }NÐa... nigcináneTkñúgPaBelceFøa .buEnþ semøók
bMBak Edl eFVI BI kMNat lð@sRmab BYkfñak x<s BitCamanTIpßar..>.. ²Gavkak Edlánlk kñúgtémø.. 300. .duløa
eGs,aj . enA Rkúg ántg ³... RtÚv ánkt RtaTukenAkñúg.. K¿s¿.1663. .edayCnCatiGg eKøs.( EGsPI. SP K¿s¿.
1630-34.TM¿..449)>
karEkERbfμICajwkjab ... KWkarBak GavFMrbs BYkGWrub....¦BYkGasuIxaglic BIelIkMNat semøók bMBak
d¾ man témøéfø.EdleRbICMnYssarugburaN... >... karERbRbÜlen¼ hak dUcCamin sIuKña CamYy nwg GVIEdl Gñk seg;t
ÉéT eTot dUcCa.Nav¨aEr¨t. (Navarrete) K¿s¿.1676.I TM¿..116). EdlKat´ ánCYb CamYy nwg Gñk dwknaM enA .m¨aka
sa ²Bak GavFMEbbGWrub.BIelIxøÜnTeTrbs BYkeK... ehIyédrbs BYkeKminmanBak GVITaMgGs ¿.¿.¿.. nigk,aleBa¼
rbs ´ BYkeKcMhecal³.. >. .kMNat semøók bMBak edrEdlmanPaBgayRsÜl Cagen¼ RtÚv áneKRbDit eLIg
bnÞab BIena¼ mk.. >. . minRCúleBkeTEdlfarcnabfsemøók bMBak sm&yTMenIbPaKeRcIn man edIm kMeNIt mk
BIkarBiesaF semøók bMBak´ sm&yedImBIstvtßTI.15.eTAdl stvtßTI.17 .. >.
42 CMBUk TI .1
karbBa¢ak´ KY[cab´ GarmμN_ mYyGMBIkareFVIBiesaFn_ semøók bMBak´ en¼ manenAkñúgkalb,vtþrbs´
án´cüam¨asuIn . (Banjamarsin)énstvtßTI.17.EdleFVIeLIgedIm,Idak´ bBa¢axagsg:mGPirkß[BYkmancrit
min lð... nigCaBYkBiákRKb´ RKgeFVItam.. >.. bTbBa¢aen¼ .. KWEpðkeTAelIGVIedleKyl´ fa.. . CaKMrUrbs´ BYkCVa
suT§saF..> .. kalb,vtþen¼ ánpþl´ {vaTdl´ Gg:kßRtaedIm.(y¨agcas KMril). dUcteTA. ½.
minRtÚv mannrNamñak´ esøóksemøók bMBak´ tamCnCati.hULg´ .cin.esom .Gaeq.m¨akasar. ¦BYkb‘Uh:Is.
(Bugis).ena¼ eT.. >.. minRtÚv Rtab tamnrNamñak kñúgcMeNamBYkTaMgen¼ eLIy.. >.GñkminRtÚv esøókBak tam
semøók bMBak RbéBNIcas enAeBlEdleyIgrs enAkñúgtMbn .EkLaMg . (Keling)(}NÐaxagt,Úg)ena¼ eLIy
RBa¼ vaminEmnCaRbeTsrbs eyIgeToteT.>. . }LÚveyIgánbeg;ItRbeTspÞal rbs eyIg. eTA tam viFI. nig
rebob rbs´ .m¨acüaá¨huIt (Majapahit). >.dUcen¼ eyIgTaMgGs´ KñaRtÚv EtesøókBak´ tamCnCatiCVa.>. eyag
tam erOgeRBgniTanrbs mnusßCayUrmkehIy enAeBlEdlmannrNamñak esøókBak tamCn Cati déT ena¼
TukçevTnanwgFøak´ mkRbeTs xøÜnedayxanBMuán.( huIkay¨at.áncüar (Hikayat Banjar) TM¿.. 264)>
sRmab´ rdæfμ[email protected]ñúgkarkMNt rcnabf.(semøók bMBak ).Catirbs´ xøÜn KWTak Tgya¨g
Cit sñiTæeTAnwgkarpøas´ bþÚrsasna.. >.karcUlkñúgsasnaGIusøam.. ¦k¾sasnaRKIsþ.RtÚv áneKsm:al´ án fa
man karpøas bþÚr semøók bMBak .k¾dUcCakartubEtgsk ... nigragkayedayeCosminánEdr..>.. sRmab RbCa
Cn Ca eRcIn.(eTa¼ bIminEmnsRmab´ CnCatiCVak¾eday). karRsú¼ RsÜl xagvb,Fm’m¨aeLsuI.ánkøayeTACa
semøók bMBak sRmab sasnaGIusøam.. >. .Gavpay.(EdleKehAfa.ácüÚ. (baju) ..¦ ekácüa. (kebaya).ena¼ ).. RtÚv
áneK cat´ Tuk CarYmCamYynwg sarugsamBaØsRmab´ ´ ®sþI... nigCaGavFMrlug@... nigkMNat´ TTUlk,alsRmab´
burspgEdr.. > .. Rkma rbs ®sþI.(EdleKehAfa.esELndg . (selengdang)).. GaceRbIsRmab eKal bMNg epßg
eTot...> .. karpøas´ bþÚr Tmøab´ d¾qab´ rh&smYyánekItmanenAstvtßTI..17 .. enARkúgm¨akasar . Edl RbEhl
mk BI enA sm&y Ek ERb ena¼ .TIRkúgena¼ KWCaTIRkúgFMsm,Úrmnusßsasn_ xus@KñarYceTAehIy .Edltam ktþa
sg:m enAeBl ena¼ karpøas bþÚrtamTisedAKaMRTmUlFnniymena¼ .mankar .²yWtyav³.eTAehIy.. >.kar BN’na
GMBITIRkúg ena¼ enA kñúg K¿s¿.1607.BIrÌñaM eRkayBIkarTTYlyksasnaGIusøamedayemdwknaMrbs TI Rkúg ena¼
.ánkt´ sm:al´ fa. kar eRbIRás´ BgsVas.(sUmemIlCMBUkbnÞab´ ).. nigkarkat´ sk´ rbs´ narI.mankarfycu¼ rYc
eTAehIy eday sar kar pøas´ bþÚr. .nigkarcUlmkdl´ nUvrcnabfkartubEtgsk´ rbs´ m¨aeL.. > .. y¨agNa mij
.Taskr.. .nig®sþI RkIRk enA tamcwBa©ImpøÚv.enAEtTuk.²EpñkxagelIéndgxøÜnrbs´ BYkcMhecjsudn´ ³.. dEdl
.( v¨g´ .EDr.haEh:n. (van der Hagen) K¿s¿.1607.TM¿..82).. >.. ry£ eBl..40.. ÌñaM eRkaymk.manGñkeTscr mñak´
eTot mkkan´ TIRkúg ena¼ .ánkt´ sm:al´ fa.. ²ral´ ®sþIRtÚv ánbiTáMgy¨agCitBIk,alrhUtdl´ cugeCIg Edl
sUm, I Etmuxmat´ rbs´ BYkeKk¾emIlmineXIjEdr³.(. r¨Ueds. K¿s¿ .1653. TM¿..206-07).. >.
enAhVIlIBIn.mankará¨n´ sμandUcKñaen¼ Edr... Edlfakarpøas´ bþÚrG tþsBaØaN sasna .TamTar [ man
kar pøas bþÚrsemøók bMBak .. >..CnCatieGs,ajáncat Tukfa rcnabfénkarsak xøÜnburs... nigkar xV¼ semøók
bMBak´ d¾esþIgrbs´ ®sþIvIs&yy¨as´ (Visayan) KWCaerOgmYyEdlxusq:g. . nigKYr[sþI benÞas b¨uEnþ sUm,I Et
vb,Fm’smÖar£ 43
semøók bMBak´ BYk GñkTTYl }T§iBlBIsasnaGIusøamtah:aLúk (Tagalog) k¾beBa©jk,aleBa¼ edIm,I bMeBj
citþBYk eGs,aj Edr..> .. kñúgkMlugeBlmYystvtß.kUlIn .(K¿s¿.1633.TM¿..63).GacraykarN_ edayesckþI
rIkray mk fa½
²}LÚven¼ BYkeKáncab epþImesøóksemøók bMBak . nig EtgxøÜntamEbb eGs,aj ehIy. eday man eRbI Rcvak
Exßk sMBt xøIRtwmCg:g.Es,keCIg. .nigkMNat ák sRmab RKbsµa.. ¦k,al. ¦és,muxBN’exµA. >.Rbus@Bak
mYk. GavFMxøI.exaeCIgEvg.nigEs,keCIg. >.CalT§pl.semøók bMBak bc©úb,nñrbs BYkCnCatiedIm Indios kñúg
tMbn´ TaMgen¼ .KWesÞIrEtduUcBYkeGs,¨j.GIucwgEdr³>.
CnCatievotNamhak´ dUcCamankarpøas´ bþÚrmuneK.kñúgkartubEtgxøÜnedaysemøók bMBak´ CaeRcIn
RbePT. >. .bUrI.Borri ánehA®sþICnCatievotNamTaMgena¼ faCa.. ²®sþIrmüTmCageKbgðs enAkñúgtMbn }NÐa³
eday mansemøók bMBak´ eRcInRsTab´ EdlminGac[eKemIleXIjxøÜnRáNEpñkNaTal´ Etesa¼ .(K¿s¿.
1633: F).>. . pÞúyeTAvij.eKGaccat´ Tuksemøók bMBak´ rbs´ CnCatievotNam.sRmab´ TaMgBIrePT.fa Ca kar
Ek éq ñ énKMrUsarugsmBaØ.muneBlEdldak bBa¢a[eRbIRás Gavpay .nig exaeCIgEvg .Edl man rcnabf cin.
eday RB¼ ecA GFiraC.vU.vYg (Vo Vuong) kñúgK¿s¿ .. 1774.( hYaGad (Huard) nig. Duran dYrg .K¿s¿. 1954.TM¿..177-
78.nig .vUdsad (Woodside) K¿s¿.1971.TM¿..134). . >
plitkmμvaynPNÐ.. nigBaNiC¢kmμ.eday sSitenAcenøa¼ RbPBsemøók bMBak´ d¾FMénBiPBelakcMnYnBIr.EdlCaRbeTs}NÐaEdlsm,Úr eday
kb,as .. .nigRbeTscinEdlsm,ÚredaysURt tMbn GasIuGaeKñy_ ánkøayeTACatMbn d¾l,IxageRbIRás .Ca
Cag beg;It.plitplvaynPNÐ.CaGnþrCati...>.. RbsinebIKμantRmÚvkarCabnþbnÞab nUvkb,as}NÐa Ca Biess
ena¼ .nwgminvtþmanBaNiC¢kr }NÐa.rYcmkGWrub.. enAtMbn´ GasuIGaeKñy_ ena¼ eLIy..>.. semøók bMBak´ t,aj én
tMbn´ }NÐaxaglic.eh:aEcür¨at.Gujerat tMbn´ xagt,ÚgéneqñrxagekIt}NÐa.. nigenAtMbn´ PaK »san enA
}NÐa .Eb‘gh:al´ .PaKeRcIncMNayeTAelIeRKÓgeTs...nigeRmcEdlBYkenAeka¼ }NÐÚensIuánbBa¢Ún eTA
kan ´ Eb¨kxaglic.. >
TegVIen¼ GaceFVIeTAánedaykarcMNayy¨agx¢¼ x¢ayénBYkGasuIGaeKñy_ eTAelIsemøók bMBak´ ... nig
kar tubEtgeRcInCagkarcMNayepß[email protected]¼ xaténplitplvaynPNÐGVIena¼ eT..>
sMelo k bMBak´ ... KWCa«sßahplnaMmuxeKbgðs´ enAGasIuGaeKñy_ .rIÉkb,asKWCaksiplnaMmuxeKbnÞab´ BI
eRKÓg briePaK.. >.enAtMbn´ xø¼ éns‘ULaevsuI... (Sulawesi) . nigátg´ . ceRmókkMNat´ kñúgRsúkRtÚv áneKeRbI eFVI
C a rUbiyvtSú.xN£ eBlEdlenACVa . enAm¨akasar .. nigenAlUsßn´ .(Luzon) karTamTardMbUgbgðs´ rbs´ GaNa
niKm GWru¨b sRmab´ kardwgKuN... KWCakMNat´ kñúgRsúk.( kUet.(Cote). K¿s¿. 1979 .TM¿. 56 /. .rUEhVr. (Roufaer)K¿s¿.
1904 ..TM¿. 12-13/.. erEkl. (Requel) K¿s¿. 1573. TM¿.241. nig .sþav&rrInUs (Stavorinus) K¿s¿.1798 . II TM¿..261).>
. kMNat semøók bMBak rbs }NÐa... nigcinRtÚv án TijedayBYkGñkman sm,tiþsþúksþmÖ.edaysarEtkMNat
44 CMBUk TI .1
TaMg ena¼ man BN’Rss´ føa.k,ac´ d¾Rss´ sðat. nigCakMNat´ d¾kRm eTotpg... b¨uEnþRbCaCnPaKeRcInEtgEt
esøók semøók bMBak´ kat´ ecjBIkMNat´ kñúg Rsúk .¦ kñúgtMbn rbs´ xøÜn..>.
RklhVWd.. (K¿s¿.1820.TM¿..176-78). .RbEhlCaRtÚv yagehacNas cMeBa¼ BYkenAtMbn dIeka¼ Edl
Kat s nñidæanfa... kar tm,ajKWeFVIeLIgCaelIkdMbUgbgðs sRmab kMNat EdleFVIecjBIsrés eQI... BIeRBa¼
fa Bakü .²t,aj³...KWCaBakürbs´ .tMbn´ dIeka¼ GU®sþ ÚensIu.(EdlrYmman .}NÐÚensIu.. m¨aLaensIu.. . mIRkÚensIu.
.bUlIensIu... nig eka¼ Ek,@ena¼ .enAkñúgmhasmuRTásuIPic)... xN£ eBlEdlBaküsRmab plitpl kb,as ...
nigsURt KW Ca Bakü sM®s:wt..>... eTa¼ Cay¨agNak¾eday.GMeN¼GMNagmanPaBcMNas´ eBkeTA ehIy..>..dl´
stvtßTI .. 16 nig .TI.17 .. kb,asRtÚv ánRbCaCndaMBaseBjEdndIGasIuGaeKñy_ .rYceTAehIy..> ... søaksñam
nUv GIV Edl Gac C a RbB&n§d¾cMNas mYy.enAEtsSitenAkñúgtMbn TaMgena¼ .EdlminmanrdUvRáMgRKb RKan Edl
Gac daM kb,as [ rIklUtlas án. ehIy Edl minGac eFVIkar naMcUl kb,as án pg Edr.> .PaK eRcIn én mLa ya
(Malaya). (elIk ElgEt.EkLatg´ ) CaRbeTsEdlminmanrdUvRáMgRKb´ RKan´ sRmab´ daMkb,as án E t
RbeTs en¼ ánnaMcUlkMNat mkBI}NÐa.. CVa... nig s‘ULaevsuI. ( eGeredor K¿s¿. 1613. TM¿..39).. >..enAtMbn min
sUv GnueRKa¼ .éneka¼ sUmaRtaxagt,Úg.énb‘&reNGU .s‘ULaevsuI. nig malUh:as . . (Malugas).. kMNat semøók bMBak
EdlminCab´ ányUr RsedogeTAnwgsMbkeQI.b¨UlIensIu Edr ena¼ KWeFVIeLIgeday RClk´ sMbk eQIxag kñúg
énedImeQImüag[esIm rYcehIyvaysMbkeQI ena¼ rhUt.dl sMEbtehIyTn ... >..Et eBl ma n ePøóg . eK RtÚv
yk sMbkeQIena¼ Tuk.edIm,IeCosvagkarrbk Ebk ecj. ( .BIh:aEhVtta (Pigafetta). K¿s¿. 1524. TM¿..72/..
Nav¨aEr¨tet . K¿s¿. 1676.TM¿..110.nig m¨asEdn (Marsden).K¿s¿.1753.TM¿..49)>.
kMNat semøók bMBak EdllðCagen¼ GacRtÚv áneKeFVIeLIgedayGñkNaEdlGacrkánnUv srésr
edIm Gaáka .. (eckmüagmanenAhVIlIBIn). .EdlCasréseQIykecjmkBIbNþÚledIm (Musa textilis) >.edIm
eQI RbePT dUcedImecken¼ .mankMeNItenARbeTshVIlIBIn.. ehIyRbCaCnenAesb‘U.eNRh:Ús. (Cebu Ne‑
gros) sam¨aéLet. (SamarLeyte) nigenAmIndaNav. k¾dUcCaenAs‘ULaevsuI. PaKxageCIgEdr.esøókBak´ edIm
eck RbePT en¼ Casemøók bMBak bzm.. >..enAtMbn s¶ÜtCagen¼ dUcCa.lUsßn . nigáéN. (Panay) kb,as Gac
daM lUtlas án.ehIymankarniymeRbIRás eRcIneTotpg. ( Gal suINa. K¿s¿. 1668 .. III TM¿..99/..lYra. (Loara)
K¿s¿.1582.TM¿..43-73/ . daMEBr. K¿s¿.1697 .TM¿.. 217. nig .saEs<r. (Sasper) nig.BWgh:aDI. (Pirngadie) K¿s¿.
1912. TM¿..55)>.
kb,as mandaMenAGasIuGaeKñy_ .ehIyRtÚváneKnaMecjeTARbeTscinCayUryarNas´ mkehIy..>
kMNt´ Rta CnCaticinánbBa¢ak´ fa... dMNaMen¼ GacRtÚván mkBIRbeTsevotNameTAtMbn´ cin xagt,Úg .enA
stvtß TI.7. ( gUEyn. K¿s¿.1970.TM¿..52).. > .. taMgBIstvtßTI. 13. .dl TI. 17.. BYkQμÜj cin án TijGMeá¼ ... nig
kMNat ´ kb,as .BIkMBugEpCaeRcInenAGasIuGaeKñy_ .CaBiesskMBugEpenARbeTs votNam. .. lUsßn´ ... nigCVa
( CIvcUkVa .K¿s¿.1250.TM¿..46-48/.78.nig.160-61/ .m&rh:a (Morga) K¿s¿.1609.TM¿..263.nigvItlI.. .(Wheatley)
K¿s¿.1961.TM¿..77-83).. >. enA eBl man B&t’man lmðitena¼ .eKdwgfay¨agehacNas´ k¾enAkñúgstvtßTI..
16.Edr EdlPUmakNþalplitánkb,as CaeRcIn.ykeTA.GuIr¨av¨aDI..(Irrawady) bnþeTATIpßar kNþal enA
vb,Fm’smÖar£ 45
sah:aMg (Sagaing)..>. .enATIena¼ eKsmðatkb,as ena¼ [sðat.ehIyeFVIeTACasrés GMeá¼ .edIm,Ilk´ [ BYk
QμÜj ... Edl BYkQμÜjena¼ naMbnþeTAlk enA. yun Nan (Yunnan)...nig tMbn epßg@eTot enARbeTscin. ( suIms_
K¿s¿. 1827II TM¿. .187 .. nig kuks_ . K¿s¿.1821.TM¿..46) >
tMbn daMkb,asFM@epßgeTot EdlnaMecjeTATIpßarCit@enAtMbn dIeka¼ ena¼ .rYmman.CVaxagekIt .. álI
(sUmemIlrUbPaB.16).s‘Umáva ..(Sumbawa).b‘Utg . (Buton).. nig.RCúgGaeKñy_ éns‘ULaevsuIxagt,Úg >. .kb,as KW
Ca plitplnaM ecjmYyrbs km<úCakñúgGMLúgK¿s¿.1600.. EdlnaMecjeTAkan TI pßar q¶ay PaK xag t,Úg rhUt
dl átanI .. ( Rh:ÚsELr. (Groslier) K¿s¿. 1958 .TM¿..152. nig van .ENk K¿s¿.1694.TM¿..229)..>. . kb,as RbePT
en¼ RbEhlCaRtÚváneKdaMenA tam RcaMgxaglicén Tenø emKg:Ebk xagelIraC FanIPñMeBj. Edl enA stvtßTI
..19 .. ánpþl´ kb,asCa eRcIn Edl. ²Gacp :t´ p :g´ dl ´ kUsaMgsuIn.(Cochin‑China) TaMgmUl³ (m‘Uht´ . (Mouhot)
K¿s¿ 1864.. II TM¿..22..Et sUm Gan eRbóbeFob .b‘UGuINas . (Bouinais) nig.BUéL. (Puley).K¿s¿.1885.I TM¿. 333/
.533. nig.569)..>.. tMbn´ esom... nigeka¼ sUmaRtak¾ánplitkb,assRmab´ eRbIRás´ kñúgRsúk pg Edr..> .
tMbn´ plitkb,assMxan´ mYy rbs´ sUmaRta.. .KWCak,al eqñrenAcenøa¼ .á¨dg´ . . (Padang).. nig GaMgRdaBUr¨a (In‑
drapura) Edl enA elI eqñr Ebk xag lic. .Edlplitplkb,asánBItMbn en¼ Gacp :t p:g tMbn .mINagh :abU‘
(Minangkabau) TaMgmUl rhUtdl eBl BYkhULg ánbBa¢b kardaMkb,asen¼ .ehIyEbrmkrkkardaMdu¼ eRmc
vij enA cug stvtß TI.. 17. ( GUKI. (Oki) .K¿s¿.1979.TM¿..147-48).. >.
rUb.16.½.KMnUsrbs´ álI.enATsvtßTI.40.sþIGMBIkarRbmUlplkb,astamEbbburaN
46 CMBUk TI .1
sURtenAmanRbCaRbiyPaBticCagkb,aseRcInNas´ .eTa¼ bICaTaMgedImmn.. nigdg ;Úvnag.Gacman
kMeNIt enAkñúgtMbn´ GasIuGaeKñy_ k¾eday.. > ... vtSúFatuedImTaMgBIrRbePTen¼ ekItmanedayFmμCatienAtam
tMbn´ énRbeTs}NÐÚensIu Edl CaTIkEnøgEdldg;ÚvnagRtÚv ánsnμt´ faCaRbePTstVEdlGacpþl´ pl
án enAeBlNak¾ánkñúgmYyÌñaM @.. >.. .cMeBa¼ CnCaticinEdlánGPivDÆkarpßaMedImeQI .. nig bg;at BUC dg;Úv
nag [køayCaRbBlvb,kmμena¼ viFIsa®sþrbs }NÐÚensIuEdleKseg;temIlenAsUmaRtaPaKxageCIghak
dUcCaminmanCMnaj... nigKeRmagc,as´ las´ .EdlplitánsURtBN’elOgeRKIm@... ( m¨a.hYn ..(Ma Huan)
K¿s¿.1433.TM¿..119.nig ®h:ÚEGnEv¨ld_ . (Groeneveldt)K¿s¿. 1880. TM¿..93)..> .. lUdUvIkU.DI.v¨arsWNa (Ludovico
di Varthena) .(K¿s¿.1510.TM¿..234). (1510.£.234).. ánraykarN_ fadg;Úvnag enA TIena¼ .rs´ FMFat´ .. eday
FmμCat i enA elIedImeQIkñúgéRB k¾dUcCaenAkñúgsYnc,arEdr.. >.. kMNt´ RtaRbvtþisa®sþ rbs´ m¨aeLsIuBIrc,ab´
.kt´ Rta erOg dMNal mYyfa Gñkbeg;ItrdæEdlmankMBg´ EpmUsøIúm.enAÉ.á¨és.enA kñúg tMbn´ s‘Um¨aRta PaK xag
eCIg. man smtSPaBBiessGs©arü EdlGaceFVI[dg;Úvnag[køayCamas... nig Rák´ án. ( huIkay¨at´ .r¨acüa -
r¨acüa .á¨és (Hikayat Raja‑Raja Pasai) TM¿..51.nig escüar¨a .emLab‘uy (Sejarah Melabu) K¿s¿.1612.TM¿..40-
41).. >. en¼ Gac Ca kar qøú¼ bBa©aMgBIsar£ sMxan´ kñúg kar pßaM dg;Úv nag .éndMNak´ kalGPivDÆdMbUgrbs´ á¨és .> .
sURt enAtMbn´ ena¼ KW RbPB d¾ sMxan´ kñúgkarp:t´ p:g´ tRmÚv ka r enAsU‘m¨aRta ... nigsUm,IEtenA}NÐapgEdr.án
rhUtdl .RtImas dMbUg én stvtß TI.. 17. ( árrUs.(Barros) K¿s¿.1563III TM¿..508./.. bUlüW. (Beaulie)K¿s¿. 1666.
TM¿..99.nig nIkUls_ . (Nicholls) K¿s¿.1617.TM¿..73).. >.Gal b‘uyEkVk (Albuguerque) án dwgGMBIsURtenAáés
enA eBlEdlKat eFVIdMeNIr eTA kan dIcMáMgenAmaLaka kñúg. K¿s¿ .. 1511 . >.. Kat ánbBa¢ÚnGñkeda¼ Rsay bBaHa
rbs ´ Kat Cn Cati e hßNUva. eQμa¼ fa.hßIGUvan nI.da.EGmbUlI.(Giovanni da Empoli) BI}NÐaeTAkan áés edIm,I
crca GMBIkarlk´ sURt.Edlá¨és Pasai Gacplitán.. >.. GñkdwknaM.r¨acüa (Raja) ánRáb´ EGmb¨UlI ..(Empoli
fa) sURt TaMgGs´ en¼ lk´ [CnCatiB&rTuyh :al´ kñúgtémø .. 1000.Duckat´ s_ ducats²EdlCatémø dUcKña .eBl
Edl lk´ [ eTABYk .h :ÚcüWr¨aDIs (Gujeradis)³.( .EGmb¨UlI. (Empoli) K¿s¿.1514.TM¿..148).. >. eTa¼ bICatémøena¼
KWC a ka bMePøIs xøaMgy¨ag Na k ¾eday... k¾plitplsURtenAsU‘m¨aRta PaKxageCIg.. (Edl RtÚv án BYkGaeq
deNþImán enA kñúg Tsvtß ÌñaM .. 1520) .. ánFøak cu¼ yagelOnenAkñúgstvtßbnþbnÞab ´ ena¼ .edaysarsURtrbs
cinmankan Et eRcIn ehIyedaysardIdaMedImmnmYycMnYnRtÚv áneKT®nÞanykmk daMRsÚv... nig eRmc vij..>.
s‘ULaevsuI. xagt,ÚgKWCaRbPBd¾sMxan´ mYyepßgeToténkarplitsURtBN’elOgRbePTedImen¼
.ehIyenATIena¼ .kardaMdu¼ enAEtbnþGnuvtþenAkñúgrdæb‘Uh :Is.. (Bugis) énvcüÚ .. (Wajo) rhUtdl sm&yTMenIb.. >.
. kar eFVI k sikmμsURten¼ .Edlpþl [nUvsarug.b‘Uh :IsEdlmanBN’d¾Rss sðat RtÚv ánkt sm:al edayKUta
(Couta) (K¿s¿ .1645 . V TM¿. ii nig.86) edayEpðkelI ráykarN_ . BITsvtßÌñaM . .1540.mk.. >.
enAkñúgbNþaRbeTsdIeKak bec©kviTüaplitsURt hak´ dUcCaánTTYl}T§iBlBIviFIsa®sþd¾p©itp©g´
rbs´ RbeTscin..> .. TMenomTmøab´ RbéBNIenA.PUma ánBnül´ BIehtuplénkarnaMcUldg;Úv nagsURt.famk
BIRbeTscin.kñúgstvtßTI.. 11. .énrC¢kalesþc.GaNaRhVata.(Anawhrata) ( sV&y .yU. K¿s¿.1882 .TM¿..265)..>
CnCati éf EdlRbEhlCanaMsURtmkBIRbeTscin kñúgkMlug eBl shvtß mun ena¼.. .k¾án naM sURtena¼
vb,Fm’smÖar£ 47
mkkm<úCa.kñúgkMlugeBlEdlCIvtakVan .. eFVITsßnkic©mkkm<úCaenAeBl ena¼ .(K¿s¿ .1297.TM¿..30) EdleTa¼
CaenAtMbn TMnabkNþalénRbeTséfminGacdaMedImmnánena¼ ...(La.lUEb‘r. K¿s¿.1691.TM¿..13).>. man Et
enA RbeTsevotNameT.EdlplitplsURtmanvtþ man mun plitplkb,asena¼ .. >... ²RbCaCn TaMg Gs´
esøók semøók bMBak´ eFVIGMBIsURt.³.. ( san .Gg tUnIyU¨. (San Antonio) K¿s¿.1604.TM¿..24)..>. . bec©keTs kñúgkar
t,aj . . . nigkarRClk BN’sURtrbs evotNa m eXIjfamanPaBeCOnelOn... nigliðtlðn .dUcbec©keTsrbs
cin ... nigCbun.enAkñúgstvtßTI..17. Edr. ehIyplitplKWCatRmÚvkard¾sMxan rbs GñkCMnYjbreTs..>.. .buEnþ
kar naMecjFM@ KWsSitkñúgrUbPaB Ca sURtsuT§minTan´ écñ EdlBYkQμÜjTijyk eTAkñúgRTg´ RTayFM rhUtTal´
EtCMnYjen¼ RtÚv ánbBaÄb eday BYk emdwknaM.Tukuh:ava . (Tokugawa) enAkñúgK¿s¿.1617. ( gUEyn. K¿s¿.1970.
TM¿.. 52/. 93-94/..190) .. >.
karrévGMeá¼ minfaedaykg´ Fmμta... ¦k¾Epørhat´ ... nigxñar karRClk´ BN’GMeá¼ CamYyBN’remotqøú¼
føa CamYysMbkkb,as BN’Rkhm... nigCamYy¬seQIepßg@eTot... nigkart,ajkMNat CamYynwgkI.suT§ Et
Ca kic©karrbs ®sIþTaMgGs .. >... k,ac tm,ajbzmmanRbCaRbiyPaB. sRmab sg:mbuer«sßahkmμ.EdlRKb
pÞ¼ nImYy@manbMNgp:t p:g semøók bMBak edayxøÜnÉg[RKb RKan ... >.. ²enAkñúgxÞmCnCatiCVa .. nImYy@man kg
rév GMeá¼ ... nigkImYy³.( r¨ahVls_ . s K¿s¿.1517.I.TM¿..86.EtsUmGan eRbób eFob Ék sar rbs´ .suIms_ . K¿s¿.
1527.I.TM¿..229.nigrbs´ .h:Wv¨as´ . (Gervaise) K¿s¿.1707. TM¿..74)> .pÞúy eTAvij sUm,I EtenATINaEdl man
CMnaj plitkMNat CaBiessenAtamtMbn .sRmab naMecjk¾eday.k¾kareFVICMnYj enA EtCakarkan kab rbs
®sþI dEdl.Edlrebobrbben¼ xusBIenARbeTscin.. nigRbeTs}NÐaena¼ ..>. RklhV&d .. (Crawfurd).. (K¿s¿.
1820.I TM¿..178) ..áncat TukskmμPaBen¼ CasnÞsßn_ bgHajBI karGPivDÆ Epñk vay nPNÐ man kRmit Tab enA
GasIuGaeKñy_ ...>. .en¼ KYrEtCaTsßn£ TVikPaB.EdlbBa¢ak´ fakargarPaKeRcIn sRmab´ burs .¦ narI ya¨g Cak´
lak´..>.
bec©kviTüaénplitkmμvaynPNÐ manlkçN£ rYmdUcKñaEtmYyKYr[PJak epðIl..> .. kg révGMeá¼ .hak dUc
Ca minmanenARbeTshVIlIBIn.rhUtdl´ K¿s¿ .. 1600.( s ;t´ . . K¿s¿.1952.TM¿..528) Et kg´ réven¼ manenA cug
xag ekIt én.s‘ULaevsuI. xagt,Úg.nigenA.m¨alUkU.. (Maluku) >.enAkm<úCa.kItm,aj eRbI Exß Ban .Edl CIvtakVan´
.Kit fa tUc eBkswgEtminEmnCakItm,ajena¼ .RtÚv áneRbIeday®sþIenA TUTaMg tMbn´ ..>.. kar plit man s PaB
yWt yav..>. . eKGacvas Evg enACVa nastvtßTI..18..fa®sþI mñak cMNay eBl..1.Ex edIm,I t,ajrévGMeá¼ [án..1.
epan ..ehIymYyExeTotedIm,It,aj kMNat RbEvg..10.yat.(.1 . yat esμI nwg.0/9144.EmRt). .(hUGYcmg .. (Hooi‑
jman) K¿s¿.. 1780.TM¿..423-25.EtsUm Gan eRbóbeFobÉksarrbs´ .Rklh&Vd. K¿s¿.1820I TM¿..79)..>
bBaHaEdlsMxan ena¼ KWfa... kItm,aj ena¼ manExßBand¾tUc.. EdlGact,ajEt.. ²srés GMeá¼ tUc qμarxøI@³ Et
b¨ueNÑa¼ .(h :alevA.(Galvao) K¿s¿.1544.TM¿..123).. >.kMNat´ semøók bMBak´ BIrTTwg.edrP¢ab´ Kña eTIb Gac eFVI
sarugmYy.Edl man RbEvgGaceRbIRás´ ántamEbb.maéLy¨U-mUsøIúm (Malayo‑Muslim).fμIán.>
y¨agNamij.kareRbIBN’.. nigrcnak,ac´ enAelIkMNat´ semøók bMBak´ ena¼ .mankRmitÉkeTsx<s´ ..>
enAstvtßTI.. 16.eKGacemIleXIjfa.BYkCVa xagekIt.BYkálI ... nigBYksaMáv¨a. (Sumbawa) KWCaGñk naM ecj
48 CMBUk TI .1
kMNat semøók bMBak FMCageK.EdlTTYlplRbeyaCn_ BIkb,asxñat. FMI kardaMdu¼ enAtMbn ekþA enAelIeka¼
TaMgen¼ .. >...kMNat rbs CVa.va áneTAdl s‘UmaRtaxag eCIgeTAehIy.enAedImstvtßTI.. 15. (®h:ÚGg ENEvDt_
(Groeneveldt) K¿s¿.1880.TM¿..88) ehIyenAcugstvtßTI16.kMNat´ sURt. . lU .. ¦k Lúrik rbs ´ .ánarUkan.(Pa‑
narukan)... nigásUrYn.(Pasuruan) enAEt eBj man kar eBj niym enA. emLaka dEdl (LÚDWvays_ . (Lodewayck)
K¿s¿. 1598.TM¿..100-01)> eTa¼ bICayagNak¾ eday cMeBa¼ T I pßar mULúk . (kan Muloccan). d¾sMxan ena¼ .sUm,IEt
Gñk CMnYj CVa k¾Qb´ enAe®h:swk (Gresik) edIm,ITij kMNat´ semøók bMBak´ .m¨aDY .. (Madurese)Edr.¦k¾edIm,Ián
kMNat semøók bMBak lðCageTAeTot.. .KWRtÚvQb enA álI Bali .. ¦enAsaMáv EdlGacTijánkMNat kb,as
manBN’d¾Rss bMRBg .Edl t,aj eday eRbI viFI sa®sþ. GuIkat (Ikat) EdlCaviFIsa®sþd¾l,Il,ajeQμa¼ mYyrYc
eTA ehIy . (huIms:Wk .(Heemskerk) K¿s¿. 1600.TM¿..448.nig.452.nig LÚDWvays_ . (Lodewycks) K¿s¿. 1598 .TM¿
119-20)..> . . Gñk tm,aj CnCatiCVa minmansmtSPaB.kñúgkart,ajkMNat´ semøók bMBak´ CamYy... nigsrés
GMeá¼ BN’ xus@ Kña enAxN£ eBlEdlviFIsa®sþ.átwk.kñúgkarKUsKMnUsk,ac´ enAelIkMNat´ semøók bMBak´
edaylabRk mYn ena¼ . enAminTan´ GacRbECgCamYyeKtamEbbsnßMsMécáneT.BIeRBa¼ EtkareRbIkmøaMg
Blkmμ d¾eRcIn rbs´ viFIsa®sþen¼ .. >.
enA kñúgdMeNIrkarénstvtßTI.. 17.. s‘ULaevsuI xagt,Úg.køayeTACaGñknaMecjkMNat naMmuxeKéntMbn
dIeka¼ .. > .. dMeNIrkaren¼ RtÚv CYysRmÜledayPaBeCaKC&yrbs .makasar. .. EdlánkøayeTACa tMbn plit
sMxan sRmab GñkCMnYjEdlminEmnCaCnCatihULg Edleq<a¼ dMeNIreTAkan .malUkU nigedaykar deNþIm
yk án nUv.mCÄmNÐlGah&rnN_ .dUcCas‘Uáv¨a (enAK¿s¿.1617)... nigesLay¨a (Selaya).. CaedIm..>.. tMbn´
mU‘lUkas (Moluccas) ánpþl´ TIpßarsMxan´ mYyenAkñúgdMNak´ kaldMbUgénkarBRgIkkarnaMecjen¼ .. >.. kar
sresIr mYycMnYnk¾KYrEtpþl eTA[.karbeg;ItfμIEdlBYkmakasar ese TTYlánPaBl,ICafμIenA kñúg stvtß
TI..17. . nigBYkb‘Uh:Is (Bugis) enAkñúgstvtßTI..18 .. BIeRBa¼ kMNat´ semøók bMBak´ rbs´ BYkeKTTYlánekrþ#
eQμa¼ d¾ l,Il,ajmYyeTAelIKuNPaB PaBCab lab ánlðénkMNat ... nigehIyBN’Rss c,as lðCa Biess
k,ac´ RkLa EdlBYkmUsøIúmcUlcitþ. (rUEhVr. K¿s¿.1904.TM¿..4.nig hV&rer¨sT_ ..(Forrest)K¿s¿ .1792 .TM¿..79)..>
kar daMdu¼ . .. nigkart,ajkb,asRtÚv ánpþÜtsMxan enAelIeka¼ én tMbn .esLaya ... nig enA tMbn dIeKak.s‘ULaev-
suI. xagt,ÚgénálUKumá.(Balukumba).. nig. b‘Ira . (Bira).. >.. tMbn TaMg BI en¼ manTItaMg enAtam pøÚveTAkan .malUkU
b¨uEnþ tMbn´ TaMgen¼ ekþAeBkEdlminGMeNaypldl´ kardaMRsÚv..nig bEnø.. >.. dUecñ¼ ehIyburs@rs´ enAtMbn´
ena¼ án dak´ kaydak´ citþeTAelIkarsagsg´ ká¨l´ ehIy BYk ®sþI@ dak´ citþdak´ kayeTAelItm,aykMNat´
vij..>... mk dl TsvtßÌñaM .. 1600...kMNat rbs esLaya RtÚv án eKCYjqøgkat makasar. eTAkan kMBug Epb‘&r
eNGU. tMbn .eLsW.san das .(Lasser Sundas).nig TIRkúg manIl. (es<ólmg . Speelman K¿s¿. 1670A TM¿.. 103-
07. nig112-13).. >.. eday man kar dYlrlMrbs´ m¨akasar eTAeRkamkarRKb´ RKgrbs´ BYk hULg´ . kñúg K¿s¿.
1669. ena¼ BYkGñkCMnYj b‘Uh:Is .. áncab´ epþImRKb´ RKgCMnYjxagkb,asrbs´ BYk makasar eday naM kb,as
TaMgena¼ eTAkan´ eka¼ én BiPB m¨aeLsuI. .. ( eLnNug.(Lennon).. K¿s¿.1796.TM¿..271-72 ..nig 32/.. m¨asEdn
(Marsden) K¿s¿.1783... TM¿..52.. nig DugEsLar (Donselaar) K¿s¿.1857.TM¿..302).. >
vb,Fm’smÖar£ 49
eTa¼ CayagNak¾eday.k¾kMNat enAkñúgRsúkminGacmantémøx<s dUckNat lð@rbs ... sßÚcüWraTI.(Gu‑
jerati) EdlBN’d¾Rss´ føarbs´ kMNat´ TaMgena¼ manKUeRbóbán..>.cMeBa¼ GMeNacRB¼ raCad¾mhima.RtÚvEt
Ca tm,aj sURtnaMcUlmkBIeRkA.. ²edayminmanlaysrés GMeá¼ éfmYyeLIy³.. dUcBnül´ enAkñúg kal
b,vtþ i rbs ´ éfmYy.( Rtab´ bU‘mikafa. (Traibhumikatha) K¿s¿.1345.TM¿..176).. >. RB¼ mhakßRt Edl sm,ÚreTA
eday p;a køaMg B U... mYyGg:enA malUkU. . ánRbTankMNat .. 500. kI.[eTAkßRtmYyGg:eTotCa GM eNay GaBa’BiBa’..>
kMNat´ semøók bMBak´ ena¼ ... KWCakMNat´ sURt.á¨tULa.(patola)EdlmankartubEtg eday BN’ lð RbNit yk
mk BI. sßÚcüarat.Gujerat.eTa¼ CakMNat mYykI@ RtÚváneKRbEkkKña fa man témø esIμ nwg p;a køaM BUknø¼ etanena¼.
(BIh:a EhVtta . . K¿s¿.1524.TM¿..76.EtsUmGaneRbób eFob Éksarrbs´ .ábUsa. (Barbosa). K¿s¿. 1518.
TM¿..198-99).. >.
edaysarkMNat semøók bMBak EdlkRm KWCasmÖar£ FMCageK.EdleKcMNay eRcIneTAelIena¼ . kRmit
én karnaMcUl... KWCasnÞsßn_ d¾lðmYyénkRmitPaBrIkceRmIn.. >.. kñúgkMlugeBlEdlKμankarhamXat kar naM
ecj eRKÓg eTs... nigplitplkñúgRsúkdéTeTot karnaMcUlkMNat }NÐad¾eRcInsn§wksn§ab ena¼ RbEhl
C a Gac bMeBj tRmÚvkarPaKeRcInrbs´ RbCaCnenATIRkúg. .nigGñkman@enAtamCnbTpgEdr.. >.. TMnij PaK
eRcIn én kál [email protected] . KWpÞúkkMNat naMcUlmkkan mLaka.kñúgkMlug. K¿s¿.1510.dwkmkBI.sßÚcüarat. (Guj
erat).. kUrUmagEdl (Coromandel) nigBIbgh:al . (Bengal).. EdlsrubtémøelIsknø¼ lan.RKÚsßadU.(cruzados)
dUc tam kar á¨n´ sμanrbs´ .EBrs_.. (Pires).(K¿s¿.1515.TM¿..92.nig.269-72.EtsUmGaneRbób eFob Éksar
rbs muI LaMg -rUlUsß. (Meilink‑Roelofsz) K¿s¿.1962.TM¿..87-88).. >.. RbmanCaBak kNþalén cMnYn kál TaMg
en¼ dwk kMNat ´ }NÐaeTAkan´ .eGeq. kñúgry£ eBlBak´ kNþaldMbUgénstvtßTI.. 17. ( vWhUhV. (Verhoeff) K¿s¿.
1611 .TM¿ 242/.. man DI. (Mundy). K¿s¿.1667.TM¿..329-30.nig.335.nig køak. (Clark).. K¿s¿.1643 .TM¿.. 282) enA
eBl Edl CnCatiGg´ eKøsmñak´ enATIena¼ eCOCak´ fa.Kat´ Gac lk´ kMNat´ }NÐa.ánsrub. 4500.corges (esμI
nwg 90¿000.kI) kñúg mYyÌñaM .k¾dUcCakb,assuT§cMnYn.100. bahar. (esμI nwg .17etan) .. ( nIkUls_ . (Nicholls) K¿s¿.1617
TM¿..71).. > .. enA stvtßTI .. 17.. eKán á¨n´ RbmaNfa.RkúgGyuFüa.ánnaMcUlkMNat´ }NÐa.Edlmantémø
RbmaN. 7500 . guilders kñúgmYyÌñaM @.( sμIts _.. K¿s¿.1974.TM¿..259)..>.. enAkñúgTsvtßÌñaM 1630. .m¨kasar naM
cUl eRcInCag en¼ eTot mankarRbmaN.120¿000 . erol.(xø¼ sRmab kar naM ecj bnþ).. ta mtémø}NÐa.. nig éføCag
en¼ BIrdg sRmab´ témø m¨akasar . ( .kUlsan´ . (Coulson).nig.GayvI. IvyK¿s¿ 1636.TM¿..294)..>. . pÞúy eTA vij enA
eBl Edl CMnYjRtÚv án kat bnSy.dUcEdlánekIteLIgenA tbn .átg kñúgkMlugeBl RbtþibtþikareyaFa
r bs hULg . tm,aj kñúg tMbn kan Etrvl xøaMgeLIg ehIyk¾mangak eTA PaB edImvijyagqab rh&skñúgka r p:t
p:g´ xøÜn Ég. (kUeGn. K¿s¿. 1617.TM¿..293.nig.mILaMg-rUlUss_ K¿s¿. 1962. TM¿..244-258)..>.
50 CMBUk TI .1
kareFVImas .. nigRák´ Paduka Sri Sultan CaesþcEtmYyKt éneka¼ sUmaRta¿.¿.¿.Edlvtþmanrbs RTg tMNag[masd¾qðineqðA..>
Ca esþc én .Priaman.. nigCaesþcénPñMmas¿.¿.¿ .CaesþcéneTVq&Rt.énmassø.. EdlmankRmal Ggðúy Ca
mas¿.¿.¿ RB¼ sgHa Bak´ kNþalmasBak´ kNaþalRák´ ..nig PaCn_ sRmab´ gUtTwkeFVIGMBImassuT§ . ehIysþÚb
rbs´ RB¼ Gg:k¾eFVI GMBI mas¿.¿.¿. niyayCarYmGVII@EdlRB¼ Gg:eRbIRás´ KWeFVIGMBImas.nig Rák´ .TaMgGs´ .. >..
—Sulan Iskandar Muda’s letter in CoplandK¿s¿.1614.TM¿..211-12
kartubEtgpÞal´ xøÜn..KWCaerOgsMxan´ kñúgkarcMNay.bnÞab´ BIkarcMNayeTAelIsemøók bMBak´ .. >. Ca
Biess eRKÓg Glg;areFIVBImas... KWCatRmÚvkarCaRbcaMsRmab snßMTuk.edIm,I bBa¢ak GMBIRTBüsm,tiþ...nigzan£
nig edIm,IeFVI Ca eRKÓgtubEtgmYyRbePT.. >.cMeBa¼ eKalbMNgen¼ RbCaCnenAGasIuGaeKñy_ áneRbImas suT§
Edl Gac Ekéc ñe LIgvijmþgeTotán.EdlGackat´ .EdlGacykeTAlk´ CadMu ... ¦Carayántam tamtRmÚv
kar BaNiC© kmμ NamYy.. >.eTa¼ bICamanEtGñkmanGMNaceTIbGacbgHajBIRTBüsm,tþirbs BYkeKkñúgsPaBx¢¼
x¢ay k¾ eday .. .k¾sUm,IEtkUnekμgminesøókBak´ GVIEdlmanzan£ xø¼ Edlena¼ .... k¾Gactub Etg xøÜnedayBak´
kgéd ...kg eCIg. . Exßk ... Rkvilmas.. nigRák Edr. ( La.lUEb‘r. .K¿s¿.1691.TM¿..27.nig h:ÚdsVad.. (Goudswaard)
K¿s¿. 1860. TM¿..347).. >
RbeTsenAGasuIGaeKñy_ xø¼mináneFVImas.. . ¦Rák´ kak´ CarUbiyb&NÑena¼ eT..> témø TijGVImYy..KWRtÚv
KitCamas... ¦Rák´ edayRbúgRbytñEtmþg..>.. dUecñ¼ ehIyQμÜjRtÚvEtdwgBIrebob føwg mas .(dUcenAtMbn´
dIeka¼ ).. nigføwgRák .(dUcenAtMbn dIeKak).edIm,IeFVICMnYjrbs BYkeK..>.. .CIrINU.(Chirino) (K¿s¿. 1604 .TM¿..363)..
ánG¼ Gagfa.ral´ RbCaCnCatihVIlIBInsuT§Etkan´ kUnCBa¢IgtUcmYytamxøÜnedIm,IbuBV ehtu en¼ .ehIyBYk
tah:aLúk .(enAhVIlIBIn).eFVI[BYkeGs,aj mankarPJak´ epðIlenAeBl Edl BYk eK yk ecj mk nUv fμ Binitü
masrbs´ BYkeK... ehIyBinitüemIlBIKuNPaBrbs´ masEdleRbIsUm,IEtkñúg CMnYjd¾tUcmYy. (san´ ed
(Sande).K¿s¿.1577.TM¿..100) >
sar£ sMxan Edl[eTAelImasenAtMbn dIeka¼ena¼ .. KWfamassm,ÚrenARKb TIkEnøgTaMgGs Ca Biess
enAs‘Um¨aRta «bTVIbm¨aeL.(Malay Penisula) lUsßn´ .(Luzon cam Champa) nigenA.s‘ULaevsuI. xag eCIg .(sUm
emIl Epn TI elx.3)>
rhUtmkdl edImstvtßTI.. 17.ErenAtMbn .muINaMgkab‘Y.(Minangkabau) éns‘UmaRtakNþal.. KWCatMbn
Edl pþl´ pl[eRcInCageKbgðs´ enAkñúgtMbn´ .EdldUcerOgeRBgniTanniyayGMBIRTBüsm,tþirbs´ RB¼
raCa NacRkedIménGaNacRkRsI.vIC&y (Sri Vijaya) >.masRtÚváneKRtgecjBIxßac´ énTenøbUBa’... nig
RtÚván eK CIk rk enAtamPñMmINaMgkab‘Y.. >.. .mantMNalmYyfamanEr¨cMnYn.. 1200.RbePTenATIena¼ . .(m¨as
Edn.(Marsden)K¿s¿.1783.TM¿..168.EtsUmGaneRbób eFobÉksarrbs´ .eGeredor K¿s¿. 1600. TM¿..238-
39).. >... GñkCab´ Kuk . B&rTuyh:al´ mñak´ enA.emLaka.dwgfamascMnYn ..9.. karBar kñúgcMeNam. 10..áhar. naM cUl
mk T IRkúg ena¼ Caerogral ÌñaM . xø¼ ykmkBImINaMgkab‘Y.. nigxø¼ eTotykmkBI.áhaMg.(Pahang) enAkñúg maéL ya
vb,Fm’smÖar£ 51
52 CMBUk TI .1
bUBa’. ( Gar¨UcüÚ (Araujo) K¿s¿. 1510.TM¿..28).. >.bnÞab´ BIkaryk ánnUv Rkúg m¨aLaka .eday BYk B&rTuyh:al´ . nig
bnÞab BIkarBRgIk TwkdIrbs Gaeq.cu¼ mkeqñrxaglicéneka¼ sU‘maRta.masmINaMgkab‘YPaK eRcIn RtÚvbBa¢ÚneTA
Gaeq.tamry£ kMBug Ep enA. TIkU.(Tiku) .. nig.áeromg.(Pariaman) >.en¼ eFVI[ kßRt. GuIs;an da.mUda. (I skanda Muda)
enAGaeqkøayeTA Ca kßRt man RTBüsm,tþid¾sþúksþmÖxøaMgCageKbgðs´ .Edlmþgena¼ RtÚv án eK CMnas´
min[manmas. 100... áhar eT ena¼ .(bUlüW. .K¿s¿.1666.TM¿..55.nig.44.EtsUm Gan eRbób eFobÉksarrbs´
.DUbbIn. (Dobbin) .K¿s¿. 1983. TM¿..23-26).. >.eTa¼ bICa kar CIkyk Er¨ mINaMg kab‘Y. rbs´ .Gaeq.ánGs´
enAkñúgTsvtßÌñaM .. 1660.Er¨fμI eTot RtÚván eK rkeXIj enA PaK xag eCIg én CYr PñM sm,Úrmas b‘Ukwt. árIsan .
(Bukit Barisan) enAkñúgEdndIGaeq..> .. dUckal enA mINaMgkab‘YEdr.kargarrbs GñkCIkrkEr .KW Ca kargar eFVI [
QWxñg.eRKa¼ fñak .. nigQWedaysar CMgW. .. buEnþ G tS RbeyaCn_ sRmab´ BYkeKk¾eRcInNas´ Edr.Edl eFVI [Gaeq
køay eTACaTIRkúgEdleBaeBjeTA eday mnusß rs naeFVIkareRcInCageKbgðs .enAkñúgtMbn enA cug stvtß
TI.17. ( daMEBr.K¿s¿.1699.TM¿..93-94/ . GuIRáhIum. K¿s¿. 1688 . .TM¿..174-75/ .. huIkay¨at.BUkat´ .emaham¨at´
TM¿..114-15.nig Evlm¨g´ .K¿s¿. 1919.TM¿..72- 76).. >
PaKeRcInénCMnYjmasenARbeTshVIlIBIn.RKb RKg edayBYkGuIh:ÚrUts_ .énCYrPñM.lUsßn .½ ..². BYkeK min
án éqñmasena¼ eT.ehIyBYkeKk¾minGaceFVImas[lð}tex©a¼ ánEdr..>.. BYkeKykmas ena¼ eTA kEnøg mYy
cMnYnenAtMbn´ .GuIlUkUs (Ilocos) CaTIkEnøgEdlBYkeKCYjmassRmab´ dU ryk Gg;r .. RCÚk .. RkbI. . PYy nig vtSú
epßgeTotEdlBYkeKminman.. >.RbCaCnenAGuIlUkUs.begHIykaréqñmasena¼ .ehIytamry£ BYk eK mas ena¼
nwg RtÚvEckcaybnþeTAeTot³.( m&rh:a (Morga) K¿s¿.1609. TM¿..261).> .. eKGacCIk.. nigErgrk mas án enA CYr
PñMPaKxageCIgénGasuIGaeKñy_ dIeKakEdr... TukCatMbn Ek,r yUNan. (Yunnan) Edl sm,Úr eTA eday mas..> e
Ta¼ Cay¨agNak¾eday.kñúgcMeNamRbeTsenAtMbn´ dIeKakTaMgGs´ .manEt RbeTs cam.. . nig RbeTs evot-
Nam dwknaMeday.gUEyn.eTEdlCaGñknaMecjFMena¼ .. >.. bnÞab BIkarBRgIk TwkdI rbs BYkevotNam. cUl eTA
kñúg GtItextþrbs´ RbeTscam. ehAfa. kVagNam .(Quangnam). enA stvtßTI. 15 .. rYcehIyena¼ .BYkGñkdwk naM
sm&y gUEyn. .manlT§PaBGacCIk.. nignaMykmaskRmitx<s eTAkan .emLaka ( .EBrs_ . K¿s¿.1515.TM¿..115/..
g¨UEyn . .K¿s¿.1970.TM¿..90-91.. nig vItm&r.(Whitmore ) K¿s¿.1983.TM¿..376)>.RbeTs esom. nigRbeTs
PUma. TTYl mas mk BI RbPB. Lav .nig sßan (Shan).enAPaKxageCIg.ehIyeRbImasBYk eK án TaMgbunμansRmab
kar tub EtgxøÜn... ¦k¾sRmab eRsab viman sasna.EdlcaMgBaseBjépÞdIrbs BYkeK..>.. RbeTsPUma.GacCa
Gñk naM cUlmasFMmYy.EdlKYr [ kt sm:al ena¼ KWmkBI.yYnNan.. >.. RákdNas .RbeTs CVa.k¾CaGñknaMcUl
mas FM mYy Edr.eRBa¼ faCaRbeTs Et mYyKt éntMbn TaMgmUl.EdlminmanRbPBrkán maspÞal xøÜneLIy
enA sm&y kalena¼ .. >.. yagNa k¾ eday. van .h:ÚEns_ .(Van Goens).. (K¿s¿.1656.TM¿..182-83).mankaregWgq¶l ´
fa etI ehtuGVIánCamasenA Et man témø efakenARbeTsCVa.. .ebIeRbób eTAnwgRák ...> Kat RKan EtGacB nül
ánfamankarCIkKas´ fñÚrBYk buer GIusøam. . EdlmanmasCaeRcInkb´ enAkñúgena¼ .ehIy Edl masTaMg ena¼
RbEhlCaRtÚváneKCIkrukrk.. ¦k¾naM cUl mk y¨agsn§wksn§ab ehIy.. >
Rák mantémøefakCagen¼ .ehIyminsUvsm,ÚrenAGasuIGaeKñy_ eTotpg.. .eTa¼ bICaeKeXIj manRák
vb,Fm’smÖar£ 53
enAeBlEdleKCIkrukrkmas.enAkEnøgCaeRcIn.dUcCa s‘Um¨aRta... nigCYrPñM.EdlsBVéf¶.. KWenAPUma... Lav .
evotNam PaKxageCIgk¾eday.. >.RbPBFMCageKKW.tMbn Er.bUDvIn.(Bawdwin).enAtMbn .sßan . tam dg ERBk
mYy kñúg cMeNam dgERBkenA.GuIravaDI.(Irrawaddy).Edltamkarvas sÞg eTAGacpþl [CamFümnUv R ák RbmaN
Ca. 3¿000. KILÚRkam.kñúgmYyÌñaM .BIstvtßTI.15.dl´ stvtßTI.18.eBlEdlkEnøgena¼ RtÚvBYkcin CIk ruk rk
Er¨. ( EDEyl.(Deyell) K¿s¿.1983.TM¿..222-23). >
rYmesckþImk.GasuIGaeKñy_ KWCatMbn Edlsm,ÚreTAedaymas ... ehIyCatMbn EdlminmanRák eRcIn
ena¼ eT. . . >. . eKeXIjmankarcMNaymasdUcteTA. ½. . KWBI sU‘maRta eTAkan maéLya.edIm,IcMNayeTAelI semøók
bMBak´ }NÐa. ( bUlüW. K¿s¿.1666.TM¿.57-58).BIRbeTshVIlIBIn.eTAkan´ RbeTs muicsikkU. eFVICa... ²GM eNay
dwgKuN³. .kMNt´ edayGñkTTYlC&yCmñ¼ kñúgse®g:ameGs,aj. ( .sßÚs. (Schurz).K¿s¿.1939.TM¿..32). . nig BI
evotNam xageCIg.ykeTAcMNayeTAelIs‘ulpY... nigTMnijnaM cUl epßg@eTot.. >. .Rák´ .EdlminsUv man
kar cab´ GarmμN_ eRcIn.munstvtßTI.16.elIkElgEtenARbeTs Lav ... nigPUma áncab´ epþImhUrcUlmkenA
tMbn´ e n¼ bnÞab´ BIena¼ mk.. >.sRmab´ BYkCb¨un.enAkMlug eBl dMeNIr kar xøI@ rbs´ BYk eKmk kñúg CMnYj GasuI. enA
kñúg Tsvtß TI. . 16.nigedImstvtßTI.. 17.. nigsRmab´ BYkB&rTuyh:al´ .BYkeGs,¨aj... nigBYkhULg´ .Edlman
Rák mk BI BiPB fμI yageRcInena¼ .elah£ BN’Rbep¼ ... KWCaKnøw¼ ebIk PaB sm,ÚrsþúksþmÖrbs GasuIGaeKñy_ ... >..
kñúg k Mlug eBl stvtß TI.. 17.. kak´ Rák´ ánvivDÆbnþicmþ[email protected] RKb dNþb´ BaseBjTIpßarkñúgRsúk TaMg
Gs..> .. Ca lT§pl Rák k¾manBaseBjRKb TIkEnøgsRmab ykmk eFVI Ca Rbdab RbdaeRbIRás kñúgpÞ¼ áy..>
tYnaTIrbs´ mas... nigRák´ eFVICaeRKÓgtubEtgxøÜn.. nigkarbBa¢ak´ BIzan£ .k¾dUckarvinieyaK.bBa¢ak´ án
fa. TI Na manRTBüsm,tþi.TIena¼ manCagmas.. >.. .CagdEdlen¼ eFVIelah FatuTaMg.ehIyRák RtÚvánCa jwk
jab´ ykmkeFVIbBa©ÚlCamYymastamsmamaRt.mYy.elI.BIr. ( Evlm¨g (Velt man) K¿s¿.1904. TM¿..346).. >
.ral raC FanI TaMgGs .suT§EtmanCagmas... edIm,IbMeBjesckþIRtÚvkarrbs GñkdwknaM... nigBYk GPiC n QμÜjGñk
man RTBü..> . .tameKniyaymkfa.s‘Ultg .GuIs;anda.mUda.Etmñak manCagmasrhUt dl eTA . 300. nak sRmab
beRmI enA ÉGaeq. ehIyKat´ GacbBa©ú¼ bBa©ÚlCnCatiáraMgmñak´ [ecjBI«tþmnarIÉk.b‘UlüW. án. ( b‘UlüW.K¿s¿.
1666. TM¿..90. nig.100)..> .mCÆmNÐl raCvaMg d¾ sþúk sþm PaK eRcIn .dUcCa .s‘Yr¨akata (Surakarta) .yUkcüakata
(Jogjakarta). tYán .(Tuban).nigsuIdayU.. (Sidayu) enACVa.beg;It Tmøab´ mYy [ man kar gar eFVImas.Edlen¼ CYy
[ raCvaMg Edl CYl rlMehIyena¼ Qrviján.. nigbnþbBa¢ÚnCagmas[ecj eTA lk ... ¦eFVIkarTUtCalkçN£
beNþa¼ Gasnñ enA mNÐlfμI@.. >... suIdayU.enAkñúgK¿s¿.1868.enAEt man Cag mas cMnYn..125.. nak´ enA eLIy
edayman kUnCag cMnYn. .197.. nak pgEdr... ( DW.haGan . K¿s¿.1912.III TM¿..217. .nig .rUhVEhVr .K¿s¿.1904.TM¿..91-
95).> . . kUta eh:daMg .(Kota Gedang).PUmimYykñúgcMeNamPUmiEdleFVImasyUryar Nas mk ehIy enA. mINaMgkab‘Y.
enA Et man Cag mas cMnYn. 347..nak .eFVIkarkñúgkMlugK¿s¿.1890.( . ²GuInELneq.In .. (landsche) ³. K¿s¿. 1894.
TM¿.. 315)>
kart,ajsrésmas.. nigsrésRák´ cUleTAkñúgkMNat´ semøók bMBak´ sURtlmðRbNIt.køayeTACa
sil,£ GPivDÆeCOnelOnmYyEbbeTot .. >.. raCFanIGIusøamEdlenACittMbn´ ykmas.dUcCa.Gaeq. suIGak´
54 CMBUk TI .1
(Siak).nig.kUta.eh:dag.(Kota Gedang).enAs‘Um¨aRta.suT§Etl,IGMBIPaBsm,ÚrhUrehorénsarug.. Rkma.. nig
kMNat Cukk,al. . >..ebskCneTAtMbn RB¼ raCvaMg.Gaeq.RtÚváneKbgHajBIkMNat semøók bMBak Edl. ²eFVI
yag lð RbNit edaymanmasCaeRcIn³.( LankasÞWr. (Lancaster) .K¿s¿. 1603. TM¿..112)..> .fVI ebI . Gaeq. CaRkúgEdl
sm,Úr eTA edaymasCaRTBük¾eday. .k¾maneBlxø¼ .GaeqenAEtnaMsrésGMeá¼ mas mk BI . e®h:sIk. (Gresik)
. enA CVa PaK xag ekItEdr. ( LamIug (Vlamingh). K¿s¿. 1644. TM¿..112)..> .. ebIsnñidæaneTABlkrCn Cati CVa. man
lT§PaB Gac rk Rák´ cMeNj edayeFVImasEdlnaMcUlena¼ eTA Ca srés GMeá¼ ... ehIynaMmasena¼ beBa©j
teTA eTot.>
karbuinRbsb´ énkargareFVImas.. nigRák´ enAGasuIGaeKñy_ ánTTYlkarsresIrTUTaMgBiPBelak..>
sUm,I Et .RklhV&d.(K¿s¿.1820. I TM¿..183).EdlCamnusßmñak´ esIccMGk[kargareFVImas.. nigRák´ ena¼ .k¾
TTYl s:al´ fa.. ²BYkCagmasTaMgena¼ mankarbuinRbsb´ kñúgkareFVImas.. nigRák´ Cagsil,£ynþkarIÉéT
eTot³.. >. .Baküfa.²Cagmas³.RtÚváneKeRbIRás edIm,IBnül esÞIr EtBak kNþalsMNuMBaküEdlTak Tg
eTA nwg kargar eFVIelahFatueTAehIy.enAkñúgvcnanuRkmtah:aLúk.(PasaCatirbs´ RbeTs hVIlIBIn) .enA
K¿s¿. 1613 . ( s;t´ . .K¿s¿.1982.TM¿..533).>. .eTa¼ bICa«bkrN¾cMnYnTaMg..22.. EdleF VIeday Cag mas enA.
Gaeq .hak´ dUc CamanPaBsamBaØsRmab´ BYkGWr¨ubenAstvtßTI.. 19.. k¾eday... .k¾«bkrN_ TaMgena¼ bgHaj nUv
bec©keTs Ca eRcIn Ebb. . nigPaBbiubRbsb´ kñúgkargareFVIeRKÓgtubEtg.EdlminGacmanplit pl ht kmμ
ÉNa eRbób eFobánEdr. ( Evlmg . .K¿s¿.1904.TM¿..343-45.Et sUm Gan eRbób eFobÉksarrbs masEdn
K¿s¿.1783.TM¿..178-80)..>.. sasnTUtCnCatiáraMgmñak . Qμa¼ fa .vaeqt_ .mankarPJak epðIl eTA elI smtSPaB
rbs´ Cag masRbcaMRB¼ raCvaMgkñúgkarCYsCulRTnicnaLika xUc mYy .enAeBlEdlKat´ ánCYbnwg kßRta
g¨UEyn. stvtßTI.. 17.. énkUsaMgsIun.mñak´ EdlmannaLikaman mux eFVI GMBIRák´ ..>. .minEtb¨ueNÑa¼ .Kat´ rwt Et
PJak´ epðIl xøaMgCagen¼ eTAeTot.²enAeBlEdlxJúM.(CasasnTUtáraMg ena¼ ). dak´ naLikacMnYnBIreRKÓg Edl
dUc Kña e b¼ bit .enAelIátédrbs´ xJúM.... xJúMBMuGacEbgEckmYyNaCarbs´ cas´ mYyNaCarbs´ fμIena¼ eLIy..>
TaMg en¼ hak´ dUcCaminKYr[eCOTal´ Etesa¼ ... en¼ dUcCasubinþy¨ag dUecña¼ Edr Rbsin ebIxJúMmináneXIjnwg
EPñkpÞal eTena¼.. >... naLikaTaMgBIrena¼.. KWdUcKñaEmnETn³. ( g¨UEyn. K¿s¿.1970.TM¿..98)>
CMnajGaCIBRbBlPaBénBaNiC¢kmμtamTenø.. nigtamsmuRTánCMuruj[manPaBCMnajxagplit «bkrN_ ... nig smÖar£
eFVI GMBIkulalPaCn_ ... nigelahFatu.. >.enAtamPUmiEdlepþateTAelIkareFVIÌñaM g.kareFVIeRKÓgfμ... kar yk fμ kMe
ár.¦k¾karrMlayelahFatuTaMgGs´ Kña.KWRbEhlCamanTItaMgenACiteTAnwg RbPB én FnFan Er¨ sMxan´ @
ehIy..> .TItaMgsRmab kargareFVIkMNat semøók bMBak .kargareFVIsemøók bMBak eramstV... ¦k¾kargar sag s
g TUk.PaKeRcInsSitenAtMbn EdlminmanGMeNaysRmab kardaMRsÚv[ánplcMeNjena¼ eT... dUc Ca tMbn
s¶ÜtenA.s‘ULaevsuI.PaKxagGaeKñy_ ... ¦enA CVa PaKxagekItkþI.. >.
b¨uEnþ.GVIEdlTak´ Taj[mankarepþatsMxan´ F¶n´ eTAelIEpñkplitena¼ ... KWTIRkúg FM@én yuK sm&y
vb,Fm’smÖar£ 55
BaNiC¢kmμ ÉeNa¼ eT.. >.eTAtamTIRkúgTaMgena¼ man.GtifiCnd¾manRTBüeRcInCageK.EdlTijeRbIRás TMnij
sib,kmμ lð@.rYmman.raCvaMg.ehIyenATIRkúgTaMgena¼ k¾manpøÚv sRmab´ eFVICMnYyTaMgkñúg.. nigeRkAR súk RbsBV
Kña. Edl Gac[pliplCMnajkñúgRsúkGac[eKnwkCBa¢Ún.. nigeFVIkareda¼ dUrán.. >.. dUecñ¼ ehIyánCa kEnøg
plit pl CMnaj edaysb,kmμCae RcInCaTUeTAsmanTItaMgenAtamCayénRkúgnImYy@.. >. enA raCFanI én
Gaeq. man.²Cagmas.GñkplitkaMePøIg.CageFVI.. . nigCYsCulkál .Cagkat edrsemøók bMBak .Cagtm,aj.Gñk
eFVI mYk lk´ .GñkeFVIÌñaM ... nigGñkbitRsa¿.¿.¿.GñkeFVIsmÖar£ pÞ¼ áy.. . nigCagelah£ ³ .( davIs .K¿s¿.1600.TM¿..151)>
Rsedo gKñaen¼ Edr.²BYkesomEdlrs´ enAtamTIRkúg.. nigtMbn´ RbCMuCn TaMgLay KW Ca .GPiCnecjcUl raC
vaMg.m®nþI. GñkCMnYj... .GñkrksuICYlTUk... GñkensaT... BaNiC¢kr.. ¦k¾CaGñkeFVIkar CMna j Edl mñak´ @suT§EteFVI
karga r [xøÜnÉg³.en¼ tamkarseg;trbs .sßÚtg .(Schouten) .(K¿s¿. 1636 .TM¿.. 147)..>. enA. faMg-Lúg.(Thang‑
long).(enATIRkúghan nUy.. .(Hanoi) ).k¾manGaCIB.. ¦rbrrksuIRbePTdUcKñaen¼ Edr.. .buEnþman bEnSm kargar.Gñk
eFVI Rkdas . .nigGñkeFVIsURt.. nigfñaMlabRmkß.( daMEBr.. K¿s¿. 1699. TM¿..46).. >
enAeBlEdlebskCnGg eKøsmñak .eFVIdMeNIreTAkan GIuravaDI.(Irrawaddy)..enAkñúgK¿s¿..1795 .Kat
án sm:al´ fa.PUmienATIena¼ mansPaBmmajwkxøaMgeLIg.. enAeBlEdlKat´ eFVIdMeNIreq<a¼ eTAkan´ raCFanI
PUma . rbs´ .Gam¨ar¨aBUr¨a.(Amarapura).EdlTIbBa©b´ ánrYmKñakøayeTACatMbn´ EtmYy.. >... ²kEnøg nImYy@¿.¿.¿ man
Gñk rs´ enA Edl manzan£ Cak´ lak´ mYy.EdlmanBaNiC¢kmμedayELkBIKñaxø¼ @... ¦RbkbmuxrbrcEmøkmYy
cMnYn³ .(suIms_ . .K¿s¿.1827. I TM¿..10).. >.PYg.(phuong).(TIsñak karrdæál).CaeRcInkñúg cMeNam PYgTaMg.36.enA
fag-Lúg ena¼ .RtÚváneKdak eQμa¼ [eTAtammuxrbrEdleKmanenAtamTIsñak kar ena¼ ..>. .TIsñak kar nImYy@
RKb RKg pøÚvCak lak mYyEdlmanhagEdlplitEtplitplCMnajrbs BYk eK ena¼. . ( gUEyn. K¿s¿.1970
TM¿..116)..> TIRkúg TaMgena¼ Edl Ca mCÆmNÐl plitkmμ d¾ Gs©arü ena¼ . bnþTRmg´en¼ rhUtdl´ stvtß TI..19.> .
.Ca tY y¨ag TIRkúgenARbúyen.man kMBug .² Kampung³.mYysRmab´ GñkeFVIRKIs.(Kris).kmμkr eFVI eRKÓgTg´ Edg.
nigGñk plit eRbg.kMBugBIrsRmab´ kmμkreFVIEdk.. . nigkMBugbIsRmab´ plitCBa¢aMg... nigdMbUlRbksøwk.nIá¨..
(nipah) ( esn. cn. K¿s . 1862.TM¿..254-56)..>.. RsedogKñaen¼ Edr.enAs‘Yr¨aáy¨a (Surabaya) enA stvtß TI..
19..Gñkman CMnaj GaCIB bnþ manvtþmanenAkñúgkMBugCMnajrbs BYkeK.EdlmandUcCa.GñkeFVI kMNat semøók
bMBak´ eram st V enA TUkanh:an. (Tukangan).CagTg´ Edg.enA.Rkagh:ag.(Kranggan).Cag qøak´ eQI enA. b‘Ub‘tan
(Bubutan). Cag sgHarim enA.tMák´ -®h:aMgsuIg.(Tambak‑gringsing). Cag tm,aj. sugkit.(songket) .enA .GMEBl
(Ampel).( cüaEs<r. (Jasper). K¿s¿. 1904.TM¿..1.. nig Ehcümg´ .(Hageman) .K¿s¿. 1859. TM¿..141)>
pÞúy BICMnajx<s´ rbs´ BYkeK.GñkCMnajGaCIBmanánkøayeTACaGñkplitkñúgRTg´ RTayFMena¼ eT. Ca
mYy. nigraCFanId¾mansar£ sMxan´ rbs´ BYkeKena¼ ..>. .RkúmkmμkrcaMác´ énplitkmμenATUTaMgGasuIGaeKñy_
ena¼ KW bNþa smaCikkñúgpÞ¼ .Edlmansac´ jatibgbðÚnBwgBak´ mYycMnYn... nigkUnCagEdleFVIkar[sib,kr
CMnaj ena¼..> .CaCageFVIkarCaRbcaMedIm,Ibeg;InsmÖar£ [eRcInena¼ .RkúmkmμkrBYkkUnCagTaMgena¼ hak dUcCa
eFVI kar plit Et enAeBlNaEdlBYkeKTTYlánRbeyaCn_ EtbueNÑa¼ ..>.. daMEBr..(K¿s¿.1697.TM¿..227).kt
cMNaM fa enA kñúgraCFanIrbs´ .m¨ah:IndUNav.(Magindanao) (enAPaKxagt,ÚgénRbeTshVIlIBIn). manBYkCag
56 CMBUk TI .1
mas . .. nig Cag Rák .. ²caMeFVIGVIEdleyIgRáfñacg án... buEnþBYkeKminmanhagEdleBaeBjeTAedaysmÖar£
¦ «bkrN_ EdleFVIehIysRmab lk ena¼ eLIy³..>.. dUcKñaen¼ Edr.GñkeFVIeRKÓgtm,ajlabRmKß.sURt...nig
kulal PaCn _CaeRcInenAraCFanIPaKxageCIgénRbeTsevotNamena¼ .nwgRtÚváneKcat [eFVIkar enA eBl
EdlmannavaBaNiC¢kmμmkdl´ Etb¨ueNÑa¼ ...ehIyBYkeKnwgRtÚváneKbg´ Rák´ [munedIm,IeFVI[TMnij naM
ecj TaMgen¼ ehIyrYcral´ .( daMEBr.K¿s¿.1699.TM¿..49)..>.. GñkCMnajGaCIBhak´ dUc Ca mankarsÞak´ esÞIr kñúg
kar Rbfuy ykelah£ mantémøéfømkeRbI.edayminmankarbg´ Rák´ Camunena¼ ..>. . eTa¼ bIbnÞab´ BI.. 2. stvtß
eRkay mkk¾eday.enA.s‘Yraáya enATsvtßÌñaM .1850.BYkGñkCMnaj GaCIB Cn Cati CVa. .RtÚváneK cat fanwg
eFVIkargarEteBlNaEdlBYkeKTTYlánkarbg Rák TukCamunEtbueNÑa¼ Edl TegVIen¼ beg;Itán Ca cMNg
én m©as´ ... nigkarkarBarCamYyGñkTij.. >.. enAeBlEdlkargarcb´ sBV RKb´ ehIy .cMNgen¼ nwg RtÚv bBa©b´
Edr.. ehIyCagk¾Qb eFVIkargarena ¼ Edr.( ehcü mg (Hag eman) K¿s¿.1859.TM¿..142).. >. .RbPB én kar Gnuvtþ
Ebben¼ GacmYyEpñkmkBIkarEckdac´ KñanUvtYnaTI rvag BaNiC¢kr... .nigCag b¨uEnþktþacm,gena¼ .. KW mk BI kar
xV¼ xat xagsnþisuxsRmab raCFanIrbs GñkeF VIkar ÉkraC..>. edayminm©ak .. ¦ efAEk edIm,IkarBarlT§pl kar
gar rbs Cagena¼ .GñkCMnajGaCIBminGacRbfuy beg;In smÖar£ TukEdlGacTak Tajkarcg ánrbs Gñk man
GMNac ena¼ eLIy.. >
Ca TUeTAGñkCMnajGaCIBRtÚváneKBN’naedayGñkxageRkARsúkfaCaTaskr.. ¦mnusßmancMNg
ehIytamBiteTAmankarBiákkñúgkarkMNt EbgEckPaBxusKñarvagTaskrEdleKTijEdlRtÚvrk Rák
cMNay eTAelIkarEfxøÜnedaym©as ena¼ ... nigCagCMnajEdlRtÚvRbQmmuxeFVIkic©snüaCamYynwgm©as rbs
BYk eKena¼.. >. .²b¨uEnþminmanPaBlMákGVIkñúgkarniyaysþIrbs´ ecAhVaynayeTAkan´ Taskrrbs´ Kat´ ena¼
eT RKan EtCaPaBKμankþIemtþa.dUcenAeBlEdlniyayfa.eFIVral RbePTkargareTAtambg:ab eTAán ehIy..>
buEnþ GñkEdlGaceFVIkareRkABIkargard¾FujRTan ena¼ nwgrs enAánRsÜl lμmedaysarPaB«sßa Büayam
rbs BYkeK..>.. .buEnþminEmneT... BYkeKRtÚvecAhVaynayrbs BYkeK[x©IluyehIyCMruj[cab epþIm BaNiC¢kmμ
¦ CMnYjxø¼ eTotpg³. .( daMEBr.K¿s¿.1699.TM¿..98.edaysMedAeTAelI.sSanPaBenA Gaeq)..>.. enAátg´ .enA
K¿s¿ .1596.TaskrEdlCa®sþI Cajwkjab´ t,ajkMNat´ EdleFVICaTMnijsRmab´ lk´ [ecAhVaynayrbs´
BYk eK. ( lUdUvIs:s_ .K¿s¿.1598. TM¿.129).. .>. . enA m¨aLaka. .mun eBl BYkB&rTuyh:al´ .. vayykánenA.. K¿s¿.
1511 ena¼ .manRbCaCnCVars enATIena¼ yageRcIn.EdlBYk ena¼ .. KWCaTaskr.. .¦Gñksñak GaRs&yBYkQμÜjCVa
Edl p:t p:g maLaka.edayeRKÓgmHÚbGahar.. nigCMnYj PaK eRcIn e nATIRkúgena¼ .. >.. QμÜjGñkmanCageK.Edl
man gar fa.G‘Utama Diracüa (Utama Diraja) RtÚváneKG¼ Gag fa RKb RKgTaskrcMnYn.8¿000nak .( .EGmbUlI.(Em‑
poli) K¿s¿. 1514 .TM¿..130-40.nig árUs.(Barros).K¿s¿.1563. II TM¿ ii nig.52)..>.. BYkCVaTaMgen¼ .. KWCaGñk CMnaj
GaCIBnaM mux eK én mCÆmNÐl BaNiC¢kmμ½.²BYkeKqøatévNas´ kñúgplitTU.. >.. BaNiC¢kmμepßgeTotEdl
BYkeKman KW kar plit kaMePøIg manTm¶nF¶n .. . nigGavuFRKb RbePT³.. ( áb‘Usa.(Barbosa) K¿s¿.1518.II TM¿.. 193)..>
Gal b‘UEkVk (Albuquerque).mankarekatsresIryagxøaMgeTAelIsñaédCMnaj.Edlen¼ eFVI[Kat naMykCag
eQI Cn Cati CVa cMnYn ..60.. nak mkBI.emLaka.. tamkál mkRbeTs}NÐa.bnÞab BIKat ánTTYleCaKC&y elI
vb,Fm’smÖar£ 57
TIRkúg ena¼ edaymanCMenOfa.. ²BYkkmμkrenAEk,rédTaMgen¼ ³.. nwgGacCYsCulkál rbs BYkB&rTuyh:alenA
qUg smuRT }NÐaeLIgvij.. >. .BYkCageQITaMgmináneTAdl RbeTs}NÐaeT.eRBa¼ BYkeKeFVIkarb¼ eár RbqaMg
ehIy yk navaBYkB&rTuyh:al´ ena¼ eTAá¨és.Pasa.EdlCakEnøgBYkeKTTYlkarsVaKmn_ y¨agxøaMg.( Gal´
b‘UEkVk K¿s¿.1557.TM¿..168).. >
enAtamTIRkúgrbs raCvgß.karepþatsMxan eTAelIkarplit.EdlCaRB¼ raCvaMgpÞal ena¼ ... KWCaGñk Tam
Tad¾FMmYyEdr..>. .GñkCMnajGaCIBEtgEtTTYlánnUvkarykcitþTukdak´ ... ehIynigTTYlánnUvkitþiys
Edl ecA hVaynayd¾manGMNacrbs BYkeKánpþl [pgEdr..>.. buEnþkargarrbs BYkeKRtÚváneKcat Tuk
fa Ca karbBa©ak BIkardwgKuNdl RB¼ mhakßRt... ¦dl BYkm®nþIBaNiC¢kmμeTAvij..>. .BYkeKmin TTYl án kéRm
elI Blkmμkargarrbs´ BYkeKb¨unμanena¼ eT.edaysarEtRtÚvánecAhVaynayrbs´ BYkeKp:t´ p:g´ ehIy
ena¼..> .sSitenAeRkamlkçxNÐtamTMenIgcitþ.EdlmanenAraCFanImYycMnYnena¼ ... RbB&n§Ebben¼ mankar b¨¼
Bal yagxøaMgeTAelIplitkmμsRmab TIpßar..>.. CatYyag.enAkMlugK¿s¿.1643-44. .²CageFVI«bkrN_ ePøg
eQI . (sRmab vg ePøgenA}NÐÚensIu)...nigCagEdk³. mYyrMeBcena¼ RtÚv. án eK bgçM [ eFIV kar kñúg esvakmμ .eday
s‘ul tg´ . Gah:Úg (Sultan Agung).énTIRkúgm¨atar¨am (Mataram) edIm,Isakl,geFVIkaMePøIgFM.. ( áád.GaMg.
sagkaLa.(Babad ing Sangkala).K¿s¿.1738.TM¿..44-45). >.enAsm&yGuWrubesom (Siam Europeans) eKeXIj
man Ca sm&y skþiPUmi. EdlCa«bs&kd¾FMmYysRmab´ karGPivDÆvis&ysib,kmμ½.²minman nrNa mñak´ enAkñúg
RbeTsen¼ h‘an ecj mkG¼ GagfaxøÜnmanlkçN£ xusBIeKtamEbbbTNamYyeLIy.. .eRBa¼ køac eK cab bgçM
[eFVIkarGs´ mYy CIvit edayminmankMér.EdlCakarbeRmI[kßRtaGg:en¼ ³.. ( La.lUEb‘r. .K¿s¿.1691 .TM¿.. 69.
EtsUm Gan eRbób eFob Éksarrbs´ .B&rvWr.(Poivre).K¿s¿.1747.TM¿..57-60.nig RklhV&d. K¿s¿.1828.
TM¿..322)..>
enAtMbn´ EdleyIgdwgfamankarepþatsMxan´ eTAelIGñkCMnajGaCIB.Gaclk´ plitplrbs´ BYk án
y¨agskmμtamry£ RbB&n§TIpßarEdlenAEsnq¶ay.hak´ dUcCaCaGtItraCFanIEdlm©as´ CaraCvgßáncak
ecj Gs eTAehIy.. >. . krNImandUcenAmCÆmNÐlplitenAQUgsmuRTPaKxageCIgén CVa. .EdlenA stvtß
TI19.manplitple®h:swk.(Gresik)... nigs‘Yr¨aáy¨a. (EdlCaTg´ Edg).TUán. (Tuban) .nig. suIdayU. (Edl
Ca mas).nigcüaára (Japara).(EdlCaeRKÓgsgHarim)..>... BYkCagTg EdgCnCatis‘Udg .énRkúg eson CYr . (Cian‑
jur).nigs‘Uemdg .(Sumedang).BYkGñkplitelah£ .mas... nigeRKÓgsBavuF.enAmIuNaMgkab‘Y. nig BYk Cag elah£
[RbCaCnenAtMbn´ dIeKakenABaseBjGasuIGaeKñy_ .ánrMeda¼ xøÜnBYkeKecjBIPaBCa Taskr eday sar
PaB dac´ Rsyalrbs´ BYkeK.. >.. b¨uEnþenAkñúgGtItkalrbs´ BYkeK.eyIgenAEtGactamdan dwgfa man eBl
Na mYyena¼ EdlBYkeKFøab CaTaskr.. ehIypþl sarGakr[eTAraCvaMg..>. .tMbn plitkmμTg Edg..nig eRKÓg
sBVavuFEdlskmμCageKenAstvtßTI..19.. enARbeTs}NÐÚensIu.KWtMbn .eNh:ara.. (Negara) Edl enA q¶ay
tamERBkénTenø.árItU.(Barito) enAb&reNGU. xagt,Úg.. >.eTa¼ bICa eyIg min man B&t’man GVIsþI GMB I Cag elah£
enAtMbn eNh:ara.en¼ enAmunstvtßTI..19..kþI.k¾eyIgGacRkeLkemIl eTA eRkay enA stvtß TI . 16. enAeBl
EdleNh:ar¨a... KWCaraCFanIbuerGIusøam.enAtMbn´ ena¼.. >... manmþgena¼ .s‘ultg´ Nat (Sultanate) .én. án
58 CMBUk TI .1
cüamasIn.(Banjarmasin.)RtÚvánbeg;IteLIgenAEk,rmat TenøárItU... ehIysib,kréntMbn eNh:ara man esrI
PaB kñúgkarplitedIm,IykeTATIpßar.Edlehtuen ¼ eFVI[mansib,krkan´ EteRcIneLIg@..> eTa¼ bI Ca s‘Utg´
minemIlkarelIBYkteTAeTotk¾eday... k¾Kat´ enAEtTamTa[BYkeKplitGavuFsRmab´ Kat´ eday min
Kitéfø.EdleFVIkñúgnamCasaGakrfVayEdr.( massßal (Marschall) .K¿s¿.1968 ...TM¿ 137-39 / LMád.(Lom‑
bard).K¿s¿.1979.TM¿..240-41.nig r¨as´ (Ras). K¿s¿. 1968 TM¿..626). >
kulalPaCn_ ÌñaM dIEdleKeFVIenABaseBjGasuIGaeKñy_ Gs´ ry£ eBlrab´ Ban´ ÌñaM ehIyena¼ .ánrayá¨yeTAdl´ TI q¶ay
dac´ Rsyaledaysarkarmkdl´ ényuKsm&yBaNiC¢kmμ.. >. .bgVileFVIÌñaM dIena¼ RtÚváneKeRbIRás´ y¨ag
TUlMTUlay... buEnþminmanlkçN£ dUcKñaTaMgRsugena¼ eT.. >.. enAPaKxagekIténtMbn dIeka¼ ... nigRbeTshIVlI
BIn .Rbdab´ RbdareRbIkñúgpÞ¼ enAEtRtÚváneFIVeLIgedayeRbIbec©keTs.²Rcv¨a.. nigEdkbnÞ¼ ³.( s;t´ K¿s¿.
1982 .TM¿..531.nig eGELn.(Ellen)... nig®h:ÚvWr.GroverK¿s¿. 1974. TM¿..359).. > . . plit pl kulal PaCn_ sMxan@
rYmman½.Fugdak´ Twk.FugpÞúkTwkEdlmanCMBYy.ehAfa.exnDI.(kendi) GMBUlePøIg... nigcMeh¼ FUb.Fug pÞúk eRbg
.nig canFMsRmab´ layeRKÓgepßg@.. >.. FugTaMgGs´ en¼ RtÚveKdutedaykMedAkRmit Tab..>. .FugTaMgGs´ en¼
min man lab fñaMrelagPøWdUckBa©k´ edIm,IkarBarkarlicTwkena¼ eT.buEnþeKlabC&r bnÞab BIdutrYc.. >
ral dMNak kaléndMeNIrkarénkarplitÌñaM en¼ KWsuT§EtCatYnaTIrbs ®sþITaMgGs .yagehacNas
sRmab ®sþIrs enAtMbn dIeka¼ Edr.. >.sBVéf¶en¼ . enAmalUkU.RbsinebIbursNamñak eFVIkargaren¼ ... ¦sUm,IEt
eTAkan TIkEnøgEdleKCIkykdI}dæmkeFVIÌñaM en¼ ..k¾RtÚveKcat faCa karRbqaMg eTA nwg sg:m.. ¦ RbéBNI Edr
(eGELn ... nig Rh:ÚvWr.K¿s¿.1974.TM¿..356).. >..ral´ TIkEnøgNaEdlmandI}dæ lð GacykmkeFVIÌñaM án kEnøg
ena¼ nwgekItmanCaPUmiénGñkCMnajeFVIÌñaM .ehIyEdlkEnøgsRmab´ ®sþIeFVIÌña M ena¼ RtÚvmancm¶ay q¶ay BI PUmi
rhUtdl eTA..100.. KWLÚEmRtÉeNa¼.. >. .CatYyag.enAPUmiEdlplitÌñaM mYycMnYn Edl enACittMbn BaNiC¢kmμ
ena¼ . dwgCBa¢Únplitpllð@rbs BYkeKeTAritEtq¶ayCagen¼ eTAeTot.dUcCadwk BI CVaxageCIg eTAkan kMBug
Ep enACMuvijm¨alUkU.(Meluku)... nigb‘&reNGU. (eyagtamÉksardEdl xag elI en¼ . TM¿..354-55.nig hV&ks _
(Fox).K¿s¿.1959.TM¿..373-74.nig cüakubs_ (Jacobs). K¿s¿ .1894.TM¿..137-38)>
kulalPaCn_ EdllabfñaMrelagPøWføaehIymanKuNPaBx<s´ rbs´ BYkcinKWCaTMnijBaNiC¢kmμFMmYy
sRmab´ tMbn´ dac´ q¶ay.. >.. edaymankartubEtgy¨agsðat.. nigRtÚvándutedaykMedAekþAxøaMgCagEdl eK
Gac eFVIeTAánenAkñúgLkñúgRsúk.canrab.. nigcanRkelamFM@TaMgen¼ ánkøayeTACavtSúmantémø.. nigzan£
d¾x<s..>. enARbeTshVIlIBIn.s‘ULaevsuI. nigtMbn mUlUkas .canTaMgen¼ RtÚváneKtm;lTukenACMvijsaksb
enA kEnøg kb exμac.edIm,ICUndMeNIrviBaØaNGñksøab ena¼ [eTABiPBmYyeTot.. >.. enA CVa.. álI. . nigenAsU‘Laev-
suI xag t,Úg. canTaMgena¼ RtÚveKbBa©ÚleTAkñúgépÞCBa¢aMgenAtamviharsasnaGIusøam.pñÚrtm;lsb ... nigenA tam
RB¼ raCvaMg..>.. sRmab´ BYkGasuIGaeKñy_ EdlmanRTBüeRcInbMputena¼ .canTaMgen¼ RtÚváneKykmkeRbI
sRmab´ dak´ Twkpwk .canlagRmaméd. .. nigcanáy.. >.. rbkKMehIjánmkBIkarCIkravrkBIkñúgdIenAtMbn´
vb,Fm’smÖar£ 59
kUta.cin.(Kota China). nigm‘Yr¨a.cüaMb‘I (Muara Jambi).enAkñúgs‘Um¨aRta. nigenAtam dIsNþ én TenøRbúyen... nig
s¨ar¨av¨ak.(Sarawak).nig enA m¨anIl... nigátaMgh:as.Batangas.enAkñúglUsßn´ . nigenAántg´ . nig tUán.
enACVa.nig enA tMbn eRkamTwkexÞcxÞIenA QUgsmuRTRbeTséfCaeRcIneTot.GaceFVI[eyIgdwgBIdwk CBa¢Ún naM
cUl kulal PaCn_ Edláncab´ epþImy¨agyWt@enAkMlugstvtßTI.. 10.ehIyekIneLIgdl´ cMNucx<s´ bMput
enArvag cug stvtß TI.. 13.. nigedImstvtßTI.. 16. .( lUksIun.(Locsin).K¿s¿.1967/. .mIul EN r...(Milner)/.m¨ak´
kInNug (McKinnon) nig suINar (Sinar) K¿s¿.1978.TM¿..25-30/.. hat´ Et.. ¦r .(Hutterer) K¿s¿. 1977
.TM¿..178-79/.. .ákWr. (Parker) .K¿s¿.1979. .nig GIuntakUés(In takosai) K¿s¿.1984).. >
ry£ eBltRmÚvkard¾eRcIndl´ kMBUlenAtMbn´ dIeka¼ enAGasuIGaeKñy_ en¼ minEmnmanmkEtBIRbeTs
cin ena¼ eT.. >..enAcugstvtßTI..13.. smamaRténB&rsWELn.(PaCn_ dIxßac mt ).ekIneLIgd¾KYr[cab GarmμN_
mYy án cab epþImmanmkBILdutÌñaM eRbIsItuNHPaBx<s fμIenAGasuIGaeKñy_ .enAkñúgtMbn dIeKakPaKxag eCIg..>
tam RbéBNI éf.ánG¼ Gagfakarmkdl´ nUvGñkCMnajeFVIÌñaM gCnCaticinmYycMnYn.enAtMbn´ dak´ LEdl enA
eRkA tMbn´ .sueXaéf (Sukhothai) enAkñúgrC¢kal.mhakßRtraM.kMEhg.(Ram Kamheng) .(BIK¿s¿.1292.dl´
.1299) .. án eFVI[BYkeFVIÌñaM kñúgRsúkGacplitfñaMlabkulalPaCn_ lð@ánsRmab´ naMecj.. .( s<Igs_ . Spinks.
K¿s¿. 1965 TM¿..14-17)..>. .buEnþ.LdutÌñaM gcMnYnrab ryEdl man Gayukal enA stvtßTI.10 .RtÚv án e KrkeXIj
enA tMbn suI.sat caNaéL (Si Satchanalai) PaKxageCIgénsueXaéf.ehIyGac bBa¢ak [kan Etc,as faplit
pl rbs´ éfGs©arüyUmkehIy.muneBlkarTTYl}T§iBlrbs´ cineTAeTot... ( .ehn (Hein) K¿s ¿.1985).. >.
enA kñúg stvtß TI..14..nig.15.. fñaMBN’Rbep¼ Rsallð@ RtÚv án eK naMecjBI.suI.sat´ caNaéL ..nigsueXa
éf.Edl RbECg CamYynwgfñaMl,I@rbs´ extþ.sßIecog.(Zhejiang). enA. Lúg kVan´ .(Longquan).énRbeTscin.. >
pÞúy eTAvij exnDI.(kendis).EdlmanrUbBN’EtmYyrbs´ éf .dUc Ca .can KRmb... nigvtSúepßg@eTotsRmab´
TIpßarenAGasuI GaeKñy_ .manPaBxusEbøkeKTaMgk,ac rcna... nigBN’.. >
plitplkulalPaCn_ rbs´ evotNam.maneRbIbec©keTsx<s´ dUcrbs´ cinEdr..y¨agehacNas´ k ¾
taMg BI karRKb RKgrbs rC¢kal.han.manenARbeTsevotNamena¼ Edr..>... buEnþ.Tal Etdl stvtßTI..14
eTIb RbeTsevotNammanvtþmancUlmkkñúgBaNiC¢kmμnaMecj.eTAkan RbeTsCubun.. .nigbNþaeka¼ én GasuI
GaeKñy_ .. >..ry£ eBlEdlmankarEkécñxøaMgCageKsRmab´ Lrbs´ evotNamenAhan´ NUy... nigenA.Faj´ -
hY ena¼ KWenAstvtßTI.. 14..nigTI.. 15.enAeBlEdlBN’exμAecjBIEdk... nigBN’exovecjBIelah£ mü¨ag
RtÚv án eKeRbIedIm,Ibeg;Itk,ac rcnasRmab plitplRbePTesþIgeRbIédqøak .. >.enAkMlugcugstvtßTI..15.
kar RbwgERbgedIm,Ip:t p:g dl TIpßarGasuIGaeKñy_ ánTmøab eTAnwgTMnijrbs cinrYceTAehIyEdleFVI[ man
PaBkan´ EtgayRsÜldl´ rcnak,ac´ rbs´ cin.( h:ay.Guy.K¿s¿.1986)..>
BIstvtßTI..15..eTAdl´ stvtßTI.. 17.kulalPaCn_ rbs´ evotNam... nigéf.RKb´ dNþb´ PaKeRcInén
BaNiC¢kmμ GasuIGaeKñy_ .edayp:t p:g smamaRtsMxan énTIpßaredayTMnijnaMcUlmanKuNPaBx<s ..>.. B&t’man
sþIGMBITMhMBaNiC¢kmμen¼ .KWánmkBImtieyabl rbs .daMEBr.enAcugstvtßTI..17.EdlBaNiC¢krGg eKøs
mñak´ ánTij.²cMENklð@é[email protected]¿000³.enAkñúg.fag-Lúg. .(han´ nUy (Hanoi) ). edaylk´
60 CMBUk TI .1
TMnij ena¼ PaK eRcIneTAvijenA.s‘Um¨aRtaxaglic.edayánRák´ cMeNjy¨ageRcIn.( daMEBr K¿s¿. 1699
TM¿..48)..> karCIkrukrkkMehIjenAtMbn kb exμacenARbeTshVIlIBIn... nigPaKxagekItén }NÐÚeNs uI.na eBl
fμI@ en¼ .án bgHaj GMBIsmamaRtd¾Rkas éRkénTMnijrbs evotNam... nigéf.EdlTMnij éf man RbCaRbiy Ca
Biess enA tMbn´ PaKxagt,Úgy¨agq¶ay..>. .kñúgcMeNamrbkKMehIjcMnYn..14..Ban´ .Edl Ebg Eckeday
Rkúmesva kmμ vtSú buraN rbs s‘ULaevsIu.BI.. K¿s¿.1973-77.man.21% .. CaTMnijrbs éf...nig 6% .Carbs evot-
Nam.. nig 26% Ca rbs sm&ymuIg (Ming). 28% .rbs .²sVatav... (Swatow)³.nigticCag..1% . .Carbs .yYn (Yuan)
.( haDImUlcUNU .(Hadimuljono) nig.EmkéNt_ (Mack). night. K¿s¿. 1983 .TM¿..77)..> .enAkñúgstvtßTI.. 15.
enA É tMbn´ katalah:an .Catalagan.enAPaKxagt,Úgén. lUsßn´ RbmaN Ca17% énkulalPaCn_ naMcUl
RtÚván eK rk eXIj e nAkñúgdIfaCarbs´ éf...nig2% Ca rbs´ evotNam.( hV&ks_ . .K¿s¿.1959.TM¿..361)>
Karplitelah£ .EdlCaKnøw¼ énGMNacEdken¼ Carbs .racüa.EcüdüDug.Raja Jegedong.EdlGac dt E dkeFVI[enAzitefrányUr.[sVit.. nigRsYc
án.. > .. Edken¼ Carbs´ .r¨acüa.EcüdüDug.EdlCabeg;ItGkßr.. nigGñkGan RtIvis&y>
—Iban Knife‑sharpening chant, in Harrisson and O’Connor 1969.£.80
kargareFVIelah£... KWCakarbeg;ItGMNac.BIeRBa¼ «bkrN_ elah£ RtÚveKykmkeRbIRásCabzm
sRmab´ eFVI s®g:am .. .nigrYcmksRmab´ ksikmμ..>. .elahFatu.CaBiessEdk.RtÚváneKcat´ TukfaCatMNag
[kmøaMg nwg sucrit..>. .Tmøab TaMgena¼ Edlmann&yfaPaBGmt£ .. ¦erogrhUtena¼ .EtgEtmanvtSúeFVIBIelah£
Edlsar£ sMxan ´ r bs´ elah£ ena¼ eRCóbcUleTAkñúgxøÜnGñkRbyuT§..(eFVIse®g:am).edIm,I[Kat´ xøaMgkøa.( EGnDI
kUt ‑ Endicott) K¿s¿. 1970.TM¿..133-34/. .hV&ss_ . K¿s¿.1981.TM¿..125- 27. nig huIkKI.. (Hickey).K¿s¿ .1982.
TM¿.. 132- 35)..>.eTa¼ bICaCagEdkmanzan£ TabesμInwgBlkrhtSkmμ déT eTotenARKb´ TIkEnøgk¾eday....
k¾man kmøaMg Biess skiþsiT§iGMBIBYkeKpgEdr..>.. .pÞ¼ sMEbgEdlman GMNac d¾Gs©arü.ehAfa.Nat.nat.. rbs
Cn Cati PUmifñak´ elI.. .KWCaviBaØaNrbs´ CagEdkd¾manGMNacmñak´ Edl RtÚvsmøab´ edayesþcmYyGg:eday
manesckþI RcENn.( Nasß.(Nash) .K¿s¿. 1965. TM¿.. 169).. >. .CagEdkEtgEtCaburs.edaymanCMnajTTYl
BI Rkúm RKÜsar nig PUmiCak´ lak´ NamYy.. >.. Bakü fa .bItaCagEdk.dUcCaBakü.á¨n ed.(pande).enAkñúgPasaCVa.
nig álI. Bakü ánday .(pandai) enAkñúg Pasa maeL. Bakü .án.. ¦.panre.enAkñúgPasab‘Uh:Is.ánykmk eRbI
Rás´ Edl man n&yfacMeN¼ dwgeRCA RC¼ enA kñúg sil,£ .. ¦ viTüasa®sþNamYykþI.. >
kargareFVIelah£ Canic©kalmantYnaTIkñúgkarbeg;Itrdæ.. >.enAkñúgRbéBNICVa.karEbgEckeka¼ rvag RB¼
raCaNacRk.m¨acüaáhIt.(Majapahit).enAPaKxagekIt.. .nigá¨cüacüar¨an.Pajajaran.enAPaKxaglic.KW
eday sar Cag Edkd¾manfamBlBiessmñak enAkñúgraCvaMgEdlsmøab {Bukrbs Kat ehIyRbyuT§CamYybg
Rbús rbs Kat .( áád.taNa.cüava.(Babad Tanah Jawa).TM¿..14-17.nig rahV&ls_ . K¿s¿.1817 .II TM¿..97-103)..>
.esþcTIBIrrbs .bUn.Bone.EdldwknaMrdæ b‘Uh:Is én s‘ULaevs u ..mangarfa.ebta.ánrW. ebsuI. (Petta Panre Bessi)
vb,Fm’smÖar£ 61
¦k¾ ²esþcrbs´ BYkeyIg.KWCa Cag Edk².( s‘UéLm¨g (Sulaiman).K¿s¿.1979.TM¿..54).. >.enAtMbn´ vIs&yy¨as.
Ca TIkEnøgEdlRB¼ GaFibet yPaB kMBugEtmanRbCaRbiyPaBenAkñúgstvtßTI..16. ena¼ .BYkCag Edk RtÚv án
eK yk mkr aC FanI edIm,I [ Rákd f a GMNacrbs´ RB¼ raCvgßenAzitefr.. >...PUmi.. nigtMbn´ enA Cay Rkúg Edl
manCMnajeFVIelah£ .. .nigsSin enA eRkamkarRKb´ RKgrbs raCvgß.. KWCalkçN£ énrdæFMmYy.. >
Edk.Tg´ Edg.sMNá¨haMg... EdknIEkl... nigsMN.suT§Etmany¨agsm,Úr hUrehorenAGasuIGaeKñy_
.(sUmemIlEpnTI4).eTa¼ CaBuMsUvGacrkánenAtMbn sMxan @énRbCaCnrs enA.dUcC a CVa...álI...nigtMbn lic
Twk én.ecA.Ráy¨a... nigemKg:...>. .eTa¼ Cay¨agNak¾eday.bec©kviTüaCIkykEr¨.BinitüemIldIERkgmanEr¨.sø
¦ cMraj ... nigrMlayEdkmankarGPivDÆ ticCagenARbeTscin .. ¦ enAGWrub..>. yuT§sa®sþ eRbI kmøaMg kmμkr eRcIn
Edl eFVIkarrMlayEr¨EdlmanKuNPaBTab[GacykmkeRbIRás´ án.eFVI[elah£ enAGasuIGaeKñy_ en A
Etmantémøx<s´ ... nigmantémødEdl.ebIeRbób eFobeTAnwgTMnijnaMcUlmkBIcin.. .Cb¨un... ¦ GWr¨ub..>... dUecñ¼
ehIy.GasuIGaeKñy_ .. KWCaGñknaMcUlFMnUvral elah £ sRmab «sßahkmμ... elIkElgEtsMNáhaMg... Edl Ca
elah Fat ugaynwgplit... nigEdlGacCIkrkánenA«bTVIbm¨aeL .ehIy eFVIkar naMecj eTAán y¨ag gay
y¨ag ehacNas´ dl´ RbeTs}NÐaEdr.. >.
Cagelah£ EdlGacEkécñTg´ Edg... ¦EdkeTACa«bkrN_ manRbeyaCn_ ena¼ .manBaseBj R Kb´ TI
kEnøg .ehIyvtSúFatuedImEtgEtmantRmÚvkarx<s edIm,Ip:t p:g BYkeK..>. .enAeBlEdlBYk.hULg dutkál
rbs BYkeKmYyenA.áevon.(Bawean).sSitenAPaK»sanén eka¼CVa.enAK¿s¿.1597ena¼ .manTUkkál CaeRcIn
mk BIRKb TisTIedIm,Ise®g:a¼ ykEdkBIkál kMBugEteq¼ ena¼.. .(lUdUvIs:s_ .K¿s¿ .1598.TM¿..178).. > .enA eBl
Edl BYkeGs,ajRtÚvdutká¨l´ mYyrbs´ BYkeK enAmIdanav. .BYkeKánykecj[Gs´ nUvrnukTVa... ex©A..nig
Edk eKal .edIm,IkarBarkMu[elah£ TaMgen¼ Føak´ kñúgédBYkmUsøIúmEdlCasRtÚvrbs´ BYkeK.( m&rh:a (Morga)
.K¿s¿ 1609. TM¿..233)>.BYkBaNiC¢krGWrubCMnan eRkaymkándwgfa.Edk.. .sMN... Tg Edg.. .nigplitplEdl
eFVI GMBI elahFatuTaMgen¼ .sSitenAkñúgcMeNamRbePTTMnijGWru¨bmYykþab tUcEdlGaclk án.. >
EdkpÞ¼ ... nigTUkenAGasuIGaeKñy_ suT§EtmineRbIEdk.... EdlCasBaØamYybgHajBIPaBmantémørbs Edk.. >.. eKRtÚv
kar BYkCagEdkCabzm[plit«bkrN_ sMxan @sRmab s ®g:am . . nigksikmμ. dUcCa eqμjng:&l.. kenþóv ..cbkab
TMBksnÞÚc... kaMbitp;ak ... dav... EpølMEBg.. .nigkaMbitesñótmuxBId¾l,Irbs GaNacRk maeL..>. pßarFM@ PaK eRcIn
suT§EtmanEpñkmYysRmab´ dak´ lk´ «bkrN_ TaMgen¼ .Edlmansar£ sMxan´ sRmab´ pÞ¼ sMEbg.. >.. enA tam
PUmiF¶ay @ PUmienAtamPñMEdlkarRáRs&yTak TgKñamankarlMák.ehIycMáMgkñúgtMbn ekIteLIgCa jwk jab
ena¼ .. . PUmiFM@nwg[CagEdkrbs´ xøÜnplit«bkrN_ EbbTaMgen¼ .. >.enAtamRClgPñM .. nigTIRkúg enA tam dg
Tenø vij.plitkmμRbePTen¼ KWeFVIeLIgenAtamPUmiCak´ lak´ NamYy.. ¦ enAtamtMbn´ RkúgEdl Gac lk´
plitpl rbs´ BYkeKena¼ eTA[TIpßarEdlenAcm¶ayrab ryKILÚEmRtBIena¼.. >
RbeTsPUma.esom. .km<úCa. evotNamxageCIg.. .nigtMbn kNþaléns‘Um¨aRta.hak dUcCamansRmab
62 CMBUk TI .1
vb,Fm’smÖar£ 63
RbeTs xøÜnnImYy@nUvEdkyagRKb RKan ... eTa¼ bICaeKeXIjmankarsVaKmn_ cMeBa¼ karnaMcUlplitpl efak@
mk BIcin .. nigPaKxageCIgénGWr¨ubk¾eday.. >. .esomk¾naMecjEdkmYycMnYneTAkan´ RbeTshVIlIBInpg Edr
en A TsvtßÌñaM .. 1670.( vayt_ .(White)K¿s¿.1678.TM¿..424).. >.. hak dUcCamankarhamRámeTAelIkar rMlay
elah£ cMeBa¼ GñkNaEdlrs enAEk,rtMbn ErEdlGacykmkeFVIkarán.CaTUeTA... KWBYkGñkrs enA tam dg
PñM. EdlCaBYkminTan manvb,Fm’sRmab karsresrenAeLIy...> .CatYyag. Edk enA Gg:r... nig km<úCa .RbEhl
Ca plit eLIgedayBYkCnCatiPaKtic .. ²KYy³...Edlrs enAtamCYrPñMEdlsm,ÚreTAedayErEdk.Edl tMbn
ena¼ Cab´ RBMRbTl´ CamYynwgRbeTsLav.enAPaKxageCIg.( .e®hVedrIk. K¿s¿.1981.TM¿..161).. >.BYkPUma.. nig
BYk esomCabzmCIkykEr¨Edkrbs´ BYkeKecjBItMbn´ CYrPñMenACitRBMRbTl´ rbs´ BYkeK..ehIyykmk
cRmajenAPUmiCMnajEk,r.RPM. (Prome).. nigtavYy.( Tavoy) enAPUma.. . nigenAEk,r kMBugEPt .(Kampongphet). nig.
suexa éf (Sukhotha).enAesom.( sagh:Wma¨NU. .K¿s¿.1818.TM¿..205/. . kuks_ . .K¿s¿.1821.TM¿..29/.. La.lUEb‘r
K¿s¿. 1691 .TM¿..14.nig s‘UCita (Suchitta).K¿s¿.1983.TM¿..18).. >. .k¾mankarCIkykErEdkenAtMbn .LMbU‘rI.(Lop‑
buri) Edr Edl minenAq¶ayBIPaKxageCIgénraCFanIGyuFüa énRbeTséf.ena¼ eT.xN£ eBl Edl Er Edk
Cab ´ C&y laPIxagykmkeFVIdav .. EdlmanCatiEdkmg h:aENhß.(Manganese).eFVI[rwgmaMena¼ .KWRtÚv án eK
CIk ykmkenAkñúgtMbn´ .GU‘tar¨aDIt (Uttaradit).enAPaKxageCIgénsuexaéf.( sUCIta.K¿s¿.1983.TM¿..16-18)>
enA s‘UmaRta.hak dUcCamankarCIkykErEdkPñM.(ehAfa.h:ÚnUg.ebsuI.(Gunung Besi) ).enAtMbn muINaMgka
b‘Y.(Minangkabau) Gs ry£ eBlrab stvtßrYcmk ehIy.muneBlEdlmankarBN’naGMBI«sßahkmμErEdk
Edl EpðkelIEdkRbePTen¼ .enAkñúgÉksarrbs .masEdn enAcugstvtßTI.. 18.ena¼ .. >.TRmaMdl eBlena¼
eQI EdlGacykmkduteFVIFüÚg. edIm,IdMeNIrkarrMlayErEdkena¼ ánGs eTAehIy.EdltRmÚv[mankar
pøas´ TIkñúgry£ mYyéf¶eTAkan´ .salImBUg (Salimpaung).( DUbbIn.(Dobbin) K¿s¿.1974.TM¿..330-33)>. m¨as
Edn. (K¿s¿. 1783.TM¿..347).TTYls:al´ fa.BYkCMnajGaCIBenAmuINaMgkabY‘.BitCa.²ánplitGavuFsRmab´
eRbI Rás pÞal xøÜn... niglk [BYkGñkRsúkenAPaKxageCIgéneka¼ .taMgBIedImmkemø¼ ³.. >. enAPaK xagt,Úg q¶ay
eTA eTot enAEblItg´ .(Beliton).nigáMgka.(Bangka).suT§EtnaMecjEdk.. nig«bkrN_ eFVIBIEdk.tamry£ Gñk
dwk naM rbs´ BYkeKenAáElmáMg.(Palembang).( EBrs_ . K¿s¿.1515.TM¿..156-57/. es<ólm¨g .K¿s¿.1670.
TM¿..113. Et sUm Gan Éksarrbs´ .RklhV&d. K¿s¿.1820.TM¿..489.nig x&t. .K¿s¿. 1821.TM¿..136.nig.160)>
tMbn dIeka¼ enAPaKxagekItpþl [nUvbBaHarwtEtKYr[cab GarmμN_ Cagen¼ eTAeTot. Edlfa BaNiC¢km μ
Er Edk.. . nigkareFVIEdktampøÚvTwkd¾sn§wksn§ab .RtÚvEtbMeBjtRmÚvkar[tMbn CaeRcInEdlminman GM eNay
pl tamFmμCati.. >.. kMNt RtanastvtsTI..17. rbs RbeTshVIlIBIn.bgHaj fa man kar Tam Tar fa. BYkCagEdk
enA lUsßn´ . .nigenAtMbn´ vIs&yy¨as RtÚvEtBwgEpðkeTAelI kar EdknMacUlmk BI RbeTs cin.. (Gal´ suINa.
K¿s¿.1668III TM¿..104/. s;t´ . K¿s¿.1982.TM¿..532.nig san´ ed... K¿s¿.1576 TM¿..74) .eTa¼ bICasMNl´ sl´
BIkardutrMlayEr¨EdkenAesb‘U.(Cebu) . nigkEnøgdéTeTot.bgHaj fa. mankar rMlayEr¨RbePT dI Rkhm kñúg
Rsúk enAmuneBlena¼ k¾eday.( hat´ EtrWr.(Hutterer).K¿s¿.1973.TM¿..37.nig harIsan´ (Harrisson) nig.
GU.kugN&r.(O’Connor).K¿s¿.1969.TM¿..315).>.bec©kviTüaénkarrMlayEr¨TaMgen¼ eday duteraleday FüÚg
64 CMBUk TI .1
hak dU cCamanenABaseBjRKb TIkEnøg.Edlmann&yfamanEtEdkrbs cinEdl man témø efak... nig KuN
PaB lðena¼ eTEdlGacCMnYsErEdkTaMgen¼ án.. >.. enAtMbn xø¼ én.lUsßn .x&rDILWra.(Luzon Cordillera) .Edl
enA q¶ay Cagen¼ .mankarraykarN_ énkarrMlayEdkedayGñkeFVIdMeNIrmñak Edl án cUlmk dl stvtß
TI..19.Edr.( ém¨yWr.(Meyer).K¿s¿.1890.TM¿..63).. >
CVamaneQμa¼ l,IeTAelIkargarplitEdkd¾sðatrbs xøÜn... ehIykUnkaMbitxøImuxBIrnigdavrbs eka¼ en¼
RtÚv án e KnaMecjáneTAyag q¶ayrhUtdl RbeTs}NÐa.( EBrs_ . K¿s¿. 1515.TM¿..93.nig.179)..>.. eTa¼ bI
Ca TMnak TMng CaRbePTeRBgniTanénRB¼ raCaNacRkCVaxaglic énbuer .. K¿s¿.1500 .. enAácüacüaran Ca mYy
nwg Cag eFVIEdk.hak dUcCamann&yfamankareRbIRás ErTItanam.( Titanium).éntMbn PñMenACV aPaK nirt I k¾ Bit
Emn .. .k¾minmanPsþútagGIVbBa¢ak fa «sßahkmμplitkUnkaMbitxøImuxBIréntMbn .macüaáhuIt. ¦ k ¾ kargar eFVIEdk
ÉeTotrbs´ CnCatiCVaena¼ .ykvtSúFatuedImrbs´ xøÜnenAkñúgRsúkena¼ Edr..>. . b‘&reNGU. .nig s‘ULaevs uI esÞIr
Etpþl´ [eka¼ CVanUvEr¨Edkrbs´ xøÜnesÞIEtTaMgGs´ eTAehIy.. >
RbPBEdlGacykEr¨Edksm,ÚrnUvCatinIEklánmkeRbIRás´ enAkñúgkarplitkUnkaMbitxøImuxBIr
eRsabfñaM.énmacüaáhuIt... KWmkBIs‘ULaevsuIkNþal.. >.. .ErEdkenAdIRkhmEdlmanCatiEdkrhUt dl eTA
50% .. nigCatinIEklsMxan´ Edrena¼ .RtÚváneKrkeXIjenAeFobnwgépÞdI... EdlKYr[kt´ sm:al´ ena¼ KW enA
bwgmataNU.(Lake Matano)... nigenAtMbn TenøkaeLNa.(Kalaena River) ( .RkÚGuIf.(Kruijt).K¿s¿.1901.TM¿..149-
50).> . .eKGacnaMecjEr¨Edks‘ULaevsuI.tamry£ QUgsmuRTrbs´ .bUn. .EdlRtÜtRtaeday GaNacRk esþc
lUvU.. (Luwu)... ¦ k¾naMecjtameqñrxagekIténs‘ULaevsuI.RKb´ RKg eday GaNa cRkesþc .áMgéh:. . (Ba nggai)
enA stvtßTI16.. nigmunena¼ .( .mas;aernhas.(Mascarenhas).K¿s¿.1364.TM¿..433-34)> .TaMg.áMgéh:. . niglUvU
RtÚv elIkeLIgenAkñúgÉksar.nah:ara-Ektah:ama.(K¿s¿.1365.TM¿..17).faCabrivarbs .macüaáhuItEdl en¼
hak mann&yfa.karnaMecjErEdkrbs BYkeKGacmansar£ sMxan ..>.. enAkñúgstvtßTI.. 16.RB¼ raCaNacRk
xag naMecjeRKÓgeTs.mUlUkas.CIkykEr¨Edk... nigcRmaj´ eFVIsBVavuFrbs´ BYkeKecjBIRbPBdUcKñaen¼
Edr.. > ... ²ErEdkCaeRcInánmkBIxageRkA.BIeka¼ énáMg éh:. mandUcC BUefAEdk.. .kaMbittaMgeta... dav... nigkaM
bit ³. .( EBrs_ . .K¿s¿.1515.TM¿..215-16.EtsUmGaneRbób eFobÉksarrbs .ábUsa.(Barbosa).K¿s¿.1518.II
TM¿..205). .>. mkTl cugstvtßen¼ .kMBugEpsMxan @éns‘ULaevsuI.PaKxagekIt.RtÚvRKb RKgCalkçN£ neya
áy eday.EtNat.(Ternate) >.áMgéh: Banggai.ánkøayeTACatMbn´ mYykñúgcMeNamtMbn´ TaMgen¼ ehIy
.TUbUgkU.. (Tobungku).EdlCaTIpßarpÞal sRmab ErEdkCIkykBIbwgmataN.}LÚvena¼ ánkøayCatMbn sMxan
Cagen¼ eTAeTot.. >.TUbUgkU.ánnMaecjdav... niglMEBgd¾maneQμa¼ l,Irbs xøÜneTA[ Etnat... nig m¨akasar.
eFVICa sa Gakr.nigeTABaseBj}NÐÚensIu PaK xagekIt.( es<ólmg .K¿s¿.1670.TM¿..103-04/ . sþab Ebl (Stapel)
K¿s¿. 1922.TM¿..5-6.nig .TUbü¨as´ .(Tobias).K¿s¿.1857.TM¿..24).>
lUvU.GacedIrtYCatMbn´ rMlayEdksRmab .RB¼ raCaFibetyüPaBrbs .b‘Uh:Is .(enAkMlug stvtßTI.14 )
Edl EdkTaMgena¼ ykmkBIBYkRbCaCnrs´ enAtamdgPñMEdlBYkena¼ CIkrkEdklk´ [eTABYkCVa.. nigBYk
BaNiC¢kr déTeTot..>.. enABak´ kNþalstvtßTI17.. ²EdklUvU³. enAEt CaTMnij naMecj FMmYy BI.m¨akasar
vb,Fm’smÖar£ 65
eTA CVaPaKxagekIt.( es<ólm¨g´ . K¿s¿.1670A.TM¿ III.)>.enAeBlena¼ .manEd km an témø efakmk BIcin. . nig BI
GWrub ... buEnþ BYkGñkplitkUnkaMbitxøIenACVa.hak dUcCaenAmankareBjcitþeRbIRás Edks‘ULaevsuI.Edl sm,Úr
eTA edayCatinIEkl.. .edIm,IBYkeKGacplitánnUvrcnak,ac rlk... (EdlehAfa.ám&r.(pamor)).enAelIEpø.
kaM bit rbs´ BYkeK.. >..sUm,IEtmkTl .. K¿s¿.1800.. EdkánBIs‘ULaevsuIkNþalen¼ .. enAEtRtÚvkarBIBYkGñk
plit kUnkaMbitxøImuxBIrenA.b‘&reNGUxagt,g.EdlBYkKat RtvkarykEdkRbePTen¼ bBa©ÚlrYmCamYy.²Edk
suT§³ .naMcUlmantémøefakCagen¼ .edIm,I[CatinIEkl.eFVI[ecjk,ac rcnarlkán .( .massßl (Marschall)
K¿s¿.1968 .TM¿..138). >
karnaMecjEdkrbs .b‘&reNGU.rwtEtminsUvmanB&t’manGMBIen¼ eLIy...EdlenAtMbn en¼ ... KWCa RbPB
én Er enAdIrak @manKuNPaBTab.enAkñúgtMbn dIeka¼.. >..KuNPaBrbs sMNl eRkay BIkar søEdk én stvtß
BI TI10.eTATI. 14.enAdIsNþTenø.saravak.énb‘&reNGUPaKxageCIg... Edlán sμaneday.harIsan nig GU.kg
N&r .(K¿s¿.1969.TM¿..385).famanTMhM.40¿000.etan.eFVI[eKc,as faRbPBd¾FMmYyénkarnaMecjEdkKWsSit
enA TIena¼ ... nasm&ykalena¼ .. >.. tMbn´ en¼ RbEhlCaGacp:t´ p:g´ CagEdkéntMbn´ PaKxagekIt én «bTVIb
maeL. enA s‘UmaRta xagt,Úg.. nigenACVaxaglic.ányagRKb RKan ..>. . buEnþenAkMlugK¿s¿. .1600.tMbn naMecjd¾FM
mYyenAb‘&reNGU. .KWCaeka¼ énkarImata.(Karimata).EdlsSitenAeRkamkarRKb RKgrbs RB¼ raCaNacRk d¾tUc
mYy rbs´ .sUkadaNa (Sukadana).enAb‘&reNGUPaKnartI..>. .BYkm¨aeL.enAtMbn´ m¨aLaka.manBak´ kUnkaMbit
muxBIr Edl eFVIGMBI.. ²EdkEfb.karIm¨ata³.( .eGer¨edo.K¿s¿.1600.TM¿..232)..>.ántg´ . køay CaEpd¾ Gs©arü Cag
eK enACVa.ánnaMcUlnUv.. ²EdkmancMnYneRcInBI.karIm¨ata³.. ( .lUdUvIs:s_ .K¿s¿.1598.TM¿..119).. >.. BYkhULg´
bnÞab´ mkcat´ Tukfa BUefA... nig á¨r¨agß.(parangs).(EdlCakaMbitF¶n´ ).Ca.²lkçN£ sm,tþirbs´ .burssamBaس
(vWhUevn (Verhoeven).K¿s¿.1609.TM¿..105)..>.. kgnavaBYkCVa.Edlkan kab .s‘UkadaNa. (Sukadana) . enAK¿s¿
.1622 . Edl CatMbn´ BaNiC¢kmμEtmYyKt´ rbs´ .m¨atar¨am.Mataram.enAeRkACVa.RákdCa man bMNg Efrkßa Tuk
RbPB Edk .. nig eBRC TaMgen¼ .. >.. karkan kab rbs .mataram.bnÞab mkmankarFUrrlg vij.ehIy.karImata.(Kari‑
mata).k¾án naM ecj «bkrN_ elah£ rbs xøÜnecjeTABaseBjtMbn dIeka¼ sarCa fμImþgeTot..>.. BYkhULg
ánTij yk BUefA.. nigkaMbitF¶n´ @rbs´ .karIm¨ata. mancMnYn esÞI Et. 10¿000 .enA kñúg K¿s¿.1631.( dah-rICI sÞWr
.(Dagh‑Register).K¿s¿.1631. TM¿..28.nig.47).. nigcMnYn. .8¿000.enAK¿s¿.1637. edayemIl eXIjfa TMnij TaMg
en¼ man sar£ sMxan enAkñúgBaNiC¢kmμ}NÐÚensIukñúgRsúk.k¾dUcCaeTA TIF¶ay rhUt dl .Tim&r. (Timor). pgEdr.(van
EDm¨g´ (van Diemen).K¿s¿.1637.TM¿..629)..>... pÞúyeTAnwgRbPBp:t´ p:g´ kñúgRsúkenAsU‘LaevsuI.ká¨l´ mk BI
maksar eFVI dMeNIrCaRbcaMeTAkan .sU‘kadaNa.BITsvtßeRkaymkedIm,I RbmUl.²BUefA.. nigkaMbitF¶n @rbs
karImata³. .> . .. kál BIrbIdEdlena ¼ kñúgmYyÌñaM @... nwgmaneBlxø¼ yk «bkrN_ elah£ BIeka¼ én.EblItg .(Be‑
liton).enAPaK xag licgayCagen¼ eTAeTot.Edlánplit.. .²kaMbit F¶n @ cMnYn eRcIn ... nigBUefAcMnYntic³ .Ca
Cag yk BI. karIm¨ata.(Karimata).(es<ólm¨g´ ..K¿s¿.1670.TM¿..113.. >
EdkenAEblItg .RbEhlCaRtÚváneKCIkykmkBI.PñMEslUmar. .. EdlCapÞaMgfμFMdUcCBa¢aMgpus ecj
BIdIénEr¨Edkm¨aejTic... edaymanCatisMNá¨haMg...Tg´ Edg... nigsMN.(v¨an´ .EbmEm¨LaMg.van(Bemmeling)
66 CMBUk TI .1
K¿s¿. 1949II TM¿..212).. >. .dUcKñaen¼ Edr.plitplrbs´ .karIm¨ata.d¾eFVIecj BIEr¨EdkBN’Rbep¼ .Edl Gac
rk án enA.eka¼ karIm¨ata.pÞal´ Edr.( .m¨assßl (Marschall) .K¿s¿.1968.TM¿..249.nig eGnI.3.ENI III TM¿.. 196)
eTa¼ CayagNak¾eday.mantMbn CaeRcInrab minGs enA.b‘&reNGU.EdlRTab EránhUrcak eRs¼ épÞ dI. ehIy
mYy cMnYnénRsTab´ Er¨TaMgena¼ RtÚváneKCIkykEr¨eRbIkñúgRsúk..>.. enAstvtßTI..19.. KWRbCaCn enAtMbn´
x<g´ rabdac´ RsyalenAb‘&reNGU.EdlenAmancMeN¼ dwgxagrMlayelah£ .dUcCaBYk. kay¨an´ .(Kayans)
eXny¨a. (Kenyahs). nigBYkday¨ak´ .(Dayak).enAtMbn´ elIénTenø.árItU.(Barito). katIgh:an. (Katingan) .KUét.
(Kutai). kay¨an´ .(Kayan).er¨cüag.(Rejang).. nigár¨am. ( harIsan´ . nig.GU.kg´ N&r K¿s¿.1969.TM¿..342-49).. >..
kar BN’na d¾ek,a ¼ k,aybMputena¼ .manenAkñúgÉksarrbs´ .sßav¨aENr( Schwaner)..(K¿s¿.1853.TM¿..109-
15) Edl CaGñkeXIj enAkñúgK¿s¿.. 1847. .famanLsRmab´ søEdkcMnYnRbmaN Ca..10..L..enAtamtMbn´
Tenø.mgtaLat . (Mantalat).EdlCaERBktUcmYyénTenø.árIt .ehIyLTaMgena¼ Gacp:l [nUv Edk Bas eBj.
b‘&reNGU. PaK GaeKñy_ ..>.. ErEdleRbIena¼ .CaErdI}dæykecjBIRcaMgTenø..>.. edaysarEttémøefak..nig PaB
sm,Úr Ebøk énelah£... nigTMnijelah£ rbs´ cin.karCIkrkEr¨... nigkardutrMlayEr¨enAGasuIGaeKñy_ man kar
fy cu¼ t am sRmÜlenAtMbn´ dIkNþal.enAeBlEdlkarRáRs&yTak´ TgKñamankareCOnelOn..> .enAkñúg
rC¢kal sug (Sung). ErEdk ...nigTMnijEdk.KWCa .²TMnij BaNiC¢kmμRbCaRbiybMputkñúgcMeNamTMnijEdl dwk
mk BI RbeTscineTATenøxagt,Úg.South Seas³.( vItlI.. .(Wheatley).K¿s¿.1959.TM¿..117). .ehIyáncUleTAkñúg
mCÆ mNÐl BaNiC¢kmμ[email protected]üay¨a >.enAm¨aLaka.enAkMlugK¿s¿.1510.TMnijnaMcUlmkBIRbeTs
cin .rYmman.²Tg´ Edg... Edk¿.¿.¿..fUeFVIGMBITg´ Edg... nighVÚEslWr¨a. (fuseleira) kMesovEdk.canRkelam.. .Fg´ Twk
RbGb pøit.m¢úlrab ryRbePT.. EdlmYy cMnYnmanKuNPaBx<s ... nigmYycMnYneTotmanKuNPaBTabEdl yk
mk BI.EvøndWs.(Flanders).eTAkan B&rTuh:al.. .nigkgédcMnYnrab .minGs eTot³.( .EBrs_ ..K¿s¿.1515 .TM¿.. 125)..
> dUc Kñaen¼ EdrnaMyknUv.²B&rsWELn.Edk.Tg Edg... nigTMnijefak@ yag eRcInEdl RbCaCn enAátanI. RtÚv
kar³. EdleFVIá¨tanI.mantYnaTIsRmab´ naMecjbnþeTAeTot.dUcCa.m¨aLaka ..>. . BYkBaNiC¢kr mkBI b‘&reNGU.
yk eTA vijnUvplitplEdkrbs cin.BIátanI.( van .ENk. .K¿s¿.1604.TM¿..229-30)..>. .Edk}NÐa man PaB
l,IrnÞWCagen¼ .. .Edlpþl´ [CaTMnijnaMcUlelIsBI.250.áhar.(esIμnwg.45.etan).eTAkan´ .Gaeq. nig. TIKU.
(Tiku).rhUtTal´ manTMnijEdkrbs´ GWr¨ubmkCMnYsvij.enAkñúgstvtßTI16.( GuItU.Ito. K¿s¿.1984 .TM¿ 439).>
eTa¼ bICab‘&reNGU...nig s‘ULaevsuI.pþl [PaKeRcInnUvtRmÚvkarrbs .BYkCVa... nigBYkeka¼ .eLEs.san da.(Lesser
Sunda).enAedImstvtßTI..17.k¾eday.. .k¾BYkQb naMbnþeTotenAcugstvtßena¼ Edr..>. .
Gñk CIkrkEr Edk .nig GñkdutrMlayEdk.enA.karImata.EdlRtÚvEtRbECgedaypÞal CamYyEdkBYkcin..
nigGWr¨ubenA elI TI pßar enAtMbn´ dIeka¼ ena¼ .cugbBa©b´ bBaÄb´ CMnYjrbs´ xøÜnenAkñúgK¿s¿.1808.( eGnI.4.Eni IV
TM¿..790)...>..BYk nrvgß viTUenAstvtßTI.. 19.ánrkeXIjfa.RbéBNIrMlayEr¨kñúgRsúkmanbnþenAman Et
enAtMbn´ x<g´ rab Edl min gayGaceTAánéns‘Um¨aRtakNþal.b‘&reNGUkNþal. nigs‘ULaevsuIkNþal
(sUmemIlrUbPaB .17.k nig.17.x). >
vb,Fm’smÖar£ 67
rUbPaB.17.k.½.karrMlayEdkedayBYk.day¨ak´ .éntMbn´ .DUsun.GUlU. enAEpñk xag elItam dgTenø. árItU.
enA kñúg b‘&reNGU kNþal.nastvtßTI.19
¬sßIBIedIm.EdlmanGg;t´ p©itRbEvg..2. .GuIc.nigbeNþayRbEvg.5.vIt.edatbBa¢rRtg´ enAEk,rePøIg
cMhépÞ xag elI.. nigbiTCitenAxageRkam..>. .RbEvgRbmaNCa..1.GuIc.xøatBIKñaenAEpñkxageRkam.eKP¢ab ¬sßI
ena¼ cUl Kña EdlcMNucP¢ab´ ena¼ edIrtYnaTICaTueya.cgðúleTAkan .. .nig. CYbenAkEnøgePøIg. >
edIm,Ibeg;It[mancMhayxül´ ena¼ ... eKeRbIeramstVsøabmYyduMFM... ¦ k¾vtSúTn´ epßgeTot.cgCab´ eTA
nwg dgédmYyd¾Evg. .sMeyagcu¼ elIgenABIelIépÞxagelIénbMBg´ ¬sßIena¼ .dUcCabIsþúgsñb´ GIucwgÉg.. > .enA
eBl rujeramstVsøabena¼ cu¼ mkeRkam.. eFVI[xül pusecjmkeRkaytambMBg bBaÄr ena¼ .ehIyeday Taj
eramstVsøabTaMgena¼ cu¼ [email protected]þbnþbnÞab ekItelIg.Edlkargaren¼ tRmÚv[mankUnekμg mñak
Gg:úy enAelITIx<s´ caMeFVI.( m¨asEdn.Marsden.K¿s¿.1783.TM¿..181). >
BiBN’na GMBIbMPøWePøIgrbs CagEdkenAs‘UmaRtadUckarBN’naxagelIen¼ esÞIEteb¼ biT.enATUTaMgeka¼
enA}NÐÚensIu... nighVIlIBIn.enAPUma.esom... nigsUm,IEtenA.sayh:n.( .émyWr K¿s¿.1890.TM¿..62-63/ rahV&rs_
. K¿s¿.1817.TM¿..173/. .daMEBr..K¿s¿.1697.TM¿..227/. . .RKÚGIC.(Kruijt).K¿s¿.1901.TM¿..152/. saMg h:WmaNU.
.K¿s¿.1818.TM¿..187/. . s‘UcIta K¿s¿.1983.TM¿..38.nig.40.nig vayt_ K¿s¿.1824. TM¿. 278).> .bMBg TaMgBIrena¼
PaKeRcIneFVIeLIgGMBI.Kl´ eQI.CaCagBI¬sßI.. ehIybBa¢ab´ ¬sßItUcena¼ P¢ab´ enA kñúg bMBg´ dI}dæmun nwgcUl
eTAkñúgePøIg..>.eTa¼ bICabMBg TaMgBIrena¼ Ca«bkrN_ FmμtasRmab L rbs Cag Edk k¾ eday .k¾eKRtÚv kar rhUt
dl´ eTA..12. .bMBg´ EdlGaceRbIykeTAdutLedIm,IrMlayEdk.( .sav¨aENr K¿s¿. 1853.TM¿..Éksar rbs´ .
68 CMBUk TI .1
harIsan´ ... nig.GU.kugN&r. .K¿s¿.1969.TM¿..345).. >.. buraNPaBénRbB&n§en¼ enA GasuI GaeKñy_ .k¾bBa¢ak´ án-
tamkarrkeXIjenA.madah:as;ar.Madagascar.EdlBYk}NÐÚensIueFVIGenþa Rbevsn_ eTA rs enATIena¼ yage-
hacNas´ Gs´ ry£ eBlmYyBan´ ÌñaM rYcmkehIy..>. .PaBman RbsiT§PaB kñúgkar bBa¢aTis edA crnþ xül´
enAkñúgLrbs´ sm&ymunena¼ .k¾GacbBa¢ak´ tamry£ karcgcaMrbs´ CagEdkenAs‘ULaevsuI... nig b‘&reNGU. enA
sBVéf¶ e n¼ Edr.enAeBlEdlmanLsm&yTMenIben¼ .. >
rUbPaB.17.x.½.«bkrN_ eFVIEdkénBYkenAs‘ULaevsuIkNþal.K¿s¿.1900
vb,Fm’smÖar£ 69
Tg Edg. .sMNá¨haMg.. nigsMN. taMgBIK¿s¿ .1960 .. mk.buraNvtSúviTUEdleFVIkarenAPaK»sanénRbeTséf .. nig RbeTs evotNam. án
RsavRCavBIedImkMeNItrbs´ sMrwT§i.. enAGasIuGaeKñy_ .famanGayucMNas´ rhUtdl´ eTA..2000. ÌñaM munK¿s¿
EdlCakalbriecäTmunkalbriecäTdéTeToténkarsikßarsþIGMBIelahFatuenAGasIuxagt,Úg...> .. eTa¼ bICa
min mankarCMTas´ kþI.k¾mankarG¼ GagCaeRcInán... elIkeLIg fa RbCaCnenAGasIuGaeKñy_ .. RbEhl Ca án
rkeXIj nUvkareFVIelah£ edayxøÜnÉg.. .munGñkCitxag rbs BYkeK edaysarEt. karrk eXIjnUvsMNáhaMg
nig Tg EdgenACit@tMbn EdlBYkeKrs enA... ( .sUlEhm..(Solheim). K¿s¿. 1968/ .. áyad Bayard. K¿s¿. 1980
nig lUhVs_ -vIsUv¨a. (Loofs‑Wissowa) K¿s¿.1983)..> .. tamBit eTA sMrwT§i enA GasIu GaeKñy_ CaTUeTAmanCati sMN
eRcInCagsMNá¨haMglaycUlKña eTa¼ bICaCatiTg´ Edg kRm Føak´ cu¼ dl´ eRkam 70% .Edrena¼ . ( .v ¨an´
EhEkEr¨n.(van Heekeren).K¿s¿.1958.TM¿..5/.33.nig.35)..>.. viFIsa®sþ eRbI edIm,I CIk yk .. nig sø elah£ TaMg
en¼ manlkçN£ RsedogeTA ... nigviFIsøEdkEdr.eTa¼ bICakardutedIm,ITaj yk elah£ rlay ecj BIEr¨.min
sUvcaMác´ k¾eday.. >
y¨agehacNas´ k¾cab´ taMgBIkMlugeBl.rC¢kalmIug EdleFVIBaNiC¢kmμskmμenAedImstvtßTI..15
ena¼ .Rák´ kak´ s<an´ rbs´ cinRtÚv ánnaMcUly¨agTUlay.mkkan´ GasIuGaeKñy_ edIm,IeRbICarUbiyvtSú.. ( vayt_ m&r
K¿s¿.1983.TM¿..363.nig.65)..> .. enAstvtßTI.18.kak´ Rák´ rbs´ hULg´ manTIpßay¨agxøaMg.( .DUbIn.(Dobbin).
K¿s¿.1983.TM¿..70-71)..>.. edaysarEtkak s<an .EdlRtÚv áneKlayCamYysMN... nigsMN áhaMg man
témøefakman RKb´ TIkEnøgena¼ .Rák´ kak´ TaMgen¼ GacánkøayeTACaCaRbPBd¾ sMxan´ mYy sRmab´ kar plit
Tg´ Edg.enAyuKsm&yBaNiC¢kmμ..>.
eTa¼ bICayag Na sarFatuErTaMgGs en¼ enAEtRtÚv eKbnþTajykenA TItaMg BitRákdenAGas IuGaeKñy_
ehIy RtÚv ánCYjeTATICitq¶ay.. >
cMENkd¾FMsem,IménsMNáhaMgenAelIBiPBelak latsn§wgBIeCIgeTAt,ÚgEdlfycu¼ BIkMBUl PñM
enA PUmaPaKxagekIttam «bTVIbmaLa eTAeka¼ éntMbn ágka.. nig mIlItun . (Beliton) > .TMnuk bMrug d¾eRcIn rbs
eka¼ TaMg BIrcugeRkayen¼ enAEtKμannrNadwg rhUtdl´ ÌñaM ..1709... b¨uEnþ «bTVIb PaKkNþal .. menA cenøa¼
tavUy.. nigsIuLEh:&r ánp:t´ p:g´ mYyEpñkFMcMeBa¼ tRmÚvkar sMNá¨haMgenAGasIu cab´ taMgBI.stvtßT I ..10
mk..>.. sMN áhaMg .. KWCaplit plmYykñúgcMenam plit plnaMecjrbsmLaka kñúgstvtßTI .15 . Edlán
mkBI tMbn´ RtÜt Rta rbs´ xøÜn pÞal´ ... ehIyrUbiyvtSúrbs´ varYm mandMusMNá¨haMgsμ[email protected].. (Ma Huan
1433, III; Pires 1515. £. 270-71-275)..>.. sMNá¨haMgPaKeRcInEdlRtÚv áneKTajykBICMuvijTMbn´
Tavoy RtÚv án eK p:t p:g [ RbeTsPUma.. .EtErEdlTajykánenAeqñrxagekIt«bTVIb p:t p:g eTA RbeTs
éf...>. .. va Ca Er¨ cugxagt,ÚgenAelIeqñrxaglicénRbeTs«bTVIb . Edlplit sRmab´ naMecj. ehIyeyIg dwg
eRcIn GMBI BYk eK.. > ..eBrak .. nigsIuLEh:&r CaGñkp:g p:g sMNáhaMg sMxan CageKEdlánEckcayeTA mLaka
ehIymYy Epñk FM énsMNá¨haMgen¼ RtÚv ánnaM ecjeTA}NÐa.. >. Jumkceylon. (eka¼ PUekt ) .. CaGñkp:t´ p:g´
mYyrbs´ RbeTs esom BIdMbUg RtÚv áneKcat´ TukfaCaRbPBsRmab´ .karnaMecjsMNá¨haMg.kñúgstvtß
70 CMBUk TI .1
TI..16.. ehIy tam ry£ kar plitrbs´ tMbn´ mYyen¼ .vaáncUlrYmcMENkkñúgePaKRTBü tamRálIøg;a . (Tam
bralinga) . yUrmk ehIy. (Gerini 1905.£ 136-41 /..Whealtey 1964. £ . 1515)..>. .kñúgÌñaM .. 1596.. sMNá¨haMg
EdlmanenAkñúg XøaMg enAbgtg án mk BI.BIrak ... (bnÞab mkTTYlÉkraCü.).nigeka¼ PUekt (lUdUvIs:s_ .. 1598.£.
119)..>.. eTa¼ bICayagNaBIrak . . enA Et min Gac karBarFnFand¾mantémøen¼ án.. .ehIy kñúgÌñaM ..1620 .. vaán
Føak eRkamkNþab édBYkGaeq > .sRmab ry£ eBl. 40 .. ÌñaM bnÞab mkeTot.Gñk CMnYj}NÐa.. nig GWrub.Edlánlk
sMNá¨haMg[ TIpßar }NÐa . nig TIpßar déT eTo tánTak´ TgTaMgCamYy Gaeq TaMgrdæcMNu¼ PaKxagt,Úgrbs´
esom.. >..taMgBI. Dutch án raykarN_ BI pl cMeNj .. 84%.. kñúgkarlk´ sMNá¨haMgenA}NÐa . (Mactsuyker
1671. £.743). mk BYkeKán eFVI dMeNIr q¶ayedIm,I TTYlánva.. >
viFIsa®sþkñúgkarbgHÚr ... nig rMlayErrbs mael.. . nig éf.RtÚv ánerobrab edayh:IrWd&r .. . (Geredor 1600..£.
235) kñúgkrNIrbs BIrak .. ²dIRtÚv ánCIkecjBIPñMehIydak enAelItu.EdldIRtÚv án BRgayeday TwkEdl
man Et sMNá¨haMgEdlmanTRmg´CaRKab´ @.EdlenAsl´ elItu.. >. .bnÞab´ mk varlayenAkñúgBum<dI}dæ. nig
enAkñúgdMeNIrkarsitRtÚv ánbMElgeTACabnÞ¼ @³..> . enAEb¨kxag eCIgmankEnøgCaeRcIn EdlCaFmμta ®sþI
án RbmUlbMENkEr¨sMNá¨haMgEdlelceLIgtam eCIgPñMbnÞab´ BIePøógFøak´ xøaMg (Gerini 1905 . £. 159-
60)..>. Et yagNak¾edaybrimaNd¾eRcInRtÚv áneKTajyktamviFITaMgBIr.. > .. EGeredor .(1600. £. 234) án
án RbmaNfa .BIrak . ánplit. 300.. áha. ¦ .50 . etankñúgmYyÌñaM .ehIykMBg EpPaKxagt,ÚgPaKeRcIn plit
án RbEhl@Kñaen¼ Edr.. >.. kñúgkMlugTsvtüÌñaM .. 1640 .. kardwksMNáhaMgtamkál BIBIrak eTAGaeq RtÚv
án á¨n´ sμan xus@KñaBI .. 800. eTA ..2¿000..áha . (130-330etan) .. (van der Lijn 1648 . £430; I to 1984. £
140).. >.. kñúgÌñaM.. 1657. .ká¨l´ rbs´ Dutch. ánnaMTMnij.100 .. áha BI .. Junkceylon mYyeTotnaMTMnij ..451
áha BI . nKrsIuFmμ . (Mactsyker.. 1657. £. 126).. >.. hVris. . ánG¼ Gagfa Junkceylon ánplit . 500. etan .kñúg
mYy ÌñaM kñúg kMlugTsvtßÌñaM .. 1780.. ehIyánpliteRcInCagen¼ eTAeTot enAkMlugeBlmunen¼ .mun e Bl
Edl sMN áhaMgrbs vaánkøayCadMeNIrpþac muxsRmab Gñksø CnCaticin .. (CitedGerini 1905. £. 175).>.
man EtsMNenAGasIuGaeKñy_ eTEdlmanenAkñúgevotNamxageCIg. nig esom..>.. sMN rbs´ esom
RtÚv ánnaMecjeTAmLaka PUma... }NÐÚcin .. nig naMtam .. eTNasIurIum. .(Tenasserim) eTAGaeq .. nigbg´tg´ .. (Pires
1515/.. 105/. Sangerman.. 1818. £.205/ White 1678. £. 425/. Compostel. 1636. £. 1216/.. lUdUvIs:s_ . . 1598.£.
119)... > ... Kμan B&t’man lmðitNaEdlánbBa¢ak fa... etIsMN en¼ ykmkBIRbPBNa ... nig ykeday viFINaena¼
eT. .rhUt dl RKÚh‘Verl..(1828.£. 419) .. ánG¼ Gagfa CMnan Kat ... ErRtÚv áneKeFVIkareday kul smB&n§d¾éRB
épßrbs Lava .. enACitákERBk . . Edl BYk eKplitRbEhl..2000.. PiksIl esμInwg ..110 .etan kñúgmYyÌñaM .. >
RbPB Tg Edgd¾sm,Úr EbbenAGasIuGaeKñy_ . KWmanenAtMbn PñMPaKxageCIgénRbeTs evotNam .EdlCa
kEnøg kekIt eLIgéns<an´ dgsg..(Dong‑Song) . d¾l,Il,ajenAmunsm&yRKis:..> .. tYelxénkarplitTg´
Edg. .280. nig .. 220.. etan kñúgmYyÌñaM sRmab .EtErBIrenAkñúgtMbn .TU.lug. .RtÚv ánraykarN_ sRmab stvtü
TI ..18..ehIy plit plmansar£ sMxan´ Cagstvtümun .. ( 1970..£..89)..>. enAeBlEdlRkúm kmμkrcinán
TajykTg´ Edg TaMgen¼ Er¨d¾éTeTotenAcug xageCIg ... nig cugxagt,ÚgénRbeTs LavsBVéf¶.enACYrPñMxag
vb,Fm’smÖar£ 71
eCIgRbeTs km<úCa nig CYrPñMcenøa¼ esom ... nig PUma RtÚv ánTajykeday Rkúmkulsm<&n§PñM..>. . BYkeKsøelah£
TaMgen¼ ehIybþÚr va Ca mYyBYksib,krtMbn TMnabEdlécñva [eTACarUbcmøak .Rbdab RbdapÞ¼ áy .. nig «bkrN_
ePøg (Frédéric 1981.£.160/.. Pallegoix 1854 I £119)>
CMnajkñúgkarEsVgrkGNþÚg.karCIk. .. nig søEr¨Tg´ EdgánbgHajedayRbCaCnPñMEdl minec¼ Gkßr
enAtMbn GIuh:Üruts_ (Igorots) énCYPñM.lUsßn.. bec©keTsrbs BYkeK.RtÚv áneKerobrab enA kñúgstvtüTI ..19.>
visVkr Cn Cati eGs,ajmñak Edlán.RtÜtBinitüErrbs eKkñúgÌñaM . .1950.. án snñidæanBIsMNl d¾sem,Imfa..
va RtÚv áneKTajykyagehacNas taMgBI.. .BIrstvtß mun (Scott 1974.£. 246) .>. GIuh:Üruts_ án RsTab
Er¨ eday. bgHÚrTwkehIybMEbk kemÞcEr¨edayeRbI ePøIg dutva.. >.. Er¨en¼ RtÚv ándutCamYy.Edláncak´ enACMu
vij va bnÞab´ mkdutvaCaelITIBIr..>. .karrMBwg rbs´ visVkrCnCaeGs,¨aj. .. nig kmμkrcinkñúgkarcRmaj´ Er¨Tg´
Edg bnÞab BIÌñaM ..1856. . Cakarxatbg KYr[kt sm:al .EdlnaM[KN £kmμaFikarrdæaPiál mYysnñidæankñúg ÌñaM
.. 1864..fa½
²elIkar sBa¢wgKit.kmµkrEdlmancm¶l .EdlGIuh:Üruts_ ánbeg;IteLIg mun eBlRkúmh‘unen¼ RtÚv án bg;b
eg;It eLIg.eyIgmindwgfaGVIEdlKYr[es¶Ic sresIr. .. etIPaBmaMmYnrbs´ kmµkrd¾skmµ en¼ .¦ PaBQøasév
kñúg kar eRCIserIs Er¨d¾sm,ÚrEbb .. ehIycm¶l´ en¼ CaviFIsa®sþ EdleKbBaÄb´ . . karCIkEdlBYkeK áneFVI.
Ca mYy nwgkarTukecalxagkñúgGNþÚg.Edllak´ áMgkargarEdleK án eFVIrYc..>. .ebIeFVIkareRbób eFob.
eyIg nwg eXIjmankMhuskY[Tas EPñkmYyEdl eFVIeday visVkrEkøgbnMøtaMgxøÜnCaGñkmancMeN¼ dwgkñúgkar
CIk ykEr¨ Et man lkçN¼ Gn´ fyCagGVIEdl eyIgáncat´ Tukya¨ghYsehtufaCaGMeBIeXareXA . (cited
Scott 1974.£ 247)>³
en¼ CakarBit b¨uEnþman«TahrN_ mYykñúgcMeNam «TahrN_ CaeRcInEdleKeRbIm¨asIun CIkEr¨TMenIb
Edl man TMhMFM... bBa¢ak fa karCIkykErEdlRtÚv ánCIkrab stvtßmkehIyeday RbCaCnx<g rabenA Gas Iu
GaeKñy_ ena¼ minGacrkánplcMenjeRcIneT..> .. vaánrMlwkBIkar ÉkPaBrbs´ elake®hVg.. sVIttaham
(Frank Swettanham) sg;t´ F¶n´ elIkarrkTItaMgEr¨Tg´ Edgman RbePTTg´EdgdUcKña..EdleKGacrkán
edaykRm .. (Cited B Andaya 1979. £. 399) .. > .. GvtþmanEr¨Tg´ EdgenAtamtMbn´ nImYy@... enAeBlEdlTg´
Edg naMcUlmantémøefakena¼ eyIg snñidæanfa... eKminGacCIkEr¨Tg Edg án eT enA sm&yedIm.. >
s‘UmaRta...nig.CVaCa«TahrN_.. >.eTa¼ bICa davis.. (1600£. 147) .. sg;t F¶n elIErTg EdgenAGaeq k¾ eday
B&t’manBit RákdGMBITg´ Edgkñúgeka¼ epßg@ena¼ Ca... esckþIbBa¢ak rbs´m¨asdin . .. ( Marsden 1783 . £. 172) .
cMeBa ¼ karga r EredayGaeq enAeqñrxaglics‘UmaRta e nA.. mWk (Meuke) > .. kñúgTRmg CamaLaQit (Malachite)
Tg´ EdgenA EtRtÚv RbCa Cn enATIena¼ naMKñaRbmUlkñúgÌñaM .. 1916 .. (Van Bemmelin 1949 II £148)..>.. dUcKñaEdr
GñkrukrkEr¨masmINag .kabU‘ (Minang Kabau) EtgEtCYbRbT¼ Er¨ Tg´ EdgenA CMuvij bwgsig;ar£.. (Singkarak)
enA cug stvtßTI19. (ibid: 151).. > . .eyIg eXIj y¨ag c,as´ faPaBrIkceRmIn énGñkplit eRKÓgs<an´ enA Rkúg
Gaeqnigsug:I..(Sungei) kñúgmINag .kabU‘ naMTg Edg PaK eRcIn mk BIRbPBkñúgRsúk.. >. .edaysar Tg Edgrbs
72 CMBUk TI .1
s‘Um¨aRta . kekItCamYymas.vaGacCYy pgedIm,I Bnül´ BI esckþI Rslaj´ rbs´ CnCati.Gaeq cMeBa¼s‘Usa
(Suasa or tembanga Suasa),EdlCasMelah£ rvagmas nig Tg Edg (Beautieu 1666 .£. 100/. Lancaster..1603. £.
93/..Copland.. 1616. £.210/.. 213/. Jasper and Pirngadie 1930.£. 7-8 : Withinson.. 1903. £. 1125).. >s‘Um¨aRta
nigCVa minRtÚv ánrab´ kñúgcMeNamGñknaMcUlrbs´ Cbun.. nig cin eday elakfm.. pays_.. (Tome Pires) ena¼ eT
.b¨uEnþ ..Gaeq k¾dUcCa CVa ánnaMecjTg´ EdgCaeRcInkaá¨l´ ... (Pires 1515.£ 180/ Compostel.. 1036. £. 1200).>
CnCat iéfeRbI Bakü rbs´m¨aeL “tembaga” sRmab´ sMelah£ mas s<an´ Edl BYkeKmankarelIktem;In
dMeNIrena¼ . (Laloubere 1691. £. 14) .. ánniyayfa.. .Er¨ TaMg en¼ BitnaM cUl BI s‘Um¨aRta ¦b‘&reNGU >
eTa¼ bICav¨an´.. bWmWeln..(Van Bemmelen 1949 II £. 155) .. sgß&yfaetIkarp:t´ p:g´ Er¨Tg EdgedayxøÜn
ÉgGac ekIt manrhUteTenA CVa. >. ..kñúgÌñaM .. 1603.. Kg.. .¦ eXμa¼ eFVIBITg EdgEdlnaMecjBI.CVaman témøefakCag
Kg... ¦ eXμa¼ EdleFVIenA. á¨tanI edayCnCaticin... CitBak kNþaledaysnμt´ eTA elIvtSúFatuedImrbs cin ..
(Rouffaer 1904. £. 99).. >.elIsBIen¼ eTAeTotmCÄmNÐlécñTg Edg cas @rbs . CVa. xø¼ manTItaMgenAEtkEnøg
Edl enA Cit RbPBrbs Tg Edg.. >. .dUecña¼ ehIytMbn Priangan enAxaglicCVaEdlCatMbn RsTab Er Tg ´ Edg
sMxan@ ena¼ CatMbn EdlmanCag plitTg EdgsMxan @ >. .karRsavRCavtamPUmienAkñúg tMbn mYykñúg ÌñaM ..1686
..bgHajfa kargarTg EdgCamuxrbr EtmYyKt sRmab .. 33.. PUmienAtMbnsuemdag (Sumedang) enA xag ekIt
án dug . (Bandung) TMenIb .. Et manPUmiBIr .kaMeBIg .. sayaMg .(Kampueng Sayang) EdlmanTItaMgenATIRkúg.RBIh:g
(Priangan) fμIEdlCaraC FanI én..sßg hßÚr.(Cianjur) (de Haan 1912 III £216-15).. > .. TItaMgTaMgen¼ enA minq¶ay
BI tMbn´ kekItEr¨Tg´ Edgfñak´ Tabkñúg tMbn´ Kuru¨g.raraMg.(Cunung Rarang) nigKuru¨g.saval. (Cunung Sawal) (Van
Bemmelen.. 1949 II £157. £. 58)..>.. .kEnøg Edlgay rk kmμkr Er¨Tg´ Edg rbs´ RB¼ raCaNacRkm¨ataraM
(Mataram).. KWmanTItaMgenAcugxaglic Edn dIrbs´ RB¼ CaNacRken¼ Edl enACit .sIurIbUn.ehIynig Rkav¨ag
(Ceribon and Krawang) EdleKminGacBnül´ án RbsinebIeKminniyayBITg´ Edgrbs´.RBIh:g´ . eT ena¼ .
(de Haan1912 III £213/.. 347-4 8).. > .RbPBTg EdgsRmab PaKxagekIt.. ¦ PaKkNþal CVaKWenACiteth:a
lumbUr. (Tegalombo) cm¶ayEt.. 25.. KILÚEm¨tPaKGaeKñy_sar¨akata (Surakarta) (Van Bemmelen.. 1949 II£.
159).. Edl RbEhlCa Edk tY kñúg kar GPivDÆn_ .sar¨akata [CamCÄmNÐlplitplTg EdgFMmYy.. >
eTa¼ bICayagNak¾edayk¾Kμancm¶l Edr.. .EdlfakarhUrcUld¾sn§wksn§ab nUv Tg Edgrbs Cbun ...cin
nig GWrubCaBiesskñúgstvtßTI ..17 .. áneFVI[ErkñúgRsúk. .. nig manTMhM tUc PaKeRcInelIstRmÚvkar..>...Cbun
Edl CaGñkp:t´ p:g´ FMCageKenAcugstvtßTI..17 ..ánnaMecjCa mFümelIsBI.3¿000..etan.kñúgmYyÌñaM kñúg
GMLúg ÌñaM .. 1670-1715... (Innes.1980.. £. 528-29)..>. .kmμkrEr¨ Tg´ EdgEdlánRbmUlpþúMenARKb´ raCFanI .
nig mCÄmNÐlmYycMnYnáneFVIkarbeg;ItvtSúFatu edImrbs´ eKedaykarnaMcUlefak@..>. . Tg´ EdgEdlpßMBI
elah£ eRcInRbePTenAEtCaelah£ sMxan sRmab eFVIkaMePøIgtUc... k¾dUcCaRbdab RbdarpÞ¼ áy dUc Ca kMesov
ceg;óg... fas. .. nig RbGb´ mHÚb ..> .. kñúgRbeTskan´ sasnaRB¼ BuT§enAPaKxageCIg.mhiqäitaFMrbs´ kargar Tg´
Edg.. KW sRmab eKal bMNgsasna.rYmman.rUbcmøak d¾FMrbs RB¼ BuT§CaedIm . (Pallegoix. 1854 I £35)>. .CMnaj
d¾ Gs©arü mYy KWkarpþúM«bkrN_ ePøgEdlmanKuNPaBsUrRtwmRtÚv ...nig xøaMglð.. >. . plitkmμPaKeRcInenARh:Isiuk
vb,Fm’smÖar£ 73
(Gresik) enA Citsara¨áh;a (Surabaga) Kgrbs´CVa KWCavtSúnaMecj sMxan´ EdlnaMecj eday GñkCMnYj.. CVa
eTAmaluKu.(Maluku) .b‘&reNGU..álI nigeLs&r.. sundas. (Lesser Sundas) EdlCakEnøgBYk eKkøayCa sBaØa
rbs´ RB¼ raCa (Galvao 1544. £ . 105/.. 141/ . Barbosa. 1513 II £198/.. 202-03/. Hangeman 1860. £. 43).. >.dUc
KñaEdrKgrbs km<úCa ... nig tugkwg RtÚv áneKbBa¢ÚneTAkan x<g rab }NÐÚcinEdlCakEnøgBYkeK RtÚv ánelg
kñúg k,Ünya¨gBiess (Hichey 1982.£. 136-87/. 449)^
74 CMBUk TI .1
c,ab edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa Gg eKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ The City and Its Commerce.>
GtSbT en¼ ..dkRsg ´ ecjBIe soveÔA...½ .GasIuGaeKñy_kñúgyuKsm&yBaNiC¢kmμ..1450-1680.PaKTI..2. >
rkßa siT§i K¿s¿ 1967 eday RKw¼ sSan eá¼ Bum< saklviTüal&y eyl ....>
CHAPTER 2:
The City and Its CommerceAnthony Reid
(Southeast Asia in the Age of Commerce 1450 ‑1680 Volume Two)
Copyright © 1967 by Yale University.
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmμ
eday.GaFWnI..er¨d
bk ERb edayelak..PI..suPada
CMBUkTI 2
RKb TisTImanTIpßarkñúgcMeNamlMenAdëanCaeRcIn..eRbóbdUcCapÞaMgKMnUrmYypÞaMgd¾FM.>.sg;at TaMgLay man
PaB mmajwk cMru¼ eTAedayBN’epßg@ ¿.¿.¿.. . tamBiten¼ KWCaraCFanId¾rugerOgGs©arü.>
—Nguyen Gian Thanh 1508, on Thang‑long
sm&ykalBaNiC¢kmμ.. . KWCaeBlevlaénkarrIklUtlas RkúgRbkbedaynirn¹PaB.>.stvtßr_ TI.15.
án bgHaj [eXIjnUvbERmbRmÜlEpñkGMNac... d¾c,as´ las´ mYyeTArkTIRkúgEpðkelI vis&yCMnYjeda y
eFVI[ sab sUnü dl raCFanIcas @.EdlFøab EtBwgEpðkPaKeRcIneTAelIBn§GakrkmøaMgBlkmμ. . nigplitpl
ksikmμ..> ... GyuFüa.edaymanvis&yCMnYj. .. nigTMnak TMngkarTUtyagTUlMTUlay.tamry£ karRKb RKgTenø
ecApaya ena¼ ánvay kemÞcraCFa nIGg:rburaNenAÌñaM .. 1432. ehIyTIRkúgEdlsm,Úr eTA edayRásaT en¼
k¾ RtÚv eK eá¼ bg´ ecal.. > .enAeBlEdleKsSabnaTIRkúg.RbeTskm<úCafμImYyeLIgvij ..TIRkúgen¼ Qb´ sSit
enA CuMvij sMNg Farasa®sþcas eTotehIy. . >..buEnþvasSitenAkEnøgkMBugEpd¾sMxan mYysRmab kareFVI CMnYj
Ca mYy cin nigCbu¨nEdlsSitenAcMNucRbsBVénTenøsab. . nigTenøemKg: KÅsSit enAEk,r TIRkúgPñMeBjsBV
éf¶en¼ .>
enA PUma.nigCVa. ry£ kald¾Evgénstvtßr_ TI.16 .Cary£ kalEtmYyKt enAmunstvtßr_ TI.20 Edl kMBg
EpsmuRTedIrtYnaTIy¨agsMxan´ Epñkneyaáy.nig vb,Fm‡... > .. TIRkúgkMBg´ EpeBKUrbs´ mn. man kar rIklUt
las ´ eBjmYy stvtßr_ TI.. 15.. edayánTak TajQμÜjyageRcIn... nigksaglmðTIRkú g [ man PaB Tak Taj
eLIg tamry£ bUCnIydæanRB¼ BuT§sasnad¾eRcIn... >..rIÉtMbn kñúgrbs RbeTsmanPaB RcbUk Rcbl .>..kñúgÌñaM
.1539.. raCvgßPUmaEdlmanKMnitvaTTIniymánvaylukedIm,I RKb RKgTI Rkúgen¼ BICnCa timn... ehIyeRbI
Rás nUvePaKRTBrbs TIRkúgen¼ edIm,IbRgÜbbRgÜmnUvRClg.GIur¨av¨adDI. . TaMg mUl.. > .. enA rvag ÌñaM . 1555 .. nig.
1599. TIRkúgeBKU.. KWCaraCFanId¾rugerOg rbs´ GaNacRkmYyEdlrYmman Cn Cati PUma... nig CnCatimn . .(nig
rYm TaMgCnCatiétCaeRcInpgEdr)...>. enARbeTsCVa .cm,aMgrvagTIRkúgGIusøam TaMg Lay enAtMbn eqñrsmuRTxag
eCIg CamYy... nig raCaNacRkhinDUmacaá hIut. KWCacm,aMgd¾GUs Gnøay mYy. edayeFVI[ raC FanIhiNÐÚándk
fy Ca bn¹ bnÞab´ eq<a¼ eTATisxagekIt.. >...ePaKRTBEdlánmk BI CMnYj.. .nig bec©k viC¢aeyaFa.án p¹l´ nUv
GTiPaB eBjmYy stvtß TI.16. dl TI Rkúg Cab smuRT mYy cMnYn dUc Ca.dWmak ... caára Tuyán . (Tuban) e®h:sIuk.
nig.s‘Ur¨aáya. . >.
eKeXIjmanEtkarelIkElgEtmYyKt cMeBa¼ TRmgEbben¼ .edaykñúgena¼ karrIklUtlas yag xøaMg
Epñk CMnYj .ánp¹l´ CaKMnitp¹Ücep¹ImnaM[manTIRkúgBaNiC¢kmμsklRbePTfμImYy..>.enARbeTs evotNam
CMBUk TI . . 2.TIRkúg.. nig BaNiC¢kmμ
stvtßr_ TI.15..KWCasm&ykald¾rugerOgmYyénkarrMeda¼ ... nig bRgÜbbRgÜmCatieRkamkar RKb RKg rbs raCvgß
LW. (Le) . EdlánBRgIk... nigksaglmð raCFanIenA faMgLúg. (Thang‑long).. (Rkúg haNUy na eBl bc©úb,nñ) ...>
buEn¹.RKw¼ menaKmviC¢asRmab erobcMrdæeLIgvij... KWCalT§ixugCW.EdlKμan kareCO Cak cMeBa¼ vis&y BaNiC¢kmμ.
edayep¹atCasMxan´ EteTAelIvis&yksikmμCaRKw¼ EtmYyKt´ sRmab´ rdæ..>. RB¼ raCa.LW.faj´ tug.. (Le Thanh
Tong)(1460-97). EdlCaRB¼ raCad¾eqñImCageK kñúgcMeNamRB¼ raCaraCvgßLW..áneRbIRás´ nUv Bakü esøak
²ep¹at nUvkmøaMgBlkmμrbs´ eyIgTaMgb¨unμanenAelIvis&yksikmμ. .. nigeFVI[skþanuBlrbs´ eyIg rIk FMeLIg
(esck¹IsMrg kñúgegVón . 1987. £ .87) .ehIyPasitxugCWEdlniyayfa .²ep¹atCasMxan eTA elI vis&y ksikmμ.
É vis&yBaNiC¢kmμvijRKan EtCavis&ybnÞab bnßMEtbueNÑa¼ ³ .. .áncab ep¹Imman RbCa Rbiy PaB eLIg..> .eTa¼
bI CakarnaMecjkullaPaCn_ rbs´ RbeTsevotNammankarrIkceRmIndl´ kMBUl enA cug stvtßr_ TI. 14
k¾eday... k¾karnaM ecjen¼ .mankarFøak cu¼ eTAvijenAcugstvtßr_ bnÞab .edaysarEtRbeTs evotNam án
pøas ´ b¹Úr Twkmux eTACamineBjcit¹. . ¦k¾ cab´ GarmμN_ cMeBa¼ crnþEdlec¼ EtekIneLIg én BaNiC¢ kmμ eRkA
RbeTs..>.Ca erOy@.. eKminTTYlQμÜjbreTs.. ehIyral´ muxTMnijdwkCBa¢ÚnelI sMeBA TaMg b¨unμan Etg Et
RtÚv eK BinitüEqkeqRKb´ sBV..> .. .muxTMnijlðbMput.RtÚvm®n¹I elaPln´ dkhUt..>.enA eBl Edl Cn Cati Gg´
eKøs án tv¨acMeBa¼ skmμPaBdUcen¼ .enAÌñaM .1672eKánRáb´ BYkGg´ eKøsena¼ fa... ²RB¼ raC aKW CaRB¼
raCatugkwg... muneBlEdlBYkeyIgánmkdl´ . .. ni gbnÞab´ BIeBlEdleyIgáncakecjeTAvij pg Edr
ehIyRbeTs rbs´ RB¼ Gg:minRtÚvkarnUvrbs´ rbrbreTsNamYyena¼ eT³... (esck¹IsMrg´ kñúg. . Farrington
1992).>
evotNam..(xageCIg).. GacTTYleCaKC&ykñúgKnøgen¼ .. ..BIeRBa¼ EtRbeTsen¼ CaRbeTsEdl man
RbCaCn eRcIn... nigGacp:t p:g xøÜnÉgkñúgRTg RTayFMán ... ehIymanTItaMgenAdac q¶ay BIpøÚvBaNiCkmμGn¹r
Cati sMxan @ Cagrdæ.GasIuGaeKñy_ d¾éTeTot.. .>..eTa¼ Cayagen¼ k¹I.C&yCmñ¼ EpñkeyaFarbs RbeTsen¼ eTAelI
raCa NacRkcm,aEdlenACab smuRT.... CaBiessenAÌñaM ... 1471.. ánp¹l lT§PaB[CnCati evotNam án
RKb´ RKgtMbn´ tambeN¹ayeqñrsmuRT...EdltMbn´ en¼ Føab´ ánedIrtYnaTIsñÚlkñúg vis&yBa NiC¢kmμGasIu Gs´
ry£ eBlmYyshsvtßr_ ... ¦k¾elIsBIen¼ eTot...>..enAeBlEdlRkúmCnGaNaniKm evotNamfμIán eá¼
TItaMg Qr eCIgenATYg..hVa . (Thuan Hao). nigKg..Nam . (Quang Nam) esÞIrEtminTan RsÜl bYlpg cMáMg..k¾ekIt
eLIg rvag. tMbn xag LÚg ..nigxageCIg... ehIymkTl ÌñaM .1600.Cemøa¼ Ebkák Kñaen¼ kan Et mansPaBF¶n F¶rmin
Gac pß¼ pßa án..> .. kt¹a raCvgß. .. nig kt¹abuK:l .edIrtYmYyEpñknaMeTArkCMela¼ en¼ .. . (sUmemIlCMBUkTI.4).. k¾buEnþeK
min Gac minKit dl ktþa }riyabfxusEbøkKñayagxøaMgrbs raCaNacRkxagLÚgcMeBa¼ vis&yCMnYján Edr...>.
eKán kt´ Rta GMBI .egVón.h&g .(Nguyen Hoang). EdlCasSabnikcugeRkayénraC vgßfμImYyenAtMbn´ xagt,Úg
eBl EdleKbBa¢Ún Kat Ca elIkdMbUgenAkñúgÌñaM .. 1558.[e FVICa ecAhVay extþ énbN¹ a ext ¹ PaKxagt,Úg d¾sm,Úr
ePaKRTB .. ²Kat dwknaM GaNa extþ TaMgen¼ edayk¹ImitþPaB QμÜj TaMgLayrksIutam pøÚvsmuRTmankarRslaj
rab GanKat .¿.¿.¿ QμÜj rk suItamsmuRTeFVIdMeNIrBIRKb raCaNa cRk breTsTaMgLaymkTij... niglk nUvrbs
rbr epßg@. Edl eFVI [ TIRkúgCMnYjk¾kekIteLIg³. .(esck¹IsMrg kñúg. Taylor.1993£ .49). >. TIRkúg Edl ekIteLIg
78 CMBUk TI 2
en¼ ... . KW eQμa¼ .h‘uy.. Gan.. (Hoi An) (BYkGWr¨ubehAfa. Faifo). ehIyenAkEnøgen¼ CnCatiCb¨un. .. nig cin ánmk
p¹MúKña edIm,IeFVI CMnYj CYj dUr eTAvijeTAmk..ehIy evotNamCabgðÜccMhsRmab´ BiPBelakenAkñúgsm&y
raCaNacRkegVón (Nguyen) Edl BYk bs©imRbeTsehAfakUsaMgsIunena¼ . .>. RB¼ raCa.egVón.h&g.. . pÞal ánKaMRT
cMeBa¼ vis&y CMnYj edayánsresrsarlixiteTAkan´ QμÜjCbu¨nmYycMnYn..EdláneFVICMnYjCYjdUren¼
..ebI eTa¼ bI Ca RB¼ Gg:... KW Ca Gñkkan´ lT§ixugCWEdlKYrEtG¼ Gagfa.EdndIrbs´ RB¼ Gg:KWCa. .. ²TwkdIénkMNaBü
Rbvt¹isa®s¹ rebob rbblð... nig yut¹iFm‡.minEmnCaTwkdIEdlkkkujeTAedayQμÜj.. .nigTMnijena¼ eT³.. (Fu‑
jiwara Seika: 348)..>
TIRkúgkMBg´ Ep. .nig bN¹ajBaNiC¢kmμ maLakaCaTIRkúgbeg;IteLIgsRmab CMnYj.EdlmanlkçN£ saksmüCagTIRkúgNa@TaMgGs enAelI BiPB
elak eyIgen¼ ..>. . vak¾CaTIRkúgsSitenAeKalcugeRkaybMputéndMeNIrxül mUsug.. nig cMNuc p¹Imén dMeNIr
xül´ epßg@eTot.>.m¨aLakah‘uMB&T§.. niglatsn§wgenAcMNuckN¹al.ehIy.CMnYjCYjdUrrvag RbCa Cati
epßg@ . rab´ Ban´ eyaCn_ RtÚvEteFVIdMeNIrmkkan ma¨Laka.>
Pires. 1515.£ . 286
mUsIum . (Musim) . KWCaBaküm¨aeLEdlmann&yfa. .rdUv.kalCaátuPUtsacu¼ saeLIgdEdlCaerogral´
ÌñaM Edlkñúgena¼ xül RbcaMrdUvEdlkMNt [manTwkePøógFøak mansar£ sMxan bMput.. >. .. BYkbs©imRbeTs án
ehA xül´ en¼ fa.xül´ mUsug. edIm,IBiBN’naGMBIRbRktIPaBxusEbøkBIFmμta EdlBYkeKáneBIb RbT¼ cMeBa¼
xül ´ enAtMbn´ GasIuRtÚBic..>. . cab´ BIEx.emsa.dl´ ..Ex.sIha. .. xül´ mUsug bk´ sMedAeTATisxag eCIg .eq<a¼ eTA
kan tMbn dIeKakGasIu.ehIycab BIExFñÚ..dl .Exmina. vabk sMedAeTA TisxagLÚgvij...BItMbn dIeKak GasIu eq<a¼
eTA kan mhasmuRT}NÐa. .. nig smuRTcinxagt,Úg. .>. . karGacán sμanánen¼ ehIy EdlCaGñkkMNt nUv Ebb
EpnénkareFVICMnYjtampøÚvsmuRTkñúgtMbn´ GasIu...>. . m©as´ navaBüayamkat´ bnSy nUveRKa¼ fñak´ tam pøÚv smuRT
edaykareFVIdMeNIrpøÚvq¶aykñúgeBlevlaGMeNaypltamcrn¹xül´ bk´ en¼ .ehIyRtLb´ mkvij. kñúg ry£
eBlEdlxül´ mUsugbk´ bþÚrTismkvijkñúgkMlugÌñaM dEdl.>.edaysarmUlehtuen¼ ehIy. án Canava min
manbMBak´ nUv«bkrN_ [ánrwgmaMsRmab´ karbBa¢a ... nigebIkbrTl ... nigxül .>
navacin.Cbun. .. nig Ryukyuan EdleFVIdMeNIrsMedATisxagt,ÚgeTAkan tMbn Nanyag .. (Nanyang). Etg
Et BwgEpðkelIxül´ mUsugxageCIgenAEx.mkra... ¦k¾ExkumÖ£ .ehIyRtLb´ eTAkan´ kEnøg edImvij enA.eBl
Edl xül bk mkBITisxagt,ÚgvijenAkñúgExmifuna... kk;da... ¦k¾sIha...>... navamkBI}NÐaxagt,Úg.yl eXIj
fa .xül mUsugnirtIbk BImhasmuRT}NÐaenArvagExemsa... nigsIha..KWCadMeNIrxül EdlGacBwg Bak án
lðbMputsRmab kareFVIdMeNIrsMedAeTAkan TisxagekIt. .. >.. . nava}NÐaTaMgena¼ GacRtLb eTAkan kEnøg edIm
vij tamdMeNIrénxül mUsugdEdl.bnÞab BIkarctenAeKaledAry£ eBlxøIrYcmk... buEn¹PaKeRcIn.navaTaMg
ena¼ enActyUredIm,IeFVICMnYjenA.. .²tMbn sSitenAxageRkamcrn¹ xül mUsug³. . yagehac Nas rhUt dl ExFñÚ
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 79
Edr. edIm,IeCogvagbERmbRmÜlxül´ mUsugEdlGacbg;CaBüú¼ suIkøÚnánkñúgEx.tula.ehIynava TaMgena¼ eFVI
dMeNIr RtLb´ mkkan´ kEnøgedImvijtamry£ xül mUsugxageCIg . (Arasaratnam. 1986£ .. 34-37) . >
nava. Gujarati ánCYbRbT¼ nUvkarlMákCaeRcIn rYmTaMgcm¶aypøÚvd¾Evg.... kñúgkareFVI dMeNIr mkkan tMbn
GasIu GaeKñy_ ... > .ry£ kalénxül´ mUsugnirtI... KWCadMNak´ kald¾lðbMputsRmab´ kareFVIdMeNIrmkkan´ eka¼
s‘UmaRta... ¦k¾.maLaya.... k¾buEn¹navaTaMgen¼ GacmanCeRmIsBIr.KWfaGaccakecjBIkMBg EpedIm enAkñúg Ex.mina.
enA mun eBlEdlxül en¼ eFVI[mankarbiTkMBg Ep}NÐa... ¦k¾GacrgcaMrhUtdl .Ex. sIha...¦ kBaØa enA eBl
EdleK ebIk kMBg´ EpeLIgvij ...>. .nava. Gujarati EtgEt XøatecjBIkMBg´ EpedIm y¨agehac Nas´ k¾ry£
eBlmYyÌñaM Edr.. .edayeTActenATIpßarenAtMbn´ GasIuGaeKñy_ . edIm,Irg´ caMnUvkar eFVI dMeNIr mk dl´ rbs´
navacin enAkñúg Ex mkra... ¦k¾kumÖ£ .>
dMeNIrtampøÚvsmuRTedayEpðktamrdUven¼ .eFVI[mankarkekIteLIgnUvkMBg´ EpenAkñúg tMbn´ GasIu
GaeKñy_ . EdlBYkQμÜjGacsñak´ enArg´ caMnUvkarpøas´ b¹ÚréndMeNIrxül´ mUsug..¦k¾kareFVIdMeNIrmkdl´ én
édKU eFVICMnYj TaMgLay.>.eTa¼ bICaQμÜjnImYy@rYmTaMgTMnijrbs xøÜnGacXøateTAq¶ayry£ eBlrab ÌñaM eday
elIk TMnijpøas BInavamYyeTAnavamYyrvagTIRkúgékrU... nigext¹K>ug k¾eday... k¾navaGasIuTaM gLayminán
eFVI dMeNIrpøÚvq¶ay@dUcen¼ eT.enAsm&yBaNiC¢kmμ..> ..m©as navaTMagen¼ cg eXIjBYkva eFVIdMeNIrvil RtLb
mk kan´ kMBg´ EpedImvij.enAeBlEdlxül´ mUsugbk Rtlb mkvij...>. .kñúgkMlugeBlb¨unμanExena¼ ... kmμkr
nava .. nig GñkeFVIdMeNIrtamnavaTaMgLay.ánctsMraktamenAkMBg EpnanaéntMbn GasIuGaeKñy_ . ehIy BYkeK
án rs enA kkkujenARKb sg;at TaMgGs énTIRkúg...edayeFVI[TIpßarnanamanPaBG‘UrGrrs revIk... nigEfm
TaMg án cUlrYmenAkñúgBiFIbuNüEbbsasnaepßg@eTotpg.>
kMBg EpsMxan @enAtamtMbn TaMgLayeRkamdMeNIrxül mUsugcaMác RtÚvamanTItaMgsSitenAÉ cMNuc
RbsBV éntMbn´ eFVICMnYjEpðkelIdMeNIrxül´ mUsugTaMgen¼ .. .edaysSitenAtMbn´ CRmkenAsmuRT.Gan´ dama¨n´
(Andaman) ..QUgsmuRTéf ... nigsmuRTCVa .ehIyCaBiessKWenA RcksmuRTmaLak ka.. (Malacca). >. silacarwk
nig kMNt´ RtacinánG¼ Gagfa.hVÚNn.(mankMBg´ Ep GUEkvd¾FMenAEdndIsn¹TenøemKg:)..cm¨,a. .. nigRsIviC&y
ánedIrtYnaTIen¼ CabnþbnÞab enARbmaNmYyBan ÌñaM dMbUg..>...cm,a . . nigRsIC&yKW manPasaenAkñúgRkúm GU®s¹ Ú
GasIu... dUecñ¼ ehIy.ánCaeFVI[ PasamaeLkøayCaPasasRmab TMnak TMng CMnYjnasm&yBaNiC¢kmμena¼ ..>.
enA kñúgstvtßr_ TI. 15. áés .. (s‘UmaRtaxageCIg).nig.maLaka .ánkøayCakMBg Ep BaNiC¢kmμGn¹rCati d¾ sMxan
. ehIykarEdlBYkeKpþl´ nUvsn¹isuxlðenAtamRcksmuRTen¼ CYykat´ bnSynUvtRmÚvkarénéfø dwk CBa¢Ún
d¾lMákqøgkat «bTVIbmaeL.>..karvaydeN¹Imkan ka b RkúgkMBg EpmaLa karbs BYkB&rTuy h;al enA kñúg ÌñaM
.1511. . ehIynig. karb¨unb¨gCabn¹bnÞab´ rbs´ BYkeKedIm,IRKb´ RKg RcksmuRTen¼ .Ca ehtubN¹al[ kar eFVI
CMnYj bþÚr eTAtampøÚvepßg.. edayGñkeFVIdMeNIrtamreT¼ .qøgkat´ «bTVIb.. .¦k¾eFVIdMeNIrcu¼ tamtMbn´ eqñr s‘Um¨a
Rta xagliceq<a¼ eTAkan Rck smuRT s‘unda. (Sunda).. vij ... >.. karpøas b¹ÚrpøÚveFVIdMeNIren¼ .ánnaM[ekIt man nUv
TI RkúgkMBg´ Ep fμI@.... ¦k¾GacBRgwgTIRkúgkMBg´ EpEdlmanRsab´ enAGaeq/.. etNasIrIm/.. GyuFüa/ .. á¨tanI/
áhaMg/..cUhUr/.. ág.tg/.. [mandMeNIrkarEdr... > .. TIRkúgmanIl. makassa ...Rb‘úyeN.. . km<úCa. .. cm,a nig kMBg
80 CMBUk TI 2
Eprbs´ esþcegVón... enAh‘uy..Gan kñúgstvtßr_ TI. 17.sSitenAq¶ayeBknaTisxagekIt CaehtueFVI [ nava
}NÐa BiákeTAdl´ .b¨uEn¹tMbn´ TaMgena¼ ánkøayCa TIRkúgkMBg´ EpBaNiC¢kmμGn¹rCatid¾sMxan´ sRmab´ kar eFVI
CMnYj rvagGñkeFVICMnYjtamnava.Edlman dUcCaBYkcin.Cbun.GasIuGaeKñy_ ... nigGWrub...>.. bnÞab BI ry£ kal mYy
stvtßr_ knø¼ Edl manCnCaticMru¼ Catisasn_ eRcInmkrs enARbmUlp¹MúKñamk...kMBg Epátaevo. (Batavia). Edl
RKb RKgedayhULg enARbEhlÌñaM ... 1650.. án cab epþImedIrtYyagsMxan enAkñúgvis&y CMnYj Gn¹r GasIu dUcKña
nigGVIEdl m¨aLakaFøab´ mankalBIÌñaM .. 1500.Edr.>
RbsinebItRmÚvkarrbs QμÜjbreTsTaMgLay...Cakt¹acm,gkMNt nUvTItaMgénkMBg EpGs TaMg en¼
kMBg Ep TaMgena¼ ... k¾ánbeg;Ityagqab rh&snUvnavapÞal xøÜn... sRmab eFVIkardwkCBa¢Ún.. EdlmanlkçN£ Rs
edog Kña ... nignavabreTspgEdr..>.dMeNIreFVICMnYjtampøÚvsmuRTrbs vIrburs.haMg.. tY .(Hang Tuah) enAkñúg
vIrk fa ma¨eL BIm¨aLakaeTAkan´ RbeTs}NÐaPaKxagt,Úg... nigRbeTscinPaKxagt,Úg..KWminEmnCa erOg
RbDit eT..> ehIyCnCati B&rTuyh;al k¾ánkt sm:al pgEdrfa.dMeNIrtampøÚvsmuRTq¶ay@TaMg en¼ .... KWman
Caerog ral´ ÌñaM enAm¨aLaka. edayánbriyayfa ½ ... ² m¨aLakaánbBa¢ÚnsMeBACaeRcInecjeTA ehIysMeBA
epßg eTot k¾eFVI dMeNIrcUlmk³. .(Pires 1515: 285; cf. ibid.: 93; Thomaz 1986: 13) >.enA RbmaNÌñaM .. 1504. enA
eBl Edl ludUvIkU..DI..v¨aFIm¨a.(Ludovico di Varthema 1510: 151)..sSitenARkúgkalIku. (Calicut) (m¨aLaá (Mal‑
abar) .. én RbeTs }NÐa PaK xag t,Úg) . Kat ánRbT¼ eXIjnUvQμÜjcMru¼ Catisasn_ CaeRcInenATIena¼ Edr.. ²QμÜj
xø¼ mk BI eBKU.¿.¿.¿. nigQμÜjPaK eRcIn eTot mkBIs‘UmaRta.. [áés]³. . >.enABak kN¹alTI.2. énstvtßr_ TI.16..QμÜj
Edl manmUldæanenA Gaeq ánbBa¢Ún navarbs´ xøÜnEdlpÞúkeTAedayeRmcCaeRcIneRKÓgeq<a¼ eTAkan´
smuRTRkhm..ehIy ÌñaM .1620 .esþcsu‘ltg´ ánbBa¢a[eKksagnavamYyd¾FMedI m,Ibn¹skmμPaBCMnYj en¼
teTAeTot . (Coen 1621:607; Boxer 1969: 418‑24)>.. eKk¾ánraykarN_ [dwgpgEdrfa.navaEdlsagsg eLIg
tamKMrU}NÐa. . ²CakmμsiT§i rbs´ BYk m¨aeL³ enA GaeqáneFVIdMeNIrRtLb´ mkBIkareFVIdMeNIr eTAkan´ RbeTs
}NÐa PaKxagt,Úg enAkñúg Tsvtßr_ ÌñaM . .1630.. (Compos tel 1636: f. 1198) >..enABak kN¹al stvtßr_ TI. .16. .RB¼
raCa énTIRkúgGaeq... GyuFüa ... bg´ etn ...nig m¨akassar ánbBa¢Únnava rbs´ RB¼ Gg:kñúgdMeNIr pøÚvq¶ayeq<a¼
eTAkan´ TIRkúgm¨anIl ... RbeTs Cb¨un ... nig RbeTs }NÐa PaKxagt,Úg.>
ebskkmμnaMsYysarGakreTAkan´ RbeTscin... ánp¹l´ CamUldæanbN¹ú¼ bN¹almYysRmab´ navwk
GasIu GaeKñy_ kñúgdMeNIreq<a¼ eTAkan ext¹K>ug ... >.. .minmancm¶l eT...eKk¾ánrYmbBa¢ÚlCnCaticinEdlman
TIlMenA kñúg Rsúk eTAkñúgebskkmμ TaMgen¼ .pgEdr..BIeRBa¼ facMeN¼ dwgrbs´ BYkeKEpñkPasa... nig Ebb bT
epßg@ rbs´ RbeTscin.. KWmansar£ RbeyaCn_ ya¨gxøaMg... >. .CaFmμta.eKbBa¢ÚnebskCnxø¼ tamry£ nava cin
Edl eFVIdMeNIrRtLb´ mkvij... b¨uEn¹edaysarEtGtSRbeyaCn_ EpñkBaNiC¢kmμéndMeNIrtampøÚvsmuRT Gs´
TaMg en¼ ...áneFVI[rdæPaKeRcInbBa¢ÚnnavapÞal xøÜn... EdlmandwkTMnijkñúgRsúk ... ehIynignavwkcMru¼ eTA kan
extþ K>ug...>.. .CnCatiepß[email protected] EteRcIneLIg@áneTAdl minRtwmEt ext¹K>ug
bueNÑa¼ eT.. . Etk¾áneTAdl TIRkúgebkaMgpgEdr... >... krNIen¼ ánqøú¼ [eXIjtamry£ kar cab GarmμN_ rbs
cin enA kñúg kariyal&ybkERbPasapøÚvkarRbcaMTIRkúgebkaMg..cMeBa¼ PasaGasIuGaeKñy_ edaykarbeg;It[ man
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 81
enA TI ena¼ enAÌñaM ..1579.. nUvEpñkBiesssRmab bkERbPasaéf.. (Ishii.1989. £.3). >
dUecñ¼ .lMhUrrbs navaEdlEpðktamrdUvxül mUsugqøgkat tMbn nimYy@énpøÚveFVICMnYjtMbn GasIu... KW rYm
man TaMgnavaEdlmanmUldæanenAcugsgxagénpøÚveFVIdMeNIr.>.cMeBa¼ m¨aLakavij.eKáná¨n´ RbmaN fa .
kñúgcMeNamsMeBAeFVIdMeNIrqøgkat´ mhasmuRTmYyryeRKÓg... EdlctenAkMBg´ Epen¼ kñúgkMlugeBlrdUv
eFVI CMnYjd¾mmajwkena¼ ...yagehacNas k¾mansMeBAcMnYn. .30.eRKÓgEdrCakmμsiT§irbs emdwknaM... nigQμÜj
énTIRkúgen¼ pÞal´ .ehIysMeBAdéTeTot.. .KWCasMeBAEdleFVIdMeNIrmkBIRbeTs}NÐa.cin..eBKU...CVa... nig
tMbn ´ epßg@eTot .. (Araujo 1510. : 22)..>.. ebIeTa¼ CakMBg EpenAtMbn GasIuGaeKñy_ sMxan @ TaMg bunμan edIr tYyag
skm μ kñúg vis&y CMnYj Gn¹rCatik¾eday.. .k¾minEmnmann&yfa.RbCaCati... nigCatisasn_ sMxan @ TaMg Gs éntMbn
en¼ edIr tYyag skmμena¼ Edr.. >. .CaTUeTAeKcat Tuk.CatiBin§úmYycMnYndUcCa maéL/ .mINagkubu (Minangkabau),
CVa/..cam/.. lUhßÚn/..eBrU..nigcin .. eTAkñúgRkúmGñkeFVICMnYjenAGasuI GaeKñy_ dUcmankarerobrab Ca bn¹b nÞab xag
eRkam en¼ .. .>.. .enA Rtg ´ cMNucen¼ .vasMxan Nas kñúgkaryl faTIRkúgCMnYj enAGasIuGaeKñy_ .... KWCacMNuc CYb
Kña én mnusß cMru¼ Cati sasn_ mkBIRKb´ tMbn´ Cab mat smuRTenAGasIu.. >
CnCatihULg´ ánerobrab´ GMBIQμÜjcMru¼ Catisasn_ TaMgLay.Edlánrak´ Tak´ sVaKmn_ BYkeK.en A TI
Rkúgbg´ etn kñúgÌñaM .1596.fa .½.BYkEBr.(Persians) EdlenACVaeKehAfaxUr¨asas_ ..(Khorasans). .. ena¼ . KWCaGñk
Rbkbr br ciBa©wm CIvit eday karlk´ dUrnUvt,Úgmantémø.. nig {sfepßg@¿.¿.¿..BYkGar¨ab´ .nig.eBKU.KW CaGñkEdl
PaK eRcIneFVI CMnYj tampøÚvsmuRT..edaykardwkCBa¢ÚnTMnijeTAvijeTAmkBITIRkúgmYyeTA TIRkúgmYyeTot
ehIy TijTMnij cin kñúg brimaNyageRcInmkvij... edIm,I eda¼ dUrCamYynwgTMnij mkBItMbn dIeka¼ CMuvij. .. ehIy
nig dUreRmc pg Edr .edIm,I ykeTAlk [BYk CnCaticinenAeBlEdleKeFVIdMeNIrmkTijnUv rbs TaMg ena¼...>
BYkm¨aeL. . nig køwg (BYk}NÐaxagt,Úg).CaQμÜj EdlvinieyaKedaykarcgkarRák´ ..nigvinieyaKTun eTA kñúg
kar dwk CBa¢Ún tam smuRT ... nigsRmab m©as navaEdldak navabBa©aM.. .>. .BYk.Gujaratis edaysarEtPaB RkIRk
Ca Fmμta RtÚv eK eRbI [ eFVICakmμkr nava...ehIyBYkena¼ GacrkcMNUlánBIm©as navaEdldak navabBa©aM.BIm¹g
BIrdg... eTAbIdg (lUdUvIs:s_-Lodewycksz 1598.: 120-21) .. >
RbsinebICMnYjpøÚvq¶ayBIRbeTscin.}NÐa... nigeRKÓgeTsrbs .malukan naMmknUvPaBcMru¼ Kña en¼ ...Ca
lT§pl va eFVI[vis&yCMnYjkñúgRsúkkan´ EtmanPaBmmajwkeLIg.enAkñúgkar p:t´ p:g´ nUvcMNIGahar .smÖar£
sMNg´ ... nig rbs´ rbrkñúgRsúk.dl´ TIRkúgkMBg´ EpTaMgen¼ ...>...cracrdwkCBa¢ÚnTMnijPaK eRcIn..RbRBwtþieTA
tam ry£navaGasuIGaeKñy_ tUc@eday
-.dwkmknUvGg;r..b Enøbg;a.. RtIegot.. bsustV.. TwketñatCUr.. s;r.. nigGMbil.. edIm,Ip:t p:g tMbn TIRkúg.nig
ksidæandaMdMNaM.sRmab´ lk´
-.dwkCBa¢ÚnnUveRKÓgelah£ .... kullaPaCn_ ... nigRkNat .BIGñkpliteTAkan GñkeRbIRás´ .
-.RbmUlnUvTMnijsRmab´ karnaMecjTaMgLay.nig.
-.Eckcaybn¹nUvTMnijEdlánnaMcUl .>
GñkEdlp¹l´ esvakmμdl´ bN¹ajtampøÚvsmuRTd¾FMlVwgelVIykñúgEdnsmuRT.. d¾s¶b´ s¶at´ rbs´ tMbn´
82 CMBUk TI 2
GasIuGaeKñy_ ... KWPaKeRcInbMputCam©as Rsúk...>.. .BYk eK beg;It án Ca srés Qam .Edl P¢ab TI Rkúg eTA .nwg tMbn
xag kñúg q¶ay@Cab´ nwgmat´ Twk... ehIyeTAvijeTAmknaMnUvTsßn£ epßg@... mnusßmña... nig TMnijTaMgLay... >
visalPaBTIRkúgRbEhlCakñúgÌñaM .1900.eBlEdleKeFVICMerOnRbCaCntamEbbTMenIbCaelIkdMbUgbgðs´ .... bN¹aRbeTs
GaNa niKmenAGasIuGaeKñy_ .. sSitkñúgcMeNamRbeTsmankarrIkceRmInTIRkúgtictYcbMputenAelIBiPB
elak(1)>... CaTUeTAeKsnñidæanfa... karrIkceRmInénTIRkúgd¾qab´ rh&scab´ taMgBIkarTTYlánÉkraCü mk
.KWCa dMeNIr vivDÆn_ fμI mYyenAkñúgtMbn´ CnbT... ²buraNen¼ ³...> .eTa¼ Cay¨ag en¼ k¹I..man Ps¹útag CaeRcIn bBa¢ak´
fa GaNa niKmen¼ Ég. .. KWCamUlehtucm,gEdleFVI[manRbCaCn GasIuGaeKñy_ tictYcNas rs enAkñúg TI Rkúg
enA..s¿v..munÌñaM ..1940..> . .PItfW.. bUm h:an . (Peter Boomgaard.1989.£ .111). áncgðúlbgHajfa..RbeTsCVa.Edl
enA TI ena¼ án TTYl rg nUv}T§iBl GaNaniKmxøaMgkøaCageKena¼ ...smamaRtRbCaCnEdlrs´ enAtamTI RbCMu
Cn Edl man cMnYn CagBIrmWunnak´ án fycu¼ kñúgkMlugstvtßr_ TI.19.BIRbmaN.7% .. kñúgÌñaM ..1815 .. mk.3%
.kñúgÌñaM .1890. >
mUlehtuKWfa.TIRkúgEdlsSiteRkamGaNaniKmGWr¨ub.KWCakarRbmUlpþúMeka¼ ...EdlRKb´ RKgvis&y
BaNiC¢kmμ rbs tMbn . edayminánelIkTwkcit¹ .. (¦eBlxø¼ .GnuBaØati[CnCatiGasIuTaMgLay.áneFVI dMeNIr
mk kan´ eka¼ TaMgen¼ ..edIm,IeFVICMnYjeLIy..>..eBlEdlmNÐlBaNiC¢kmμsMxan´ @sSiteRkamkar RKb´ RKg
rbs´ CnCatiGasIu...mNÐlTaMgen¼ ánTak´ Tajy¨ageRcInsn§wksn§ab´ nUvBYkvNѼ GPiCn... nigGñkbeRmI kar
enA vaMg..RkúmBaNiC¢krbec©keTsepßg@.... GñkeronsURtsasna...GñkedIrlk dUr}van ..sil,kr... nigBlkr..>
cMNuc TaMgen¼ GacbBa¢ak ányagc,as . tamry£ tMbn EdleKcputBIkareFVIGaNaniKm.. >.. eyagtamCMerOn
RbCaCn ÌñaM .1909..TIRkúgágkkman RbCaCnsrubesμInwg.10% .éncMnYnRbCaCnsrubkñúgRbeTséf TaMg mUl
ehIyRbEhlCaminticCagen¼ eRcIneTkñúgkMlugeBlmYystvtßr_ TI.19.ebIeTa¼ CaeBlena¼ .vis&y
BaNiC¢kmμ rbs TIRkúgen¼ manlkçN£ Fmμtak¾eday. (dkRsg BIs:InnWr -. Skinner. 1957.. £ . 68-87) >.ebIeyag
tam kar rab cMnYn RbCaCnÌñaM .1783...raCFanIPUma.(enAGmrabur£ . (Amerapura) ..Edl latdl saéh:. .(Sagaing)
enAeRtIy mçagTenø).manRbCaCnesμInwg.10% .éncMnYnRbCaCnPUmasrub...ehIycMnYn en¼ ánekIndl´ .. 13%
kñ úgÌña M . .1802. . (Koe.. nig 1990. £ .59) .. >.ebIeRbóbnwgmNÐlBaNiC¢kmμénbN¹aRbeT sGasI u Ed l
deNþImánkar RKb RKgdMeNIrkaresdækic©TIRkúgsSiteRkamGaNaniKmmanTMhMtUcCagq¶ayNas ..>...mkTl
nwg stvtßr_ TI.. 19...Rkúg. Batavia. EdlRKb RKgedayhULg min.manRbCaCnelIs cMnYnRbCa CnkñúgraCFanI
cas´ rbs´ CVa enAy¨ky¨akata. (Yogyakarta).. nigsur¨akata.. (Surakarta) eT..> ..ehIycMEnkÉTIRkúgrg´h:Ún vij
manTMhMFMCag raCFanI PUma buraN (enA ma¨n´ da eL).Etbnþicbu¨eNÑa¼ .ebIeyagtamCMerOnÌñaM .1891..>.
bnÞab BImNÐlBaNiC¢kmμRtÜtRtaedayBYkGg eKøsRKb RKgEpñkBaNiC¢kmμ... nigneyaáyenA ry¼
eBld¾yUrkñúgRbeTsnaeBlena¼ .RbCaCnenA.Mandalay..man cMnYn.170¿000.nak´ . ánfycu¼ mkenA Rtwm
Et. 135¿000.nak´ . kñúgÌñaM .1931.enAeRkamkarRKb´ RKgrbs BYkGg eKøs.>
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 83
84 CMBUk TI 2
taragelx.6.¿.kará¨n´sμancMnYnRbCaCnrsenAkñúgTIRkúgnastvtßr_TI.16
kará¨n´sμancMnYnRbCaCn
RbhakRbEhla
GyuFüa1540
1545
pÞ¼.400/000.xñg.(Pinto 1578: 420)
pÞ¼eq¼.10/050.xñg(Luang Prasoet: 10)
2/600/000
>100/000
eBKU1540
1596
pÞ¼.400/000.xñg .(Pinto 1578: 362)
²mnusßRbús³b.150/000.nak.(du Jarric 1608 I: 624)
m¨aT,aka 1510
pÞ¼.10/000.xñg.(Araujo 1510: 21)
Tahan.4000.nak´.(ibid: 21)
pÞ¼.30/000.xñg.(Castanheda)c
esμInwgTIRkúgá¨és.10.dg (Pires 1515: 144)
RbCaCn.100/000.nak.(Albuquerque.1557:.84)
Tahan.20/000.nak´.(ibid.: 99)
RbCaCn.200/000.nak.enArdUvman mnusßeRcIn bMput .(Correia: 284)c
RbCaCn.190/000.nak.(Sejarah Melayu 1612: 181; 1831: 247)
RbCaCn.90/000.nak.KitEtkñúgTIRkúg.(Sejarah Melayu 1612: 180)
65/000
16/000
195/000
200/000
100/000
80/000
<200/000
190/000
90/000
á¨és1512
1518
RbCaCn.20/000.nak´.(Pires 1515: 143)
Gñkyam.3000.nak.(Barros 1563 III, v: 522‑23)
20/000
>12/000
Rb‘úyeN
1521
1579
1580s
pÞ¼.25/000.xñg.(Pigafetta 1524: 58)
pÞ¼.20/000.xñg.(Maximilian 1522: 301)
cMNab´xμaMg.4-5000.nak.(de Sande 1579: 126)
Gñkbg´Bn§Gakr.8000.nak.(Dasmariňas.1590B)
162/000
130/000
>18/000
32/000
dWm¨ak´ 1512pÞ¼.8-10/000.xñg.(Pires 1515: 184)
Tahan.30/000.nak´.(ibid.: 185)
58/500
120/000
e®h:sIuk 1512 ²mnusßRbús³.6-7000.nak.(ibid.: 194) >25/000
kMNt´sm:al´.½
‑ A enAkñúgtaragelx.6.nig.elx.7.kUeT,ancugeRkayen¼ánmkedaykareRbInUvkt¹a.6/5.edIm,I b¹ÚrcMnY
xñg pÞ¼.nig.kt¹a.4.edIm,Ib¹ÚrcMnYnTahan.>.CMerOnRbCaCn EdleFVIeLIgedayBYkhUT,g´enATIRkúg m¨aT,aka na
qñaM.1679...ánbgHajfamanRbCaCncMnYn.4884.nak.rsenAkñúg.²pÞ¼fµ.150.xñg..nig.583.xñg.eFVIBI atap
(s,Úv)³.¦k¾eyIgGacniyaym¨üageTotánfa. mandg´sIuetRbCaCncMnYn.6/7.nak´.kñúgpÞ¼mYyxñg k¾dUc Ca.
Gñk beRmI rbsRkúmh‘unhULg . 219.nak.enA kñúgGRta.4/6.nak.kñúgpÞ¼mYyxñg.(van Goens1679£281)>.
TIRkúg enA GasIuRbEhlCamanGRta RbCaCnkñúg.²mYyxñgpÞ¼³.x<s´Cagen¼eRBa¼edaysarEt manbrievN
rs enA [email protected]¾dUcCamannUvkMEBgkarBarRB¼raCvaMgpÞalpgEdrEdlGacpÞúkmnusßáneRcIn.>
‑ B cMnYnEdlKYreGayktsm:alen¼sMedAeTAdlmnusßEdlkarBarTIRkúgkñúgeBlEdlmansRtÚv eT,am
B&T§. dUecñ¼ehIyvaminEmnCatMNageGaycMnYnRbCaCnenAeBlFmµtaeT.>
‑ CxJMúánTTYlesck¹IeyagTaMgen¼BI.Thomaz1993.£.71.n
mkTl´ nwgstvtßr_ TI.17...CaTUeTATIRkúgenAGasIumanTMhMFMCagTIRkúgenAGWr¨ub.edaykñúgena¼ . TIRkúg
ebkaMg .nig eGdU. (tUküÚ) .manRbCaCnmYylannak rs enARbEhlCaÌñaM .1600.. > .. ebItams:InnWr (1977 £ . 28-
30) . Edl bgHajBIRbeTscin(sμIt . .-.Smith.1988£ .17-18) ..BI RbeTsCbun.nig.(hab‘I .-.Habib.. 1982£ .. 167-
71) .. nig (eblI.-. Bayly1983£ .. 112-13).. BIRbeTs}NÐa ..ánbgHaj[eXIjfa..mankarfycu¼ KYr[kt´
sm:al´ nUvcMnYn RbCaCn enA tamTIRbCuMCnFM@... .enArvag..s¿v.TI..17..nigTI..19...> ..cMeBa¼ tMbn´ GasuIGaeKñy_
Edl TTYl rg nUv Gnutþ r PaB vis&y BaNiC¢kmμBIBYkGuWru¨bedaypÞal´ Cagen¼ munena¼ ... eKminmankarPJak´ epðIl
eT Edl eXIj fa... TIRkúg TaMg Lay manTMhMFMenAÌñaM .1600.CagenAÌñaM .1850..>
enAmunsm&yTMenIb.. .eKmineXIjmanbBa¢ICMerOnRbCaCnrs´ enAkñúgTIRkúgEdlGacykCakar án
ena¼ eT. elIkElgbBa¢Irbs´ CnCatiGWr¨ubEtbueNÑa¼ ...>.. [email protected]án´ RbmaNeFVI eLIgedayGñkeTscr
EpðkelIkarrab RtÜs@nUvcMnYnpÞ¼ ..... ¦k¾.karG¼ Gagrbs GaCJaFr mUldæanGMBITahanEdlánekNÐ ecjBITIRkúg
nig tMbn´ CayRkúg..>..bEnSmBIelIen¼ eTot.. .eyIgGac seg;tGMBIvisalPaBEpñkrUbv&nþrb s´ TIRkúg enA eBl
EdlmanmnusßeRcInbMput .. .TIRkúg Gacp¹l´ nUvkar RKb´ RKg ánlðcMeBa¼ PaBGacTuk cit¹án cMeBa¼ kará¨n´
RbmaN TaMgena¼ . . >
cMeBa¼ kará¨n´ RbmaNnUvcMnYnRbCaCnkñúgstvtßr_ TI.16.EdlbgHajkñúgtaragelx.6 .manEt kar
elIkeLIgrbs´PIntU.. .(Pinto) eT.EdleKminGaceCOánTaMgRsúg..>.. eKKYrEtyl´ faKat´ ánG¼ Gagfa
GyuFüa . .. nig eBKU. KWCaTIRkúgd¾FM... >... enAkEnøgeToténkarerobrab rbs KatPIntU. . (1578£ .. 218) .. án bgHaj
nUv bBa¢I ray raC FanIFM@. cMnYn.18. .enAGasIuEdlraCFanITaMgGs en¼ manTMhMtUcCagraCFanIebkaMg.>..kñúg ena¼
raC FanI cMnYn.8.sSit enAtMbn GasIuGaeKñy_ .mandUcCa.raCFanI.dWmak.. nig ásurYn .enARbeTsCVa . eBKU..Gava .. nig
mataán enAPUm a.²yUsag..”Uzangue”³..enAevotNam... GyuFüa.. . niglYgRáág.>... eKk¾man kar mnÞil sgß&y
pgEdr... cMeBa¼ karán RbmaNcMeBa¼ TMhMrbs RbeTsRb‘úyeNenAkñúg kareFVIdMeNIrrbs Magellan >. eyIg
GacTTYls:al ánfa.enAmunkarcUllukluyrbs BYkeGs,aj enAÌñaM .1579..Rb‘úyeNman TMhMFM CagRTg
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 85
RTayrbs´ xøÜnnary£ kal.3.stvtßr_ .eRkaymkedaysar fa... enA.munena¼ va.... KWCamCÄ mNÐl BaNiC¢kmμ
rbs ...b‘&reNGU...nig hVIlIBIn.. .buEn¹visalPaBEpñkrUbv&n¹rbs Rb‘úyeNhak dUcCa minGac bBa¢ak [ án Rtwm
RtÚv fa RbeTsen¼ manRbCaCnelIsBI.5. mWunnak´ ena¼ eT...>.. .pÞúyeTAvijcMeBa¼ TIRkúgm¨aLaka.eK eXIj man
kar Rcan ecalkarán sμanbEnSmCaeRcIneTotehIy eyIgeXIjfa.. TaMgBaNiC¢kmμ.. kar naMcUl Gg;r . nigvisal
PaBEpñkrUbv&n¹rbs´ m¨aLakaánbBa¢ak´ y¨agc,as´ cMeBa¼ cMNucen¼ ..> ..ebItam Rbvtþisa®sþ ma¨eL. .KWfaman
lMenA sSanCab´ @KñaenAtambeNþayeqñrBI xageCIgma¨LakarhUtdl´ Ten ømYr . Edl man RbEvgRb Ehl
45.KILÚEm¨Rt..>.. (Sejarah Melayu 1612. £ .181/.. 1831. £ . 247) >
eTa¼ bICaKμannUvkará¨n´ sμanGMBIraCFanIfaMgLúg.(haNUy).énRbeTsevotNamnastvtßr_ TI.16
k¾eday ... k¾Ps¹útagEpñkrUbv&n¹.rYm... nigRbéBNIpgEd r.. .ánbgHajBIkarFøak cu¼ bn¹icm¹g@énTIRkúgen¼ BI kar
rIk ceRmIndl´ kMBUlnacugstvtßr_ TI.15..>..edaysarEtfaMgLúgenAEtmanTMhMd¾FMstvtßr_ TI.17..TIR kúg
en¼ k¾RbEhlCaTIRkúgEdlFMCageKbgðs´ enAGasIuGaeKñy_ nastvtßr_ TI.. 16. .pgEdr edayman RbCaCn
RbEhl CaCag..100¿000.nak ... >.eyIgk¾Gaccat GyuFüa. .(muneBlEdlPUmaáncUlmklukluybMpøic bMpøaj
kñúg ÌñaM 1567).nig.eBKU.cUlkñúgcMNat´ fñak´ raCFanIEdlmanRbCaCncMnYn.100¿000.nak´ Edr ehIyma¨Laka k¾
dUecñ¼ pg Edr enAkñúgdMNak´ d¾xøImYy.(RbEhlBIÌñaM .. 1470-1511).. enAkñúgkMlugeBlEdlTIRkúgen¼ ..KWCa TI
Rkúg kMBg Ep d¾manGnuPaBCageKenAtMbn GasIuGaeKñy_ ..>.. dWmak.. EdlenAeBlena¼ .. CaTIRkúgkMBg Ep d¾ sMxan
rbs´ CVa Gac manRbCaCnRbEhlBI.. 60¿000.nak´ .eTA.. 80¿000.nak´ .rIÉ..Rb‘úyeN..®h:IsIuk.. nigá¨Es.vij
RbEhl Ca manRbCaCnRbEhlCaBak´ kN¹alénRbCaCnenAdWm¨ak´. Etb¨ueNÑa¼ ...>. cMeBa¼ TIRkúg enAq¶ay BI
mat´ smuRT mYy cMnYndUcCa .Gav¨a.. lYgRáág:.. evogc&nÞ... nigeQogém¨. eKBiákkñúgkareFVIkará¨n´ RbmaN nUv
cMnYn RbCaCn kñúg kMlugeBlena¼ Nas´ .. >
minmanGVICamnÞileTdMNak´ kalrIkceRmInBaNiC¢kmμdl´ kMBUlenAcenøa¼ ÌñaM .1570-1630.án naM [
man nUv. karrIkceRmInEpñknKrrUbnIykmμeRcInKYrsm... .edayeKeXIjmannUvkarrIklUtlas én TIRkúg Edl
man Rsab mY ycMnYn... nigkarekIteLIgnUvTIRkúgfμI@pgEdr.(taragelx. 7).>.eKGaceFVIkarBi nitüBic&y eTA elI
kar án ´ R bmaNminmanlkçN£ c,as las epßg@nastvtßr_ TI.. 17.tamry£ visalPaBEpñkrUbv&n¹ én TI Rkúg
Gs´ TaMg en¼ ..EdleKGacsnñidæanántamry£ karbriyaybc©úb,nñ... nigkareFVIkMNaysm&yTMenIb.. (tarag
elx.8).. >..kñúgkrNIPaKeRcIn... .eKGacemIleXIjnUvbnÞaykarBar RB¼ raCvaMgsagsg´ eLIg y¨ag c,as´
las . Edl B&T§CMuvijedaytMbn CayRkúg EdlmanRTg RTayminc,as las ehIyenAtamtMbn CayRkúg TaMg
ena¼ eK eXIjmankartaMglMenA rbs shKmn_ BaNiC¢krbreTs...nigRbCaCn Edlrsat GEN¹t mk BI tMbn
CnbT. ehIyCaerOy@... k¾CabrievNrs enArbs bN¹aBYkGPiCnCan x<s . .> .enARbeTsesom. .nigPUma. . RbCa
Cn rs´ enAkñúgTIRkúg EdlmankMEBgkarBarRbEhlCamancMnYnesμI nwgBak´ kN¹al.. ¦k¾eRcInCagen¼ én
cMnYn RbCaCn srubkñúgTIRkúgTaMgmUl..>...pÞúyeTAvij..enAtam RbCMueka¼ [email protected] kMEBg
karBar eT.. . elIkElgEtenACMuvijbnÞaykarBarRB¼ raCvaMg. (Rkatug..¦KYta)Etb¨ueNÑa¼ ... >...cMENkÉ enA
RbeTs evotNam ... nigLav.vij... eKeXIjmanTaMgbnÞaykarBarRB¼ raCvaMgenAxagkñúg... nigTaMgkMEBg kar
86 CMBUk TI 2
Bar BI xag eRkA . EdlekþabesÞIrEtTa MgmUléntMbn RbCuMCn. .>
bEgVr k ará¨n´ sμancMnYnRbCaCnBIkEnøgEdlBYkeKrs´ enA... KWmankarlMákedaysarEt lkçN¼
min eTogTat énsSanPaBlMenAdæanTaMgen¼ ... >.. [email protected]Þ¼ EdlenA Ek,rtMbn eqñr...tMbn kMBg EpTIpßar .nig
vihar sasnasMxan @.sg eLIgekok@KñaENnNan tan tab . .rIÉenAkEnøgdéTeTot....RbCaCn rs enA ray
á¨y enAtamPUmiCab´ @Kña.CasCagenAtamtMbn´ TIRkúg EdlmanRTg´ RTaykMNt´ c,as´ las´ ... >... tMbn´ Edl
man mnusßrs enAkkkujeRcIn.GacmanpÞ¼ RbEhlCa.. 3..Ban xñg... (¦k¾RbCaCnRbEhlBIrmWunnak ).. kñúg mYy
KIL Ú EmRtkaer.... cMENkÉtMbn kñúgRkúgTaMgmUl.RbEhlCamandg sIuetRbCaCnminelIsBIBak kN¹al én
cMnYn xagelIen¼ eT(2)... >
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 87
taragelx.7.¿.kará¨n´sμancMnYnRbCaCnkñúgTIRkúgnastvtßr_TI.17
kará¨n´sμancMnYnRbCaCn
RbhakRbEhl
faMgLúg1640
1688
²eRcInesμInwgmYylannak³.(Rhodes 1651: 26)
pÞ¼.20/000.xñg.(Dampier 1699: 36)
1/000/000
130/000
KImLúg 1674 150/000.(de Courtelin, in Nguyen 1970: 120) 150/000
ev¨ 1749 60/000.(Poivre 1750: 97) 60/000
PñMeBj 1606 pÞ¼.20/000.xñg (Jaque, in Groslier 1958: 152) 130/000
RsIsn§ 1600 ²eRcInCag.50/000³.(San Antonio 1604: 95) > 50/000
GyuFüa
1617
1681
1686
1687
²FMdUcTIRkúgT,úgd¾³.(Anderson 1890: 69)
ekμg.10/000.nak´.søabkñúgmYyqñaM@.(Noguettes 1685: 71)
200/000 (Tachard 1688: 190)
Tahan.60/000.nak´.(Gervaise 1688: 47)
CnbreTs.16/000.nak.(La Loubère 1691: 112)
200/000
> 200/000
200/000
240/000
30/000
Gava¨ 1688 ²FMdUcTIRkúger¨m³ (Goüye 1692: 73) 30/000
sIuerom 1688 ²FMdUcTIRkúgem¨ts_³.(ibid.: 73) 25/000
RBM 1688 ²FMdUcTIRkúgsIuelom ³.(ibid.: 73) 25/000
á¨h;n 1688 ²FMdUcTIRkúgDIcn ³.(ibid.: 73) 30/000
88 CMBUk TI 2
taragelx.7.¿.kará¨n´sμancMnYnRbCaCnkñúgTIRkúgnastvtßr_TI.17.(t)
kará¨n´sμancMnYnRbCaCn
RbhakRbEhl
á¨tanI1602
1690
4-5000.nak´.kñúgk,ÜndEgHr (van Neck 1604: 226)
10-20/000.nak.(Tosen 1690 in Ishii Edleá¼Bum<kñúg eBl qab@)
20/000
15/000
á ¨haMg 1618 11/000.nak.ekNÐykedayGaeq.(van den Broecke 1634 I: 177) >12/000
cUhr 1604 Tahan.4000.nak´.(Mandelslo 1662: 108) 16/000
Rb‘úyeN 1608 pÞ¼GEN¹tTwk.2-3000.xñg.(van Noort 1601: 202) 16/200
Gaeq
1602
1621
1688
pÞ¼eq¼.7-800.xñg.(Lancaster 1603: 133)
Tahan.40/000.nak´.(Beaulieu 1666: 106)
pÞ¼.7-8000.xñg.(Dampier 1699: 90)
>10/000
160/000
>48/700
á¨h:arUy¨ug 1684mnusß.8000.nak´.ebIKitEtGñkenAkñúg RB¼raCvaMg.(Dias 1684:
355)32/000
bg´etn
1672
1673
1674
1684
1696
²eRcInCag.100/000.nak´³.(Missions Etrangères 1680: 90)
Tahan.55/000.nak.(VOC, in Guillot 1989: 150)
Tahan.200/000.nak´.(Cortemünde 5: 122)
700/000 (Fryke 1692: 80)
²mnusß.31/848.enA Surasowan³.(Pigeaud 1968: 64)
>100/000
220/000
800/000
700/000
125/000
hßakatar
1596
1606
1618
pÞ¼.3000.xñg.(Lodewycksz 1598: 163)
Tahan.4000.nak´.(Matelief 1608: 53)
Tahan.6-7000.nak.(van den Broecke 1634 I: 187)
20/000
16/000
26/000
mataram 1624 Tahan.200/000.nak´.(de Haen 1623: 35) 800/000
sIumaraMg 1654 100/000. (van Goens 1656: 205) 100/000
hßaá¨r¨a 1654 100/000. (van Goens 1656: 268) 100/000
TUbg´ 1600 Tahan.32-33/500.nak.(”Tweede Boeck“ 1601: 184) 130/000
s‘Ur¨aáy¨a 1625 50-60/000. (VOC, in Meilink‑Roelofsz 1962: 270) >50/000
m¨akasar
1614
1615
1636
1660
pÞ¼eq¼.1260.xñg.(EIC, G/10/1:5)
Tahan.16/000.nak´.(EIC, G/10/1:9)
60/000.nak´.søab´edaysarGasnñeraK.(EIC, G/10/1: 73)
Tahan.160/000.nak´.(Gervaise 1701: 60)
>20/000
64/000
>100/000
640/000
enAeBlEdleyIgRcáj bBa©ÚlKñanUvskçIPaBénTMhMRbhak RbEhlen¼ CamYy.nwgkarán RbmaN
bc©úb,n ñnUvcMnYnRbCaCn. ..eyIgGacTajnUvesck¹Isnñidæanyagc,as fa... TIRkúgEdlFMCageK bgðs .. KWTIRkúg
faMgLúg..GyuFüa.nig.m¨atar¨amEdlenABak´ kNþal.. s¿v. TI.17..mancMnYnRbCaCnRbEhlcab´ BI.150¿000.
eTA.200¿000.nak´ ..(dUcEdlRkúgeBKUFøab´ manmuneBlTTYlrgnUvkarbMpøicbMpøajkñúgÌñaM .1599)... >..TIRkúg
Gaeq .. makassar. .bg etn.. nig .raCFanIKImLúgénEdndI kUsaMgsIunRbEhlCaTIRkúg sSitkñúglMdab fñak ´ bnÞab
BITIRkúgFMenAkñúgdMNak kalEdlTIRkúgTaMgen¼ manRbCaCneRcInbMputnaBak kN¹al stvtßr_ TI.17. eday
manRbCaCnCit.100¿000.nak ... >.. TIRkúg epßg@eTotenAtamtMbn mat smuRT PaKxag eCIg én RbeTs CVa. man
karERbRbÜleLIgcu¼ nUveCaKvasna y¨agrh&s...enAkñúgkMlugeBlstvtßr_ en¼ ....bu¨EnþcMeBa¼ .Tuybg´.. nig
s‘uraáya vij.naeBlena¼ . RbEhlCamanRbCaCnrhUtdl . . 50¿000.nak ..> ..Mrauk‑u.(raCFanI rbs Garakan)
átanI. .. evogc&nÞ.. nigPñMeBj.k¾RbEhlCasSitenAkñúg lMdab fñak TIRkúgEdlmanRbCaCn rvag BI. 20¿000 eTA.
50¿000.nak .ehIy. RbEhlCaEk,rnwg.50¿000. nak ..>..karbþÚrraCFanIrbs PUmaeTAkanGava . vij enA ÌñaM ..1634
án bN¹al[TIRkúgen¼ rIkceRmInCa lMdab´ .. .ehIymkTl´ nwgÌñaM .1700.TIRkúg en¼ RbEhl Ca man RbCa Cn
rhUt dl´ .50¿000.nak´ .>.TIRkúgEdlánerobrab´ TaMgb¨unμanen¼ .RbEhlCaTIRkúg dMbUgEdl FM Cag eKbgðs´
lMdab´ TI.. 13.. >
tMbn EdlRKb RKgedayCnCatiGWrubmanbNþaajBaNiC¢kmμTUlMTUlay.. nigsMNg GaKareFVIGMBI fμrwg
maMCa eRcIn. ..k¾bu¨EnþtMbn´ TaMgen¼ minEmnCatMbn´ EdlmanTIRkúgFMCageKbgðs´ ena¼ eT...>.. brievNTIRkú g
átaevo án ekIncMnYnRbCaCnrhUtdl RbEhlCa. . 30¿000.. nak .rs enATaMgkñúg.. nigeRkAkMEBgenAÌñaM .. 1630
ehIy enA kñúg ÌñaM .. 1670.cMnYndEdlen¼ .ánekIneLIgdl kMBUlrhUtdl .130¿000.nak . (Hageman. 1859. £ .
364/ Blussé.. 1986. £ . 84-85) ... >. .TIRkúgmanIlmanRbCaCnRbEhl..40¿000.. nak enAeBlTIRkúg en¼ mankar
rIk ceRmIndl´ kMBUlnaÌñaM . . 1630. . (Phelan.. 1959. £ . 178).. >.enAmunÌñaM .1641.. eBlEdlTIRkúgm¨a Laka enA Ca
TI bBa¢akar rbs B&rTuyh;al ... TIRkúgen¼ manRbCaCnRbEhlCa.. 12¿000.nak . (Mandelslo.. 1662.£ . 106)... ehIy
cMnYn en¼ enA sl´ Et.5¿000.nak´ enAeBlEdlsSitenAeRkamkarRtÜtRtarbs hULg . eRkay mk eTot.>
karkMNt nUvcMnYnRbCaCnsrubkñúgTIRkúgTaMgen¼ manlkçN£ rwtEtlMákCagkarán sμanTMhMTIRkúg
TaMgen¼ ...eRBa¼ faTIRkúgTaMgen¼ mancMnYnRbCaCnekIneLIgeRcInkñúgdMNak´ kal xus@Kña...ehIy eBl xø¼ .
TIRkúg xø¼ mancMnYnRbCaCnekIneLIgeRcInenAeBlEdlTIRkúgxø¼ eTotmanRbCaCn tic.. .>.. .eTa¼ Cayag en¼
k¹I. sUm,I Et karKNnabEnSmRtÜs@k¾eday.. .y¨ageRcInGacp¹l´ RtwmEtcMnYn RbCaCnsrubelI sBImYy lan
nak´ enA kñúg TIRkúgNaEdlmanRbCaCnelIsBI... 30¿000.. nak´ .kñúgkMlug Bak´ kN¹alstvtßr_ TI.. 17. Et
bueNÑa¼..> .. dUecñ¼ ehIy RbCaCnGasIuGaeKñy_ RbEhlCa.5% .éncMnYnRbCaCnsrub rs enAtamTIRkú[email protected]
smamaRt mYy eRcInCagtMbn´ GWr¨ubxageCIg. . (de Vries .. 1976. £ . 154) eTa¼ bI CaRbEhl mineRcIndUc mueh:al
}NÐa. . ¦k¾ RbeTs cink¾eday (Habib.. 1982.£ . 169; s:InnWr 1977. £ . 28) .. >
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 89
kMNtsm:al´.½
a. en¼Cakará¨n´sµanrbs´xJMúcMeBa¼kMEBgkarBarTIRkúgfµIrbs´es¹c.áy‘ÍNg EdlCamNÐlraCvaMg enA rvag
qñaM. 1566-99.cMENkÉTIRkúgkMEBgcas´rbs´TIRkúgeBKUvijTuksMrab´kareFVIBaNiC¢kmµ..ehIy va mantMbn´
CayRkúgy¨agFM.>
b.ev¨lF_.. nigm¨ak´enl .ánkMNt´nUvtMbn´sm,ÚredaybMENkkðmqñaMgepßg@famanépÞRkT,aEt.90. ha
b¨ueNÑa¼. ..b¨uEn¹ebItamkarerobrab´ rbs´BYkeK GMBITItaMgena¼.k¾dUcKñanwgkarerobrab´rbs´bUh:as.. pgEdr
ánbgHajeGayeXIjfa.vaCatMbn´d¾FMmYylatsn§wg.5.KIT,ÚEm¨RttambeN¹ayeqñr smuRT.>... xJM úán
seRmc cit¹erIsykkará¨n´sµanTMhMFM.edaysnµt´fatMbn´tUc@kñ úgbrievNtMbn´ en¼TTYlrgkar
90 CMBUk TI 2
taragelx.8¿.TMhMRbhak´RbEhléntMbnTIRkúgnastvtßr_TI.17
épÞRkT,akMEBg
RB¼ raC vaMg ..¦tMbn´ Ed l
man kMEBg karBar.(km2)
épÞRkT,a
RbhakRbEhl éntMbn
TIRkúg.(km2)
RbPBB&t‡man
fAMgLúg 0.4 5.6×4 = 22 Hanoi 1977: 40‑46 nigEpnTI
evogc&nÞ 0.3 4×0.8 = 3.2 Lajonquière 1901: 100‑01
eQogém¨ 3.8 5 Wijeyewardene 1985: 86; 1986: 6
G yuFüa 3.6×2 = 7.2 15 Sternstein 1965
eBKU ..s ¿v .16 5.8a 15 Symes 1827 I: 214; Frederici 1581: 244‑45
eRmav-G‘U 0.4 7 Collis 1943: 174‑75
á¨tanI 0.1 5×0.4 = 2bWelch and McNeill 1989: 38; Bougas
1988: 15‑16
Gaeq 0.2 12 ENI 1893‑1905 II: 321
bg´ etn 1.0 5 Scott 1606: 169; Guillot 1989
matar¨am 0.4 7.5×5.5 = 41cVan Goens 1656: 66, 212‑15; Nurhadi and
Armeini 1978: 17
m¨akasar 0.8+0.8+0.2d 10×0.6 = 6 Reid 1983: 140‑50; Bulbeck 1992: 351‑72
RKb´RKgkñúgr y£ kal d¾yUr.b¨uEn¹tMbn´enAtambeN¹ayeqñrsmuRTTaMgmUlTTYlrgkar RKb´RKgGs´ry¼
kal knø¼ stvtßr_ bnÞab ´BIqñaM.1590.enAeBlEdlTIRkúgmankarrIkceRmIn.edayenA eBlena¼hIukay¨at .
á¨tanI. (113) án eFVI kar kt´ sm:al´fa.qµaGacedIrqøgkat´tamdMbUlpÞ¼nImYy@edaymincaM ác´cu¼elIdI.. eT
kñúg cm¶ayRb Ehl. 2/5. KIT,ÚEmRt.ehIyenAeBlEdlvan.nik . (1604. £. 222) ánKitfaTIRkúglat sn§wg
tam beN¹ay eqñr kñúg cm¶ay knø¼m¨ayGaløWm¨g´..>
c. EpnTIrbs.Van GoenGMBITIRkúgmataramánbgHajGMBITIRkúgEdlmanTMhMlatsn§wgminFmµtasRmb eTA
tam bMlas´ TIbn¹bnÞab´én.Kraton (kMEBgkarBarRB¼raCvaMg).BIkuta..ehßv . eTA.Kerta.rhUtdl´.Plered >
d.. TIRkúgmakassar.KWCaTIRkúg.nig.rdë.sµúRKsµajmYy.edaymanmNÐlraCvaMgd¾rwgmaM.3.kEnøg.KWenA h:Úva.
talU .. nig sMeÁPU... >
eKenAEtmankarlMákkñúgkarkMNt´ nUvcMnYnRbCaCnenAtamTIRkúgtUc@... nigtamTIRbCuMCnnanaenA
tam tMbn´ epßg@eTotenAGasIuGaeKñy_ ... >.. edaysMGageTAelIkará¨n´ sμannUvcMnYnRbCaCnEdleyIgman
nig tYnaTIesdækic©... nigneyaáyrbs TIRkúgTaMgLayEdlminTan mankarán sμan cMnYnRbCaCn.eyIg min
Gac niyay[ áneRcIneRkAGMBIfa. TIRkúgdUcerobrab´ teTAen¼ RbEhlCamanRbCaCn elIsBI. 10¿000. nak´
(sUm emIlEpnTIelx.5)½
-.. RbÚm...á¨h;n..TYnh:Ú‘...sIuerom.(enAEk,rTIRkúgr¨g´ h:Ún).tavUy.. nigmar_ tabg .kñúgRbeTsPUma(3).
-.. etNas´ esrIm.eQogém¨.lb´ bUrI... nignKrsIufammar¨at .(lIh:&r).kñúg RbeTsesom.
-.. lYgRáág:enAPaKxageCIgRbeTsLav.
-.. raCFanIlEgVkrbs´ RbeTskm<úCa.
-.. kMBg´ Eph&rGan.éntMbn´ kUsaMgsIun.
-. .cUhr.. nig á¨hag.(rhUtdl´ karcUlmklukluyedayGaeqkñúgqñaM.. 1618). enA«bTVIbmaeL.
-.. á¨eLmág..cmb‘Í.. nig raCFanImINagkaáv.enAÉáh:ar_ ruyy‘ug.enAeka¼ s‘Um¨aRta.
-.. bg´ car_ m¨asIun. .nig Rb‘úyeN.enA.eka¼ bWeNGU.
-.. caá¨r¨a.esm¨araMg.nig áLaMán´ h:an´ enARbeTsCVa.
-.. raCFanIálI.enAÉeh:leh:l.nig
-. raCFanImah:IndaNav.rbs .sIuN&y.. .(eKniyayfa. .mancMnYnmnusßRbús. 36¿500. nak . Cab katBV
kic© . (Laarhoven..1989.£.112). >
RbsinebIPaKry énGñkrs enATIRkúgmankRmitx<s enAkñúg tMbn TaMgmUl... vak¾manIPaKry x<s Cag Edr
enA tam tMbn´ TaMgLayEdlmanBaNiC¢kmμxøaMgkøaenACMuvijRcksmuRTm¨aLak´ ka . (Malacca) >...enA «bTVIb
m¨aeLTaMg mUl eyIgmankarlMákkñúgkarrMBwgTukfacMnYnRbCaCnGac mancMnYnelIsBIknø¼ lannak´ Nas´
eRBa¼ fa va min GacmancMnYneRcInCagcMnYnRbCaCnenAedImstvtßr_ TI.19.eT. (Reid.. 1987 ) ..>. en¼ man n&y fa
TIRkúg m¨aLaka Et Ég EdlCaTIpßarBaNiC¢kmμFMEdlminmantMbn´ ksikmμdac´ Rsyal man RbCaCn y¨ag
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 91
ehac Nas´ k¾..20% .Edr. éncMnYnRbCaCn«bTVIbsrubenAkMlugqñaM.1500..>..ehIycMENkÉ. . á¨tanI
áhag..cUhr. .nig maLaka. EdlRtÜtRtaedayBYkB&rTuyh:al rYmKñaTaMgGs enAqñaM.. 1600..man smamaRt RbCa
Cn RsedogKña.. nigm¨aLakaEdr.>.eKdah_ . (Kedah) EdlánkøayCakMBg´ EptUcsMxan´ mYyenA edIm stvtßr_
TI.18. RtÚváneK eCO fa man RbCaCnBI .7¿000. eTA .. 8¿000. nak´ .. rs´ enAkñúgTIRkúg eFob eTAnwgRbCaCn srub
cMnYn Et .20¿000 .nak´ b¨ueNÑa¼ .rs´ enAkñúg.RbeTsTaMgmUl. (Taillandier.. 1711.£. 409) .. >..cMENkTIRkúg Gaeq
etn.. . nig Rb‘úyeN. vij eBlEdlmancMnYnRbCaCnx<s bMput.RbEhlCamanRbCaCnyagehac Nas k¾mYy
PaKRáMénRbCa Cn srubEdrsSiteRkamkarRKb´ RKgrbs TI RkúgTaMgena¼ pÞal .. >
nKrUbnIykmμGacmankarrIkceRmInx<s´ RbesIránnaeBlena¼ .. . . k¾edaysarEtPaBRbesIrén
brisSan enA GasIuGaeKñy_ ...EpðkelImUldæan.3.yag...>.. TImYy.. (kt¹arYmrbs bN¹aRbeTsenA GasIu Edl TTYl
}T§iBl xül mUsug TaMgGs ).edaysarEtbec©kviTüasmRsb.. .vamanlkçN£ gay RsÜlkñúgkarp¹l nUv brimaN
RsÚv d¾ eRcIn elIstRmÚvkarTIpßar.CaCagkarp¹l´ nUvRsÚvsalI... nigsac´ ...>...TIBIr.RKb´ tMbn´ TIRkúgTaMgGs´
elIk Elg Et m¨atar¨amecj. .(dUcCaGav¨a... nig faMgLúg. sSitenAcMtMbn´ bg;beg;InTinñplRsÚvánx<s´ ) .. man
lkçN¼ Gac eFVI [ eKeFVIdMeNIrecjcUl áneday gaytamry£ pøÚvTwk..EdlCameFüaáygay RsÜl Rb esIr
Cag pøÚv reT¼ enA E dndIeKakd¾FM lHelHvena¼ ...>...ehIyTIbI... ebIeRbóbeFobCamYy vis&ydéTeTot...vis&y CMnYj
án edIr tY naTId¾FMenA kñúg exOnesdækic©TaMgmUlrbs´ tMbn´ PaKeRcInenAGasIuGaeKñy_ . ..>.. TIRkúgkMBg´ EpTaMg
en¼ . KW minEmn Ca beBaØIEkðk. Edl RtÚv RsÚb ykplitplelIstRmÚvkarBItMbn´ q¶ay@ ena¼ eT..>. .TIRkúg kMBg´
Ep TaMg ena¼ án beg;ItRTBFnrbs´ xøÜnPaKeRcInBIvis&yCMnYj.. .nig án cMNaysRmab´ mHÚbGahar epßg@
enAelITIpßar ebIk TUlay..>
eyagtamkará¨n´ sμannaedImstvtßr_ TI.17...TIRkúgá¨tanIánBwgEpðkelIkarnaMcUltampøÚv smuRT
sRmab´ CagBak´ kNþaléntRmÚvkarGg;rrbs´ xøÜn..ehIybg´ etnBwgEpðkrhUtdl´ .3.PaK.4.éntRmÚvkar
Gg;rrbs´ xøÜn. . (Scott.. 1606.£. 136 /.. Terpstra1938.£ .163).. >....cMENkÉ Rkúgm¨aLakavij .. muneBl kar cUl
mkkan kab rbs BYkTuyh:al rwtEtman karBwgEpðkCagen¼ eTAeTot..>. . RkúgmaLaka RtÚván p:t p:g Caerog
ral qñaM edayGg;rRbEhlCa..45. . navaBIRbeTsPUma.. 30. .BIRbeTsesom.nig.50. eTA.60.BIRbeTsCVa ehIy
rYm TaMgCaeRcInnavaeTotBI.kUr¨ Um¨g´ edl. (Coromandel) (Araujo. 1510.£. 28/.. Empoli.. 1514. £ .155/.. Pires
.1515.£.98/ 107) ...> .. .eTa¼ bInavaTaMgena¼ manTMhMxusEbøkKñaxøaMgk¾eday.... .k¾ eKGac án sμanánfa... navamYy
GacpÞúk án CamFümyagehacNas k¾..50.etan.edaysareK eXIj mankarp:g p:g nUvkar naMcUl Gg;r RbEhl
.7¿000. etan kñúgmYyqñaM... EtBItMbn p:g p:g sSitenA q¶ay@ bueNÑa¼..>. .cMnYnen¼ KWlμmRKb RKan sRmab ciBa©wm Gñk
rs enA kñúg TIRkúgCag.50¿000.nak eTAeTot..>.. bnÞab BIdMNak kalrIkceRmInxøaMgrbs xøÜnmk... Rkúg Gaeq enA
kñúg Tsvtßr_ qñaM.. 1680.. enA Et man nava. 10.eRKÓg EdlpÞúk eTAedayGg;r naMcUlBI}NÐaEdr ctenAkñúg kMBg´
Ep. ehIy Gñklk´ ray nUv Gg;r naMcUl TaMgLay enAtamTIpßar.GacrkcMNUlán eRcInrhUtdl´ .80 . esÞólIg
(Sterling).kñúg mYy éf¶@ Edl.. (esμInwgkar lk´ Gg;rcMnYn.35¿000.KILÚRkamÉeNa¼ ...daMEBr.(Dampier).1699.£.
94) ..>
92 CMBUk TI 2
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 93
EpnTIelx..5
..cMnYnRbCaCnkñúgTIRkúgRb
eTsG
asIuG
aeKñy_nas
tvtßTI.16-17..>
rcnasm<&n§énTIRkúgGasIuGaeKñy_ s‘UNan..KuNnug.hßaTI . (Sunan Gunung Jati)ánbeRgonkUnRbúsrbs Kat [ ksagTIRkúgenA mat smuRT
ehIy ánbgHajRáb´ kEnøgNaxø¼ EdlKYrsagsg´ RB¼ raCvaMg. (dalem) TIpßar. nigTIlan kN¹al (alun‑
alun) .. CaedIm.>. –Sadjarah Banten, segçbeday Djajadiningrat 1913. £. 34
edaykekIteLIgenAsm&ykalBaNiC¢km.μ... Rkúgbg etn.ántMNag[ PaBpÞúyKñaenA kñúg sm&y ena¼
..> edaysareKánksageLIgenAEk,rmat smuRT... edIm,ITajRbeyaCn_ BIkardwkCBa¢Ún tam pøÚv smuRT TIRkúg
en¼ mankarrIkceRmIny¨agrh&skøayCaTIRkúgd¾FMmYy. ..EdlsVaKmn_ cMeBa¼ QμÜjTaMgLay ehIy k¾ man kar
ekIteLIgb rievN GaKar.. Rblay.. pøÚv. ..nig TIpßar...ya¨geRcInENnNan´ tan´ tab´ }tsN¹ab´ Fñab´ ..>.eTa¼ Ca
y¨ag en¼ k¹I...bg´ etn.CaTIRkúgRbkan´ nUvRbéBNIbN¹Mú. (Indic) .Edlkñúgena¼ TMhM... nigRTg´ RTayrbs´ sMNg´
GaKar sMxan @ánqøú¼ bBa©aMg[ eXIjnUvesckþIbgRáfñaEpñkelakFaturbs RB¼ mhakßRt.. > .Rb‘ÚEdl . . (Braudel)
.(1967.£ 384-95).. ánelIkeLIgnUvPaB Eckdac BIKñarvagTIRkúgykKMrUtamkþa rGukéntMbn GasIubUBa’. .. nig
xagt,Úg.. nig PaBKμansN¹ab´ Fñab´ ENn Nan´ tan´ tab´ ... EdleKeXIjmanenA GWr¨ubnamCÄimsm&y... nig Rkúg
GIusøam TaMgLay.. ²cab´ BIh:IRál´ tar_ rhUtdl´ RbCMueka¼ s‘unda³.. . >. .PaBpÞúyKñaen¼ ánRCÜtRCabBaseBj
tMbn´ GasIu GaeKñy_ TaMgmUl...>. . en¼ minEmnmann&yfaTIRkúg enAtMbn´ dIeKak .mansN¹ab´ Fñab´ CagTIRkúgenA
tMbn´ «bTVIb ¦ k¾ ra CFanI GaNacRkepßg@ EdlenAq¶ay BImat´ smuRT .... mansN¹ab´ Fñab´ CagTIRkúgkMBg´ Ep
Edl man kar rIkceRmIn ena¼ eT..>. . RKb TIRkúg TaMgGs suT§ Et man nUv kRmit sN¹ab Fñab xø¼ @EbbelakFatu Ca
sñÚl rbs xøÜn Edl sNþab Fñab en¼ Etg EtTTYl rgnUv ka r RKbdNþb TaMgRsúgedayPaBrejréj én lMhUr
cUl mnusß d¾ eRcIn kñúgdMNak´ kalrIkceRmIn.>
enAkñúgraCaNacRkRbkan´ nUvsasnaRB¼ BuT§... EdlRbkan´ ykTsßn£ fa.. TIRkúgKWCalMhEdl man
kMEBg karBarc,as´ las´ ena¼ .. .tMbn´ kN¹alEdlmanKeRmagbøg´ c,as´ las´ ena¼ Gaclat sn§wgBas
eBjbrievNTIRkúgmankMEBgkarBarTaMgmUl.EdlmanépÞ RkLaeRcInKILÚEm¨Rtkaer¨...>. . enAÉtMbn´ «bTVIb
vij...eKeXIjmanEtbnÞaykarBarRB¼ raCvaMg.. .nig sMNg´ GaKarsaFarN£ enAEk,r@ena¼ b¨ueNÑa¼ .... Edl
mankarerobcMbøg´ ánc,as´ las´ . cMENkÉ lMenAsSan enAxag eRkAvij..sSitenARbmUlpþúMya¨grej¨réj¨ enA
CMuvijTIpßar. pøÚvTwk... nig brievN PUmiRKw¼ rbs´ BYk emekIymanGMNac...>. .evotNammanraCFanIEtmYyenA
tMbn haNUyGs ry£ kal CitmYyshsvtßr_ ... ehIyRbCaCnenAraCFanIen¼ mancMnYneRcIneBk Edl min
Gac[ eKGnuvtþ KeRmag bøg ´ dMbUg.. (sUmemIlrUbPaBTI..13.a).. tamTsßn£ elakFatuEdl eKeRbIenAeBl ksag
TIRkúg en¼ dMbUg án½... ²TIRbCMuCnen¼ latsn§wgyagq¶ay... ehIyminmankMEBgkarBarB&T§CuMvijeT¿.¿.¿. enA RKb
kEnøg TaMg Gs´ .eKeXIjmanmnusßmñaya¨geRcInsn§wksn§ab´ .EdlsUm,IEtpøÚveFVI dMeNIrmanTMhMFM y¨agNa
k¾eday... k¾eKmankarlMákya¨gxøaMgkñúgkareFVIdMeNIrqøgkat´ enAkEnøgCaeRcIn³ . (Missions Etrangeres..
1674.£. 176) >
94 CMBUk TI 2
rUbPaB13.k..
bøg´TIRkúg..faMgLúg..(haNUy).. mankalbriec¢TenAqñaM.. 1490..>
RB¼ raCaPUmasMEjgBIGMNacrbs´ RB¼ Gg:tamry£ karksagnUvTIRkúgfμ[email protected]ßn£ elak
Fatu.ehIyRB¼ raCaébyInlag.. .(Bayinnaung) EdlCaRB¼ raCad¾mankitüanuPaB bMputrbs PUmaánksagTIRkúg
d¾KYr [sJb EsJgbMput.>.dUcEdlBgßavtarPUmaánkt Rtafa½.²enAmun cugqñaM.928.(1566).RB¼ Gg:án ksag
rYcral´ sUm,IEteKabur£ ...nigb¨mkarBarenAtamkMEBgTaMgLay.>. eKeXIjmaneKabur£ cMnYn.20.nig. b¨mkar
Bar cMnYn 1¿009 ...ehIyRB¼ Gg:k¾ánksagpøÚvFMsMxan´ @cMnYn. 10.Exß... nigpøÚvtUc@déTeTotCaeRcInrYmTaMg
KUTwk mYy Exß pg Edr.EdlRB¼ Gg:bBa¢a[eKCIk CMuvijTIRkúgEdlmanRbEvg.20.Büam.. nig CeRmA.20.htSKU...
>. cMeBa¼ eK abur£ TaMg.20.EdlRB¼ Gg:án ksageLIg.RB¼ Gg:ánRbTaneQμa¼ eKabur£ .. TaMgena¼ tameQμa¼ rbs
T I RbCMu Cn.nig.PUmiTaMgLay³.(“History of Syriam . 1915. £. 6) .. >.. kñúgcMeNam pøÚvFMTaMg.10. Exß. Edl áneBal
xag elI...5 . Ex ß. lat sn§wgBIeCIgeTAt,Úg. edayP¢ab´ eKabur£ ..5.. enAkMEBg xageCIg... nig eKabur£ .5.eTot enA
kMEBg xagt,Úg.>. .cMENk É.pøÚvFM..5. .ExßepßgeTotlatsn§wgBIliceTAekIt..>. .dUecñ¼ ehIy.TIRkúgRtÚv Ebg
Eck Ca. 36... bøúk. .EdlkñúgmYybøúk@manTMhMépÞRkLa..6. x 6.edayrkßa TuknUvTIFøacMnYn..4.bøúk.enAkN¹al
sRmab RB¼ raC vaMg .EdlkøayCap©itrbs TIRkúgEdlmanpøÚvsMxan @TaM gGs bukeq<a¼ mkcM.. >..dUecñ¼ bnßl Tuk
32.. bøúk eTot sSitenAeRkARB¼ raCvaMg.EdleKmanbMNgy¨agc,as´ cg´ [tMNagext¹TaMg..32. ..Edl RB¼
raCaébyInlag. . ánEbgEckeRkamkarRKb´ RKgrbs´ raCFnIeb¨KU..ena¼ . (ibid £7).> .ehtudUecñ¼ ehIy
TaMgTIRkúg. nig RbeTs rbs´ RB¼ Gg:ánqøú¼ bBa©aMgnUvzansYK’ kñúgRB¼ BuT§sasna..EdlmanRB¼ }nÐsSitenA cM
kN¹al Eh hm B&T§ CuMvij edayeTvtacMnYn.32.Gg:epßgeTot (Guillon 1989: 115) >
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 95
rUbPaBTI..13.x.
Rkúg..Gmrbur£..TIRkúgPUma..qñaM..1795..>
GñkdMeNIrCnCatiGWrub. Edlánmkdl TIRkúgfμIen¼ .mankarPJak epðIlcMeBa¼ TMhMd¾FM Gs©arürbs TI Rkúg
en¼ ..>..elakessa..eRhVDIriksIu .. (Cesare Frederici) bnÞab´ BIvaánksagehIyrYcral´ Pøam@ áneFVIdMeNIr
eTA dl TI. Rkúgen¼ .¿.¿.¿ ehIy karerobrab rbs Kat manPaBRsbKña.. nigesckþIerobrab rbs CnCatiPUma. eday
Kat´ ánbriyayfa.½
enAkñúgTIRkúgfµI.manRB¼ raCvaMgrbs´ RB¼ mhakßRt.. nig TIsñak´ GaRs&yrbs´ RB¼ Gg:.rYmTaMgm®nþI sBVmux
TaMgLay.nigBYkGPiCnepßg@eTot.¿.¿.¿. vaCaTIRkúgd¾Gs©arümYy.EdlmanépÞrabesµI .. nigmanrag
96 CMBUk TI 2
Cakaer¨...ehIyEfmTaMgmankMEBgkarBarCuMvij.. rYmCamYy.. nigKUTwk B&T§CMuvijkMEBgEdlmanRk .. RkeBI
CaeRcIn enAkñúgena¼ eTotpg.>. .TIRkúgen¼ minmannUvs<anEdleKGacbBa¢aTajeLIgcu¼ edIm,I biTebIena¼
eT.EtvamaneKabur£ cMnYn.20.edayeKabur£ .5.sSitenAtamRCúgnImYy@énkMEBg.>.mankEnøgCaeRcIn eTot
sagsg´ eLIgBIeQIeRsabedayTwkmassRmab´ qµaMkñúgkarkarBarXøaM .>.pøÚvfñl´ FM @.kñúgTIRkúgen¼ man
lkçN£ relagsðatEdlxJúMBuMFøab´ eXIjBImunmkpøÚvTaMgena¼ Rtg´ dUcbnÞat´ P¢ab´ BIeKabur£ mYyeTAeKabur£ mYy
eTot .QrenAeKabur£ mçagGñkGacemIleXIjmçageTot..ehIyvaFMTUlay.mnusß.10.¦.12.nak eFVI dMeNIr
eday cRkyanenAelIRTÚgfñl´ TaMgena¼ án.¿.¿.¿.pøÚvfñl´ TaMgena¼ .¿.¿.¿.RtÚv áneKdaMedImeQIGmsg xag
enAtammuxpÞ¼ [email protected]¹kdI}NÐa. .Edlp¹l´ møb´ d¾RtQwgRtéQ..>.. pÞ¼ TaMgena¼
sg´ eLIgBIeQIRbk´ ek,Ógmüa¨gEdlmanragCaEBg.¿.¿.¿.RB¼ raCvaMg rbs´ RB¼ mhakßRtsSitenAcMkN¹al
TIRkúg.Edlsg´ eLIgkñúgTRmg´CaRásaTmankMEBgkarBar. edayman.KUTwkEdlmanTwkeBjeRbóbB&T§ CMu
vij.rIÉlMenAsSanepßg@enAxagkñúgbrievNvij... suT§Etsg´ eLIgBIeQIedaymandMbUlRsÜcy¨agRss´
sðateTotpg. ehIysMNg´ EdlmankarcMNay Rák´ eRcIn.KWeRsabedaymassnøwkCaeRcIneTotpg..
(Frederici 1581.£.245)>
raCFanIrbs´ PUmadéTeTot.dUc CaGav¨a/.. Gmrbur£ .. nigm¨an´dael TaMgGs´ suT§Etsagsg´ eLIg eday
bøg Cak lak Rsedog@Kña..edaymanRB¼ raCvaMgsSitenAcMkN¹albnÞaykarBarRB¼ raCavaMg ragkaer d¾ FM TUlay
EdlmankMEBg.. nigKUTwkB&T§CuMvij... EdlRbsBVKñaedaypøÚvRtg´ P¢ab´ BIeKabur£ mYyeTAeKabur£ mYy eTot.
(O’Connor 1907; fig. 13b) .. >..RkúgétPaKxageCIgmanlkçN£ Rsedog KñayagxøaMg eTAnwgTRmgCa RbRktI r
bs´ TIRkúgPUma.. >.. tamdwgmkfa.eQogém¨EdlánksageLIgkñúg ry£ eBl.4. ExsRmab´ RB¼ mhakßRt
man.é®h:. (Mangrai) enAkñúgqñaM.. 1292.edayeFVIeTAta mk,ÜnTMnayepßg@k¾ykKMrUeTAtam Tsßn£ elakFatu
Edr..eday man kMEB g... nig KUTwkB&T§CMuvij..ehIynwgpøÚvragctuekaNeTotpg .(Chronique de Xieng Mai: 56-
61; Wijeyewardene1986. £. 8) .. >.. müagvijeTot..RbsinebIRkúgGyuFüamanRb PBRsedogKñaena¼ ... emøa¼ va nwg
rIk ceRmIn y¨agqab´ rh&sCagTIRkúgTaMgGs´ ena¼ minxan..>...pøÚvTwkrbs´ TI Rkúgen¼ pÞal´ ... (EpnTIelx.6) .. Ca
Gñk kMNt nUvTRmgrUbragminRbRktIrbs Rkúgesomen¼ ...ehIyeTa¼ bICa raCFanIEdlsSitenAelIdIeka¼ .Edl
man kMEBg karBar y¨agmaMEtmYycMehogenAkñúgTenøecApay¨aman pøÚvfñl´ .²FM.Rtg´ .. nigrabesμI³. .BIrbI Exß
k¾eday k¾ KmnaKmn_ PaKeRcIneFVIeLIgtamry£ .. .²pøÚvcegðóttUc@ Rblay... [email protected] xVat
ExVgKña³ .. (Schouten.. 1636. £. 124) >
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 97
EpnTIelx.6 .TIRkúg GyuFüa.K¿s¿. 1687
RbsinebITIRkúgkan RB¼ BuT§sasnamankMEBgkarBarhu‘m B&T§TIRkúgesÞIrEtTaMgmUlena¼ kMEBg kar Bar
dUcKñaen¼ EdrenAkñúgRbeTsevotNam... nig tMbn tam«bTVIb.KWsRmab EtRB¼ mhakßRt... . RsIsñMmInM mInagrbs
RB¼ Gg:... nigm®nþI beRmIpÞal´ enAkñúgRB¼ raCvaMgEtb¨ueNÑa¼ ... >..enAá¨haMg. (Pahang) eKeXIjman Et.. ²naymuWn
m®nþI³.bueNÑa¼ .Edlrs enAkñúgbrievNkMEBgbnÞaykarBarRB¼ raCvaMg..>..²eK[ RbCa CnsamBaØrs enA xag
eRkA kMEBgenAtamtMbn CayRkúg³ .(Matelief.1608. £.122) ..>.. Tsßn£ TVik niym énTI Rkúgmakassar (Makas‑
sar). .ánbeg;It[man kMEBgbnÞaykarBarRkúg sMxan´ @. .3 ..Edlkñúgena¼ kM EBgRkúgsMxan´ CageK bMput
98 CMBUk TI 2
KW.smávBuy.(Sombaopu) EdlmanEtRkúmRKÜsarraCvgß... nigGñkbeRmI... nigGñkkarBar b¨ueNÑa¼ ... Edlrs´
kñúg ena¼ . .(Epn TI elx .7)... >. ..eKmankarlMákkñúgkaremIleXIjc,as nUvkarerobcMtamTsßn£ elak Fatu nUv
lMEBg .... pøÚvfñl ... nigGaKar.enAkñúgsSanPaBmmajwksμúKsμajénTIRkúgkMBg EpTaMgGs en¼ ...>... eK eXIj man
Et TItaMgraCvaMg enA cMkN¹alTIRkúgbueNÑa¼ ....EdlmanTRmgc,as las edayRB¼ raCvaMgEbrmux eTArkTIFøa
RsL¼ enA Tis xageCIg.rIÉenATisxaglicvij... KWCaviharsasnaGIusøamd¾ FMs;wmés;mYy.. .ehIy cMENkÉenA
Tis xagekIt.. ¦TisxageCIgvij.KWCaTIpßar.. >.. karbgHajxagelIen¼ .. KWCa ka rbgHajBIKMrUEbbEpn rbs Rkúg
bg ´ etn.(Epn TI elx.8) ..ehIynigrbs´ RkúgCVaPaKeRcInnasm&y eRkay@eTotEdlTIlan muxRB¼ raCvaMg
(paseban or alun‑alun).KWCaTIFøasRmab´ RárBæBiFIbgHajkarsM Edg.nig karRbkYtepß[email protected] cat´ Ecg.. nig
«btSmÖ eday RB¼ raCvaMg...>.eTa¼ bICaeKmineXIjmanenA Rkúgm¨akassark¾eday..eK eXIj mankarcmøg KMrU
Ebb Epn dUc Kñaen¼ ... (rUbPaBTI.14).. enARkúgGaeq .. nigá¨tanIpgEdr..>.
kMEBgbnÞaykarBarRB¼ raCvaMgPaKeRcInmanTIFøabn¹bnÞab´ KñaCaeRcInCan´ ... EdleFVI[mankarlMák
kan´ EtxøaMgeLIg@kñúgkarqøgkat´ BImYydMNak´ eTAmYydMNak´ eTot.. .edayRB¼ raCdMNak´ enAEpñkxagkñúg
bMput KWrkßaTukCaBiesssRmab EtRB¼ mhakßRt... nigRsIsñMrbs RB¼ Gg:.. >.. enAGaeq...eKRtÚveFVI dMeNIr qøg
kat ´ TVa cMnYn.7.Can .munnwgcUleTAdl TIFøaxagkñúg. (Warwijck 1604. £. 15) .. ehIyminmanRB¼ raCvaMgNaEdl
man TVaticCag.. 3..Can ena¼ eT. .>.. rIÉTIFøaxageRkA bMputvij.mandUcCa...eragdMrIrbs esþc bnÞb sRmab Tahan
yam XøaMg s¹úk kaMePøIgFM... nigkEnøgeFVI bdisNæarkic©ePJóv.>..TIFøaEpñkxageRkARB¼ raC vaMgvij..enAGaeqmanTI
lan TUlay KYrsmEdleKGacerobcM BiFIRbCl´ dMrICasaFarN£ án.. (Ito.1984. £.23) .. >.. .cMENkRB¼ raC
dMNak´ enAEpñk xagkñúgeFVIGMBIeQICaTUeTAman EtmYyCan´ ... bu¨EnþmanssreQIxøwm [email protected]..>.. dMbUlviman
Edl eBareBjeday k,Úrk,ac rcna... nigk,ac cmøak d¾viciRtenAtamCBa¢aMgRB¼ raCvaMg.. KWCaTidæPaBd¾ Tak Taj
RkElg cMeBa¼ ePJóvCnCatiGWrubEdlmanGarmμN_ FUrRsalrIkrayenA eBlmkdl vimanenAEpñkxag kñúg eFVI
GMBI eQI..bnÞab BIeFVIdMeNIrqøgkat kMEBghamXat eFVIGMBIfμenAxageRkA CaeRcInCan mk (Warwijck 1604.£.15;
Marini 1666.£. 117; Baron1685.£. 3; Tevernier 1692.II £ 532) >
CaTUeTA.RbmuxdwknaMmankEnøgsRmab bYgsYgpÞal xøÜnenAkñúgbrievNRB¼ raCvaMg... k¾buEnþvihar GIusøam
sMxan´ .KWsSitenAtMbn´ Ek,rRB¼ raCvaMgedIm,IebIk[mnusßmñaGacáneRbIRás´ pgEdr..>..CaFmμtaenA kñúg
TIRkúg GIusøam... .eKeXIjmanviharGIusøam FMEtmYyKt´ EbrmuxeTArkTIlanRsL¼ ehIyCaTUeTA. dMbUl eRcIn
Can rbs viharen¼ ... KWCacMNuccMNaMd¾x<s CageKRbcaMTIRkúg.>.eTa¼ bICaGñkxø¼ ánniyayfa....RkúgGaeq man
²vihar GIusøameRcInGenk³.k¾ eday. (daMEBr.1699. £ .90). k¾tamBiteTAviharTaMgena¼ Ca sMNg´ Fmμta Edl Ca
erOy@ manTMnak TMng.. .nigsalaeron...¦k¾sSab&nsasna..>.. pÞúyBIen¼ .enAraCFanIkan RB¼ BuT§sasna efr-
vaT vij...eKeXIjmanectiy... ¦k¾RB¼ viharkMBUlRsÜcBN‡maseRcIneRBagRBat enAesÞIrEtRKb RCúg TaMgGs
rbs´ TIRkúg.. >.. eKl,Ifa.TIRkúgGyuFüamanRB¼ viharcMnYnRbEhlBI.. . 300.. eTA... 500.. ehIy evogc&nÞ man
.62.nig.cMENkÉeQogém¨vij.man.85.(Schouten 1636. £. 125; Gervaise1688.£.47;.. Lunet de Jonquière
1901. £. 102 ; Wijeyewardene.. 1985. £. 91) .. > .. edaysarEtbMNgcg snßMbuNükusltam ry£ kar ksag..nig.
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 99
EpnTIelx.7
kar CYsCul.. .nig kartubEtglmð nUvsMNg´ sasnaepßg@.... bN¹al[ mannUvcMnYnRB¼ viharkan´ Et eRcIn
eLIg @. ebIeTa¼ bICamanEt RB¼ viharmYy .. .. ¦k¾ BIrbueNÑa¼ ... EdledIrtYnaTIsMxan CakEnøgepþatsRmab eFVIBiFI
buNü sasna ... ¦k¾BiFIepßg@ k¾eday. .>..rIÉnAkñúgRbeTskan sasnaGIusøamvij..eKeXIjmanEtpñÚr Gacarü
dwk naM sasnasMxan @... nig}sßrCnman}T§iBlbueNÑa¼ ...EdlGacTak TajánCaBiessnUvGñkeKarB bUCa
dUc KñaeTAnwgTIsk;ar£ d¾sm,ÚrEbb epßgenAkñúgsasnaRB¼ BuT§Edr.. .>
TIRkúgsMxan´ @TaMgGs´ sSitenAEk,rmat´ smuRTrYmmanTIRkúg. .(m¨aLaka.. .bg´ etn..hßakata-áta evo
e®h:sIuk ..makassar.tWNat..manIl)... ¦k¾.sSitenAEk,rTenøFM@EdlGaceFVInavacrN_ án..>... tMbn sñÚlEdl
mankMEBgkarBar..k¾mansÞwgmYyenAEk,r. . ¦k¾hUrkat´ Edr...Edl Gacp¹l´ TwksRmab´ kareák Kk´ semøók
bMBak ... nigkardaMsørYmTaMgGacp¹l lT§PaB[ TUktUc@Gac eFVIdMeNIrcUlmkdl ánEdr..> .. CaerOy@.. .s<an
rMlg sÞwgen¼ Edlbukeq<a¼ eTAkan´ sMNg´ GaKarkNþalrbs´ RB¼ raCvaMg....KWCakEnøg Edlmanmnusß eRcIn
ku¼ kredIrqøgkat´ ...>. .enAm¨aLakaenAtampøÚvs<anen¼ mantUblk´ dUrtUc@CaeRcInteRmóbCaCYrEdl køay Ca
EpñkbEnSménTIpßar..>. .hYsBIen¼ eTA.s<anmancMnYntic tYc...nig cas RTúDeRTam...>. . enAGyuFüaman tRmÚv kar
s<an yagxøaMgsRmab qøgERBkd¾eRcInenAkñúgTIRkúgen¼ .½..²s<anEdlsg enABI elIERBk CIkFM@eFIVBI fμ. ..buEn¹
s<an TaMgena¼ manlkçN£ tUccegðót.edaysarEtenAtMbn´ en¼ KμannUvreT¼ kg´ bYn.¦k¾reT¼ epßg@eTot eFVI
dMeNIr qøgkat´ .. > .. s<anTaMgena¼ manragekagx<s´ enAEpñkkN¹al. .nig man RbEvgbeNþay.80. CMhan
100 CMBUk TI 2
b¨uEn¹cMeBa¼ s<an BIelIERBktUc@vij.¿.¿. ¿.PaKeRcIneFVIeLIgBIeQI³. . (Kaempfer 1727.£.44/.. cf. Gervaise..
1688.£. 47) .. >.
meFüaáyeFVIdMeNIrgayRsÜlbMputKWtampøÚvTwk .. .cMENkÉpøÚvfñl´ vijminsUvmankarGPivDÆ b¨unμan
eT..>... raCFanInImYy@enARbeTsPUma.. .éf... nigevotNam. manrukçvifIQUsqaysðatEtBIrbIb¨ueNÑa¼ ... > .enA
Rkúg faMgLúg.pøÚvFM@sMxan´ @minmankarQUsqay[ ánsðateT.. .edaysareKTuksRmab´ [ stV Bahn£ eFVI
dMeNIr. (Richard. 1778 I £.29).. >.cMENkenAtMbn´ «bTVIb... nigenAkEnøgNa EdlTIRkúgk ekIt eLIg eday
sar tRmÚv karEpñkBaNiC¢kmμCaCagedaysarRB¼ raCbBa¢arbs´ RB¼ mhakßRt vij...eK eXIjpøÚvfñl´ suT§ Et
dIxßac ... nig dI½.²enATIRkúg.(bg etn).eKeXIjmanpøÚvfñl smrmüEt.3.Exß bueNÑa¼ EdlpøÚvTaMgena¼ buk eq<a¼
eTArk TIlan xag muxRB¼ raCvaMg. .>.. pøÚvTImYytp¢ab´ BITIlaneq<a¼ eTAkan´ smuRT pøÚvTIBIrbukeq<a¼ eTArk Rck
dIeKak... nig pøÚv TIbIbukeq<a¼ eTArkRck PñM...>..dIkñúgTIRkúgk¾minmankarQUsqay smðat.. KÅmansuT§Etxßac..> TI
Rkúg k¾eBar eBj eTAedayPk RCaM.. .nigC¼ køinsðúypgEdredaysarEtGñkrs enAeákKk enAtam TI saFarN£
TaMg burs .. nig ®s¹I EdleFVI[ puldI... niglðkTåk³.(lUdUvIs:s_.. 1598. £. 106)..>.eTa¼ bICaminman kar QUs qay
smðatk¾eday k¾ manrukçvifImYycMnYnEdlKYr[ sJb´ EsJgdUcCapøÚv.EdlNav¨arer¨t..(Navarrete) áneFVI
dMeNIreq<a¼ eTA kMEBg karBar RB¼ raCvaMgsMávBU. enA.Rkúgm¨akassar.(RbEhlCamk BITis xageCIg..
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 101
EpnTIelx.8
bøg´TIRkúg..m¨akassaén..sMeÁBU..enAqñaM..1638...KUseday CagKMnUrhUrLg´ ..>
102 CMBUk TI 2
sUmemIlEpnTI elx.7 .xag elI) . .²eda ymanedImetñatCaCYr...mansPaBd¾sðat RbNit Cag eK bMputenAelI
BiPBelak...>.. .kaMrsμIRB¼ GaTitü min Gac bukTmøú¼ edImetañtTaMgena¼ áneT.. .ehIyCYr e dIm etñatTaMgena¼ man
RbEvgelIsBI.. 25..KILÚEmRteTA eTot.¿.¿. ¿.etIvaeFVI[ eyIgsJb EsJgbuNÑa³. (Navarrete 1676 I £. 115; cf. Ger‑
vaise 1688. £ . 47 .. GMBIGyuFüa ) .. >
TIRkúgTaMgLayEdleCaKC&yxøaMgTak TajQμÜjbreTsEdlmanRTBeRcIn. ..k¾dUcCabrivar Edl Ca
cMnu¼ pgEdr. .>.. GñkTaMgena¼ .mYycMnYnáneFVIsmahrNkmμcUleTAkñúgRkúmQμÜjFM@ d¾man }T§iBl enA kñúg
TIRkúg TaMgena¼ .ehIybeg;ItánPaBcRmú¼ ... EdleFVI[ BaNiC¢kmμmandMeNIr eTAán..>.sSabtü km μ enA kñúg
TIRkúg án qøú¼ bBa©aMgyagc,as BIlT§PaBrIkdu¼ dalénPaBcRmú¼ TaMgen¼ edayeFVI[ Føak cu¼ nUvmhicäta mCÄkar
niym rbs´ RB¼ mhakßRt...>. .PUmiRKw¼ rbs´ BYkGPiCnTaMgLaysSitenAtamsg;at´ epßg @BIKña .Edl sg;at´
nImYy@ man GMNac c,ab erog@xøÜn.. . RKbdN¹b eTAelItMbn Ek,r xagena¼ ...>...GPiCn Edlman }T§iBl nimYy@
rs enA kñúg brievNPUmiRKw¼ EdlmankaryamkamkarBaryaghμt ct .... EdlcmøgtamKMrUrbs RB¼ raC vaMg .buEn¹
kñúgRTg RTaytUc..>.. enARkúgbg etn...KMrUEbbEfven¼ bgHajyagc,as tamry£ EpnTIrbs hULg ..(sUmemIl
Epn TI elx.8)..nigkMNt´ Rta en¼ .½
TIRkúgEbgEckecjCaeRcIntMbn´ .ehIyenAtamtMbn´ [email protected]´ [ manGPiCnmYyrUb RbcaMenATIena¼
edIm,IkarBartMbn´ ena¼ enARKaEdlmans®g:am...GK:iP&y.¦k¾GIVepßgeTotCayfaehtu ehIyGPiCnmñak´ @
mannUvGMNac..nig tMbn RKb RKgpÞal xøÜnepßgBIGñkdéTeTot¿.¿.¿.GPiCnmñak @manGñk karBar.10.¦.12 .nak
sRmab´ yamkamPUmiRKw¼ rbs´ xøÜnCaerogral´ yb´ .>. eBlEdlGñkcUleTAkñúgPUmiRKw¼ rbs´ BYkGPiCn TaMg
ena¼ dMbUg bgðs GñknwgRbT¼ EPñkeXIjTIFøaRsL¼ mYy..EdlBYkeKehAfa. paseban EdlCakEnøg sRmab
TTYl ePJóv .. nig k¾CakEnøgEdlGñkkarBarEdláneBalxagelIQreCIgpgEdr.¿.¿.¿ .enAÉRCúg mçagén
TIFøaen¼ eK man viharGIusøampÞal´ xøÜnsRmab´ eFVIBiFIbYgsYgenAeBléf¶Rtg´ ..ehIyenACab´ ena¼ Edr.KW man
GN¹Úg TwkmYy sRmab´ BYkeKlagsmðatédeCIg.>.RbsinebIeFVIdMeNIrcUleRCAeTA kñúgbn¹ic..eKnwg eTAdl´
TVamYy.Edlman Rck tUc cegðót.edaysarEtmantUb.. nigXøaMTMnijCaeRcIn.EdlTaskrPaKeRcInrbs BYk
GPiCn TaMgena¼ rs enA.edIm,IkarBarBYkeK.>.. dUecñ¼ ehIy.BYkeKminGacrgkarvayRbharBIsMNak sRtÚv
enAeBlyb án eLIy .eRBa¼ EtBYkeKk¾minTukcitþ..¦k¾esµa¼ Rtg .. nignrNamñak eLIy. (lUdUvIs:s_ .1598.£
.107-08)>
KMrUEbbEpnbrievNPUmiRKw¼ kñúgRkúgmankarkarBarhμt´ ct´ rbs´ GñkmanGMNacEdlCuMvijman RbBn§
kUn ..Taskr.. nig bri vars´ enAkñúglMenAedayELk@CMuvijeKhdëanrbs´ xøÜnEbb en¼ .RtÚváneK cmøg tam
enATIRkúgdéTeTotrbs CVa... nig eka¼ álI.(rUbPaBTI.15).enAmakassar.nigGaeq... nig enAesompg Edr Pires
. 1515.£.190; Lintgens 1597.£.98-99; Van den Broecke 1634 I.£.185/. 206; La Loubère1691. £. 30)>
Baküfa.Kampung EdleRbIsMedAdl´ PUmi...¦k¾ TIsñak´ GaRs¥AkñúgPaKm¨aeL sm&yTMenIben¼ .kal BI
sm&yBaNiC¢kmμ.. KWsMedA.brievNPUmiRKw¼ rbs´ Gñkman.. EdlCaTUeTAsSit enAkñúg TIRkúg...>.. enAm¨aLaka.eK
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 103
eXIj manmanc,ab´ ya¨glmðitp¹l´ edayRB¼ mhakßRtsþIGMBIkarlk´ dUr... k¾dUcCakic©snüaCYlKuá¨g
nig.GMBI.karRKb´ RKgbrivar.(Undang‑undang Melaka: 106-09) >
CamUldëan..²TIRkúg³.GasIuGaeKñy_ .. KWCabN¹MúénbrievNPUmiRKw¼ rbs´ BYkGPiCnEdlmñak´ @manceg;am
lMenAsSanrbs GñkEdlBwgBak elIxøÜnrs enAB&T§CuMvij..>.eRkABITIRkúgPUma... nigTIRkúgétxageCIg eKeXIj
mantictYcNas´ nUvKMnitGMBITIFøaTIRkúgCak´ lak´ .Edl kMNt´ edaykMEBgkarBar.nig.manRTg´ RTayxus
EbøkBItMbn CnbTCMuvij.>.enAtamtMbn «bTVIbvij BYkGWrubcat TukTIRkúgfa.²minmanGVIeRkAEt BI bN¹Mú PUmi³ .eT
.(Crawfurd 1820.. I £.168) ehIyCaTUeTA PasaedIm.... minánEbgEck[ c,as´ rvag BaküTIRkúg . .. nig rdæeT.>
Bakü TaMgBIren¼ CaPasamaeLehAfa . negeri (cf. Pasaéffa nakhon).Edlman RbPBmkBIPasasM®s;wt Ca TIRkúg
EtenAeBlcUlmkkñúgPasa}NÐÚensIu... nigm¨aeL.sm&yTMenIbBakü en¼ mann&yfardæ.. >.. eBlEdl Ma
Huan (1433. £.86-87) .. áneFVIdMeNIrmkdl´ RbeTsCVa. .. minmanTIRkúg CMnYjNamYyEdlmankMEBg kar
Bar ena¼ eT.. (y¨agehacNas´ en¼ k¾Cakaryl´ eXIjrbs´ CnCaticinEdr).. >..TIRkúg.. FM@ rbs´ m¨aeL dUc Ca
m¨aLa ka .Gaeq... cUhr.. nigRb‘úyeNsuTEt.minmankMEBgkarBarTIRkúgeT.elIk Elg Et eBl Edl eK eá¼
rbg cRmwg ¬ sßIeLIgsRmab´ karkarBarbeN¹a¼ Gasnñb¨ueNÑa¼ ..>... Gñkkt´ RtaBgßavta Gaeq mñak´ edayyl´
c,as´ BIkaregOgq¶l´ rbs´ BYkGñdMeNIrGar¨ab´ .. nig}NÐaPaBcEmøk énkarKμanGVIkarBar TIRkúgánG¼ Gag fa.
²TIRkúgen¼ KμankMEBgkarBardUcTIRkúgdéTeToteT... edaysarEtvamandMrIcm,aMg eRcIn³ .. Edl manlT§PaB
GackarBarTIRkúgen¼ án.(Hikayat Aceh : 166) >
edaysarEtmankarrIkceRmInTIRkúgyagrh&s.. nig bMNgcg karBarTIRkúgBIkarQøanBanrbs BYk
TahaneCIgTwkGWrub...kMEBgkarBarTIRkúgánkarkekIteLIgrIksayPayCaeRcInenAkñúg stvtßr_ TI.16.. nig
.17.>. . TIRkúgGyuFüaánksagkMEBgkarBarTIRkúgrbs´ xøÜnenAkñúgqñaM..1550..ehIymk Tl´ nwgqñaM.1600.
TIRkúgepßg@ rbs´ CVadUcCabg´ etn... caá¨r¨a.. Tuyán.á¨TI... nigs‘uyr¨aáy¨a.. k¾ánksagkMEBg TIRkúgdUc
Kñaen¼ Edr..>..enAkñúgqñaM..1634. .RbCara®s¹énRkúgm¨akassar.ánsagsg´ kMEBgRbEvg RbEhl ..10.. KILÚ
EmRt edIm,IkarBarTIRkúgBIkarvayRbhartampøÚvsmuRTrbs BYkhULg .. . (eTa¼ bICaeKmineXIj man RBMRbTl
EdndIrbs TIRkúgk¾eday).ehIykMEBgenAtammat smuRTRsedogKñaen¼ Edr KWCaráMg kar Bar d¾ maMrbs raC
FanIeh:leh:lenAeka¼ álI (Reid 1983A: 142; Lintgens 1597: 101‑02) >.edaysar Et mankarrIkceRmIn
brievN Rkúg eRcIn eBkenAxageRkAkMEBg.... kMEBgTaMgen¼ Gac karBar.. ¦ k¾karBar án mYyEpñknUv tMbn´
sñÚl.EdlCa RKw¼ sMxan´ rbs´ RB¼ raCvaMgEtb¨ueNÑa¼ ...>..edaysarCa TUeTA. eK min GnuBaØat[ CnbreTsrs´
enAkñúg brievN rbs kMEBgTaMgena¼ ...eFVI[ lMhUrcUlmk}tdac énQμÜjGen¹a Rbevsn_ .. nigCnGen¹aRbevsn_
fμ[email protected] taMg TIlMenAbEnSmnUvlMenAsSaneRbóbdUcCaPUmienAxag eRkAkMEBg.>
sUm,IEttMbn EdlmankMEBgkarBaremIleTAsuT§EtéRBeQIBN‡ébtg.. nig lMenAsSanenAdac @ BI Kañ
xus BITIRkúgenAGWrub..nigRbeTscin.>.enATIRkúgáhag...kMEBgkarBarRkúgman.²suT§EtedImdUg .. nig rukçCati
déT eTot..dUecñ¼ vaemIleTAmanTidæPaBhak´ dUcCaTIFøaCayRkúg. . nigsYnc,areRcInCagTIRkúgmYyEdl man
mnusß rs enAeRcIn ³.(Matelief. 1608. £. 122). >.enAGyuFüa.eKeXIjmanEttMbn Ek,rkMBg EpbueNÑa¼.. .Edl
104 CMBUk TI 2
rUbPaBelx.15
brivaNrs´enArbs´CnCatiCVakñúgTIRkúgsUr¨akata..>
manRbCaCnrs enAeRcInkkkuj... .EdltMbn ena¼ RKbdN¹b RbEhlmYy PaKRáMmYy éntMbn Edl mankMEBg
karBar .(La Loubère. 1691.£ .6.. sUmemIlEpnTIelx.6.xagelI) ... >..enA eRkAkMEBgRB¼ raCvaMg... ¦eRkA tMbn´
Edl man kMEBgkarBar...tMbn RbCuMCnRkúgenACuMvijTIpßarlatsn§wgeTACab enACab ... nigPUmiCitxag edaymin
manPaBxusEbøkKñanUvmU¨dsMNg´ GaKareLIy... .>
CnCatibreTsEdleFVIdMeNIrmkdl´ PUmikñúgRkúgTaMgen¼ yl´ fa.. ..BYkeKkMBugEtsSit enAkñúg TIRkúg
mYy EdlmanPaBxusRsL¼ BITIRkúgTaMgLayEdlBYkeKFøab áns:al enAtMbn dMeNIrxül mUsug xag elI½.
²TIRkúgGaeQon.(Gaeq) . RbsinebIeKehAGIucwg... KWCaTIRkúgEdlmanTMhMFMTUlay .nig ksag eLIg enA kñúg éRB
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 105
.dUecñ¼ ehIyeyIgminGacemIleXIjlMenAsSanenAkñúg TIRkúgen¼ áneT..lu¼ RtaEt eyIg eTAdl Etmþg.> .Cag
en¼ eTAeTot.eyIgk¾minGaccUleTA kan´ kEnøgNamYyena¼ Edr...eRkA EtGMBIRbT¼ eXIjpÞ¼ sEm,g.. nig Rkúm
mnusß CaeRcInEtbu¨eNÑa¼ ... >... dUecñ¼ .xJMúKitfa..TIRbCMuCnen¼ latsn§wgenAelIépÞdITaMg mUl Etm¹g³ .. (Davis..
1602.£.147) .. >.sRmab´ GñkeTscrbs©imRbeTs... EdleFVIdMeNIrmk Can´ TwkdIen¼ muneK bgðs´ eK EtgEt
man kar PJak´ epðIlCaxøaMgcMeBa¼ PaBexovRsgat´ rbs´ TIRkúgGaeq..>
ebIeyIgRsémeTAdl´ éRBRBwkßaEdlsm,ÚredayedImdUg.¬sßI.edImeck.mñas´ ..nwgmannUvdgTenød¾KYr[
Ky Kn . manTUkeRtóbRtaGENþtelIépÞTwkenA cMkN¹aléRBRBwkßaena¼ .>.ebIenAkñúgéRB en¼ manpÞ¼ sEm,g
Ca eRcIn xñgeFVIBIeQIep¹A..ERtg..nigsMbkeQIRkas @.ehIyteRmóbCYrbeg;ItánCapøÚvfñl ..nigsg;at dac
eday ELk@BIKña.Edlxan´ dac´ BIKñaedayvalesµA.. nigrukçaltavløi.Edllatsn§wgBaseBjépÞéRBRB wkßa
en¼ . dUceTAnwgRbCaCneRcInkkkujEdlGñkeXIjenAkñúgTIRbCMuCnrbs´ GñkdUecñ¼ Edr.>.. GñkRákd beg;It
án rUbPaB TIRkúgGaeqenAkñúgKMnitrbs Gñk..ehIyGñkk¾nwgRákdCayl RsbfaTIRkúgRbePTfµIen¼ Gac eFVI
[ GñkdMeNIrTaMgLayNaEdlánqøgkat´ TIen¼ manPaBsb,ayrIkrayán. (Premare 1699.£.344-
45)>.
Rbkaren¼ minEmnCakrNIEdlfaCncMNakRsúkmkBItMbn´ CnbTbn¹nUvTMenomTmøab´ rs´ enAtam
Ebb edIm rbs xøÜnena¼ eT.>.sg;at dMbUg@rbs TIRkúgmYycMnYndUcCa .maLaka .hßakata .. nigmakassa.rkßaán
nUv éRBeQI.man Ta... nigpÞ¼ sg manEtmYyCan rbs xøÜnCayUrlg rab stvtßr_ mkehIy..>.. CakarBiteTAFatu
Gakas KWCakt¹amYyEdleFVI[ TIRkúgTaMgen¼ manlkçN£ dUecñ¼ .. .>.. sg;at EdlKμanéRBeQI... nigmanmnusßG‘Ur
GrENnNan´ tan´ tab´ ...EdlCnCaticin.nigeRkaymkeTot CnCatiGWr¨ubán ksageLIgBI}dë. .. ¦fμ.man
lkçN¼ Fujfb´ .sðú¼ sðab´ gaybg;rCMgW.. niggayTTYlrgTaMgkemþA RB¼ GaTitü. . nigTwkCMnn´ ..>.. eRkaymk..KMrU
TIRkúgxusFmμtaen¼ manbBaHakan´ EtF¶n´ F¶[email protected]¾RtÚv eKeá¼ bg´ ecal Tuk[ GñkRkIRkrs´ enA... > .
sar£ sMxan énedImdUg.. .nigedImeQIhUbEpødéTeTot.vløimøÚ... nigrukçCatikøin RkGUbepßg@cMeBa¼ esdëkic© RKÜsar
KW CamUlehtumYyepßgeTotsRmab´ cMNUlcit¹vb,Fm’Ebben¼.. >.. rukçCati minEmnCapÞ¼ .. ¦k¾.dIFøI.KWCaGcln
RTBü ÉkCnd¾sMxan .. EdlmanEcgkñúgc,ab .(Undang‑undang Melaka: 106-09) .. >.eBlEdlCnCat iGgeKøs
suMkan kab dImYyLÚedIm,Isg eragcRkrbs xøÜn enARkúgmakassar enAkñúgqñaM.. 1613.. esþcsu‘ltg rbs TIRkúg
en¼ ántRmÚv [ BYkeKTUTat b¼ bUvdl GñkEdlrs enATIena¼ BImun nUvsMNgsRmab EtedImdUgbueNÑa¼..> .. Ca
Fmμta. m©as pÞ¼ Gac EsgpÞ¼ rbs´ xøÜn eTAkan´ TItaMgfμIán.. (Jourdain 1617. £.293) .. >
eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I... cMNUlcit¹kñúgkardaMdMNaMKWminEmnCabMNkRsayEtmYyena¼ eT...>... GñkRsúk
Naples.. . ¦k¾ext¹K>ug... k¾TMngCaeBjcit¹nwgrkßaedImeQIEdr... RbsinebIBYkeKebIksiT§i[ eFVIdUecña¼..> kt¹a
epßg eTotKWfa.kMEBgTIRkúgEdlmanminGacraraMgkarrIkFMrbs TIRkúgáneT.. >. .CakarBit..yuT§sa®s¹ cm,g
KW minEmnedIm,IkarBarTIRkúgCaGg:PaBmYyena¼ eT.. .ebIeTa¼ bICaeKGacnwkeXIjdl Gg:PaB ena¼ k¾eday.. .>
RB¼ mhakßRtkarBarxøÜnRB¼ Gg:.. nigRkúmCitsñiT§nwgRB¼ Gg:enAkñúgbrievNkMEBgRB¼ raC vaMg rbs RB¼ Gg : edIm,I
106 CMBUk TI 2
karBarTb Tl eTAnwgm®nþIEdlmanGMNac... nig}T§iBlxøaMgkøaRCúl...k¾dUcCaTb Tl nwgmha GMNa c breTs
¦k¾BYkbreTssahavyg Xñg .. >. . enAeBlCYbRbT¼ CamYynwgsRtÚvxøaMgCag xøÜn yuT§sa®s¹ rbs RbCa ra®s¹
TaMgGs´ ... k¾dUcCaemdwknaM.KWRbmUlrbs´ rbrman témø rbs´ BYkeK... nigeKcxøÜncUl eTA kñúg éRB Edl enA Cit
xag . >. .CaTUeTA.karvayRbharrbs´ sRtÚv.. KWmaneKal bMNgedIm,I ekNÐyk Et RbCaCn . . KW min yk RTBü
sm,t¹i... ¦k¾TwkdIeT.. >..RbsinebIRbCaCnGacrt´ eKc xøÜn án...sRtÚvTaMgena¼ minGaceFVIGVI án eRcIn eLIy
eRkA Et GMBIkardutpÞ¼ ...kab bMpøajedImeQI... niglYcyknUvrbs rbr mantémøTaMgbunμanBIkñúg RB¼ raC vaMg... nig
PUmiRKw¼ rbs´ BYkGPiCn.. >
enAkñúgRbeTshVIlIBIn...BYkeGs,¨ajánRbT¼ eXIjfaenAeBlEdlTTYlrgkar Rbhar.RbCaCn
hVIlIBIn.. ²eRtómrYcCaeRsckñúgkareá¼ bg´ ecalpÞ¼ sEm,g.. nigTIRbCMuCnrbs´ BYkeK edIm,IeTArk kEnøg
epßg eTot... ¦k¾rt x©at x©ayyagrh&seTABYnenAtamtMbn PñM.. nigx<g rabx<s @³... (Legazpi 1569.£.60) ..> . sUm,I
Et enA TIRkúgmaLakad¾mhimak¾eday.eBlEdlkarRbqaMgtbteTAnwgkar vayRbharrbs BYkB&r Tuy h;al
TTYl karbraC&y..RB¼ mhakßRt.. .nigraCvgßanuvgß.rYmTaMgRkúmmnusß Edlrs´ enAkñúgbrievNRB¼ raC vaMg
TaMg Gs .ándkfyeTAkan tMbn q¶ay@BImat smuRT.eday. .. ²mannUvKMnitfa.Afonso Dalboquerque Ca Fmμta
RKan´ Etmann&yfa.lYcbøn´ TIRkúg... nigbnÞab´ mkecjnavaeTAvijedayykeTACamYynUvrbs´ rbr man témø
CaeRcIn³. .(Albuquerque. 1557.£.129).. >.. edaysarsmÖar£ sMNg manPaB Rsal eKGac ksag TIRkúg eLIg
vij Etkñúg ry£ eBlb¨unμanéf¶b¨ueNÑa¼ ....ehIyRbsinebIcaMác´ ... KWksageLIgvijenATItaMgfμIEdlman suvtSi-
PaB Cagmun..>.. enAqñaM..1634..BYkGñkeFVIdMeNIrGg eKøsmYyRkúmáncMNayGs ry£ eBl..2.éf¶. kñúg kar EsVg
rk kMBg´ EpEdlFøab´ rugerOgeQμa¼ .GIunRda h:IrI ..(s‘Um¨aRta)..rhUtdl´ BYkeKrkeXIjfa.TIRbCMuCn TaMg mUl án
pøas´ TIeTAtMbn´ ExßTwkxagelIEdlRtÚv eFVIdMeNIr bIéf¶eTIbdl´ CakareqøIytbeTAnwgkarvay Rbhar rbs´
BYk Gaeq.(Reid 1980. £. . 244-45) >
ebIeTa¼ bICasm,ÚredImeQI...nigTIFøaTMenrk¾eday lMhUrcUlnUvRbCaCnfμImkkñúgsg;at nana Edl man
Rsab enA Ek,rTIpßar..ánbeg;ItCatMbn EdlmanpÞ¼ eQICaeRcIn xñgsg enACab @Kña...>..enAátanI. . ²qμaGac
edIr BIáyug h‘uyCug. (Payung Hujung). eTA.KYLa.Garu. (Kuala Aru)edaymincu¼ Can dI³ . (Hikayat Patani: 113)..>
enATIkEnøgEbb hñwg.eRKa¼ fñak´ bg;eLIg edayGK:iP&ymanPaBxøaMgkøabMput..>.. eKánraykarN_ faenAGaeq
man pÞ¼ cMnYn.800. xñgRtÚvánbMpøajedayGK:iP&ykñúgqñaM.1602.enAmakas sarGs cMnYn..1260.. kñúgqñaM. 1614.
nig enAGyuFüacMnYn.10/000.xñg.kñúgqñaM.1545..>. .TIRkúgm¨anIlmYyPaKFMRtÚvánGK:iuP&ybMpøicbMpøaj Gs´
enAkñúgqñaM.1583. .ehIyRkúgá¨tanImYyPaKFMpgk¾TTYlrgpgEdrkñúgkarb¼ eárBIsMNak´ BYkTaskr
enAkñúgqñaM. 1613.>.BiessCagen¼ ..enAkñúgTIRkúgEdlmanCatisasn_ cRmú¼ rs´ enACamYyKña.eBlxø¼ eK eRbI
ePøIg edIm,IdutbMpøajrbs rbrepßg@rbs sRtÚvrbs xøÜn . ..ehIyEdlerOgen¼ KWCakgVl d¾cm,gsRmab QμÜj
EdlmanXøaMgTMnijeRcInEdlRtÚv karBar..>. .bnÞab BIáneXIjEpñkxag ekItenAEk,rTIpßarFMrbs TIRkúgbg
etnánRtÚv eKdutbMpøaj.. 5..dgkñúgry£ eBlEt.3.ExbueNÑa¼ .... GñkeCIgsarCMnYjCnCatiGg eKøsmñak án
sresrGMBItðÚjEtðrdUecñ¼ fa..½
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 107
GU.BaküfaePøIgen¼ !.maneKniyayBaküen¼ enACit@xJMú.TaMgCaPasaGg eKøs.PasamaeL.PasaCVa.. ¦k¾ Pasa
ChynaeTa¼ bICaxJMúmanGarmµN_ hak´ dUcCacg´ gguyedkk¾eday.k¾xJMúánsÞú¼ elatecjBIERK rbs´ xJMú Edr.>.
eBl xø¼ .xJMúánsÞú¼ ecj eBlEdllWGñkyamrbs eyIgxßwbexßóvKñaerOgePøIgBIerOgePøIg .¿.¿.¿ .en¼ Ca PaB P&y
xøac EdleyIgkMBugEtrs enACamYyedayKµanmUlehtuGVITaMgGs .>..CaeRcIndgehIy.EdlxJMútamdan emIl
rhUtdl´ ema¨g.12.GRFat.xJMúPJak´ eLIgcMnYn.3.dg.kñúgmYyyb´ muneBlemXPøWeday sar Et kar P&y xøac
manePøIgeq¼ >.xJMúántðÚjEtðrcMeBa¼ RB¼ Cam©as fa.xJMúminánedkGs CaeRcInyb mk ehIy eday sar PaB P&y
xøac again for the best ship’s lading of pepper that ever came from thence (Scott1606.£. 97- 99)>
QrelIehtuplen¼ yagehacNas s;út..RbEhlCamankarsb,aycit¹CagcMeBa¼ raCFanI PUmaEdl
manc,ab´ Tmøab´ lðCag..>..enATIena¼ RbCaCnGaccmðinmHÚbGahasrenAkñúgc®g;anEdlman CeRmA ... nig em¨ag
tambTbBa¢aRtwmRtÚv.. .ehIyenATIena¼ pgEdr.GñkyamkamGK:iP&yánEqkeqrpÞ¼ sEm,g TaMg Lay. 5.dg
kñúg mYyéf¶...edIm,I[ RákdfaminmanGN¹atePøIgeq¼ edayKμankarGnuBaØatena¼ eT.(Than Tun 1983£. 84-
85) ..>
TIpßar²xJMúEfm[ mYy . mas .nigmYyKuá¨geTot³
²mináneT.xJMúRákdCaxat³
²xJMúminminha‘n[ éføCaghñwgeT³
²Bismillah GIucwgeTArkemIlkEnøgepßgeTot.ERkgelaGacTijánefakCag en¼ .>.elak min Gacrk Tij
enAkEnøgNaEdllk efakCagen¼ eToteT.>.xJMúlk kñúgtémøsmrmüdUcGñk déTeTotEdrenAkñúgTIRkúg en¼.>
xJMúcMeNjánEtbnþicbnþÜceT.>.xJMúmkGg:úylk enAtUbrbs xJMúen¼ minEmnedIm,IxatedImena¼ eT.> . xJMú rs enA
Bwg EpðkelIkarlk´ dUren¼ Edr.>..GñkdwgeTfa rbs´ rbr}LÚvéføNas´ .>.rbs´ rbreLIgéføtam Kña.> ebI min
ha‘n [ xJMú.5 . mas . ena¼ eT.xJMúminGaclk´ [ áneT.>.elak kMNaj´ Emn. ³..en¼ CaEpñkénkic©snÞnaCa Pasa
m¨aeL EdleRbIenATIpßarRkúgGaeq. .dkRsg´BI Houtman. 1603.£.65-66
eTa¼ bI ebICaskmμPaBBaNiC¢kmμmankarrIkceRmInminFmμtaenArvagqñaM.. 1400.nig.1600..k¾edayk¾
TIpßar enAEtCaRKw¼ sñÚlkñúgkarcat´ EcgcracrTMnij...>...TIpßarmankarrIkceRmInTaMgTMhM... nigcMnYntUb lk´
dUr.ehIy kic©kar CMnYjFM@ TaMgLay. .(CaBiessrbs BYkGWrub).. RbRBwtiþeTAkan EteRcIneLIg@ eday kar crca
Ca lkçN£ buK:lenAeRkATIpßar. . .bu¨Enþkareda¼ dUrTMnij.. nigluyedaypÞal´ . tamry£ kartéføRb ECgKña .enA
Et RbRBwtþi eTA tam TIpßar dEdl.>
maneKalkarN_ xusKñaBIrEdlTMngCaRtÚv ánGnuvtþ .. >.. enAtamTIRkúgFM@enAtMbn «bTVIbkic© . kar CMnYj
CalkçN£ Gn¹rCatiPaKeRcInRbRBwtþieTAenAelITIpßarFMEtmYybueNÑa¼ .... ehIyeKmineXIjmanTIRkúg Na mYy
EdlmanTIpßarelIsBI.. 3..edIm,IbeRmI tRmÚvkarCnbreTsena¼ eT. .(pÞúyBIcMnYn.TIpßarEpøeQI.bEnøEdl man
108 CMBUk TI 2
enARKb tMbn TaMgGs )..>..TIpßarTaMgen¼ KWCaTIpßaresrI. EdlnrNa@k¾GaceFVICam©as kmμsiT§itUb lk dUr án
Edr.edayRKan´ Etbg´ éføQñÜlCaRbcaM[ GaCJaFr Etb¨ueNÑa¼ .>. eyageTAelIGadat´ .Gaeq.(Adat Aceh) enA
RkúgGaeq. témøRtÚvánbg:ab [ bg KWmYy kak mastUc.(mas)sRmab tUbmYykñúgmYyEx.(Lombard 1967.£.46/
cf. Chou Ta‑Kuan 1297.£ . 27) ..>.. KMrUEbben¼ k¾TMngCaRtÚv eKGnuvtþ pgEdr..enAtamTIRkúg rbs´ R beTsét
[email protected]&yCaedIm.. >
pÞúyeTAvij.enARkúgfaMgLúg.. nigGyuFüa.eKeXIjmankarRtÜtRtaedayRB¼ raCvaMgeRcIn.>...KWva man
TRmgCakarkMNt [ tMbn mYycMnYnnUvsiT§ip¹ac muxkñúgkarlk dUrplitplNamYy..>.²ral TMnijepßg@ lk
enAkñúgTIRkúgen¼ .. (faMgLúg)..RtÚv ándak lk enAtamdgpøÚvEdleKkMNt [ ...ehIytamdgpøÚvTaMg en¼ eTot
esat ...eKtRmÚv[ GñkPUmimkBIPUmiBIrbIbu¨eNÑa¼ ..EdlmansiT§ikñúgkarkan´ kab´ tUb lk´ dUrenAtam dg pøÚv TaMg e
na¼ án³.(Baron.. 1685 . £. 3) . >...eKánehAeQμa¼ sg;at eTAtameQμa¼ TMnijCMnajEdlánlk ... ¦plit.enATI
ena¼ dUcCa. (Phuong)..EdleQμa¼ en¼ mYycMnYnenAmanesssl´ eRbIenATIRkúghaNUysm&yTMenIb en¼..>
enA GyuFüa .eKk¾eXIjmanTIpßarCaeRcInlk plitpleday ELk@BIKña... EdlmancMnYneRcIn rhUt dl eTA.
90.pßar.enA stvtßr_ TI.18.. >.TIpßarPaKeRcInsSitenAkñúg ... ¦k¾Ek,rTIFøaRB¼ viharEdlsm,Úrmnusß mña k kkuj
eRcIn...>. . mUlehtuénPaBxusKñaen¼ bN¹almkBIninñakarrbs´ RB¼ mhakßRtevotNam.. nigrbs´ RB¼
mhakßRtesomeTArkkarRKb RKgp¹ac muxnUvmuxTMnijCMnYj.. nigCaeRcInRbePT.Edlcat TukCaBiess Ca
sYy sarGakrsRmab´ RB¼ mhakßRt.. .edaykñúgmuxTMnijnImYy@manm®nþIraCvaMgmYyrUbCaGñkTTYlxus RtÚv
RKb´ RKg... nigcat´ Ecg[ manTIpßar.(O’Connor1983. £. 52-53/.. Le. 1971.£. 222-23) . >
sUm,IEtenAtamtMbn «bTVIb.k¾TMnijTaMgGs minEmnsuT§EttRmÚv[ lk EtkñúgTIpßarFMena¼ eT..> .. Pires
ánsresrfa.enAm¨aLakaman.®s¹Ilk´ dUrGIva¨n´ .. ²enARKb´ dgpøÚvTaMgGs´ ³. .edaybg´ éføQñÜl sRmab´ siT§i
lk dUren¼ eTA[ GUrg kaya . (Orangkaya) EdlTTYlxusRtÚvenAtMbn ena¼ . (Pires 1515. £. 274) .. >.maTIn . (1604£
53) .. ánseg;teXIjfa...enATIRkúgGaeq.TIpßarEpøeQI... nigbEnø.PaKeRcInebIklk enAeBlRBwk cMENkÉ
daMEBr . (1699. £. 92).. vij ánkt sm:al fa.enARkúgGaeq.GñkdUrluyCa®s¹ IminRtwmEt manenA tam TIpßar bueNÑa¼
eT.. .Etk¾manenAtamkac RCúgpøÚvnImYy@pgEdr..>.. eRkABI®s¹ IkñúgRsúkTaMgen¼ ...eKk¾eXIj man Rkúmepßg eTot
mYyRkúm... EdlTTYlánsiT§ieFVIGaCIvkmμenAxageRkATIpßar.>.QμÜjbreTsFM@ mYy cMnYn Ca Biess CnCati
cin ..GasIuxaglic...nig.CnCatiGWrubánTTYlkarGnuBaØat[ lk TMnijenAÉeKhdæan rbs BYk eK Etmþg Edl
sSitenAsg;at´ CnbreTsrs´ enAxag eRkA mNÐl Rkúg...>. . enA kñúg TIRkúg PaK eRcIn... kñúg kMlug rdUv Edl man
nava cincUlmkctenAkMBg´ Ep... sg;at´ EdlmanCnCaticinrs´ enAeRbóbdUcCakEnøgBiB&rN_ BaNiC¢kmμ
dUecñ¼ Edr... ehIyRbCaCnenAkñúgRkúgáneTATIena¼ edIm,ITijRbdab´ RbdareRbIRás´ ... nigplit pl tUc@
epßg@ ... nigedIm,ITTYlTanGahar. (Guillot.1989.. £.. 142-43/.. lUdUvIs:s_.. 1598 . £.113/. Borri 1633£ I;
daMEBr. 1699. £. 94-95).. >... minmanGVIq¶l´ eTsiT§iGtiSPaBkñúgkareFVIGaCIvkmμenAeRkATIpßar dUecñ¼ dac´ xat
RtÚvEtmankarbg´ éføQñÜlminxan... b¨uEn¹sRmab´ QμÜ[email protected] mansiT§ikñúgkarcrca edIm,I
ánsiT§iGtSiPaBena¼ án...>
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 109
eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.eKeXIjmanEtenAkñúgTIpßarFM@b¨ueNÑa¼ .....EdlmankarkMNt´ témøbnÞab´ BIdMeNIr
kar én kartéfømk...>. ®hViDWri..DWhYt .. (1603..£. 44-48/..60-71/.. 86-94) .ánp¹l nUv«TahrN_ yag Cak c,as
GMBIkarCECktvaEdlbnþmanedIm,IkMNt témøTMnij... nigesvakmμTaMgLay....edaysarEt témø man kar ERb
RbÜl cu¼ eLIgGaRs&yeTAelIkareFVIdMeNIrmkdl .. nigcakecjeTAvijrbs nava TaMgLay..> edIm,I Bnül fa
ehtuGVIánCaBYk m¨aLúgkan´s_ . át´ bg´ cMNUlcit¹kñúgkardaMp;akøaMBUbnÞab´ BIkarmkdl´ rbs´ BYk hULg´ ena¼
LÚer¨n..erol .. . (1618. £.89) .. ánelIkeLIgcMNucmYykñúgcMNucCaeRcInfa....krNIen¼.. . KWbN¹almk BI kar
bdiesF rbs BYkhULg kñúgkartéfø..Edl. .².BYkeKniyayfa.. .enAkEnøghñwg... vaCaRbéBNIeTAehIy kñúg cMeNam
QμÜjTaMgLaykñúgkarCECktv¨a.edayehtufaBYkeKRtÚvEtTTYlyksac´ RkNat´ BIBYkeyIg kñúg témø
mYyEdlánkMNt´ TukrYcCaeRsc.. nigkñúg}riyabfmankarbgçitbgçMxø¼ ³.>..RbCaCnGasIu GaeKñy_ RbEhl
CamankarGaNitGasUr.(Gñkxø¼ RákdCaánGan)..nUverOgKMrUrbs´ CnCatiEBrIsg´ . . niyay GMBI QμÜj mñak´
EdláneQøa¼ RbEkkeBjmYyéf¶GMBIcMnYnTwkRák EdlbursGñklk dUrCMBak bMNulKat . . .ehIy bnÞab mk
eBlEdlKat ánTTYlluyena¼ mk.... Kat EbrCa[ luyena¼ TaMgGs eTAkUnCagrbs bursGñklk dUr ena¼
eTA vij.. .>.. .Kat´ ánBnül´ fa... ²xJMúKWCaQμÜj.. ehIyvaCac,ab´ BaNiC¢kmμkñúgkMlugeBlTij lk´ ... nig crcar
Edl EcgfaRbsinebInrNamñak RtÚváneKeákRás sUm,IEtRák mYy dirham ena¼ .. ..k¾edayGñk ena¼ TMng
dUc CaRtÚveKeákRás Gs Bak kN¹alCIvitGIucwgEdr..>.. mYyeTAvij.eBlEdlniyayBI kar man snþan citþ
vij ... .RbsinebInrNamñak mankMhusedaysarEtPaBkMNaj .... vadUcCaeKánniyayfa.. BUC Gñk ena¼ min lð
dUecña¼ Edr³. . (Qabus Nama. 1082£.159).. >.eTa¼ Cayagen¼ k¹I sRmab Rkúmh‘unGWrubvij.eKKitfa dMeNIr kar téf ø
Ebb en¼ CaerOy@. .. KWCaerOgsaMjaúM... nig mincaMác´ eT.>.
kMNt´ RtalmðitGMBITIpßarFMénTIRkúgbg´ etn... EdlsSitenAxageRkAkMEBgRkúgxagekIt Cab´ nwg mat´
smuRT... (sUmemIlEpnTIelx..8..xagelI)... >.. RbEhlCaqñaM..1600.. enAelITIpßaren¼ .. .eKeXIj manTaMgkar
lk´ TMnijeá¼ duMCamYy.. nigTMnijlk´ raymanTaMgCnbreTs ..nig RbCaCnkñúgRsúk. . TaMgburs.. nig ®s¹I...nig
Efm TaMgmHÚbGaharRbcaMéf¶RKb RbePT.. .enAdak lk CamYyrbs rbrEdlnaMmkBItMbn q¶ay@pgEdr..>...²enA
TI ena¼ ral RBwk.GñkeXIjmanQμÜjmkBIRKb RbeTs.dUcCaCnCatiB&rTuyh;al ... Garab ....TYKI. ..cin.. .. køwg...Gñk
eBK U. . .maeL. .. bg h:al... maLaárI....h:ÚcaraTI..... Gab b‘IssIuenon.. nigmkBIRKb tMbn . edIm,IeFVIcracr TMnij rbs
BYkeK³ .. . (Lodewycks.. 1598.£. 110).. >.. ®s¹ IkñúgRsúklk´ eRmc... nig bEnøbg;ar RtIsac´ epßg@[ Gñk Tij Ca Cn
breTs.. .rIÉRkúmQμÜj breTsnImYy@vijmannUvkEnøgsRmab´ lk´ TMnijpÞal´ xøÜnrbs´ BYkeK...>. .en¼ KW Ca
TIpßar RbcaMéf¶lk´ kñúg eBlCamYyKñanUvmHÚbGaharepß[email protected] Gg;r... bEnøbg;a... EpøeQI... s;r. . RtI... nig sac´
nig CakEnøgsRmab lk ..bsustV... sac kMNat ... eRmc... p;akøaMBU... nigcnÞn_ Rkwsña... GavuF.Rbdab Rbda eRbIRás
epßg@... nig Edksμit. . (sUmemIlrUbPaBTI.16).> .sIuyaánda.. CaGñkerobcMcat EcgsNþab Fñab TIpßar[ man
rebob erobry.. nigCaGñkerobcMCaRbcaM[ s vnakareda¼ RsayTMnas BaNiC¢kmμepßg@.. ( lUdUvIs:s_.. 1598.£
. 110-13; Coen 1623. £. 774; Missions Etrangères 1680. £.93) >
karlk dUrTMnijenAelITIpßarkñúgRsúkenAtamtMbn CnbTenAGasIuGaeKñy_.. KWesÞIrEtTaMgGs Cakic©kar
110 CMBUk TI 2
rbs´ ®s¹I..>.. rIÉbursvijRKan´ EtedIremIlRtÜ[email protected]¨.... edIrxßwbexßóvnayGay.. nig edIrelg enAelI TI
pßar EtbueNÑa¼ ... edayBYkeKCaTUeTAminmanbMNgcg TijdUrGVIena¼ eT.. elIkElgEtkñúgkrNIRtÚv kar bMput..>
krN I e lIkElgen¼ KWCakarcracrTMnijBIrbImuxEdlCaTUeTAplitedayburs.. nig Cakic©karmankar Tak´
Tg pÞal´ CamYynwgburs. .edaykñúgcMeNamena¼ sMxan´ CageKKW.GavuFeFVIBIelah£ ... nig «bkrN_ eRbIRás´
epßg@.(Reid 1988. £.162-65).. >.. eTa¼ Cayagen¼ kþI...enAkñúgTIRkúgvij CaTUeTAeKeXIj manburs breTs Ca
eRcIn lk dUrenAelITIpßar..>.. .²(enAGaeq).mantUblk dUr CaeRcInCakmμsiT§irbs QμÜjEdlesøókBak dUc Ca
CnCatiTYKI.EdlmkBIrdæ[email protected] Nah:aát TINaM.(Nagapattinam).. h:‘Úcarat .( Gujarat) ..kaeB. (Cape)
. krm¨UrIn. . (Cormorin). kalIkat´ . ( Calicut) eka¼ sILÚn.( Seylon) esom. .(Siam) ebnh;al´ . (Bengal) nig. kEnøg
epßg@eTot. .>.. BYkeKmk TIen¼ RbEhlCa.. 6.Ex.edIm,Ilk TMnij rbs xøÜn.dUcCa.. .semøók bMBak eFVIBIRkNat
kUtugd¾man KuNPaB lð.¿.¿. ¿.sURt GMeá¼ kUtug .PaCn_ eFVIBIB&rsuW ELnRKb RbePT... nig{sf. eRKÓgeTs... nig t,Úg
d¾ mantémø epßg@³.. (Martin 1604.. £. 54) >...tamBit QμÜjCabursEdleFVIdMeNIrmkBItMbn´ enAdMeNIrxül´
mUsug xøaMgelITaMgen¼ . k¾dUcCaCnCatiGasIubUBa’ pgEdrfñwkeTAnwgkareFVIGaCIvkmμenAelITIpßarenAkñúgRbeTs
kMeNIt rbs´ xøÜnrYceTAehIy.>.Cagen¼ eTAeTot..navwksMeBA... nig QμÜjtUctac.CnCatiGasIuGa eKñy_ .Edl
án dwk CBa¢ÚnTMnijbn¹icbn¹ÜceFVIdMeNIrmk... minmanCeRmIsGVIeRcIneRkABIkarlk TMnij[ KñaeTAvijeTA mk
enAelITIpßareBlEdlBYk eKeFVIdMeNIrmkdl´ elIkElgEtBYkeKsñak´ enAry¼ eBlyUrKYrsmGacrk
án RbBn§beN¹a¼ Gasnñmñak mkCYylk dUr[ BYkeK.. >..srubesck¹Imk enA TIRkúgbg etn... Ca«TahrN_ eK
eXIj manTIpßarlk sac kMNat epßgKña... EdlTIpßarmYymanGñklk Caburs. (CnbreTslk sac kMNat
}NÐa.¦cin).nigTIpßarmYyeTotmanGñklk´ Ca®s¹I.(GñkkñúgRsúklk sac´ kMNat kñúgRsúk).>
kareá¼ Rák´ ... nigBaNiC¢nIykmμ.(PaBeCaKC&yrbs´ Rák´ )karekIneLIgénplitkmμsRmab TIpßarBiPBelakRákdCaminGaceTArYceT... RbsinebIKμannUv karekIn eLIg
én kar p:t´ p:g´ sac´ Rák´ ena¼ ...>.. CakarBit.kic©karCMnYjmYycMnYneFVIeLIgtamry£ karep¹a¼ b¹ÚrTMnij sMxan´ @
eTA v ijeTAmk .«TahrN_ dUcCa.kareda¼ dUrsemøók bMBak´ CamYynwgeRmc.. ¦k¾p;akøaMBU.CaedIm..>. .k¾ bu¨Enþ cMnYn
plitkr . .nig GñkEckcay.. TaMgtUcTaMgFMrab´ Esnnak´ EdlCYy[ manlMhUrénTMnijminGac eFVIkar TUTat´
KñatamEbben¼ áneT... >.. yuKsm&yBaNiC¢kmμánbgHajnUvtRmÚv karCaRbcaM[ mankareá¼ Rák´ Edl
GaceRbI Rás´ án.. .>... eRkABIsemøók bMBak´ }NÐa..rUbiyvtSúEdlmanTRmg´CaRák´ .. s<an´ ... nig sMNKWCa mux
TMnij d¾ mansar£ sMxan´ CageKbMputEdlhUrcUlmkkñúgtMbn´ ...>..karEdl..CaerOy@vap:t´ p:g´ minRKb´ eTa¼ bI
Ca man karhUrcUldUcen¼ k¾eday... KWCaPsþútagbgHajTaMgBaNiC¢nIykmμd¾qab rh&skñúgcMeNa mCIvPaB RbcaM
éf¶ rbs CnCatiGasIuGaeKñy_ ... nig TaMgPaBxV¼ xaténkarp:t p:g rUbiyvtSúkñúgRsúkedIm,IbMeBjtRmÚv kar én kar
eda¼ dUrTMnij..>.. enAmunstvtßr_ TI.. 15..enAtMbn´ GasIuGaeKñy_ dIeKakTMngCaminánbeg;ItRák´ kak´ sRmab´
CYy sRmÜl dl BaNiC¢kmμena¼ eT.. >.. Rák kak ánRtÚv eKpliteLIgenArvagstvtßr_ TI.5.nig.TI.10.Et eday
sar Et mankarEckcaykñúgRsúktwgEtgeBk.. .eKáneRbIRás kak TaMgena¼ sRmab eKalbMNgEt sRmab
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 111
karpak Bin&y.. nig bg Bn§EtbueNÑa¼ ... (Wicks 1983.£. 67-68) .. >.cRkPB áh;n ...nig Gg:r buraN .min án plit
kak´ eT.. >.. karplitkak´ sRmab´ kareFVIGaCIvkmμenAkñúgstvtßr_ TI.. 15.KWCaKMnitfμImYyEdl CMruj eday sar
tRmÚvkarEpñkBaNiC¢kmμ... bMNgrbs´ emdwknaMkñúgkarykBn§.. nig KMrUrbs´ rdëGIusøam..>.. minyUrb¨unμan bnÞab´
BIqñaM.1430.. Gar¨akan. (Arakan) ándak´ [ eRbIRás´ nUvkak´ Rák´ RbePTrbs´ BYkGIusøamebnh;alI. ehIy min
yUr bunμan Edr.. .esomk¾áneá¼ CMhaneTArkkareFVI[ mansþg danUvTm¶n Rák rbs xøÜn... rIÉeBKU... nig etNas
esrI mvij.k¾ándak [ eRbIRás kak Rák ...nig sMN.enAkñúgTsvtßr_ qñaM.1530.Edr.(ibid : 68-69/. 116-20)>
enAtamtMbn enA«bTVIbvij.eKeXIjmankarTTYlnUv}T§iBlBIsMNak QμÜjbreTs.. nig kak Edl BYk
eK eRbIRás yUrlg CagenAtMbn dIeKak... EteKk¾eXIjmankareá¼ luykak kñúgRsúk...CaBiesskak Edl
eFVI BImaseRcIn Edr. ..> .v¨arFWm¨a.. ( Varthema 1510.£. 239) . ánG¼ GagfaáneXIjenA Pidië .. (s‘Um¨aRta PaKxag
eCIg) .man Gñk dUrluyRbEhl. 500.nak´ . edaysarEtmanQμÜjcRmú¼ Catisasn_ epßg@eFVIdMeNI rmkkan´
kMBg´ Epen¼ Ca jwkjab´ ..>.. raCaNacRkmYycMnYnenARbeTsCVa.s‘Um¨aRta.nig lUhßún.áneá¼ luykak´ enA
rvagstvtßr_ TI..9..nigTI. 13..EteRkaymkk¾mankarebIkpøÚv[ naMcUlnUvluys<an BIRbeTscin . (Wicks1983.£.
244-56)> enA munyuKsm&yBaNiC¢kmμ...eKvaytémømas . .nig Rák Cacm,gtam ry£ karføwgTm¶n eday PaK
eRcIn.eK vay témømasenAtamtMbn´ «bTVIb... nig Rák´ enAtamtMbn´ dIeKak.>.masKWCa rgVas´ témø.Etvak¾man
sar£ sMxan´ dUcKñaEdrsRmab´ CameFüaáykñúgkarsnßMTuk.. nig sBaØasm:al´ BIzan¼ rbs ´ RB¼ mhakßRt.. nig
RB¼ BuT§..> .. eyIg dwgminsUveRcInbunμaneT. .BIkareRbIRás luyCamUldæanenAsm&yedIm.eTa¼ bICakñúg cMeNam
ena¼ eyIg dwg famankareRbIsMbkxüg... nig dMukMNat kñúgcMeNamena¼ k¾eday..> .. sMbkxüg enAmaneRbIenA kñúg
RbeTs esom .nig dMukMNat´ enA maneRbIenAkñúgRbeTs }NÐÚensIuPaKxagekIt... nigmIndaNav rhUt dl´
stvtßr_ TI.18.>
bnÞab´ BIqñaM.1400.mk.luys<an´ rbs´ cin... nig luykak´ kñúgRsúkEdlmanqøak rUbBIelI.. KWCa kt¹a lIkr d¾
sMxan sRmab dMeNIrkarBaNiC¢kmμEdlkan EtekIneRcIneLIg@enAkñúgtMbn ..>.. Baküfa. . ² Rkdas Rák ³..man
RbPB mk BIPasasM®s;wt(04)... EtBYkB&rTuyh;al´ ánehAfa. (caixa) eTAvij... CaBiess sRmab´ sm:al´ eTA
elI luy kak EdlnaMcUlmkBIRsúkcin...nig eRkaymkeTotBYkGWrubk¾ánehAtamdUecñ¼ Edr..>.. CaTUeTA.RbCa
Cn Edl rs´ enACMuvijsmuRTCVaTaMgb¨unμanehAluykak´ TaMgena¼ edayBaküCVafa.²BIsIus³ .. >. .. luykak´ rag
mUl tUc@TaMg en¼ manRbehagbYnRCúgragkarerenAcMkN¹aledIm,Igay RsÜlkñúgkarcgcUlKñaCaceg;am esμI
nwg mYy Ban kak .(eTa¼ [email protected].. ¦cMnYnepßg@xø¼ eTotk¾GaccgánEdr)..>. .luykak TaMgen¼ man
eRbI enA kñúg RbeTsevotNamEdlRKb RKgedaycinkñúgkMlugraCvgßfaMg... ehIyeKk¾rkeXIjenAtamsSanIy
kMNay mYycMnYnenAtMbn´ RcksmuRTEdlmanGayukaltaMgBIstvtßr_ TI..10. .mkem¨ø¼ . (Crawfurd1856.£.
286.. >
enAkñúgRbeTsCVa.eKmineXIjmansilacarwkNamYymanniyayBITm¶n´ ..¦k¾luykak´ CVaeT RbEhl
eRkay qñaM.. 1300. .mk..manniyayRKan´ EtcMeBa¼ .... BIsIus bu¨eNÑa¼ EdlCaluys<an´ rbs´ cinena¼ .( Wicks..
1983.£. 246- 52)..>... KYr[ cab GarmμN_ BiessCagen¼ eTAeTot... KWfass<an rb s GñkKIDIrI. EdlRbEhl
112 CMBUk TI 2
Ca man kMeNIt enAqñaM...1350... mkemø¼ .áncarnUvskçIPaBrbs m©as TwkdIEdlmanvivaTfa.½ .²vaCaRTBüsm,t¹i
Edl p¹l´ [ manPaBRKb´ RKan´ edaybuBVbursrbs´ xJMúrab´ tMNmk ehIysRmab´ rgVas´ témø mYyknø¼ Rák´ ..enA
eBl Edl TwkdICVa en¼ minTan´ manBIsIus . . ykmkeRbICamFüaáy enAeLIyeT³.( Pigeaud1960-63 III:
154)..>..cMNuc en¼ bgHajfakarQøanBanrbs´ BYkm¨ugeh:aleTAelITwkdICVaPaKxagekIt.... EdlnaMmk nUv
Tahan cinBIr mWun nak kan TwkdIen¼ enAkñúgqñaM...1293.. .KWCasnÞú¼ dMbUgd¾xøaMgEdlCMruj [ mankareá¼ luy kak
RbePT fμI...k¾dUcCa bMlas b¹ÚrepßgeTotCaeRcInenAkñúgRbeTsCVapgEdr. (Wicks1986.£. 59-63/ . Reid.1992.£.
181-84)..> .luy kak s<an cinTMngCarIksayPayeTAdl RbeTs hVIlIBIn RbEhl CakñúgkMlugeBldUc Kña
Edr ... .b¨uEn¹eK eXIj man ÉksarbBa¢ak´ c,as´ las´ favaánkøayCaluykak´ .. eKalsMxan´ enAGasIuGaeKñy_
Rtwm stvtßr_ TI..15.. mkb¨ueNÑa¼ ... >
enARbeTsevotNamkñúgraCkaleL......bnÞab´ BIrMeda¼ xøÜnBIkarRtÜtRtary£ eBlxøIrbs´ raCvgß em¨g
mk ..áncab ep¹Imeá¼ luykak s<an pÞal xøÜnEdlmanrUbragRsedogeTAnwgluykak cinEdr enA kñúgqñaM RbmaN
Ca..1430... >.eKeXIjmankareá¼ luykak s<an enAtMbn x<g rabxageCIgkan Etman PaB xøaMgkøa eLIg@. ehIy
mkTl nwgBak´ kN¹alstvtßr_ TI.15.eKGacbg luy[ m®nþICaluykak en¼ ...nig CadIFøI..>.eTa¼ Cay¨ag en¼ k¹I
kar p:t p:g kñúgRsúkenAEtmanPaBxV¼ xat... ehIyenAkñúgstvtßr_ TI...17..eK eXIjmankarcracr[ eRbIRás
nUv luykak´ s<an´ BIrRbePT...Edlkak´ RbePTFMnaMcUlBI RbeTscin ...¦ Cb¨un.rIÉkak´ tUcrbs´ evotNamvij.
man cracrPaKeRcInEtenAtMbn´ Ek,r raCFanIEtb¨ueNÑa¼ . (Whitmore1983.£. 365-69/.. Le.. 1971.£. 223/
Rhodes. 1651.£. 59) .. >.emdwknaMrC¢kalegVónPaKxagt,Úgvij mankarxV¼ xatnUvkarp:t p:g luykak s<an eday
xøÜnÉg... dUecñ¼ BYkeKRtÚvkarnUvkarp:t´ p:g´ RsedogKñaen¼ EdrnUvRbePTluykak´ s<an´ ..>.CarYmmk kar naM cUl
nUv s<an´ .nig.luykak´ s<an´ .mkBIRbeTscin..Cb¨un.. ¦ k¾evotNamxageCIg.KWCabBaHasMxan´ mYy kñúg cMeNa m
bBaHasMxan´ @epßgeTotrbs´ rbben¼.. >..
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 113
114 CMBUk TI 2
rUbPaB
TI.1
6
rUbKMn
Urrb
s´Cn
Catih
ULg´.
. eda
yBwg
Epðke
lIka
rBiBN
’na s
m&y
bc©úb
,nñ ..B
ITIpßar
d¾FMen
A.ánt
g´.(B
ante
n).>
RbEhlCaedaysarEtkgnavad¾Gs©arürbs rC¢kalemgeRkamkardwknaMrbs CwghIu. (ZhengHe) . Edl
eFVI[ eKs:al luykak cinenAtamkMBg EpenAtMbn «bTVIbmYycMnYndUcCa.maLaka.. .nig áésCaedIm.enA edIm
stvtß r_ TI.15.>.eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.eKáneRbIsMNá¨haMg.CagkareRbIs<an´ Gs´ ry£ kalCayUrmk ehIy
enAtMbn RcksmuRTmaLak ka.. ehIybN¹ardëepßg@.. enATIena¼ k¾áncab ep¹Im yk sMNáhaMgmkeFVICa kak
pgEdr..>.eyagtamBYkB&rTuyh:al .enAqñaM.1414.eBlEdlkßRt ..emh;at ..GIukanda eFVIdMeNIreTA kan raC-
Fan I RbeTscinedIm,ITTYlánnUvkarÉkPaBBI GFiraC[ RB¼ Gg:áneLIgesayraCü..RB¼ Gg: k¾ án TTYl nUv
RB¼ raCGnuBaØat[ eá¼ luuykak´ pÞal´ xøÜnRB¼ Gg:Edl man.²ragtUc. nig eFVIBIsMNlay Ca mYy nwg sMN
á¨haMg.EdlRB¼ Gg:ehAfa..cash ³. (Albuquerque.1557.£. 77/.. cf. Pires 1515.£. 243/.. Wang.. 1968.£
104-05) ..>..KMrUluykak´ sMNá¨haMgrbs´ m¨aLakaEdl enAesssl´ Kg´ vgßmanqøak´ garrbs´ em dwk naM
sm&y mun@rhUteTAdl´ sm&yesþc.muhßahVa (Muzaffar) ÉeNa¼ .(1446-59) ..>..naeBl ena¼ Edr. raCaNa
cRk s‘UmaRta xag eCIg ..k¾áneá¼ luykak tUc@EdlmankRmasRkas @CaeRcIn.. .edaymanqøak eQμa¼ rbs
emdwk naM rbs BYk eKenAelIena¼ pgEdr. (Wicks 1983.£. 273; Ma Huan 1433.£. 120/.. Dakers 1939/. Pires
1515.£. 144 . Varthema 1510.£. 231) >
karerobrab rbs CnCatiGWrubelIkdMbUgGMBIRb‘úyeN..s‘umáva...maluKu...cMm,a.. nig CVa ánbgHaj fa luy
kak´ cineFVIGMBIs<an´ ... KWCaluykak´ pøÚvkareRbIRás´ enAkñúgtMbn´ TaMgGs´ en¼ .. (Pires. 1515.£. 114/.170/.. 181/
203/.. 206-07/..BIh;aehVta.. (Pigafetta). 1524.£. 59-60/.. Galvāo. 1544.£. 138-39) .. >.k¾b¨uEnþuminEmn luy
kak´ TaMg Gs´ suT§EtnaMcUlmkBIRbeTscinena¼ eT..>...edaysarEtTMnak´ TMngpÞal´ CamYycinmankarFøak´
cu¼ enA RbEhl qñaM.. 1500.. CagkalBIsm&yyugh:Il. (Yongle) enAkñúgRbeTsCVa.. .nig kEnøg déTeToteK TMng
Ca cmøg luy kak . ²cin³.ehIyplitenAkñúgRsúkvijedIm,I[ mankarp:t p:g RKb RKan ..>.. BIh;aehVta. . (1524.£.
60. ) án erob rab´ tamPaBCak´ Es¹gfa... luykak´ cinEdlKat´ RbT¼ eXIj enARb‘úyeNKWCa... ²luykak´
Edlplit eday BYk mUsøIúm enAkñúgtMbn´ TaMgena¼ ³...>...mkTl´ nwgqñaM..1500. .minfasSankarN_ NaeT... TaMg
luy kak´ cineFVIBI s<an´ luykak´ s<an´ kñúgRsúk.. .k¾dUcCaluykak´ sMNá¨haMgEdlykKMrUtamluykak´ cin
án RtÚv eK eRbIRás´ CaluypøÚvkarenAGasIuGaeKñy_ TaMgGs´ .. >. . enAqñaM.1537..eBlEdlBYkB&rTuyh:al´
b¨unb¨g[ sm&<n§mit ¹rbs´ xøÜnenAm¨aluKuTTYls:al´ nUvluykak´ B&rTuyh;al´ EdleFVIBIs<an´ suT§Cagluykak´
s<an´ cin... sm&<n§mit ¹rbs´ BYkeKánRáb´ fa... BYkeKGacTTYl ykánRbsinebIeKeFVIRbehagenAcM kN¹al
luykak´ ena¼ edIm,Igay RsÜlkñúgkarcgcUlKña.(Galvāo 1544.£. 270-73) >
mkTl´ nwgqñaM... 1500.eKeXIjmanEtenAkñúgRbeTsesom.. .Gar¨akan. (Arakan) kMBg´ Epm¨arta án . .
(Martaban)énRbeTsPUma... nig ekdah_ . (Kedah) .b¨ueNÑa¼ .EdlenAEteRbIsMbk xügsRmab´ kic©kar CMnYj CYj
dUrRTg RTaytUcenAeLIy. .>.. eTa¼ bICaeKrMBwgTukfaTMnak TMngsYysarGakrd¾lðRbesIr rbs RbeTs esom
Ca mYy RbeTscinGacnaMcUlnUvluykak ánedayRsÜlk¾eday.... k¾eKenAeXIjmankar naMcUlnUvsMbk xüg
smuRT BIRbCuMeka¼ m¨al´ DIv... brENv...m¨aluKu... nig hVIlIBIn.(Pires. 1515.£. 100/. Gervaise. 1710.£. 120).. >. en A
tam tMbn PaK eRcInénRbeTsPUma... nig Garakan... luykak eRbICaTUeTA... KW .gansa eFVIBIelah FatusMxan @ Ca
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 115
Biess KWpßMBIs<an´ ... nig sMNá¨haMg... EtCaerOy@KWpßMeLIgBIsMN EdlGaceFVIrgVas´ xñatán edaysar
kar føwg Tm¶n´ ...>.. .²vaminEmnCaluykak´ rbs´ RB¼ mhakßRtena¼ eT .. EtmnusßRKb´ rUbGac[ témø va eTAtam
KMnit en¼ pgEdr... eRBa¼ faluykkak´ en¼ mannUvcMENk...¦ témød¾RtwmRtÚvrbs´ RB¼ Gg:³.(Frederici 1581.£.
254/ cf. Pires 1515.£. 99/.. 96-97) >
karbBaÄb´ nUvkarhamRámrbs´ GFiraCcMeBa¼ kareFVICMnYjcineTAkan´ tMbn´ PaKxagt,ÚgenAkñúg
qñaM.1567.ánnaM[ manlMhUrcUly¨agKMhuknUvluykak´ cineFVIBIs<an´ enAtMbn´ ena¼. .>.. kg navahULg´
EdláneFVIdMeNIrmkdl RbeTsCVaelIkdMbUgkñúgqñaM.. 1596.. ánEsVgyl fa.luykak Gs TaMgen¼.. .²man
eRbI y¨ag eRcInsn§wksn§ab´ enABaseBjdIeka¼ TaMgen¼ ³.. .nadMNak´ kalena¼ .edayáneFVI[ m®nþIcin man
kar RBÜyármÖ.edayáncat´ TuklMhUrecjénluykak´ Gs´ TaMgen¼ .CakarrIgs¶ÜteTA@cMeBa¼ FnFankRm
rbs RbeTs.. >.. CalT§plenARbmaNqñaM. .1590.eKáneá¼ luykak fμIpßMBIl,aysMN .Edlman KuNPaB
Gn´ enAext¹K>ug.. . nig hVÚeCon.edIm,I[ eFVIcracrCaBiessenAtMbn´ Nany¨ag. (Blussé.. 1986. £ . 36-38/ .
lUdUvIs:s_ .. 1598. £ . 122-23). >...CnCatiGWrubmankarrG‘UrrTaM cMeBa¼ luykak RbePT en¼ Nas .½.²eday sar
Et elahFatuen¼ ehIy... EdleKeRbIvasuT§Etkñúgry£ ..3.¦..4 qñaM³. (van Neck1599. £ . 87/. cf. lUdUvIs:s_. 1598.
£ . 122). . >..mkTl´ nwgqñaM.1596.. luykak´ BIsIus .. EdlmanKuNPaBmin sUvlðTaMgen¼ RtÚv eKeRbIRás´ rhUt
eTAdl tMbn q¶ay@rbs RbeTsCVapgEdr.. >.. QμÜjkNþalcinánnaMkak TaMgena¼ eTAkan tMbn x<g rab hYs
BITIRkúgbg´ Etn... edIm,I TijeRmcBIGñkdaMkñúgtémømYyPaKbYnén témøEdllk´ enAelITIpßarRkúgbg´ Etn.
(Blussé 1986. £ . 40) >
[email protected]¼ xatBIsIus enAelITIpßarRkúgbg´ etn.kñúgkMlugeBl.3.Tsvtßr_ bn¹
bnÞab´ Kña.>. . esOn.. ánG¼ Gagfa.ebIeRbóbnwgRák´ témørbs´BIsIus .. mankarekIneLIgmYyCabYnenA cenøa¼
qñaM.1613.nig.1618.eRBa¼ edaysarEtPaBminsUvsm,Úr.(BI.30¿000.mk.8¿000.kñúgmYyerol ) ehIy cMENk
É enA hßaMb‘I. (Jambi) vij.témø BIsIus k¾bn¹ekIneLIgpgEdr.EdlekInrhUtdl´ .6/900. kñúgmYy erol .enA kñúg
qñaM.1636. (Blussé 1986. £ . 41-42/.. Andaya. 1993. £ . 105)(5).>.lMhUrcUlénRák Ca eRcInedIm,IbMeBj tRmÚv
kar kñúg kar CYjdUreRmcenAtamkMBg EpTaMgen¼ .CaGñkeFVI[ témø .BIsIus ekIn eLIgeTa¼ bICakarp:t p:g .BIsIus
enA man lMnwg k¾eday.>
luykak´ pßMBIl,aysMNTaMgen¼ manKuNPaBTabdUcen¼ ... ehIyeKGaccmøgedaygay.>. kgV¼
xatsMN... KWCa«bsK:cm,gsRmab´ plitkmμluykak´ kñúg Rsúk.rhUtdl´ BYkGg´ eKøs.. nig hULg´ rk eXIj
fa.sMNKWCarbs´ mYykñúgcMeNam rbs´ BIrbIRbePTenAGWr¨ub... EdlmanTIpßarenAGasIuGaeKñy_ ...>.. BYkGg´
eKøs enARkúgbg etn. ánbeg;InkarnaMcUlsMNcab BI.. 20.etan.enAqñaM.1608.rhUtdl .50-60.etan. enA qñaM.
1615 .nig.100-150.etan.enAqñaM.1636..>.. kñúgcMeNamsMNTaMgen¼ .... sMNxø¼ áneRbIsRmab kar plit RKab
kaMePøIgenAkñúgsm&ys®g:am.. EtsMNPaKeRcIn.. KWeRbIsRmab karplitluykak edIm,Ip:t p:g TIRkúg án car
m¨asIun . (Banjarmasin) . nigá¨eLmáMg. (Palembang) k¾dUcCa.bg etn.pgEdr.( LREIC I: 21-22; III £ . 277-78/
Willoughby 1636. £ . 153).. >. ...BYkhULg mankarRby&tñRbEygkñúgkarlk sMN.. eRBa¼ xøacERkgsRtÚvrbs
116 CMBUk TI 2
xøÜnykvaeTAeRbIsRmab´ eKalbMNgeFVIs®g:am.>.elIkElgEtenAkñúgqñaM.1633.enAeBlEdlBYkeK cab´
epþImlk´ [ CnCaticin.enAá¨taevo... eTIbBYkeKrkeXIjfaman«sßahkmμplitBIsIus .. ²cin³.rYcCa eRsc
eTAehIy..enARbeTsCVa.CaBiess enATIRkúgbg´ etn.sIuer¨bun . (Cirebon) .. nig hßaá¨r¨a. (Japara).>.BYk eK Taj
yk RbeyaCn_ edaykarlk´ sMNTaMgen¼ ... .kñúglkçN£ p¹ac´ mux[ eTACnCaticinsMxan´ @Edlrs´ enAkñúg
tMbn´ RtÜtRtaedayBYkhULg´ b¨ueNÑa¼ ...>..karBiesaF Ebben¼ ..RtÚvBYkeKeá¼ bg´ ecal enAqñaM.. 1640. eBl
Edl BYkGg eKøsRbECgkat muxkarrksuIp¹ac mux rbs hULg. edaykarp:t p:g nUvsMNEdlman témø efakCag
eTA [ eragcRkplitBIsIus . . EdlCaKU RbECgenA kñuúgTIRkúg bg´ etn..hßaá¨r¨a..hßaMb‘I...á¨eLmáMg..m¨akas-
sar .. nig m¨artaBUr¨a.( bWeNGU) .> ..hULg´.ánb¹ÚreTAplitluykak´ s<an´ vij.edIm,ICameFüaáy cm,gkñúgkar
b®Ba¢ab cUl eTA kñúg esdëkic©GasIuGaeKñy_ .>.eTa¼ Cayagen¼ k¹I.bøÚes . (Blussé.1986. £ . 46-48) . ánbgHajfa.ry£
kal eRbI Rás luy kak EdlBYk hULg ánCMruj. . KWmansar£ sMxan yagxøaMgkñúgkarksag RkúgátaevokøayCa
kMBg´ Ep d¾ Tak´ TajmYysRmab´ GñkdwkCBa¢Úntamnava Cn Cati}NÐÚensIu.EdlGnÞ¼ sa cg´ án[ luykak´ . BI-
sIus . nig T Mnij cin. .>
bN¹ardëenAGasIuGaeKñy_ enAEtbn¹eá¼ luykak eFVIBIsMN.. .¦ sMNlaynwgsMNáhaMg.eTa¼ bI Cakar
xUcxatyagqab rh&srbs kak TaMgen¼ ánbnßl enAEtluykak BIrbI... EdleKmankarlMákkñúgkar kMNt
Gt¹sBaØaNrbs´ luykak´ TaMgen¼ enAkñúgkarRbEmRbmUlánnasm&yTMenIbk¾ eday... >.. eKánrkeXIj
luy kak EdleFVIBIsMNsuT§. .. nig mankarqøak rcnanUv. hamsa r manlkçN£ dUc rUbTa..enATIRkúgeBKU.. nig kak
rab ´ ryeTotenAkñúgbrievNkMEBgTIRkúgEdlánksageLIgenAkñúg Tsvtßr_ qñaM..1560. .>.. cMNucen¼ bgHaj
fa. PaBrugerOgxøaMgrbs´ TIRkúgeBKU.. RbEhlCaRtÚvkar[ mannUvrUbiyvtSúpøÚvkar enAkñúgstvtßr_ TI.16.eTa¼
bICaGñkeTscr naeBlena¼ minánelIkeLIgk¾eday. (Robinson.1986. £ . 25-27/ 34/.Wicks 1983. £ . 94-
95) .>. enAkñúgstvtßr_ TI.17.TIRkúgetNas´ sIurIm. (Tenasserim) .. ¦ TIRkúg tavUy . (Tavoy) áneá¼ luykak´ FM@
eFVI BIsMNá¨haMg... nig sMN.ehIyRbEhlCaeFVIcracreRbIRás´ rhUtdl´ TIRkúg eKdah_ ... nig eBr¨ak´ .eTot
pg . (Robinson.. 1986. £ . 67-70/. Gervaise.. 1701. £ . 120) >.«TahrN_ Cak´ Es¹gGMBIluykak´ eFVIBI sMN á¨haMg
lay nwg sMNEdlenAesssl ... (ehIyk¾maneFVIBITg EdgpgEdrenATIRkúgbg etn).. án bgHajfa.. yag
ehac Nas k¾manTIRkúgGaeq..bg etn..sIuerbun.Rb‘úyeN..nig RbEhlCa.cUhr.pgEdr... Edláneá¼ luy
kak´ pøÚvkar.EdlmancareQμa¼ ...¦ eKarmgar emdwknaM.enAkñúgstvtßr_ TI.16.nig.17. (Beaulieu. 1666. £ . 58/.
daMEBr .1699. £ . 92/.. Davidson 1977. £ . 48/.Netscher and van der Chijs1864. £ . 149-53/.. Wicks 1983. £ .
273-76/. 319-23/. 408-28) >...eyag eTAelI ÉksarmYyrbs eGs,aj (Dasmariňas1590. £ . 13).RbeTs
Rb‘úy eN ányl´ fa...luykak´ eFVIBIRák´ .. suT§rbs´ xøÜnmanRbCaRbiy xøaMgkñúg cMeNam QμÜj breTs.. Edl
án yk luykak TaMgena¼ eTACamYy...dUecñ¼ ehIyánCaenABak kN¹alTIBIrénstvtßr_ TI..16...emdwk naM án
seRmc cit¹plitnUvkak mYyRbeP Edl. .²manTMhMesμInwgkak knø¼ erol... nig eFVIBIsMNáhaMg.. ¦k¾sMN.CMnYs
vij.EdlBYkeKehAfa. BItIs ³.>
ry£ kalénkic©RbwgERbgrbs´ Rkúm hu‘n hULg´. . edIm,IrksuIp¹ac´ mux.. .ánbgHajBIbrimaNxø¼ éntRmÚv
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 117
kar luy kak´ . BIsIus naeBlena¼ ... >.. Rkúmh‘unánp:t´ p:g´ sMNcMnYn.133.etan.enAqñaM.. 1637.nig.153.eta
n.enA qñaM. 1638.[ eragcRkplitBIsIus rbs xøÜn.(Blussé.1986. £ . 47) .. >..ehIyBYkGg eKøsp:t p:g sMNkñúg
cMnYn Rsedog Kña ehIy.BYkcinenAEtnaMcUlmknUvluykak´ rbs´ BYkeK.ehIyRkúmhu‘n .hULg´. .pÞal´ sgÇwm
faTTYl án nUv cMENkmYyPaKFMenAelITIpßar... EdlmancMnYnrhUtdl´ ... 240.. etan... ena¼ eyIgGacá¨n´
sμan án fa . enA eBlena¼ .eKRtÚvkarsMNRbEhl. .350. etan.kñúgmYyqñaM@... edIm,Iplitluykak´ .BIsIus .
sRmab p:t p:t tMbn «bTVIb}NÐÚensIuTaMgmUl...>... RbsinebI.BIsIus mYymanTm¶nCamFümRbEhlCa.. 2 ..Rkam..
(«TahrN_ énkak´ EdlmanenAessl´ manTm¶n´ xus@Kña... edayPaKeRcInmanTm¶n´ticCagmYy Rkam....
rIÉepßgeTot man Tm¶n´rhUtdl´ ..5. .Rkam. (Wicks. 1983. £ . 275-76/.. 279/.. 410-13/ Museum Nasional
1980. £ . 267/. 1984-85. £ . 07- 08).dUecñ¼ .kak´ RbEhlCacMnYn.170.lan.RtÚveKplitkñúgmYyqñaM..>
edaysarEtkak´ TaMg ena¼ Gacswk ric rilkñúgkMlugeBl.5.qñaM.eyIgGacKNnaRtÜ[email protected]´ elIs
BI.800.lan RbEhl Ca án cracr enAtamtMbn´ én«bTVIb}NÐÚensIu..>. .kak´ TaMgen¼ enAEtman témøminRKb´
RKan sRmab RbCaCn RbEhl..10..lannak .EtvamancMnYnsmlμmkñúgkarsRmÜl[ crn¹sac Rák man dMeNIr
ka rRsÜl enA kñúg sg:m..>
kMNt Rtarbs Rkúmh‘un hULg. . k¾ánbBa¢ak GMBIkRmiténkarp:t p:g luykak enAraCaNcRkegVón én
Edn dIkUsaMgsIun.nadMNak´ kalena¼ pgEdr..>..enAkñúgkMlugeBl.5.qñaM.BIqñaM.1633.dl´ .1637.Rkúmh‘un
hULg. án naMcUlExßnILúgcMnYn.. 105¿834.Exß.EdlkñúgmYyExß@.mankak s<an CbuncMnYn.960.kak .edIm,I
eRbI Ca rUbiyvtSúpøÚvkarenAtMbn kUsaMgsIun. (van Aelst1987) ..>.. .dUecñ¼ .karnaMcUledayBYkhULg EtÉgdUc en¼
RbEhl Ca esμInwg karnaMcUlkak´ cMnYn..20..lan.kñúgmYyqñaM@..>..rIÉQμÜjcin..nig Cb¨unvij.k¾ánnaMcUlkak´
kñúg brimaN eRcIn Edr...>.. enAqñaM.1635.eBlEdlCMnYjpøÚvq¶ayCbunRtÚvhamXat ....Gñkp:t p:t FMrbs Cbunán
bEgVr s¹úk kak´ s<an´ rbs´ xøÜncMnYn. .200.etan.sRmab´ tMbn´ kUsaMgsIun... eTA[ BYkhULg´ vij. (Klein. 1986. £ .
161)..> ..dUecñ¼ CarYmmk.karnaMcUlsrubRbcaMqñaMminGacmancMnYnticCag.40.lan.kak .ena¼ eT. .>..kak eFVIBI s<an
man KuN PaB sSitesSr yUrCagkak´BIsIus .. eFVIBIsMNEdlmanKuNPaBGn´ Cag.. EteKk¾cUlcit¹ykvaeTA
rMlay eFVI Ca eRKÓg Rbdab´ RbdapÞ¼ áypgEdr...>... EteTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.vaman karBiákkñúgkaremIleXIj
fa...cMnYn kak´ srub Edl eFVIcracrenAtMbn´ kUsaMgsIunGacmancMnYnticCag..200. .lan.Nas´ .Edlkak´ TaMg
en¼ ..sRmab RbCaCn Et RbEhlCa.2.lannak ..mann&yfa... kRmiténrUbiyvtSúnIykmμenATIen¼ mankRmitx<s
Cag enAtMbn´ «bTVIb }NÐÚeN suIbnþic..>
cMeBa¼ luykak Edlmantémøx<s .. CaFmμtaeKniymmasedayvaCasBaØa sRmab sm:al nUvRTBü sm,tþi.
.zan£ ...sn¹isux.. nigsm¢sß.dUcKña GñksRmbsRmÜlkñúgkic©kar BaNiC¢kmμ..>.eTa¼ bICakak mas... ¦emday mas
RtÚv eKs:al´ enAkñúgRbeTsCVasm&yburaN k¾eday.... k¾kaeá¼ kak´ maskñúgtémøCak´ lak´ eRkam eQμa¼ rbs´
emdwknaM.RtÚveKdak [ eRbIRás enAtMbn GasIuGaeKñy_ dMNalKña.. nig sasnaGIusøam...>. .. luykak mas c as
CageKbMput..KWkak´ rbs´ TIRkúg á¨és... EdlCardëGIusøaml,Il,ajdMbUgeKsSitenAtMbn´ Rkam dMeNIr xül´
mUsug.> .eKeXIjkak mas TaMgen¼ enAmanesssl BIemdwknaMl,Il,aj.8.rUbrbs áés.Edl man taMgBI.
118 CMBUk TI 2
s‘ultg . mhamat . (Sultan Muhammad) (1297-1326).rhUtdl .Gab dal La h_ ..malIk.Gahß.hßahIur ..(Ab‑
dallah Malik az‑Zahir) (1501-13).(Alfian 1979. £ . 15-27/ Wicks 1983. £ . 263-68) .. >. . kar[ témørbs´
GuIsøam cMeBa¼ luy kak´ d¾zitefren¼ .srbBa¢ak´ y¨agc,as´ tamry£ min RtwmEteKarmgarrbs´ BYkGar¨ab´ qøak´
Cab´ enA elIkak´ ena¼ eT.... EtEfmTaMgtamry£ BaküGar¨ab´ . DWr¨am .. (PasaGaeqehAfa. dWrIham ).. Edl eK s:al´
TUTaMg kñúg RbeTsGar¨ab´ eTot pg...>. .Baküen¼ ...enAm¨akas sar.eKehAfa. dinaraEdlmanRbPBmk BI Bakü
Gar¨ab´ .DINar¨a.. >.cMeBa¼ Baküm¨aeL.mas (EdlCaBakü sMedAmasCaTUeTA).vij... KWCaBaküTTYl s:al´ Ca
Gn¹rCatisRmab sm:al elIkak maskñúgRsúkTaMgGs ... >..kak tUcEdlmanGg;t p©it RbEvg BI .. 10.eTA.14.mIlI
EmRt . en¼ .enAEtmanbnþeá¼ edayemdwknaMs‘UmaRtaxageCIgGs ry£ eBlyagehacNas k¾..4.. stvtßr_
.Edr . edaymanPaBCak´ lak´ .KWPaBsuT§.. 17.. karat´ .. nig manTm¶n´..0/6..Rkam. (fig. 17a) >
enAstvtßr_ TI.17.luykak .mas rbs GaeqCaEpñkmYyénRbB&n§témød¾zitefr.Edlkñúgena¼ . . 1. tahil
(KittamTm¶n´Rák´ ).esμInwg.16.mas ehIy.1.mas esμInwg.4Kuá¨g. EdlesμIeTAnwg.1600.cash (Lombard
1967. £ . 106-07; LREIC III: 314) .. >.. edaysarEttémørbs luy mas... nigRák mankarERbRbÜl..Ca Biess
Ca mYynwglMhUrcUlénRák´ fμIena¼ ... eKBitCamankarlMákkñúgkarrkßatémø Bak´ B&n§TaMgena¼ [ enA dEdl
Nas´ kñúgsSanPaBCak´ Esþg..>. .TMngCamankarxV¼ xat.cash enAGaeqk¾dUcCaenAbg´ etn pgEdr... eday
ehtu fa. cash cMnYn. .2100..GacdUránEtmYy.mas bueNÑa¼ .enAkñúgqñaM..1602. . (Martin 1604. £ . 55-56/ . .Lan‑
caster 1603. £ . 136).. ehIyenA Tsvtßr_ qñaM.1630.cash cMnYnBI.. 600. eTA. . 1¿000 .. esμInwgmYy.mas . (Mundy,
quoted Lombard 1967. £ . 107n). EtbnÞab´ BIeBlena¼ mk eKeXIjmantulüPaBkñúgkareda¼ dUrxø¼ vileTArk
PaB edIm xø¼ ...>...KitTl´ ... nigGRtaRák´ ... luykak´ ... mas rbs´ Gaeqk¾ánbeg;Intémørbs´ xøÜnEdr.. .BIeRBa¼ va
man témø esμInwgmYyPaKRáMmYyénluykak . real..rbs eGs,ajenAkñúgqñaM..1602 .. nig esμInwg mYy PaKRáMenA
kñúg qñaM. 1613.ehIyEfmTaMgesμInwg.. 9..kak´ epnsrbs´ Gg´ eKøs.enAedImstvtßena¼ ... nig.15.kak´ epns.
sRmab´ daMEBr. enAqñaM.1688.eTogpg. (Lancaster.. 1603. £ . 136/. LREIC III . £ . 314n) >
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 119
rUbPaB..17.k..nig..17.x
kak´ EdleRbIRás´ enAGaeqnastvtßTI..17
eTa¼ bICaKuá¨g. ..rbs´ Gaeq.RtÚveKcat´ TukRKan´ EtCaÉktaKNnaEtmYyKt´ k¾eday....k¾rdædéT eTot
áneá¼ TaMg.mas .. nig Kuág. EdleFVIBImas.eday.mas mantémøesμInwg..4.. dgéntémøKuág. .. >. . TIRkúg cUhr.
nig eKdah_ . .ánplitkak ragRáMbIRCúgenAcugstvtßr_ TI.17...>.. luykak .masrbs cUhr.. manTm¶nF¶n Cag
luykak´ .mas rbs´ TIRkúgGaeq..4.. dg.. .EtvaCaFmμtapßMBIl,ayelah£ . (Hamilton. 1727 II . £ . 172/ Wicks
1983. £ . 307-18/. Taillandier. 1711. £ . 411) .. >...eKk¾eXIjmankareRbIRás´ kak´ masragmUlrbs´ Gaeq pg
Edre nAátanI.EdlmYycMehogmanrUbeKaeQμal..nig mYy cMehogeTotmanrUb malIk-Gal-GaDIl .. k¾ buEn þ eK
minGackMNt´ [ c,as´ favaCarbs´ emdwknaMmYyNa. . ¦ kEnøgmYyNa ena¼ eT. (Wicks1983. £ . 360-68) .>
luykak EdlmanÉksarbBa¢ak c,as las ... KWkak masbeg;IteLIgedayTIRkúgmakassar ..Ca Epñk
én kic©xitxMRbwgERbgd¾ekøóvkøarbs´ xøÜnedIm,I[ køayeTACakMBg´ EpCMnYjGn¹rCatid¾FMmYyenAtMbn´ «bTVIb
PaKxagekIt...>... dUcEdlBgßavtaránbgHaj.vaKWCasñaédsSabtükmμd¾eqñIménmakasa r. karerog..maetaya
én tMbn´ . Tallo..EdleFVICa«t¹m m®nþIcab´ BIqñaM.. 1593.dl´ .1637...>.. .Kat´ KWCa.²mnusßdMbUgbgðs´ kñúgkar eá¼
120 CMBUk TI 2
kak´ . (mas).EdlehAfa.DINar¨a .. nig. kñúgkareá¼ kak sMNá¨haMg³. (Sejarah Kerajaan Tallo’ . £ . 18) >..eTa¼ bI Ca
kak´ masrbs´ m¨akassaren¼ manrUbragRsedogeTAnwgkak´ rbs´ TIRkúg Gaeq k¾eday ....k¾vaman TMhMFM Cag
4.dg Edr . . KWmanTm¶n´rhUtdl´ ..2/4..Rkam...>... kak´ mas. Kuá¨g. .EdlmanTMhMmYyPaKbYnénRák´ en¼ án
eá¼ y¨agehac Nas´ k¾enAqñaM.1657.Edr.(eá¼ enAeragcRkmakassarkñúgqñaM.1658/.. Bassett1958. £ . 26-
27/. Netscher and van der Chijs.. 1864. £ . 185) .. >
emdwknaMdéTeTotenAkñúgBiPBm¨aeLRbEhlCaFøab´ áneá¼ luykak´ .mas eFVIBImasEdr..EteK min
GacsikßarkdanáneT...>... luykak en¼ RákdCaánkøayCargVas témø. .. EdlRCÜtRCabenA kñúgKMnit rbs
CnCatimaeLcab BIsm&ymaLakarhUtmk..>.. karpakBin&ycMeBa¼ bTelμIsepßg@... .EdlEcgenAkñúg c,ab
maeL .k¾manbBa¢ak edayEpðkelIluykak .mas Edr.. .eTa¼ bICa luykak en¼ mann&yxus Ebøk KñaBIrdë mYy eTA
rdæ mYy k¾eday.. >..sUm,I EtenAkñúgRbeTsesom.. .nig TwkdIkUsaMgsIunk¾eday.CnbreTs sMedA eTAelIÉkta
luy . 16.tahil.esμInwgmYy.mas. Edr. .(PasaéfehAfa.salug.(Salung)ÉPasaevotNamvij.. ehAfa eFon
(tiên)) .(Smith.. 1974. £ . 317/.. Chen 1974. £ . 24) ..>
RB¼ raCBgßavtarRbeTskm<úCaánbBa¢ak´ fa. .. es¹cERCkraCümYyGg:RB¼ nam.kn.CaCnCatiExμr Edr
(RbEhlCaQμÜj).. ánksagraCFanIfμIenAÉ Rsalab (Sralap) enAqñaM.. 1516.Edlman CnCatiExμr.. .nig breTs
eFVI dMeNIr eTA mk yageRcIn.. .>..²RB¼ raCaánRtas bg:ab [ eKeá¼ luykak ... EdleFVIBIsnøwkRák . .. nig snøwk
mas.. nig man qøak´ rUbnaK.sRmab´ cracrkñúgCMnYjCYjdUr³.. (Chroniques Cambodge 1988 . £ . 21) .. >. .ebIeTa¼
bICa..10. .qñaM eRkay mk ... RB¼ raCaGg:en¼ ánGs´ RB¼ CnμedayeKedatRB¼ eksrbs´ RTg´ enA elIbeg:al
eQIk¾eday.. .k¾ eK TTYls:al fa.enARbEhlqñaM..1600. .RbeTskm<úCaáneá¼ luykak Rák ... nigmasrbs
xøÜn.Edlman rcnanUvrUb.. ²man´ eKak.Bs´ ... ¦k¾ eb¼ dUg³.(RbEhlCarUbhgß naK... nig p;aQUk.(San Antonio
1604. £ . 9))...>...kak FM bMput. EdlmantémøCitmYyerolKWeKehAfa.maiz EdlTMngCaTTYl}T§iBlrbs maLayU-
mUsøIúm... ¦ Gac mk BIBYkeGs,ajánsikßa EsVgyl BIRbeTskm<úCatamry£ karbeRBa©¼ PasamaeL..>.. enAkñúg
Tsvtßr_ qñaM..1630 man QμÜjcinkñúgRsúkmñak´ Edláncu¼ kic©snüakñúgkareá¼ luykak´ Exμr .. edaysarKat´
ánEsVg rk Tij Rák´ BIBYkhULg´ edIm,Iykmkeá¼ kak en¼ . (Gaelen 1636. £ . 74/. 112) >
eKRákdCaemIleXIjfa.... kic©RbwgERbgkñúgkMENTRmgrUbiyvtSútamry£ kareá¼ kak masTaMgen¼ .KW
Ca kartTl´ eTA.... niglMhUrrbs´ Rák´ d¾eRcInGenkmkmkkñúgtMbn´ eRkayqñaM.1570.>. lT§plPøam@én viFI
fμIkñúgkarTajykártecjBIErRák ... enAtamtMbn niyayPasaeGs,aj. ..enATVIbGaemrik.. nig RbeTs Cbun
y¨ag ehacNas´ k¾ánbeg;InnUvlMhUrRák´ cUlmkkñúgtMbn´ GasIuxag ekIt....mYyCabYnEdr.. .dUcmanbgHaj
Ráb RtÜs@xagelIRsab ... (taragelx.3)..>.eTa¼ bICacin. . nig }NÐa.ánRsÚb ykPaKeRcInénRák EdlhUr
cUl mken¼ kþI.... k¾enAmanPaKeRcIneTotánhUr cUlqøgkat´ tMbn GasIuGaeKñy_ ...ehIymYycMnYnsSitenA tMbn´
en¼ minrsat´ eTANaeT.>...tugkwgKWCacMNucdwkCBa¢Únqøgkat´ ... k¾bu¨EnþkardwkCBa¢Únrbs´ Rkúmh‘un VOC nUv
Rák rbs CbunenATIena¼ CamFümmancMnYn..2¿5.. etankñúgmYyqñ[email protected]ñúgkMlug qñaM..1640-54...ehIykar naM
cUl Rák rbs rdëminsUvmanskmμPaBBaNiC¢kmμenAGasIuGaeKñy_ mYyen¼ .Ca srubman cMnYn RbEhl .10.etan
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 121
kñúg mYyqñaM.(Klein1988. £ . 166-69/. Baron 1685. £ . 7).>.
eKáneFVIkarKNnaeXIjfa.karp:t´ p:t´ rUbiyvtSúrUBIeFVIBIRák´ [ mancracrenAkñúgRbeTs }NÐa án
ekIn eLIg elIsbIdgenAcenøa¼ qñaM. . 1591.nig.1639. (Habib. 1982 . A. £ . 363-65) >.enAGasIuGaeKñy_ k¾ man kar
karekIn eLIgminticCagenAkñúgRbeTs}NÐaEdr.. .edaysarEtenATIen¼ eKánRbECgKñayagxøaMgkøa bMput
kñú g karTijplitplGasIu... >... minmanmnÞileT..Rák´ ántMNag[ karp:t´ p:g´ luykak´ TaMgduMkñúgcMnYn y¨ag
eRcInenAtamTIRkúgkñúgtMbn´ en¼ ....>... PaBsm,ÚrhUrehor rbs´ Rák´ en¼ ehIy.KW CakarBnül´ y¨agc,as´ GMBI
kar Føak´ cu¼ éntémørbs´ vaTl´ nwg.luy ...nig mas..>..eKRbEhlrMBwgfardëGasIu GaeKñ y_ TaMgLayKYrEt Gac
kþab {kasénkarTTYlyk. . nigCMrujnUvrUbiyvtSúRák rbs xøÜn[ køayCameFüaáymYy edIm,IRKb RKg esdë
kic© épÞkñúgrbs´ xøÜn.. .dUcEdlRbeTs}NÐaenAsm&ymueh:al . . nig bN¹aRbeTsGWr¨ubCaeRcIneTot Føab´ án
Gnuvt¹ knøgmkGIucwgEdr. .>
.eTa¼ bICaBYk.Pangeran enATIRkúgbg etnánesñIsMuBYkhULg enAqñaM.. 1618.[ CYyeá¼ kak ´ Rák tUc@
ehIy RkúgeKdah_ ánplitkak´ Rák´ mYycMnYntUcedIm,ICameFüaáybBaÄb´ nUv cracr kak´ mask¾ eday
(Netscher and van der Chijs. 1864. £ . 149-51/. Wicks. 1983. £ . 387) . k¾kic©xitxM RbwgERbgc,as´ las´ edIm,I
eá¼ luy kak Rák ... KWmanenAkñúgRbeTskan sasnaRB¼ BuT§bueNÑa¼ .. .>... rdëTaMgen¼ minsUvepþat eTAelImas
eT eday sarEtxøÜnFøab´ eRbIRás´ Rák´ eFVICargVas´ témøGs´ ry£ kalyUrmk ehIy.. >. .kak´ Rák´ suT§dMbUg eK
bgðs . EdleKs:al faáneá¼ eRkameQμa¼ rbs emdwknaMenAbN¹ardë sSitenAtMbn eRkamdMeNIrxül mUsug
KW Cakak rbs rdëGarakan..>. ..emdwknaMkan RB¼ BuT§sasnarbs´ rdëen¼ áncmøgKMrUkak rbs ebh:al . enA kñúg
stvtßr_ TI.15.nig.16.edaymanbMeBjgarCaPasaGar¨ab´ . .>.. eKeXIjmanEtcab´ BITsvtßr_ qñaM.. 1530.. mk
eT . Edlkak TaMgen¼ manqøak nUvGkßrGarakan.. .eday enAeBlena¼ .vac,as Nas fa.. .kak TaMg ena¼ án eá¼
enA kñúg RsúkbueNÑa¼ .... minEmnenAebnh:al eT...>. . mkTl nwgstvtßr_ TI..17.. kEnøgeá¼ luy kak enA Garakan
án b¹Úrmkeá¼ eLIgvijnUvRák´ EdlnaMcUl.nig kak´ breTsTaMgGs´ [ eTACakak´ kñúg Rsúk EdlTegVIen¼ eFVI
[ GarakanmanlkçN£ BiessGactTl eTAnwgluy. real. d¾man}T§iBlxøaMgkøaena¼ án . (Wicks 1983. £ . 74-
91). > . eTa¼ Cayagen¼ k¹I.CnCatiét manRbvtþiyUryarCagkñúgkarRbkan nUvTm¶n rbs Rák [ manTMhMsþg dar.>
GñkniyayPasaét.s:al´ nUvTm¶n´kak´ Rák´ BIrRbePTsMxan´ @... >..kak´ EdlmanragBkdUc Rkelon
¦k¾dUcRKab´ kaMePøIg.KWCalkçN£ kak´ rbs´ RkúgGyuFüa...(rUbPaBTI.17. b) .. nigkak´ bnÞ¼ Edlmanrag dUcRkck
eCIg es¼ ... ¦k¾dUckgéd...KWCalkçN£ kak rbs RkúgeQogém. .. nig tMbn enAPaKxageCIg. (rUbPaB elx.18).>
RbéBNI RbCaRbiycMeBa¼ karbeg;Itkak´ ragdUcRKab´ kaMePøIg. .(dUckak´ epßg@CaeRcIneTot). . manCab´ Tak´ Tg
esþcra¨mkMEhg.enAsuexaT&y.(1275-1317).nig.kak´ ragdUckgéd CamYy.. nigesþcma¨gér¨ .enA eQogém¨
na sm&y kalCamYyKñaena¼ .(1259-1317).. buEnþedaysarEtsBaØaenAelITm¶nkak TaMgen¼ minEmn sRmab
EtRB¼ raCaGg:Naena¼ ... eKBitCaBiáknwgEsVgyl BIkarBit nUvPaBcMNas énRbB&n§en¼ Nas .. >. .Le May
(1932. £ . 19-22/ .. 44-45).. ánp¹l´ Casmμtikmμfa... kak´ ragdUc kgédCakak´ EdlmanGayukalcMNas´
Cag.. ehIy RkúgétxageCIgáneá¼ kak en¼ edayyklMnaM tamkak ragCaGDÆcnÞrbs .Pyu Edlman sresr
122 CMBUk TI 2
enA kñúgÉksarcinkñúgrC¢kalfaMg. .>... kak´ rag dUckgéden¼ manlkçN£ gay RsÜlkñúgkaryYredIr eday cg
cUl KñaCaceg;am..buEn¹GacbN¹almkBIkak Edl manragBkmanlkçN£ gayRsÜlCagsRmab kareFVIdMeNIr
tampøÚvTwk.¦k¾.GacbN¹almkBIeKalbMNgkñúgkarCMnYsluysMbkxügEdlkMBugEtcracr edayRák ena¼
.EdleFVI[ kak´ ragdUcRKab´ kaMePøIg ánvivt¹ Cabn¹bnÞab enAsm&ysuexaT&y. .. ¦k¾enAedIm sm&yGyuFüa.>
eKenAEtmankarRsBicRsBilGMBIeBlevlaEdlluykak Tm¶nen¼ køayCaluykak pøÚvkarena¼ . eTa¼
bICaeKán sμanfaRbEhlCakñúgkMlugrC¢kalRB¼ áTéqraca. (Chairaja) . (1534-36).Edl Bgßav tar dMbUg@
án bBa¢ak´ fa. .. ²RB¼ Gg:ánlb´ bMát´ nUvkarGnuvt¹karføwgTm¶n´.. k¾dUcCargVas´ rgVal´ Edl mankarekgbnøMBI
Twk dI rbs RB¼ Gg:³. .k¾eday.( van Vliet. 1640. £ . 71) .(6). >.. yagehacNas .eKGaceFIVkarsnñidæanánfa.. enA
eBlNamYy.kñúgkMlugstvtßr_ TI.16.Tm¶n.. nig rUbragrbs kak Rák rbs esomEdlm anragdUcRKab kaMePøIg
cab epþImmanmaRtdæanRtwmRtÚv ...>. .mkTl nwgqñaM..1614.. sRmab BYkGg eKøs.kak .tikal eFVIBI Rák . . (Pasa éf
ehAfaát). en¼ tMNag[ .²Rákkak rbsesom - . Kings coyne of Syam³.(Best 1614. £ . 53) .>.kak en¼ man Tm¶n
efr RbEhl.14/6. Rkam .. kñúgkMlugstvtßr_ TI.17. (Wicks. 1983. £ . 169-70). ehIyánrkßatémøCa lkçN£
Gn¹rCatirbs xøÜn [ enAefr.EdlmantémøbIPaKRáMéntémøkak erol... ¦k¾.30.epns luyGg eKøs.. >.. eK eFVI
kak TRmgragdU c Rkelon ánedaykarrMlayeTAkñúgBum<ragmUlRTEvg... ehIybnÞab mkeKkat RCúgsMEbt
edIm,Igay RsÜl kñúg kar kac´ RCúgsgxag[ ekagcUlKña... >... bnÞab´ mkeTot.eKqøak´ enAelIEpñkTaMgsgxag
rbs´ kak´ nUvrUb st V. sMbkxüg.p;aQUk..¦k¾ rUbkg reT¼ CaedIm. (Le May1932. £ . 63-65) .>
eTa¼ bICaenAPaKxageCIgRbeTsPUmasm,ÚrFnFanRák´ eRcInk¾eday... k¾TIRkúgeBKUminmanrUbiy vtSú
eT enA kñúgstvtßr_ TI.16.RKan EtmankareRbIkak ´ h:gsa. (gansa) EdlmanlkçN£ rejréj...>. . pays_ . (1515.£
. 100). án bEnSm nUvB&t‡manKYr[ cab GarmμN_ fa.. . Rák k¾maneRbIpgEdrenAelITIpßarRkúgeBKU... ²kak TaMgGs
ena¼ man nimit¹sBaØarbs´ esom. .edaysar kak´ TaMgena¼ manRbPBmkBIesom³..>.. mkTl´ nwgBIrbITsvtßr_
dMbUg én stvtßr_ TI.17 .RbeTsPUmaáneRCIs ykRbB&n§luykak Rák rbs éfep¹atelITm¶nmkGnuvt¹yag
man RbsiT§iPaB. .edayánp¹l siT§i [ QμÜj kN¹alkñúgkarFana[ dMeNIrkaren¼ mannirn¹rPaBán.. >..Tikal
Ca Bakü ehAedayBYk breTssMedAeTAelITm¶npøÚvkarrbs Rák enAkñúgRbeTsTaMgBIr.. .buEnþBaküedIm rbs
vaKWBakü.át (baht).. nig küat.(kyat)EdlBaküTaMgen¼ enAmaneRbIsMedAelIÉktaénrUbiyvtSúenAkñúgRbeTs
éf . . nig PUmamkTl´ sBVéf¶. . edayBakü.áteRbIenAkñúgRbeTs éfBakü.küateRbIenAkñúgRbeTsPUma. .> . . enA
kñúg RbeTsPUma vaTm¶n´mYyPaKmYyryénmYy.viss.. esμInwg RbEhl.24.Rkam.>
RbB&n§luykak´ en¼ k¾manrYmbBa©ÚlTaMgrUbiyvtSúdéTeTot.dUcCakak´erol EdleKniym eRbIRás´
pgEdr... bu¨EnþRbB&n§en¼ CakareqøIytbd¾manRbsiT§PaBcMeBa¼ bdivtþn_ Rák´ ... >.. cm¶l´ KWfaehtuGVIánCa rdë
déT eTotmineRCIsykmaRtdæankak Rák mkeRbIRás ..>..cemIøymYy..KWfamasmanPaBsm,ÚrhUrehor enA
tam tMbn´ enA «bTVIbCagenAtamtMbn´ epßg@eTotenATVIbGasIu. ... ehIyvamantémøefakCagRák´ Cag enAkñúg
RbeTs }NÐa. RbeTscin. .¦ Cb¨un eTA eTot...>.. enAmunqñaM.1620.vamanGRtaRbEhl.1.£ .7.enA GasIuGaeKñy_
.nig .1.£ .10. enA RbeTs}NÐa.ehIymk Tl nwgBak kN¹alTIBIrénstvtßr_ TI.17.vij GRtaánekIneLIg rhUt
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 123
rUbPaB..18
RbePTkgédRák´ rbs´ CnCatiét PaKxageCIg
dl .1£ 12. enAGasIuGaeKñy_ .. nig. 1. £ . 15.enARbeTs}NÐa.(SP I 6252-29. £ . 371/.. LREIC III: 156/.. LalUEb‘r.(La
Loubere) 1691. £ . 72/.. Habib.. 1982A. £ . 367) ..> .eKniyayfa..enAkñúgTsvtßr_ qñaM. .1620.ebIsinCanaM Rák´ BI
RbeTs Cb¨un cUl mkTIRkúgeBKU edIm,Iep¹a¼ b¹Úrnwgmas.. ena¼ eKGacrkcMeNjánCit.100% . . (Robinson and
124 CMBUk TI 2
Shaw 1980. £ . 23-24) ehIyeka¼ s‘Um¨aRta. .nigRbeTs hVIlIBInánbnþnaMecjmaseTAeRkARbeTs enA
stvtßr_ TI.17..>. .Cagen¼ eTA eTot.karykcit¹Tukdak CaRbéBNIcMeBa¼ masCanimit¹rUbénGMNac.nig kitüanu-
PaB .. án eFVI[ vaCavtSúd¾sk¹ismsRmab´ qøak´ RB¼ namrbs RB¼ mhakßRt. .>
sMxan Cagen¼ eTAeTot.GasIuGaeKñy_ mankarEbgEckEpñkneyaáy.CagRbeTs}NÐa.. ¦k¾RbeTs
cin eTAeTot.. ehIyminRtwmEtbueNÑa¼ ... TMhMrvagTIpßarGn¹rCati... nigTIpßarkñúgRsúkmanlkçN£ xusKñaxøaMg.>
QμÜjRhVg´sIus;Ú..DW..bUsIuj . (Francesco del Bocchier)EdlCaCnCatisIuhVarDIk..CIVs Sephardic Jewish(1518. £
198).. ánBnül fa.TIRkúgmaLaka rbs maeLminmaneRbIkak eFVIBImas. . ¦k¾Rák eT edaysar Et.²QμÜj enA
TIena¼ yl´ c,as´ BITMnij. .ehIyTUr Tat´ Ca Tm¶n´mas³... EtehtuplsIuCeRmACagen¼ eTAeTot KWfa... QμÜj
Gn¹rCati TaMgLayEdlmkTIRkúgdU c en¼ man plRbeyaCn_ eTAelIrdæTaMgena¼.. .>... mkTl nwgstvtßr_ TI..17
eK mineXIjmankak´ kñúgRsúkNa mYy Gac RbkYtRbECgCamYynwgkak´erol rbs´ eGs,¨aj..edIm,IkøayCa
rUbiy vtSúGn¹rCatiena¼ áneT. .. >.. kak´ erol án køayCarUbiyvtSú.. nig ÉktaKNnay¨agrh&s... sRmab´ kic©kar
CMnYj Gn¹rCatiepßg@.. .EdlRKbdN¹b elI kic©kar CMnYjTaMgGs enAelITIpßarFM@kñúgTIRkúg. .>. . tRmÚvkar Rák
Cb¨un. nig Gaemrik .eday QμÜjcin ... nig }NÐa ed Im, I yk eTAkan´ RbeTsrbs´ eK... bN¹al[ mansm<aFy¨ag FM
cMeBa¼ kareá¼ Rák kñúgRsúk...>. .emdwk naM Edl Ca Gñk eá¼ kak TaMgen¼ kMBugCab Bak B&n§nwgGVIEdlbgHajfa Ca
smr PUmi braC&y.edIm,IrkßanUvGaNacRk xagkñúg RbeTs. ..EdlBYkeKmanGFibetyüPaBesdëkic©xus GMBI
TIpßar Gn¹rCatiEdlBYkeKrs´ enAena¼ .. .>
kak´ masFM@Edláneá¼ edayTIRkúgm¨akassar. .. nig cUhr.EdlmanTm¶n´F¶n´ Cagkak´ ... mas rbs´
Gaeq cMnYn.4.dg .EdlTMngkøayCaKMrUánbgHaj[ eXIjBIkarRbwgERbgeá¼ Cakak masedaycmøgtam kak ´
Rák´ erol ..EdlQμÜjbreTsánnaMcUl. .. >.. enATsvtßr_ qñaM.1630.nig.1640. kak´ .mas rbs´ m¨akassar
man témø efrKYr[ kt´ sm:al´ enAelITIpßaredayesμInwgRbmaNbYnPaKRáMénkak´ Rák´ erol . ehIyeK man
karsgß&yfakarRbmUlcMNUlkñúgRsúkxø¼ mantémøesμIKña...>.. es¹c hasannuDin..(Hasanuddin). cab ep¹Ims:al
nUv bBaHa lMák Epñkesdëkic©. .. ehIyenAkñúgqñaM.1655.RB¼ Gg:ánBüayamGnu tþn_ edaybgçM[ manPaBesμIKña
rvag kak .mas fμIEdlminsUvman}T§iBl.nig.kak cas .> . TIpßarcMeBa¼ kak en¼ k¾cab epþImman .. .k¾buEnþRbCaCn
TaMgGs cUlcit¹eda¼ dUrCakakerol.. ¦ masEdlminEmn Cakak ehIykak fμIEdlminmanRbCaRbiyena¼ RtÚveK
dk ecj BITIpßar kñúgry£ eBl. .3.qñaM.eRkaymk. (Macassar Factory.. 1658. £ . 148/ .. Bassett1958. £ . 27) >
es¹c GIu s;an´ da..muda (Iskandar Muda) (1607-36) EdlCaes¹cGaeqd¾xøaMgkøaCageKbMput.nig Caes¹c
Edl RbQm muxpÞal eTAnwglMhUrcUlénRák d¾hUrharena¼ ... esÞIEtvilk,g CamYynwgkareb¹CJaRB¼ T&y rbs
RTg´ cMeBa¼ kar[ mancracrmasenAelITIpßar..>..ral´ RB¼ sarlixitrbs´ RTg´ TaMgb¨unμanánbgHajfa... RB¼
Gg: man emaTnPaBy¨agxøaMgcMeBa¼ kmμsiT§irbs´ RTg´ elIGVI@EdleFVIBImasdUcCa... eRKÓgtub Etglmðepßg@
PaCn_ esVtqRt.. nig sUm,IEtpñÚrRB¼ Gg:pÞal´ ... k¾eKeFVIeLIgBImaserobcMTukrYcCaeRsc...> .. eKtRmÚv [ QμÜj
mUsøIúm TaMgLaybg´ Bn§naMcUlcMnYn.10% .CamaseTA[ RB¼ Gg:.(Beaulieu 166 .. £ . 110).. >. emT&BeCIgTwkáraMg
eQμa¼ Guh:Is:In.. DW .bUlIy_ EdleFVIdMeNIrmkTIRkúgGaeq.edayminánykGVImkCab xøÜneRkAEtGMBI kak Rák
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 125
. real.ena¼ .RtÚvRB¼ Gg:eFVI[ Kat CYbkarlMáksμúKsμaj. yagxøaMg.. .edayRB¼ Gg:minRtwmEtbdiesF cMeBa¼ kar
CYj dUrCaRák´ ena¼ eT.EtEfmTaMgGacraraMgRbCanura®s¹rbs´ RTg´ min[ eFVIdUecñ¼ eTotpg.. >...²RB¼ Gg: án
Ráb xJMú fa.¿.¿.¿Rák .¿. ¿.¿KμanRbeyaCn_ eTsRmab RB¼ Gg:. ehIyRB¼ Gg:minmankarxVl xVaycMeBa¼ Rák CaCag kar
xVl´ xVaycMeBa¼ TwkdIrbs´ RTg´ ena¼ eT.½.. dUecñ¼ ehIy.RbsinebIxJMúánykmasmkvij.RB¼ Gg:RákdCa lk´
eRmc rbs RTg kñúgtémømYyesμInwgtémøkMBugEtcracr enAkñúgTIRbCMuCnen¼ ³.. (cited Lombard1967. £. 107)..>
eTa¼ Cayagen¼ k¹I... karseRmcRB¼ T&yrbs RTg kñúgkarrkßanUvkRmitmaRtdæanrbs mas[ sSitesSr enA eBl
Edl man lMhUrcUlénRák´ ya¨ghUrehor. . áneFVI[ RB¼ Gg:CYbRbT¼ nUvbBaHalMákCaeRcIn.. >.enARbmaN
qñaM.1620 .RB¼ Gg:ánykKMrUtamTIRkúgmakassar...edayeá¼ kak .mas fμIEdlkMNt [ mantémøesμInwg.4.dg.
én témø rbs kak cas ... ehIyRbEhlCaRTg k¾manbMNgcg [ kak .mas.. en¼ RbECg... nig CMnYsnUvkak erol
pg Edr.>.Etkak fμIen¼ KWeFVIeLIgBIl,ayelah£ Edlman KuNPaBGn Cagmun.ehtudUecñ¼ ehIyánCa eK min
TTYlykkak´ en¼ eTenAtamTIpßar.. .eTa¼ bICatémørbs´ vamantémøesμInwg.4..dgtémøkak´ mas cas´ k¾eday
eK ykEtkak erol mYy bueNÑa¼ ... >..²eTa¼ bICaesþcecjRB¼ raCbBa¢a[ kat édkat eCIg nrNaEdl bdiesF
min TTYlkak fμIen¼ k¾eday...k¾QμÜjTaMgLayenAEtcg eXIjCamunsin fa...eKcMNayluyRbePTNa[ eTA
xøÜn³. (Beaulie u 1666.. £.65/.. also Lombard 1967. £. 108-09).. >..karBüayamrbs esþcGIus;anda..muda kñúg kar
RKb´ RKgTIpßartamviFIen¼ án TTYl braC&y..>. . enAeRkamkarRKb´ RKgrbs´ es¹cRKgraCübn¹mk...eK min
eXIj mankareRbIRás kak ..mas FM@rbs RTg eToteT.... ehIykak tUcsm&ymuneKeRbICacm,g s Rmab kar
eFVI BiFIbuNü ... nig sRmab RbB&n§c,ab cMENkTIpßark¾dMeNIrkarEpðk elIkareRbIkak .erol... nig mas eday føwg
Tm¶n´..>
mkTl´ nwgRbEhlqñaM.1630.minfay¨agNaeT. Rák´ ánRCabcUly¨agxøaMgkøakøayCarUbiyvtSú Gn¹r
Catid¾eCaKC¥AGasIuGaeKñy_ ... minfaCakak erol ..dUcmanenAtamtMbn dIeka¼ ... ¦ CakarføwgTm¶neT...>.. eTa¼
bI Cakak masrbs esþcmankit¹isBÞyagNak¾eday.. .k¾esþcTaMgen¼ cab epþImrMBwgcg ykBn§... k¾dUc Cakarpak
Bin&yepßg@CaRák ´ ...>. .minmanGVIegOgq¶l eT.. .eCaKC&yrbs Rák ánCMrujbEnSmeTotkareFVI smahrNkmμ
GasIu GaeKñy_ eTAkñúgesdëkic©BiPBelak...>. .edaykarep¹a¼ b¹ÚrRák´ ykluykak´ pøÚvkareFVIBI s<an´ ... ¦sMN
Edl kMBug man PaBGn´ exßayen¼ .... CnCatievotNam..nig CVa.RbEhlCaminánbMeBjkic©karen¼ sRmab´
xøÜn BYkeKpÞal´ [ ánlðena¼ eT.... dUcEdlBYkGWr¨ubáncgðúlbgHajy¨agqab´ rh&s.. (van Neck. 1599. £. 87/
Baron 1685.£. 7) ..>.. bBaHasMxan KWfa.. .CnbreTsRKb RKgkarp:t p:g luykak ... ehIytam ry£ en¼ .Cn breTs
TaMg ena¼ GacmanlT§PaBcUleTATijpldMNaMsRmab´ lk´ edaypÞal´ BIGñkdaM.. .>. bøúes .. (Blussé. 1986) .án
ehA kak´ breTsfa.²Cnbg;b´ ³.sRmab´ bN¹ardëenAGasIuGaeKñy_ ..>...kak´ en¼ CaGavuFd¾cm,g enAkñúgkarts‘U
d¾ema¼ mt´ edIm,I kar RKb´ RKg esdëkic©rbs´ tMbn nastvtßr_ TI.17.>
karcat´ EcgEpñkhirBaØvtSúCaTUeTA.skmµPaBeFVICMnYjenAtamkMBg Ep.(Gaeq).manlkçN£ xusKñayagxøaMgBIkEnøgdéTeTot.ebImin Føab
man bTBiesaF enATIena¼ eT. eKRákdCaminGaceCOeT..>. GñkTijTMnij kñúgbrimaNeRcInKWmanEtRKÜsar
126 CMBUk TI 2
rbs´ BYkBn§darbu¨eNÑa¼ ..elIkElgEtBYkdah:g´. (Dagon). 4.nak´ .b¨ueNÑa¼ ...EdlTij EtBYk eKmin h‘an
ecjmux téfø eT elIkElgEtGñk epßgbdiesFminTij TMnijTaMgena¼ .>.BYkeKminRbKl´ luy[ rYcral´
eLIy. ehIy Gñk Edl cg´ ánluyRtÚv lk´ eTA[ m©as´ hagEdlha‘nTijRtwmEt.( kMNat´ .20.duM).¦.10.dMu
bueNÑa¼ ...dUecñ¼ eK Gac lk ecj eTAvijkñúgéf¶EtmYyenATIpßar.¿.¿.¿. QµÜjTaMgen¼ nwgminmanbMNgsþúk TMnij
NamYy ena¼ eT. elIk ElgEt.vtSúmYycMnYnEdlminGac rgkarxUc xat eBlkb kñúgdI.dUcCa .sMN áhaMg . nig
s<an´ F&r .Ca edIm.>l> . RbsinebIGñklk´ GñkRtÚvEtecjvik;y bRt [ BYk eK[ bg´ kñúgb¨unµanExeRkay. eday
kñúgena¼ man mnusß tictYcNas .. ¦swgEtKµanEtm¹g .Edl min án bg kar Rák Tan eBl kMNt .>. Rbsin ebI
nava TaMg ena¼ cak ecjeTAát hYsBIkarsµaneRBa¼ RB¼ mhakß RtiyanI.. ¦BYkGUrg kayasMxan @manPaBtwgrwug
bMput. kñúg kar Gnuvtþ yutþiFm’cMeBa¼ cMNucen¼ ..>. Clark, sM buRtBIGaeq .. 17. FñÚ. 1643/ IOLE/3/18.£ f.
282-83
GñkeFVIdMeNIrCnCatiGWrub.. nigcincab taMgBI.cUv.CU.K&r.. (1250.£ .160).enAs¿vTI.13..rhUtdl m®nþI GaNa
niKm . .nigBYkshRKinenAedIms¿vTI.20..smøwgeXIjenAkñúgRkEsEPñkrbs´ BYkeKfatMbn´ GasIu GaeKñy_ Ca
TUeTAminsUvsm,ÚrmUlFnbunμaneT... >..eKkRmeXIjmanQμÜjFM@Edlmans¹úkTMnijeRcIn@.. sRmab dak lk
Nas ´ ..¦k¾manluyeRcInsRmab´ TijTMnijepßg@ena¼ eT..>.. ²BYkeKTaMgen¼ Tijsemøók bMBak´ }NÐa tictYc
b¨ueNÑa¼ ehIy enAeBlEdlBYkeKlk´ Gs´ ... BYkeKk¾mkTijm¹geTot..ehIyKμanQμÜjNa mñak´ h‘an eda¼ dUr
TMnij KitCaluyesμInwg.100.tahil ena¼ eT³.(sm,ÚrtmkBIGaeq ..12.. kumÖ¼ ..1619/ IOC E/.. 3/6: f. 213) > ..min
fa Et sRmab dMNaMsRmab lk dUrdUcCaeRmc. .¦k¾TMnijplitkmμepß[email protected]ñaMgdIrbs evotNamena¼ eT
QμÜj Kit fa BYkeKRtÚvEteda¼ dUrTMnijkñúgRTg´ RTaytUcb¨ueNÑa¼ ... ebIminGIucwgeT.KWtamviFI .. ²Tukcit¹³..eday
beg;In mUlFnsRmab´ karEckcayTMnijeTAéf¶GnaKt ..>
eTa¼ Cayagen¼ k¹I.bBaØt¹iénBakü}NTan..karRák ... nig katBVkic©.man¬sKl yageRCAenATUTaMgtMbn
GasIuGaeKñy_ ..>.. eTa¼ bICaeKánx©IBakühirBaØvtSúCaeRcInBIPasatamIl.Gar¨ab´ .cin.. ¦k¾hULg´ enAkñúg sm&y
BaNiC¢kmμk¾eday... k¾BaküCaTUeTAEdleKeRbIsMedAelIkarRák´ cMeBa¼ mUlFn.manRbPB edImyUryar mk
ehIy edayEpðkelIBaküeFobCamYynwgp;a. . (PasamaeLfa.. b‘unh;a. . (bunga) rIÉPasaéffa.dk.(dòk)).. énrukç
Cati... ¦edIm eQI.. > . .enAkñúgPasaéfsm&yTMenIbBakü dk ebo. (dòk‑bia)..Edlmann&yfakarrIkrbs´ sMbk
xüg enA EteRbI sMedA elI karRák .EdlTMngCaeRbItaMgBIstvtßr_ TI..14.. nasm&ysuexaT&ymkemø¼ .....cMENkÉ
Bakü.ku Edl man n&y fa x©ImankarRák k¾GIucwgEdr . .>. .Cagen¼ eTAeTot.. QμÜjbreTs Edlbeg;InmUl Fn eTA
elI plitkmμ naéf¶GnaKt. .¦k¾ eTAelICMnYj dwk CBa¢ÚnTMnijkñúgRsúk.minsUvxVl CamYynwgkic© snüa.dUcEdl
BYk eK Føab enAkñúgRbeTs rbs xøÜnena¼ eT. .>.. ²c,ab s¹IBIbMNulrbs BYkeKmanlkçN£ twgEtgbMput.rhUtdl
GñkEdl[ x©IRák´ mansiT§irwbGUsyk RbBn§.kUn.k¾dUcCa.TaskrTaMgLay... ehIynigGVI@TaMgGs´ EdlkUn
bMNul man yk mklk´ edIm,Ikat´ bMNul³.. .( Scott 1606.£ . 173) ..>. .c,ab´ en¼ KWCaRKisþrbs´ rcnasm&<n§sg:m
GasIuGaeKñy_ EdlbMNulmann&yfaCakatBVkic©. .ehIyCaBiessKW katBVkic©eTAelIkmøaMgBlkmμ..>. .TaMg
enAkñúgTIRkúg ... nig tMbn´ x<g´ rabepß[email protected]¾dUcCardëEdlman}T§iBl. .nigsg:m kulsm<&n§TaMgLay.kUn bMNul
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 127
RtÚv Cab CMBak m©as bMNulrbs xøÜnehIyRtÚv bMeBjkatBVkic©beRmI m©as rhUtdl sgbMNulEdlánx©I ena¼
rYcGs´ . ( Reid.. 1988.£ .129-36/.. 1983.£ . 8-12).. >.. eKalbMNg rbs´ m©as´ bMNulenAkñúgRbB&n§Ebben¼
KWminEmn cg´ beg;In nUvmUlFnrbs´ xøÜnedaykarcMeNjkar Rák´ [ áneRcInCagkarcg´ beg;InnUvkit¹is&BÞ
nig GMNac rbs´ xøÜn tamry£ karmanbrivareRcInena¼ eT. .>
.karekIneLIgnUv{kasBaNiC¢kmμ... nig karcracrluykak´ kñúgkMlug sm&yBaNiC¢kmμ ánnaM[ m an
bERm bRmÜl yagxøaMgcMeBa¼ TRmgEbben¼ ... buEn¹vaminánkemÞcTRmgEbben¼ eT..>. . eTa¼ bICamanlMhUr Rák
.. nig luy kak´ s<an´ cUlmkya¨geRcInk¾eday... .k¾eKenAEt|kartðÚjEtðrGMBIkgV¼ mUlFnd¾ F¶n´ dEdl..>.. Cak´
Es¹g .va minEmnbN¹almkBIkarxV¼ fvikaena¼ eT.EtmkBIkgV¼ RbB&n§mYyedIm,IykfvikarTaMgen¼ eTAeRb I Rás ´
kñúg kar vinieyaK..>.. enAm¨aluKu...maneKniyayfa. .. Rák´ cMNUlEdlánmkBIkarlk´ p;akøaMBUCaFmμta RtÚv eK
kb Tuk kñúgdI.½.²BYkeKrkßa.(luykak s<an ). TaMgen¼ .k¾dUcCa.eRKÓgGlg;arepßg@ vtSúeFVIBImas..kgCVa kMNat
sURt. .. nigkMNat kUtug d¾mt lðCaeRcIn¿.¿.¿.. BYkeKrkßarbs Gs TaMgena¼ TukenAkñúgPaCn_ eFVIBIdI.ehIy lak Tuk
enAtamPñM edaykb´ enAkñúgdI... dUecñ¼ KμannrNaGacdwgáneTelIkElgEtTaskrBIrbInak´ Edlyk rbs´
Gs´ TaMgen¼ eTAkb´ enAeBlyb´ b¨ueNÑa¼ ³ .. (Galvāo.. 1544.£ . 140-41).. >.eRkaymkGñkeCIgsarCMnYj Cati
Gg´eKøsánesñI[ bBa¢ÚnkMNat´ }NÐaCasCagkak´ Rák´. .real. eTAkan´ tMbn´ dIeka¼ epßg@. .. edaysarEtCn
Cati}NÐÚensIuminsUvxVl BIkak bunμaneT... edayKat ánniyayfa½.. .²snßMbn¹ic bn¹ÜcsRmab eRKÓg Glg;ar
epßg@ .edaykb´ enAkñúgdIBI CMnan´ mYyeTACMnan mYy³. (SP 1625-29.£ .371) (7).>
bribTneyaáyáneFVI[ GñktUctacmanPaBxøacrGakñúgkarbgHajnUvRTBüFn rbs xøÜn drab Na Gñk
ena¼ manbrivaRKb´ RKan´ edIm,IkarBar .. nig rkßaPaBRsbc,ab´ rbs´ faRTBüsm,t¹ien¼ ...>.. dUecñ¼ .ehIy eK eRbI
mUl FnmuneKbgðs .. KWedIm,ITak TajykmnusßCamun.tamry£ kar TijTaskr...kar[ eKx©I...karcg emRt I PaB
erob GaBah_ BiBah_ .. nig sm<&n§PaBeyaFa.. .nig rYmTaMgBiFICb elogepßg@pgEdr..>.. Gñk Edl [ x©I luy Ca GaCIB
¦k¾Pñak´ garFnaKar.Edlp¹l´ nUvRák´ km©IedIm,IplcMeNj.CaCagedIm,IEtkarKaMRT.. KWmYyEpñk Ca emdwknaM
nig }sßrCnEdlmanGMNac..ehIymYyEpñkeTot..KWCaCn breTs.>
xalU.. sIub¨ULa..(Carlo Cipolla) ánG¼ Gagfa... ²bdivt¹n_ esdëkic©d¾BitRákd³.naedImsm&y TMenIb enA
TVIbGWrub KWCakar Føak cu¼ yagxøaMgénGRtakarRák . (cited Jones. 1981.£ . 41) .. >.. karQanmuxkñúgBiPBelak rbs
TIRkúg GaMsÞWdaM. enA kñúg stvtßr_ TI..17. .Gacvas ánedaykarp:t p:t nUvmUlFnyageRcInsn§wksn§ab kñúg kRmit
karRák Tab bMput enA elIBiPBelakrvagBI..2/5..eTA..5. . %.kñúgmYyqñaM. (Israel1989.£ . 78) ..>. .eTa¼ Cayagen¼
k¹I Rkúg GWr¨ub PaK eRcInminTTYlánkarp:t´ p:t´ ánRbesIrCagTIRkúgGasIu... Edlmankarcat´ Ecgánlðena¼
eT.. >. . Ca «TahrN_ . TIRkúgTaMgLayenA}NÐaPaKxageCIgmanGRtakarRák rvagBI..6%.eTA..12..%.. enA Bak
kN¹al dMbUg énstvtßr_ TI.17. (Habib 1963.£ . 401-04).. >.. eyageTAelIkareRbóbeFóbGMBIkarrIk lUt las
eTA rk mUlFnniymen¼ ...eyIgeXIjfabN¹aTIRkúgenAGasIuGaeKñy_ sSitenABIeRkaykarrIklUtlas´ en¼
q¶ay.. > . eRkA BIkrNIBiessenAGaeqeRkamkardwknaMrbs´ RB¼ raCa Iskandar Muda GRtakarRák´ lðbMput
KW..2. PaK ry kñúg mYyEx.ehIyvaGaceT,IgelIsBIen¼ bIdg..>. .GRtaen¼ GaceRbóbeFobánCamYy. .nig}NÐa
128 CMBUk TI 2
PaK xag t,Úg .. nigCamYybNþaRbeTsPaKeRcInenAGWru¨bkalBImYystvtßr_ mun... k¾bu¨EnþvaenAmanKmøatxøaMg
BI mCÄmNÐl hirBaØvtSúFM@... >
GRtakarRák TabbMputEdlRsg ykmken¼ minEmnmann&yfavaCaGRtaEdleKeRbICaTUeTA ena¼ eT
sUm,IEtenAs‘Urat . (Surat).EdlGIuhVan.. habIuc ánbgHajBIGRtad¾smrmübMputk¾eday.k¾BYkGg eKøs enA RKa
dMbUg án tðÚjEtðrfa.BYkeKminGacrkx©IluykñúgGRtakarRák´ ticCag..3 % .kñúgmYy Ex án eT...> .elIk Elg
Et eBlEdleKTukcit¹GñkTaMgena¼ ... eTIbBYkeKGacx©Ikñúg GRtakarRák´ TabbMpután... >...enAkñúg RbeTs
TMenIb dMbUgPaKeRcIn..... .k¾dUcCaenAtamtMbn´ CnbTénbN¹a RbeTsttiyelaknasm&yTMenIbPaK eRcIn
CIvit rs enAkñúg sSanPaBEdlkarx©IluymanPaBminc,as las ...c,ab RKb RKgmin man RbsiT§IPaB. ehIy kar
sg luy vij.. .k¾minmanPaBc,as´ las´ pgEdr..>.. GRtakarRák´ TabbMput KWsRmab´ EtGtifiCn Na Edl eK
Tuk cit¹ fa nwg sgvijEtb¨ueNÑa¼.. .EdlCaTUeTARKb´ RKg edayrdëaPiál..>.. enAGasIuGaeKñy_ nastvtßr_
TI.17.Gñk TaMg en¼ rYmmandUcCa.Rkúmh‘unGWrub.emdwknaMd¾man}T§iBl... nigsm,ÚrFnFan..QμÜjFM@... nigsmaCik
enAkñúgvNѼ .. ¦ ExßRslayrbs´ xøÜnEtb¨ueNÑa¼ ..>.. eRkABIRkúmEdlsSit kñúgrgVg´ GtSiPaBTaMgen¼ ..Gñkepßg
eTotRtÚvx©I kñúg kar Rák x<s xusFmμta.. >. .vcnanuRkm takaLúkeGs,aj ... dMbUgeKbgðs ánp¹l nUv BakübI yag
sRmab Rák km©I EdlmankarRák GaRs&yeTAelIfakarRák ena¼ .20 %. kñúgmYyEx. 100.%. kñúg mYy qñaM.. ¦.150%
. kñúgmYyqñaM. (Scott. 1982.£ .534) >..enAqñaM .1643.GñkCMnYj eCIgsarCatiGg eKøs mYy rUb Edl R tÚv kar CacaMác
nUv fvikar mk p:t p:g karTijdUrrbs Kat enAGaeq.. . RtÚvbgçM citþx©IluykñúgkRmit karRák .400.%. kñúg mYyqñaM.(IOL
O.C. E/3/18.£ . 285) .. >. .enAkñúgTIRkúgdEdlen¼ kalBI.16.qñaMmun... man eKniyay fa. Gñk CMnYj eCIgsarCatiGg
eKøssMxan mYyrUb ánbnøMRkúmh‘unedaykarp¹l nUvRák rbs Rkúmh‘un[ Cn Caticin x©I kñúg GRtakarRák . 6.%.
kñúg mYy Ex. (SP.1625-29.£ .414) .. >
pÞúyBIGVIEdlánelIkeLIgxagelI...GVIEdlsMxan KWfaTIpßarRák EdlmanesSrPaBCagen¼ án vivDÆ
sRmab´ GtifiCnEdlmankarGnueRKa¼ enAtamTIRkúg sMxan´ @enAGasIuGaeKñy_ .. >.. CaerOy@ GRtakar Rák´
2.%.kñúgmYyEx.manp¹l [ KYrsmenAesom...bg etn.hßMb‘I.. nigátanI.edIm,IbgHajfa RbB&n§dUcen¼ man dMeNIr
kar ánenABak kN¹alstvtßr_ TI.17.(Coolhaas III: 322/. 399; Smith1974. £. 266-67/. Schrieke 1942.£
386-87). >.enAá¨tanInaqñaM.1617.eyageTAelIEbbbTlmðitkñúgkar erobcM[ manGRtakarRák´ epßg@
KñasRmab´ Rák´ km©Iry£ eBlEvg.edaymankarRák´ .20%. kñúgmYy qñaMena¼ .RB¼ mhakßRtIánRbTan kMc I Rák´
eTA [ QμÜjFM@TaMgLaykñúgGRtakarRák´ .2%.kñúg mYyEx.(LREIC II: 80-81/. 87) . >
sasnaGIusøamman}T§iBlKYr[ kt´ sm:al´ eTAelInitiviFIBaNiC¢kmμ..>..EpñkénkMrgc,ab´ ma¨eLEdl
niyayTak´ Tg.. nigBaNiC¢kmμKWmYyPaKFMx©ImkBIc,ab´ GIusøam... nig BaküsRmab´ sm:al´ bBaØt¹inImYy@ dUc Ca
Bakü fa.karkß&yFn.(muflis) CaedIm.RtÚveKx©ImkBIPasaGar¨ab´ bBa©ÚleTAkñúgPasam¨aeL.>. c,ab´ en¼ minán
Ecg[ ánc,as BIkarRák ena¼ eT..BIeRBa¼ Bakü rIá.(riba) EdlCaBaküGarab sMedAelI karcgkarRák kñúg
cMnYn kar Rák´ eRcIn. .RtÚv ánhamXat´ kñúgsasnaGIusøam.>.CMnYsmkvij.vaánEcg GMBIkarEckrMElkRák´
cMeNj eday man karRBmeRBógKña.(laba)½(8).²Gñkp¹l´ mUlFnniyayeTA kan´ Pñak´ garrbs´ xøÜnfa.½.²yk
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 129
luykak´ mas ... ¦Rák´ en¼ .ehIyeRbIvasRmab´ eFVICMnYjeTA.. >.. Rák´ cMeNj. (laba) .. BIkareFVICMnYj en¼
TaMgsRmab xJMú.k¾dUc Ca sRmab Gñk.RtÚvEtEbgEckTukCamun. ³.RbsinebImUlFnen¼ xatbg mYyEpñk... ¦TaMgGs
.(Pñak gar) .min caM ác RtÚv TUTat sg sRmab kareFVICMnYjen¼ . .¦k¾. karxatbg nUvmUlFnena¼ eT.. Rbsin ebIvamin
Emn bN¹al mk BI kar eFVs RbEhl³. (Undang‑undang Melaka £ .146)..>. eyIgáneXIjfakMNt´ Rtarbs´
BYk B&rTuyh:al ánbBa¢ak fa eKCMrujmUlFn[ ekIneLIgtamviFIen¼ eTAelIkareFIVCMnYjtampøÚvsmuRT eday
GacTTYlRák cMeNj mk vij. x<s rhUtdl .50.%..>.. eKemIleXIjfaRbB&n§Ebben¼ xusBIkm©IRák CalkçN£
buK:l Rtg´ fa..Gñkp¹l´ Rák´ km©ITTYl yknUvPaBRbfuyRbfanénkarxatbg´ .ehIyGñkx©IvijminCYb nUv PaB
Rbfuy Rbfan kñúgkar RtÚv eK bgçM [ eFIVCaTaskrena¼ eT.Edlen¼ KWCaeCaKvasnalðrbs´ Gñkx©I.. >
karminÉkPaBkñúgsasnaGIusøamcMeBa¼ karRák´ .(riba) TMngCaminman}T§iBleToteTeTAelI TIpßar
Rák enAGasIuGaeKñy_ CagenA mueh;al..}NÐa . (Habib.1963.£ . 413-19) eT.Edlyagehac Nas . QμÜj k¾ min
án tðÚj E tðr cMeBa¼ bBaHaen¼ Edr..>..mankarRbwgERbgBIrkñúgkareFVI[ Baküen¼ bBa©ÚleTA kñúgc,ab´.. >.. enA kñúg
qñaM.1631.. emdwk naM enAm¨akassaránecjbRmamfa... ²bMNulKYrEtmankar Rák´ ³ .( Lontara’ Bilang Gowa
.£ 91) . eTa¼ bI Ca BYkGWr¨ubmináncat´ TukbBaHaen¼ faCa«bsK:k¾eday.. >.. enAGa eq... eRkamkardwknaM rbs´ RB¼
raCa. .GIus;anda..muda., ( bUlIyW.. 1660.£ . 100-01).. ánsnñidæanfa .. ²Rák km©IEdlmankarRák eRcIn RtÚv án ham
Xat ³..>. .Kat ánG¼ Gagfa... karRák min manelIsBI.1. %.kñúgmYyExeT... cMENkÉ en Akñúg TIRkúg bg etn Edl
Ca .. (KURbECgrbs TIRkúgGaeq)..vij.Gñkx©I RtÚv bg karRák ..5.%..>.bUlIyW. . manTMng Cit sñiT§min Fmμta CamYynwg
es¹c ehIyKat án bgHajcMNab GarmμN_ Ebben¼ edayeyag BICMBUkmYy niyay BI c,ab erob GaBah_ BiBah_
rbs ´ sasnaGIusøam... dUecñ¼ B&t‡manrbs Kat RbEhlCaman RbPB mk BIes¹c . ¦k¾kadi. (ecARkm GIusøam) .Edl
minEmnmanRbPBmkBIshKmn_ QμÜjena¼ eT..>.es¹c GIus;anda..muda án ek¹abk¹ab esdë kic©kñúg Rsúk enAkñúg
RB¼ hsþ rbs´ RTg´ y¨agENn... ehIy RbEhlCaán ecj esckþI bg:ab´ Ebben¼ RbEhl Ca edIm,I p¹l´ pl
RbeyaCn_ dl km©IpÞal rbs RB¼ Gg:..>..karN_ en¼ Gac Bnül ánfa ehtu GVI án Ca enAkñúgTIpßar esrI enA TIRkúg
Gaeq GRtakarRák´ x<s´ xøaMgminFmμtaEdlBYk Gg eKøssmðag (xagelI) en¼ ekIt man eLIg. ..>
TRmg´en¼ srbBa¢ak´ y¨agc,as´ fa.GasIuGaeKñy_ minGacQaneTAdl´ karbeg;ItsSab&nsaCIvkmμ dUcCa
FnaKar.nig TIpßarPaKh‘un..EdlrIkdu¼ dalenAbN¹aTIRkúgenAGWr¨ubnastvtßr_ TI ..17..ena¼ eT..>..eTa¼ bICa
y¨ag en¼ k¹I.TRmg´EbbEpnEdlánGnuvt¹kalBImYystvtßr_ .¦ BIrstvtßr_ munenAGWr¨ub. Edlkñúgena¼ .Gñk
p¹l Rák km©IsMxan @ .KWBYkGñk[ x©IluyCnCatiCVIs.. nig sSab&nsasnamYycMnYndUcCa.mun .TI.DI.(monti di pietá)
rbs´ GIutalI Ca edIm. BitCamanlkçN£ RsedogKñaxø¼ enAtamtMbn´ sSitenABIeRkamdMeNIrxül´ mUsugEdr...>
enA tam bN¹a kMBg Ep énmhasmuRT}NÐa...BYkvNÑ£ GñkBaNiC¢kmμsasnahiNÐÚ.dUcCah:ÚcaraTI..savam . .nig
ecTIyas enA }NÐa PaKxagt,ÚgánedIrtYyagsMxan CaRkúmCnCatiPaKtic GnþrCatiEdl mankarerob cMcat
Ecg án lð Edl BYkeKRbkbrbrciBa©wmCIvittamry£ kareFVIcracrcrn¹sac Rák ..>..BYkeKrs enAtam TIRkúg
maLaka áés. ..nig eBKU...enAeBlEdlBYkB&rTuyh;al áneFVIdMeNIrmkdl enAedImstvtßr_ TI..16..ehIy
eRkay mk BYkeKánEbkrs´ rIksayeTAdl´ tMbn´ kMBg´ Epepßg@eTot...> . .sSab&nsaCIvkmμsMxan´ Edl
130 CMBUk TI 2
shKmn_ vNѼ.ecTIy¨as .ánbeg;IteLIgkñúgeKaledACa FnaKar ... KWCamUl niFirbs´ RB¼ vihar.EdlFana
edaykar yl RBm Ebbsasnad¾man}T§iBl.Edlkñúgena¼ .mnusßral KñatRmÚv[ rYmviPaK Tan nUv fvika ..ehIy
eKk¾ Gac x©I fvika en ¼ eTAvijánpgEdr.. (Evers. 1988.£ .204) ..>..ebItamniymn&y...eTa¼ bICashKmn_ PaK
eRcIn min G ac eFVItamKMrUrbs FnaKarsm&ymunen¼ k¾ eday.... k¾valð EdrEdl shKmn_ TaMgena¼ áns:al BIKMrU
en¼ .dUc Edl vK: sMxan´ mYyenAkñúgvIrkfam¨aeLd¾manRbCaRbiybMpután elIkeLIgdUecñ¼ Edr...>... vIr burs
m¨aeT, mYy rUb án eFVIdMeNIreTAdl´ RB¼ viharmYyenA}NÐaxagt,Úg.½... ²eBlEdlman TMnij eRcIn sn§wk . .. ¦
QμÜj xV¼ nUvedImTun.... Kat´ áneTArk RB¼ ecAGFikarRB¼ vihar ehIyx©Imasrbs´ rUbbdima... bnÞab´ mkRB¼ ecA
GFikar Edl EfrkßarUbbdimaen¼ ánRbKl [ mYy .. .¦BIr.bahar eTA QμÜjena¼ ..>.. RbsinebIQμÜjman bMNg
eFVI[ xkxan min ánsg masrbs´ rUbbdimaena¼ ....eTa¼ bICaQμÜj ena¼ eTAdl´ TINak¾eday.... k¾QμÜj ena¼
RákdCa rlay xat bg´ Etm¹g..>.. RbsinebIQμÜjena¼ eKarBesμa¼ Rtg´ cMeBa¼ rUbbdimaena¼ .eTa¼ Kat´ eTAdl´
TINa k¾eday ....k¾ TMnij rbs´ Kat´ mansuvtSPaBCanic©Edr...>... RbsinebIKat´ x©I.(mas)..20.. kaTI. (kati) Kat´ RtÚv
fVay kaTI mYy dl´ rUbbdimaena¼ ³.(Hikayat Hang Tuah: 362) (9).>
BYkvNÑ£ GPiCnsasnahiNÐÚEdlKitEtBIplcMeNjTaMgen¼... KWsSitenAkñúgRkúmGñkdUrluyPøam@ .
Et BYkeKk¾Rbtibt¹ieFVICaFnaKarrwk... nig QμÜjkN¹alsRmab QμÜjdéTeTotpgEdr..>.. .BYkeKmannUv RbB&n §
esov ePAFnaKar. (hundi) d¾eCOnelOnmYy.EdleKGacecj[ enAkñúgTIRkúgmYy...ehIydksac´ Rák´
enAkñúgTIRkúgmYyeTotán.minRtwmEtenAkñúgRbeTs }NÐabueNÑa¼ eT... .EtEfmTaMgBRgIkeTAdl bN¹a kMBg
Ep epßg@ eTotenAtamtMbn sSitenAeRkamdMeNIrxül mUsugEdlBYk}NÐa «sßah_ eFVIdMeNIr eTAmk. dUcCa
m¨aLaka . .eBKU...bg´ etn... ¦Gaeq.(Habib.1963.£.401; Tavernier. 1692 II £.18/.25)>.. enA sm&y Edl BYkB&r
Tuy h:al ´ deN¹Imkan kab QμÜjEdlmanCageKBIrrUbenATIRkúgmaLaka.eQμa¼ suraedvaNa.. nig éNNa. qatu
KW CaGñkkan´ sasnahiNÐÚ mkBI}NÐaPaKxagt,ÚgehIyRbEhlCamk BIvNÑ£ .ecTIy¨as .Edlán Qan
eLIghYsBImuxrbredImCaGñkp¹l´ Rák´ km©I... >.enAkñúgkarerobrab´ BIQμÜjenAm¨aLaka..á¨bUsa .. ánsMedA Ca
Biess eTAelI.² ecTIy¨asén kUrUm¨gEdl (Coromandel) EdlmanragFat du¼ k,aleBa¼ sðúy... ehIyBYk eK
Elg xøÜn TeT cab BI Rtwm ceg;¼ eLIg eTAelI³. .(1518. . II .£..177).. >.kasþg ehda... ( Castanheda.. 1552 . II.£.458)
án bgHajGtþsBaØaN rbs´ BYk QμÜj TaMgena¼ eTAnwgBUlIka. (Pulicat) EdlenARKaena¼ KWCakMBg´Ep. kUrUm¨g
Edl d¾sMxan´ .nig RckecjcUl sRmab´viC&yaNah:a (Vijayanagar).. >.Kat´ ánBiBN’na.. .BYkeKfaCaQμÜj
EdlmanCageK ehIymanbNþajCMnYjeRcInCag eK enAelIBiPBelak..>.. BYkeKcat´ EcgkareFVIdMeNIr
tampøÚvsmuRTeTAkan´ Rkúgm¨aluKu..CVa...eka¼ s‘Um¨aRta Rkúg eBKU...nig RbeTscin.EdlCaTUeTAeRbInavwkCaCn
Cati m¨aeL...CVa... nig mn.(eBKU).(Thomaz 1988.£.37)..> ..sIucar¨a.. mIuLayu (Sejarah Melayu...1612.£. 185) .. án
cat TuksuraedvaNa faCa..²QμÜjFMCageKbgðs enAkñúgTIRkúg³... Edl man smtSPaB kñúg karBüayamsUkán
b¨g´ daha..(Bendahara) eday[ .1. baharedIm,Iman}T§iBleTAelICemøa¼ BaNiC¢kmμCa mYy nwg KURbECgrbs´
xøÜn.(10)>.Kat án shkar CamYynwg emdwknaMCVaenATIRkúge®h:sIuk.edIm,Iman}T§iBl RKb dNþbeTAelI CMnYj
enA TIRkúg maLaka.. . nig maluKu. edayCVabBa¢ÚnsMeBA. . 8.eRKÓgecjeTAkñúgmYyqñaM@... >... rYm Ca mYy.. nig QμÜjvNÑ£
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 131
ecTIyas .man@déTeTot enAeBKU.. nigáésQμÜj.éNNa..TIrIvanh:a.(Naina Tirivanga) nigéNNa..kuNabg
(Naina kuna pan) suT § Et Ca sm<&n§mit¹dMbUg@rbs´ BYkB&rTuyh:al´ EdRbqaMgnwgBYkmUsøIúm.ehIyBYkeKán
bric©akedImTun .nig. CMnaj eTA [ Rkúmhu‘nBaNiC¢kmμdMbUg@rbs BYkB&rTuyh:al enAtamQUgsmuRTebgh;al
.(Bouchon..1979.£ 141; Alves. 1989) .. >
eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I..GñkRbkbrbrCaQμÜjkN¹alEpñkBaNiC¢kmμEdlmancMnYneRcInCagen¼ eTot KW
CaCnCatimU¨søúIm.h:úcar¨aTI ..EdlmansmtSPaBRbesIrCagkñúgkardMeNIrkarCMnYjenAkñúg briyakas sm,Úr
eTA eday BYkkan´ sasnaGIusøameRcIneLIg@enAtamkMBg´ EpmYycMnYn.dUcCa.Gaeq.. .nig bg´ etn .CaedIm.>
QμÜj hør¨g´TIn..dMbUgbgðs´ EdleFVIdMeNIrmkdl´ m¨aLaka.ánTTYls:al´ fa...BYkh:úcar¨aTI . enATIena¼ Ca
²QμÜjbiunRbsb .... nigévqøat.RKb skmμPaBBaNiC¢kmμTaMgGs dUcCaBYkeyIgpg Edr..>..bBa¢Irkt Rta TMnij
ecjcUl. .nig bBaI¢rTMnijbrimaNeRcInrbs BYkeK.EdlánykcUl.. nig bBa¢ÚnecjKWman lkçN£ lð}tex©a¼
TaMgGs´ ³.. (Florentine Letter 1513. £. 375-77) ..>...QμÜjCatiB&rTuyh:al´ ´ .hør¨g´TIn enA}NÐamñak´ eTot k¾
RbEhl CasMedAeTAelIBYk.h:úcaraTIs TaMgen¼ Edr.eBlEdlQμÜj ena¼ niyayfa.. ²GñkenATIen¼ TaMgbunμan
man eRbób CagBYk eyIgRKb EpñkTaMgGs .>.ehIymanQμÜjCnCatimYrEdlman RTBüsm,t¹iBI.. 400¿000. eTA.
500¿000 . . ducats. >.ehIyBYkeKEfmTaMgGacKitluyedayeRbIxYrk,al ánlðCagkarEdleyIgKit eday
eRb I b‘íc eTAeTot³.. (cited Subrahmanyam 1990£.7).> eTa¼ bICaQμÜjGWrubCaKURbECgd¾xøaMgkøarbs BYk h:úcaraTI
k¾eday... k¾BYkeKRtÚvEtCYlBYkena¼ [ eFVIkar [ enAtamkMBg´ EpmU¨søIúmEdlBYkeKmins:al´ c,as´ Edr edIm,I
karBarkMu[ mankareákRás´ epßg@..>... CnCatiGaeqmankarTeRmIsCamYynwgluykak´ Nas´ .ehIy BYk
eKnwgcab CnbreTsNaEdleFVI[ manbMENkxUcxatEdlminGacTTYlykáncMeBa¼ kak en¼ .> ...²buEn¹
Rbsin ebIQμÜjkN¹alRBm TTYlykluykak kxVk NamYyena¼ .... vaKWCakarxatbg pÞal xøÜnrbs Gñk ena¼..>
Ca TUeTA.QμÜjRbePTen¼ KWBYkh:ús..surats_ .(Guzurats) ehIysRmab QμÜjEdleFVIdMeNIreq<a¼ mkTIen¼ .Ca
Biess ebIsin Gñkena¼ CaCncMNUl fμI.caMác RtÚvEtmannUvQμÜjkN¹alen¼ mñak edIm,Ibg;akMu[ TTYlykb¼
luykxVk´ ...¦luyesIb³. (.daMEBr.1699£94-95/ . cf. LREIC I£270-71; IV.£ 94) >.vaCakarminKYr[ PJak´
epðIleT..Edlfa Bakü maeL Edl sMedAelIedImTun.(modal).. nig.QμÜjbreTs.(baniaga)manRbPBmk BI Pasa
}NÐaena¼ . .>
minfatamviFINaeTral QμÜjkN¹alTaMgGs EdleFVIkarTak Tgnwgluykak KWsuT§EtCaCnCati }NÐa
eT.sUm,IEtQμÜjkNþalkñúgRsúkmYycMnYnk¾manQamC&rCa}NÐaEdr..>. .RbeTsPUmamanRbePT QμÜj kN¹al
Bak kN¹al pøÚvkar.EdleKtRmÚv [ BYkbreTsEdleFVICMnYjenAtamTIpßareRbIRás BYken¼ ..>.edIm kMeNIt
Ca }NÐa rbs´ BYken¼ bBa¢ak´ edayBakü².taer¨h:a-.tarega.³. EdlsRmab´ sm:al´ BYken¼ ... (man RbPBmkBI
Bakütaer¨h:a e nA kñúg Pasa.Telugu—Yule and Burnell 1903.£.901).. b¨uEn¹GñkTaMgen¼ TMng CaCatisasn_ mn
enAstvtßr_ TI.16 eBlEdleyIgán|eKniyayBIBYken¼ fa½.²enAeBKU man QμÜjkN¹al.8.nak´ .EdleK
ehABYken¼ fa .. Tareghe EdlkRmit[ lk´ TMnijrbs´ GñkkñúgtémøEdlRtwmRtÚvsm... niglk´ ehIyGñk p¹l´
Rák kéRm cMeBa¼ kmøaMg Blkmμrbs BYkeK.. 2 %.edaykñúgena¼ BYkeKGacCYyeFVI[ Rák km©Irbs Gñkman pl
132 CMBUk TI 2
cMeNj eRcIn eRBa¼ GñkGac lk TMnijrbs GñkánGaRs&yelIevaharsBÞrbs BYkeKEtbueNÑa¼.. .>. .ebI QμÜj
kN¹al min án bg luy [ GñkenAéf¶Kat snüaena¼ eT... GñkGacykQμÜjena¼ eTAXMuenAkñúgpÞ¼ rbs Gñkán³.
(Fitch 1591. £.304)..>. RB¼ raCaPUmaTMngCaGñkEdlándak RB¼ raCbBa¢a[ Gnuvt¹RbB&n§EdlmanEtmYyEbb
en¼ edIm,IFana[ mankar eKarBTTYls:al nUvPaBp¹ac muxrbs RB¼ raCakñúgkarnaMecjnUvTMnijepßg@..>. .eTa¼
Cayagen¼ k¹I.tYnaTI rbs ..tarega ánTTYlkares¶IcsresIrBIsMNak CnbreTsCaeRcIn.(eTa¼ bICaRkúmh‘un
PaK eRcIn minsUvTTYls:al´ k¾eday).. BIeRBa¼ EtbBaHadEdl@kñúgkareda¼ RsayCamYynwgrUbiyvtSúEdl eK
min s:al´ EdlkñúgkrNIen¼... KWrUbiyvtSú.gansa (Hall. 1928.. £ . 91) >
vak¾bgHajyagc,as pgEdrfa.Tmøab Rby&tñRbEygrbs BYk}NÐakñúgkarkt Rtakic©snüa BaNiC¢kmμCa
lay lkçN_ Gkßr.k¾manBYkCVa.m¨aeL... nig mn cmøgeFVItampgEdr... y¨agehacNas´ k¾mkRtwm nwgstvtßr_
TI.17.Edr.>. . lUdUvIs:s_ (1598. £.120).. ánBnül´ GMBIrebobEdleKsresrkic©snüaCa PasaCVaenA elI
søwketñat.. ¦k¾Rkdasrbs cinGMBIkarRbKl edImTuneTA[ QμÜjrksIutampøÚvsmuRTedayQμÜjenATIRkúg bg
etn..>...QμÜjB&rTuyh:al RbcaMenATIRkúge®h:sIukenAcugs¿v TI.16.k¾dUcCaGñk RbcaM enA Rkúg maLaka na sm&y
kekItmaLakapgEdr.EpðkCasMxan eTAelIRbB&n§kic©snüaGasIuEdl manRsab edIm,IFana nUv kar vinieyaKrbs
BYkeK...>. .enAeBlEdlGñkeFVIdMeNIrCatihULg mñak sYrBYkB&r Tuyh:al fa.½.²etIBYkeKGac yl GMBI GVIEdl
erobrab CaPasamaeLányagdUcemþc³.ehIycemøIyKWfa BYkeKminGacyl áneT.Et BYk eK [ CnCati CVa
CaeRcInGñkGanedIm,IFanafakic©snüaena¼ manPaBRtwmRtÚv.(Heemskerck 1600. £.451) >
CakarBit.CnCatiGasIuGaeKñy_ KWsSitenA.kñúgcMeNamBYkQμÜj rksIukñúgRkúgTaMgLayEdlbeg;InedIm
Tun án eRcInRkas ERkl..ehIyvinieyaKenAkñúgdMeNIreFVICMnYjtampøÚvsmuRT..>...cMnYnrbs BYkeKehIynig
brimaN edImTun..EdlBYkeKándak eTAkñúgrbrCMnYjTaMgen¼ mankarekIneLIgyagqab rh&s enA kñúg sm&y
BaNiC¢kmμ. .. buEnþmankaryWtyavCagEdleKrMBwgTukBIcMNUlénkarnaMecj.> ..mUlehtuKWminEmn bN¹al
mk BI kgV¼ bec©keTsBaNiC¢kmμ... ¦ rUbiyvtSúena¼ eT.>.. CnbreTsEdleFVIdMeNIr mkBItMbn enAxagelI dMeNIr
xül´ mUsug. dUcCaBYkB&rTuyh:al´ EdlmkCa lkçN£ ÉkCnCaedIm.(11) .... eTa¼ bICaBYkeKmankgV¼ xatTaMg
Epñk bec©keTsBaNiC¢kmμ... nig rUbiyvtSú k¾eday...k¾BYkeKGacrkRák áneRcIn Rbkan yktYnaTICMnYj rebob
hñwg Edr.>. eKk¾eXIjman«bsK: déTepßgeTotcMeBa¼ karvivDÆ énvNÑ£ QμÜjkñúgRsúkpgEdr.>
GUr¨g´ kaya.(Orangkaya) —QμÜjlMdab´ x<s´ xJMúeRcógceRmogen¼ sMedAdl PaBGs©arürbs QµÜj.. nig FnFansm,ÚrhUrehorrbs Kat .> ..TMnijsBV sar
eBI. nig.maseBRCEkvkgepßg@mancMnYnyageRcInGenkminGacrab Gs .ehIymansuPmg:l.nigesckþI
sb,ay }tesAhµg.>. enAkñúgTIRkúg}RnÞ£ bur£ .TaMgmUlKµannr Namñak´ maneRBgsMNagesµI.. nigKat´ eT.>.
Kat manTaskrmYyBan nak .TaMgekµgTaMgcas .mk BIRbeTsCVa.nig tMbn epßg@eTot.>.zan£ rbs QµÜjen¼
x<s´ Cagzan£ rbs´ .b‘un.h:av¨a eTAeTot.>.Kat´ k¾manRbBn§eRcInnak pgEdr.>
—Sya’ir Bidasari: 7
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 133
CaFmμta.BaküEdleKeRbIsMedAdl QμÜjenAkñúgPasaGasIuGaeKñy_ manRbPBmkBIPasa breTs..dUc
C a BaküCaPasamaeL.sUdah:a..(Saudagar). manRbPBmkBIPasaGWurg .Bakü. áenoh:a.(baniaga) manRbPB mk
BI Pasa sM®s;wt.(eK eXIj Baküen¼ maneRbIenAkñúgsilacarwkCVana stvtßr_ TI.11.—Hall 1985.£.18).>.Baküfa
²esTI.. ceti ³..enA kñúg Pasam¨aeL Baküfa..²esTæI.(esdæI).setthi ³..enAkñúgPasaPUma... nig Baküfa.sethienAkñúg
Pasaéf suT§EtmanRbPBmk BI Pasa sM®s;wt EdlqøgcUlmktamry£ PasaálI. .. nig Pasa }NÐa xagt,Úg .rIÉ
Bakü fa.² FY.. ém.-.thuong mai ³nAkñúg Pasa evotNam vij.manRbPBmkBIPasacin.>. Baküepßg@eTotdUcCa
Bakü maeL.orang dagang.. nig Bakü eFob rbs va.EdleKeXIjmaneRbIenA RKb PasaGU®s¹ ÚensIu.Gacman n&y
fa QμÜj... ¦ CnbreTs.EdlCaGñk eFVI dMeNIr mkBIxageRkAtMbn´ ... nig esÞIrEtTaMgGs´ CaQμÜjeFVIdMeNIr.. >.
manBakü mYyEdlTMngCaBaküedIm kñúg Rsúk suT§saFEtm¹g... KWBaküfa.GUrg kaya..>.. enAkñúgPasamaeL..nig
}NÐÚ ensIusm&yTMenIb.CaFmμta.Bakü en¼ man n&yfaGñkman.(dUcCaniymn&yrbs Bakü.esTæI. enAkñúgPasa
éf .nig PUma sm&y TMenIb Edr).> .enA tam bN¹ardëPaKeRcInenAtMbn´ «bTVIb...Baküen¼ sMedAeTAelIgarrbs´
BYk GPiCn.(RbeTsRb‘úyeNk¾ enAeRbI Bakü en¼ Edr).>.eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.Baküfa.kaya KWCaBaküPasaGU®s¹ Ú
ensIu. Edlman¬sKl´ yUyar mk ehIy cMENk Én&yedImrbs´ vaTaMgenAkñúgPasaCVa.Pasataka Lúk .k¾dUc
Ca PasamaeL.sMedAeTAelI GMNac buNü sk¹i eRcInCagsMedAeTAelIRTBüsm,t¹i.>
cMNucsMxan KWfa.kñúgPasaGasIuGaeKñy_ .BaküfaGMNac... nigRTBüsm,t¹iminsUvxusKña bunμaneT..> ..enA
kñúg Tsßn£ énkmøaMgxagkñúg.. nig TMnak TMngCitsñiT§CamYynwgBiPBRBlwg.RTBsm,tþiGacTTYlántam ry£
EtGMNacbueNÑa¼ . (Acciaioli 1989; Milner 1982) ..>.. buEn¹.eday sarRTBüsm,t¹iuiGacsEmþg eLIgCa cm,g
tamry£ manbrivar..dUecñ¼ GñkEdlmanRTBüsm,t¹i eRcIndac xatRtÚvEtmanGMNac...ehIy Gacmankar KMram
kMEhg Rbkbedaysk¹anuBldl emdwknaMán.. >. .sRmab CnbreTs..nig ®s¹ Ivij.smPa Brvag RTBü sm,t¹i
nig GMNac.minsUvc,as bunμaneT.dUecñ¼ cMNucen¼ Gacp¹l {kaseRcIn[ emdwknaMEdlman cit¹ RcENn bMeág
RTBü sm,t¹i buNüsk¹irbs´ xøÜnán..>.. eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.k¾eKenAEteXIjmanbBaHaekIteLIgcMeBa¼ BYk eK
pg Edr. >
Bakü.GUr¨g´ kay¨a.ánbBa¢ak´ BIPaBpÞúyKñaEbben¼ sRmab´ BiPBm¨aeL..>.. ebICaRbePTmnusßvij Bakü
en¼ GacbkERbfaCa.. .²BYkGPiCnEdlmanRTBsþúksþm³.. .¦.²RkúmQμÜjCan x<s ³..>.. .ebICagarvij. Baküen¼
sRmab´ m®nþI Can´ x<s´ énRB¼ raCvaMg... b¨uEn¹Baküen¼ k¾Gacpþl´ [ pgEdrdl´ QμÜjbreTs.EdlRB¼ raCa
manbMNg cg eRCIstaMg[ cUlmkbeRmIRB¼ Gg:... nig bg:ab [ eKarBtamBiFIkarrbs RB¼ raCvaMg.. >..bursCn
CatiGg´ eKøsmñak´ eQμa¼ .fUm¨as´... ebs..(Thomas Best) ánTTYlgaryagviessvisalCaGUr¨g´ kay¨ag. BUTIh_
(Orangkaya putih)(«braCEdl man cit¹RC¼ føa).BIRB¼ raCa GIus;an ..muda rbs Gaeq. edaysarEtKat ánbMeBj
RB¼ h¬T&yRB¼ raCa edaykarRbKl´ nUvsMeBArbs´ BYkB&rTuyh:al´ Edl Kat´ rwbGUsán.(Best.. 1614.£.56/
.1613. £. 256) ..>.. Bakü en¼ k¾sMedAeTAelIRKÜsarRKb RKgGMNacCaeRcInEdlman edImkMeNItCaGñkeFVI CMnYj
pg Edr ..rYmTaMg RKÜsar enAhßab‘I/.. bgda..nig .GaMbun pgEdr.. > .. eTa¼ Cayagen¼ k¹I..enATINamannUvTRmgraCaFib
etyü xøaMg.eK án emIleXIjfa.GUr¨g´ kay¨aEdlCasmUhPaBrYm man lkçN£ RbqaMg... nigTRmg´Ebben¼..>
134 CMBUk TI 2
BYkeKKWsSitenAkñúg vNÑ£ GPiCnEdlsm,ÚrFnFantamry£ kareFVICMnYj.(rUbPaBTI.19.a).>
sRmab eKalbMNgviPaKepß[email protected] Nas kñúgkarEbgEckGUrg kayaCabIRbePT eTa¼ bI Ca
eyIg man karBiákkñúgkarkMNt´ RBMEdn[ dac´ RsL¼ rvagRbePTTaMgbIen¼ k¾eday..>... RbPTTImYy..KW Ca
QμÜj breTs.EdleFVIdMeNIrmkkan´ kMBg´ Epedaysar{kaseFVICMnYj.ehIyBYkeKk¾GaceFVI dMeNIr cak
ecj eTA vij ánEdr. .>..RbePTTIBIr.KWCaQμÜjbreTs.. ¦ QμÜjEdlmanQamC&rCabreTs. Edl mYy Epñk
KW Bak kN¹alQμÜj.Bak kN¹alm®nþI .edayBYkeKCaGñkeFVIkarsRmú¼ sRmÜlrvagRB¼ raCvaMg..nig QμÜj. .>..ehIy
RbePT TIbI.KWCaBYkvNÑ£ GPiCnenAkñúgRsúkEdlBYkeKcUlRbLÚkkñúgkic©kar CMnYjtamry£ GMNac...nig RTBü
sm,t¹i buNüsk¹i.rbs´ BYkeK. .>
smasPaBénRbePTTImYymankarERbRbÜleTAtameBlevla.edayenAstvtßr_ TI..17..QμÜj.k¾dUc
CaQμÜjehrBaØikÉkraCü.manbMNgcg ebIk{kas[ GñktMNagrdëbreTsepßg@enAkñúgRsúk. . >..enA RbmaN
qñaM.. 1500..QμÜjFM@enA Rkúgm¨aLaka.KWBYktamwlkan´ sasnahiNÐÚ.(rYmTaMgBYkcaTIy¨as .. Gñkmansm,Úr
hUrharEdlánniyayBIxagelIpgEdr)...nig BYkmUsøIúmh:úcar¨aTI /..CVa.. nig tah:aluk (Luzon) >.min sUv man
B&t‡maneRcInniyayBICnCati.h:úcaraTI mñak @eT.edaysarBYkena¼ PaKeRcInáneFVIdMeNIr cak ecj TaMgkMhwg
eBl EdlBYkB&rTuyh:al´ cUlmkdeN¹Imkan´ kab´ ..> . QμÜjtah:aluk QanmuxCageK.KW.²kueloDIr¨aca..- .
Curedera ja³ . EdlánbBa¢ÚnsMeBAeTAkan RbeTscin Caerogral qñaM.nig.²GarIuh:Wmut..raca. - Aregemute Raja³
Edl án Etg taMg[ eFVICaemdwknaMBYkmUsøIúmEdlenAess sl enAmaLaka eday BYkB&r Tuyh:al ´ ... Edl Ca
Gñk bBa¢Ún sMeBAeTAkan RbeTscin..esom.. brENv...s‘unda... nig áeLmáMg .enA kñúg qñaM.1513. .(Thomaz1979.
£ .114-16) ..>.. BYkCVaRKb´ RKgCMnYjGg;rmkBIRbeTsCVa... ehIyeKGacsm:al´ BYken¼ án CaBiesstamry£
kar man FnFa n kmøaMgmnusßeRcIn.. >.. htSkr ..nig BlkrPaKeRcInenAmaLakaCaCn CatiCVa. ehIyman .²Taskr³
. bunμan Ban nak eTot....EdlsSitenAeRkam karRKb RKgrbs emdwk naMd¾ma n }T§iBl bMput rbs BYkeK. KW. ²GuTImu-
TIr¨aca-.Utimutiraja³.(Utamadiraja) >
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 135
rUbPaB.TI19k
GUr¨g´ kary¨aénGaeq.. KUsBICIvitkñúgGMLúgqñaM..1640
kñúgGMLúgstvtßr_ TI.16.QμÜjCnCaticin.²TYKI³.B&rTuyh:al ÉkCn.nig.CnCati eGs,aján cUl rYm
eTA kñúg RkúmQμÜjBaNiC¢kmμCan´ x<s´ Gn¹rCatien¼ ..rIÉQμÜjkan´ sasnahiNÐÚ.. nig takaLúkvij ánRtÚv eK
bBa©Úl .. ¦Qb mansar£ sMxan eTotehIy.>..ebIeyageTAelIkarerobrab rbs BIntU. . (Pinto. 1578.£.61).. Gñk
tMNag rdë k¾áncab ep¹Imman}T§iBlpgEdr.EdlrYmmanminRtwmEtGñkbeRmI[ eGsþ (Estado da India) Edl
CaCn CatiB&r Tuyh:al´ bu¨eNÑa¼ eT...EtEfmTaMg}sßrCnmYycMnYneTotdUcCa.xUca..EhßNal´ EdlCa. ²Gñk
man RTBü sm,t¹i hUrehor mYyrUb³.EdlCaGñktMNag[ esþcs‘ultg´ Rb‘úyeNenAtMbn´ á¨hagGs´ ry£
kal.3.¦.4. qñaM. enA kñúg Tsvtßr_ qñaM..1540. muneBlKat smøab emdwknaMenAáhagEdlmanTMnak TMng esñha
CamYyRbBn§ rbs Kat ..> ..Drake (1580.£.70).. áneFVIdMeNIreTAkan .ETeNt eBlEdlvamankarrIkceRmIn
rugerOgbMput..kñúg zan£ CatMbn´ mUsøIúm... nig CaGñkman}T§iBlRbqaMgeTAnwgBYkB&rTuyh:al´ .ehIyánRbT¼
eXIj man. ²CnCati r¨U maMug ³ 4.nak´ .esøóksemøók bMBak´ dUceTA nwg BYkTYrKI..CnCatiTYrKI.2.nak´ ... nig Cn Cati
GIuta lImñak´ .Edl Gñk TaMg Gs´ KañedIrtYCaPñak´ gar Gcié®n¹y_ sRmab´ Tijp;akøaMBU..>.. enARbmaN qñaM.1600.. QμÜj
enATIRkúg Gaeqman taMg BIQμÜjmkBI.²RbeTscin..ebnh:aLa.eBKU.kUrUmg Edl. . h:úysWrat .(Guserate)Garab‘I
(Arabia) nig.rUmUs.(Rumos) (TYrKI)³.(Davis. 1600£.151) .. cMENkÉQμÜjenATIRkúgbg etnvij. manQμÜj Cn Cati
136 CMBUk TI 2
rUbPaBTI.19x
KMnUsrbs´hULg´.. BIvNÑ£sg:m enAbg´da.naqñaM.1600
dUc xag elI. ..nig rYmTaMgQμÜj B&rTuyh:al´ ..eGs,aj.. nig m¨aeLpgEdr.>
QμÜjmYuyrUbkñúgcMeNamQμÜjFM@enATIRkúgbg etn.EdlBYkhULg ... nig Gg eKøs.dMbUgbgðs eFIV CMnYj
tam navaCamYyena¼ KWeQμa¼ ecTI.. m¨aluKu.¦san´ FU.Edlsnμt´ faman edIm kMeNIt enATIRkúg ma¨luKu. eday man
]BukCaCnCatieGs,aj.Edl]Bukrbs Kat Føab ánkan kab nUvbrievNmYyEpñkFMénTIRkúg bg etn ehIy
ánbBa¢ÚnsMeBAeTAkan TIRkúge®h:sIuk...nig maluKu... nig manlT§PaBp:t p:g CnCati hULg nUveRmc cMnYn.. 200
.etan.Pøam@.(lUdUvIs:s_ . 1598.£ .88/.. 104-5/. True Report. 1599£ 33/.. Meilink‑Roelofsz 1962 .£.241)..>
QμÜjmYyrUbeTotkñúgcMeNamena¼ Edr.KWCaQμÜj..²CnCatiTYrKI³... (RbEhlCa mkBITIRkúgexr¨U).eQμa¼ .Kojah
RayoanEdlec¼ niyayPasaGIutalI... nig Føab eFVIdMeNIreTATIRkúgvIEyn ..>.. Kat ánCYyeRCamERCgCnCati
hULg ´ enAbg etn.. nig bnÞab mkenAbg da...EdlenATIena¼ eKniyayfa..manRbCaCneKarBKat eRcIn.(“Tweede
Boeck . 1601. £.68/.77/ . van Leur. 1934. £.162/ .fig. 19x) .>. QμÜjCnCaticinmancMnYneRcInNas´ ... b¨uEn¹man
Et BIrbInak´ b¨ueNÑa¼ ..EdlmanRTBsm,tþieRcInelceFøa.>..GñkCMnitrbs´ BYkGg´ eKøs .Edl BYkeK ehAfa
²Kewee³.KWCa.²CnEdlmanRTBeRcInCageKbMputenAkñúgTIRkúg³... nig sMxan´ manRák´ km©IeRcInGac[ BYk
Gg eKøsx©IenAqñaM..1615.nUvluycMnYn.2¿000.erol .. nigeRmccMnYn.390.etan.(LREIC III: 274-75).. >. .mnusß
CMnit rbs BYkhULg .EdlehAfa.²sIum..sYn.- Sim Suan³.k¾ánp¹l nUvkm©Id¾eRcIn[ BYkhULg pgEdr.. .eday
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 137
sar Et Kat mansMeBApÞal xøÜnenATIRkúgbg etn... nig pÞ¼ FMlμmmYyEdlGacs¹úknUvTMnijrbs hULg mYy cMnYn
án..(Meilink‑Roelofsz.. 1962.£.250-51) . >
mkTl nwgBak kN¹alstvtßr_ TI... 17. .eBlEdlsm<aFBIsiT§p¹ac muxrbs BYkhULg ánbg;[ man
briyakaskan´ Ety¨ab´ yWnxøaMgCagmuncMeBa¼ QμÜjÉkraCüCnCatiGasIuepß[email protected]¼ eyIgsm:al´ eXIj fa
QμÜj elcmuxmat CageKkñúgcMeNamena¼ eRcInCaCnCatimUsøIúmmkBI}NÐaxageCIg.EdlCa [email protected] TTYl
kar karBarántamry£ cMNgTak´ Tgrbs´ BYkeKCamYynwgRB¼ Gg:m©as´ sMxan´ @rbs´ }NÐa ...>.. .kar c,aMg
deN¹Im kan kab án.Gujarat edayBYkmueh:al .áneFVI[suratkøayCakMBg Epd¾sMxan rbs cRkPBmueh:al
ehIy ral´ QμÜjEdlmanTItaMgenA sura¨t EdlBImuneKehAfaGñkKUcara¨t´ ena¼ ..}LÚven¼ RtÚv eKcat´ TukCa
mnusß rbs´ GaNacRkmueh:almueh:al ¦ ehAfa. ²m&rs_.-.Moors³.>.enAGaeqna qñaM.1642.QμÜjÉkCn mñak´
kñúgcMeNam QμÜj FM@ Cag eK. .. KWCanieyaCikrbs´ buRtamñak´ rbs´ GFiraCcahan´.-.Nak´xUnda. (Jahan—a
Nakhoda) EdleK ehA fa..²marsalI.-Marsaly .³Edl Ca. ²Gñk man sYnp;ad¾Rss sðatmYy³.enAkñúgbrievNpÞ¼
rbs Kat naTIRkúgbg da enA Gaeq..>. Et eTa¼ Cayagen¼ kþI. .. Rbsin ebI Kat minmanGñkman}T§iBlxøaMgkarBarKat
eT... ena¼ Kat´ RbEhlCaRtÚv eKkat´ RbGb´ édmYy cM ehog át´ eTAehIy..ebIeyageTAelIc,ab´ d¾twgrwugrbs´
Gaeq....edayehtufaKat´ áneFVI[ mnusßCaeRcIn rg rbYs eBl EdlKat´ RsvwgmaneqvqavenAkñúg TIpßar
.(Sourij. . 1 642£.f 582.v‑583.v). >. enA kñúg TIRkúgbg etn man BYk ²m&rs_³ .Edlman RTBüsþúksþm...nig kit¹isBÞ
l,I rnÞW.mYycMnYn.rYmmanQμÜjmñak´ Edlánp¹l´ rgVan´ dl´ RKÚ eBTü v¼ kat´ CnCatiGaløWm¨g´ nUvTwkRák´ esμInwg
luykak´ cMnYn.300erol..edIm,ICasMNgeTAnwgkarEdl Kat´ CYy BüaáleCIgák´ F¶n´ F¶r[ kUn Rbús rbs´
Kat .(Fryke 1692 . £ .132-33/.. sUmemIlelx. 20) ..>. esdëI enA eh:al..xUn.. ánbBa¢ÚntMNagrbs xøÜn.(CaFmμta
CaCnCatiEBrsin).tamnavaCMnYjtampøÚvsmuRTeTA kan Gaeq.PUma...bg etn.nig.makassar..>. .enAkñúg RbeTs
esom ...BYk mUsøIúm}NÐa... nigEBrsin man }T§iBleLIg dl kMBUlenAkñúgTsvtßr_ qñaM.1670.>...GK:raCTUt áraMg
man kares¶IcsresIrya¨gxøaMgcMeBa¼ PaBlð eqItqay rbs´ eKhdëanmYyxñgkñúgcMeNameKhdëanCaeRcIn
rbs ´ BYkeK...ehIy EdleKánRbKl´ [ Kat´ sñak´ enA .enA qñaM.1685.bnÞab´ BIGñkTaMgena¼ manerOgGam¨as´ Ca
eRcIn mk.(Aubin 1980.£.124) ..>
eKeXIjmanB&t‡manlmðitbEnSmeTotGMBIkareFVIBaNiC¢kmμrbs QμÜjÉkCnFMCageKBIrrUb enA TI Rkúg
m¨akassar naBak´ kN¹alstvtßr_ TI.17.>.mñak´ KWCaCnCatiB&rTuyh:al´ eQμa¼ .RhVg´ sIus;Ú..vIr¨a..DW .hVIhßIrIdU.
(Francisco Vieira de Figueredo 1624-67).nigmñak´ eTotCaCnCatimUsøIúm}NÐaeQμa¼ehAsInenNa..xUca
(Howsenena Khoja) EdleKehA fa.²m¨aBUl.- . Mapule ³ .. ¦. (cMeBa¼ BYkGg´ eKøs).ehA.²m¨b´.. PøI.-.Mopley³.(d.
1675) ..>. vIra. ánbBa©ÚlnUvvis&ykarTUt.nig CMnYj CamYyKña yag buin Rbsb.EdlCaEbbbTnasm&ykalena¼
ehIy Kat´ edIrtYCaGK:raCTUtenAkñúg dMNak´ kalepßg@Kña Ca eRcIn ...taMgBIeFVICatMNagRB¼ mhakßRt
B&rTuyh:al .nig..eGs,aj.GñktMNagRB¼ mhakßRt enA makassar... nig km<úCa. .. nig eFVIGñktMNag[ esdæI enA.
Golconda eQμa¼emo.. hßaMLa.. >... kñúgGMLúgeBlénqakCIvitrbs´ Kat´ Kat´ ánrksuImancMeNj... nigxatbg´
C a eRcIn eday CaTUeTAtamry£ kardak´ h‘unvinieyaKpÞal´ rbs´ Kat´ eTA kñúg CMnYj tampøÚvsmuRTCamYy rgVg´
138 CMBUk TI 2
emdwknaM enAmakassar.. .¦k¾rdëepßg@mYycMnYneTot..>.. TegVIen¼ án CYykar BarTMnijrbs Kat [ rYcput BI
kar rwbGUsykBIsMNak´ BYkhULg´ ... ¦sRtÚvepßg@ eTot.(Boxer 1967) >
m¨b´.. PøI k¾RbEhlCaánmkm¨akassardMbUgkñúgnaTICaPñak´ garrbs´ .emo.. hßaMLa . EtmkTl´ nwg cug
Tsvtßr_ qñaM.1650.Kat KWCaédKUCMnYjd¾sMxan rbs BYkGg eKøsenATIena¼ ...edaykarTijRkNat }NÐaB IBYk
Gg´ eKøs .. nig lk´ eTAvijnUvp;akøaMBU... nig sñÚkGeN¹Ik.(IOLG/.. 10/1.£.. 141/146-48/ 177-78) ..>... Kat´ k¾man
sMeBA pÞal´ xøÜnEdleFVIdMeNIrTTYlánplcMeNjCaeRcInCaerogral´ qñaMBIm¨akassar eTAm¨anIl... eday
cu¼ bBa¢Ikñúgnamrbs RB¼ mhakßRtedIm,I[ RtÚveTAnwgtRmÚvkarrbs BYkeGs,aj..>.. BYkhULg ánán RbmaN
fa .TMnijenAkñúgsMeBAena¼ GacmantémørhUtdl . . 100¿000. erol..ÉeNa¼ . (esμInwgRák .2/5.etan).. Edl PaK
eRcI n CaRkNat´ }NÐa.ehIyBYkeKk¾áná¨n´ RbmaNEdrfa. .. ²BYkm¨aeLán bg´ luy[ Kat´ edIm,I án dak´
TMnij rbs´ BYkeKenAkñúgsMeBAena¼ pgEdr...dUecñ¼ ehIymnusßmñaenARkúgma¨kasaTaMgmUlmankar cab´ Gar-
mμN_ eTAelIsMeBAen¼ ..Gñkxø¼ cab´ GarmμN_ xøaMgehIy..Gñkxø¼ cab´ GarmμN_ tic..cMeBa¼ Rák´ cMeNjEdleK
cMeNjánnaeBlfμI@en¼ ..EdlelIsBI.50.eTA.60%..ehIyeBlxø¼ cMeNjelIsBIen¼ eTAeTot³ .(Speel‑
man 1670 .A £107).. >.. naBak´ kN¹alTsvtßr_ qñaM. .1660. enAxN£ Edl BYkhULg´ eFVIkar rwtbnþwg enA CMuvij
Rkúg m¨akassarm¨b´.. PøI . pøas´ bþÚrPaBesμa¼ Rtg rbs´ Kat ya¨gbuinRbsb..ehIyRbEhlCaeFVIdMeNIrtam na va
eTA kan´ Rkúgm¨anIlenAkñúgkMNt´ ehturbs´ BYkhULg´ át´ eTAehIy... .RbsinebIKat´ minTan´ søab´ enAkñúgqñaM.
1675 eT ena¼ .(Coolhaas 1968. £.755; Gaastra 1982. £.307) .. >
QμÜjbreTsGs TaMgen¼ manTMnak TMngyagCitsñiTæCamYynwg BYk emdwk naM .ehIy BYk eK elg El,g
neyaáy ya¨g RbúgRbytñ... ebImindUecñ¼ eT.BYkeKminGaceFVICMnYjányUrena¼ eT...>.. . QμÜjxø¼ kRmnwgedIr
tY [ xusBIQμÜjsSitenAkñúgRbePTTIBIrNas . ...EdlQμÜjRbePTTIBIren¼ .KWCaQμÜjBak kN¹alQμÜj. Bak
kN¹al m®nþI .EdleFVIkarsRmbsRmÜl rvagRB¼ raCvaMgnigTIpßar ..> ..tYnaTIx<s rbs QμÜjRbePTen¼ K W tYnaTI
rbs .sIuyaánda (mkBI PasaEBrEsn sMedAelIemRKb RKgkMBg Ep).Edl CatMENg Edl emdwk naMmaeL
Etg taMg CaBiess dl´ QμÜj breTsQanmuxeK.edIm,IFanafamankarRbtibt¹itamBiFIkar. ..ehIy QμÜj
breTs TaMg LayEdleFVIdMeNIrmkdl´ kMBg´ EptampøÚvsmuRTRtÚvEtbg´ Bn§..> ..kñúg GMLúg eBl Edl TIRkúg
ma¨Laka rIk ceRmIn eCOnelOndl´ kMBUleKeXIjman sIuy¨aán´da..4.nak´ .. .>. sIuy¨aán´da mñak´ tMNag[
QμÜj h:úcar¨aTI .. mñak´ eTot tMNag[ QμÜjTaMgGs´ EdleFVIdMeNIrmkBITisxaglic.. .(mkBI}NÐa.Etk¾manxø¼
mkBI TIRkúg eBKU... nig áés pgEdr)... mñak TIbItMNag[ QμÜjniyayPasamaeLTaMgLayNa Edl eFVI dMeNIr
mk BI Tis xagekIt...(rYm ma n CVa.TIRkúgmaluKu...s‘UmaRtaxagt,Úg..b‘WeNGU.. nig hVIlIBIn).rIÉmñak cugeRkay tMNag
[ QμÜj CnCatiGasIu xag ekIt.(cin. .nigrIyuküú.).>
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 139
rUbPaBTI..20
rUbGñkdwknaM.átg´ KUredayGñkCMnYj hULg´ qñaM..1673
KMrUenATIRkúgm¨aLakaEbben¼ k¾ánC¼ }T§iBleTAdl´ kEnøgepßg@pgEdr..>..eTa¼ bICakMBg´ Ep déT
eTo t RtÚvkarEtsIuyabgda mñak .. ¦ BIrnak k¾eday.... k¾RbeTskm<úCaenAedImstvtßr_ TI.. 17.. man sIuyabgda
dl´ eTA.5.nak´ .ÉeNa¼ ... edaykñúgena¼ BIrnak´ tMNag[ QμÜjcinmñak´ tMNag[ QμÜj B&rTuyh:al´ mñak´ eTot
tMNag [ QμÜjCbun... nig mñak epßgeTottMNag[ QμÜjniyay PasamaeL.(Gaelen.. 1636.£.63) >. enA RbmaN
qñaM.1512.CnCaticaTIya.hiNÐÚKWCasIuyaánda enATIRkúg áés.(Barros 1563 III, i: 272) ehIy mYy stvtßr_
eRkaymkCnCati}NÐaxagt,Úgmñak´ k¾ánkan´ tMENgen¼ enATIRkúgbg´ etn CnCatimUsøIúm cin mñak´ k¾ án b¹Úr
mk rktYnaTIen¼ enA. hßMb‘I. hßaára. nig hßaratan ..ehIyCnCati Gujarati mñak k¾eFVIdUecñ¼ Edr enAhIutu. kñúgRkúgGaMbun.
(Jourdain.. 1617£253; Scott 1606. £. 174; Meilink‑Roelofsz 1962.£.240/.. 283/ 286/ 289)..> t M E N g
140 CMBUk TI 2
rbs´ . sIuy¨abg´da KWCamuxgarEbbyuT§sa®s¹ .Edlmü¨ageKp¹l´ [ sRmab´ PaBCa édKUr Edl Gacp¹l´ pl
cMeNjeRcInCamYynwgemdwknaM.ehIymüageTot.KWsRmab CnbreTsTaMgLayNa. ..Edl RtÚv kar kar KaMRT
Ca pøÚvkar.. >.. Bgßavtarrbs maeLánelIksresIrGMBIFnFanrbs sIuyabgda . Cati }NÐa xag t,Úg mñak eQμa¼
r¨aca.. mindaelofa½...²manRTBüsm,t¹ism,ÚrhUrehoréRkElg..EdlenARKaena¼ .Kμan nrNa mñak´ manRTBü
sm,t¹i esμIKat´ eTenAkñúgRkúgm¨aLaka³.(Sejarah Melayu 1612. £. 183) >.BYkhULg´ án niyay fa.sIuy¨abg´da
Cati}NÐaenATIRkúgbg etnkaleFVIdMeNIrmkdl TIRkúgen¼ dMbUg.. ²KμanGVITal Et esa¼ ...ehtu dUc en¼ ehIy.Kat
Rbkb kargarkM biukkMbukepßg@edIm,Irs ³. .. EtenATIbMput.Kat ánkøay eTACa Gñkman Gs©arü mYy rUb .(lUdUvIs:s_
1598.£. 75) .. >
muxgarx<s´ @Cagen¼ ..mandUcCatMENgGPiálkMBg´ Ep.EdlminEmnCa raCFanI..CaerOy@án eTA
QμÜj shRKaspgEdr..>. .CnCati.Gujarati mñak´ ánRKb´ RKg kMBg´ Ephßaá¨ra¨.[ TIRkúgm¨atar¨am.enA edIm
stvtßr_ TI.17.rIÉCnCatimUsøIúm}NÐa .. nigsUm,IEtCnCatiGg´ eKøsmñak´ ánRKb´ RKgkMBg´ EpetNas´ sWrIm
[ RbeTsesom..>.. enAkñúgRbeTsesompÞal´ .muxtMENgBIrTak´ TgeTAnwgCMnYjbreTs.KW.RkaLaeham
nig m¨ahaéf. KWsSitenAeRkamkarRKb´ RKgdMbUgeLIyedayCnCatimUsøIúmbreTs.ehIyeRkaymkeday Cn
Cati GWrub enAkñúg rC¢kalesþcRásaT..fg.(Prasat Thong).. nigNara.(Wyatt 1982£108-09).. >.. enAátanI..Cn
Cati maeL Edl manedImkMeNIt cinmñak eQμa¼ datu..sIurINara . .man}T§iBld¾Gs©arü eTAelI kic©kar BaNiC¢kmμ
rbs´ rdæ su‘l tg´ mYyen¼ .(Warwijck 1604. £. 43) ..>.. karrIkceRmIny¨agrh&sxusEbøkBIFmμtaénbN¹aTIRkúg
enAkñúgtMbn´ . án p¹l´ {kas}tRBMEdndl´ CnbreTsEdlmanCMnajshRKas. .nig sm,ÚrFnFan.Edl
beN¹ayvasna rbs xøÜneTACamYyRkúmvNÑ£ kan GMNac.. nig ánsRmbxøÜnrs enACamYyBYkeKyagRsÜl..>
emdwk naMCaeRcIn rUb GacEsVgrkdanedImkMeNItrbs xøÜnpÞal Rtlb eTAEtbunμanCMnan munbueNÑa¼... Ca Biess
KW eTA.. nig QμÜjcin Edl án GPivDÆ rdækMBg EpmYycMnYn.dUcCa.áeLmáMg.edmak ...nig e®h:sIuk .CaedIm .kal
BI edIm stvtßr_ TI.15..>..tMbn´ RKb´ RKgkñúgry£ eBlxøImYyrbs´ GñkpßgeRBgCatiB&rTuyh:al´ eQμa¼ . hVIlIb
DWRbWtU . enAÉ kMBg´ EpsIuerom énRbeTsPUmanarvagqñaM.. 1600-14. .GacRtÚveKcat´ Tukfa Ca krNI bEnSm mYy
eTot rbs Gñk mk BIxageRkAEdlmancit¹køahanmu¼ mt EdlánykkarrIkceRmIn BaNiC¢kmμ CaQñan Qan
eTArk GMNac na dMNak´ kalebIkcMhminFmμtamYy.. >
QμÜjEdlmanedImkMeNItbreTsánbnþQaneLIgrhUtdl tMENgfñak x<s @bMput. sUm,IEtenA kñúg
rdë Edlbeg;ItyUryarehIyk¾eday..>.. Ca«TahrN_ ..esþcsu‘ltg´ d¾Gs©arüCageKrbs´ m¨aLaka eQμa¼
Mansur (1459-77)... ánbn¹rwgcMNgTMnak TMngrbs buBVbursrbs xøÜn CamYynwgRbeTscin..nig CVa.yag
Cit sñiTæeFVI[ manTaMgraCaPiesk.. nig lMhUrcUlénCnCaticin..nig CVa Edl man}T§iBl.(Sejarah Melayu 1612.£
104-10/. 117-19) .. >.. Kat k¾ánEtgtaMg.. ²CnCatikøwgmñak Edl minmanCMenOeTAelIsasnaGVITaMgGs ³ .Edl
RbEhl CaCnehrBaØik. caTIya mYyrUbeTot.[ CYyerobcMcat EcghirBaØvtSúpÞal rbs Kat ..>.eyag eTA elI
karerobrab´ rbs´ BYkB&rTuyh:al´ bnÞab´ BIánkøayCaCnmUsøIúmmk... CnCati}NÐarUben¼ ánkøayeTA Ca buBV
burs énrC¢kal bg´dahar¨a.(Bendahara) d¾Gs©arü.Edlánp¹l´ [ manRbFanrtnaKarCabn¹bnÞab´ enA Rkúg
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 141
m¨aLaka.. (Pires 1515. £.249) ..>. .TMenarEpñkBaNiC¢kmμrbs´ RkúmRKÜsaren¼ ánbn¹kan´ tMENg..ehIy ecA
Rbús rbs´ Cn CatihiNÐÚrUben¼.. KWCavIrbursrbs´ sIucar¨a..mieLyu.(Sejarah Melayu) EdlmanRB¼ namfa
bgdahara.. RsIu..maharaca..(Bendahara Sri Maharaja). .>..RB¼ Gg: min RtwmEtCaGñkGPiál mñak d¾Gs©arü TTYl xus
RtÚv cMeBa¼ karrIkceRmInrbs TIRkúgmaLaka bueNÑa¼ eT Et Efm TaMg Camnusßmñak Edl.²Rbkan nUvyut¹iFm‡ .. nig
man esck¹Iemt¹akruNax<s .. nig Qøasév enA kñúg kar RKb RKgQμÜjbreTseTotpg³..>.. Cagen¼ eTA eTot.RB¼
Gg: CaGñkmanRTBüsm,t¹isþúksþm.. nig sm,Úrmas Ca eRcIn sn§wk sn§ab rhUtdl RB¼ Gg:GnuBaØat[ buRtrbs
RTg´ elgmasTaMgen¼ .½.²bg´dahar¨a.. RsIu..m¨ahar¨aca. Et g EtKitrkRák´ cMeNj... ehIymin Edl braC&y
m¹g Na ena¼ eT³.(Sejarah Melayu 1612.£. 159-60/.. 184)>.
es¹cEmnsYr . k¾ánelIktem;Ig TaskrminEmnCaCnmUsøIúmrbs RB¼ Gg:mñak ...mkBI áeLmáMg ehIy
eRkaymkTaskrrUben¼ manGMNac}T§iBly¨agxøaMgkøarhUtdl´ Kat´ ánbeg;It raCvgß d¾ Gs©arü mYy eTot
enA maLakaepßgeTot... KWraCvgß Lak.. samaNa .(Laksamana)..(Pires 1515. £. 249).. >.. eTa¼ bICardëmaeLdUc
Ca maLaka Ca edIm... CardëEdlmanmnusßmñarYmrs enALÚkLMKñayagRsÜl .. EdlGñk mkBIRsúk eRk A Gac ksag
GMNac }T§iBl yagqab rh&sk¾eday... k¾eKeXIjmanátuPUtRsedogKñaen¼ ekIteLIgenAtamRKb bN¹a rdë
Edl BwgEpðkelICMnYjpgEdr..>.. sUm,IEtenAkñúgRbeTsesom.. (David Wyatt 1986).. ánbgHaj[ eXIj
fa. . cab BI RbEhlqñaM.1610.rhUtdl kardYl rlMRkúgGyuFüa. RkúmRKÜsar m®nþIman GMNac Cag eK cMnYn. 4.suT§
Et man edIm kMeNIt mkBICnbreTsEdlmansmtSPaBEdlRtÚv eKbBa©Úl eTAkñúgvis&yBaNiC¢kmμ rbs´
rdëaPiál na stvtßr_ TI.17..>.RkúmRKÜsarTaMgena¼ rYmmanecjmkBICnCati.EBrsin . RBahμN_ ..cin..nig Gñk
man edIm kMeNIt CnCatimn.>
PaBsem,ImEbbRkGWtRkTmrbs´ vNÑ£ GPiCnkñúgRsúkGaceFVI[ BYkGPiCnTaMgena¼ mancMNab´ Gar-
mμN_ .nig .dwgBIzan£ rbs´ xøÜny¨agc,as´ .EdleFVI[ GñkmkBIxageRkAminmanlT§PaB cUlmkán.> .enAGaeq
.nig cUhUr .RkúmBYkGPiCnáneFVI[ xøÜnBYkeKxusBIRbCaCnsamBaØ.tamry£ karbN¹ú¼ Rkckeméd..nig kUnéd[
EvgxusEbøkBIFmμta.edIm,I.. ²bgHajfaBYkeKminEdleRbIéd rbs xøÜneTARbLÚkRbLak CamYynwg kargar ena¼
eT³.(Martin. 1604. £. 40/. cf. Nieuhoff 1682. £. 181) .. >. dUcKñaen¼ Edr...karBitbBa¢ak´ fa.BYkGPiCnenAm¨akas
saránkat Rkckédrbs xøÜnyagsðat ..²BIeRBa¼ EtBYkeKKitfaexμacRBaybisacGaclak xøÜnenAkñúgRkck
éd TaMgena¼ eBlEdl Rkckdu¼ Evg³. .(Gervaise 1701. £. 155) ehIykarN_ en¼ ánbgHajfa.Tsßn£ sIlFm‡
GIusøam fμIánRbqaMg y¨agdac´ Ghg;acMeBa¼ KMnitcas´ en¼ .. >..BYk}sßrCnéf.m¨aeL.CVa.. nig m¨akassar eFVI[
BYkbs©im RbeTsmankarPJak´ epðIlcMeBa¼ brivarEhhmCaeRcInEdlBYkeKCYlmk...cMeBa¼ GarmμN_ GYtGag
GMBI muxgarx<g´ x<s´ rbs´ BYkeK. .nig cMeBa¼ karbdiesFmineFVIkargareRbIkmøaMgrbs´ BYkeK. (du Jarric 1608. £.
630) ..>.. . ²enATIRkúgmakassar.BYkvNÑ£ GPiCnmanPaBGMnYtCagenAkEnøgNa@TaMgGs enAelIEpndI en¼³
(Gervaise..1701. £. 87/.. cf. Barros 1563 II, ii: 24; Scott 1606.£. 170-71) .. >
b¨uEn¹pÞúyBIen¼ vij.karep¹atxøaMgeTAelIzan£ en¼ RsbKñaeTAnwgkarRbmUlpþúMénvNÑ£ GPiCnkñúg kRmit
d¾x<s´ enAkñúgCYrénzan£ ... >..ebIniyay[ cMeTA.edaysarEtminmankarEbgEckvNÑ£ twgrwg.. . nig edaysar
142 CMBUk TI 2
Et BYk GPiCnPaKeRcInmanedImkMeNItCaGñkCMnYjena¼ .ánCaeKsMEjgzan£ eLIgCasaFarN£ Ca erog
rhUt mk ena¼ .> .karGFib,ayCaeRcInGMBIdMeNIrkarrbs zananuRkmsg:menAkñúgTIRkúgmakassar..nig Gaeq
án bgHaj[ eXIjfaGñkEdlsSitenAlMdab Can eRkamánxMRbwgsÞú¼ sÞaredIm,IGacTijánTaskr. .nig TTYl
án nUvzan£ CaGPiCn. EdleFVI[ BYkeKmincaMác´ eFVIkargareRbIkmøaMgeTot. (Gervaise 1701. £. 71-72/ . Reid
1983..£. 166-67).. >..CnbreTs.(RbEhlCaBiessCageKpgk¾mindwg).k¾xMRbwgERbgqøgkat nUv«bsK:en¼
Edr...>. .CnCaticinenATIRkúgbg etnRbwgERbgeFIVkargarRKb RbePTTaMgGs edIm,Irkluy.EteBl Edl BYk
eK. . ²køayCaCVa³.edaykarkan sasnaGIusøam...karkat sk . . nig karb¹ÚrnUvsemøók bMBak rbs BYkeK ecj BYkeK
²manGMnYt.. nig PaBRkGWtRkTmdUceTAnwgCnCatiCVaEdr³.(Scott..1606. £. 174). >
eTa¼ bICaGñkkt RtaRB¼ raCBgßavtarGasIuGaeKñy_ mankarQWcab kñúgkarbgHajGMBIPaBRkGWtRkTm én
bN¹a emdwknaMEdlmanGMNack¾eday... k¾en¼ RKan Etqøú¼ bBa¢aMgBImenaKmviC¢aEtbueNÑa¼ .minEmn BI sg:m viC¢a
ena ¼ eT . . ehIyPaKeRcIn vabgHaj[ eXIjBImenaKmviC¢anasm&ybnÞab ...eBlEdl eKsresr Bgßav tar Edl
manenAesssl´ ..>... Cn CatiB&rTuyh:al´ mñak´ .Edlán sresrenAdMNak´ kalekokeTA.. nig sm&yedIm
dMbUgénBUCBgßemdwknaMenARbeTsCVa... ánbgHajfa eKdwgfaemdwknaMPaKeRcInmanRbPBecjmkBIGñkzan£
Tab... ¦k¾GñkCMnYj..>.. naeBlena¼ .karmanExßRsLaydUntaCnCaticinKWminEmnCaGVIEdlvrCnCVaBüayam
lak lamena¼ eT.(Barros1563 II, ix£352; Reid 1992£196-97) .>.. fmem..BIrs_. . ánp¹l nUv«TahrN_ GMBI
ka r vivDÆ eCOnelOnyagrh&senARbeTsCVa.k¾dUcCaenAmaLakapgEdr.enAsm&yKat ..eTa¼ bICaKat G¼ Gag
fa PaBRkGWtRkTmrbs´ CnCatiCVamanlkçN£ elceFøaCageKk¾eday.>.kñúgena¼ .KWCaemdwknaMenA.hßaá¨r¨a
eQμa¼ á¨TI..yudus ½
CnCatiCVaniyayGMBI.xunNag.eRBa¼ BYkeKniyayfaKat´ KWCaGñkcMáMgd¾xøaMgBUEkenA RbeTsCVa.nig Camnusß
man karRbúgRbytñx¢ab´ Canic©¿ .¿ .¿.CItarbs´ Kat´ KWCakmµkreFVIkarenAelIeka¼ .eLev. (PaKxagliceka¼
b‘WeNGU) .ehIyKat´ áneFVIdMeNIreTAkan´ TIRkúgm¨aLakakñúgzan£ tUcTab .nig RTBüsm,t¹itictYcb¨ueNÑa¼ .>.
Kat´ ánerobkarenAm¨aLaka.nig mankUnRbúsmñak´ EdlCa]Bukrbs´ á¨et..GUnu.>.ehIyenAm¨aLaka en¼ Kat´
k¾ánbn¹rkluy.nigeFVICMnYjenARbeTsCVa.ehIykalBIRbEhl .40.eTA.45.qñaMmun.Kat áneRbI «áykl
smøab . patih rbs Rkúghßaára.EdlCaTIRkúgTn exßaymYy .nig min man FnFan eRcIneT¿. ¿.¿ bnÞab BIena¼ mk
.nig edaysarEt«áyklv&yqøatrbs´ Kat´ Kat´ áneFVI[ TIRkúgen¼ manmnusßCaeRcIn rs´ enA¿.¿.¿ Kat´ KW Ca
bursd¾Gg GackøahanbMputEdlGac vaydeN¹Imykeka¼bg ka .. [ sSitenAeRkamGCJa rbs Kat .nig án yk
eka¼ tg´ hüúgBur¨a.. . nigeka¼eLev(PaKxagliceka¼ b‘WeNGU).ehIyrYmTaMgeka¼ epßg@ eTotpg.(Pires
1515. £. 187) .>
tRmÚvkaredIm,IbgHajsBaØasm:al énzan£ x<s x<g dUcmanerobrab CahUEhrxageRkam en¼.. KWCa lkçN£
Edl manrYcmkehIyrbs´ GasIuGaeKñy_ enAkñúgsm&yBaNiC¢kmμ.. EteRkaymkeKécñlkçN£ TaMgen¼
kñúgeKalbMNgedIm,I[ valubbMát .. ¦ lak kMáMgnUvRbPBedImEdlCa erOy@Cazan£ Tab..>.. vNÑ£ GPiCn enA
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 143
GasIuGaeKñy_ minánkøayCavNÑ£ Biesspþac´ muxEtÉgena¼ eTrhUtdl´ sm&yGaNaniKm.. enAeBl ena¼
BUCBgßx<g´ x<s´ KWCa snøwkeborEdlGasIuGaeKñy_ enAesssl´ EtmYyKt´ edIm,Ielg...>
ehIyvak¾minEmnCakargayRsÜlEdrkñúgkarKUsnUvbnÞat´ kMNt´ rvagvNÑ£ GPiCnkñúgRsúkEdl man
lkçN£ Gskmμ.nig RkúmGUr¨g´ kay¨aGn¹rCatiEdlmanlkçN£ skmμxagBaNiC¢kmμ.>.CakarBit enA kñúg GMLúg
stvtßr_ TI.17.eKeXIjRB¼ raCavaMgPaKeRcIncat´ TukBaNiC¢kmμfaKμanRbeyaCn_ GIVITaMgGs´ ... elIkElgEt
sRmab R bPBcMNUlénkareFVIGMeNay.k¾dUcCa.bg Bn§EtbueNÑa¼. .>. .emdwknaMevotNamxag eCIgEdl Rbkan
ykmenaKmviC¢axugCW... [email protected]´ GarmμN_ Ebben¼ dUcEdlRB¼ raCaPUmaenAGav¨a Føab´ manEdr.>
eday ehtuen¼ ehIy.ánCaBYkeKmanlkçN£ suaMeTAnwgGñkEdlmanQamC&rfμIeFVICMnYjenAkñúg RB¼ raC
vaMg..>.pÞúymkvij.edaysarEt{kas.. nig kardak sm<aFnasm&ykalena¼ Rkúm emdwknaMxø¼ Edlbn¹nUv ekr
dMENl RbéBNIBYkGPiCn.xag cMáMg.. nigkarRbkbrbr ksikmμánpøas bþÚr eTArkvis&yBaNiC¢kmμ..>.BYkvNÑ£
GPiCn CaeRcInenA Rkúgm¨akassar.. nig bg´ etn.ánb¹ÚrmkEbben¼ enA Bak´ kN¹aldMbUgénstvtßr_ TI.17
eday ánedIrtYnaTIkan´ Etskmμ CagmunenAkñúgkarvinieyaKEpñk BaNiC¢kmμ...karsSabnanava.nig sUm,IEt
enAkñúgkareFVICMnYjtampøÚv smuRT..>.. enAmuneBlEdlRkúg Tuyán.(Tuban)d¾rugerOgGs©arürgbMpøicbMpøaj
BIsMNak esþcGah:úg .(Agung) naqñaM.1619. ..kMNt Rbvt¹irbs BYkhULg GMBITIRkúgen¼ ánbBa¢ak yag c,as
fa.BYkGPiCnCVakñúgRsúkpÞal EdlCaGñkánbBa¢ÚnsMeBArbs BYkeKeTAkan TIRkúgbg da . tWrNat ... nig RbeTs
hVIlIBIn.. . BYkeKKWCaRkúmEtmYyEdlBak´ B&n§nwgkar RbkYtkILaepßg@RbcaMsá¹h_ .. .nig. min Edl eFVI dMeNIr
ecj eRkAedayminmanbrivarbYndb´ nak´ EhhmtamCamYyeT. (Tweede Boeck 1601. £. 36-37). > QμÜj
l,Il,ajmñak´ enATIpßar FMna Rkúgá¨tanI.Edlká¨l´ Kat´ RtÚvBYkhULg´ enA Rkúgm¨aLakarwbGUs yk ena¼ man
eQμa¼ fa raca..eKLantg. EdlCaemdwknaMénsamn¹rdë Ek,r@ena¼ .(Warwijck. 1604.£. 82; Jansz 1616£ 217).>
kñúgkarvaytémøeTAelItYnaTIrbs´ GUr¨g´ kay¨a.eKdac´ xatRtÚvEtykcit¹Tukdak´ cMeBa¼ PaBekøóvkøa d¾
sem,I mna sm&ykalena¼ . .>. [email protected]μÜjbreTsáncUlrYmCamYyvNÑ£ GPiCnkñúgRsú k..>..rIÉ raCvgßanu-
vgß edImkñúgRsúkmancMNab GarmμN_ eFIVdMeNIreTAkan TIRkúgkMBg EpFM@. .. ¦k¾.RtÚvánRB¼ raCaEdlmanRB¼
h¬T&yRcENnbgçM[ eTATIena¼ .ehIyenATIena¼ .BYkeKán RbLÚkkñúgvis&yBaNiC¢kmμ.. >. .ehIysm<&n§ PaB
rvagRTBüsm,t¹i... nig GMNac buNüskþik¾RtÚv eKbeg;IteLIgCahUrEh ..>. .enAeBl Edlvis&yBaNiC¢kmμ án
cab ep¹Imfmfy}T§iBlrbs xøÜnenABak kN¹alTIBIrénstvtßr_ TI..17..mkGUrg kayaEdlFøab man rws Kl
kñúgvis&y BaNiC¢kmμ.CaerOy@ánkøayCaBYkGPiCnEdlmansiT§ikan´ kab´ dIFøI..nig mnusß.. (sUmemIl CMBUk
TI.5)..> .enAkñúgkarpøas´ b¹ÚrEbben¼ ..CaTUeTAtulüPaBrvagemdwknaM.. nig BYkGUr¨g´ kaya¨CaRkúm.KWEtg Et man
lkçN£ F¶n ..>. .CaFmμta.dMNak kalénkarrIkceRmIn EpñkBaNiC¢kmμyagrh&sekIteLIgRsbKña nwg kar RKb
RKgedayBYkGUr¨g´ kaya¨mYykþab´ tUcEdlmanedImkMeNItmYyEpñkCaCnbreTs... EtRkúmEbb en¼ min án
TTYlkarsb RB¼ h¬T&yBIRB¼ raCamanGMNac.EdlGackarBarGñkTaMgena¼ enAkñúgBiPBEdl man PaB sahav
án..>.. kmøaMg bdibepßg@k¾ánekIteLIgedaysarsSankarN_ nasm&ykalena¼ ...ehIy eK min eXIj man
dMeNa¼ RsayCemøa¼ smrmüNamYyrvagkmøaMgbdibTaMgena¼ eT.>. eyIg nwgeFIVkarBiPakßa cMNuc en¼ lmðit
144 CMBUk TI 2
bEnSm eTotenAkñúgCMBUkTI.4.>
RkúmPaKticenAkñúgvis&yBaNiC¢kmμ.. nig CatiBn§údUcEdl emlIg.. rUlUhs_ .(Meilink‑Roelofsz.. - . 1962. £. 9) .. k¾dUcCaGñkdéTeTotpgEdr..Edl ánelIk eT,Ig
eyIg minKYr elIk sar£ sMxan rbs QμÜjbreTseFVICMnYjenAtamral kMBg EpenAGasIuGaeKñy_ mk bkRsay
fa man n&y faKμan vt¹man rbs .. ²Rkúmmnusßfñak kN¹alkñúgRsúkEdlRbkbrbrCMnYjpÞal xøÜn ena¼ eT³. ..>...dUc
Edl eyIg áneXIj rYcmkehIy...TMnijduMrbs´ GasIuGaeKñy_ .KWdwkedaynavaGasIuGaeKñy_ .. nig eRbI Rás´ nUv
FnFan enA GasIu GaeKñy_ pÞal´ ..>.. brimaNRbCaCn d¾eRcInánRbkbrbrrksIutameFVICa.GñkdwkCBa¢Ún TMnij
tamnava ..navwk. nig GñkTijlk´ dMNaMBaNiC¢kmμ. . nig RkNat´ breTs..>. .eKGaccat´ TukBYkGUr¨g´ kay¨afa Ca
vNÑ£ d¾manGMNac Edl man mUldæand¾ruwgmaMkñúgvis&yCMnYj.. nigmanplRbeyaCn_ b¨¼ Bal´ CamYy.. nig pl
RbeyaCn_ rbs´ esþc.>.RbsinebIBYkeKminánbeg;ItCa.. ²vNÑ£ KhbtId¾BitRákd³.mYy.Edl manÉkraC
PaBBIRkúmemdwk naM eT ena¼ .....emøa¼ bN¹aemdwknaMenAbN¹aRbeTsenAGWrubCaeRcInnaeBlena¼ ..k¾RbEhl Ca
RtÚv eKbdiesF gar ena¼ EdrehIy.(RkúmQμÜj}NÐa... nig Cb¨un.man siT§iRbesIrCagkñúgkarG¼ GagBIs&VyPaB
rbs ´ xøÜn).. >.tRmÚv kar dMbUgKWRtÚvviPaKrkRkúmmnusßRbePTNaEdleFVICMnYjkRmitx<s .. nig BYkeKmanzan£
GVIenA kñúgsg:m.. >
²PaBCabreTs³. .. KWCaKuNsm,t¹id¾Cak lak ..enAkñúgvis&yBaNiC¢kmμ.CaBiesseBl EdlvaBak B&n§
nwg TMnak TMng Gn¹rCati..>.. CnbreTsminRtwmEtminRtÚváneKcat cUleTAkñúg vis&yksikmμ.nig .rdëál eT.
Et Efm TaMgRtÚvánemdwknaMcat TukBYkeKfaCaRTBüsm,tþimYyd¾manRbeyaCn_ ... CaCagCakarKMram kMEhg.>
eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.. enAkñúgtMbn´ Bhuneyaáy.(dUceRcIneTA..nigGWr¨ub...¦ }NÐaxagt,Úg.CagenA GaNa cRk
edlI. . nig ebkaMg).mankRmitepßg@énPaBCabeTs.>.QμÜjbreTsmYycMnYnEdláncUlsasna... nig ec¼
niyay Pasarbs´ tMbn´ ena¼ .GacQancUleTAkñúgvNÑ£ GPiCnkñúgRsúkány¨agrh&s..ehIyQμÜj TaMgGs´
Gac eFIVdUecñ¼ ánEtkñúgmYyCMnan rbs BYkeKbueNÑa¼ ....RbsinebI BYkeKtaMgcitþ TTYlyknUv sasna. nig vb,Fm‡
rbs´ G ñkRsúk ..>..enAkñúgclna pøas´ b¹Úrzan£ sg:mEbben¼ ...GasIuGaeKñy_ manPaBdac´ eday ELk BIRbeTs
}NÐa. .nig Cbun.EdlenATI ena¼ edaysarEt«bsK:énvNÑ£ ...¦ zan£ ... QμÜjminGac QancUleTAkñúgvNÑ£ én
Rkúm emdwknaMáneT..>. . CakarBit.edaysarEterOgr¨aveCaKC&yEpñkBaNiC¢kmμGac manlT§PaBQan eTA
rk GMNacán...eK kan EtmankarlMákCagmunkñúgkarkMNt [ ánc,as nUvRkúm mnusßfñak kN¹al d¾ rwg maM.
¦.²vNÑ£ KhbtI³ ..>
eTa¼ Cay¨agen¼ k¹I.eKeXIjmanRkúmmnusßenAGasIuGaeKñy_ mYycMnYnEdldak´ cit¹dak´ kayTaMg Rsúg
eTAkñúgvis&yBaNiC¢kmμ.edaymannUvedImTunrbs´ xøÜnpÞal´ ... nig beg;ItnUvTsßn£ rYmEpñkBaNiC¢kmμxusBI
GIVEdlCarbs RkúmdwknaM.>.RkúmdMbUgénRkúmTaMgen¼ ánbeg;IteLIgeday®s¹ I...>. .BYkeKminRtwmEtman eRbób
enAelITIpßarbueNÑa¼ eT.Etk¾manmYycMnYnFMánkøay CaQμÜj...nig QμÜjrUbiyvtSúkñúgRTg RTayFMpgEdr . (Reid
1988. £.163-66) ..>.. vaminEmnCakargayRsÜl eTkñúgkarEsVgrknUvGMN¼ GMNagGMBImenaKmviC¢aeFVI CMnYj
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 145
rbs ®s¹ IepßgBIen¼ ena¼ .EtCakarBitEdlfa®s¹ IminsUvxVl xVayBIzan£.. nigGMNac dUcBYkBaNiC¢krburseT.>
RkúmTIBIrEdleKcab´ GarmμN_ ena¼ KWQμÜjRtac´ crEdleKehAfa² KIvI.-. kiwi³. nig emdwknaMrbs´ eK K W
eK ehA fa .. ² NaxUnda..-. nakhodas³. >.edaymanzan£ TabCagRkúmsIuyaánda bnþic...GñkTaMgen¼ manvt¹man
CaCnbreTs enA RKb TI kEnøg . > ..sUm,IEtenAtamkMBg EpEdlBYkeKcat TukfaCapÞ¼ rbs xøÜn..k¾BYkeK RbEhl
Ca rs´ enAtam tMbn´ CatiBn§úmYyEdleFVITMnak´ TMngCasMxan´ CamYynwgGCJaFrKsIuy¨aán´da énRkúm rbs´
BYkeK..> . .enAkñúg KMnit rbs´ BYkGWr¨ub..eKkMNt´ QμÜj RbePTen¼ edaytYnaTI.. nig CatiBn§úCaCagedayvNÑ£ ..>
dUcEdl Pires án bgHaj BI áTIyunu.. (Patih Yunus) Ca«TahrN_ .NaxUnda EdlBUEkGackøayCa.sIuyaánda
¦ CaemdwknaM eday gay RsÜl..>..eTa¼ Cay¨agen¼ k¹ I.eday sarBYkeKCaQμÜj EdleFVIdMeNIrtampøÚv
smuRT...BYkeKmannUv Tsßn£ mYy Edl epßgBIeK.>
c,ab EdlniyayBIsiT§i.. . nigtYnaTIrbs Rkúmen¼ KWRkmc,ab maeLenAkñúgEpñkEdlEcg BIc,ab elIépÞ
smuRT EdleKehAfaG‘undag-G‘ugdag.lUt (Undang‑undang Laut). >..c,ab en¼ p¹l´ tYnaTIx<s´ dl .NaxUnda
EdlmanGMNac Gac kMNt ´ BIeCaKvasnasøab´ rs´ enAelInava.... k¾dUcCamansiT§ielIseKelIsÉgenARKb´
skmμPaBBaNiC¢kmμ TaMg Gs´ ..rYmTaMgsiT§ikñúgkarlk´ TMnijrbs´ xøÜnmuneKbnÞab´ BIeFVIdMeNIrmkdl´ kMBg´
Epmun e BlEdlQμÜj déT e Tot EdleFVIdMeNIrmkCamYYyeFVIkarbBa©ú¼ témø.>..GMNacEbben¼ KWminmanGVIKYr[
PJak epðIleT.. .eRBa¼ eb Ieyag eTAelIPs¹útagépÞkñúg.c,ab en¼ sresreLIgedayNaxUnda .. 5.nak .enA maLaka
enA Tsvtßr_ dMbUg én stvtßr_ TI..16..>.. .kñúgcMeNamGñk TaMg..5.. nak ena¼ .... ebIemIltameQμa¼ vij .. KWyag ehac
Nas k¾man.3 nak manedImkMeNItCaCnCatiCVa...>...bnÞab mk.nakhoda TaMg..5.. rUb BiPakßa c,ab en¼ CamYynwg
NaxUnda TaMg Gs .. > .eBlEdlc,ab en¼ TTYlánkarRBmeRBógna dMNak kalen¼ . .. BYkeKbBa¢ÚnvaqøgeTA.
b¨g´ daha ehIyBI b¨g´ daha... k¾eFVIdMeNIrCamYynwgNaxUnda TaMg.5.nak´ ena¼ eTACYbCamYynwges¹c s‘ultg´
m¨amud..> .. es¹c s‘ultg´ ánRbkas[ eRbIc,ab´ en¼ edaymanBakü eBcn_fa..½.. ²GVIk¾edayEdlGñk eFVIkar
seRmc enAÉ smuRT .. KÅ Ca c,ab´ smuRT. ... ÉenAelIdIeKak. . KÅkMNt´ eday c,ab´ dIeKak..>..cMeBa¼ GñkTaMgGs´
Edl Ca.NaxUnda KÅ eRbób dUc Ca es¹cenAelInavaeróg@xøÜnrbs´ Gñk ³ (Undang‑undang Laut..£. 45-46) ..>
NaxUnda k¾Ca buK:l Edl eK s:al eRcIn enAkñúgGkßr sil,_ maeLna sm&ykalena¼ ... >... sV&yCIvRbvt¹imaeL-
BitRákddMbUgeK bgðs´ sresr eLIgedayNaxUnda mñak´ eTa¼ bICakarsresren¼ eFVIeLIgenAstvtßr_
TI.18.ehIy edayman kar CMruj BIBYk GWrub k¾eday.(La‑uddin 1788) .. >..edaysarEtmancMeN¼ viC¢a... . nigdåg
ehtukarN_ eRcIn NaxUnda . EtgEt TTYl án karsVaKmn_ Canic©enAkñúgTIRkúg.edaysarEtKat ánBaMna M yk
mk minRtwmEt TMnij bueNÑa¼ eT... .EtEfm TaMg dMNwgmkBIRKb TisTIkñúgtMbn eTotpg...>... edaysarmUl ehtu
en¼ ehIy NaxUnda EdlRKan´ ebICageK TTYl ánnUvkarsVaKmn_ enAkñúgRB¼ raCvaMg.(Houtman. 1603.£. 14-
32) ..> .. PaB lð }t ex©a¼ énB&t‡man BIGasIu GaeKñy_ rbs BYkhULg .. KÅPaKeRcInánmkBIkarraykarN_rbs BYk
en¼ .. >
Tsßn£ rYmen¼ mankarBak´ B&n§CamYynwgRkúmCatiBn§úmYycMnYneRcInCagRkúmCatiBn§údéTeTot...> ..eK
eXIj manPs¹útagtictYcNas GMBIRkúmCatiBn§úPUma..éf.. .Exμr...evotNam... ¦ álIEdleFVICMnYjtampøÚv smuRT
146 CMBUk TI 2
enA eRkA tMbn rbs BYkeK...>..rUds_.. (Rhodes 1651. £. 56).. ánbgHajBI«bsK:bIEdlraraMgdl BYk evotNam
xag eCIg. ... KWkgV¼ xatnUvbec©keTseFVInavacrN_ ..kgV¼ xatnavaeFVIdMeNIrtampøÚvsmuRT... nig bMramrbs es¹c
xøÜn Edl xøacát bg Gñkbg Bn§sMxan @...>.. eTa¼ bICaGyuFüaCardëmhaGMNaccm,g enAQUg smuRT éfk¾ eday
k¾ va minmannUvnavaeFVIdMeNIrtampøÚvsmuRTpÞal xøÜnena¼ eTelIkElgEtmkdl rC¢kal RB¼ áTRásaT..fg
(1629-56) .. (rUbPaBTI.21)..>..cMNucen¼ enACabBaHaenAeLIyenA eBlEdl vaeFVIkarvayRbhareTA elI
TIRkúgá¨tanIenAkñúgqñaM.. 1634..EdljúaMg[ mannUvkarseg;tenAkñúg Bgßavtar rbs´ TIRkúgá¨tanIdUecñ¼ fa.½
²Cn CatiesomminTan´ dwgc,as´ enAeLIyBIviFIeFVIdMeNIrtamsMeBAenAelI smuRT.dUecñ¼ eTa¼ bIBYkeKRtÚv eFVI
dMenIr cm¶ayq¶aybuNÑak¾eday.k¾BYkeKenAEteFVIdMeNIrtampøÚveKak³ .(Hikayat Patani £.182) ..>..kgnava rbs
RB¼ raCa.Edlánbeg;IteRkaymkeRbImnusßEdlPaKeRcIn CaCnCaticin..BYk mUsøIúm. .nig CnCatiGWrub eday
sar. ²BYkesomCMnajEtxageFVIdMeNIrtamTenørbs´ xøÜn EtbueNÑa¼ ³. .(Choisy.. 1687. £. 244) .. >
RbsinebIGñkEdlmkBIrdëdIeKakGs´ TaMgen¼ ... ¦k¾GñkEdlmkBItMbn´ x<g´ rabeFVICMnYjenAeRkA tMbn´
rbs BYkeK....BYkeKRákdCasRmbxøÜncUleTAkñúgRkúmmYykñúgcMeNamRkúmdéTeTotCaeRcIn EdlBUEk xag
BaNiC¢kmμ.CaBiessKWRkúmCnCatimaeL.nig cin EtQanmkdl RbmaNqñaM.. 1600. .k¾ mancUl eTAkñúgRkúm Cn
Cati cam..mn.. .(mkBITIRkúgeBKU)..lUsßn . (mkBITIRkúgmanIl.. . nig Rb‘úyeN)... CVa...nig Rkúm BYkbg da pgE dr...>
PaK eRcInénRkúmTaMgbunμanerobrab xageRkayen¼ ...EdlenAbn¹eFVICa QμÜjskmμ ena¼ .RbEhlCasRmb xøÜn
eFVI Ca CnCatimaeLenAeBlEdlTwkdIkMeNItrbs BYkeKRtÚvánQøanBandeN¹Imkan kab edayRkúm kmøaMg
T&B Edl min mank¹Iemt¹acMeBa¼ BaNiC¢kmμrbs´ BYkeK...>....kñúgena¼ .TwkdIcm,¨a RtÚvBYk evotNam deN¹Im yk
eBK U RtÚv BYkPUmadeN¹Imyk...m¨anIl RtÚv BYkeGs,¨ajdeN¹Imyk.rIÉ tMbn´ eqñrsmuRTCVa. .. RtÚvBYk m¨ata r¨am
deN¹Im yk...>. .nastvtßr_ TI.. 17..BYkm¨akasar .. nigBYkb‘UKIs áncab´ ep¹ImelcecjCaRkúmQμÜj eFVI CMnYj
tam pøÚv smuRTmYyRkúmepßg eTot..>..BYkB&rTuyh;al án mkbeg;ItRkúmPaKticeFVIBaNiC¢kmμmYy epßg eTot
ehIy CnCatiGasIukan sasnaRKis¹EdlmanTMenar eTArkEpñkBaNiC¢kmμ.manbMNgcg sRmb xøÜn cUl RCk
B I eRkam pøakrbs´ BYkB&rTuyh;al´ .. >.. RkúmTaMgGs´ en¼ niyayPasam¨aeLCaPasaTIBIrRbsin ebI min Emn Ca
Pasa TImYyrbs BYkeKeTena¼ ..>..eBlEdlBYkeK enAtamkMBg Ep...BYkeKrs enAtamtMbn Rkúm rbs BYk eK
erog@ xøÜn kñúgTIRkúgRbsinebIBYkeKGac manlT§PaBbeg;IttMbn´ Rkúmrbs´ xøÜnán..Et ebImin án eT..BYk eK
rs´ enAtamRkúmdéTeTotEdlman lkçN£ Rbhak´ RbEhlnwgBYkeK...>..Gm,ÚrCatisasn_.. KÅ Rb Ehl Ca
lTæpl én zan¼ PaKticxagEpñkBaNiC¢mμeRcIn dUc.. nigbuBVehturbs´ va. . >
PaBBhuCatisasn_ EdlCalkçN£ BiessKYr[ kt´ sm:al´ mYyenAstvtßr_ TI..16 .. ánFøak´ cu¼ y¨ag
rh&s enAstvtßr_ TI..17.. rIÉmUlehtuEdlnaM[ dUecñ¼ .eyIgnwgeFVIkarbkRsaylmðitbEnSm eTot enA kñúg
CMBUk TI.. 4.nig TI..5..>..karTijp¹ac´ muxrbs´ BYkGWr¨ub. .nig sm<aFepßg@eTot.ánjúaMg[ BYkemdwknaM RbmUl
ek¹abk¹ab´ CMnYjkan´ EteRcIneLIg@enAkñúgkN¹ab´ édrbs´ xøÜnehIyCYyeFVI[ GMNacsSitenAkN¹al cMeBa¼
rdæTaMgLayEdlmanTMenareTArkvis&yBaNiC¢kmμ..>. .RkúmCatisasn_ PaKtic EpñkBaNiC¢kmμEdl Ca m©as
RsúkenAkñúgtMbn ánbRgÜmmkenARtwmEtRkúmCnCatimaeL...nig cinbueNÑa¼ ehIyenAkñúgstvtßr_ TI..17 .Cn
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 147
Caticinkan´ EtminmanbMNgcg´ eFVICam©as´ Rsúk.. nig sRmbxøÜncUl CamYynwgm©as´ Rsúk.. >
Gn¹rGen¹aRbevsn_ rbs CnCatimaeLánTak Tajkarcab GarmμN_ BiessCaRkúmCatisasn_ PaK tic
Epñk BaNiC¢kmμGasIu GaeKñy_ d¾sMxan edaymannUvsV&yPaBxø¼ pgEdr..>.. enAdMNak kalrIkceRmIn dl kMBUl
rbs RkúgmaLaka .. vrCn.²m©as Rsúk³.. niyayPasamaeL rbs TIRkúgen¼ RtÚveKdågfaman edIm kMeNIt mk BI
RbPBepßg@Edlkñúgena¼ PaKeRcInmanedImkMeNItmkBICnCatiCVa.¦k¾.cinkat CVa. (Barbosa 1518 II £176).>
Gn¹rGen¹aRbevsn_ áncab´ ep¹ImenA eBlEdlBYkB&rTuyh;al´ c,aMgdeN¹Im ykTIRkúgm¨aLakaán .eday
TegVI en¼ ánbeN¹jBYkQμÜjmUsøIúm Edlrs enATIena¼ cakecjBITIRkúg. .>.. minfaBYkGen¹aRbevsn_ man edIm
kMeNItmkBINak¾eday.KWcab BIeBlena¼ mk.eK áncat TukGn¹r Gena¹Rbevsn_ enAmaLakafaCa maLayU ..¦
m¨aeL lðdac´ eK. .>.. sRmab´ Gñkniyay Pasam¨aeLenARb‘úyeN. nig m¨aluKu...²KMrUrbs´ m¨aeL³.. .KÅ man n&y fa
EbbbTrebobrbb rbs TIRkúgmaLaka .(Pigafetta 1524. £. 88).. >. .dMbUg QμÜjTaMgen¼ taMgTI enA áhaMg ...átanI..
cUhr. nig Gaeq.ehIyeRkaymk enAtamTIRkúgkMBugEpfμI@enAbg etn...makas sar. GyuFüa nig km<úCa..>..naqñaM
. 1596.shKmn_ m¨aeL enATIRkúgbg´ etnRtÚveKs:al´ faCashKmn_ mYykñúg cMeNam shKmn_ EdlFUrFar
Cag eK.EdldUceTAnwgCnCati}NÐaxagt,ÚgEdr..>..shKmn_ en¼ ... ²ánp¹l km©I eday mankar Rák .. nig p¹l
km©I sRmab´ kareFVIdMeNIrtampøÚvsmuRT.. nig dl´ m©as´ navaEdldak´ navabBa©aMpg Edr³ .. (lUdUvIs:s_ 1598. £.
121) .. >.enAkñúg RbeTskm<úCa....BYkmaeLcab ep¹Imman}T§iBlxøaMgKYrsm enA kñúg Tsvtßr_ qñaM. . 1640..Edl eFVI
[ RB¼ raCaseRmcRB¼ h¬T&yp:t´ p:g´ ... ¦k¾ shkarCamYyBYkena¼ ... nig CamYynwgsasna GIusøam . ..(sUm emIl
xag eRkam) ..>
enAPaKxagekIt}NÐÚensIu....eKminsUveXIjmanCnCaticinb¨unμaneT..ehIyCnCatim¨aeL vij TTYl
án zan£ BiessCaRkúmCnCatiPaKticEpñkBaNiC¢kmμd¾Gs©arüEtmYyKt ...>...RB¼ raC Bgßavtar rbs TIRkúg
makas sar án kt RtanUvkic©snüasg:mEdlcUlrYmedayRB¼ raCa TunI..áLagh:a. (1548-66).EdlkMNt
fa Gñk rs enAmakassaryl RBmminecjcUleTAkñúg lMenAsSanrbs BYkmaeL Edlesck¹IseRmcen¼ Ca
kar p¹l´ [ BYkm¨aeLnUvsiT§GMNacRKb´ RKgtMbn´ xagkñúgrbs´ xøÜn.. >.. naeBlena¼ .GñktMNagrbs´ BYkeK KW.
NaxUdam¨gNag. EtRB¼ raCvaMgm¨akassaránEtgtaMg}sßr Cn naMmuxmYyrUbrbs´ xøÜn Ca sIuy¨aán´da
edIm,IemIl kar x us RtÚvBYkeK.k¾dUcCaQμÜjdéTeTotpgEdr.>.eK k¾eXIjmankarbeg;ItnUv tMENg Caesμón
fμI@ pgEdr. .Edl mYy sRmab ´ Gñk bkERbPasamaeL..nig mYyeTotsRmab GñksresrrdëálhirBaØvtSú CMnYj
(Sejarah Goa.. £26-28; Cense..1978. £. 422) .. >
Bgßavtarrbs´ .Bima ánkt´ RtaBIkarcu¼ htSelxaenAelIkic©snüaRsedogKña en¼ Edr .. .eBl Edl
emdwknaMmUsøIúmdMbUgbgðs rbs ... Bima cg RbKl rgVan dl BYkmaeLkñúgkar.. EdlBYk eKCYypßBVpßay sasna
GIusøam..>. .emdwknaMena¼ ánp¹l´ dI[ BYkm¨aeLeFVIERs.EtBYkeKán RbEkk minRBmTTYl yk eday niyay
fa.BYkeKCa..²GñkeFVIdMeNIrtamnava. .. nig CaQμÜj.minEmnCa ksikreT³. ehIyCakarb¹ÚrnågrgVan´ Ebb en¼
BYkeKánsMu[ elIkElgBn§naMcUl ... nignaMecjTMnij vij..>.. ehIy BYkeKk¾TTYl ánnUv kar Fana nUv siT§i esrI
PaB kñúgkarrs´ enAkñúgraCFanIena¼ pgEdr.(Syamsuddin 1982..£. 296-97) .. >
148 CMBUk TI 2
dUceTAnwgRkúmCnCatiPaKticeFVIBaNiC¢kmμdéTeTótEdr....GanuPaBrbs BYkmaeLGaRs&yyagxøaMg
eTAnågTMnak´ TMngGn¹rCati...nig clPaB.>.eKeXIjmanshKmn_ niyayPasam¨aeL enARKb´ mCÄmNÐl
BaNiC¢kmμ enAGasIuGaeKñy_ ..buEn¹rUbPaBBitCak Es¹gbMputrbs shKmn_ en¼ KWenA TIRkúgmakas sar.>.. Rkúm
Edl TTYl ánsm,TandMbUgeKbgðs enATIena¼ enA stvtßr_ TI..16..KWmkBIcUhr... átanI. áhaMg...mINg kaáv
nig cm,¨a.(Sejarah Goa £28; cf. Paiva 1544.£. 295) >... cab BIRbEhlqñaM..1620. Rkúmen¼ mansmaCikk¾ dUc Ca
Fn Fan kan EteRcIneLIg@KWenAeBlEdlTIRkúg makassaránkøayCaTI kEnøgRCkekansRmab Gñk Edl
cg eKcecjBIkarbunbgrbs BYkhULg enAkñúgkarCYjdUrp¹ac muxnUvp;akøaMBU.nig.cnÞn_ Rkwsña..>.. enAkñúg Tsvtßr_
qñaM.1620...eKeXIjmanQμÜjCnCati m¨aeLrab´ Ban´ nak ´ enAkñúgTIRkúgen¼ .ehIykñúgena¼ .QμÜjm¨aeLRáMmYy
ry nak áncUlrYmeTAkñúgkgnavaEdlbg;IteLIgsRmab kareFVIdMeNIreTAkan TIRkúgmaluKuedIm,IRbmUl Tij
nUv eRKÓgeTsepßg@naqñaM1624.(Dagh‑Register 1624-29. £. 78/. 125) .. >.. enAkMlugqñaMen¼ Edr...smaCikp¹¹ac
xøÜnénraCvgßanuvgß rbs RB¼ mhakßRtenAátanIáneFVIdMeNIrmkdl EdlCYybEnSmzan¼ eTAdl ´ shKmn_
en¼ bEnSmeTót.ehIykñúgcMeNamsmaCikp¹ac xøÜnTaMgena¼ .manmñak RB¼ nam daTu.. mharaCaeLLa..(Datu Ma‑
harajalela) EdlRtÚv CaRB¼ ebtularbs RB¼ mhakßRtiy . yanIátanI..RtÚvánRB¼ raCCacat taMg[ eFVICa emdwk
naM shKmn_ ena¼.. .>...eTa¼ bI Ca RbCaCnrs enA RkúgmakassarPaKeRcInbn¹eRbIRás nUvPasapÞal xøÜnrbs
BYkeKsRmab eKal bMNg xag Gkßrsa®s¹ k¾eday...k¾RkúgmakassaránkøayCamNÐld¾sMxan mYy sRmab
Gkßr sa®s¹ maeL Edl PaK eRcIneFVIeLIgtamry£ skmμPaBrbs RkúmGñkeFVICMnYjPaKticen¼ . (s:InnWr 1963.
£. 25-27). >
BYkm¨aeLánRbyuT§y¨agsVitsVajbMputCamYynwgBYkhULg´ edIm,IkarBarRkúgm¨akassar.. ehIy enA
eBlEdlTIRkúgen¼ dYlrlMenAkñúgqñaM.. 1669. .mk... BYkeKánrt´ EbkExJkKñaGs´ ..>.. GñkeCIgsar CMnYj Cati
Gg´ eKøs mYyrUbánkt´ sm:al´ eXIjfaBYkB&rTuyh;al´ . .nigBYkm¨aeL.EdlCa.. ²srsrs¹IGMBI enA kñúg vis&y
CMnYj³..RbEhlCaáncakecjBIRkúgm¨akassareTAkan´ RbeTsesom. (cited Bassett.. 1958. £.30).>.. enA
TI bMput....shKmn_ m¨aeLtUcmYyánvilRtLb´ eTATTYlyknUvkarkarBarrbs´ BYk hULg´ ..ehIyenAEt Ca
shKmn_ mYykñúgcMeNamshKmn_ EpñkBaNiC¢kmμQanmuxeKenAkñúg TIRkúgGaNaniKmen¼ ..>...BYk mUsøIúm
}NÐa EdldwknaMedayQμÜjd¾Gs©arü.²m¨bPøI³.enATIbMpután sRmbxøÜncUl eTAkñúgshKmn_ en¼ . (Cense
1978. £.424-26). >....enAkñúg RkúgátaevoEdlRKb RKgedayBYk hULg ....eKk¾eXIj man Rkúm PaK tic maeL
sMxan mYypgEdrEdlemdwknaMdMbUgrbs Rkúmena¼ ... KWCa mnusßmñak epßgeTotmkBIátanIeQμa¼ .Entji Amat
Edl.²rksIumanántamry£ karlk eTontam nava³ ..nigáneFVICaGñkniBn§.. .Gñkbk ERb Pasa ...Gñk kar TUt .nig
m®nþI BiFIkar[ Rkúmh‘un VOC (de Haan..1922 I £483).>
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 149
rUbPaB..21
GñkCMnYjCnCatibreTs enAtampøÚvsmuRT .
rUbbgHaj kñúgsMeBAéf.qñaM.1776
150 CMBUk TI 2
nKrUbnIykmμniym.. nigmUlFnniymkñúgkarvaytémøkarpøas b¹ÚrcMeBa¼ rebóbrbbesdëkic©enAGasIuGaeKñy_ kñúgGMLúg sm&yBaNiC¢kmμ...eyIg Gac
cab´ ep¹ImCamYynwglkçN£ TaMgb¨unμanEdlGasIuGaeKñy_ mandUcKñanågRbeTsQanmuxdéTeTot enA kñúg kar
BRgIkBaNiC¢kmμsklelak...>...dMNak kalBIqñaM.1400-1630.TaMgmUl.. KWCadMNak kalénkarrIk ceRmIn
EpñkrUbiyvtSúnIykmμ... nig BaNiC¢nIykmμrbs esdëkic©yagrh&s.Edl karrIkceRmIn xøaMgkøabMput.. KWenA cenøa¼
rvagqñaM.1570-1630...>...ebIKitsm&ykalena¼ ....RbCaCnCaeRcInRtÚván GUs TajeTAkñúg vis&y plitkmμ.
nig TIpßarrbs´ esdëkic©BiPBelak... ehIy ánBwgEpðkelIkarnaMcUlBItMbn´ ´ q¶ay@nUvrbs´ rbreRbIRás´
RbcaM éf¶dUcCa.RkNat . ... kulal PaCn_ ....Rbdab RbdapÞ¼ áy...nig luykak .> (ebIKittam bTzan Gn¹rCati) .vis&y
CMnYj án rYmcMENkx<s´ sRmab´ cMNUlCatirbs´ GasIuGaeKñy_ ...ehIy vak¾ánbg;[ mankarrIkceRmInEpñk
nKr rUbnIykmμEdlRbEhlCaánRbesIrCagkarrIkceRmIndEd len¼ m¹geTotenAmunstvtßr_ TI.20.. pg
Edr.> .. enA kñúg TIRkúgGs TaMgen¼ ..eKeXIjmanshKmn_ epßg@ Edldak cit¹dak kayTaMgRsúgeTAkñúg CMnYj
nig BaNiC¢kmμ.. .ehIyeKk¾eXIjmankarbeg;It[ mannUvsSab&nmYycMnYn eTotpg EdrdUcCa. sSab&n bBa©aM na v
sSab&n EckrMElk plcMeNj... nig sSab&nkm©I mankarRák CaedIm.>
eTa¼ Cayagen¼ k¹I...enAkñúgvis&ysMxan @mYycMnYn RbeTscin..}NÐa.. nig Cbun.mankarrIklUtlas Epñk
esdëkic©x<s CagtMbn GasIuGaeKñy_ .eTa¼ bICaGñkrs enATIRkúgCaeRcInenAGasIuGaeKñy_ ec¼ nUvbec©keTs en¼
k¾eday..>..bec©keTsen¼ rYmman.FnaKarEdleTIbbeg;IteLIgfμI@EdlenAGasIu GaeKñy_ .dMeNIrkava RbRBåt¹
eTACalkçN£ buK:ledayBYkCagmas.nig BYkp¹l Rák km©I...>. edaysarEteyIg manTMnukcit¹Cag...eyIg Gac
ÉkPaB CamYynwgTsßn£ rbs´emlIg.. rUlUhVs_ edaybdiesFeTAnwgTsßn£ rbs´ .v¨an´..LW.(Van Leur).fa
bN¹aTIRkúg naM mux enAGWr¨ubánbeg;ItnUvsSab&n saFarN£ edIm,IEckrMElk.. nig emIl Efrkßa mUlFnepßg@
Edl sSab&n Ebb en¼ .. .eKmineXIjmanenAGasIuGaeKñy_ eT..>..TIpßarPaKh‘un....FnaKar. .nig Rkúmh‘undak´ [
CYl epßg@ enA TIRkúg GaMesÞIdam ...GanEvb Lúgd¾... nig á¨rIsánbg;rlT§PaBdl´ cl&tnIykmμsRmab´ eKal
bMNgTTYl án pl cMeNjBIkarsnßMepß[email protected]´ RB¼ Gg:m©as´ .. nig RkúmPaKtic Edl
Rbkb rbr Ca QμÜj eT EtE fmTaMgsRmab´ Gñkrs´ enAkñúgTIRkúgRKb´ RsTab´ Can´ fñak´ ... nig RkúmBYkGñk man
enAtamtMbn´ Cn bT pgEdr.>
enABIeRkaycm¶l´ GMBIbec©kviC¢amUlFnen¼ .KWmanbg;b´ nUvbBaHaneyaáyy¨agRCaleRCA.Edl man
dUcCa.sn¹isuxrbs´ mnusß... nig RTBüsm,t¹iCaedImdUcEdlemlIg.. rUlUhVs_ ánelIk eLIgfa.½ ... ²Cakar
RbqaMg eTAnwgKMnitrMelaPbMBantamGMeBIcit¹rbs´ emdwknaM³..(1962.£ .8)..>..en¼ minEmnCaGVIEdlGac vas´
Evgántamry£ rgVas´ Em¨RtNamYyáneT..EtvaKWCaPaBxusKñaxøaMgbMputrvagGasIu GaeKñy_ ..nig GWr¨ub.na
dMNak´ kalena¼ ...>. ..GñkeFVIdMeNIrdMbUgeKbgðs´ eTAkan´ GWr¨ub.mankar PJak´ epðIlxøaMgCageKcMeBa¼ kar beg;It
eLIg nUv siT§i rbs´ buK:l. .nig siT§ikan´ kab´ RTBüsm,t¹iEdlmanenATI ena¼ ...>...Gñkrs´ enATIRkúg bg´ etn mñak´
EdlCaTaskrmanedImkMeNItCaCnCaticin.. nig EdlRtÚveK naMeTAkan´ RbeTshULg´ dMbUgeKbgðs´ án
ray karN_ mk[ RB¼ raCvaMgbg etnfa.½ . .²mnusßRKb KñaenATIena¼ KWCam©as elIxøÜnÉgehIyminman Taskr
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 151
¦ k¾GñkCab´ XMumñak´ esa¼ eLIyenAelITwkdITaMgmUlena¼ ³.(True Report 1599. £. 36-37)>.BYkGPiCn Edl
ánbeg;ItsSanTUtbg etnenAkñúg RkúgLúgd¾naqñaM.. 1682.KW.²mankarPJak epðIl kñúgkarEsVgyl eXIjf a c,ab
rbs´ eyIg ánp¹l´ [ eyIgnUvsiT§iRKb´ RKgRtåmRtÚvcMeBa¼ TåkdIrbs´ eyIg.... ehIydUecñ¼ ehIy BYkeKKi t fa
eyIgTaMgGs´ KñasuT§EtCaes¹cedaysarEtBYkeKminGacyl´ án faetIbriva Gac man kmμsiT § iy¨ag em¨c
ekIteRkAEtGMBIkarbeRmI[ esck¹Isb,ayrbs RB¼ Gg:m©as rbs pgxøÜnEtbueNÑa¼ ³... (Evelyn. 1955. £. 286)>
CakarGnuvt¹Cak´ Es¹g...GMNacRtÚvEbgEckeTAtamviFI epß[email protected]¨uEn¹eTa¼ Cay¨agNak¾eday...k¾RbB&n§c,ab´ .
nig menaKmviC¢aándak´ kMhitEtbn¹icbn¹ÜcbueNÑa¼ eTA elIva.. >
cm¶l en¼ áneFVI[ eyIgRtLb eTAemIlTIRkúgvij... >..siTi§kan kab RTBüsm,t¹iGacbeg;IteLIg enAcug
mCÄwm sm&y naTVIbGWr¨ubánmYyEpñkedaysarEtsm&ysk¹iPUmi GWr¨ubánbeg;ItnUvcenøa¼ mYysRmab´ T IRkúg
sVy&t .>..mYyEpñkepßgeTot..RbeTsenAGasIubUBa’Edlkan sasnaxugCWk¾ánbeg;ItnUv TIRkúg sVy& t Edl
mankMEBgkarBareTAtamsiT§i... nig tRmÚvkar epßg@EdlCakarTTYls:al rbs BYkeKpgEdr.ehIy sRmab
krNIrbs TIRkúgtUKWh:avaénRbeTsCbunvij... lkçN¼ en¼ mansar£ sMxan cMeBa¼ karRbEmRbmUlán nUv edIm
Tu n.. nigrebóbrbbrs enAEbbCMnYj...>...pÞúymkvij...enAGasIuGaeKñy_ .TIRkúg..nig rdë.manRBMRbTl Edn esÞIr
E trYmCamYyKña. >. TIRkú[email protected]¾dUcCaGPiálmYyrUb ehIyzananuRkmrbs´ emdwk naM TaMg en¼
dUceTAnwgzananuRkmrbs TIRkúgpgEdr..>..®s¹ I... nig RkúmCatisasn_ PaKticmYycMnYnGacnwg beg;It nUv RbB&n§
témøÉkraCümYyEdlGMeNaypldl´ EpñkBaNiC¢kmμ. ..b¨uEn¹sRmab´ TIRkúgTaMgmUlkñúgnamCa Gg:PaB mYy
BitCamankarlMákNas´ kñúgkareFVI dUecñ¼ ... >
eTa¼ Cay¨agNak¾eday...TIRkúgeGabRkesabTaMgTIpßar.k¾dUcCaRB¼ raCvaMg.ehIykEnøgnImYy@ man
nUvtémøerog@xøÜn..>..naeBlena¼ .eBlEdlkarrIkceRmInEpñkBaNiC¢kmμkan´ EtelOnBiessEfm eTot
ena¼ eyIg GaceXIjfaTIpßarGacTajykplRbeyaCn_ sMxan @CaeRcInRbECgnwgRB¼ raCvaMg..> .. kar elIk
eLIg rbs . cin.GMBIerOg..²hIkayat.. áyan ..BuDIEm.-Hikayat Bayan Budiman ³ nastvtßr_ TI.16.Edl niyay
BI QμÜjmñak´ Edl eFVI dMeNIr cak ecj eTAeFVICMnYjpøÚvq¶ayedayTuknUvstVeskmYyk,aledIm,I[ XøaMemIl
RbBn§ rbs´ Kat´ ERkg lYcman sahay ena¼ .RbEhlCalT§plrbs´ Tsßn£ rYms¹IBIPaBGtμaniym...nig kar
Kit Et BIplcMeNj Edl eTIb elc e LIgenAkñúg RkúgmaT,aka.. .EdlminGaceTArYcedaygayena¼ eT (Johns
1979. £. 212/.. cf. Day 1983.£ 148-49) .. >.. naeBlfμI@en¼ .Lombard.. (1990 II £ . 155-62).ánbEnSmnUv
krNI sMxan´ Cagen¼ mYyeTotkñúgkar bk RsaynUvTsßn£ GMBITMnYlxusRtÚvrbs´ buK:lmñak´ @enAkñúgsñaéd
rbs´ .. haMhßa..ehVsUrI..(Hamzah Fansuri) . nig . Bukhari enA TIRkúg cUhrenARbEhlqñaM.. 1600.. EdleKBiák
rk GtSbTNaEdlbriyay [ ánlðdUcen¼ Nas TaMgGtSbT BI mun@ .k¾dUcCaGtSbTeRkay@Edr. .>.. .m¹g ehIy
m¹geTothaMhßa ánRbdUcGñkGanrbs Kat eTAnwgQμÜj Rtac cr. EdleFVIdMeNIrqøg kat mhasaKr kñúgkar
EsVg rk cMeN¼ dwg.ehIyKat´ k¾ánCMruj[ GñkGanrbs´ Kat´ .²dwgGMBIxøÜnÉg³.pgEdr. (kMNaBü ..72/...80/ ..
112/.. 116; Sharabu’l Ashiqin: 305/.. 308-09) .>.GtSbTepß@ CaeRcIneTótnasm&ykalena¼ ánqøú¼ bB©aMg[
eXIjBIshKmn_ QμÜj cl&t Edl s:al´ c,as´ GMBItémø }riyabf.. nig TMnYlxusRtÚvsIlFm‡rbs´ xøÜn.. > ..
152 CMBUk TI 2
Rkmc,ab maT,aka..c,ab pøÚv smuRT rbs maeT,.. kMNaBüs¹IBIs®g:amenATIRkúgmakassarrbs .GiunhßI.. GamIun
(Entji Amin).. nig.²RkmsIlFm‡mUsøIúm³. rbs CVa. KWCa «TahrN_ d¾Cak Es¹g.. >.c,ab cugeRkayeKen¼ sg;t F¶n
eTAelIPaB«sßa h_ Büayam PaBeBjcit ¹nwg CIvitrs enAsamBaØ. .nig kareFVITan ehIyk¾TMngCarMBwgfa mnusß
RKb rU bnwgKitfaGñkpøas sasnaeTACa Cn mUsøIúm någmankarkan EtkMNaj CagkalEdlBYkeKCaGñk áh;an
eTAeTot.(Drewes1978. £. 28-37). > edIm,IbgHaj[ eXIjfaetITsßn£ eTAelICatisasn_mankarERb RbÜl
eTAtameBlevlab¨uNÑa. ..eyIgRKan´ Et elIkyksRmg´ esck¹Irbs´ m®nþI .hULg´ mñak´ ..(RbCaCnTUeTA) .Edl
án ri¼Kn´ fa.½.. ²CnCatiCVaGaclk´ ]Buk beg;It rbs´ xøÜnedIm,Ib¹ÚrnwgkarrksIubn¹icbn¹ÜcEtb¨ueNÑa¼ ³ .. .KWCa kar
RKb´ RKan´ eRsceTAehIy(Heemskerck 1600. £. 451) >
bEnSmeTAelIkmøaMgrbs´ TIpßar..eKk¾eXIjmannUvkmøaMgrbs´ RkúmmnusßGanaFibetyü enAkñúg TIRkúg
pg Edr.. EdlCakt¹am¹gm;alenAtambN¹aTIRkúgFM@..>..enATIRkúgátanI.. ²karb¼ eárrbs BYk Taskr³.. Cn
Cati CVa naqñaM..1613.. ánvaykemÞcTIRkúg. .ehIybeN¹jBYkGñkman}T§iBlTaMgT,ay[ ecjBI eKhdëan rbs
xøÜn.(Floris 1615. £. 94-95) . >.enATIRkúgGaeqnaBak´ kN¹alstvtßr_ TI. . 17.. .RbCaCnrs´ enAkñúgTIRkúg án
RbmUlp¹MúKñatvaenAtamdgpøÚvCaeRcInelIkkñúgeBlmanRBwt¹ikarN_ twgEtgnImYy@ .. >..RbCaCn samBaØ RbEhl
Caánsmøab . GuLama..ranIrI. (Ulama Raniri) Edlkan sasna twgrwg EdlKμanRbCaRbiy_át eTA ehIy Rbsin
eb IK at´ min án eKcecjBITIRkúgenAcugqñaM.. 1643.eTena¼ . (Ito 1978).. >..Cemøa¼ Catisasn_ .. nig sasna .Ca
erOy@ ekIt eT,IgCakarRbyuT§KñaenAtamdgpøÚvnana.>.R Båt¹ikarN¾fμI@en¼ KÅCa RBåt¹ikarN_TIRkúg ehIy Gac bg;
C a «bsK : dl´ karRKb´ RKgrbs´ es¹c..k¾b¨uEn¹BYkeKmankarlMákkñúg kareFVIsSab&nnIykmμnUvGMNacrbs´
xøÜn . >.kar briyaylmðit GMBITMnas´ rgVaglT§ip¹ac kar ... nig lT§iBhuniym.. nigmanbkRsayenACMBUkTI ..4 .^
TIRkúg.. nig BaNiC¢kmµ 153
CMBUkTI 3
c,ab´ edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa Gg eKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ Changing Spaces: Southeast
Asian Urbanization in an Era of Volatile Globalization.>
GtSbT en¼ ..dkRsg ´ ecjBIe soveÔA...½. GasIuGaeKñy_kñúgîarERbRbÜl..£.. îarpøas´bþÚr PUmisa®sþ. >
rkßa siT§i K¿s¿ 2000 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< .viTüasSan sikßatMbnGasIuGaeKñy_
CHAPTER 3 :
Changing Spaces: Southeast Asian Urbanization in an Era of Volatile Globalization
Kelly, Philip F. & McGee, T.G. (Southeast Asia Transformed: A Geography of Change)
Copyright © 2000 by Institute of Southeast Asian Studies
bERmbRmÜllMhTIRkúg.. kareFVInKrUbnIykmμ GasIuGaeKñy_kñúg yuK sm&y sklPa vUbnIykmμd¾gaynwgERbRbÜl
eday qal.eGhV.eXy_
bk ERb eday elak. Q‘at..Rs‘ag
esckþIepþImkarsikßa GMBI tMbn GasIuGaeKñy_ BIsm&yburaN ... nig bc©úb,nñen¼ án bgHaj nUv PaBdUcKñaKYr[cab GarmμN_ mYy
cMnYn.. > .. cMNuc sMxan bMput én kar sikßadMbUgrbs BYkbs©wmRbeTseTAelItMbn GasIuGaeKñy_ ... KWepþat sMxan
eTAelI PaBgay rg }T§iBl BI xag eRkA... > . .. karRsavRCav mYy PaKFM epþat elIPaBxusKñaxag PUmisa®sþrYm man
bT BiesaF Rbvtþisa®sþ .vb,Fm’ ... nig bridæan rUbvnþenAkñúgtMbn´ ena¼ ...> .. .Gñk niBn§ mYy cMnYn yl´ fa ... ²PaB xus
Kña³ . .. KWCa RbPB sMxan bMput én GtþsBaØaN tam tMbn .EdlBaküfa... ²rYmKñaenAkñúgPaBxusKña³ .. .maneRbIdMbUg
bgðs enAkñúgÉksarrbs elak .RbÚk .. (Broeck K¿s¿.1944)..>.. KMnitbg;b enAkñúgn&yénPaBxusKñaen¼ KW. PaB
gay TTYl }T§iBl .PaBpuyRsÜy .. nig PaBgay rgeRKa¼ xag Epñk PUmisa®sþneyaáy.. > .qay .hVIsWr . (Charles
Fisher).ánBN’na tMbn´ GasIuGaeKñy_ fa Ca.. ²bnÞat´ RBMEdn³. . rvag mhavb,Fm’FMBIr kñúg elak .Edl man GasIu
xag t,Úg .. nig cin...> .. ehIy RBMEdnen¼ CaRBMEdncMh Edl Gac[ kmøaMg mk BI eRkA hUrcUlmkán.. .nig eFVI [
vb,Fm’GasIuGaeKñy_ EdleKKitfaCavb,Fm’exßayena¼ .køayeTACavb,Fm’rNb. .(hVIsW .K¿s¿.1964)..>
bc©úb,nñ en¼ .Gñk RáCJPaKeRcInnwgRcanecaleBjTMhwgnUv karri¼ Kn´ BMu sm ehtupl. eTAelI lkçN£
Biess ... nig bUrNPaB xagvb,Fm’ rbs GasIuGaeKñy_ ..>. (1) .buEnþKMnitEdlfaGasIuGaeKñy_ Ca tMbn Edl gay
TTYlrgeRKa¼ ena¼ . .. enAEtCalkçN sm,tþirbs tMbn en¼ dEdl... >... CaBiess .kar BiBN’na TaMg en¼ man enA
kñúg kar BiBN’na TUeTA .... nig karBiBN’na xag Epñk neyaáy éntMbn´ enA kñúg bribT esdækic© skl elak...>
xN£ Edl bNþa RbeTs enA GasIuGaeKñy_ án eFVI sma hrNkmμ esdækic© Cati rbs xøÜn yag elOn eTA kñúg lMhUr
Tun .CMnYj .GenþaRbevsn_ enAelIsklelakCaedImena¼ ... KMnitEdlfa GasIuGaeKñy_ .KWCa... ²tMbn´ enA eRkam
xül´ ³ .én BaNiC¢kmμ sklelak án elc eLIg Ca fμI mþg eTot..> ... tamBiteTA .karKit Ebb en¼ ...KW Ca Epñk mYy
énGVIEdleyIgehAfa.bribTénsklPavUbnIykmμEdlmaneRbIenAkñúgRbeTsmYycMnYn edIm,I eFVI [ eKal
neyaáy esdækic© .. nig sg:m man lkçN£ Rsbc,ab ... (ExllI Kelly.K¿s¿.1997)..> ... eTa¼ bI Ca dUecñ¼ k¾ eday.kar
cUl rYm.. nigPaBgayrg}T§iBlrbs´ tMbn´ en¼ bBa¢ak ´ y¨agc,as´ fa man}T§iBl xagE pñk smÖar£ y¨ag F¶n´
dUcEdlkarFøak´ cu¼ EpñkhriBaØvtSúénK¿s¿. 1997.ánbgHajy¨agdUecñ¼ Edr>
dMeNIrkar nKrUbnIykmμ .. KW Ca ktþa sMxan´ én kar RbsBV rvag esdækic© Cati .nig.. ²rUbvnþ én lMhUr³.. fñak´
sklelak...> ... karcUlrYmrbs tMbn GasIuGaeKñy_ eTAkñúg esdækic© sklelak man TMnak TMng yag Cit sñiT§
Ca mYy nwgkarpøas bþÚr Epñk rcna sm<&n Edl Etg CMruj [ man kar eFVI nKrUbnIykmμ enA kñúg tMbn kan EtxøaMgeLIg..>
eTa¼ Ca y¨ag dUecñ¼ k¾ eday .eyIg sUmeFVIkar G¼ Gag fa .eK BMu RtÚv y l´ eXIj fa .dMeNIr kar nKrUbnIykmμ RKan´ Et
Ca mUlFn fñak´ sklelak ... Edl kMNt´ c,as´ kñúg bridæan Edl eK beg;It eLIg NamYy ena¼ eT.. > .. pÞúy eTA vij
CMBUk TI .3bERmbRmÜllMhTIRkúg.. kareFVInKrUbnIykmμ GasIuGaeKñy_kñúg yuK sm&y sklPa vUbnIykmμd¾gaynwgERbRbÜl
158 CMBUk TI 3
.eK RtÚv bk Rsayfa .dMeNIr kar nKrUbnIykmμ .. KW Ca dMeNIr kar mY yEdl ekIt man eLIg kñúg kRmit eRcIn.Edl
Gac eFVIkarviPaKán..> . .dMeNIrkar en¼ rYm man esdækic© .neyaáy ... nig vb,Fm’ fñak´ Cati .kar PBRbsBV kRmit
tMbn´ Ca mYy tMbn´ x<g´ rab Edl Rbkb rbr ksikmμ .. nig bNþaRTg RTay epßg@eTotrbs TIRkúg.. >
edayehtuen¼ ehIy . eyIg RtÚv yk citþ Tuk dak eTA elI bTBiesaF xag vb,Fm’ ... nig Rbvtþisa®sþ .. nig kar
erobcMEpñksSab&n rbs sg:mepßg@Kña .. > .. dUc man bgHaj enA kñúg tarag .. 7¿1 .xageRkamen¼ .bribT fñak Cati rbs
RbeTs PUma .. Lav .. km<úCa ..nig evotNam án beg;It [ man nKrUbnIykmμ kRmit Tab.EdlbgHaj[ eXIj nUv PaB
yWtyav rbs bNþa rdæ TaMg en¼ kñúg karcUlrYmkñúg sklPavUbnIykmμ .. nigEdlbgHaj [ eXIj nUv kgV¼ xat xag
TItaMgEdlGacTak´ Taj [ man vinieyaKTun fñak´ sklelakán.. > ... mü¨ag vijeTot .kñúg Epñk esdækic © TIpßar
rbs´ tMbn´ GasIuGaeKñy_ .rdæ án CYysRmb sRmÜl [ man kar vinieyaKCasklelak.. > .
tarag7¿1.. ½ ..kRmiténkareFVInKrUbnIykmμ enAGasIuGaeKñy_ .. 1950-2010
...
RbPB. ½. makh:I . (McGee K¿s¿.1967 .1979) .cUns_ (Jones. K¿s¿.1997) .nig GIueGssIueGPI ( ESAP K¿s¿.1992)
TMnak´ TMng en¼ án beg;It [ man kar erobcM tMbn´ esdækic© sarCafμI ... eday man kmøaMg Blkmμ min Emn
ksikm μ ekIn eLIg yag KMhuk ... nigeFVI[mankarcUlrYm BI xag Epñk déT Edl min Emn ksikmμdéT eTot. eTA dl
plit plsrubkñúgRsúk.(GDP).. >..dUecñ¼ .bNþa rdæ enA GasIuGaeKñy_ dIeKak Edl eFVI smahrNkmμ yagyWt . .(rYm
158 CMBUk TI 3
RbeTs 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
Rb‘úyen 43¿4 42¿8 44¿0 49¿7 Gt man Gt man Gt man
km<úCa 7¿8 10¿1 11¿7 12¿4 17¿6 24¿1 31¿6
}NÐÚensIu 12¿2 14¿9 17¿1 22¿2 30¿6 40¿3 49¿7
Lav 6¿5 8¿5 9¿6 13¿4 18¿6 25¿1 32¿6
m¨aeLsIu 24¿5 30¿0 33¿5 42¿0 49¿8 57¿5 64¿4
PUma 12¿9 14¿3 22¿8 24¿0 24¿8 28¿4 35¿4
hVIlIBIn 19¿8 21¿4 33¿0 37¿5 48¿8 59¿0 66¿6
sigHburI 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0
éf 10¿0 11¿4 20¿8 24¿5 32¿0 40¿0 Gt man
evotNam Gt´ man Gt man 18¿3 19¿2 19¿9 22¿3 27¿4
GasIuGaeKñy_ 13¿6 16¿6 20¿4 24¿3 30¿2 37¿3 44¿8
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 159
manevotNam ... PUma ... Lav.. nig km<úCa) ... nig bNþa rdæEdl eFVI smahrNkmμ elOn.(rYm man sigHburI ... m¨aeL .. éf
hVIlIBIn ... nig Rb‘úyen)..>. . rIÉ RbeTs }NÐÚensIu sSit enA cenøa¼ Rkúm RbeTs TaMg BIr en¼ ...>. ... kñúg nam Ca RbeTs
FM Cag eK bMput enA GasIuGaeKñy_ ... kar eFVI nKrUbnIy kmμ enA }NÐÚensIu man kRmit xus Kña xøaMg rvag tMbn´ mYy... nig
tMbn mYy.edayenAeka¼ CVa kMBug xit eTA rk kRmit én kar eFVI smahrNkmμ elOn enAxN£ eBlEdlbNþa tMbn
q¶ay@ énRbeTsen¼ mankRmitnKrUbnIykmμ Tab éRkElg... > ... dUecñ¼ xN£ EdlkRmit fñak Cati man sarsMxan
sRmab´ [ eyIg yl´ BI dMeNIrkar nKrUbnIykmμ .... kñúgdMeNIrkarenAkRmit fñak´ tMbn´ ... k¾ man dMeNIr kar sg:m
Edl eFVI k ar sRmbsRmÜl ... nig EkERb pl b¨¼ Bal´ én lMhUrsklelak mkelI RbB&n§ TIRkúg Edr... >
enA kñúg CMBUk en¼ eyIgsUmelIkeLIgkarviPaKEvkEjkrbs eyIg tamlMdab dUc xag eRkam...> ... BIr Epñk
xag edIm BiPaKßa GMBI karBiBN’na segçb én kar vivDÆCaRbvtþisa®sþéndMeNIr nKrUbnIykmμ enAenAGasIu GaeKñy_
taMgBIsm&y mun GaNaniKm... nigsm&y eRkay s®g:amBI cenøa¼ ÌñaM .. 1945.. nig.. 1990...> .. CaBiess .eyIg nwg
bgHaj GMBI dMeNIr kar én kar eFVI smahrNkmμ rbs tMbn eTA kñúg sklelak Edl man snÞú¼ xøaMg cab BI Tsvtß
ÌñaM .. 1960 .. mk(2).. >. .. eTa¼ bICayag Nak¾eday .dMeNIrkarnKrUbnIykmμ man TMnak TMng yagc,as CamYy nwg
kar eFVI sklPavUbnIykmμ Epñk skmμPaB esdækic©taMgBIstvtßÌñaM.. 1990 .. >. .enAEpñkbnÞab eTotenAkñúg CMBUk
en¼ . eyIg nwgbgHaj GMBI RTg´ RTay PUmisa®sþ mYy cMnYn EdldMeNIrkaren¼ ánbeg;IteLIg.. >..b¨uEnþ .. edIm,I [
yl ánfa.dMeNIr kar nKrUbnIykmμnaeBlbc©úb,nñ. .. CalT§pl én sklPavUbnIykmμena¼ .eKRtÚv emIl eTA
elI karsnñidæanlkçN£ CaRTwsþI... niglT§pleKal neyaáymYycMnYnCak´ lak´ .. > ..enA kñúg Epñk TI .. 5 . eyIg
nwg eFVIkarbgHajBI... ²TIRkúg EdlkMBugEteFVI ´ sklPavUbnIykmμ³ ... kñúg tMbn GasIuGaeKñy_ Edl rYm man.. (1) . Rkúg
lMdab´ BiPBelak .(2).. TIRkúg rIk lUtlas´ Ebb BhuekaN .. nig .. (3). TIRkúg rNb.. nig rebog.. > .. xN£ Edl viFI
sa®s þ TaMgen¼ pþl´ Ca cMeN¼ dwglð@[yl´ BIdMeNIrkarnKrUbnIykmμena¼ . eyIg nwgbkRsay enA kñúg Epñk
TIbnÞab mkeTot fa .eyIgRtÚv yl fa dMeNIrkar nKrUbnIykmμ minEmnRKan EtCakarRbRBwtþeLIg enA kñúg tMbn
Ca kRmit sklena¼ eT...>.. .pÞúyeTAvij .eKRtÚvyl´ fa dMeNIrkarnKrUbnIykmμ Ca Gnþrkm μ Edl man lkçN £
sμúK sμaj én bNþa dMeNIrkar sg:m kñúg kRmitCaeRcIn..> ... dUecñ¼ eyIg nwg dak ecj nUv Tsßnvis&y xø¼ @ sRmab
kar eFVI nKrUbnIykmμ kñúg tMbn´ GasIuGaeKñy_ .. nig CeRmIs Epñk eKal neya áy EdlKYrT TYl yk sRmab´
GnaKt..>
karvivDÆ CaRbvtþisa®sþ én dMeNIrkarnKrUbnIykmμ enAGasIuGaeKñy_ (3)
tMbn´ GasIuGaeKñy_ Etg man RbéBNI x<g´ x<s´ xag nKrUbnIykmμ... > ... muneBl man TMnak´ TMng CamYy BYk ela k
xag lic .TIRkúg BIr sNæanán rIk lUtlas eLIg... > ... karrIklUtlas en¼ TMng Ca ekIteLIg edaysar }T§iBl
rbs´ cin ... nig }NÐa kñúg kar RKb´ RKg neyaáy Edl rIk sayPay mk kñúg tMbn´ taMg BI stvtß TI .1 .én RKisþ
skraC.> .TIRkúg BIr RbePT án elc ecj CarUb rag eLIg..> .. TIRkúg RbePT TI ...1 .. KW Ca TIRkúg CMnYj man dUc Ca Rkúg
emLaka ...nig á¨Lwmág (Palembang).. Edl Bwg Epðk elI CMnYjGnþrtMbn´ rvagbNþa GaNacRk kñúg tMbn´ .. nig
mha GriyFm’ BIr enA GasIu rYmman }NÐa ... nig cin..> ... TIRkúg RbePT TI ..2.. Ca TIRkúg sk;ar£ Edl sSabna eLIg sRmab
160 CMBUk TI 3
Ca... ²nimitþrUb x<g x<s rbs rdæ tam Ebb sklsa®sþ Edl P¢ab TMnak TMng rvag PBEpndI ... nig zan eTvta³ . ehIy
kar eFVI ksikmμ ... KWCa mUldæan esdækic© sMxan´ bMput rbs´ TI RkúgRbePTTIBIren¼ ... >. .TIRkúgsk;ar£ TaMg en¼ man
CaGaT#Rkúg Gg:rFMrbs Exμr ... Edl Ca Rkúg sag eLIg sRmab RB¼ GaTieTB .Edl PaKeRcIn sag eLIg enA stvtß
TI .. 12.. >
eTa¼ Ca y¨ag en¼ k¾ eday ... KWBYkmhaGMNac GWr¨ubena¼ eT... Edl Ca Gñk elIk km<s´ kar sSabna bNþaj
mUldæan enA TIRkúg cab´ BI stvtß TI.. 16 . rhUtmk...> ... kñúg cenøa¼ ÌñaM .. 1500-1800 .mhaGMNac Gwr¨ub CaTUeTA cab´
GarmμN_ Et eTA elI kar deNþIm RKb´ RKg Epñk CMnYj kñúgRsúk Etb¨ueNÑa¼ .ehIy BMu man kar ykcitþ Tukdak´ eRcIn
elI kar BRgIk GMNac kñúg kar kan´ kab´ dI FøI ena¼ eT .elIk Elg Et BYk eGs,¨aj enA hVIlIBIn nig BYk hULg´ enA CVa
Edl án ksag bNþaj TIRkúg y¨ag eRcIn .. > .. eKal bMNg cm,g rbs´ mha GMNac GaNaniKm KW deNþIm RKb´
RKg elI pøÚv smuRT... nig cab´ GarmμN_ eRcIn elI kar sSabna kMBg´ Ep dUc Ca Ep enA emLaka .. á¨tanIy¨a .(Batavia) .
nig m¨anIl (Manila) sRmab´ eFVI Ca mUldæan... nig eFVICaEp pøas´ bþÚr TMnijsRmab´ skmμPaB CMnYj rbs´ eK..>
enA cug stvtß TI .. 18 .sSanPaB án cab´ epþImERbRbÜl.. > ... bdivtþn_ «sßahkmμ enA GWr¨ub xaglic Edl
CMruj [ man tRmÚvkar xag TI pßar.. nig vtSúFatuedIm án naM [mankar pøas bþÚr BI kar RKb RKg pøÚv smuRT eTA kar RKb
RKg dI eKakvij.. >. .karpøas´ bþÚr en¼ CMruj [ man kar BRgIk bNþaj én kar taMg lMenA kan´ Et FMTUlay Cagmun.>
kMBg Ep . RbB&n§dwkCBa¢Ún .. nig mCÄmNÐl rdæálfμI@ beg;It án Ca bNþajrbs rcnasm<&nRkm RkúgfμI@... > . .Ca
TUeTA kar taMg lMenA kñúg RTg´ RTayePøa¼ ..(rYm).. án ekIt eLIg .ehIy kartaMg lMenA man }T§iBlelIseK bgðs´ KW
Rkúg kMBg´ Ep Edl man muxgar eRcIn.dUcCa .RkúgkMBugEp sigHburI ... á¨tavIy¨a.. (sBVéf¶Ca .. cüakata) . . Rkúgm¨anIl
.rugh:Ún (sBV éf¶ Ca.yagh:Ún) .. sayh:n-cULn.. (RkúghUCImij sBVéf¶) .. nig Rkúg ágkk..> .. mkdl edIm Tsvtß
ÌñaM .. 1940 Rkúg TaMg Gs en¼ án cab epþIm edIr tYnaTI yag sMxan kñúgrcnasm<&nTIRkúgenAtamtMbn rbs BYkeK..>
kar taMg TIlMenA lMdab´ TI ..2.. rYm man mCÄmNÐl tUc@ xag Epñk rdæál .. tMbn´ rukrk Er¨ ...nig Epñk esvakmμ Edl
man enA kñúg RbeTs PaKeRcIn... b¨uEnþ cMnYnRbCaCn .. nigmuxgarrbs´ kEnøgtaMg lMenA TaMg en¼ man cMnYn tic tYc
Cag Rkúg FM@ xag elI q¶ay Nas´ ... > .elIs BI en¼ eTot . .eTa¼ tMbn´ taMg lMenA TaMg en¼ man tYnaTI sMxan´ kñúg TMnak´
TMng Ca mYy tMbn dac Rsyal tam Cn bTk¾eday .. k¾tMbn TaMg en¼ min sMxan dUc mCÄmNÐl Rkúg FM@ ena¼ Edr..>
Rkúg FM@ TaMg en¼ man cMnYnRbCaCn rs enA eRcIn.. nig man TMhM dI FMCag.2.eTA.3.dgén RkúgFMlMdab bnÞab
en¼ eTot pg.. >. .mk dl edIm Tsvtß ÌñaM. 1940 .Rkúgrugeh:an.man TMhMFMCagRkúg. man daLay..3..dg .ehIy enA
}NÐÚcin .sayh:n-CULúg.. ánkøayeTACa Rkúg d¾ FM man RbCaCn eRcIn Cag Rkúghan NUceTAeTot.. > ... RbeTs
hVIlIBIn k¾ man lMnaM dUc Kñaen¼ Edr.eday Rkúg manIlFMCagCit . 5 .dgén Rkúg esb‘U ... >. .enA «bTVIb maeL.vij Rkúg
sigHburI ... (Edl CaRkúg FMbMput enA Edn GaNaniKm maeLrbs´ Gg eKøs).. man RbCaCn eRcIn Cag Rkúg KYLa LaMBY
d¾ sem,Im.> .. man EtenA RbeTs }NÐÚensIumYy eT Edl minman RTg´ RTaykarlUtlas´ RkúgEbben¼ .eday
ehtu fa Rkúg hßakarta man RbCaCn Rbhak´ RbEhl nwg Rkúg FM@ enA CVa Edr.dUc Ca Rkúg s‘ur¨aáy¨a ... nig eyaK
y¨akar ta Ca edIm..>
rcnasm<&n§ Rkúg Biess rbs´ tMbn´ ... KW Ca Rkúgd¾ FM mYy man RbCaCn rs´ enA Cag ..1.. lan nak .. nig mankar
160 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 161
taMg lMenArag tUc@ Edl minmanmuxgareRcIn..> . . skmμPaB kñúg Rkúg TaMg en¼ rYm man skmμPaB FM@ xag rdæál
esdækic© .. nig sg:m rbs mhaGMNacGaNaniKm.>.CMnYj man enABaseBjkñúg TIRkúg TaMg en¼ . .EdledIr tYnaTI
Ca kEnøg sRmbsRmÜl kar naM TMnij ecj cUl .. > .. eday sar Et «sßahkmμ RTg RTay FM man tictYc . rcna sm<&næ
kargarenATIRkúg TaMg en¼ án bgHaj tamry£ RbCaCn PaK eRcIn Biess BYk GenþaRbevs }NÐa ... nig cin Edl
eFVI kar xagEpñk esvakmμ ... >. .dUecñ¼ .eK án á¨n´ sμan fa .mk dl´ cug Tsvtß ÌñaM ..1930 ... CnCati cin. . enA sigHburI
man . 77% .enA ágkk man Cag. 50% . enA sayh:n-cULn man.. 30% . nig enA m¨anIl .. nig hßakarta man BI .5-
10% . > .enA Rkúg r¨ugh:Ún man CnCati }NÐa Cag .. 70% .. (sUmGanÉksarrbs´ ®hVayGW ... Fryer K¿s¿.1979)...>
sSanPaB en¼ án beg;It [ man Ca sg:m TIRkúg Ebb Bhuniym... nig man CnCatiPaKtic xus@ Kña yageRcIn .(eyag
tam Ésarrbs .hVWnIvl Fur .K¿s¿.1948).. . > .. dUecñ¼ .RbCaCn Edl Ca Gñk Rsúk Gay PaK eRcIn rs enA tam TI CnbT
nig BMu án cUlrYm kñúg skmμPaB esdækic© enA TIRkúg Edl manRák cMNUl eRcIn ena¼ eT...> eTa¼ Ca yag en¼ k¾ eday
.RbCaCn RsúkGay en¼ ehIy Edl man GMNac xag neyaáy.. >
rcna sm<&næ sg:m kñúg TIRkúg Edl ekIt ecj BI lMnaM neyaáy ... nig esdækic©xagelIen¼ ...KW Ca kar cmøg
tam rcnasm<&næ GMNac rbs´ BYk GaNaniKm .. > . .CnmYy Rkúm tUc Edl rYm man Gñk RKb´ RKg BaNiC¢kmμ ... nig Gñk
rdæál CnCati GWr¨ub .. nig CnGenþaRbevs rYm man QμÜj kNþal cin ... BYk Gñk CMnaj Cati CVIs .Gar¨ab´ ... nig }NÐa
nig BYkGPiCn Rsúk Gay mk BI RtkUl x<g´ x<s´ BIrbI Gñk... KWCaBYkman vNÑ£ Can´ x<s´ sSitenA kñúglMdab´ x<s´ bMput
én rcna sm<&næsg:m en¼ ... > . .mnusß mYy PaK FM Edl sSit kñúg vNÑ£ kNþal ...KWCa Gñk TI Rkúg Ca Cn breTs.. > ... eRkA
B I en¼ .manRbCaCn Gñk Rsúk Gay Edl eFVI kar kñúg CYrkgT&B ... rdæaPiál.. nig kargar Edl min RtÚv kar CMnaj.. >
nKrUbnIykmμenA GasIuGaeKñy_ sm&y eRkay s®g:am .1945-1990karbnßl´ TukBIsm&yGaNaniKm[dl´ nKrUbnIykmμGasuIGaeKñy_ ... man}T§iBly¨ag sMxan´ elI RTg´ RTay
EdlekIt eLIg eRkay s®g:am elak elIk TI.. 2.. > .. Et eTa¼ Ca y¨ag Na .. .karbnßl´ Tuken¼ min Emn Ca }T§iBl
Rbvtþi sa®sþ Et mYy ena¼ eT ... eRBa¼ fa dMeNIr kar vivDÆ Epñk neyaáy.. .esdækic© ... nig sg:m eRkay BI bNþa
RbeTs Ca eRcIn enA GasIuGaeKñy_ TTYlánÉkraCü... k¾ man }T§iBlmk elI karkMNt RTg RTay én kar eFVI nKrUb-
nIykmμena¼ pgEdr...> ... karvivDÆ Epñk nKrUbnIykmμ Gac yk mk BiPakßa Ca BIr dMNak´ kal.. (sUm Gan Éksar
rbs´ . Emkh:I . (McGee.K¿s¿.1997).. >
dMNak´ kalTI1..½ .. nKrUbnIykmμ nig Cati niym fμI enA GasIuGaeKñy_ ... 1945-60
dMNak kal TI ..1. .en¼ Ca dMNak kal én kar erI xøÜn [ rYc put BI GaNaniKm xag neyaáy eday kñúg dMNak k al
en¼ RbCaCati mYyPaK FM yk citþ Tukdak elIkar TamTar ÉkraCü BI GtIt mhaGMNac GaNaniKm.. nig sSabna Cati
xøÜn [eTACa RbCaCatiRsbc,ab´ ...> .. .cMENk eKal bMNg xag Epñk esdækic© Ca TUeTA ... . KW Ca kar cab´ GarmμN_
bnÞab´ bnßM b¨ueNÑa¼ .. >
mkdl ÌñaM ...1960... (sUmemIl tarag.. 7¿1) ... manEtRbeTssigHburI ... nig Rb‘úyeN... bueNÑa¼ Edl man kRmit
162 CMBUk TI 3
én kar eFVI nKrUbnIykmμ Rbhak RbEhleTA nwg bNþa RbeTs GPivDÆTaMgLay .. > . . RbeTs TaMg BIr... KWCa rdæ tUc
eday kñúg ena¼ sigHburI .. CardæEdl TTYlán cMNUl BI kar gar xag Epeda¼ dUrTMnij «sßahkmμ... nig eTscrN_
cMENkÉ Rb‘úyeNvij ... KW Ca RbeTs sm,Úr eRbg ehIy man RbCaCn RbmUl pþMú Kña eRcIn enA tMbn´ ándar esrI
ebh;a v¨an. Bandar Seri Begawan... >.. .man Et «bTVI bm¨aeL mYy Kt´ Edl xit eTA Cit RbeTs BIr eTot Edl enA
sm&y eRkay s®g:ameday man kRmitkareFVI nKrUbnIykmμ ekIneLIgelOn dl´ eTA Cit ..30 .% .. mk dl´ ÌñaM
1960..>.. Ca EpñkmYysSanPaB en¼ bgHaj BIkar rIk ceRmIn enA cug Tsvtß ÌñaM ..1940 .. nig edIm Tsvtß ÌñaM ... 1950..
enA eBl Edl RbCaCn Cag..1.. lan nak án taMg lMenA tam PUmi fμI@ ... Edl eKcat Tuk fa CaTIRkúg...> ... dUecñ¼ . enA
«bTVIb maeLsIu cMnYn én tMbn taMg lMenA Edl man RbCaCn cab BI .. 1 .. Ban nak eLIg eTA ekIn eLIg BI .. 163.. kñúg ÌñaM
1847 ...dl .. 401 .. kñúg ÌñaM ... 1957..> . .RbeTs déT eTot man kar eFVI nKrUbnIykmμ kñúg kRmit Tab Nas .Cak Esþg
dUc enAevotNam xag eCIg ... nig xagt,Úg ...nig RbeTs hVIlIBIn .. Edlman RbCaCn RbmaN . 1..PaK..4.. én cMnYn
RbCaCn srub..> ... cMENk RbeTs déT eTot man RbCaCn rs enA TI Rkúg min dl .. 1 ..PaK ..5.. pg..> .c,as Nas
fa .RbeTs }NÐÚensIu ... Edl man RbCaCn swg Bak´ kNþal én RbCaCn srub én tMbn´ TaMgmUl... KW CamUl ehtu
cm,g Edl eFVI [ kRmit én kareFVInKrUbnIykmμ TUeTA kñúg fñak tMbn Føak cu¼ ..> ..dUecñ¼eTa¼ Ca GasIuGaeKñy_ man kar
eFVI n KrUbnIykmμ kRmit Tab k¾Bit Emn .... k¾ kñúg dMNak kal en¼ RbeTs TaMgGs´ man lkçN£ xus@ Kña eRcIn..>
mk dl nwg ÌñaM ... 1960 .ktþa TaMg Lay Edl naM [ man kar ekIn eLIg én cMnYn RbCaCn kñúg TIRkúg enA kñúg tMbn
TaMg mUl man lkçN£ dUcKña eRcIn...> ..kMeNIneday FmμCati ... nig kar BRgIk RBMRbTl Rkúg man tYnaTI yag sMxan..>
buEnþ ktþa sMxan bMputEdlnaM[mankMeNInEbben¼ ... KW kar eFVI GenþaRbevsn_ kñúgRsúkmk BI tMbn CnbT... > ..eTa¼
Ca y¨ag en¼ k¾eday . .. kar eFVI GenþaRbevsn_ BI CnbT mk TI Rkúg en¼ man mUl ehtu eRcIn Nas´ ... ehIy mUl ehtu
TaMg en¼ xusKña BI RbeTs mYy eTA RbeTs mYy eTot pg.ehIyGñkniBn§PaKeRcInTMngCasg;t´ F¶n ´ eTA elI mUl
ehtu cm,génkarpøas´ bþÚr lMenAmkBICnbT..fabNþalmkBIkgV¼ xatEpñkesdækic©... > ... b¨uEnþ.Gsnþisux enA
tam CnbTena¼ vijeT.. .EdlCa ktþa sMxan mYy Edl CMruj [ RbCaCn eFVI dMeNIr mk TI Rkúg edIm,I EsVg rk snþisux
k¾ dUcCamk EsVg rk kargar eFVI pgEdr... > .enARbeTs }NÐÚensIu ... m¨aeLsIu ... PUma... nig }NÐÚcin .ktþa Gsnþisux
en¼ KW Ca ktþacm,gy¨agCak´ c,as´ ...> . .elIs BI en¼ eTot .. .eKeXIjmankMeNIncMnYnRbCaCnCn Cati edIm mk
kan´ TI Rkúg kan´ EteRcInedIm,I eFVIkarenA kñúg CYr kg T&B... eFVI Ca Qøb ... nigm®nþIraCkar Edl eK án BRgIk kan´ Et
F M eLIg kñúg ry£ eBl y¨ag qab´ rh&s .. >
rhUt mk dl´ edIm Tsvtß ÌñaM ..1960 .. rcna sm<&n§ esdækic© enA tam TIRkúg FM@ BMu sUv xus Kña BI sm&y GaNa
niKm b¨unμanena¼ eT...> ...dMNak´ kal dMbUg én sm&y ÉkraCü beg;It[man }riyabf fμI eTAelI kar GPivDÆ Epñk
esdæ kic© edayeBlena¼ eK epþat Ca sMxan elI kar GPivDÆ Epñk «sßahkmμ tam ry£ eKalneyaáy mYy cMnYn
dUc Ca beg;In kar naM ecj .karbeg;IttMbn´ esdækic© fμI@ .... nig CMruj [ man kMeNIn xag Epñk «sßahkmμenA tam TI
Rkúg eTa¼ bICa mk dl ÌñaM .. 1960..kareFIVEbben¼ CaTUeTAmin man dMeNIkaráneRcInk¾eday...> ... tMbn «sßahkmμ
fμI@ dUcCa ebtalIgCVa. (Petaling Java).. enA eRkA Rkúg KYLaLaMBYr.(Kuala Lumpur) RtÚv án eKbeg;It eLIg buEnþ kar
rIk lUt las´ vis&y «sßahkmμ Bit Ca BMu Gac pþl´ kargar RKb´ RKan´ dl´ RbCaCn.. enA tam TI Rkúg Edl kMBug Et
162 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 163
ekIn eLIg y¨ag rh&s ena¼ eT... > . .ehtudUecñ¼ ehIy .Gñk rs´ enA TIRkúg y¨ag eRcIn RtÚv bgçM citþ eFVI kar gar kñúg Epñk
esva kmμ Edl manGtiprNax<s´ bMput... > ... kargarTaMgena¼ rYmman dUc Ca kareFVI CMnYj ... nig BaNiC¢kmμ tUc@
.kardwk CBa¢Ún.. n ig kargar Edl man Rák´ cMNUl Tab epßgdéTeTot...> .. enAkñúgEpñkkargarRbePTen¼ . y¨ag
ehac Nas k¾ án pþl kargar eFVI sRmab mnusß mYy cMnYn Edr eTa¼ CaGRtapþl kargarTab Bit Emnena¼ cMENk
kar gar Epñk sIu Rák Ex vij man Gñk Gt kargar eFVI eRcInNas ...> ... mk dl Bak kNþal Tsvtß ÌñaM .. 1950. GRta
Gñk Gt´ kargar eFVI .. . nig Gñk TTYl án Rák´ cMNUl tic RCúl man kRmit x<s´ Nas´ ..> . .Cak´ Esþg enA TIRkúg m¨anIl
kñúg ÌñaM . .1955 .. mnusß RsI .. 14/6% ..nig mnusß Rbús..14/1% .. Gt kargar eFVI .ehIy enA TIRkúg déT eTot dUcCa Rkúg
hßakarta ... nig ágkk k¾ man sSanPaB dUcKña Edr>
bBaHa Edl bNþal mk BI kar rIkceRmIn elOn kñúgTIRkúg FM@ kñúg ry£ eBl .. 15 ..ÌñaM dMbUg rab cab BI ÌñaM ...1945
mk man ekIt eLIg eRcIn enA kñúg TIRkúg Et mþg... > .. ehdæarcna sm<&n§ xag Epñk lMenA sSan .pøÚvfñl´ .karp:t´ p:g´ Twk .
nig GK:isnI kñúgRkúgmankMNt Edl sm&y GaNaniKm án bnßl Tuk[ena¼ BMu RKb RKan sRmab kar eRbIRás
rbs´ RbCaCnEdlmancMnYnekIneLIg x<s´ án eT... > ... kMeNIn RbCaCn x<s´ án bNþal [ man kar taMg TIlM
enA GaNaFibetyü enA tam Rkvat Rkúg .. ¦ kEnøg TMenr enA TIRkúg ... ¦ kEnøg Edl man RbCaCn kkkuj Rsab eTA
ehIy kñúg Rkúg Et mþg...>.. .kar p:t p:g tRmÚv kar Epñk rUbvnþ caM ác dUc Ca karp:t p:g Twk .. nig RbB&n§ kaksMNl .. nig
RbB&n§ dwk CBa¢Ún saFarN£ man kar xV¼ xat y¨ag xøaMg .. > .. kñúgdMNak´ kal dMbUg én sm&y ÉkraCü .karTamTar [
rdæaPiál f μI Eck rMElk FnFan kRm man eRcIn elIs lub ...> ... b¨uEnþ tRmÚv kar xag Epñk rUbvnþ kñúg TIRkúg hak´ man
sar sMxan min dl tRmÚv kar rYm Edl cg [ man snþi sux kñúg RbeTs ena¼ eT...> ...dUecñ¼ .TIRkúg án edIr tYnaTI xag
Epñk neyaáy xN£ Edl rdæaPiál Cati fμI@ mYy cMnYn án beg;It [ man Ca rebob vinieyaK xag Cati niym..( dUc
Gñk niBn§ mñak´ án BiBN’naEdr)... > ... tamrUbPaB xø¼ .TIRkúg án køay Ca kar rMlwk nUv Rkúg skiþsiiT§ iBIGtItkal
eday man taMg Ca viman . .. nig nimitþsBaØaEdl sag GMBI fμ rIks:ús s:ay sMedACYy[TIRkúg edIrtYnaTI Ca eb¼ dUg
rbs´ bCa CatifμI... >
mkdl Tsvtß ÌñaM ... 1960 . .eK án bEnSm Fatu fμI@ dl bNþa TIRkúg enA kñúg tMbn ... > ... kñúg krNI xø¼ .T IRbCMuCn
fμI@ án ekIt eLIg enA tMbn CayRkúg dUc Ca makaTI.. (Makati) enA CayRkúg manIl... nig ebtalIg CVa .. enA Cab Rkúg
KYLaLaMBYr... > ... elIsBIen¼ eTAeTot .kartaMgTIlMenA GnaFibetyü ... k¾ rIksayPay RKb TI kEnøg Edr.. > .. buEnþ
eRkABI Fatu TaMgBIr en¼ .dMeNIr kar én kar sSabna Rkúg enA kñúg dMNak kal en¼ .yagehacNas kñúg cMeNam raC
FanI enA GasIu... (Rkúgágkk RbEhl Ca krNI elIkElg) .. án beg;It ánRTg RTay mYyEdl rYm pßM eday Fatu
tUc@ dUckalenA sm&y GaNaniKm Edr.. >
dMNak´ kal TI . 2. ½ .smahrNkmμ saklelak ... nig nKrUbnIykmμ .1960-90
BI ÌñaM. 1960. dl´ Tsvtß ÌñaM . 1980 .RTg´ RTay énkar GPivDÆ TIRkúgenAGasuIGaeKñy_ kan´ Et man lkçN£ eday
ELk@ BIKña eday sar mUl ehtu eRcIn yag.. > ... mUlehtu TI... 1.. KW edaysar lkçxNÐ PUmisa®sþ neyaáy rbs
tMbn GasIuGaeKñy_ Edl kan Et man sPaB xusKñaCagmun...> .. karelcecjrbs RbeTs cin eTA C a mha GMNac
164 CMBUk TI 3
sg:m niym FMmYy .... nig sPaBtantwgén s®g:am RtCak´ enA GasIu CaBiessCamYy s®g:am evotNam .án
EbgEck bNþa rdæsg:m niymenA kñúg tMbn´ .. (dUcCa evotNam ... km<úCa .. nig Lav) ... Edl man esdækic ©Edl án
eRKag [ dac ecjBI bNþa rdæ déT eTot Edl man esdækic© Ebb mUl Fnniym ... (dUcCa.RbeTs PUma .. C a RbeTs
Edl man lkçN£ edayELk BIeK)..>. .enA kñúg esdækic© Ebb sg:m niym .kar put rlut eTA én s®g:am tRmÚv [
man kar sSabnaeLIgvij...> .. .ehIyen¼ man n&yfa ... kRmit én kareFVInKrUbnIykmμ eRkay ÌñaM ..1975 .enA man
kRmit Tab enA eLIy..> .. enA tam RbeTs Edl man esdækic© Ebb mUlFn niymvij Edl man TMnak´ TMng CamYy
bNþa RbeTsmUlFnniym rIkceRmInCamYy kar vinieyaKTun breTsekIneLIg Biess kñúg Epñk plit .kar Taj
yk vtSúFatuedIm.. nig ksi-BaNiC¢kmμ. án naM [mankar beg;In kargar xag Epñk minEmn ksikmμ .. nig karekIn
eLIg xøaM g xag Epñk nKrUbnIykmμ... > .. enAtam bNþa RbeTs TaMg en¼ .Cak´ Esþg enAkñúgRbeTs m¨aeLsIu .kRmit
én kMeNIn TIRkúg ekIn eLIg swg eTV dg ebIeRbób nwg kMeNIn RbCaCn srub.. > .
mUlehtu TI ... 2 .. KWfa bNþa rdæ kñúg tMbn cab epþIm Gnuvtþ viFI «sßahUbnIykmμ Edlmankar eBj niym sRmab
karerobcMeLIgvij.. enA tam RbeTsnana dUcCa RbeTs Cbun .. shrdæGaemrik .. nig GWrub..>. .RbeTs sigHburI ..nig
eRkay mk RbeTs maeLsIu .. éf... nig }NÐÚensIu án køay Ca mUldæan sMxan kñúg karTak Taj vinieyaKTun breTs
kñúg Epñk «sßahkmμ minfasRmab kar eRbIRás kñúg Rsúk ..¦ k¾sRmab kar naM ecjena¼ eT..> ..dMeNIr kar en¼ án
beg;It [ man Ca tMbn «sßahkmμ .tMbn naM ecj esrI .RBlan ynþeha¼ .. nig XøaMgpÞúkTMnij .nig ehdæarcna sm<&n§
déT eTotenAtamRkúgFM@..> ..Cak´ Esþg .mk dl´ ÌñaM ..1985. .karplit eRkABIeRbg Cit.. 60% . enA }NÐÚensIu man
mUldæan enA tMbn´ cabUtaebk. (Jabotabek)..> ... mk dl´ ÌñaM .. 1990 .. RbeTs m¨aeLsIu án beg;It tMbn´ «sßahkmμ
RbmaN .. 90.. Edlbeg;ItCa kargar Cit ..40% ..én kargar enA rebog Rkúg . KYLaLaMBYr-ekLag. >. .mkdl´ ÌñaM ..
1989 . «sßahkmμ enAtam bNþa RbeTs Edl man esdækic© EbbmUl Fn TaMg .. 6. kñúg tMbn´ án cUlrYmcMENk.
GDP.. eRcInCag Epñk ksikmμ .. (sUmGanÉksarrbs´ .makh:I. K¿s¿. 1995x).. >
mUlehtu TI . 3 .. KW mkBIkMeNIn eTscrN_ kñúg tMbn´ .. >.enA edIm Tsvtß ÌñaM .. 1960... TIRkúg PaK eRcIn kñúg
tMbn´ TTYl án Gñk eTscr RbcaM ÌñaM min dl´ ..100¿000 .. nak´ eT ... b¨uEnþ mk dl´ Tsvtß ÌñaM ...1980 .. Rkúg Ca eRcIn
man Gñk eTscr elIs BI ..1 .. lan nak´ eTA eTot.. >. .}T§iBl elI TIRkúg Edl man kar hUr cUl xag eTscrN_ en¼
man lkçN£ FMeFgNas´ ... KW eFVI[ man kMeNIn x<s´ xag sNæaKar .. TIpßar FM@ .. sRmab´ ePJóveTscrN_ ... nig
{kas kargar eRcIn..>
plb¼ Bal én bERmbRmÜl TaMg en¼ KW beg;It [ manTRmgnKrUbnIykmμ mYyEbbenA GasIuGaeKñy_ mk dl
Tsvtß ÌñaM .. 1980.. > .TI .. 1.½ .sigHburI án BRgwg tYnaTI rbs´ xøÜn [ køay Ca eb¼ dUg.. rbs´ tMbn´ tam ry£ kar BRgIk
tYnaTI Ca mCÄmNÐl hirBaØvtSú .kardwkCBa¢Ún...B&t’man.. nig kar RKb RKg rbs tMbn ..> .. rdæaPiálsigHburI án Gnu-
vtþ nUv kmμviFI bec©kviTüa kRmit x<s FM@ Ca eRcIn ... Edl sSabna eLIg sMedAeFVI [ RbeTs en¼ køay Ca TIRkúg TMenIb
eRkay sm&y «sßahkmμ TI..1.. enAkñúg tMbn´ ... > .xN£ Edl sigHburI erobcMrcnasm<&n§ eLIgvij .... «sßahkm μ
Edl TamTar kmøaMg Blkmμ eRcIn kan Et eRcIn eLIg án dUr eTA taMg enA Crhr. (Johor.. - maeLsIu) ... nig tMbn rIyU.
(Riau‑ }NÐÚensIu) .EdlCa Epñk mYy én KeRmag Edl sSabna eLIg edIm,I beg;It [ man Ca RtIekaN rIk ceRmIn kñúg
164 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 165
tMbn´ eday yk cMeNj BI ktþa cRmú¼ én plitkmμ ... (sUmemIl m¨ak lIGUt Macleod.. nig m¨akh:I. K¿s¿. 1996).>
Kmøat xag Epñk esdækic© sg:m enA man kñúg RbeTs sigHburI enA eLIy .... b¨uEnþ kmμviFI rbs´ rdæaPiál kñúg kar sag
sg pÞ¼ sRmab Gñk man cMNUl Tab ... nig esvasg:m Edl pþl CUn kñúg RkbxNÐ .. ²lT§iRbCa Fibetyü pÞal ³ bNþal
[ rdæ en¼ man... ²sSirPaB³.. nig Gac Tak´ Taj kar vinieyaK breTs.. >
bNþa RbeTs Rkúm TI .. 2 . . Gnuvtþ kar eFVI nKrUbnIykmμ enA kñúg lkçxNÐ sg:m ... nig neyaáy Edl man
sPaB mineTogTat´ Cag en¼ q¶ayNas´ ... > .. RbeTs m¨aeLsIu enA rkßa mrtk BI sm&y GaNaniKm kñúgnam Ca
sg:m Bhu sasn_ EdlrYm man m¨aeL. .cin... nig }NÐa enA eLIy... > .. GMNac neyaáy sSit enA kñúg éd CnCati
maeL Edl PaK eRcIn rs enA Cn bT .. .cMENk GMNac esdækic© sSit kñúg éd CnCati cin enA tam TIRkúg.. > ... clacl
Epñk BUCsasn_ kñúg ÌñaM ... 1969.. án eFVI [ rdæaPiál bþÚr kar yk citþ Tukdak BI Epñk ksikmμ eTA rk kar GPivDÆ Epñk
«sßahkmμ tam TIRkúg ... nig eKal neyaáy esdækic© fμI Edl beg;It eLIg kñúg bMNg [ CnCati m¨aeL enA tam
TIRkúg man esdækic© RbesIr Cag mun ... >. .mkdl edIm Tsvtß ÌñaM .. 1990.eKal neyaáy TaMg en¼ TTYl án eCaK
C&y xø¼ eday cMnYn CnCati maeL enA tam TIRkúg án ekIn eLIg yag xøaMg... > .enA RbeTs hVIlIBIn... nig éf karERb
RbÜl Epñk neyaáy dUc Kña án ekIt eLIg ... ehIy xN£ Edl kMeNIn TIRkúg enA Et bnþ ... bBaHa cMeBa¼ mux KW RtÚv
beg;It [ án nUv rbb neyaáy smRsb mYysMedA GPivDÆ RbeTs Rbkb eday RbsiT§PaB... >
RTg RTayEbbTI.. 3..ena¼ KW ..lMnaM eday EL .. 1.. án rIk lUtlas enA }NÐÚensIu Biess enA eka¼ CVa... > eTa¼
Ca eka¼ CVa man kar rIk ceRmIn xag esdækic© elOn .. nig kar gar kñúg vis&y «sßahkmμ man kMenInk¾ eday.. .k¾ kar-
gar Edl man Rák´ ebovtß min smrmü enA Et Ca bBaHa tam tMbn´ TIRkúg... >.. .kar eFVI cMNak Rsúk BI tMbn´ CnbT k¾
man TMhM FMEdr .... Edl sSanPaB en¼ elak h‘uyh;Ú M ... (. Hugo.K¿s¿.1975).TTYl s:al´ mun eK..> .. kar sikßa rbs´
h‘uyh;Ú án [ dwg fa CncMNakRsúk dl eTA ..20% .. Edl eFVI kar enA Rkúg hßakarta Etg Rtlb eTA Rsúk kMeNIt
y¨ag ehac Nas´ .. 3.. eTA.. 4 ..dg kñúg mYy Ex...>. .BYk eK án Eck rMElk Rák´ cMNUl Edl eKrk án enA TIRkúg
sRmab´ p:t´ p:g ´ RKÜsar enA CnbT . (sUmGanCMBUkTI..6. rbs´ .rIh: .. (Rigg).enAkñúgesovePAen¼ ).. >. .lMnaM én kar eFVI
nK rUb nIykmμ enA CVa en¼ Rbhak RbEhl nwg RbB&n§ eTV niym Edl enA manGtSiPaB tam bNþa rdæ enA Gaemrik La
TIn dUcCa RbeTs eRbsIul CaedIm... (sUmGanÉksarrbs´ . h:Il Eb‘t_ . (Gilbert).. K¿s¿.1997).. >.. .TIRkúg m¨anIl
k¾ man lkçN£ dUc Kña xø¼ @ Edr... >
RTg RTayEbb cug eRkayen¼ .. KW cab BI Tsvtß ÌñaM ..1970.. mk bNþa rdæ sg:m niym man Lav. .evotNam
nig km<úCa án ecj put BI s®g:am evotNam...> ... eRkay BI TTYl yk nUv eKal neyaáy edIm,I karBar min [ man
kMenIn elOn enA tam tMbn´ Rkúg .. RbeTs TaMg en¼ cab´ epþIm ebIk cMh esdækic© rbs´ xøÜn Ca beNþIr@ . [ man kar
vinieyaK mk BI eRkA...>. .eKalkarN_ en¼ man eCaKC&y KYrkt´ sm:al´ enA RbeTs evotNamkñúgry£ eBl ..10
ÌñaM cug eRkay .. ehIy án naM [ man kar eFVI nKrUbnIykmμ elOn enA rdæFanI haNUy.. . nig Rkúg hUCImij. (sUm Gan
Éksar rbs´ .m¨akh:I . K¿s¿1995.a ..nig. hVbs_ .(Forbes) K¿s¿. 1996.b)..>
mkdl cug Tsvtß ÌñaM .. 1980 .TIRkúg enA GasIuGaeKñy_ man kar ERbRbÜl yag sem,Im eday mrtk BI sm&y
GaNaniKm RtÚv án eK eFVI [ reg:a¼ reg:I .eK Ekécä ... bMpøaj... nig sagsg eLIgvij... > .edayman karKaMRT.. nigKbKit
166 CMBUk TI 3
BI rdæaPiálCati ... Rkúmh‘un GPivDÆn_ dIFøI ... nig BYk mUlFn niym kñúg Rsúk cab´ epþIm EkERb Rkúg TaMg en ¼ [ man Ca
sg;at´ BaNiC¢kmμkNþal.. .tMbn´ «sßahkmμ ... nig tMbn´ rs´ enA tam CayRkúg..> .karEkERb c,as´ Cag eK man
enA sigHburI Edl Ca TIRkúg lMdab BiPB elak FMCag eK enA GasIuGaeKñy_ ... >. .cenøa¼ TsvtßÌñaM ... 1960 .. nig Tsvtß
ÌñaM .. 1980. .sigHburI án eFVI karEkERb TaMg Rsúg nUv bridæan Edl sSabnaBImun sRmab´ sg´ pÞ¼ Tab @ enA tam tMbn´
Catisasn_ nana [ eTA Ca TidæPaB mYy Edl man sMNg GaKar x<s @ h‘um B&T§ edayBN’ exovRsgat .. (sUm Gan
Éksar rbs´ .dW.xUnIn X_ (De Koninck).. K¿s¿.1992... nig hU (Ho) K¿s¿.1997)..> .. eTa¼ Ca y¨agen¼ k¾ eday kar
GPivDÆ TaMg en¼ án TTYl nUv Rbtikmμ BI sMNak´ Rkúm mnusß kñúg Rsúk mYy cMnYn Edl RbwgERbg [man kareFVI
GPirkß kEnøg TaMg ena¼ tam ry£ kmμviFI Efrkßa ... ¦ BRgIk bEnSm elI GVI Edl man Rsab´ .. > . Rkúg mYy cMnYn enA GasIu
GaeKñy_ enA man kic©xitxM RbwgERbg mYy cMnYn kñúg kar rkßa [ án nUv Epñk cas @ .kñúg TIRkúg dUcCa sg;at áraMg enA
Rkúg haNUy .køÚduk (Glodok) enA hßakarta .... nig GinRtamUrus In .. (tramuros) enA Rkúg m¨anIl.. (sUmGanÉksar
rbs´ . Gas:Ú .(Askew).. nig LÚEh;n (Logan).K¿s¿.1994)>
viFI Kit GMBI dMeNIr kar TaMg Gs´ Edl elc eLIg kñúg cenøa¼ ÌñaM ...1950.. nig ..1990 .. KWRtÚv epþat elI rebob
Edl ... ²esdækic© neyaáy én lMh³ ... beg;ItCa TRmg sSabtükmμ ... nigrUbrag TIRkúg sRmab kareRbIRás .. nig
esaPN PaB... > ... dUecñ¼ tMbn´ TIRkúgTTYl nUv karrIkceRmIn y¨agelOn xag Epñk sNæaKar ... tMbn´ eTscrN_
sMNg´ pÞ¼ sRmab´ Gñk man Rák´ cMNUl x<s´ ... nig mFüm ..nig mCÄmNÐl BaNiC¢kmμ Ca eRcIn eTot..> .tMbn´ TaMg
en¼ Cab Kña BI ..1.. eTA.. 1 .. tam ry£ RbB&n§ dwkCBa¢Ún CaeRcIn Edl man RbsiT§PaB xus@Kña... > .. CalT§pl .kar GPivDÆ
TaMg en¼ beg;It án Ca bridæan fμI mYy Edl enA TIen¼ GtþsBaØaN rbs´ Rkúg... RtÚvRKbdNþb´ eday rUbPaB Gnþr-
Cati..>.. rUbPaBen¼ án mk eday kar bMpøaj .. nig biTáMg mrtk vb,Fm’ sm,ÚrEbb kñúgRsúk..> .kareqøIy tb enA
tam Rkúg. CaeRcIn enA GasIuGaeKñy_ cMeBa¼ karrIkceRmIn TaMg en¼ man sPaB mansPaBERbRbÜl xøaMgNas´ ...
elIkElg Et krNImYy cMnYn dUcCa sigHburI .... eRBa¼ fa sigHburIán biTáMgnUv shKmn_ GñkRkIRk FM@Edl BMu man
esvakmμ RKb´ RKan´ .. nig BMuman pÞ¼ sMEbg smrmüeRkamrUbPaBGPivDÆdUcKña.. >
nKrUbnIykmμ kñúgTsvtß ÌñaM . 1990 ½ .sklPavUbnIykmμ BMueTogTat´ nig
TIRkúg enA GasIuGaeKñy_ dMeNIrkarEdlánBiBN’naxagelIPaKeRcInenAbnþ ... nigkan EtmanlkçN£ xøaMgkøaenATsvtßÌñaM .. 1990..>
.buEnþ TsvtßcugeRkay ... k¾mansmahrNkmμGasIuGaeKñy_ ... nigTIRkúg eTAkñúgRbB&n§BiPBelak kan Et xøaMgkøa
Cag munEdr...>. .dMeNIrkarsmahrNkmμen¼ minEmn GaRs&yEtelI TMnak´ TMng esdækic©mYymuxena¼ eT..>
.tMbn´ TaMgmUl Biess bNþaTIRkúgTaMgGs´ suT§Et Føab´ man bTBiesaF cUlrYm eTA kñúgbNþaGg:kar FMCag fñak´
Cati . .. lMhUr Cn cMNakRsúk .GñkeTscr .. nig CnEsVgrk karRCkekan... nig karpßBVpßay B&t’man GnþrCati Ca
Rkdas .. nig eday eRKÓg m¨asIun y¨ag TUlMTUlay...> . .eTa¼ Cay¨agen¼ k¾eday .kñúgmYy Tsvtß cugeRkay en¼
kar vinieyaKTuk breTs kñúgEpñk plit ... nigesvakmμ k¾ Ca cMENk sMxan yag xøaMg mYy én lMhUr TaMg en¼ Edr .. >
karbeg;ItCaRTwsþI GMBI dMeNIrkar bBa©Úl TIRkúg eTA kñúg esdækic© BiPB elak man taMg BIyUr mk ehIy.. > ...Gñk
166 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 167
niBn§ Rbkan´ RTwsþI TMnak´ TMng ekgRbvBa©niym ánG¼ Gagfa ral´ bNþa mCÄmNÐlFM@ ... tamTIRkúg Etg beg;It
Ca TMnak TMng rvag TIRkúg nwg Cn bT Edl man lkçN£ ekg RbvBa© yageRcIn edaykñúge na¼ raCFanI Etg RsÚbyk
nUv mUlFn BITICnbT dac Rsyal..>. .en¼ ebIniyayBITMnak TMngenA kñúg RbeTs RkIRk...> ... buEnþ RbeTs RkIRk
RtÚv án RbeTs man«sßahkmμ rIkceRmIn ekgRbvBa© tamry£ TIRkúg rbs´ eK..> .. mkdl´ Tsvtß ÌñaM.. 1970.
ehIy Biess enA Tsvtß ÌñaM ..1980. .TMnak TMnak TMng rvagRbeTs Gñk man nwg Gñk Rk BMu Emn Ca meFüaáy RKb
RKan sRmab niyay bMRBÜj GMBI tYnaTI rbs TIRkúgGasIuGaeKñy_ . kñúg esdækic© BiPBelak eLIy .. > ... karvinieyaK
mUlFn án hUrcUl eTAkñúg esdækic© TIpßar kñúg tMbn´ Rsbnwg karrIkceRmIn esdækic© edIr TnÞwm Kña Edr.> .. enA
Tsvtß ÌñaM .. 199 0 .. karrIkceRmIn en¼ án ekIn eLIg KYr kt sm:al ... nig án BRgIk dl bNþa esdækic© Gnþrkal
enA }NÐÚcin eTotpg....>.. .Tinñn&y Edl elak .RTÚman .(Truman).kt Rta enA kñúg RBwtþibRt mUlFn bMrug rbs shB&n§
. (Federal Reserve Bulletin) án bgHaj fa .mUlFn srub TaMg Gs Edl hUrcUl eTA kñúg bNþa RbeTs kMBug GPivDÆ
án ekIn eLIg BI ... 54/1.. ekad ilan duløarGaemrik enA cenøa¼ ÌñaM ... 1973-89.. dl ...108/4 .. ekadi lan duløa renA
ÌñaM 1990-94..>.. 50% .. én mUlFn TaMg en¼ án mk RbeTs enA GasIu ... ehIy .. 30% . án mk GasIuGaeKñy_ ..> .dUecñ¼
enA kñúg esdækic© BiPB elak TaMg mUl .cab taMg BI Bak kNþal Tsvtß ÌñaM ...1980.. mk .karhUrcUl nUv mUl Fn man
cMnYn elIs kar rIk ceRmIn xagEpñk esdækic© Cati eRcIn Nas´ ... > .. eyagtamkareRbIRás´ Bakü rbs´ . mIEss
sþÚbePI .(Michael Stoper K¿s¿.1997).. ² esdækic© lMhUr mUl Fn³ .. cab epþIm eFVI [.. ²esdækic© EdndI³.. BMu sUv man
sar£sMxan´ .. > .enA GasIuGaeKñy_ karhUrcUl TaMg en¼ epþatsMxan´ elI Epñk TIpßarPaKh‘un ... sSab&n hirBaØ vtSú
.«sßahkmμ Ekéqñ ... nig RTBü enA tam tMbn´ Rkúg FM@ enA GasIuGaeKñy_ .. > .
majÚEGl .xaE®sþls_ (Manuel Castells K¿s¿.1996.nig .K¿s¿.1997) .RbEhl Cabeg;It nUv bBaØtiþkmμ
fμI@ lð CageK sþIGMBI lMhr esdækic© BiPB elak Edl CMruj eLIg eday bridæan xVat´ ExVg TaMg en¼ ... > .elak án
BiB’Nna GMBI sg:m bNþaj Edlkñúg ena¼ eK beg;It [ man Ca... ² TMnak´ TMngfμI³ .. rvag.. ² plitkmμ .kareRbIRás´
.karRKb´ Blkmμ nig mUlFn ... nig B&t’man³.. ( xaE®sþls_ .. 1989..TM¿. ..348)..> ... kñúg kal£ eTs£ en¼ .TItaMg man
sar£sMxan tic Cag tYnaTI enA kñúg bNþaj...> ... niyaymüageTot ... ²lMhr én lMhUrmUlFn³.. kñúg BiPB elak man
sar£sMxan Cag .. .²lMhr én TItaMg³.. > .. .dUecñ¼ ehIyeTIbmanelceLIg nUv karyl eXIj fμI mYy GMBI lMhr esdæ
kic© BiPB elak ... nig tYnaTI én TItaMg rab bBa©Úl TaMg TIRkúg enA kñúg ena¼ pg...> ... kñúg n&y eRbóbeFob .lMhr én lMhUr
ma nn&yfa TItaMgRtÚvedIrRsbeTAnwgTMnak´ TMng rvag.. ¦ bNþaj én karvinieyaK .plitkmμ ... nig{kas kñúg
TIpßar..> ... dUecñ¼ n&yeFob én bNþaj CMnYs [ n&y eFobén TItaMgxVat´ ExVg kñúg EdndI én RbeTs NamYy... (sUm
Gan Éksarrbs´ . .RsIuvt_ .(Thrift) nig. GUldß_ (Olds) K¿s¿.1996)... > ... n&yeFobénBakü lMhr dUecñ¼ án pþl´
nUv GVI Edl LWEhVbRv_ (Lefebvre) ehAfa .. ² karbgHaj GMBI lMhr³.. Edlman n&yfa .. Ca rebob Edl eyIg beg;ItnUv
kar yl´ dwg GMBI TMnak´ TMng rUbFatuniym qøgkat´ lMhr.. >. .elIsBIen¼ eTot .karekIteLIg nUv karyl´ dwg fμI@
GMB I lMhr esdækic© BiPB elakman bgHaj enA kñúg Rbvtþi én kar eFVI nKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ ... (hVbs_ (Forbes)
K¿s¿.1997 ... nig.ExllI .. (Kelly) K¿s¿.1997)...>.. .kñúg kRmit eKal neyaáy .sSanPaB EdlCalT§pl én
kar yl´ dwg GMBI esdækic©BiPB elak dUecñ¼ KW kareFVI m¨aXItFIg GMBITIRkúg ..nigtMbn´ EdlCa eKaledAsRmab´
168 CMBUk TI 3
lMhUr Epñk mUlFn .. niglMhUrEpñk déT eTot(4)> .eTa¼ CayagNa .cMNucsMxan KWfa .. bc©úb,nñ eK yl fa esdæ-
kic© BiPB elak ... KWCabnÞat´ Em¨Rt cMác´ sRmab´ vas´ nUv dMeNIrkar énkareFVI nKrUbnIykmμ ... nigkar GPivDÆ kñúg
tMbn´ .. >
dUcEdleyIg án kt sm:al rYcmk ehIy .karbkRsay esdækic©GasIuGaeKñy_ CamYy lMhUr skl elak
dUcCakarbBa©Úlesdækic©rbs tMbn en¼ eTA kñúg bNþajsklelak ... KWeFVI eLIg tam ry£ TIRkúgFM@ kñúg tMbn ..>
.tam ry£ karhUrcUl mUlFn eyIg Gac emIl eXIj cMNucen¼ kan´ Et c,as´ ...> .. eBl eyIg sikßa elI tYelx én
kar hUr cUl énkarvinieyaK breTs E dlCaktþa naM [ man snÞú¼ xøaMg sRmab karGPivDÆ «sßahkmμ enA RbeTs
CaeRcIn kñúg tMbn´ .eyIg eXIj fa karvinieyaK RbmUlpþMú enA tMbn´ RbCMuCn FM@...> ... RbPBTinñn&y xusKña nig kar
kMNt´ PUmisa®sþ xusKña eFVI [ kar eRbóbeFob rvagRbeTsmYy nwg RbeTsmYy pÞal´ man karlMák ... b¨uEnþ sSiti
fñak Cati xø¼ Bit Caán bBa¢ak fa man karRbmUlpþMú tam tMbn BitRákd Emn...> ... DIexGay hßakarta man RbCaCn
4/6% . énRbCaCn }NÐÚensIu .. . buEnþ kñúg cenøa¼ ÌñaM ..1967-1991. TTYl témø vinieyaKbreTsán RtwmEt .17/2%
b¨ueNÑa¼ . (sUCIcUkU ..(Soegijoko) K¿s¿.1996) ... > ... Rbsin ebI eKbEnSm CVa xag lice Tot.. (rYmbBa©ÚlTaMg tMbn´ hßa
bUta Ebk ... nig RbCMuCn Cit@ EdlsSit kñúg Rkvat Rkúg hßakarta ).TIRkúg TaMg mUl TTYl án témø vinieyaK dl eTA
44/8% .. én vinieyaK Cati srub.. > .. cMnYn en¼ man n&yfa án beg;It kargar Cag .. 50% .. én kargar Edl beg;It .eLIg
eday karvinieyaK kñúg GMLúgeBl dUcKña en¼ . > . EmtDI (Medhi). (K¿s¿.1996) . án pþl nUv Tinñn&y GMBI cMnYn KeRmag
vinieyaK breTs Edl RkúmRbwkßa vinieyaK éf án Gnum&t kñúg cenøa¼ ÌñaM .. 1979-90.. >.. .KeRmag enA TIRkúg ágkk
man cMnYn esμI .. 15/7% .. én cMnYn srub rbs´ Cati .b¨uEnþeBl eK bBa©Úl extþ CMvij .. 5 ..eTot edIm,I beg;It Ca tMbn´
mhaRkúg ágkk .cMnYn en¼ ekIneLIg dl´ ...67/8% ..> ... esdækic© Gnþrkal rbs´ evotNam Edl Tak´ Taj mUl
FnbreTs xøaMg kñúg eBl fμI@ en¼ ... (eRkayRbeTsEdl man esdækic© TIpßar).. bgHaj nUv lMnaM Rsedog Kña Edr..>
eNsþÚ . (1997) .. bgHaj fa sRmab´ ry£ eBl .. 1988-93 .RkúghUCImij TTYl án karvinieyaKshBaNiC¢
breTs.. 45/9% .. cMENk Rkúg haNUy án .. 21/1% . >
sRmab´ RbeTs hVIlIBIn eK man Tinñn&y Bisþar fμI@Cag (sUmGanÉksarrbs´ . ExllI K¿s ..1999).. >
.ebI yk karbeg;Itkargar Edl Ca karvas Evg nUv kRmit énkarvinieyaK .tarag .7¿2 .. bgHaj GMBI karcUlrYm cMENk
rbs tMbn TIRkúg Cati ... (rYm manbNþaRkúgenA rdæFanImanIl) .. nig tMbn rdæálCab KñaBIr man lUsunkNþal ...nig
takaLÚk xagt,Úg..> .. lMnaM én karvinieyaKenA RbeTs hVIlIBIn manelcecj cMNucsMxan´ BIr..> ...TI...1 . .kar
vinieyaK RbmUlpþMúeRcIn enA tMbn sMxan rbs Cati... (rYmman tMbn TaMg bIen¼ )... dUc RbeTs déT eTot Edr.. >. . tMbn
TaMg bI en¼ rYm Kña beg;It kargar BIvag ..50 % ..eTA ..90 % .. énkargar beg;Itkñúg ry£ eBl .. 10.. ÌñaM man kñúg tarag ..> eTa¼
Ca y¨agNa .bERmbRmÜl TI.. 2.. enA kñúg tarag ..7¿2 .. KWCakarFøak´ cu¼ nUvsar£sMxan´ rbs´ rdæFanIxøÜn Ég ... ehIy
nig kar ekIn eLIg nUv kRmit kargar beg;It enA tam bNþaextþ CMuvij.. > ... lMnaM en¼ bgHaj [ eXIj nUv dMeNIrkar én
kar BRgIk rdæFanI Edlkñúg ena¼ kareFVInKrUbnIykmμ RbRBwtþ eTA tamtMbn NamYy minEmn Et enA TIRkúgeT.. >
168 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 169
tarag .. 7¿2..½.. kargar Edl beg;IteLIg eday karvinieyaK enA RbeTs hVIlIBIn .. 1986-96
*mkra-kBaØa
RbPB..£ ... Tinñn&y EdlminTan eá¼ Bum< sþIBI kmµviFI Gnum&t Rsbtam c,ab sþIBIkarelIkTwkcitþ vinieyaK epßg@
.RkúmRbwkßavinieyaK .m¨anIl .. 1996.. >
dUecñ¼ .kardak´ bBa©Úl esdækic©Cati eTAkñúg lMhUr sklelak Etg eFVIeLIg tam ry£ tMbn´ RkúgsMxan´ enA
TUTaMg tMbn GasuIGaeKñy_ ... > .. karRbmUlpþMú enA tamtMbn en¼ RbEhlCaman ¬sßKl enA kñúg RbB&n§ TIRkúg BI sm&y
GaNaniKm ... b¨uEnþ eKkt´ sm:al´ eXIjfa karRbmUlpþMú enA kñúg lMnaM bc©úb,nñ én kareFVInKrUbnIykmμ ... KW GaRs&y
elI mUlehtumYycMnYn... > ... minfa eKsagsg eragcRk sRmab plit TMnij naMecj ... ¦ sRmab beRmITIpßar enA
ÌñaM hVIlIBIn.. (srub)
% . én cMnYn srub
enA Rkúg m¨anIl
% . én cMnYn srub enA eRkARkúg m¨anIl..
(lUsunkNþal .. nig ta ka LÚk xag
t,Úg)
% ..én cMnYn srub enA tMbn sMxan Cati ..
(m¨anIl .lUsun kNþal . . nig takaLÚk
xag t,Úg)
1986 26/287 73/5 12/2 85/7
1987 82/101 66/4 20/2 86/6
1988 128/052 50/5 26/0 76/5
1989 153/490 48/5 34/6 83/1
1990 113/290 40/6 39/7 80/4
1991 60/068 20/2 49/4 69/6
1992 49/483 16/7 45/4 62/1
1993 59/106 21/0 42/7 63/7
1994 148/630 16/9 45/3 62/2
1995 80/401 11/6 40/8 52/4
1996* 58/764 26/9 30/3 57/2
170 CMBUk TI 3
kñúg Rsúk eT.. .tMbn TIRkúg fñak Cati man karTak Taj RbkbedaykmøaMg xøaMgNas .. . > .. .kñúgkarGeg;tel I Rkúmh‘un
cMnYn.. 100.. enA RbeTs hVIlIBIn ... EhrIn .. (Herrin)... nig EBeno (Pernia)... (K¿s¿.1986) .. án rkeXIjfa .tRmÚvkar
el I Epñk TItaMg sMxan´ bMput ... KW enACit kEnøg dwkCBa¢Ún .. (EpsmuRT .beBaØItamynþeha¼ .nig mhavifI).kar p:t´ p:g´
GK:isnI lð .bNþaj TMnak TMng .. nigmandITMenreRcIn ... nigsmÖareragcRk..> .. EBeno. nig áedragh;a.. (Paderanga)
(K¿s¿.1983) .. k¾án sg;t F¶n elI PaBcaMác én TItaMg EdlenACit kariyal&yrdæaPiál .FnaKarFM@ ... nig esva
kmμ GaCIB epßg@Edr.. > . . edaysar Et ehdæarcnasm<&n§ TaMg en¼ rYmTaMg tRmÚvkarTIpßarpg RbmUlpþMúenA TIRkúg
manIl .tMbn sñÚl en¼ man PaBTak TajyagxøaMg..> . ktþaTaMgen¼ mansar£sMxan eRcInCag karpþl nUv kar GnueRKa¼
Epñk sareBIBn§ EdleKpþl´ dl´ GñkvinieyaKbreTs EdltaMg enA tMbn´ q¶ay@ ... (hVúcn_ (Fuchs).. nig EBeno..
K¿s¿. 1989)...> .. EBnEvl (Parnwell)... nig vgßsupasavtS (Wongsuphasawat).. (K¿s¿.1997) .. k¾án [dwg fa
erag cRk enA tMbn´ BRgIk raCFanIágkk k¾ man tRmÚvkarelI Epñk TItaMgnig dMeNIrkar rt´ Éksar dUcKña Edr.. >
eyIgKYr bEnSmeTot fa .karbnþ ksag ehdæarcnasm<&n§ sMxan @enA tMbn sñÚl rbs RbeTs min RKan Et
Ca mrtk én kar [ témø elI TIRkúg bueNÑa¼ eT .. > .eKalneyaáy Ebben¼ k¾ bgHaj [ eXIj BI karvinieyaK rbs
rdæaPiálkñúg Epñkehdæarcnasm<&n§ Edl epþat sMxan´ elI tMbn´ en¼ Edr... > .ebIyk RbB&n§ dwkCBa¢Ún mk eFVI Ca
«TahrN_ eyIg eXIj fa ... KeRmag GPivDÆ rbs hVIlIBIn sRmab ry£ eBl mFüm .. (1993-98) .án kMNt yk
KeRmag dwkCBa¢Ún FM@ cMnYn .. 11 .. eRkam KeRmag FM..1.. Edlman eQμa¼ fa.. .²ksag -dMeNIrkar -pøas bþÚr³. .EdleK
á¨n´ sμanfa nwg RtÚvkarTwkRák´ srub .. 82/1. ekadi eb¨sU (RbEhl . 4/1. lan duløaGaemrik ebIKit tam GRta bþÚr
Rák´ ÌñaM .. 1995).. ( enda .. 1995)..> . .KeRmag TaMg . 11.. sSitenA TIRkúg m¨anIl ¦ enA tMbn´ Cab´ Rkúg ..> .. KeRmag TaMg
ena¼ rYm man bNþaj rfePøIg dwkCBa¢Ún Fn Rsal .pøÚv Rkvat´ Rkúg m¨anIl .nig pøÚv elI kñúg Rkúg m¨anIl. .. > ..vismPaB
xag Epñk ehdæarcnasm<&n§ .. nig karpþl´ esvakmμ tam tMbn´ en¼ bgHaj [ eXIj BI ectna eqøIy tb nwg tRmÚv kar
én mUl Fn breTs.. .EdlCaehtu eFVI [ man karvinieyaK saFarN RbmUl pþMú enA kñúg tMbn´ sñÚl en¼ y¨agelIs
lub ..>
karbgHaj GMBI TIRkúgEdlkMBugeFVIsklPavUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ tYnaTI én mUlFn GnþrCati enA kñúg dMeNIr kar nKrUbnIykmμ ... nig PaB smRsb én kareFVI TIpßartMbn Na mYy man
n&yfa . mnusß kan´ eRcIn man kar cab´ GarmμN_ Kit fa TIRkúg ... KW Ca Exñg enAkñúg ... ² lMhr én lMhUr³.. > .dUecñ¼ .eyIg
KYr eFVIkarsikßaelI viFIsa®sþ mYycMnYn EdleFVI [ eK yk... ²karbgHaj GMBI lMhr³.. en¼ mk Gnuvtþ enA GasIu
GaeKñy_..> .. edIm,I yl [ án GMBIkar dak bBa©Úl TIRkúg ... nigtMbn mYy cMnYn enA GasIuGaeKñy_ eTA kñúg esdækic© BiPB
elak eK án eRbI Rás nUv Bhu RkbxNÐ ... buEnþ eK án kMNt fa kar GPivDÆ TIRkúg . . nig tamtMbn enA GasIu GaeKñy_
bc©úb,nñ RtÚvá[email protected].. EdlrYmman. ½.TIRkúg lMdab BiPBelak .. TIRkúg rIklUtlas tam
Ebb BhuekaN ... nig TIRkúg lUtlas tamkarBRgIkRBMEdn .. nig rebogRkúg.. (sUmemIl .hVbs_ .. 1997.. nig yuWg
1995).. > . eTa¼ bICa karsSabna en¼ man RbPB mkBIkar CECk EvkEjk kñúg f ñak RsavRCa vCan x<s k¾eday... k¾kar
sSabna nImYy@ suT§ Etman plviák sMxan´ elI kareFVIeKal neyaáy sRmab´ kar eFVIKeRmag ... nig kar RKb´
170 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 171
RKg TIRkúg ... nig tMbn´ mYy cMnYn enA GasIuGaeKñy_ .. >
TIRkúg lMdab´ BiPBelak
Bakü TIRkúg lMdab´ BiPBelak man RbPB enA kñúg sñaéd rbs´ elak cn .®hVaym¨g´ . (John Friedmann)... nig Gñk
sikßa mYy cMnYn eTot Edl G¼ Gag fa .eKGac kMNt tMbn TIRkúg fasSitenAkñúgzananuRkm lMdab BiPB elak eday
sMGag elI kareRbóbeFob GMNac esdækic© .. (RhVaym¨g´ .(Friedmann) . nig v¨UlV (Wolfe).. 1982 .RhVaym¨g´ .
K¿s¿.1986 saEsßn ..(Sassen) ..K¿s¿.1991-1994).. >. .niyaymü¨agvijeTot .TIRkúg man tYnaTI mYy cMnYn dUc
Kña nwgtYnaTI én tMbn RbCMuCnRkúg... nig kEnøg déT eTot Edl man tYnaTI lMdab x<s dUcCa bNþaj dwkCBa¢Ún tam
Gakas... nig Lan seNþag Evg@. .tYnaTI Epñk hirBaØvtSú saklelak . .Epñk c,ab´ .. nig Epñk RKb´ RKg.. nig lMdab´
sarsMxan Epñk neyaáy GnþrCati enA lMdab x<s CageK kñúg zananuRkm... > .. .zan£ Ca TIRkúg lMdab BiPB elak
min caMác man RbCaCn eRcIn ena¼ eT .. Cak Esþg sigHburI man cMnYn RbCaCn tic Cag TIRkúg manIl ... ¦ TIRkúg hßakarta
q¶ay Nas buEnþ Rkúg.. en¼ sSitenA lMdab x<s enA kñúg zananuRkm TIRkúg lMdab BiPB elak. . > ... tam elak RhVIEmnn_
. (1986) sigHburI man naTI Ca TIRkúg FM lMdab TI.. 1 . . kñúg RbeTs GPivDÆ fñak kNþal .cMENk Rkúg ágkk ... nig manIl
Ca TI Rkúg FM lMdab´ TI ..2.. > ..mkdl´ ÌñaM .. 1997. . RhVIEmnn_ án kMNt´ RbeTs sigHburI Ca .. ²cMNuc Tak´ Tg RbeTs
cMru¼ ³ (EdlCa RbePT lMdab´ fñak´ TI.. 2 .. rbs´ elak) ... b¨uEnþ BMu man TIRkúg enA GasIuGaeKñy_ Na epßg man lkçN£
sm,t þi RKb´ RKan´ sRmab´ dak´ bBa©ÚleTA kñúg zananuRkm rbs´ elak eTot eLIy. . >
karsikßa mun@elI TIRkúg lMdab BiPB elak EtgEt BMu yk citþ Tukdak GMBI tYnaTI rbs TIRkúg enA kñúg bribT
Cati ¦ tMbn´ eT.. > .Nk´ s_ án yl´ eXIj dUecñ¼ ehIy... án bgHaj BI PaBpÞúy Kña rvag.. ²BiPB yWty¨av³ .. én Civit
Bit RbcaMéf¶ nwg ... ²BiPB elOn³ .. én karP¢ab´ TMnak TMng kRmit BiPB elak. ½.
bg;b´ enA kñúg TIRkúg lMdab BiPB elak man cMNucExñg rbs .. ²BiPB elOn³ . Ca eRcIn én RbB&n§ plitkmµ bt´ Ebn
nig lMnaM eRbIRás´ lMdab´ x<s´ . > . BiPB elOn sBVéf¶ en¼ BRgIk xøÜn BI tMbn´ sñÚl Epñkesdækic© bI rbs´ BiPB elak
eTA dl´ tMbn´ RkIRk eRkA@Edl kMBug GPivDÆ enA kñúg raCFanI én bNþa RbeTs kMBug GPivDÆ kRmit kNþal nig
RbeTs RkIRk Cage K. >. .sSanPaB en¼ beg;It án Ca.. ²BiPB yWt³. enA tam tMbn dac Rsyal Edl min gay ERb
RbÜl .tMbn eragcRk sRmab plit man kar Føak cu¼ ehIy... nig man kartaMglMenA min Rsbc,ab eRcIn.. > .. TaMg
Gs en¼ kan Et Xøat cak q¶ay BI vb,Fm’ nig rebob rbb rs enA rbs TIRkúg lMdab BiPB elak (Nk s _ .(Knox)
1995 .TM¿. 232-33). >
dUecñ¼ .Tsßn£ Ebb TIRkúglMdab BiPB elak sMu[ man kar EbgEck [ dac Kña rvag tYnaTI lMdab BiPB elak
rbs´ TIRkúg . nig CIvit Bit rbs´ RbCaCn kñúg Rkúg..>.. Tsßn£ Ebb en¼ man n&yfa .kareFVIeKal neyaáy sg;t´
F¶n elI karP¢ab TMnak TMng rbs TIRkúg CamYy saklelak CaCag epþat elI tYnaTI rbs TIRkúg kñúg lMdab mUldæan
lMdab tMbn .. nig lMdab Cati... > .. sSanPaB dUecñ¼ CMruj [ man Ca kmμviFIFM@ kñúg kar eFVInKrUbnIykmμ xñatFM kñúg bMNg
sMedA CMruj TIRkúg [ eLIg eTA lMdab x<s enA kñúg zananuRkm TIRkúg lMdab BiPB elak..> .. GaKarePøa¼ .. (tYbm. ebRtÚ
Nas ) .. raCFanIrdæál BuRTaC&y ... nig GakasyandæanGnþrCati kULaLaMBYrfμI ... KWCa«TahrN_ Cak Esþg.. > .
172 CMBUk TI 3
b¨uEnþ eK.. k¾ Gac elIk yk RbeTssigHburI Edl man kariyal&ykNþalRkúmh‘un BhuCati CaeRcIn .. (EBrI ..
1992 .1995).. nig RbeTs hVIlIBIn Edl man kar GPivDÆ eLIgvij nUv hVtbUnIhVasüÚxñat FM mk eFVI Ca«TahrN_
GMBI yuT§sa®sþ én kar eFVIKeRmag. nig karRKb RKg TIRkúgEdl Epðk elI Tsßn£ Ebb TIRkúg lMdab BiPB elakEdr..>
TIRkúg rIklUtlas´ tam Ebb BhuekaN
Tsßn£ TI.. 2.. én karbkRsayTIRkúg enA GasIuGaeKñy_ CamYy esdækic© BiPB elak ... nigEdlCaTsßn£ mYy eBj
niym eRcIn enA kñúg rgVg Gñk eFVI eKal neyaáy . KW kar kMNt [ eXIj nUv TIRkúg rIklUtlas tam Ebb BhuekaN.>
karrIkceRmIn Ebb BhuekaNen¼ beg;It [ man Ca kar cgKña rvag tMbn´ Rkúg ... ¦ rvag tMbn´ Rkúg FMmYy CamYy nwg
tMbn´ dac´ Rsyal enA Cit .EdlPaKeRcIn qøgkat´ RBMEdn neyaáy rbs´ RbeTs.. > ...eyOg (Yeung.1995)
.án elIkeLIgfa TaMgen¼ ... KW Ca átuPUt Biess mYy rbs RbeTs enA GasIu .Ca«TahrN_ tMbn GPivDÆ RtIekaN
rvag sigHburI ... maeLsIu ... }NÐÚensIu.. (sUmemIl EpñkTI .. 10 ..kñúg CMBUk en¼ ).Edl P¢ab Rkúg sigHburI nwg rdæcUh‘r rbs
m¨aeLsIu Edl enA Cab´ Kña .. nig RbCMueka¼ erov rbs´ }NÐÚensIu... > .. «TahrN_ epßg BIen¼ rYmman tMbn´ BhuekaN
mas rvag PUma ... Lav .. .éf .. . nig cin ... nigtMbn´ GPivDÆ GasIuxagekIt CamYy nwg hVIlIBIn.. (mIndaNav). Rb‘úyen ..
maeLsIu .. (saá.. nig saravak) ..nig RbeTs}NÐÚensIu .. (s‘ulLaevsIu).. > .. kñúg krNInImYy@ .eKal bMNg yuT§sa®sþ
... KWedIm,I bgHaj ... ¦mindUecñ¼ eT edIm,I beg;It CatMbn´ Rkúg mYy Edl GacdMeNIrkar án ... nig Gac Bwg Epðk elIKña
án... > .eTa¼ Cay¨agen¼ k¾eday. .ebIniyayBIbBaHaeKal neyaáyvij .karcgRkgfñak´ tMbn´ dUecñ¼ Etg man
eKalbMNg elIksÞÜy karvinieyaK Cacm,g CaCag KeRmagTIRkúg.. ¦KeRmagtamtMbn .. >
tMbn´ TIRkúg BRgIk.. nigRkúg rebog
Tsßn£ TI .. 3.. edIm,I[yl GMBITIRkúg enA GasIuGaeKñy_ enA kñúg esdækic© BiPB elak KWtamry£ karviPaK elI TI Rkúg
rIklUtlas´ tamkarBRgIkTIRkúgFM ... ¦ rebogRkúg... > .. lkçN£ Biess sMxan´ mYy én karGPivDÆ TIRkúg FM@ enA
GasIuGaeKñy_ kñúg bunμan Tsvtß cugeRkayen¼ ... KW karelceLIg nUv TRmg TIRkúg Edl án mkBIkarBRgIkRkúgFM...>
kar rIkceRmIn en¼ Xøatcakq¶ayBI lMnaM énkareFVInKrUbnIykmμ kñúgtMbn´ kal BImun .... nig Xøat q¶ay BI KMr U Gnþr
kal CnbT -TIRkúg rbs´ elakxaglicEdr... (lIn Lin.. 1994)..> .. elak m¨akh:I.. (1989) .. án ehA TIRkúg rIk
lUt las´ tam kar BRgIkRkúg FMen¼ fa ... ²edsakUta (desakota)³ .. edayelak pßM BaküPUmi.. (edsa) .. kñúgPasa
}NÐÚensIu ... nigBakü RbCMuCn... (kUta).. edIm,IbgHajnUv smahrNkmμ rvag tMbn´ TaMgBIr TaMg kñúgEpñk tYnaTI TaMg
TidæPaB .. nig edIm,I bBa¢ak´ GMBI sar£ sMxan én kareRbIbec©ksBÞ CaPasaGñkRsúkGay CaCag bMENgEck rbs
elak xag lic kñúgkar EsVgyl GMBI kar eFVInKrUb nIykmμ enA GasIu ... (mak h:I ... 1991 .sUmGanÉksarrbs . hVbs_
Forbes K¿s¿.1997 .. pgEdr)... > .eyagtam m¨akh:I .tMbn edsakUta KWCa
tMbn´ BiessEdlman skmµPaBxag ksikmµ nig minEmnksikmµ¿.¿.¿¿ekIteLIgedayenA Cab´ .. ¦enAcenøa¼
tMbn´ TIRkúg sñÚl... >.. tMbn´ en¼ ekIteLIg edaysarEt lkçxNÐ Edlman BImunmk .. kaleTs£ .. karpøas´ bþÚr
Epñk esdækic© .karGPivDÆEpñk bec©kviTüa .nig karpøas´ bþÚr xagkmøaMgBlkmµ EdlekIteLIg tamlkçN£
172 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 173
xus@Kña .pßM nwg clna én ktþaTaMgGs en¼ enA kñúgbNþaRbeTs «sßahkmµ elakxaglic enA stvtß TI .. 19 ..
nig edIm stvtß TI .. 20. (m¨akh:I .. 1991.£ 4. )>
dUecñ¼ .lMnaM én kareFVInKrUbnIykmμ tamEbb edsakUta ... KWCakarbeg;ItCa tMbn Biess mYy Edl minRKan
Et Bak´ B&n§ nwg sm<aFRbCaCnenAtMbn´ RkúgsñÚl ... ¦ karrIkceRmInCayRkúg mkeRkA ena¼ eT.... b¨uEnþ edsakUta
Ca lMnaM én kareFVI nKrUbnIykmμ tamtMbn edIm,I beg;It Ca tMbn RkúgFM..> . . enAtMbn xø¼ minRKan Et man karpøas bþÚr
elIkareRbIRás´ dIFøI .. nig rcnasm<&n§ esdækic©b¨ueNÑa¼ eT ... b¨uEnþ k¾ man kar pøas´ bþÚreRcIn elI rcnasm<&n§ RKÜsar
CIvitsg:m.. nigRKÜsar .. neyaáy enA mUldæan .. nig TMnak TMng GMNac RBmTaMg bridæan ehdæarcnasm<&n§ .. (sRmab
ágkk sUmemIl EstEql . 1995 . .r¨Us .. nig BYgsmlI ..1995).. > ... «TahrN_ KMrU GMBI TRmg TIRkúgFM@ TaMg en¼
man enA TIRkúg ágkk .. hßakarta .. nigmanIl ... .buEnþ sUm,ITIRkúg lMdab TI.. 2 .. dUcCa án Dug .hßkefan.. .nig Qag
ém k¾ Føab TTYl nUvkar BRgIktamlMnaM Rbhak RbEhlKñaen¼ Edr ... .ehIykñúg krNIxø¼ án beg;ItCa Epñk mYy én
kar BRgIkrebogén kareFVInKrUbnIykmμman pøÚvdwkCBa¢Ún FM@ eRcIneTotpg... >
ktþasSanPaB... nig ktþaRbvtþisa®sþán eFVI[ kareFVInKrUbnIykmμ kñúg TRmg en¼ xus BI bTBiesaFn _ enA
elakxaglic...> . . ktþaTI.. 1. KW TItaMg TIRkúgFM@ enA GasIuGaeKñy_ sSitenA kñúg tMbn Edl man tugsIuet RbCaCn x<s
nig Edl BwgEpðk . elIkmøaMgBlkmμdaMdu¼ RsÚv .. > . .TMnak´ TMng en¼ man n&yfa ... skþanuBl kmøaMgBlkmμ y¨ag
eRcIn. . (nigTIpßar) .. sRmab´ vis&y «sßahkmμ .. nig esvakmμ man enA hYsBI RBMEdn pøÚvc,ab rbs´ TIRkúg Edl Ca
ehtu eFVI[ kar RbmUlpþMúCaTIRbCMuCn man enA Et CMuvij tMbn TaMgen¼ ... >. .ktþaTI .. 2.. EdlPaKeRcIn man RbPB ecj
BI dugsIuet RbCaCn x<s´ KW ... ²sSanPaB Tak´ Tg nwg kareda¼ dUr³... F¶n´ F¶r enA tam tMbn´ ksikmμ Edl eRbIRás´ nUv
meFüaáy dwkCBa¢Ún eRcIn Ebb Et efak@ .. .dUcCa rm¨kkg´ bI ... ebkak ... sIukøÚ .. rfynþdwkCBa¢ÚntUc@ ... LanQñÜl
tUc@ .. .nig kaNUt..> .. cMNucTaMg en¼ án eFVI [ cracrN_ TMnij .mUlFn.. nigBiess kareFVIdMeNIr rbs´ mnusß
man kargayRsÜl Edl Ca ehtu eFVI [ karRbmUlpþMú beg;ItCa TIRkúg min man kar caMác´ .. >
GVIEdl eFVI [ kareFVInKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ bc©úb,nñ ... xus BI bTBiesaFn_ BI mun enA kñúg tMbn´ KWfa
kmøaMg rujRcan sMxan bMput enA BIeRkay kar BRgIkTIRkúg ... KW kar ekIneLIg nUv «sßahUbnIykmμ Edl án mk BI
tRmÚvkar sRmab naM ecj .. nig vinieyaK breTs enA tam tMbn sñÚl rbs CatiEdl ánB&t’na xagedImrYcehIy.>
xN£ Edl TIRkúgPaKeRcIn... enA kñúg tMbn Ca kar bnþ mrtk BI mUlFn GaNaniKm ... lMhUr én karvinieyaK bc©úb,nñ
pþl´ Ca karrIkceRmIn eRcIn Cag karekg RbvBa© pÞal @... >
dUecñ¼ eKGacbgHaj án fa ... karrIklUtlas´ tam Ebb BRgIkTIRkúg ... KW Ca sSanPaB xagPUmisa®sþ mYy
Edl Ca lT§pl én karhUrcUl nUv mUlFn BiPB elak ... mk kñúg bridæan Edl man Rsab rYm nwg ktþa sSanPaB ... nig
Rbvtþi sa®sþ Edl beg;It tMbn BRgIk Biess mYy elI tMbn ksikmμ [ køay CaTIRkúg enA kñúg tMbn sñÚl rbs Cati...>
pl viák elIEpñk eKalneyaáy én Tsßn£ en¼ PaKeRcIn man TMenar eTA elI kar RKb´ RKg... nig kareFVI
KeRmag sRmab TIRkúg. ½.. TI..1 .eda¼ Rsay CamYy tMbn BRgIkTIRkúg tamry£ karpþl esvakmμ [RbesIrCagmun
Edl man CaGaT# xagEpñk sMNl rwg ... nig kareFVI KeRmag xag Epñk KmnaKmn_ ... > ... TI.2 .sMedA sRmÜl nUv sm<aF
sRmab´ kar rIk ceRmIn tam ry£ yuT§isa®sþ Edl man eKalbMNg EckrMElk nUv mUlFn sRmab´ karvinieyaK
174 CMBUk TI 3
elI Epñk ehdæa rcna sm<&n§ TIRkúg eTA [ tMbn´ Citxag... (eyIg nwg BiPaKßa BIbBaHa en¼ xageRkameTot).. > .
nKrUbnIykmμ ... nig ynþkmμ BhukRmiteTa¼ Ca Tsßn£ karbgHajGMBITIRkúg... nig plb¼ Bal elI Epñk eKalneyaáy.bkRsayxagelI xus Kña BI mYy
eTA mYyTaMg k¾eday... .k¾Tsßn£ TaMgGs´ án yl´ RsbKñakñúg kRmit mYy fa nKrUbnIykmekIteLIg eday
dMeNIrkar kñúg kRmit lMhr esdækic©BiPBelak ... > .... karsikßa CaeRcIn BMusUv bgHaj fa TIRkúg Ca sSab&n.. sg:m
rwg maM Edlman enA kñúg RbéBNIkñúg tMbn´ eT...> .. .b¨uEnþeKeRcIn bgHaj fa TIRkúg KWCa Exñg enA kñúg TMnak´ TMng én
lMhUr mUlFn BiPBelak... > .. eyIg G¼ Gagfa .eTa¼ Ca kmøaMg esdækic©BiPB elak... KWCa ktþarujRcan sMxan bMput
enA BI eRkay dMeNIrkar nKrUbnIykmμ k¾BitEmn .... k¾dMeNIrkaren¼ ekIteLIg kñúg kRmit eRcIn ehIy kar epþat
kar viPaK Ca GaTiPaB eTA elI esdækic© saklelak án biTáMg nUv dMeNIr kar saMjúaM CaeRcIn Edl ekIteLIg enA
kñúg Epñk déT eTot én CIvit sg:m ... nigEdlGacekIteLIgtamkar viPaK kñúg kRmit epßgeTot...> .. karG¼ Gag en¼
minman n&y fa . .. ²RsúkGay³.. mandMeNIrkarsg:m dac´ edayELk BI ... ²BiPBelak³.. ena¼ eT... > . .b¨uEnþkarG¼
Gagen¼ RKan Et CakarG¼ Gag sMu[ man kar TTYl s:al fa .... dMeNIrkar én karpøas bþÚr esdækic© nig sg:m ekIteLIg
kñúg kRmit eRcIn kñúg eBl RsbKña..>.. .elak hVbs_ án elIkeLIg fμI@ en¼ fa.. ½
enAkñúgkarbgHajxñatFM@TaMgen¼ .. mankEnøgtUccegðótNas´ sRmab´ PaBedayELk@ ... nigktþaepßg@.. >
karsnñidæan xage sdækic©neyaáyrab bBa©Úl edayGectna nUv ynþkmµxagkñúg ... ¦karGPivDÆ TIRkúg .PaB tUc
lðit én neyaáy kñúgRbeTs .. sar£sMxan én lMnaMCIvit EbbTIRkúg .PaBtantwg enAkñúg rcnasm<&n§sg:m Edl
eRb¼ RsaM .. vb,Fm’ TMenIbniym eRcInEpñk ...nigkarRbqaMg nwg bmøas´ bþÚr.. (hVbs_ . 1997 ..£ . 462)(5)>
eyIg yl Rsb CamYy elak hVbs_ Edlfa .. .Epñkén CIvit enATIRkúg Edl elak erobrab xagelI min RtÚv
án eK ykmkbkRsayena¼ eT ... nig fa karEsVg rk nUvviFIbkRsaydéTeTot Gac pþl´ CaTsßn£ epßg@ GMBI
dMeNIrkar ... nig bTBiesaF kñúg kareFVInKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ BitCamansar£sMxan ... > .. .buEnþ eyIg nwg
G¼ Gag fa .viFIsa®sþEbb.. ²esdækic© neyaáy³.. mincaMác ekItmunsRmab viFIsa®sþepßg@eToteT. ... pÞúy eTA
GVI Edl caMác´ ena¼ .. KW esdækic©neyaáy mYy én kareFVInKrUbnIykmμ Edl man eRcInkRmit ... nigTak´ Tg eTA
nwg ktþasSanPaB ...nigRbvtþisa®sþepßg@ én CIvit enATIRkúg .. >
enA kñúg karsikßa GMBI nKrUbnIykmμ GñkniBn§CaeRcIn BiessPUmiviTüaviTUr ánykcitþ Tukdak elI sarsMxan
kñúgkar ecosvag min pþl kar cab GarmμN_ eRcIn eBk elI dMeNIrkar kRmitFM (6) .>... kñúgkrNItMbn lUtlas tam
karBRgIkTIRkúgenA m¨anIl .. elakExlI .. (1998-1999) .. án bgHajGMBI karcUlrYmcMENk én kareFVIsakl
Pa vUbnIykmμ esdækic©hVIlIBIn .. enA kñúg karBRgIkTIRkúg .... buEnþkarcUlrYmen¼ ekItmankñúgdMeNIrkarsg:m tam
kRmit CaeRcIn...> .. .kñúgkRmit fñak´ Cati .. eKman RkbxNÐ eKalneyaáy c,as´ las´ sRmab´ RKb´ RKg kar eRbI
Rás´ .. nig pøas´ bþÚrdI .. .b¨uEnþCajwkjab´ eKal neyaáy TaMg en¼ eK minykmkGnuvtþ ... nigRtÚvbMpøaj eday
yuT§sa®sþ GPivDÆ EdlsMedA eTArk kar eFVI«sßahUbnIykmμ CaCag kareFVI TMenIbkmμ xag Epñk ksikmμ...> ...
174 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 175
kñúgkRmit rdæaPiál fñak Rkúg enA kñúg extþ kavIt .. (Cavite) .. EdlenACab TIRkúgmanIl .c,ab GnuBaØati [ man PaBbt
Ebn kñúg kar b k Rsay c,ab sþIBI karEbgEck CatMbn .... nigkñúg kar kMNt elI kareRbIRás dI...> .. sMxan Cagen¼
eTot .PaB bt´ Ebnen¼ RtÚv án eKyk mkGnuvtþ enAkñúg bribT mYy Edl BMuman RBMEdn c,as´ las´ rvag tYnaTI
saFarN£ ... nig tYnaTI ÉkCn .... nig rvag karTTYl xusRtÚv xag kar tak Etg c,ab .... nig plRbeyaCn_ ÉkCn..>
cMENk enA kRmit buK:l én TMnak´ TMng rvag m©as´ dI .GñkCYldI ... nig Gñk man }T§iBl xagneyaáy enA mUldæan
vij .ksikrCYl dI eK mankarlMák sUm,IEt kñúg kar TamTarsiT§iRsbc,ab [ man CasMNgRKb RKan ... ¦ Ca kar
pþl´ dI tam ry£ kMENTRmg´ dIFøI... > ..ktþasSanPaBTaMgGs´ en¼ beg;It án Ca dMeNIrkarsg:m saMjúaM y¨ageRcIn
Edl Bit Ca án CMruj [ man dMeNIrkar nKrUbnIykmμ enA m¨anIl... (kar bMRBÜj ktþaTaMgGs´ mk Ca kar p:Úp:g .. kñúg
kRmit x<s´ én mUlFn saklelak [ RtÚv nwg bridæan Rkúg ...KW eFVI [ eyIg ePøc Kit nUv cMNuc CaeRcIn).. >
dMeNIrkar dUcKñaen¼ RtÚván eKrkeXIj en A kñúgkarsikßaCaeRcIn GMBI TIRkúg hßakarta ... nig karBRgIk
Rkúg en¼ eTA kñúg tMbn´ hßabUtaEbk.... nig eq<a¼ eTA tMbn´ edsakUta. enA CMuvij án´ Dug tRmg´ eTA TisxagekIt ...
(hVWEmn 1995 .-1996)..> .. lIhV .. (1994 -1996)sikßa elI kmøaMg vb,Fm’ ... ¦menaKmviC¢a ... nig ktþa esdækic© Edl
ruj Rcan [ man kar GPivDÆ enA hßabUtaEbk...>. .elakán G¼ Gagfa .kñúgnamCanimitþrUb xag menaKmnviC¢a .kar
BRgIk tMbn CayRkúg eTA kñúg tMbn edsakUta bgHaj nUv TMenIbkmμ ... nig karGPivDÆ Edl pþl nUv FmμanurUbPaB dl
eKalneyaáy esdækic© rbs´ s‘Uha tU...>.. .CamYy Kña en¼ .kmøaMg esdækic©enA BIeRkay edsakUta ... KW BYk vNÑ£
kNþal enA }NÐÚensIu EdlmancMnYn kan Et eRcIn... nig «sßahkmμ xag karGPivDÆ RTBüsm,tþi Edl man nirnþr
PaB án edaysar cMNg neyaáy... nig bridæan eKalneyaáy GnueRKa¼ ... (sUmemIl DUkøas .. 1989 .. nig
hindWsun .l¿ .. 1996)..>.. .sñaéd en¼ eFVI [ eyIg man sMNYr sMxan @ CaeRcIn GMBI tYnaTI én ktþa sg:m ... neyaáy
. nig sSab&n én dMeNIrkarksagTIRkúg ... enA kñúg Rkúg... nig enA tam tMbn .. > .. eyIg emIl eXIj fa .dMeNIrkar én kar
P¢ab TMnak TMng eTAnwg lMhUr rbs sklelak enA tam tMbn Rkúg mYy cMnYn... (nig Rkúm sg:m)... nig kar pþac TMnak
TMng enA tam tMbn Rkúg déT eTot .... minEmnRKan Et Ca karbgHaj GMBI dan én... ²mUlFnsaklelak³... dUc Edl
Tsßn £ mYy cMnYn G¼ Gagena¼ eT... > ... eBlEdltMbn TIRkúg FM@ enA GasIuGaeKñy_ rIk ceRmIn ... lmH TIRkúg RtÚv pøas
bþÚrrUbrag eTACa bNþajTMnak´ TMng rvag GñkTIRkúg vNÑ£ fñak´ x<s´ .. nigfñak´ kNþal ... b¨uEnþ k¾ án eFVI [ .. . ² lmH
CaeRcIn Edl enA Cayxag min Gac cUlrYm enA kñúg bNþaj en¼ ánEdr . ...BIeRBa¼ bNþajTaMg en¼ qøgkat´ lmH
eday BMu GnuBaØat [ Gñk mUl dæan cUldl´ án³... (Rkaham 1997..£ .112).. >
TisedA eTAGnaKt. ½.. nKrUbnIykmμ ..nig saklPavUbnIykmμ Edlgaynwg
ERb RbÚl dUecñ¼ .etIdMeNIrkarRKb kRmit én karGPivDÆ Ebb mUlFnniym nignKrUbnIykmμ nwgekIteLIg yagNa enAéf¶
GnaKt? .etI eKRtÚvRKb´ RKg ... ¦sRmbsRmÜl dMeNIrkarTaMgen¼ y¨agNa edIm,I beg;ItCabridæanTIRkúg Edl
Gacrs enAán enAGasIuGaeKñy_ ?.. .vibtþiesdækic© Edlcab epþIm enAÌñaM ... 1997 .. nigkarFøak cu¼ enAGasIuGaeKñy_
bgHajnUv karpøas bþÚr nUvtYnaTI rbs RbB&n§ TIRkúg mYy cMnYn...>.. .eyIg nwg bgHaj nUv TisedAcMnYn.. 5 .. sRmab kar
176 CMBUk TI 3
eFVI nKrUbnIykmμ eFVIdMeNIreTA enA kñúg bribTsm&y saklPavUbnIykmμd¾ puyRsÜy.. >
TI. 1. ½ .karFøak cu¼ Epñkesdækic© enAGasIuGaeKñy_ BitCa án eFVI [KeRmag beRgIkTIRkúg FM@ enA kñúg tMbn [
køay CaRkúg lMdab BiPB elak Elg sUv man sar£sMxan ...> ... Cak Esþg .eKeXIj man kar lubecal nUv KeRmag
sag sg ehdæarcnasm<&n§FM@ enATUTaMg tMbn TaMg mUl...> ... xN£ Edl kic©xitxM RbwgERbg dUcCa Gakasyanþdæan
GnþrCati KYLaLaMBYr ... nig rebog pßarTMenIb enA m¨aeLsIubnþdMeNIrkar.. .KeRmagcMNay epßgeTot rYmman
bNþaj pøÚv EdkfμI mYy eTA Gakasyanþdæan GnþrCati nig eTA Gakasyandæan mYy epßgeTot enA rdæPaKxag eCIg
KW rdæ ekdah_ RtÚv pðak(7). >...CamYyKña ena¼ .RbB&n§ pøÚvCan´ elI enA ágkk ... nig eka¼ CVa RtÚv án KaMg.. > ... bUkrYm nwg
karKaMgsÞ¼ xag karvinieyaKkñúgEpñk ÉkCn .sm<aF [ man karBRgIkRkúgRtÚvRsakRsanþ.. >
TI.2.½ .karFøak´ cu¼ xagEpñk esdækic© án eFVI [ vis&yGclnRTBüKaMg.. > .karFøak´ cu¼ TIpßar GclnRTBü
Edl man GtiprNahYsehtu ... KWCabuBVehtucm,gmYy Edl naM[ man karFøak´ cu¼ témø luy át éf enA Bak´
kNþal ÌñaM ...1997 .. ehIy vis&yGclnRTBü enA kñúg tMbn´ TaMgmUl RtÚvTTYl rgeRKa¼ y¨agxøaMg..> .eday sar
karFøak´ cu¼ enA TIpßar... nig karRbúgRbytñrbs´ FnaKar kñúgkarBak´ B&n§ nwg karvinieyaKxag Gcln RTBü Gac
mann&yfa .sm<aF[man nKrUb nIykmμ enA tMbn´ BRgIkRkúgRtÚvfycu¼ CaBMuxan... > ... karpøas´ bþÚr kar eRbIRás´
dIksikmμ enA tamtMbn´ BRgIkRkúg enAGasIuGaeKñy_ TaMg en¼ k¾ fmfy Edr.. > .
TI.3.½ .bERmbRmÜl BIRbqaMg Kña Gac elcecj CarUbragenA kñúg karvivDÆén RbB&n§ TIRkúg.. nig kar GPivDÆ
tMbn´ enA GasIuGaeKñy_ ...>. .eTa¼ CamanlMnaM RbmUlpþMú én karGPivDÆ«sßahkmμ ehIy TIRkúg bnþ man sarsMxan´
Cag e K k¾ eday ... k¾ man sBaØa xø¼ bgHaj GMBI kar gak eTA rk kar eFVI vimCÄkarEdr.. > . .dUcEdl án BiBN’na mk BIxag
elI TidæPaB cm,g én kar rIkceRmIn Ebb TIRkúg enA tMbn´ TIRkúg BRgIk enA GasIuGaeKñy_ ... KW kar ksag nUv ehdæa
rcna sm<&n§ dwkCBa¢Ún .. nig KmnaKmn_ Edlpþl´ nUv bridæan gayRsÜl dl´ esdækic© Ebb TIRkúg... >. . eTa¼ Cay¨ag
en¼ k¾ eday .xN£ Edl dMeNIrkar saklPavUbnIykmμ enA bnþ ... lmH esdækic© enAEt bnþ ERbRbÜlEdr...> .. Rbkar
en¼ án eFVI [ Tsßn£ mYy Edl niyay fa ... ²manEttMbn Biess bueNÑa¼ Edl man sar£sMxan xøaMg CageK xag
Epñk esdækic© Cati ³ .. . Gac Qb eBj niym eTotehIy...> ... karerobcMesdækic© enA kRmit epßgeTot kan Et man
sarsMxan xøaMg eLIg @ ... ehIy zananuRkm TIRkúg fñak Cati Gac nwg Qb Ca lMnaM én esdækic© enA GasIuGaeKñy_ eTot
ehIy.. > .enA eBl GnaKt .tMbn´ tUc@ enAGasIuGaeKñy_ k¾ Gac nwg P¢ab´ xøÜn eTA nwg esdækic© saklelak án lð
dUcKña Edr ... (DUkøas .. 1998).. > .. .Cak´ Esþg enA RbeTs hVIlIBIn ... cMnYn kargar enA rdæFanI mankarfycu¼ enA
Tsvtß ÌñaM ...1990.. dUcmanbgHaj enA kñúg tarag.. 7¿2.. > .Tinñn&y déT eTot k¾ KaMRT cMeBa¼ bERmbRmÜl en ¼ Edr...>
enA Ex mifuna ÌñaM .. 1992 .. kñúg cMeNam Rkúmh‘un «sßahkmμ cMnYn . 32 .Rkúmh‘un.. 28.. dMeNIrkar enA rdæFanI..> .. mk
dl Ex mkra ... ÌñaM ...1998 .kñúg cMeNam tMbn esdækic© cMnYn ..80 . . man Et ..46 . eTEdl dMeNIr kar enA TIRkúg manIl.
. nig tMbn Ek,r@ Rkúg..>.. .dUecñ¼ .eKseg;teXIj fa .sarsMxan Gac RtÚvrIksayPayeTA tamtMbn déT ehIy zanu
Rkm TIRkúg Gac nwgRtÚv lubbMát´ edaysar Rkúg dUcCa ccefan... ¦ át´ fWv¨s .. á¨tay¨a... nig esb‘U kan´ Et man
sar£ sMxan´ eRcIn eLIg@.. >
enAeBl CamYy Kña en¼ .karFøak´ cu¼ Epñk esdækic© ... k¾ án beg;It nUv ninñakar GPivDÆ b®Ba©as vij xø¼ Edr ..>
176 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 177
.«TahrN_ ... enARbeTs éf kmμsiT§isRmab´ Rkúmh‘unbreTs enA TIRkúg ágkk... nig tMbn´ CMuvijRkúg man Et
sRmab «sßahkmμ mYy cMnYn bueNÑa¼ .... buEnþ enA tMbn q¶ay@ c,ab sþIBI kmμsiT§iman lkçN£ esrICag en¼ . .. > .. eTa¼
Ca yag en¼ k¾ edayenA ÌñaM ..1998 .edIm,I eqøIy tb nwg kar Føak cu¼ én karvinieyaK... nig tRmÚv kar bnÞan xag mUlFn
fμI eTot .rdæaPiál éf án GnuBaØat [ man kmμsiT§i eBjelj sUm,I Et enA kñúg raCFanI ... >.. .dUecñ¼ pÞúy nwg bERmb
RmÜl Edl bgHaj BI xagelI .eKal neyaáy en¼ Gac naM [ man sm<aF CafμIelI kar GPivDÆ enA kñúg tMbn´ TIRkúg
BRgIk.. nig kar Føak cu¼ nUv karcab GarmμN_ elI kar GPivDÆenA tMbn q¶ay@(8). >.. niyaymüageTot ... vibtþiesdækic©
Gac naM [ man kar yk citþTuk dak´ eRcIn CafμImþgeTotelI TIRkúg... edaysarEt Pñak´ gar eFVIKeRmag esdækic©
Büayam Tak´ Taj karvinieyaK fμI @edayykcitþTukdak tictYc b¨ueNÑa¼ elI karGPivDÆ enA tMbn déT... >
TI.4½ .eBl Edl esdækic© enA GasIuGaeKñy_ rIkceRmIn xøaMg.. .TIRkúgán køay Ca mCÄmNÐl Edl man kmøaMg
Tij x<s´ ... nig karsayPayxag Epñk vb,Fm’.. >.. .b¨uEnþ eTa¼ Ca y¨agen¼ k¾eday .xN£ Edl karF©ak´ cu¼ xag Epñk
esdækic© án eFVI [ vNÑ£ kNþal rgeRKa¼ .. .TIRkúg mYy cMnYn enA kñúg tMbn án køay Ca cMNuc sñÚl én clacl sg:m
nig Cmøa¼ Catisasn_ ...> ... karlMák Edl kan´ Et ekIn eLIg ... nig kar min eBj citþ Cab´ rhUtmk án bNþal [
man PaB CasRtÚv nwg Kña enA tam tMbn TIRkúg enA TUTaMg RbeTs }NÐÚensIu ... nig kñúg cMeNam Gñk TIRkúg enA kñúg raC-
FanI ágkk... > ... enA RbeTs éf .rdæaPiál fμI mYy án ekIteLIg enA Ex kBaØa ... ÌñaM.. 1997 ... e hIy enA RbeTs
}NÐÚensIuRbCaCn xwg sm,a nwg elak s‘UhatU ... nig CnCati}NÐÚensIu GMbUr cin Edl Ca eKaledA én GriPaB kñúg
Rbvtþisa®sþ...> ... kartvaRbqaMg enA tam TIRkúg enA TUTaMg RbCMueka¼ án naM eTA rk Cemøa¼ hwgßa... > .. .RbPB mYy cMnYn
án á¨n´ sμan fa .. manmnusßCag .. 1000 .. nak´ án søab´ enA kñúg eBl eFVI kartv¨a .kareFVIkUdkmμ ... nig kar lYc bøn´
enA kñúg Ex emsa ... nig «sPa ..ÌñaM . 1998...>. .kartvaRbqaMg TaMg en¼ dwknaM eday Rkúm nisßit mkBI tam mha viTüal&y
kñúg Rkúg ... nig man karcUlrYm BI vNÑ£ kNþal kñúg Rkúg... ehIy án CMruj [ s‘UhartU cu¼ ecj BI tMENg enA éf¶ TI ...
21 ..«sPa ÌñaM ...1998 .. >. .dUc RBwtþikarN_ enA hVIlIBIn kalBI ÌñaM ... 1998 .. Edr .Gñk TIRkúg .. (min Emn Gñk enA tam
TICnbT Edlman cMnYn eRcIn eT) ... nwg bnþ CMruj [ man kar pøas´ bþÚr xagEpñksg:m ... nig neyaáy enA GasIu-
GaeKñy_ .. >
TI.5.½.. vibtþi esdækic© enA ÌñaM ... 1997-98... án naM mk nUv kar pøas bþÚr sMxan @ dl Tsßn£ elI lmHTIRkúg nig
esdækic© enA GasIuGaeKñy_ .. > .enA kñúg kMlug eBl én karFøak cu¼ .kar RbKYtRbECg sRmab karvinieyaK xag mUlFn
enA kñúg tMbn´ kan´ Et man lkçN£ RsÜcRsav...>.. .CamYy Kña en¼ . eK k¾ kan´ Et emIl eXIj nUv PaB xusKñ a rvag lmH
esdækic© Cati rbs RbeTs mYy nwgRbeTs mYyeTot...> .. «TahrN_ .elak naykrdæm®nþI sigHburI ... h;Ú cuk tug án
eFVIkarkt sm:al fa ... ² TIpßar Edl kMBug ekIt eLIg caMác RtÚv Et Eck [ dac BIRbeTs mYy eTA RbeTs mYy³ ...>
karkt´ sm:al´ en¼ án bgHaj fa ... eBl eK sikßa BI {kas vinieyaK eK Elg Kit fa ... GasIuGaeKñy_ Ca krNIrYm
eTot ehIy ... > ... niyaymüageTot .kar cgCaRkúm dUcCa.. ²esdækic© GasIu³ ... nig.. ²bBaHa rbs GasIu³ ... (Edl Ca kar
Gnuvtþ naM [ man kar rIksayPay nUv eRKa¼ fñak xagEpñk hirBaØvtSú) .... bc©úb,nñ kMBug Et ebIk Rck [ man kar EbgEck
[dac BI Kña kñúgEpñk lmH esdækic© ... nig Gac bNþal [ man kar RbKYt RbECg kan Et xøaMg rvag TIRkúg TaMgGs enA
kñúg tMbn´ ...>.. .kartamdan elI}T§iBl én dMeNIrkaren¼ elI Epñk ... ²karrIkceRmIn Ebb Bhu ekaN³ ... Edl
178 CMBUk TI 3
BiBN’na mk BI xagelI Edl ekIteLIg BI kar yl fa .karrIkceRmIn Edl án mk BI kar shkar Kña Gac ekIteLIg
án BI tMbn´ esdækic© Gnþr RbeTs Ca kar Geg;t KYr [ cab´ GarmμN_ Nas´ ...> ... eyIg RbEhl Ca nwgeXIj nUv
dMeNIrkar én kar bMEbk CabMENktUc@... (dMeNIrkarrYmKña rvag saklPavUbnIykmμ ... nig mUldæan nIykmμ) enA
kñúg lmH esdæ kic© enA GasIuGaeKñy_ edaysar mUlFn breTs... emIleXIj kan´ Et c,as´ GMBI PaB xus Kña rvag
Rkbx&NÐ c,ab Cati rbs RbeTs nI mYy@ ... ehIy tMbn Rkúg lMdab TI..2.. rbs Cati nImYy @ kan Et RtÚv RbkYt RbECg
kan´ Et xøaMg sRmab´ mUlFn kRm... >
esckþIsnñidæan½ .}T§iBl elI eKalneyaáykaregIbeLIgvij xagEpñkesdækic© enA GasIuGaeKñy_ nwgbNþal [ man karpøas´ bþÚr xag Epñk sSab&n...> ..cn
RhVIútEmn... (1997k)... án kMNt´ nUv «bsK:cMnYn bI Edl man cMeBa¼ karRKb´ RKg GnþrkalenA TIRkúg.½ ..TI.1. K W
PaBcaMác kñúg kar beg;It [ man Ca RbB&n§ GPiálkic© Rbkb... eday RbsiT§PaB sRmab tMbn TIRkúg Edl kan ´ Et
rIkceRmIn... nig Edl Gac pþl´ xagEpñk c,ab´ ... sareBIBn§ .. nig bec©keTs dl´ RkbxNÐ sSab&n edIm,I RKb´ RKg
Gnþr kal TIRkúg..> ..TI.. 2 .KW PaBcaMác´ kñúg kar yk citþ Tukdak´ elI nirnþrPaB kñúg kar RKb´ RKg Gnþrkal en¼ . .nig
TI..3.. KWfa . ²kareFVIKeRmag KYr Et [ køay Ca dMeNIrkarmYy Edl man lkçN£ ebIkcMh... nig Rbkb eday kar cUl
rYm eRcIn Cag bc©úb,nñ ... nig man lT§PaB RKbdNþb elI kmøaMg rbs Rkúmsg:msIuvil Biess Rkúm mnusß Edl eK
min yk citþ Tuk dak´ ¿.¿.¿¿³ (... RhVIútEmn ..1997.. k£ 4).. >
kñúg cMeNam «bsK:TaMg bIen¼ .karKitKUr BI bBaHa GPiálkic© TIRkúg enA kñúg bribT tMbn GasIuGaeKñy_ ... KW Ca
kic©kar saMjúaM CageKbMput kñúg rUbPaB eRcIn yag .. > ..TI..1. edaysar bBaHa en¼ man kb yag eRCA enA kñúg esdækic©
neyaáy rbs´ bNþa RbeTs enA GasIuCaeRcIn...>.. .niyay [ Bit eTA .bBaHa en¼ ... k¾ RtÚv án eK eFVI smahrN
km μ yag eRCA eTA kñúg dMeNIrkar saklPavUbnIykmμ Edl eyIg án BiBN’naBIxagedIm mk..> .TMnak TMng en¼
ekIt eLIg k¾ edaysar vrCnxagneyaáy man Tsßnvis&yfa TIRkúg ... KW Ca tMbn´ RbCMuCn Edl man lkçN£
RbkYt RbECg kRmit BiPBelak.. > . . . karRsavRCav elI bBaHa GPiálkic© enA tam RbeTs eCOnelOn epþatsMxan
elI kar ekIt eLIg raCFanIFM@ EdlCa TRmg´TIRkúgman «tmþPaB CageK enA cug stvtß TI.. 20 . b¨uEnþenA tam
RbeTs kMBug GPivDÆ PaKeRcIn GMNacneyaáy sSit enA kRmit Cati ... nig extþ enA eLIy ehIy bBaHa GPiál-
kic© tam raC FanI FM@ enA BMuTan´ Ca GaTiPaB enA GasIuenAeLIy eT..> . .vrCnxagneyaáy man kar cab´ GarmμN_
elI kar rkßa TaMg GMNac neyaáy TaMg GMNac esdækic© ... nig cab´ GarmμN_ elI kar CMruj [ man yuT§sa®sþ
²GPivDƳ.. Edl beg;IteLIg edIm,I eFVI [ TIRkúg kan´ Et man lkçN£ RbKYt RbECg enA kñúg tMbn´ b¨ueNÑa¼ ... > ... eTa¼
Cayag Na . eday sar kar Føak cu¼ Epñk esdækic .kardak sm<aF CMruj [ man kareFVI vimCÄkar GMNac en¼ man kan
Et eRcIn eLIg@.>
bBaHa én kar eFVI vimCÄkarGMNac en¼ Bit Ca ktþa sMxan´ kñúg kar kMNt´ nUv eCaKC&y kñúg GPiálkic© TIRkúg
eRBa¼ fa ... eCaKC¥¼ GaRs&yTaMg Rsúg elI suc¢nÞ £rbs´ rdæaPiál Catikñúg kar GnuBaØat [ rdæaPiál TIRkúg
TTYlán nUv kar TTYl xus RtÚv kan EteRcIn Cag mun elI kar yk Bn§ ... karRKb RKg dIFøI ... ehdæarcnasm<&n§ TIRkúg
178 CMBUk TI 3
bERmbRmÜllMhTIRkúg ..îareFVInKrUbnIykmµ GasIuGaeKñy_ kñúgyuK sm&y sklÔavUbnIykmµd¾gaynwgERbRbÜl 179
nig kardwkCBa¢Ún.. > .. .TIen¼ man bdimti eRBa¼ fa... xN£ eBl Edl rdæaPiál Cati cg ekþabGMNac neyaáy elI
TIRkúg FM@ ... RkbxNÐeKalneyaáy bc©úb,nñ kñúg kar kat bnSyc,ab ... ÉkCnPavUbnIykmμ ...nig karkat bnSy
cMNay rbs´ rdæaPiál Edl CaEpñk mYy én KeRmagGPivDÆ .. (Edl KaMRT eday TIPñak´ gar hirBaØvtSúGnþrCat i
dUcCa mUlniFIrUbIvtSúGnþrCati) .tRmÚv [ rdæaPiál Cati pþl GMNac en¼ dl Pñak gar rdæaPiál epßg @ .. nig Pñakgar
ÉkCn fñak´ Rkúg..> .. enA kñúg bribT tMbn´ GasIuGaeKñy_ ... el,Ón én karpþl´ GMNac en¼ man PaB BMueTotTat´ xøaMg
Nas .. >
«bsK:TI.. 2.. Edl karrIkceRmIn én tMbn TIRkúg FM@beg;IteLIg ... KW kar eFVI [ TIRkúgman karrs enA kan Et
RsÜl..> .. karniyay Ebb en¼ GacTTYl yk án eRcIn Cag kar eRbI Bakü .. ²nirnþrPaB³ ... eRBa¼ fa ... tMbn´ TIRkúg
Bwg EpðkelI FnFan mk BI xageRkAticbMput...> ... CaTUeTA .bBaHa nirnþrPaB EdlepþatsMxan´ elI karricril Epñk
bridæan enA kñúg tMbn TaMg en¼ (9).karbMBul briyakas ... nig bMBulTwk .bBaHa smðat kaksMNl ... nig smðatdI RtÚv
án eK yl fa Ca bBaHa cMeBa¼ nirnþrPaB TIRkúg FM@.. >.. .CaerOy@ .bBaHa bridæan TaMg en¼ RtÚv án eKyl fa Ca lT§pl
én kar rIklUtlas rbs TIRkúg CaCag edaysar braC&y kñúg kar RKb RKg.. > .. eyIg yl Rsb CamYy cn RhVIúEmn
fa viFIsa®sþ kñúg kareFVI [ man nirnþrPaB en¼ BMu Tan RKb RKan enAeLIyeT.. .ehIy fa eKKYr yk citþ Tuk dak [ kan
Et eRcIn Cagmun elI kar GPivDÆ FnFanmnusß Rbkb eday nirnþrPaB...> ... CacugeRkay ..kar beg;It [ m an birdæan
mYy Rbkb eday nirnþrPaB min GaRs&y Et elI kar kMNt xag bec©k viTüa ena¼ eT . ... buEnþ GaRs&y elI kar seRmc
yk eKalneyaáy sþIBI karGPivDÆFnFanmnusß.. > .. eKalkarN_ RKw¼ bc©úb,nñ kñúg kar sikßa BIkar GPivDÆ edIm,I
dak bBa©Úl bBaØtþi .. ²mUlFn sg:m³ .. Ca FatumYy sMxan caMác sRmab kar GPivDÆ án TTYl yl Rsbfa mUlFn
xagmnusß.. nig xagsSab&n KWCatRmÚvkarsñÚl sRmab karGPivDÆ.. > ... niyay GMBI tMbn TIRkúg FM@ vij .. .eKG¼ Gagfa
tMbn´ TaMg en¼ CaTUeTA man... ²mUlFn sg:m³ .. kñúg kRmit x<s´ Cag Cati TaMg mUl eTot Biess xag Epñk FnFan
mnusß..> eTa¼ Cay¨ag Na k¾eday .tRmÚvkarcaMác´ bMput KW RtÚv GPivDÆFnFansSab&n Edl Gac CMruj [ man kar
RKb´ RKg Rbkb eday RbsiT§PaB elI tMbn´ TIRkúg FM@.. >
tRmÚvkar en¼ mYyEpñk... KW Ca «bsK:TI . 3 . Edl elak cn RhVIútEmn dak´ ecj edIm,I eFVI [ RbB&n§ GPiál
kic© TIRkúg kan´ Et GaceqøIy tb eTAnwg tRmÚvkar . nig karcg´ án rbs´ RbCaBlrdæ> .enA kñúg bribTxø¼ ... eK ehA
yuT§isa®sþ en¼ fa Ca ... ²yuT§isa®sþpþl GMNac³ .. Edl eFVI [ RbCaCn enA kñúg mUldæan kan Et man kar cUlrYm eRcIn
enA kñúg kar eFVI KeRmag sRmab´ mUldæan rbs´ xøÜn.. > .yuT§sa®sþ pþl´ GMNac en¼ Gac man RbsiT§PaB eTA án lu¼
Rta Et eK pþl´ GMNac dl´ shKmn_ xag Epñk sareBIBn§ CaedIm edIm,I Fana[ án fa esckþI seRmc citþ rbs´
RbCaCn mUl dæan RtÚv án eK yk eTA Gnuvtþ .. (RhVIútEmn .. 1992 .DUkøas .. nig RhVIútEmn .. 1998).. >
eyIg Gac eFVI esckþIsnñidæan án tamry£ kardkRsúg BI sñaéd rbs elak Dins_ .. hVbs_ Edl niyay fa
² cMNuc Edl Ca«bsK: KWfa... eyIgRtÚv rukrk bEnSmeTot elI dMeNIrkar Edl beg;It Ca TRmg´TIRkúg fμI@ eday
epþat CaBiess elI karRbKYt RbECg xag vb,Fm’ Edl CaGñk kMNt´ nUv kar RsemIlRsémTaMg en¼ ... nig epþat
elI dMeNIrkar.. . nig ynþkmμ xag nKrUbnIykmμ kñúg RbeTs nImYy@ Edl TTYl yk ... ¦ RbqaMg nwg bmøas bþÚr cMeBa¼
CIvit rbs´ Gñk TIRkúg³ ... (hVbs_ .. 1997. £ . 466)..> .. dUecñ¼ .ktBVkic© bnþeTA eTot KW eyIg RtÚv TTYls:al´ fa kar
180 CMBUk TI 3
RsemIl Rsém beg;It Ca dMeNIrkar nKrUbnIykmμ EdleKeFVI eLIg .. eKCMruj [man ehIy eKGnuvtþ enA kñúg kRmit
eRcIn .. nig Rt Úv Fana fa lmHTIRkúg fμI enA GasIuGaeKñy_ nwg kan Et pþl´ PaB gayRsÜl dl kar rs´ enA.. ^
c,ab´ edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa Gg´ eKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ “Demographic Forces Shap‑
ing Youth Populations in Asian Cities” ...>
GtSbT en¼ ..dkRsg ´ ecjBIe soveÔA...½.yuvCn...ÔaBRkIRk ..ehIynigCemøa¼kñúgTIRkúgGasIuGaeKñy_..>
rkßa siT§i K¿s¿ 2004 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< ..vUtRtÚ..vIlsun.>
CHAPTER 4:
Demographic Forces Shaping Youth Populations in Asian CitiesXenos, Peter
Youth, Poverty and Conflict in Southeast Asian Cities
Copyright © 2004, Woodrow Wilson Center Press.
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenA Gas Iu
eday.. PItFW..sIunus
bk ERb eday.say.BuTæI
CMBUkTI . 4
mankt¹ad¾sMxan mYysSitenABIeRkayehtukarN_ nanarbs yuvCnGasIunasm&yTMenIb enA tambNþaTIRkúg
enA GasIu . Edlkt¹aena¼ s¹IGMBIRbCasa®s¹ mUldæan(1)>.. CMBUken¼ manbMNgeFIVkar BN’na.. nigBnül GMBIkt¹a
RbCasa®s¹en¼ ...nig}T§iBlrbs´ kt¹aen¼ xø¼ @cMeBa¼ cMnYnyuvCn enA.tMbn´ TIRkúgnaeBlsm&y TMenIb TUTaMg
GasIu.. >. .karBiPakßaen¼ RKbdN¹b´ elItMbn´ GasuITaMgmUl.. .bu¨En¹xJúMep¹at sMxan´ eTA elI .RbeTs cMnYn bYn KW..
RbeTs}NÐÚensIu . .. hVIlIBIn . .. kUer¨ xagt,Úg... nig éf.EdlCa kEnøg Gac RbmUl án nUv Tinñn&y lmðit edIm,I yk
mk bgHajGMBIEpñksMxan´ @rbs´ kt¹aRbCasa®s¹en¼ >
cMNucsMxan sRmab tMbn TaMgen¼ TaMgmUl... KWcMnYnekIneLIgényuvCnEdlbeg;ItánCa.. .²kMeNIn d¾
mhima én yuvCn³... sBVéf¶en¼ ... ¦ eyIgehAfaCa... ²bMTu¼ eLIgéncMnYnyuvCn³.. >.BaküKnøw¼ TaMgen¼ BIrsMedA
eTA elI.½ . .1). karekIneLIgénbmaNPaKrbs´ cMnYnyuvCnéncMnYnRbCaCnsrubnig... 2).GRtakMeNItcMnYn
RbCaCn Ca yuvCn eRcInCagyagxøaMgBIGRtakMeNInsRmab cMnYnRbCaCnsrubTaMgGs .. >.enATUTaMgGasuI.GRta
kMeNIt yuv Cn maneBlxø¼ ekIndl ..6% .. kñúgmYyÌñaM EdlCakRmitmFümsRmab mYyTsvtß... >.. ehIy bmaN
PaKcMnYn yuvCn én cMnYnRbCaCnsrubmaneBlxø¼ ekInesÞIrEtnwgdl´ .. 24%. >.. karviPaKelIkMeNIny¨ag
mhima éncMnYn yuvCn GasuIen¼ EpðkelIbribTRbCa sa®s¹TUlMTUlayCaPs¹uútag.. >
eTa¼bI CamankMeNIny¨agqab´ rh&séncMnYnyuvCnTaMgGs´ enATUTagGasuIk¾BitEmn.karviPaKbgHaj
fa kMeNInd¾mhimaéncMnYnyuvCnCaTUeTA... KWCaátuPUtbeN¹a¼ GasnñEtb¨ueNÑa¼ ... ehIy elIsBIen¼ eTot
kMeNIn en¼ ... KWCaátuPUtEdlekItecjBIkt¹aBIrbEnSmeToténkt¹aRbCasa®s¹ TaMgmUl.. >. .kt¹aTaMgBIren¼
KW½. 1) .karpøas´ TImanlkçN£ CaRbB&n§BICnbTeTATIRkúgrbs´ yuvCn... nigPaBxusKñary¨agxøaMgrvagGRta
kMeNIn yuvCn... nigbmaNPaKyuvCnenAtMbn CnbT-TIRkúg.ehIynig.. .2).bERmbRmÜld¾sMxan enAkñú g sg:m
kñúg cMeNam yuvCn.Edlk¾kMBugEtekIteLIgpgEdrena¼ .. >
Cajwkjab´ .dUcánbgHajenAkñúgTinñn&yEdlxJúMánBinitüena¼ .bERmbRmÜlsg:ményuvCnTaMgen¼
kMBug Et ekIteLIgTnÞwmKñaCamYy.. nig karpÞú¼ eLIgéncMnYnyuvCn .. nigkarpøas´ lMenA... ¦ cMNakRsúkeTAkan´
tMbn´ TIRkúg.. >
karviPaKelIkeLIgenAeBlen¼ sg;t´ F¶n´ eTAelIkmøaMgsrubrYménkt¹aTaMgbI..½..1.).karekIn. eLIgén
cMnYn yuvCn...2).bERmbRmÜlsg:md¾lmðit.nig.. .3).karep¹atsMxan´ éncMNucBIrxagelIenAkñúg bN¹atMbn´
TIRkúg.> .. kMeNIn yuvCnCatinImYy@PaKeRcIn.. KWCaátuPUttMbn TIRkúg.Edlqøú¼ bBa©aMgGMBI. karhUrcUlyagsn§wk
sn§ab RKb TIkEnøgényuvCnmkkan TIRkúg CaBiessbN¹aTIRkúgFM@. .. >. . müagvijeTot.yuvCnTIRkúgBak B&n§
yag sMxan eTAnwgbERmbRmÜlsg:msMxan @EdlkMBugEtbeg;It [mannUvsmamaRteRcIneLIgeTotén cMnYn
CMBUk TI .4}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNtcMnYnyuvCnenAkñúg
bN¹aTIRkúgenAGas Iu
184 CMBUk TI 4
yuvCn enA lIv smamaRtekIneLIgéncMnYnyuvCncu¼ eQμa¼ cUleron... nigsmamaRtFøak´ cu¼ éncMnYnyuvCn
enAkñúg kmøaMg kargar..>.. xJúMsUmeFVIkarBinitüeTAelI viFankarEdlGacmanénbERmbRmÜlTaMgen¼ ... nig eFVI kar
bgHaj fa man tMbn´ TIRkúg.. nigsUm,IEtTIRkú[email protected] karERbRbÜlTaMgena¼ .. >
CaTUeTA . Ps¹útagsRmab kMeNInyuvCnáneFVI[mankarcab GarmμN_ KYr[kt sm:al .edaymanviFan
vas sÞg kMeNInyuvCneFVICasUcnakrénbBaHa..>. .tamKMnitrbs .han TIgTugHun‑tington (K¿s¿.1996). s¹IGMBI.
²kar b¼ Tg:icKñaénGriyFm’³.. EdlRtÚv ánBiPakßaEvkEjkyagTUlMTUlayena¼ .karpÞú¼ eLIgén cMnYn yuvCn
man tYnaTIyagsMxan mYy.CaBiessenAkñúgtMbn mCÄwmbUBa. . ’( han TIgTug CMBUkTI.5..Ca Biess tarag elx .2
. eá¼ Bum<.enAK¿s¿.1996)(2)>.dUcGñkniBn§déTeTotEdr.han´ TIgTug .ykbmaNPaKyuvCn..20% . ¦ eRcIn
Cagen¼ CasUcnakrénkrNI«Rkidækmμ.karrMxanEpñksg:msIuvil. . nigsUm,I EtPaB tantwg xag neyaáy
d¾RCaleRCA.. >. .. han TIgTug .cat Tuk... ²karbUkbBa©ÚlKñarvagTMhMcMnYnyuv Cn... nigcl&tPaBsg:m³ ehIy yl
fa yuvCnCa.²KaMRTkarRbqaMgtva. GsSirPaB.kMENTRmg... nigbdivtþn_ ³... (eyagtamÉksar dEdl TM¿.TI. 117).>.
karvaytémøfμI@epßg@eTotRsbeTAnwgkarRBÜyármÖTUeTArbs . han TIgTug .Edr.fVIebIminEmnRsb
tam n&yvinaskmμrbs Kat k¾eday.. >.. enAedImK¿s¿..1989.. .KN£ kmμkareda¼ RsayvibtþicMnYnRbCaCná n
sikßa GMBIkarTak´ TgKñarvagkMeNInyuvCn... nigGsSirPaBsg:m(3)>.. fμI@en¼ eTot. TIETbüÚm. Teitelbaum.
(K¿s¿2000) .áneFVIkarBN’naBIbursenAlIvEdlmanGayuBI.15..dl´ .25. q ñaM. fa Camnusß man sk¹anuBl .
²d¾ eRKa¼ fñak´ dl´ sN¹ab´ Fñab´ sg:m³.. >. elakánsYrEdrfa.. .etIkarekIneLIg éncMnYnyuvCn Gac beg;It[
man sPaB Tn exßayyagelIslubánEdr¦ eT?.Kat niyayfakt¹aen¼ GacekIteLIgenAeBlEdl cMnYn
yuvCn burs@... ²minmankargareFVI.minánTTYlkarGb´ rMBIsalaeron.. ¦ Tah‘an... ¦ k¾minsSiteRkamkar RKb´
RKg rbs´ GaNaBüaál... ¦ shKmn_ ³.. >..fμI@en¼ .eyIgmanTIPñak´ garB&t’mankN¹alrbs´ shrdæGaemrik
(Central Intelligence Agency).(2001).. Edlp¹l karvaytémøelIninakar.. ¦ TMenarRbCasa®s¹BiPBelak eRbI
ry£ eBlEvgmYy.Edlsrub.esck¹ImkdUcKñaen¼ Edr..>.. sUm,IEtenAeBlfμI@Cagen¼ eTAeTotena¼ .viTüa sSan
viTüa sa®s ¹ Catirbs´ .shrdæGaemrik (U.S. National Academy of Science).ánp¹l´ karviPaK mYy edIm,I eqøIy
tb eTA nwg RBwt¹ikarN_ éf¶TI.. 11.ExkBaØa... K¿s¿..2001... EdlCaéf¶vayRbharrbs Pavrkr.( EsμlsW. (Smelser
nig Huntington. Mitchell.K¿s¿2002).. >.EpñkmYyénkarviPaKen¼ mancMNgeCIfa.. ²karBicarNareLIg vij eTA
elIEpñkesdækic©.. nigRbCasa®s¹ ³... ehIynigmanesck¹IbEnSms¹IGMBIRbCasa®s¹ d¾Evg Gnøay mYy eTot pg
Ed r. ( haEm¨l.(Hammel)... nig sμitß (Smith) K¿s¿2002)..>.. ráykarN_ cm,gena¼ eFVI kar BiPaKßa eTAelI.
²Gnuát én Pa BBwgEpðkrbs yuvCn³... faCakt¹amYyEdldak ... ²sm<aFd¾F¶n eTAelIRbB&n§Gb rMrbs sg:mTaMg
ena¼ ehIy k¾Cakt¹aEdleFVI[smamaRtRbCaCnCayuvCnmanGRtax<s xagEpñkesdækic©plit³. (eyagtam
Éksar d Edl.TM¿.TI. 29). >.
G ñkRsavRCavPaKeRcInTaMgen¼ ec¼ KitKUránRKb´ RKan´ kñúgkarBicarNare T Ae lI kenßam kt¹a Ca eRcIn
Edl GacCMruj[manGsSirPaBsg:m... ehIyBYkGñkRsavRCavTaMgena¼ eFVIkarBinitüy¨aglðitlðn´ eTA elI
lkçxNÐ Cak´ lak´ edIm,I[kMeNIncMnYnyuvCnmYyGac[eKcat Tukfa.mansar£ sMxan .. >. . xal. (Kahl K¿s¿.
184 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 185
.2000) .. min yl eXIjfasm<aFxagRbCasa®s¹ CalkçxNÐsMxan .. ¦ RKb RKan sRmab karts‘Urbs RbCa Cn
sIuvil eLIy. .. dUcEdl.righ:inß. ..(Wriggins K¿s¿1988.. nig K¿s¿.1989).ánelIkeLIgBIyUrmkehIy fa cMnYn
yuvCn KWCa.²karp¹l´ [nUvPaBhiinehac³. EdlCa bBaHamYyGacRtÚv áneKeda¼ Rsayy¨agRbesIr... ¦ min
ena¼ ... KW GaRs&y eTAelIfaetImankMeNIn yuvCneRcIn¦ k¾Gt´ ?.. .karviPaKrbs´ .KIhViTß. .(Keyfitz K¿s¿1971.
K¿s¿ 1973 .. nigK¿s¿1986)... k¾ánbgHaj.BIninñakardUcKñaen¼ Edr.. > .. kgkmøaMgBiesseda¼ RsayPaB braC&y
rbs´ rdæ .. (rbs´ eGsÞI.(Esty et al).. nigGñkRsavRCavÉéTeTot .K¿s¿1995).. EdlKaMRTedayPñak´ gar B&t’man
kN¹al rbs´ shrdæGaemrik... áneFVIkarsnñidæanfakMeNInyuvCneRcInRKan´ EtCasUcnakr d¾ exßay
mYybueNÑa¼ kñúg kar án sμanBIPaBbraC&yrbs rdæ.. >.. karsnñidæanen¼ eFVIeLIgedayEpðkeTA elI kRmg Tinñn&y
ánBITUTaMg BiPB elakd¾FMmYy.. nigedayEpðkelIxñatTRmgsRmab karvas sÞg´ TMnak TMng Bhukt¹a.. >
KYr[cab GarmμN_ pgEdrfa.RkúmPñak garB&t’mankN¹alánbgHajBIkarRBÜyármÖelI.²{nPaBrbs
yuvCn³.EdlCabBaHamYyRbePTepßgeTotEdlGackøayCakt¹amYyenAeBlEdl.bmaNPaKrbs yuvCn
Føak´ cu¼ mkeRkam.. 15% .bn¹bnÞab´ .( Pñak´ garB&t’mankNþalrbs´ shrdæGaemrik.K¿s¿1990)..>. .bBaHamYyen¼
k¾ beg;It [manGñkcUlrYmkñúgkmøaMgBlkmμminRKb´ RKan´ ..>.enAkñúgkarbgHajxageRkamen¼ .eyIgGac eFVIkar
eRbób eFob sucnkrénkMeNInyuvCnenAGasIusRmab´ {nPaByuvCn.. nigkarekIne LIg d¾mhima én cMnYn
yuvCn eday eRbIkRmit.Xñat. 15%. nig20% . >
edayseg;temIl[suICeRmAeTAelIcMnYnsrubTaMgen¼ ...eXIjmankarcab´ GarmμN_ eTA.elIeKal
neyaáy ...nigkmμviFIenAkñúgRkúmCak lak mYycMnYnrbs yuvCn..>.RkúmTaMgena¼ RtÚv áneK .Kitfa man {kas
eRcIn kñúg karCYbRbT¼ nwgbBaHa.... ehIynigBak B&n§eTAnwgskmμPaBhigßa...¦k¾skmμPaB rMxan..>. Ca tYyag Rkúm
yuvCnCnCatiPaKticsigh:alIs. .(Singalese).. nigtamil . (Tamil).enARb eTs RsIlg;a.RtÚv áneFVIkar sikßa
Rsav RCav eday .hVÚlW. .(Fuller K¿s¿1995). >..rWÉ.RbInan´ .h:alvin. (Brennan‑Galvin K¿s¿2002).áneFVIkar
Bicar Na eTA elIGRtaGMeBIhigßaeLIgx<s enAkñúgcMeNamyuvCn .ehIyCaBiess kñúgcMeNam yuvCn enAlIv
ekμg@..> ehIy .eh:alsþÚn.(Goldstone K¿s¿.1991.nigK¿s¿2002.TM¿.TI10). rkeXIjbBaHaCaeRcInenAkñúg. . ²kar
ekIneLIg yag rh&s éncMnYnyuvCnEdlmankarGb rMx<s .. EdlsSitenAkñúgsg:mEdlmanrcnasm<&n§d¾man
kRmit mYy rbs´ RkúmvrCn³ > .
karviPaKxagelIen¼ KUsbBa¢ak GMBIEpñkxø¼ @éncMnYnRbCaCnEdlGacmaneKcab GarmμN_.. >.EpñkTaMg
en¼ rYmman½.RkúmyuvCnbursminTan´ erobkar.RkúmyuvCncu¼ eQμa¼ cUleronfñak´ «tþmsikßa.nigRkúmyuvCn
TaMgBIrePTEdlenAlIvbuEnþmincUlsalaeron.. .>.. CatYyag.eyIgnwgeXIjfakñúgcMeNamyuvCnburs enAkñúg
RbeTs }NÐÚensIukñúgkMlugTsvtß.. 70.manGRtaekIneLIgrYmman½.. 23% .sRmab cMnYnRbCaCnsrub.36%
sRmab bursv&yekμgGayucab BI. 15. dl .19. ÌñaM ..54%. sRmab bursekμgTaMg.ena¼ Edlrs enA TIRkúg yakata
(Jakarta) .EdlCaTIRkúgFMmYymanRbCaCnrs enAeRcIn..56%. sRmab bursenAlIvekμg@enAkñúgTIRkúg yakata
nig..121% .. sRmab´ bursenATIRkúg. y¨akata. .EdlenAlIvekμg@áncu¼ eQμa¼ cUleron.. >
EpñkÉeTotenAkñúgCMBUken¼ nwgerobrab´ GMBIcMNucdUcxageRkam..½..1).xJú MnwgeFVIkarsikßaBIlMdab´
186 CMBUk TI 4
lMeday fñak´ Catiénkarpøas´ bþÚrRbCasa®sþEdlmanlkçN£ CaRbB&n§.. >.. karpøas´ bþÚren¼ .. KWCakar bBa©ÚlKña
xagRbCa sa®sþ d¾sMxan enATUTaMgGasuI.kñúgkMlugeBlcugeRkaysTvtßTI.. 20.( mCÄmNÐlbs©wmbUBa’.(East‑
West Center). K¿s¿2002.CuMvijbnÞat´ .. 15).. >.RTg´ RTay sMxan´ @fñak´ CatiénPaBdUcKña nigxusKña.ekItecjBI
eBl evla én karpøas´ bþÚrRbCasa®sþepßg@Kña enARKb´ TIkEnøgenAGasIu.ehIybBaHaen¼ man}T§iBl eTA elI
eBl evla énr lkGayukMBugekItman. rYmman rlkGayuEdleyIgehAfakarpÞú¼ eLIgéncMnYnyuvCn.( Tulca..
Bulkar Tulja.pulkar kMBugeá¼ Bum<pßay)(4)>
bnÞab mkeyIgnwgeFVIkarsikßaeTAelIkarbMEbkecjnUvcMnYnyuvCntamCnbT.. nigcMnYnyuvCn enA TI
Rkú g . .ehIynigkarbMEbkecjnUvEpñkEdlmanRbCaCnrs enAeRcInéncMnYnyuvCnenA.TIRkúg.. >... karbMEbk
ecj en¼ nwgpþl´ [nUvTRmg´fñak´ CatiCak´ lak´ énkMeNInyuvCn... nigGRtakMeNIn.yuvCn.k¾dUcCakarpþl´ [
nUv cMNuc sMxan´ tamtMbn´ EdlCaPsþútag.. >. . dUcen¼ eyIgGaceFVIkar eRbób eFob rvag kmøaMg RbCasa®sþ én
kar pøas bþÚr RbCasa®sþCatimYy.eTAnwgdMeNIrkarcMNak RsúkBICnbTeTAkan TIRkúg .enAtam bNþa RbeTs
nImYy@..> .. eyIg k¾GaceFVIkareRbób eFobrvagTMhM... nigsar£ sMxan rbs ktþaTaMgBIren¼ .kñúgkarkMNt bmaN-
PaKyuvCn nig GRtakMeNInyuvCnEdl.Ca sUcnakrbzmBIrcMeBa¼ karekIneLIgéncMnYnyuvCn.. >
edayánBinitüeTAelIRbCasa®sþsMxan EdlCamUldæanénkarekIneLIgényuvCnTIRkúgen¼ rYc mk
eyIg nwgeFVIkarBinitüeLIgvijeTAelIRbCasa®sþsg:mEdlmankarpøas bþÚrcMeBa¼ yuvC nenAGasuI.. >.ehIy
eyIg k¾BinitüyagCak lak eTAelIninakarcm,gBIr½.1).karpøas bþÚrBIkarerobkar.eBlmanGayuekμg.eTAkar
erob kareBlmanGayueRcInvij... nigcMnYn%rbs yuvCnenAlIv.. . EdlekIneLIgx<s eBldEdlKña en¼ Edr..>.
2). karpøas´ bþÚreTArkkarcu¼ eQμa¼ cUleronfñak´ «tþmsikßa.enAkñúgcMeNamyuvCn.. >.. ninakar TaMg BIr en¼
k¾áneKcgRkgCaÉksarsRmab´ RKb´ RbeTs.enA.tMbn´ GasuIen¼ .ehIyk¾CaÉksarsRmab´ yuvCn TaMg BI r
ePT enAkñúgRbeTsnImYy@pgEdr..>
.(eyagtam.tarag .1£ .sUcnakr énbERmbRmÜl TI Rkúg enAtamRbeTs GasIu mYy cMnYn .BI. K¿s¿.1950-2000.(%)
186 CMBUk TI 4
RbeTs 1995 1960 1970 1980 1990 2000
éf
tMbnTIRkúg 10/5 12/5 13/3 17/0 18/7 21/6
GRtakMeNIntam tMbn´
.. tM bn´TI Rkúg 4/4 3/5 5/5 2/8 2/3 2/7
tMbnCnbT 2/4 2/9 2/5 1/6 0/8 0/3
smamaRt én cMnYn RbCaCn TI Rkúg fñakCati
éncMnYnsrub. 750¿000 .. ¦k¾ eRcInCagen¼64/9 65/1 65/5 59/3 56/7 54/9
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 187
sm:al £ .(b) nig.(c).CaGRtaRbcaMÌñaM kñúgkMlug..5.. ÌñaM dMbUgénkMlugeBlEdlánbgHaj/.(d).karkMNt TMhM
rbs´ TIkEnøg KWeFVIeLIg enAkñúg. K¿s¿. 1995 . eyag£
(a).Gg:karshRbCaCati.. (K¿s¿.2001) .tarag.A¿2/.
RbeTs 1995 1960 1970 1980 1990 2000
}NÐÚensIu
tMbn´TIRkúg 12/4 14/6 17/1 22/2 30/6 40/9
GRtakMeNIntam tMbn
tM bn´TI Rkúg 3/3 3/7 4/9 5/3 4/6 3/6
tMbn´CnbT 1/4 1/8 1/8 1/0 0/04 -0/6
smamaRt én cMnYn RbCaCn TI Rkúg fñakCati
éncMnYnsrub. 750¿000 .. ¦k¾ eRcInCagen¼14/7 19/1 19/1 17/9 13/7 12/7
RbeTs 1995 1960 1970 1980 1990 2000
hVIlIBIn
tMbn´TIRkúg 27/1 30/3 33/0 37/5 48/8 58/6
GRtakMeNIntam tMbn
tM bn´TI Rkúg 3/7 3/8 4/2 5/2 4/4 3/1
tMbn´CnbT 2/2 2/6 1/9 0/6 0/2 -0/06
smamaRt én cMnYn RbCaCn TI Rkúg fñakCati
éncMnYnsrub. 750¿000 .. ¦k¾ eRcInCagen¼27/1 27/2 28/6 33/0 26/9 24/4
RbeTs 1995 1960 1970 1980 1990 2000
kUer¨xagt,Úg
tMbn´TIRkúg 21/4 27/2 40/7 56/9 73/8 81/9
G RtakMeNIntam tMbn
tM bn´TI Rkúg 3/7 5/7 5/3 4/0 2/1 1/4
tMbn´CnbT 0/2 1/3 -0/6 -2/8 -2/7 -2/6
smamaRt én cMnYn RbCaCn TI Rkúg fñakCati
éncMnYnsrub. 750¿000 .. ¦k¾ eRcInCagen¼23/5 34/1 40/9 38/2 33/3 25/8
188 CMBUk TI 4
(b).Gg:karshRbCaCati.(K¿s¿.2001).tarag.A¿6
(c).Gg:karshRbCaCati.(K¿s¿.2001).tarag.A¿15/
(d).Gg:karshRbCaCati.(K¿s¿.2001).tarag.A¿15
Éksarrbs .hßiNUs_ .. nigkaámaLan. (Kabamalan K¿s¿1998a.. nigK¿s¿1998b).. >.. kmøaMg rYm rbs
ninñakar TaMgBIren¼ . .EdlmantYnaTIkñúgkarkMNt´ RTg´ RTaysg:myuvCn.RtÚv ánelIkyk.mkbgHaj enA
kñúgCMBUken¼ sRmab RbeTssMxan @TaMgbYn.. >.enAeBlEdlktþaTaMgen¼ ekIteLIgdM Nal Kña. kar rYm bBa©Úl
Kña r v agkMeNInyuvCn... nigkarpøas´ bþÚrsg:mGacmanlkçN£ y¨agBiessEdl... facMnYnmankarekIn eLIg
CabnþbnÞab´ .eRbób dUcCaBaküEdlfa. rlkeRkayRcanrlkmux.. >.. .CafμImþg.eTot.eyIgeXIjfaninñakar
nImYy@ manPaBsem,ImNas .ehIyGacrYmbBa©ÚlKñayagxøaMgkøabMput... enAkñúgtMbn TIRkúg. . nigtMbn Edl man
RbCaCn rs´ enAeRcIn.. >.. b¨uEnþCadMbUgen¼ .eyIgRtÚvEteFVIkarrMlwkeLIgvijnUvvis&yBIrénkarpøas´ bþÚrRbCa
sa®sþ enAGasIu.. >.. vis&yTaMgBIren¼ rYmman½.. 1).nKrUbnIykmμy¨agrh&s.nig.2).cMNakRsúkrbs´ yuvCn
sMedAeTATIRkúg.. >
bERmbRmÜltMbn TIRkúg.. nigyuvCnenAGasIuesÞIrEtenACMuvijTVIbGasuI.cMnYnRbCaCnenAtambNþaTIRkúgTUeTA.. nigCaBiess enAtam TIRkúg FM@. man kar ekIn
eLIg yag xøaMg.. ( Gg:karshRbCaCati.K¿s¿.. 2001.. nigrbs mCÄ mNÐledIm,IkartaMg lMenArbs mnusß Cati
rbs Gg:karshRbCaCati. K¿s¿.1996).. >.. bdivtþn_ én cMnYnRbCaCnenAtamtMbn TIRkúgánekIteLIgenA kñúg
ry£ eBld¾xøIenAkñúgkMlugvK:Bak´ kNþalTIBIr.énstvtßTI.. 20.dUcEdlánbgHajedaysUcnakren A kñúg
tarag.. 1 .cMeBa¼ RbeTsTaMgbYnEdleyIg.kMBugeFVIkarBinitü emIlenATIen¼(5)>.enAkñúgRbeTséf.. . nig RbeTs
hVIlIBInkRmitnKrUbnIykmμán eLIgeTVdgkñúgkMlugeBl.50.. ÌñaM en¼ .edaycab epþImBIkRmitTabmYy enA kñúg
RbeTs éf..nigkRmitx<s´ mYyenAkñúgRbeTshVIlIBIn.dUcEdlánbgHajrYcmkehIyena¼ ..>. ehIykRmit
TaMg ena¼ ánekIndl . eTA.. 22%. enAtMbn TIRkúgkñúgRbeTséf.nig. 59% . enARbeTshVIlIBIn..>.. kRmit nKrUb-
nIykm μ enA RbeTs}NÐÚensIuk¾mankRmitTabEdrenAK¿s¿.1950..buEnþkRmiten¼ ánekIn eLIgbI dgmun K¿s¿.
2000..> .. nKrUb nIykmμBiessenARbeTskUer¨xagt,ÚgánctuKuNdl eTA.. 82% ..munK¿s¿.2000.. >
cMnYnCaPaKry énnKrUbnIykmμEdlekIneLIgCak EsþgNas .qøú¼ bBa©aMgGMBIGRtakMeNIn. cMnYn RbCa
Cn enAtamtMbn TIRkúgmanlkçN£ eRcInCagtMbn CnbT..>... CakarRbesIrmYyEdleyIgKYEtkt sm:al GMBI
RTg RTay TMhMTaMgen¼ .. .eRBa¼ eyIgGacnwgeFVIkareRbób eFobGRtakMeNInCaRkúmrbs yuvCnTIRkúgenA eBl
eRkayeTot.. >.. enATIEnøg.. nigry£ kalEdlxJúMkMBugeFVIkarBiBN’naen¼ . GRtaenACnbTEtgEt Tab Cag GRta
enATIRkúg.ehIyGRtaTaMgena¼ eLIg..¦ Føak´ cu¼ eTAtamkarpøas´ bþÚrRbCasa®sþCati.. >..CatYy¨ag.. GRta kMeNIn
tamCnbTenARbeTséf.ánekIneLIgdl´ cMNucx<s´ bMputenA.TsvtßTI..60. .kñuúgkRmit..2/9%.. kñúgmYy ÌñaM
ehIymankarFøak cu¼ mkvijenAeBlGRtakMeNItCatiFøak .cu¼ .( NUEdl.(Knodel camrat riTi§rug. (Chamrathrithi‑
rong) .nigedávalIy¨a. (Debavalya).K¿s¿.1987.nigÉksarrbs´ .cUn... nigGñkniBn§ÉéTeTot. (Jones et al)
188 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 189
K¿s¿. 1997).> .GVI. EdlKY[cab GarmμN_ ena¼ ... KWGRtakMeNIntamCnbT... suT§EtánekIneLIgdl kRmitx<s
bMput e nA tam bNþa RbeTsTaMgmUlen¼ enAkñúgstvtßEtmYy.. >.. b¨uEnþkRmiten¼ manlkçN£ TabeRcInenA
RbeTs }NÐÚensIu. .. nigkUer¨xagt,Úg.CagenARbeTséf. .nighVIlIBIn.. >
taragTI.. 2. £. .sUcnakr énkMeNIn TIRkúg .. nig tYnaTI cMNakRsúkenAtambNþaTIRkúg mYycMnYnenAGasIu .. K¿s¿
1950-2000
TIRkúg .. nigsUcnakr 1950 1960 1970 1980 1990 2000
TIRkúgágkk
(tYelx).. srubyuvCn(a) 1¿360
(b)
2¿151 3¿110
516
4¿723
1¿293
5¿901
1¿293
7¿281
GRtakMeNIn (PaKry RbcaM ÌñaM )
srubyuvCn(c)
(d)
cMNakRsúkKit CaPaK ry én kMeNIn
TIRkúg TaMg Gs (e) 501 592
.ágkk (f) 429 508
TIRkúg déT eTot (g) 501 458
PaKryéncMnYn RbCaCnEdleFIVcMNakRsúk (h) 203 207
TIRkúgy¨akata
(tYelx).. srubyuvCn(a)1¿452
(b)
2¿679 3¿916
946
5¿985
1¿560
7¿650
2¿035
11¿018
GRtakMeNIn (PaKry RbcaM ÌñaM )
srubyuvCn(c)
(d)
cMNakRsúkKit CaPaK ry én kMeNIn (e)
TIRkúg TaMg Gs (f) 35¿4
ágkk (g) 31¿2
TIRkúg déT eTot (h)
190 CMBUk TI 4
eyag .£ ..( a).1950-1980 ..ÉksarBIGg:karshRbCaCati (1985. ).taragTI1 .. ¦ ánBIráykarN_ CMerOn /.
(b).ykBIráykarN_ CMerOn/.(c).nig.(d).ánmkBIkareFVItYelxBI. (a).nig. (b)/. (e).1960-1970. nig .1970-
1980 . ánBI ESCAP.(1988)/. (f).nig. (g).1960-1970.ánBI. ESCAP (1988) .tarag17/. (h)
ánBI.ESCAP. (1988).tarag.2
sm:al´ £ . (e)/. (f).nig. (g).mankarERbRbÜltamkarkMNt´ saCafµI
eKalbMNgrbs eyIgKWeyIgcab GarmμN_ faGRtakMeNInenAtMbn TIRkúgáneLIgdl cMnucx<s bMput
enAkñúgTsvtßTI.. 60. (enARbeTskUer¨ xagt,Úg ).enAkñúg TsvtßTI..70 .(enA RbeTs éf). nig enA kñúg Tsvtß
TI..80.. (enA RbeTs}NÐÚensIu... nighVIlIBIn)..>.GRtakMeNInen¼ Gacqøú¼ bBa©aMgGMBIkarFøak .cu¼ énGRtapøas lMenA
enATIRkúgsrub.. dUcEdlnwgelIkykmkbgHajenAEpñkxageRkayeTotkñúg.CMBUken¼ .. >.. bu¨EnþGRta kMeNIn
en¼ BitCaqøú¼ bBa©aMgCacm,gGMBIkarGn fyénGRtakMeNItCatiTaMgmUl.. >.eyagtamkarBN’na.GRta kMeNIn
enA kñúgTsvtßTI.. 70. .nigenAkMlugeBlmunena¼ .eRBsÞún.(Preston.K¿s¿.1979).ánkt´ sm:al´ fa kMeNIn
cMnYn RbCaCnTUeTA.. . KWCaktþacm,gTak TgeTAnwgkMeNInTIRkúg.ehIyninakarEdlRtÚv ánbgHaj Ca bnþ bnÞab
BitCaKaMRTkarkMNt edayeRBsÞún .en¼ Emn.. >.. CacugbBa©b .eyIgkt sm:al faGRta kMeNIn enATI Rkúg RbcaM
ÌñaM x<s bMputekIneLIgeRcInCag.5%.ehIyenARbeTséf.. nigRbeTskUerxagt,Úg.GRtakMeNInen¼ ekIn dl
.. ¦ elIs.5/5 %.. >.. lkçN£ rbs´ tMbn´ TIRkúgTaMgen¼ manPaBxusEbøkBIKñay¨agKYr[kt´ sm:al´.. > .. Rbma N
Ca.BI.. 1. PaK. 8 .dl´ .. 1. PaK. 3énGñkrs´ enATIRkúg. KWrs´ enAkñúgTIRkúgFM@EdlmancMnYnRbCa Cn 750¿000 .¦
eRcIn Ca gen¼.. sUmemIltarag. 1.CYr(d). >.krNIelIkElgKWcMeBa¼ tMbn´ TIRkúgFM@énRbeTs éf .Edl.qøú¼
bBa©aMgBI}T§iBld¾xøaMgkøarbs Rkúgágkk.taMgBIburaN.. nignaeBlbc©úb,nñ.. (eyagtamÉksar rbs esÞIn-
sþaj. (Sternstein) K¿s¿.1982.nigrbs´ Gas:_ KU. (Askew) K¿s¿.2002). ehIynigqøú¼ bBa©aMg GMBIcMnYn RbmaN
40% énkarerobcMTIRkúgFM@rbs´ nKrUbnIykmμkUer¨xagt,Úg.EdlGRtaen¼ ekIn. eLIg enA kñúg K¿s¿ .1970..>
sRmab RbeTsTaMgen¼ .ehIyk¾sRmab RbeTsPaKeRcInenAGasuIEdr.. .kMNt sm:al d¾sMxan mYy. KW. kar ekIn
e LIgx øaMgrYcehIyFøak´ cu¼ mkvijénbmaNPaKnKrUbnIykmμenA. TIRkú[email protected] eTA mux én
stvtßTI20(6)>
.
190 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 191
tarag. 3 . £ .pleFobrvagGRtacMNakRsúkBI CnbT eTA TI RkúgCamYy.. nigRkúmGayuCak lak . enAtambNþa GasIu
mYy cMnYn.. nigenAtamry£ kal.. nigePT
eyag. £ .tamÉksarrbs´ .sigEh:lEmn. (Singelman K¿s¿.1993).tarag.. 10
sm:al´ . £ .. taragen¼ bgHajEtGRtasRmab´ Rkúm Gayu. .15-19. .. nig.20-24.. b¨ueNÑa¼ . . ehIynigsRmab´
Rkúm epßg eTot EdlGRta esµI.. ¦ eRcInCagRkúm TaMgBIren¼ .. >.TaMgen¼.. KWCakará¨n´ sµaneday eRbI viFIsa®sþ
CMerOn eFob Gñk enA rs´ manCIvit.. >
RbeTs/. ry£ kal . . nig ePT 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44
}NÐÚensIu
1961-1970
Rbús 2¿9 9¿5 7¿5 0¿5 -2¿3 1¿1 0¿5
RsI 4¿2 10¿8 3¿4 -1¿3 1¿4
1970-1980
Rbús 13¿615¿2 7¿3
RsI 7¿0 16¿2 10¿8 4¿1 6¿1 5¿0 4¿7
kUer¨xagt,Úg
1960-1970 30¿3 33¿1 29¿9 39¿9
1970-1980 34¿3 43¿5 31¿8 31¿8
hVIlIBIn
1970-1980 16¿4 13¿5
Rbús
RsI 20¿4 23¿1 9¿4
éf
1970-1980
Rbús 7¿8 10¿6 7¿4
RsI 9¿9 11 8¿2
192 CMBUk TI 4
GRtaCakEsþgénkarERbRbÜlcMnYnRbCaCnenAtMbn TIRkúgkñúgkMlugeBlEdlánbgHajmken¼ . min
kRmit esμInwgkMeNIncMnYnRbCaCnenATIRkúgEdlánbgHajmkena¼ ... (eyagtamÉksar rbs´ Gg:karsh
RbCa Cati . K¿s¿.1980.nigeyagtamkarBiPaKßaenAkñúgÉksarrbs´ .RbÚkXWhUv. (Brockerhoff) K¿s¿. 2000.
tarag1)(7).>. .mUlehtusRmab PaBminesIμKñaen¼ rYmman½.1). dMeNIredIrfy eRkayénmaRkÚesdækic©.eTAkan
kMeNIn «sßah kmμtamtMbm´ TIRkúg.. 2)karpøas´ bþÚrlkçnþik£ EdlmanPaBRbesIrsRmab´ vis&y ksikmμ. . . nig
3). karfycu¼ énGRtakMeNIncMnYnRbCaCnfñak Cati. EdlCaktþamYyd¾sMxan kñúgkMeNIntMbn TIRkúg mun K¿s¿.
1980..> .buEnþkarBnül xagRbCasa®sþd¾samBaØmYyepßgeTotGacmanlkçN£ RKb RKan .. >.enA eBlEdl
cMnYnRbCaCnenAtamCnbTman. eRcInRbhak´ RbEhleTAnwgTIRkúgEdrena¼ .. .sUm,IEtGRta cMNak RsúkBI
Cn bT eTATIRkúgd¾tUcmYy.. .k¾GaceFVI[mansmamaRtFMeTAelIcMnYnRbCaCnenAtamTIRkúgEdr..> .b¨uEnþ enA
eBl Edr bmaNPaK.TIRkúgekIneLIg.GRtacMNakRsúkeTAkan´ TIRkúgdEdlen¼ .. beg;It [ man }T§iBl sþÜc
esþIg eTA.elIcMnYntMbn´ TIRkúg.. >.
dMNak´ kalcugeRkayéndMeNIrkaren¼ KWkRmitefréncMnYnRbCaCnenAtamCnbT.sUm,IEtkar cab´
epþIménkarFøak cu¼ enAtamtMbn CnbTkþI.. >.. kñúgcMeNamRbeTsEdleyIgeFVIkarepþatsMxan ena¼ .mancMNuc
rbt CaRbvtiþsa®sþmYyEdlCakarFøak cu¼ yagxøaMgéncMnYnRbCaCnenAtamtMbn CnbT.cab epþImenAkñúg kMlug
K¿s¿.1965-1970.enAkUerxagt,Úg.. nigK¿s¿.1995-2000enA}NÐÚensIu. ehIycMNucrbt en¼ RtÚv án bgHaj
fa nwg ekIteLIgenA.. K¿s¿ .. 2000-2005.enARbeTshVIlIBIn .. nig K¿s¿.2010-2015.enARbeTséf(8)>.
yuvCnenAkñúgRbB&n§GenþaRbevsn_ Cati}LÚven¼ eyIgsUvbEgVrmkcMNucEdlmankarcab GarmμN_ KWelItMbn cMnYnbYnEdlmanRbCaCneRcInvij..>
tMbn´ bYnFM@ena¼ ½.1)Rkúgágkk.. . 2)Rkúgy¨akata.3)Rkúgm¨anIl. nig4)RkúgesG‘Ul.. >.. tMbn´ nImYy@ suT§ Et Ca
kEnøgsMxan´ CatienAkñúgbNþaTIRkúgTaMgen¼ ... ehIyrhUtdl´ eBlfμI@en¼ . tMbn´ nImYy@ánrYm cMEnk eday
manlkçN£ minesμI.enAkñúgkarrIklUtlas´ tMbn´ TIRkúg.dUc EdleTIbánerobrab´ mken¼.. >.. .Cakar sMxan´
Nas EdlRtÚv sm:al ktþaBIrrbs Rbvtþisa®sþTIRkúg.TaMgen¼ .rYmman½... 1)ktþaGenþaRbevsn_ d¾sMxan Edl
naM[mankMeNInenATIRkúgTaMgena¼ .nig.2). karpþl [nUvRkúm GayuyuvCnd¾sMxan dl eTAktþaGenþa Rbevsn _
en¼ .. >.Tinñn&yBak´ B&n§RtÚv áneK.bBa©ÚlrYmKñaenAkñúgtarag. 2.nig. 3>
cMnYn RbCaCnenATIRkúgRtÚv ánbgHajenAkñúgtarag. 2.CYr(a).ehIyGRtakMeNInsrubEdl Bak B&n§ RtÚv
eK bgHajenAkñúgCYr(c) >.TaMgen¼ KWCaGRtakMeNInenATIRkúgyagrh&sEdlCaTUeTA.. (eTa¼ .minEmn Ca nic©kal
k¾ eday) .x<s´ CagkRmitenAtMbn´ TIRkúgkñúgRbeTsTaMgena¼.. >. .CYr(b).nig(d).bgHajBI.ninñakaréncMnYnyuvCn
enA kñúg TIRkúgTaMgen¼ ... ehIynigGRtakMeNInéncMnYnyuvCnEdlBak´ B&n§.. >.. Tinñn&yTaMgena¼ TTYlán B I
ráy karN_ CMerOnsRmab kalbriecäTmYycMnYn.. >.. enAkñú[email protected] enATIRkúg FM@
man kMeNIn yag qab rh&s.. .eRbób eTAnwgcMnYnRbCaCnsrubenA.kñúgTIRkúgFM@TaMgena¼ .Edlcab taMg BI eBl
ena¼ mk áncu¼ TabeTAehIy.. >.enARkúgágkk... nigy¨akata.ehtukarN_ en¼ ekIteLIg enAkñúg kMlug
192 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 193
TsvtßTI..70.. enA eBlEdlkMeNIncMnYnRbCaCnsrubeenATIRkúg. sSitenAcMNucx<s´ bMput Edrena¼ .. >. enA
Rkúg manIl. ehtu karN_ en¼ e kIteLIgenAkñúgkMlug TsvtßTI.. 60.. muneBlEdlkMenInRbCaCnsrub enA Rkúg
án ekIneLIgdl kRmitx<s bMput.. >. .enA RkúgesG‘Ul.ehtukarN_ Ebben¼ minGac[eKemIlyl yagc,as
ena¼ eT... ebIeyag tamTinñn&y.Edlmanena¼ ... BIeRBa¼ faPaKeRcInénehtukarN_ en¼ GacekIteLIg.(rYcmk
ehIy).muneBlEdlkMrg Tinñn&y RtÚváneKRbmUlykmk.. >
karcUlrYmrbs cMNakRsúkeTAelIkarERbRbÜlcMnYnRbCaCnEbben¼ Gac[eK eFVIkar BN’na án Et
enAkñúg n&yTUlMTUlayEtb¨ueNÑa¼ . .. .dUecñ¼ ánedaysarEtkará¨n´ sμanEtb¨ueNÑa¼.. >.. . karvas´ sÞg´ sMNak
Rsúk .. nigkarbgHajBIcMNakRsúkCalkçN£ CaRbB&n§rbs´ RbCasa®sþCati.KWmin.manxñat .(sþg´ dar).dUckar
vas´ sÞg´ GRtaekIt ... nigGRtasøab´ énkarpøas´ bþÚrRbCasa®sþena¼ eLIy... BI eRBa¼ faPaKeRcIncMNak RsúkKW
CaátuPUtEdlmanPaBsμúKsμajeRcInCagEdlGac[eKbkRsayánedayEpðkEtelIkaryl´ eXIj
caMác mankRmitEtbueNÑa¼(9)>.lT§iplmYyénPaBsμúKsμajTaMgen¼.. KWCacMNakRsúkEdlRtÚváneK vas
sÞg´ edayviFIsa®sþpþal´ .. nigRbeyalCaeRcIn.. >. eyIgmankarxV¼ xatnUvviFIvas´ sÞg´ EdlmanlkçN£ Rsb
Kña sRmab´ bNþaRbeTsTaMgLay.. >. .tarag. 2.. bgHajBIPsþútagEdlPaKeRcInsRmab´ TIRkúgTaMgbYnEdl
eyIg eFVI kar sikßa.. >
bMNkRsaylmðitCagen¼ GacrkánEtcMeBa¼ EpñktMbn´ TIRkúgCaCagTIRkúgCak´ lak´ . edaykarbk
Rsayen¼ eRbItamviFIsa®sþRbeyal.dUcCaviFIsa®sþsmamaRtGñkenArs´ EdlánBI.kareFVICMerOn.. >. .viFI
sa®s þ en¼ TamTar[manTinñn&ylðGMBIcMnYnRbCaCn... nigRbB&n§d¾RtwmRtÚvsRmab vas sÞg smamaRtGRta Gñk
søab´ b¨uEnþ minmanB&t’manpÞal´ GVIeTsþIGMBIcMNakRsúk.. >.. kará¨n´ sμanmYykñúgcMeNamPaBsμúKsμajén kar
á¨n´ sμanTaMgen¼ .RtÚvánpþl´ [eday.sigEh:lEmn .(Singel‑man K¿s¿.1993)..>. .kará¨n´ sμanrbs´ Kat´
sRmab´ tMbn´ TIRkúgénRbeTsTaMgbYnrbs´ eyIgRtÚv án bgHajenAkñúgtarag. 3.. >.eTa¼ bICaTinñn&yá¨n´ sμan
TaMgen¼ sRmab tMbn TIRkúgTaMgmUlCaCagTIRkúgCak lak EdleyIgeFVIkarsikßaena¼ k¾eday... k¾xJúMyk Tinñn&y
TaMg en¼ mkbgHajEdreRBa¼ faTinñn&yTaMgen¼ bgHajy¨agc,as´ nUvkarsMraMgktþaGayu.. nigePT.EdlCa ktþa
RKw¼ én cMNak Rsúkeq<a¼ eTAkan TIRkúg.. >.. Tinñn&yán sμanBIktþaRkúm Gayu.. nigePTen¼ Gacrkán.buEnþ sRmab
eKal bMNg enAeBlen¼ .xJú M.sUmbgHajEtBIGRtaRkúm GayuBI15-19.nig. 20-24.sRmab´ ePTnImYy@ Et
b¨ueNÑa¼..> . . xJúM k ¾bgHaj pgEdr nUvGRtaGayu.. nigePTÉéTeTotEdleRkABIRkúm 15-19... ¦ . 20-24.. >
tarag.. 3.. bgHajy¨agc,as´ faRbeTskUer¨xagt,Úg... hVIlIBIn... nigRbeTs}NÐÚensIu.mankaryk citþ
Tukdak´ y¨agxøaMgcMeBa¼ Gñkpøas´ lMenAmkkan´ TIRkúg... ¦ k¾y¨agehacNas´ k¾cMeBa¼ plb¨¼ Bal´ rYm Edl án
BIcMNakRsúkmkkan tMbn TIRkúgrbs Rkúm Gayu.. 15-19.. nig.20-24. Edr... >. . GRtacMNak Rsúk déT epßg@
CaeRcIneTotmanlkçN£ lð... buEnþminmanGRtamYyNaeTAdl kRmitsRmab Rkúm GayuTaMgen¼ eT.. elIk Elg
Et GRtaRkúm.. 10-14.enARbeTséf... nigkUer¨xagt,Úg.. .ehIynig GRtaRkúm ..20-24.. enARbeTskUer¨xag
t,Úg..> .enA }NÐÚensIu... k¾mankarykcitþTukdak x<s .eTA elIbBaHacMNakRsúkmkkan TIRkúgkñúg cMeNam yuvCn
Edr ... buEnþedaymankarcUlrYmyagskmμBI bNþaRkúm GayuepßgeTot..>. Rkúm cMNakRsúkmk kan TI Rkúg enA
194 CMBUk TI 4
RbeTs }NÐÚensIumanGayuekμgCag Rkúm cMNakRsúk enARbeTsÉéTeTot.. >.. eyIgk¾sUmeFVIkarkt sm:al´
pgEdrfa.GRtaenARbeTskU erxagt,ÚgmankRmitx<s xøaMgenAkñúgKmøatGayuBI.. 10.eTA..29..>. .KYrkt sMKal ´
pgEdrfa.Tinñn&yá¨n´ sμanTaMgen¼ manPaBminRKb´ RKan´ sRmab´ kMlug eBl BICMerOn mYy CMerOn mYy bnÞab´ B I
K¿s¿.1980(10)>.eyIgnwgRtLb mkbkRsayBITIRkúg TaMg bYnrbs eyIgvij... ehIynigerobrab GMBI Psþútag
bEnSmxø¼ @... éncMNakRsúkrbs´ yuvCn.b¨uEnþCabzmeyIg sUmeFVIkarbriyaylmðitCagen¼ GMBI bribT RbCa
sa®sþ .énkMeNIny¨agqab´ rh&yéncMnYnyuvCn GasuI.. >
dMeNIrERbRbÜlRbCasa®sþ..nigkarpÞú¼ eLIgéncMnYnyuvCnenAtambNþaRbeTsCaeRcIn.karpøas´ bþÚrRbCasa®sþmanlkçN£ RsedogKñay¨agxøaMgenAkñúgdMeNIrbERm
bRmÜl RbCasa®sþ... b¨uEnþenAeBlEdlRbeTsenAGasuIánCYbRbT¼ nwgdMeNIrERbRbÜlRbCasa®sþman
lkçN£ RsedogKña .. .RbeTsTaMgena¼ manRBwtþikarN_ TaMgena¼ enAeBlxus@Kña.. >.. dUecñ¼ . ehIybT BiesaF
éndMeNIrkarERbRbÜlRbCasa®sþrbs bNþaRbeTsnanabgHajGMBITMhMénPaB.xusKñad¾FMmYyenAkñúg RbCa
sa®sþ yuvCn.. > .dMeNIrERbRbÜlRbCasa®sþekIteLIgenAeBlGRtaekIt. .nigGRtasøab´ TaMgBIren¼ Føak´ cu¼
BIkRmitx<s tamel,Ónxus@Kña.. ehIynigenAeBlEdlkarFøak cu¼ en¼ .sMedAeTArkkRmitTabyagelOn..>
pl b¼ Bal éndMeNIrERbRbÜlRbCasa®sþmaneRcIn.ehIyplb¼ .Bal xøaMgCageKena¼ ½.1)lMdab énkar pøas
bþÚrRkúm GayubeNþa¼ GasnñEdlmanlkçN£ dUcCareT¼ .ePøIg... nigkarERbRbÜlRkúm GayueTACarcna sm<&n§Rkúm
GayuGcié®nþy_eRcIn..>. 2)plb¼ Bal TI..2. en¼ RtÚv áneKTTYls:al faCaRkúm RbCaCnsk s;Úv... ¦ Rkúm RbCa
Cn v &y cMNas´ .. >.. rIÉplb¨¼ Bal´ TI..1. vij.rlk.Rkúm GayuERbRbÜlGac[eKeFVIkará¨n´ sμany¨agCak´ lak´
eday eRbI viFIsa®sþRbCasa®sþ.buEnþánTTYlkarcab GarmμN_ tictYcNas .(buEnþ sUm emIl sÉksar rbs
.TilcüaBul kar. (Tuljapulkar). EdlkMBugeá¼ Bum<pßay).. >.
rlkyuvCnGasuI¦ kMeNIncMnYnyuvCnGasuI.. KWCaátuPUtmYyenAkñúgry£ eBlbITsvtßknøg.. eTA en¼
enAkñúgstvtßTI.. 20. .nigenAkñúgRtImasdMbUgénstvtßTI.. 21. >.yuvCnGasuImancMnYn.. 239.. la nnak´ enA.
K¿s¿.1950. b¨uEnþánekIneLIg..2/4dg. esμInwg.. 572.. lannak´ .enAK¿s¿.1990.. .>.. GRtakMeNInRbcaM ÌñaM Ca
mUl dæanen¼ .(2/18% ).RsbeTAnwgkMeNInRbcaMÌñaM énkMeNInRbCaCnsrub.(2/03% ).enAkñúgkMlug eBl dUcKña..>
b¨uEnþ rvagK¿s¿. .1990.. nigK¿s¿.. 2025.. cMnYnRbCaCnGasuIsrubnwgekIn .>.
194 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 195
tarag .. 4. £ .sUcnakr én RbCasa®sþyuvCn kñúg kMlug eBl dMeNIrkar pøas´ bþÚr RbCa sa®sþ enAtambNþa sg:m
eyag. £ .tamÉksarrbs´ .sigEh:lEmn (Singelman K¿s¿.1993).tarag. 10
sm:al . £ . taragen¼ bgHajEtGRtasRmab Rkúm Gayu.. 15-19.nig.20-24..bueNÑa¼ .. ehIynigsRmab Rkúm
epßgeTot EdlGRtaesµI.. ¦ eRcInCagRkúm TaMgBIren¼ .. >.TaMgen¼ KWCakará¨n´ sµanedayeRbIviFIsa®sþCMerOn
eFob Gñk enA rs´ manCIvit. >
tMbn´sg:m
ÌñaM énkar Føak
cu¼ GRta
kMeNIt
(kal briec©T)
ry£ eBl én
bERmbRmÜl
RbCa sa®sþ
(cMnYnÌñaM)
GRtakMeNIn
yuvCndl
cMNuc x<s
bMput (K¿s¿)
bmaNPaK én
yuvCn dl´cMNuc
x<sbMput én cMnYn
RbCa Cn
srub.(K¿s¿)
cMnYnRbCaCn
Ca yuvCndl
cMNuc x<s
bMput (K¿s¿)
PaKryén
kMeNIn RbCa Cn
Cayuvnkñúg kMlug
eBl bERmbRmÜl
RbCasa®sþ
saMg h:a BYr 1959 16 1969 1978 1980 112
hug kug 1960 20 1970 1950 1980 220
kUer¨ xag t,Úg 1962 23 1974 1980 1981 83
RsI lg;a 1962 43 1975 1980 2002 90
PIlI BIn 1963 66 1974 1977 2021 259
RBúyeN 1965 55 1970 1980 2012 443
ét v¨an´ 1965 18 1960 1980 1980 54
m¨ aeL sIu 1966 49 1970 1980 2015 194
éf Lg 1968 32 1973 1986 1992 109
cin 1969 21 1984 1987 1989 97
}NÐa 1973 47 1977 1984 2014 106
PUma 1976 49 1985 1994 2001 117
bgkøaeds 1981 34 1995 2002 2004 78
eNá¨l´ 1988 42 2001 2007 2032 127
á¨KIsSan 1990 40 2005 2010 2033 100
196 CMBUk TI 4
eLIgdl´ ... 3897.. lannak´ .esμInwg..39% .. en¼ ebIeyagtamkarsikßarbs´ Gg:kar shRbCaCati.>
TnÞwm .eBl en¼ Edr.cMnYnyuvCnGasuInwgekInRtwmEt. 25%. b¨ueNÑa¼.. >... bmaNPaKyuvCnéncMnYnRbCaCn
srubKW.. 18/9%. .enAK¿s¿.. 1950... nig..20/5% . .enAK¿s¿.. 1990.. .b¨uEnþnwgfycu¼ dl´ ..14/9% .. enAmunK¿s¿.
2025..> .enAkñúgn&yCak´ lak´ bMputcMnYnRbCaCnCayuvCnenAGasuInwgekIneLIgdl´ cMNucx<s´ bMput rvag
K¿s¿.2010... nigK¿s¿.2020.ehIynwgFøak´ cu¼ vijbnÞab BIena¼ mk.. >
lMdab´ énbTBiesaF sRmab´ Rkúm sg:mCak´ lak´ TaMgLayminmanPaBc,as´ las´ eTenAkñuúg GtSbT
segçbtamtMbn´ en¼.. >.Rkúm rlkGayuRtÚvánkMNt´ edaykarERbRbÜlénGRtaekIt.. nigGRta.søab´ Pøam@
ehIy bTBiesaF énkarERbRbÜlTaMgen¼ manPaBxusKñaenAbNþaRbeTsenAGasuI.. > .enA kñúg cMeNam sg:m
TaMg..16.. EdlkarFøak´ cu¼ dMbUgénGRtaekItRtÚvánkMNt´ edaymankalbriecäT.c,as´ las´ ena¼(11).man
cMnYn .11.. EdlmanlkçN£ esμIKñakñúgkMlugeBlBIK¿s¿.. 1959... (enARbeTssigHburI). rhUtdl´ K¿s¿.1970
(enA RbeTs}NÐÚensIu).. >.ehIyeyIgmankalbriecäTdMbUgBIrenAkñúg TsvtßÌñaM . 70. .(enARbeTs}NÐa.. nig
mIy¨an´ m¨a. ¦ PUma).BIrenAkñúgTsvtßÌñaM.. 80.(enARbeTsbg´ køaeds.. nig ená¨l´ ). .nigmYyenAkñúgTsvtß ÌñaM
90.(enARbeTsbg køaeds).. >. .karC¼ }T§iBlrbs bERmbRmÜl RbCasa®sþmkelIkarbeg;ItRkúm rlk Gayu.
Epðk eTA el IfaetIGRtaekItFøak´ cu¼ xøaMgy¨agNa.(sMxan´ ena¼ .. KWEpðkeTAelIkRmitdMbUgrbs´ GRtaekItena¼ )
nig faetI GRtaekItFøak´ cu¼ elOny¨agNa.. >.enATUTaMg.GasuIGRtaekItFøak´ cu¼ BIkRmitepþImdMbUg¾x<s´ .. >. .sg:m
GasuI man PaBxusKñaenAkñúgdMeNIrkarénPaBERb RbÜlTaMgena¼ .manCatYy¨agBIkarERbRbÜly¨agelOn
enAtamtMbn .(dMbUgeLIyenARbeTskUerxag.t,Úg.. .RbeTssigHburI... TIRkúghugkug.... nigeka¼ étvan ... ehIynig
fμI@ en¼ enA.RbeTséf.nigRbeTscin). rhUtdl´ karERbRbÜlyWt@enARbeTs}NÐa.RbeTsm¨aeLsuI.nig
RbeTs hVIlIBIn.. >. .tamkarán sμanTaMgen¼ .kMlugeBlénGRtaekItrbs PaBERbRbÜlRbCasa®sþen¼ man
BI..16 .eTA .66..ÌñaM .(eday eRbób eFobRbeTssigHburI.CamYynwgRbeTshVIlIBIn)>
196 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 197
KMnUs.1.£ .dMNak´ kalénkarekIneLIgényuvCnkñúgbERmbRmÜl RbCasa®sþenAtamRbeTscMnYnbYn enA
GasuI
kMeNInyuvCneFVI[manTMhMd¾FMCageKenAeBlEdlkarERbRbÜlEdleTIbEteFVIkar BN’naen¼ .man
PaB rh&s.. nigsMxan´ .. >.. ehIybEnSmelIen¼ eTot.}T§iBlrbs´ kMeNInen¼ Cak´ Esþg bMputenAeBlEdl
kmøaMg raraMgeFVIskmμPaB.. >.. bTsegçbsþIBIbTBiesaF bEnSmeTot.manenAkñúg tarag.. 4.EdlBN’naBI RbeTs
sMxan´ bYnrbs´ eyIgenAkñúgKMnUs.. 1..>.enAkñúgcMeNamRbeTsTaMgbYn.. RbeTs kUer¨ xagt,Úg bgHaj y¨ag lð
Rb esIr CageKnUvbERmbRmÜlRbCasa®sþy¨agqab´ rh&sEdl bNþalmkBIkRmitGRtakMeNItx<s´ ... Edl
naM[ man kMenIn yuvCnKYr[kt´ sm:al´ EdlkMNt´ edaysUcnakrcMnYnBIrrYmmanGRtakMeNInyuvCn e kIn
eLIg .. nig bmaN PaKyuvCnéncMnYnRbCaCnsrub... ehIynigkMNt´ edayRBwtþikarN_ CaxñatKMrUcMnYnbI.. .> ...
198 CMBUk TI 4
RBwtþi karN_ xñatKMrUTaMgbIen¼ rUmman.½.. 1).. kar dl cMNucx<s bMputénGRtakMeNInyuvCn.(enAK¿s¿.1974)..2)
kar eLIgdl´ cMNucx<s´ bMputénbma NPaKyuvCnéncMnYnRbCaCnsrub.(enAK¿s¿.1980).nig.3).. kareLIg
dl´ cMNuc x<s´ bMputéncMnYnbribUr rbs´ yuvCn.(enAK¿s¿.1981).. >.tamTsßn£ neyaáy.mankar sRmbd¾
rdib rdb´ mYy enA.kñúgtYelxTaMgen¼ ... BIeRBa¼ karERbRbÜly¨agrh&sTaMgen¼ mankarcMNayeTAelIsg:m
nig ehdæa rcna sm<&n§. . (man Ca tYyag dUcCa.karekIneLIgrYcFøak cu¼ vijnUvtRmÚvkarénkarsagsg sala eron)
b¨uEnþ BitCa rkßa án nUvcMnYn yuvCn [enAkñúgkMNt´ mYy.. >. .dUcen¼ ehIycMnYnRbCaCnCayuvCnenA. RbeTs
kUer ¨xag t,Úg ekIn eLIg RtwmEt.83% .b¨ueNÑa¼ enAkñúgkMlugeBlERbRbÜlRbCasa®sþrbs´ . RbeTsen¼.. >
bTBiesaF pÞúyBIen¼ énbERmbRmÜlyWt@RtÚvánbgHaj[eXIjenAtambNþaRbeTs. dUcCa RbeTs
m¨aeLsuI... nigRbeTsená¨l´ ... ehIynigenAkñúgcMeNambNþaRbeTsTaMgbYnrbs´ eyIgKWbgHajtamry£
RbeT s hVIlIBIn.. >. .RbeTshVIlIBIncab´ epþImmanbERmbRmÜlGRtakMeNItrbs´ xøÜndMbUg.. .taMgBIyUmkemø¨¼ .
en¼ ebIeyagtamkará¨n´ sμanEdlmankarTTYls:al´ y¨agTUlMTUlayEdlxJúMkMBugEtykmkeFVICaGMN¼
GMNag. b¨uEnþ cMnYnényuvCnEdlmankRmitx<s´ bMputena¼ nwgminmanena¼ eT..>. .CatYy¨agenAkñúgkMlug eBl
TaMg mUl én kar ERbRbÜl en¼ .cMnYnyuvCnenARbeTshVIlIBIn.nwg ekIneLIgdl eTA... 259%.. >
en¼ KWCakMeNInyuvCntammaRtdæanfñak CatienATUTaMgGasuI..>. .CYnkalGRtakMeNInényuvCnekIn dl
kRmitd¾x<s´ .EdlGaccat´ Tukfax<s´ CagGRtakMeNInéncMnYnyuvCnTaMgmUl.. >..mü¨agvij eTot.bmaNPaK
yuv Cn EdlánbgHaj[eXIjenAkñúgKMnUs.. 1... CaTUeTAsSitenAkRmitx<s Cag. bmaNPaKyuvCnenATUTaMg
mCÄwm bUBa’.EdlánTTYlkarcab GarmμN_ yageRcIn.. >. taragsþIGMBI bmaNPaKyuvCnsRmab bNþaRbeTs
enA mCÄimbUBa’rbs´ .han´ TIgTn´ . . bgHajGMBIkRmit x<s´ bMputEdlsSitenAelIbnÞat´ .. 20% . y¨agBiák.(sUm eFVI
kar eRbób eFobÉksarrbs .han TIgTn .K¿s¿.1996.KMnUs.. 5.BITM¿.TI1-5)..>. buEnþRBwtþikarN_ énkMeNInyuv
Cn TaMg en¼ áncb´ ... ¦ k¾esÞIrEtcb´ sBVRKb´ ehIy.. enAtambNþaRbeTsPaKeRcInenAGasuInaeBlbc©úb,nñ
en¼..> . sar£ sMxan´ CaRbvtþisa®sþrbs´ RBwtþikarN_ TaMgen¼ .RtÚvánP¢ab´ CamYykarERbRbÜlRbCasa®sþdéT
eTot..>.. eday man lMnaMRbCaCatiCasMGagenAeBlen¼ .eyIgGacgakeTAbkRsayGMBIRbCasa®sþyuvCn
enA tam TI Rkúg [email protected] TIRkúg...nigtamtMbn CnbT.EdltMbn TaMgen¼ TTYl}T§iBlBIninñakarRbCasa®sþ
Cati pg.nig BI karhUrcUlCaRbvtþisa®sþrbs´ yuvCnmkkan tMbn TIRkúgpg .. >
karhUrcUlrbs´ yuvCnmkkan tMbn´ TIRkúgenAxagedIménCMBUken¼ .eyIgánbkRsayBIbERmbRmÜltMbn TIRkúgCatienAGasuI.EdlbERmbRmÜlTaMg.ena¼
cMeBa¼ RbeTsPaKeRcIn .. ekIteLIgenAeBldMNalKña.CamYynwgbERmbRmÜlRbCasa®sþCati... ehIynigán
TTYl }T§iBlBIdMNak´ kalkMeNInd¾qab´ rh&s rbs´ dMeNIrkarbERmbRmÜlTaMgena¼ .. >. . eyIgk¾ánbgHaj
Edrfa bNþa tMbn´ TIRkúgCaTUeTACYbRbT¼ GRtaGenþaRbevsn_ kñúgRsúkx<s´ CageK bgðs´ . . y¨agCak´ lak´ ena¼ ..
KWcMeBa¼ Kmøat GayuyuvCn.. >. .CaEpñkmYyénRbCasa®sþrbs´ yuvCnTIRkúg. . eyIgmanbMNg elIg bgHaj GMBI
}T§iBl RbCa sa®sþxø¼ @énkarhUrcUltMbn TIRkúgrbs yuvCn.. >.. CMhandMbUgKW.RtÚvemIleTAelIEpñktUc@én
198 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 199
tMbn CnbT. tMbn TIRkúg... nigtMbn TIRkú[email protected],IeFVICasUcnakrénkMeNInyuvCn..>. Tinñn&yEdlmanGac[
eK bMEb k viFankarTaMgen¼ CaEpñktUc@sRmab´ . RbeTssMxan´ TaMgbYnrbs´ eyIg enAkñúgkMlugeBl BI .K¿s¿
1970 . rhUt dl K¿s¿.1990. ¦.. 1995.nigsRmab RbeTskUerxagt,Úg.. nigRbeTshVIlIBIn mun K¿s¿.1970..>
sUcna k r TaMgena¼ manenAkñúgtarag.5..>
manRTg´ RTayCaTUeTAxø¼ @enAkñúgtarag.. 5.en¼ .k¾dUcCamanlT§plBiessxø¼ @pgEdr..>.. Ca TUeTA
sUcna k r cm,génkMeNInyuvCn TaMgBIren¼ sSitenAkRmitx<s CagenAtMbn TIRkúg.. ehIykRmitx<s . TaMgena¼
KW enA kñúgtMbn´ TIRkúgFM@.. >.. .niyayrYmTaMgtMbn´ TIRkúgFM@.. nigTaMgtMbn´ TIRkúg.KWsuTV EtbgHaj BIPsþútag énk M
eNIn yuvCn xN£ eBlEdlenAtamtMbn´ CnbTkMeNInen¼ sSitenAkRmitTabfVIebIman.k¾eday..>.. KYrkt´
sm:al ´ famanEt mþg Kt .(KWenARbeTséf.K¿s¿.. 1980). .EdlbmaNPaKyuvCnenA CnbTmaneRcInCag..20%.
xN£ eBl Edl bmaN PaKyuvCnEtgEtelI..20%.. enAtMbn TIRkúgFM@... nig tMbn TIRkúgÉéTeTot.. .ehIynig
Ca Fmμta elI. . 23%. enAtamtMbn´ TIRkúgFM@.(edaymankrNIelIkElgmYy.. KWenA RbeTs kUer¨xagt,Úg .enA
K¿s¿.1995. EdlenAeBlena¼ cMnYnyuvCnmansPaBrayáy Rbhak RbEhlKñaRKb TIkEnøg).. >...enAkñúg
tarag..5.. min man k EnøgNaEdlbgHajfabmaNPaKyuvCnsSitenAeRkamkRmit. .²{nPaB³. .15%. ena¼
eLIy..>.. eyIgKYr kt sm:al fakRmitEdlenAeRkam..15% .. RtÚv áneKán sμanecjBIxñatKMrURbCasa®sþ fa
Ca sPaBFmμta én rcna sm&<n§Gayu.TaMgmun.. nig eRkayeBlERbRbÜlRbCasa®sþ.. >.. tamkarBinitüBic&y[hμt
ct´ eTA.ral´ bmaN PaKyuvCnTaMg Gs´ EdlbgHajenAkñúgtarag.5. .mankarekIneLIgx<s´ .. >
bmaNPaKyuvCnenAtamtMbn TIRkúgFM@CamFümKW..28% .. x<s CagenAtamtMbn CnbT.enA TUTaMg RbeTs
TaMg bYnEdleyIgeFVIkarsikßa..>. .en¼ qøú¼ bBa©aMgy¨agc,as GMBIkarpøas´ bþÚrmkkarhUrcUl ..>
200 CMBUk TI 4
tarag.5.£. .sUcnakr én karekIneLIgcMnYnyuvCnenAkñúgtMbn TIRkú[email protected] TIRkúgÉéTeTot... nigtMbn CnbT
enARbeTscMnYn bYn enA GasuI.tamK¿s¿.EdlmanTinñn&y.. nigBIK¿s¿.1925-1995
200 CMBUk TI 4
RbeTs ..
nig RKis:raC
bmaNPaKyuvCnéncMnYnRbCaCn GRtakMeNInéncMnYnRbCaCnCayuvCn
TUTaMg
RbeTs
tMbn´
TIRkúgFM@
tMbn´TIRkúg
ÉéTeTot
tMbn
CnbT
TUTaMg
RbeTs
tMbn
TIRkúgFM@
tMbnTIRkúg
ÉéTeTot
tMbn
CnbT
kUer¨
1925 0/176 0/213 NA NA 2/07 4/49 NA NA
1930 0/183 0/235 NA NA 1/00 2/36 NA NA
1935 0/178 0/237 NA NA -0/23 17/73 NA NA
1940 0/159 0/232 NA NA 1/43 1/13 NA NA
1945 0/169 0/227 NA NA 6/31 10/85 NA NA
1950 0/168 0/228 NA NA 2/04 1/78 NA NA
1955 0/193 0/225 0/209 0/186 1/88 7/98 1/68 2/33
1960 0/182 0/218 0/195 0/174 1/88 8/43 5/72 NA
1965 0/172 0/214 NA NA 2/28 9/12 5/99 NA
1970 0/178 0/232 0/215 0/148 5/18 5/33 7/95 -0/66
1975 0/210 0/243 0/240 0/180 2/64 3/53 5/92 -2/25
1980 0/222 0/239 0/244 0/194 0/64 1/34 3/21 -2/66
1985 0/212 0/222 0/223 0/191 0/65 0/95 3/36 -4/64
1990 0/204 0/211 0/204 0/196 -1/59 -1/98 0/60 -2/98
1995 0/183 0/199 0/184 0/165 NA NA NA NA
}NÐÚensIu
1971 0/164 0/209 0/202 0/155 4/23 5/52 7/04 1/68
1980 0/193 0/241 0/230 0/182 2/13 2/66 5/76 0/83
1990 0/196 0/247 0/229 0/180 NA NA NA NA
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 201
sm:al´ ½.cMeBa¼ B&t’mansRmab´ K¿s¿.1925-1945.sMedAeTAelItMbn´ EdlsSitenAeRkamkarRKb´ RKg
rbs´ CnCati Cb¨un.dUecñ¼ ehIysMedAeTAelI«bTVIbkUer¨¨TaMgmUl. >.na mann&yfa.minmanTinñn&y.>
eyag. ½.karKNnaTaMgen¼ eyagtamCMerOnEdlánecjpßay. >
kñúgtMbn TIRkúgBIsMNak yuvCn.. >.bmaNPaKyuvCn eRcInCageK.. KW enATIRkúgágkk. enAK¿s¿. 1980
(0/272 ) .Edlman.. 6.2% .. cMNuceBjeRcInCagtMbn CnbTRKb eBl... >
GRtakMeNInyuvCnmanRTg´ RTayRbhak´ RbEhlKñaTaMgGs´ ... eTa¼ bICaRTg´ RTayTaMgena¼ min man
sPaB eTogTat kñúgkarpøas bþÚrrbs BYkeKk¾eday.. >. .edayeyagtamlMdab dMeNIrénkar ERbRbÜlyuvCn
RbeTs ..
nig RKws:raC
bmaNPaKyuvCnéncMnYnRbCaCn GRtakMeNInéncMnYnRbCaCnCayuvCn
TUTaMg
RbeTs
tMbn´
TIRkúgFM@
tMbn´TIRkúg
ÉéTeTot
tMbn
CnbT
TUTaMg
RbeTs
tMbn
TIRkúgFM@
tMbnTIRkúg
ÉéTeTot
tMbn
CnbT
hVIlIBin
1903 0/180 0/249 NA NA 2/47 1/80 NA NA
1918 0/192 0/252 NA NA 2/66 3/48 NA NA
1939 0/199 0/239 NA NA 2/07 5/92 NA NA
1948 0/199 0.358 NA NA 2/66 1/18 NA NA
1960 0/195 0/257 NA NA 3/16 12/56 NA NA
1970 0/197 0/260 0/206 0/184 3/90 4/12 2/92 2/80
1975 0/209 0/254 0/221 0/198 2/27 2/98 6/55 0/94
1980 0/205 0/247 0/213 0/193 2/32 1/88 5/68 0/31
1990 0/205 0/224 0/210 0/197 2/03 3/41 NA NA
1995 0/200 0/222 NA NA NA NA NA NA
éfLg´
1970 0/182 0/239 0/212 0/180 4/39 9/19 3/58 2/20
1980 0/222 0/275 0/248 0/213 1/23 1/15 2/28 1/76
1990 0/206 0/247 0/211 0/200 NA NA NA NA
202 CMBUk TI 4
Edl ánBN’naBIxagelImk.eyIgdwgfaGRtakMeNInyuvCnx<s´ bMputekIteLIg enAmuneBlEdl man
bmaNPaK yuvCnx<s bMput.. >... CatYyag.bmaNPaKyuvCnx<s bMputén..0/222. .enAtMbn TIRkúgFM@enAkUer
xag t,Úg manenAK¿s¿.1980.. >.RbmaNBI.10.eTA..15.. ÌñaM munena¼ ... eKeXIj manGRtakMeNInéncMnYnRbCaCn
Ca yuvCnRbcaMÌñaM rbs RbeTsen¼ .sSitenAcenøa¼ BI.. 8% ..eTA.. 9% . . EdlCakRmitKYr[Kt sm:al Naas ..>..GRta
kMeNIn yuvCnRsedogen¼ mYyEdr manenARkúg. ágkkkñúgkMlugTsvtßTI.70.muneBlEdl bmaN PaK
yuvCn x<s´ bMputekIteLIgenAK¿s¿.1980.. >
manPaBxus@KñaKYr[cab´ GarmμN_ xø¼ Edr.kñúgcMeNamRbeTsTaMgbYnen¼ ... >.. CatYy¨ag .. enA.RbeTs
kUer xagt,ÚgEdlkMeNInyuvCnekIteLIgenAkñúgTsvtßTI..70. .ehIysUcnakrmanlkçN£ x<s sRmab cMnYn
yuvCn rYmenAtMbn´ TIRkúgeRkABITIRkúgesG‘Ul .. >.. enAkñúgRbeTskUer¨.TaMgbma NPaKyuvCn.. . nigTaMg GRta
kMeNIn yuvCn.suT§EtmankRmitx<s´ enAtamtMbn TIRkúgEdlminmanmnusßeRcIn(12)>
KMnUs. 2. ½.sUcnakrénkMeNInyuvCnsRmab´ tMbn´ rs´ enA.edaymanB&t’manlmðitenAkUer¨xagt,Úg
BIK¿s¿.1970-1990
202 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 203
KMnUs.. 2.bgHajGMBITsßn vis&ymYyelIkmøaMgRbCasa®sþénbERmbRmÜlRbCasa®sþCati Edl RbqaMg
nwg dMeNIr karpøas bþÚrBIrCnbTeTAkan TIRkúgenAkñúgbNþaRbeTsnana.>.EpñkxagelI. énKMnUs.2. en¼ .bgHaj
[ eyIg eXIjBIcenøa¼ mYyrvagTisBIrEdlkMNt´ edaysnÞsßn_ kMeNIn yuvCnTaMgBIr CamYy.. nigB&t’man
bgHaj BItMbn nImYy@é[email protected]ñúgKmøatBI.K¿s¿.1970-71.rhUtdl .K¿s¿.1990.. >.. en¼ CakarCak
Esþg Nas EdlkRmitenAtMbn TIRkúgFM@enAelIsnÞsßn_ TaMgBIrx<s CagkRmitenAtamtMb CnbT yag xøaMg
eday kRmittMbn TIRkúgÉéTeTotsSitenAcenøa¼ kNþal.ehIyminmanlkçN£ xusBItMbn TIRkúgFM@bunμanena¼
eT.. >.. tMbn´ nImYy@enARbeTsnImYy@ edIrtamKnøgdUcKñaen¼ Edr... b¨uEnþtMbn´ enA kUer¨xagt,Úg.(dUcEdl án
bgHajenAEpñkxageRkaménrUb.KMnUs2).pþl´ B&t’manKYr[cab´ GarmμN_ CageKenA kñúg cMeNamRbeTs TaMg
bYnen¼ .. .BIeRBa¼ fabERm bRmÜlRbCasa®sþTaMgmUlrbs´ tMbn´ en¼ RtÚvánqøú¼ bBa©aMg TnÞwmnwgRTg´ RTayTaMg
mUl én RbCasa®sþyuvCnEdr.edayrYmTaMgRTg´ RTaytMbn´ énkMeNInRbCaCn Ca yuvCn.. >.. sBaØaRBÜjTaMg
ena¼ bgHaj GMBIKnøgéntMbn nImYy@éntMbn TaMgbI... >. . bmaNPaKyuvCnenA Cn bT mankRmitTabdUcKña. ehIy
GRta kMeNIn yuvCnenACnbTFøak´ cu¼ enAkñúgkMlugeBlBI. K¿s¿.1955-1990.(sUmeFVIkareRbób eFob ta
rag..5 sRmab´ kalbriecäTdMbUgeKbgðs´ ).. >.ehIyGRta kMeNInTaMgen¼ min mansPaBlðena¼ eTBIK¿s¿.
1970..mk. . >. TaMgtMbn TIRkúg.. nigTIRkú[email protected] ekIteLIgrYc ehIy Føak cu¼ vij... Edl GRta
TaMg ena¼ ekIn dl cMNucx<s bMputRbhak RbEhlKña.eTa¼ CaekIteLIgenA eBlxus@Kñak¾eday..>.. ehIy GRta
TaMgena¼ Føak cu¼ yagTab.. ¦ yagGaRkk enAeBlfμI@en¼ ..>... bmaNPaK yuvCn enAtMbn TIRkúg k¾ekIn eLIg ehIy
Føak´ cu¼ vij Edr. (cMNucx<s´ bMputrbs´ GRtaeLIg-cu¼ TaMgBIren¼ suT§EtekIteLIg enACMvijK¿s¿.1980)..>.
sRmab RbeTs bI eTot .dMeNIrRBwtþikarN_ en¼ minTan GaceFVIkar bkRsay [áneBjeljena¼ eT.ebIeyag
tam Tinñn&y Edl man Rsab´ TaMgen¼ ... b¨uEnþeyIgGacá¨nsμanfa RTg´ RTaydMeNIrkarRbhak´ RbEhlen¼
nwgekIteLIgcMeBa¼ RbeTs TaMgbIen¼ ..>
TRmgEbbbTsg:mmYyényuvCnTIRkúgenAEpñkxagedIménCMBUken¼ .eyIgánkt sm:al BIrninakarsg:mcMnYnBIrEdlmansar£ sMxan enAkñúg RbCa
sa®sþ ényuvCnGasuI...>... ninñakarTaMgBIrena¼ rUmman½.. .karpøas bþÚrTMenareTArkkarerobGaBah’ BiBah’eBl
man Gayu eRcIn.EdlTMenaren¼ eFVI[manPaKrykan EteRcIneTAelIcMnYnyuvCnenA lIv..>. .TMenar mYy eTot..
KW.kar pøas´ bþÚr e TArkkarcu¼ eQμa¼ cUleronfñak´ «tþmsikßakñúgcMeNamyuvCn..>. ..karRsavRCavmun@mkán
kt´ Rta BI ninñakar TaMgBIren¼ taMgBI.. K¿s¿.1950. .rhUtdl´ K¿s¿.1990... sRmab´ RbeTsTaMgGs´ kñúgtMbn´ en¼
.ehIyk¾ sRmab´ ePT TaMgBIrenAkñúgninñakarnImYy@Edr.(eyagtamÉk sarrbs´ .sßúikNUs . nig kaám¨aLan
.(Kabamalan)K¿s¿.1998.. nigÉksarEdlkMBugeá¼ Bum<pßayrbs GñkTaMgBIren¼ .. nigÉksar rbs .sßúikNUs
.nig h:ÚlTIyaNU.(Gultiano) K¿s¿.2002)..>.enAkñúgEpñken¼ .eyIgsUmeFVIkar BicarNa eTA elI ninñakar bERmb
RmÜl sg:m Cati TaMgBIren¼ . TTÞwmnwgkRmiténkarcUlrYmkmøaMgkargar.Edlktþa nImYy@ RtÚv EbgEcksRmab´
tMbn T I Rkúg FM@... TIRkúg ... nigtMbn CnbT.edIm,IbkRsay.. >.. tamTinñn&yEdleyIgmanGac[eyIgeFVIkar sikßa
204 CMBUk TI 4
Ebb en¼ eTA elIRbeTssMxan´ TaMgbYnrbs´ eyIg.. >.sUmemIn«bsm<&n§.A>
tarag. 6. ½.PaKrybERmbRmÜlcMnYnRbCaCnkñúgry£ eBl. 10. ÌñaM .BIK¿s¿.. 1970-80.. enAtamEpñk eday man
ktþa burskMNt´ RbeTs.. nigRkúm Gayu
eyag½.karKNnasSitiTaMgen¼ EpðkelICMerOnEdlecjpßay
Epñken¼ minEmnsRmab BiPakßa[lmðitelIB&t’manEdlánbgHajenAkñúg«bsm<&n§. A ena¼ eT.. >. .cMNuc
mYy cMnYnxageRkamen¼ Tak´ TgeTAnwgeKalbMNgrbs´ eyIgenAkñúgEpñken¼.. >.. man PaBxusKñamYycMnYn
Edl eyIgánrMBwgTukenAkñúgcMeNamRkúm Gayu.. nigrvagRkúm burs.. nig®sþI...>.. GRtacu¼ eQμa¼ cUleron.nig
PaKry enAlIvmankRmitx<s sRmab burseRcInCag®sþI... ehIyGRtaTaMgen¼ Føak cu¼ enAeBlEdlBYkeK man
Gayu eRcIn.. >..GRtacUlrYmkñúgkmøaMgkargarCaTUeTAx<s CagsRmab bursCagsRmab ®sþI.ehIyx<s Cag eBl
man Gayu kan´ EteRcIn..>.. PaKryenAlIv.. nigGRtacu¼ eQμa¼ cUleronekIneLIgCamYynwgeBlevla.xN£
eBl Edl GRtacUlrYmxagkmøaMgkargaredIrtamKnøgxus@Kñ[email protected]úm Gayu
nImYy@. nigeTAtamRkúm ePTnImYy@.. >
RTg´ RTayenAkñúgkarvas´ sÞg´ TaMgen¼ EdlCab´ Tak´ TinCamYykRmiténkarGPivDÆ .nwgGac [eK r k
eXIj tam ry£ PaBxusKña.tamtMbn´ .. nigtameBlevla.. >.enAkñúgcMeNamkarvas´ sÞg´ RTg´ RTaysg:mTaMg
bIr en¼ .kar cu¼ eQμa¼ cUleronhak dUcCamanRTg RTaymYyEdleFVI[eyIgemIl eXIj BIkarvivDÆERbRbÜl Ca
skl .edayRKb ktþaTaMgGs mankRmitekIneLIgeTAtamkRmitnKrUbnIykmμ.. .nigeTA tam eBlevla.eTa¼
bICa eBl evlaena¼ xus@Kñak¾eday.. >.. PaKryenAlIvk¾bgHajBI RTg RTaydUcKñaen¼ xø¼ @Edr.. .buEnþk¾qøú¼ bBa©aMg
GMBI ninñakaerobGaBah’BiBah’eBlmanGayueRcIn.CaTUeTA enAtambNþaRbeTsTaMgena¼ ..> ... GVIEdlKYr[kt
sm:al´ xøaMg bMput ena¼ KW.enAmanPaKryenAlIv TabenAtamtMbn´ CnbTxø¼ @... nigCaBiess enAkñúg cMeNam
narI Cn bT..> eyag tamkarbUkrYmbBa©ÚlKña rvagbBaHavas´ sÞg´ ... nigkaryl´ eXIj karBnül´ bk Rsay.. GMBI
204 CMBUk TI 4
cMnYnRbCaCntamEpñk}NÐÚensIu éfLg
15-19.ÌñaM 15-19ÌñaM 20-24ÌñaM
cMnYnRbCaCnsrub 25/0 30/4 30/4
cMnYnRbCaCnCa yuvCn 36/0 47/2 69/5
tMbn´TIRkúgFM@ 54/0 118/6 179/9
enAlIv 55/7 114/3 173/6
enAeRkAsalaeron 9/4 60/5 135/8
cu¼ eQμa¼ cUleron 121/3 171/0 327/3
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 205
kar cUlrYm én kmøaMg kargar. mansPaB lMákNas .CaBiesskareRbób eFobCaGnþrCati... ¦ kareRbób eFob
rvag Rkúm burs .. nig Rkúm narI.. >.enA kñúgbNþaRbeTsk.. nigRkúm ePT.kar eRbób eFob Gac[eCOTukcitþán
eRcIn..> ..pÞúy eTA vij. GRta cUlrYmkmøaMgkargarEdlRtÚvánpþl [enAkñúg«bsm<&n§ .A. ena¼ .bgHajGMBI ninñakar
y¨ag Biák sμúKsμaj sRmab´ RbeTsnImYy@..>. .CaGaT#.GRtaTaMgena¼ ekIneLIgCaerogral´ eBlcMeBa¼ narI
enA tMbn .TIRkúgFM@ .Edl man Gayu BI.15.eTA.19. ÌñaM enARbeTs}NÐÚensIu.xN£ eBlEdlmankarFøak cu¼ cMeBa¼
burs.(EdlCaRTg RTay mYy RtÚv ánKitTukCamun.. .en¼ ebIeyagtamÉksarrbs .DüÚrg .(Durand) K¿s¿.1975)
buEnþGRtaTaMg ena¼ pÞúy BIGRtaenARbeTshVIlIBIn.. >..cMeBa¼ krNImYyNak¾eday.Epñk en¼ eFVIkarBiPakßaepþat
eTAelIsUcnakr rbs´ ktþaerobGaBah’BiBah’... nigktþakarcu¼ eQμa¼ cUlrYm.. >
karrYmbBa©ÚlKñarvagkMeNInyuvCn.karpøas´ TImkTIRkúgFM@.. .nigbERmbRmÜlsg:m.GacRtÚván eK
elIkyk mk bgHaj ánxø¼ Edr..>. .tarag.. 6.BN’naGMBIyuvCnRbús@... ehIynigry£ eBlénkareFVI Gnþr CMerOn
kñúg kMlug K¿s¿. 1970. .eTAK¿s¿.1980EtbueNÑa¼.. >.. B&t’mansþIGMBIyuvCnv&yekμgCaburs CnCati}NÐÚeNs uI
bgHaj BI kMeNIn..25%.. kñúgmYyTsvtß.sRmab´ RKb´ bursTaMgGs´ .b¨uEnþman..36%.. kñúg cMeNamyuvCn burs
enAtMbn´ TIRkú[email protected] .eTA..19..ÌñaM ..>.. kñúgcMeNambursenAlIvman. GayuBI.. 15.eTA..19. ÌñaM
Edl enA kñúg tMbn ´ TIRkú[email protected]áncu¼ bBa¢ICapøÚvkarmankRmitdUcKña. Edlen¼ qøú¼ bBa©aMg BIkarBit
mYyfa .burs v&y ekμg TaMgGs en¼ suT§EtenAlIvtaMgBIedIm . K¿s¿..1970.. mkemø¼ .. >.GacmankarERbRbÜl bEnSm
eTot xø¼ @ Edr .. >.cMnYnbursv&yekμgTaMgen¼ EdlenAeRkAsala ánekIneLIgRtwmEt..9/4% . bueNÑa¼ .Edlen¼
qøú¼ bBa©aMg BI karBitmYyfa. smamaRtGñkcu¼ eQμa¼ cUl eronekInBI.. 40% .eTA.. 57% .ehIyGRtakMeNInen¼ PaK
eRcInKWánBI bursenAlIv EdlmanGayuBI ..15 . eTA..19.ÌñaM ..>. .cMnYnbursv&yekμgenAlIvEdláncu¼ eQμa¼
cUleronánekIn dl´. .121% .EdlkMeNIn x<s´ en¼ .ánmkBIkarrYmbBa¢ÚlKñanUvlT§plrbs´ kmøaMgclkr
TaMgGs´ enAkñúg kMlug eBlmYy Tsvtß.EdleyIgkMBugeFVIkarsikßaen¼ .. >
Tinñn&ysRmab´ Rkúm RbCaCndUcKñaen¼ enAkñúgRbeTséfmanTRmg´ep ßg.. >..enATIena¼ .kMeNIncMnYn
burs srub mankRmiteRcInCag.. .ehIykMeNInyuvCnd¾mhima... nigbERmbRmÜleTAkan TIRkúg.mansar£ sMxan
Cag..> cMnYn yuvCnbursv&yekμgenATIRkúgFM@ánekIneLIgdl´ ..119%.. >.. cMnYnGñkEdlenAlIv enAkñúgRkúm
en¼ ekIn tic Cag en¼ bnþic... enAeBlEdlPaKryenAlIvFøak´ cu¼ bnþicEdrena¼.. >.edayman karekIneLIg
CalMdab´ eTA elI PaKryGñkEdlcu¼ eQμa¼ cUleron. cMnYnGñkEdlcu¼ eQμa¼ cUleron ekIneLIgy¨agKYr[kt´
sm:al´ dl´ .171%.. >..enAkñúgKUeLancugeRkaykñúgtarag.6.mankarBN’na BIyuvCnbursCnCatiéfman
GayuBI.20. eTA 24.ÌñaM ..> .enATIena¼ .}T§iBléncMNakRsúkmkkan tMbn TIRkúgmanritEtxøaMgCagen¼ eTAeTot
eday man kMeNIn yuvCnenATIRkú[email protected] . eTA . 24. ÌñaM .ekIndl´ eTA..180% ..>.TItaMg RbCa
sa®sþ en¼ min man karERbRbÜleTAelIPaKryGñkenAlIv eT .b¨uEnþmankarekIneLIgéncMnYnGñkcu¼ eQμa¼
cUleron.(BI.16% eTA. .25% ).. >.CalT§pl. cMnYnGñkenA eRkAsalaenAkñúgRkúm en¼ manticCagmun.(Edlman.
136% ) .. eday mankMeNInd¾mhimamYyéncMnYn Gñkcu¼ eQμa¼ cUleron.(KW.327% ).. >.cMeBa¼ Rkúm Gayu.. 20-24..
kMeNIn d¾ mhima en¼ qøú¼ bBa©aMgGMBIkar Gb rM fñak «tþmsikßa... EdlenAeBlena¼ ánebIk{kasyagTUlMTUlay
206 CMBUk TI 4
dl´ Rkúm yuv Cn v &y ekμg CnCati éf.. >.. RBwtþikarN_ en¼ GacCaGBHÚt ehtumYy... b¨uEnþkMeNIncMnYnRbCaCn enA
kñúg EpñkmYyen¼ ... KW Ca kar yk citþTukdak´ y¨agxøaMgenAkñúgskmμPaBneyaáyenAkñúgRbeTséf. .. taMgBI Ex
tula. .K¿s¿.1971 . mk emø¨¼ .. >
esckþIsnñidæaneyIgáneFVIkarbkRsayGMBIkMeNInd¾mhimarbs yuvCnenATUTaMGasuI.edayemIleTAelITMhMrbs .kMeNIn
ena¼ .}T§iBlRkúm GayuenAkñúgbERmbRmÜlRbCasa®sþCati... nigTMnak´ TMngd¾sMxan´ rbs´ kMeNIn en¼ CamYy
ktþa RbCasa®sþBIreTot.rYmman½.1)karhUrcUlmkkan tMbn TIRkúgrbs yuvCn.nig2)dM eNIrbERm bRmÜlkñúg
cM eNam yuvCn. .EdldMeNIren¼ beg;It[manRTg´ RTaysg:mfμImYy... >.. xJúMán eFVIkarbkRsaytaMgBIedIm
CMBUk en¼ ehIy fa kMeNInd¾mhimaéncMnYnyuvCnGasuImanPaBGs©arü edaysarkMeNInen¼ manTMnak´ TMng
CamYyktþa bERm bRmÜl sg:mTaMgBIren¼.. >. .kMeNInd¾mhimaéncMnYn.yuvCnenAtamRbCaCatimYy@rwtEt man
lkçN£ sMxan´ Cag en¼ eTAeTot... eRBa¼ faRBwtþikarN_ TaMgen¼ suT§EtánekIteLIgenAeBlCamYyKña.eday
manclna cMNak Rsúk rbs´ yuvCneTAkan´ tMbn´ TIRkúg. .nigedaymanbERmbRmÜlsg:msMxan´ @xø¼ rbs´
yuvCn..>... GRta kMeNIn yuvCn EdlemIleTAhak´ dUcCaekIneLIgx<s´ .manlkçN£ KYr[cab´ GarmμN_ Cag.
enAeBlEdleyIg BicarNa eTAelI cMnYnRbCaCnCayuvCnenAtamtMbn TIRkúg..>.. ehIyenAeBlEdl eyIg
emIl eTA e lIktþaCak lak én yuvCnenATIRkúgvij.eyIgCaerOy@eXIjfamanGRtakMeNInd¾Gs©arü Nas...>
bmaNPaKyuvCn .(enAkñúg cMeNam RbeTsTaMgbYnEdleyIgsikßaeTAelI).EdlminEdlelIsBI.. 20% .enA
kRmit fñak Catiena¼ .Etg Et ekIn elIsBIkRmit..20% . ena¼ .enAkñúgbNþaTIRkúgFM@cMnYnbYn.. >.ehIy enAkñúg GRta
kMeNInyuvCn enA tam TIRkúg FM@ TaMg en¼ .manRkúm Cak lak xø¼ CYbRbT¼ GRtakMeNInd¾Gs©arü..^
206 CMBUk TI 4
«bsm<&n§.A½.sucnkrénFatupßMERbRbÜlrbs´cMnYnRbCaCnCayuvCn.kMNt´edayRbeTs.Rkúm -Gayu.
tMbn´. nigePT .enAtamRbeTs}NÐÚensIu.. hVIlIBIn.. kUer¨xagt,Úg.. nigéfLg.. BIK¿s¿.. 1970-90
RbeTs. RkúmGayu . . nig tMbn´
burs narI
1970a 1980 1990 1971 1980 1990
PaKryEdláncu¼eQμa¼
}NÐÚensIu..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
39/7
53/1
24/1
57/1
62/7
33/6
62/0
63/0
34/5
25/3
36/9
12/4
36/0
45/9
20/4
48/5
54/0
28/1
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
17/9
24/2
5/7
14/6
22/0
5/5
17/0
23/2
5/7
7/2
10/8
1/2
7/0
9/6
2/3
11/0
15/5
2/8
hVIlIBInGayuBI.15-19qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
67/8
54/9
32/4
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
57/4
48/6
32/6
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
33/5
22/9
9/8
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
27/2
19/2
9/2
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
n.a
208 CMBUk TI 4
RbeTs. RkúmGayu . . nig tMbn´
burs narI
1970a 1980 1990 1971 1980 1990
PaKryEdláncu¼eQμa¼
kUer¨xagt,Úg..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
46/1
49/5
31/3
n.a
10/2
61/4
76/0
77/0
71/4
34/0
35/6
17/5
n.a
86/2
55/2
84/6
71/6
73/9
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
18/0
11/8
3/1
n.a
2/9
4/7
26/8
25/1
9/2
7/0
3/4
0/4
n.a
12/6
1/8
67/0
9/2
6/4
éfLg´..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
47/3
n.a
n.a
58/7
54/1
3/6
55/2
56/0
21/6
36/8
n.a
n.a
51/1
49/8
18/6
49/0
52/7
20/2
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
16/2
n.a
n.a
24/7
16/1
0/9
22/0
19/7
4/0
12/7
n.a
n.a
20/7
14/0
3/9
20/6
18/8
4/0
208 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 209
RbeTs. RkúmGayu . . nig tMbn´
burs narI
1970a 1980 1990 1971 1980 1990
PaKryEdlenAlIv
}NÐÚensIu..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
96/1
97/5
94/3
97/1
97/8
95/8
98/7
98/5
97/0
68/5
79/0
58/9
78/9
82/8
65/6
91/6
90/8
76/5
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
70/7
75/7
53/5
91/5
75/0
53/5
83/8
82/3
64/7
26/1
36/3
14/5
35/7
37/0
17/2
55/7
52/9
25/3
hVIlIBInGayuBI.15-19qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
97/6
97/9
97/3
96/5
97/2
95/8
96/6
n.a
n.a
93/3
92/5
87/0
90/0
90/0
82/8
91/8
n.a
n.a
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
77/6
74/1
66/1
68/5
68/4
59/8
76/5
n.a
n.a
68/1
60/7
42/8
58/1
53/1
37/9
65/9
n.a
n.a
210 CMBUk TI 4
RbeTs. RkúmGayu . . nig tMbn´
burs narI
1970a 1980 1990 1971 1980 1990
PaKryEdlenAlIv
kUer¨xagt,Úg..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
100/0
94/0
99/6
99/8
99/8
99/7
99/9
99/9
99/9
98/0
98/0
96/1
98/9
98/4
97/6
99/6
99/4
99/4
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
93/7
93/4
91/7
94/3
92/5
92/8
97/0
95/7
97/2
65/3
60/1
50/8
73/3
65/3
60/4
84/8
78/8
78/7
éfLg´..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
97/1
93/7
92/7
95/2
92/9
92/6
95/8
93/3
93/8
90/3
87/7
79/3
89/8
87/5
81/0
92/5
90/8
82/9
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
81/9
75/0
57/9
80/0
73/2
59/7
82/5
76/6
65/3
63/3
54/8
33/6
65/8
55/7
37/7
72/2
62/9
41/6
210 CMBUk TI 4
}T§iBl RbCasa®s¹kñúgkar kMNt´cMnYnyuvCnenAkñúgbN¹aTIRkúgenAGas Iu 211
RbeTs. RkúmGayu . . nig tMbn´
burs narI
1970a 1980 1990 1971 1980 1990
PaKryEdlenAkñúgkmøaMgBlkmμ
}NÐÚensIu..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
40/0
31/2
58/2
54/5
20/9
54/8
28/8
28/6
57/5
20/9
18/8
33/8
26/9
21/1
34/4
35/1
26/0
37/2
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
73/4
65/0
83/0
70/8
66/6
84/2
73/5
67/7
87/3
21/9
25/0
35/8
28/4
26/6
35/4
46/6
39/9
44/9
hVIlIBInGayuBI.15-19qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
24/3
31/3
53/2
n.a
n.a
n.a
41/9
32/4
48/9
93/3
30/9
28/3
n.a
n.a
n.a
46/0
26/5
31/0
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
63/7
68/0
84/5
n.a
n.a
n.a
71/4
64/4
74/1
68/1
41/3
45/5
n.a
n.a
n.a
61/4
41/1
36/5
212 CMBUk TI 4
cMNaM½.n.a..mann&yfaminmanTinñn&y>. a cMeBa¼RbeTs}NÐÚensIu.kalbriec©tKWK¿s¿.1971>
eyag½.dkRsg´ecjBIráykarN_CMerOnCati.EdlmaneBlxø¼RtÚvkareFVIkarKNnabEnSm>
RbeTs. RkúmGayu . . nig tMbn´
burs narI
1970a 1980 1990 1971 1980 1990
PaKryEdlenAkñúgkmøaMgBlkmμ
kUer¨xagt,Úg..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
31/0
31/8
54/2
4/4
23/6
28/9
6/7
7/5
6/6
39/5
34/6
41/1
34/8
37/5
29/8
14/4
16/9
10/8
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
41/2
43/1
51/5
47/1
50/8
53/0
29/1
29/9
22/4
38/0
36/4
49/2
53/6
49/6
56/7
50/7
49/6
40/5
éfLg´..(GayuBI.15-19qñaM)
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
43/2
42/4
83/7
36/9
36/2
70/6
38/9
34/9
72/4
40/1
36/3
84/5
38/0
34/7
68/4
43/4
38/7
67/6
GayuBI.20-24qñaM
tMbn´TIRkúgFM@
tMbn ´TIRkúgÉéTeTot
tMbn´CnbT
75/2
75/9
95/7
69/9
72/5
87/5
71/9
76/4
90/1
52/2
50/3
84/6
57/7
58/2
74/3
64/6
64/5
77/8
212 CMBUk TI 4
kMNt´sm:al´
CMBUkTI.21- naqñaM.1960.bnÞab´BImankarePosxøÜnCaeRcInmkkan´TIRkúgkñúgkMT,úgeBlmanclaclnaTsvtßr_qñaM
1940.RbCanCnrsenAtamTIRkúgenAGasIuGeKñy_enAmancMnYn.. 17/6.%. enAeLIyebIeRbóbeTAnwg. RbCa Cn
Edl rsenAkñúgTIRkúgcMnYn.. 21/5. %.enAtMbnGasIuTaMgmUl.nig.60.%.enAtambN¹a RbTs GPivDÆn_. (sSiti rbs ´
mCÄmNÐl Gg:karshRbCaCatis¹IGMBIkartaMgTIlMenA ..eá¼Bum<qñaM .. 1987 . TMB&r.53) >
2-ebIeyagtamesóvePArbs´Kat´eá¼Bum<qñaM. 1617.TMB&r.293 Jourdain. TTYlánnUvpÞ¼mYybøúk. enAtM bn ´
eqñr smuRT. ²RbEvg.40.Büam.bYnRCúg³. edaymanpÞ¼cMnYn. 20.xñgenATIena¼.enATIRkúg m¨akassar Edl pÞ¼
nImYy@ manTMhMdI.267.EmRtkaer. ¦k¾.3¿750.pÞ¼.kñúgmYyKIT,ÚEmRtkaer...>..pÞúymkvij.kareFVICMerOnna sm&y
TMenIb . (TakTgeTAnwgbMENgEckrdëál.minTakTgeTAnwgtMbnsm,ÚrsMNgGKarena¼eT) .ánbgHajGMBI
dg´sIuet RbCaCnrs´enAkñúgTIRkúgBI.. 5¿000. eTA.10¿000.nak´.kñúgmYyKIT,ÚEm¨Rtkaer¨.. >.. eyag eTAelICMerOn
rbs ´ BYkhULg´enA}NÐanaqñaM.. 1930. ánbgHajeGayeXIjfa.TIRkúg.²}NÐÚensIu³.. PaKeRcIndUcCa TIRkúg
Yogyakartanig Surakarta. CaedIm...man dg´sIuetpÞ¼RbEhl.6¿300.xñg.kñúgmYyKIT,ÚEm¨Rtkaer.>
3-.RbeTsPUma nastvtßr_TI.17..manTIRbCMuCnEdlmankRmitx<s´Cagfñak´PUmicMnYn.. 4.RbePT..>..kñúgcM
eNam ena¼ ...TIRbCMuCnEdltUcCageKRbEhlCaánbBa¢ÚnmnusßRbúsBI.100.eTA. 1000.nakeTAeFVI sRg:am
nigán RtÜtRta nUvtMbn´EdlmanrgVas´Gg;t´p©it.10.KIT,ÚEm¨Rt..>..TIRkúgEdlmanbgHajenATI en¼TaMgb¨unμan
catcUl eTA kñúgRbePTTIRkúgFM@EdlCaTIRkúgrbsTIrYmext¹TaMgT,ay ...ehIyeKGacánsμanánfa.TIRkúg
nImYy@ man épÞdIEdlmanRbEvgGg;t´p©it.100.taing(c.320.KIT,ÚEm¨Rt).(Than Tun 1983. £ . 72-73) .. >
4-.Baküen¼RbEhlCaTakTgeTAnwgBaküGaeq.keu’eh EdlenAbn¹rTTYls:alkñúgRsúk . (Kreemer 1922
II£ . 53-54) >
5-.enAkñúgesóvePAeá¼Bum<qñaM.1986.TMB&r.40-42....Blussé ánelIkeT,IgfabBaHaKWGaRs&yeTAtam rdUv
TaMg Rsug.EdlrYmmanPaBkgV¼xatm¹gehIym¹geTotmuneBlEdlsMeBAcineFVIdMeNIrmkdl´eday man
dåk kak s<&n... buEn¹manPs¹útagc,aslasfayagehacNask¾karsresIren¼manry¼eBlyUrGEgVgEdr..>.
6-. Le May (esck¹IsRmgqñaM.1932) ánsÞgemIlfa RB¼raCa.ramaFibtI ..(1491-1529) RbEhlCaán beg;It
RbB&n§ luykak´s¹g´daEbben¼eT,Ig.>.Le Mayánrab´eXIjfamansBaØasm:al´.15.RbePT epßg@ Kña cMeBa¼
dMukak´EdlenAesssl´enAkñúgTMgn´Ca.tikal s¹g´da.ehIysnñidëanfakak´TaMgGs´ena¼ eá¼edayemdwk
naM enA GyuFüanasm&[email protected].>.eTa¼Cay¨agen¼k¹I...eKmineXIjmanPs¹útagNabgHajfas-
BaØa sm:al en¼tMNageGayrC¢kalxus@KñaCaCagtMNageGayQμÜjkN¹alpøÚvkar.¦CagRák Edl Ca Gñk
Fana eGay manTMgn´pøÚvkarrbs´kak´TaMgena¼eT.>
7- .²PaBátbg³.luykakCakEs¹gRsedogKñaen¼Edr.. k¾maneXIjenAkñúgRbeTs}NÐÚensIuna stvtßr_TI.
19. kñúgkMT,úgeBlEdltémødMNaMBaNiC¢kmμekIneT,Igx<shYskRmit.. .«TahrN_dUcCaeRmcenATIRkúg Gaeq
214 kMNt´ cMNaM
Pa K xaglic.nig.s;renAPaKxagekItbgðs´RbeTsCVaCaedIm... >...Elson(eá¼Bum<qñaM.1984.. TMB&r.166.) . án
elIke LIg GMBIPUmimYyenA .. Pasuruan nadMNakkalrIkceRmInnaTsvtßr_qñaM.1850enAeBlEdleKrk eXIj
guilder Cakaks<ancMnYn.4¿000.kakenAkñúgpÞ¼CnCatiCVacMnYn.43.xñgEdlRtÚvándut...cMENkÉsac pÞ¼. nig
eRKÓg sgHarimepß[email protected]á¨n´RbmaNeXIjfamantémøEtcMnYn.1¿047. guilder..bueNÑa¼.. >
8-.sMxanCagen¼eTAeTot.laba .. KWminEmnCaBaküGarabeT.EtCaBaküGURs¹ÚensIu.eTa¼bICaeKbkERbva fa.kar
Rák´..enAkñúgvcnanuRkm.Buenaventura Tagalognastvtßr_TI.16.k¾eday.>
9-xJMúmancMNat´GarmμN¾cMeBa¼vK:en¼edaysarEt.Denys Lombard(1988. £. 18) . >
10-.xJMúsnμtenATIen¼dUceTAnwg.ThomazEdrEdlfa.Naina Suradewanarbs. Sejarah Melayu dUceTAnwg.Nina
Curya Deva rbs´BYkB&rTuyh;al´Edr. >
11-.. Pires áneRbóbeFob}riyabfRbjabRbjaleFVIdMeNIreTARsukkMeNItvijrbsCnrYmCatirbsKat
CamYynwg}riyabfdUcKñaen¼Edrrbs´BYkGasIuGeKñy_fa.½.²BYkeyIgeFVICMnYjdUcBYk B&rTuyh;al´ Edl min
s‘uaM eTA nwgkareFVICMnYjEdr¿.¿. ¿ .ehtudUecñ¼ehIy.BYkeyIgRbjabRbjaleFVIdMeNIrRtT,beTA kanRsúk kMeNIt
vij³ .. (1515£.220).>
CMBUkTI..31- .tamBiteTA.mankarBiPaKßaKñayagRsRsakRsRsaMeTAelItYnaTIrbskmøaMgktþakñúgRsuk.. nigkmøaMg ktþa
BI eRkAminCaklak.kñúgkarkMNtGtþsBaØaNepßg@Kñaénsg:mGasuIGaeKñy_... >. karbkRsaymYykñúgcMenam
kar bkRsaydMbUgbgðs.. KWrbs.Ebnda Benda.(K¿s¿.1962).. >.. Éksarrbs.. rIDReid.(K¿s¿.1988).nig.LMáD
Lombard.(K¿s¿.1990).ánbeg;Ityagc,asGMBIrwsKlrbsvb,Fm’ GasuIGaeKñy_. .. nigsmtSPaB sRmab RsUb
yk }TSiBlxageRkArbs´sasnahIunD UHinduism... GIusøam. .. nig.suInIsuIs. Sincization EdlC¼}T§iBlmk
elItMbnen¼.. >.sMrabkarBiPaKßaGMBIeKalKMnitedImén tMbn GasuIGaeKñy_eGayTUlMTUlayCagen¼.sUm Gan.
Éksar rbs´.EGmWsan´.Emerson(K¿s¿.1984) nig.DW.kUnIkx_.De Koninck.. (K¿s¿. 1994). >
2- .sMrab´karbkRsayGMBIkarERbRbYlTaMgen¼sUmGanÉksarrbs.DIEkn Dicken.(K¿s¿.1998)>
3- .manÉksarCaeRcInbkRsayGMBIedImkMeNInnigkarvivDÆn_rbsmCÆmNÐltMbnTIRkúg enA GasuI GaeKñy_..>
sMrab´karbkRsayd¾lðmYykñúgkMlugqñaMrhUtdl´.1400ena¼.sUmGanÉksarrbs´.vItlI. Wheatley (K¿s¿.
1962)..> .karsikßaburaNénmCÆmNÐlmunsm&yGNaniKm.. RtUvánbgHajeday vUlETrs_.Wolters
(K¿s¿.1967 ).EdleFVIkarsikßaeTAelI.RsIv¨acüay¨a Srivajaya.eday.r¨abIádaNa Rabibhadan .(K¿s¿.1960)
Edl eFVIkarsikßaeTAelITIRkúgágkks m&yedIm.nigeday.kUeds_ Coedes.(K¿s¿.1963).EdleFVIkar sikßa
eTA elI.Gg:r..>.. karsikßalðitlðn´GMBInKrUbnIykmμsm&yGNaniKm .. KWmanenAkñúgÉksarrbs´.rID (K¿s¿.
1980). Etk¾sUmGanÉksarrbsmakh:I. (K¿s¿.1967)Edr..>.. manÉksar sikßa GMBI tMbn TIRkúg mYy@ enA sm&y
GaNaniKmeRcIn.EdlkñúgcMeNamena¼man.Éksarrbs.GabIcüaesEkr.(K¿s¿.1987).e nAcüakata.Éksar
rbs´.er¨d.(K¿s¿.1978).enATIRkúgmanIl.nigrbs´.s;IENr.(K ¿s¿.1957).enAágkk .. >
kMNt cMNaM 215
4- .. sMrabÉksarsþIGMBIkarelIksÞÜyvis&yeTscrN_sUmGanÉksarrbs.qag Chang. (K¿s¿.1998). sþI GMBI
sigHbUrI.. >
5- .hV&bs_ .. Forbes.xitxMEktRmÚvBaküfa., ²Tsßn£vis&yfñak´x<s´ Macro Vision³.edayeRbIBakü rbs´Kat´.
karbk Rsay enAsm&ymunGaNaniKmrbs´tMbn´TIRkúgFM@tamry£karbgHajenAkñúgExß PaBynþ..> .eday
eFVIkar viPaK eTAelIExßPaBynþcMnYnBIrrbsevotNam.(mancMngeCIgfa.køin RkGUbrbs lHúgBN’ébtg .nig
suIkøÚ) Edl dwknaMerOgeday.Rtan´.Gaj´.hUg Tran Anh Hung.hV&bs_. bgHajBIviFIsaRsþEdlGñnniBn§Gac yk
skmμPaBRbcaMéf¶éntYGg:kñúgerOgdak´kñúgRkbxNÐdUcdMeNIrkarvb,Fm’.neyaáy.. nigesdækic©skl
elak.Edlman}T§BlmkelIRkúghUCImij.. >
6-.«TahrN_énkarRsavRCavEdlepþaleTAel I.²skmμPaBRbcaMéf¶³.rbsGñkrsenATIRkúg. enAGasuI GaeKñy_
.man dUcCa.karRsavRCavrbs.EClIENkx_ Jellineck.(K¿s¿.1991).h:IneNs. Guiness (K¿s¿.1992) .nig.mu‘y
er¨. Murray(K¿s¿.1991 >
7-.RBwt þibt þisþIGMBIesdækic©enAcugbUBa’.eá¼Bum<enA.éf¶TI. 16...Exemsa...K ¿s¿.1998.. >
8-.sarB&t’man. Traits Times(enAsigHbUrI).eá¼Bum<enAéf¶TI17.Ex«sPa.K¿s¿.1998.TMB&r.33.. >
9- .sUmGanÉksarrbs´.lI. Lee (K¿s¿.1997).TMB&r.140-60.sMrabbTsegçbd¾manRbeyaCn_mYy .. >
Éksareyag• GabIy¨aesEKr.es¿.(Abeyasekare, S.)¿. Jakarta: A History [yü¨akat.RbvtþisaRsþ].eá¼Bum<enAsigHbUrI. eday
erag Bum<. saklviTüal&yGuksV&d.(Oxford University Press).K¿s¿.1987..>
• GasþÚv.Gwm.nig daáyU.EGs.LÚEh:n.(Askew, M. and W. S. Logan).GñkEksRmÜl Cultural Identity and Urban
Change in Southaest Asia:Interpretative Essays [GtþsBaØNvb,Fm’nigbERmbRmÜlTIRkúg enAGasuIGaeKñy_½.Et-
gesckþIviPaKEvkEjk].eá¼Bum<enA.h:ILúg.(Geelong).edayeragBum<saklviTüal&yDIXIn.(Deakin).K¿s¿.19
94>
• bg´da.has´.(Benda H.) ”The Structure of Southeast Asia History“ [²rcnasm<&nrbs´RbvtþisaRsþ GasuI
GaeKñy_] eá¼Bum<enAkñúgRBwtþibtþi.RbvtþisaRsþGasuIGaeKñy_.(Journal of Southeast Asia History) elx3 .(K¿s¿.
1962). TMB&r.104-38>
• RbU‘kx_.sßg.GU.Gwm.(Broeck, Jan O. M.) “Diversity and Unity in Southeast Asia” [²PaBepßg@Kñanig samK:IPaB
enA GasuIGaeKñy_].eá¼Bum<enAkñúgRBwtþibtþi.PUmisaRsþ Geographical Review.elx34. (K¿s¿.1944).TMB&r.175-
94.>
• kaEsþls_.Gwm.(Castells, M.) The Informational City [TIRkúgB&t’man].eá¼Bum<enAGuksV&d. eday eragBum<.
EbøkEvl.(Blackwell).K¿s¿.1989>
• kaEsþls_.Gwm.(Castells, M.). The Rise of the Network Society [karrIkduseLIgnUvsg:meBareBjeTA eday
bNþaj] eá¼Bum<enAGuksV&d.edayeragBum<.EbøkEvl.(Blackwell).K¿s¿.1996>
216 kMNt´ cMNaM
• kaEsþls_.Gwm.(Castells, M.). The Power of Identity [famBlénGtþsBaØaN]. eá¼Bum<enAGuksV&d. eday erag
Bum<.EbøkEvl.(Blackwell).K¿s¿.1997.>
• qag.eT.es.(Chang, T. C.).”Regionalism and Tourism: Exploring Integral Links in Singapore” [²tMbn´niym
nig eTscrN_½.EsVgyl´GMBIbNþajxagkñúgenAsigHbUrI].eá¼Bum<enAkñúg.RBwtþbtþi.Tsßn£GasuIásuIPic.(Asia
Pacific Viewpoint) elx39.(1).(K¿s¿.1998).TMB&r.73-94>
• kUeds_.ccs_.(Coedes, Georges). Angkor: An Introduction [Gg:r.½.esckþIepIþm].eá¼Bum<enAhugkug. eday
erag Bum< saklviTüal&yGuksV&d.K¿s¿.1963>
• DW.kUnikx_.EG.(De Konick R.) Singapore: An Atlas of the Revulotion of Territory [sigHbUrI½.EpnTIén
bdivtþn_EpñkdIsNæan].eá¼Bum<enAmugEBlIey.(Montpellier).edayeragBum<.rWklUs.(Reclus).K¿s¿.1992.>
• DW.kUnikx_.EG.(De Konick R.).L’Asie du Sud‑Est. .eá¼Bum<enAárIs.edayeragBum<.masb¨Ur¨U. K¿s¿.1994>
• DikEkn.eb¨.(Dicken P.) Global Shift: Transforming the World Economy [bERmbRmÜlsklelak½ .karERb RbÜl
vis&y esdækic©elIBiPBelak] .eá¼Bum<enATIRkúgLúgd_.(London).edayeragBum<.cabm¨g´. (Chapman) .K¿s¿.
1998..>
• DUkøas.Gwm.(Douglass M.) “The Environmental Sustainability of Development: Coordination, Incentives, and
Political Will in Land Use Planning for the Jakarta Metropolis” [²PaBsSitesSrxagbirsSanénkar
GPivDÆn_½.karsRmbsRmÜl .karpþÜcepþImKMnit.nigbMNgRáfñaxagneyaáyenAkñúgKeRmag kar kar eRbI
Rás dI sRmab tMbn TIRkúgFMenAcakata³].RBwtþibtþisþIBIKeRmagsMrabRbeTsRkIRk.elx. 11. .(2). (K¿s¿. 1989).
TMB&r.211-38>
• DUkøas.Gwm.(Douglass M.) “A Regional Network Strategy for Reciprocal Rural‑Urban Linkages: An Agenda for
Policy Research with Reference to Indonesia” [²yuT§saRsþbNþajkñúgtMbn´ sMrab´TMnak´TMngeTAvijeTA mk
rvag CnbT-TIRkúg½.rebobvIr£mYysMrab´karRsavRCav eKalneyaáyedayeyageTAelIRbeTs}N ÐÚen-
sIu³].eá¼Bum<enAkñúgRBwtþbtþiEpnkarsMrab´RbeTsRkIRk.(Third World Planning Review) elx20.(1). (K¿s¿
.1998).TMB&r.1-33..>
• DUkøas.ém¨X_.nig.cn.RhVaym¨g´.(Douglass Mike and John Friedmann).GñkEksRmÜl.Cities for Citizens: Plan‑
ning and the Rise of Civil Society in a Global Age [TIRkúgsMrabRbCaCn½.KeRmagEpnkar nigkar rIk lUtlas ´én
sg:m suIvilenAyuKsm&yPavUbnIykmμ].eá¼Bum<enATIRkúgLúgd_.edayeragBum<.cn.vIeL.(John Wiley). K¿s¿.
1998..>
• eGmWsan.eD.ex.(Emerson D. K.) “Southeast Asia: What’s in a Name?” [²GasuIGaeKñy_½. etImanGVIenAkñúg eQμa¼
hñwg?³ ].eá¼Bum<enAkñúgRBwtþbtþikarsikßarGMBIGasuIGaeKñy_.(Journal of Southeast Asia Studies) .elx15.(1). (K¿s¿.
1984) .TMB&r.1-21>
• KN£kmμaFikasg:m.. nigesdækic©sMrab´GasuI.. nigá¨suIPic.(Economic and Social Commission for Asia and
Pacific—ESCAP) State of Urbanization in Asia and the Pacific [sPaBénkar eFVInKrUb nIykmμenA GasuI.nig ásuIPic]
kMNt cMNaM 217
eá¼Bum< enAbUrIjÚy¨k.edayGg:karshRbCaCati.K¿s¿.1992>
• EhVüm¨g.eT.(Fireman T.) “The Emergence of Extended Metropolitan Regions in Indonesia: Jabotabek and
Bandung Metropolitan Area” [²karelcecjeLIgnUvtMbnTIRkúgBRgIkFM@enA}NÐÚensIu½. tMbnTIRkúgFM@ Jab‑
otabek.nig Bandung].eá¼Bum<enAkñúg.RBwtþibtþikarsikßaGMBIkarGPivDÆn_tMbn´ nig TIRkúg. (Review of Urban and
Regional Development Studies).elx7.(K¿s¿.1995).TMB&r.167-88>
• EhVüm¨g´.eT.(Fireman T.) “Urban Development in Bandung Metropolitan Region” [²karGPivDÆn_ TIRkúg enA
tMbn´ TIRkúgFM@.ánDug Bandug³].eá¼Bum<enAkñúgRBwtþbtþi.KEpnkarsMrab´RbeTsRkIRk. elx18.(1). (K¿s¿.
1996) . TMB&r.1-21>
• hVIsßWr.qals_.Ga.(Fisher, Charles A.) South‑East Asia: A Social, Economic and Political Geography
[GasuIGaeKñy_½.PUmisaRsþEpñksg:m.esdækic©.nigneyaáy].eá¼Bum<enATIRkúgLúgd_.edayeragBum<.emEsn.
(Methuen).K¿s¿.1964>
• hV&bs_.eD.(Forbes, D.) Asian Metropolis Urbanization and the Southeast Asian City [nKrUbnIykmμtMbn´TIRkúg FM
enA GasuI.nigTIRkúgGasuIGaeKñy_]. eá¼Bum<enATIRkúgEmlbU‘n.(Melbourne). edayeragBum< saklviTüal&y
GuksV&d .K¿s¿.1996>
• hV&bs_.eD.(Forbes, D.) “Metropolis and Megaurban Region in Pacific Asia” [²tMbn´TIRkúgFM .nig TIRkúg sMxan ´
enA GasuIá¨suIPic] .eá¼Bum<enAkñúg.RBwtþbtþi. Tijdschrift voor Economische en Social Geographie elx88.(5) .(K¿s¿.
1997). TMB&r.457-68>
• RhVaym¨g´.ecü.(Friedmann, J.) “The World City Hypothesis” [²kará¨nsμan´TukGMBITIRkúgBiPBelak³]
eá¼Bum< enAkñúgRBwtþbtiþ.karGPivDÆn_.. nigkarpøasbþÚr.(Development and Change).elx17.(1). (K¿s¿..1986). TMB&r.
69-84..>
• RhVaym¨g´.ecü. Empowerment, the Politics of Alternative Development [karbeg;InGMNac Ca neyaáy énkar
GPivDÆn_ mYyEbbeTot].eá¼Bum<enAbUrIjÚy¨k.edayeragBum<.EbøkEvl.K¿s¿. 1992>
• RhVaym¨g´.ecü. “A Look Ahead: Urban Planning in Asia” [²karsMLwgeTAGnaKt.½.EpnkartMbnTIRkúg enA
GasuI³] .snÞrkfasMxanenAkñúgsmaKmn_EpnkarGasuI.(Asia Planning Association)enATIRkúg. ánDug .RbeTs
}NÐÚensIu. K¿s¿.1997a>
• RhVaym¨g´.ecü. “World City Futures: The Role of Urban and Regional Policies in the Asia‑Pacific Region”
[²GnaKtTIRkúgBiPBelak½.tYnaTIrbs´eKalneyaáytMbn´nigTIRkúg enAtMbn´GasuIGaeKñy_³] Occasional
Paper.elx56.eá¼Bum<enAhugkug.edayviTüasSanhugkug sMrabkar sikßaGMBIGasuIá¨suIPic.(Hong Kong In‑
stitute of Asia‑Pacific Studies).K¿s¿.1997b>
• RhVaymg.ecü.. nig esß.vUhV.(Friedmann J. and G. Wolff) “World City Formation: An Agenda for Research and
Action” [²karbeg;ItTIRkúgBiPBelak½.rebobvIr£sMrabkarRsavRCav nigkarGnuvtþn_³].eá¼Bum<enAkñúg RBwtþ
btþiGnþrCatiénkarRsavRCavtamtMbn´nigtamTIRkúg.(International Journal of Urban and Regional Research).
218 kMNt´ cMNaM
elx6.(3) .(K¿s¿.1982).TMB&r.309-44>
• RhVayWr.eD.daáyU.(Fryer, D. W.) Emerging South East Asia [GasuIGaeKñy_EdlkMBugelceLIg]. eá¼Bum <enAT I
Rkú g .Lúgd_.edayeragBum<.vIeL.K¿s¿.1979.. >
• hVÚcs_.EG.nig.GW.EBeno.(Fuchs, R. and E. Pernia) “The Influence of Foreign Direct Investment on Spatial
Concentration” [²}T§iBlénkarvinieyaKpÞalrbsbreTsmkelIkar RKbRKgtMbn³] .eá¼Bum < enA kñúg esov
ePA ..Urbanization in Asia: Spatial Dimensions and Policy Issues [nKrUbnIykmμenAGasuI½.EpñktMbnnigbBaHa eKal
neyaáy].EksRmÜleday EhVv.ecü.kUsþa.Ga.ka.DUt.Gil.ecü .es.m¨a.. .nig Ga.esß.NUb‘l.(F. J. Costa, A. K.
Dutt, L. J. C. Ma, and A. G. Noble).eá¼Bum<enAhUnUlUlU.edayeragBum<saklviTüal&yhaév¨.K¿s¿.1989.>
• hVWnIvl.ecü.eGs.(Furnival, J. S.) Colonial Policy and Practice: A Comparative Study of Burma and Netherlands India
[eKalneyaáynigkarGnuvtþn_GaNaniKm½.karsikßaeRbobeFobénPUma nig}NÐa.nIDWELn]. eá¼Bum< enA
bUrI jÚy¨k .edayeragBum<saklviTüal&yjÚy¨k.K¿s¿.1948 .. >
•. .h:Ilb‘Wt.GaLaMg.(Gilbert, Alan).GñkEksRmÜl. The Mega‑City in Latin America [TIRkúgFM@enAGaemrikLaTIn]
eá¼Bum< enATIRkúgtUküÚ.edayeragBum<saklviTüal&yGg:karshrbCaCati.K¿s¿.1996.>
• Rh:ahaM.eGs.(Graham, S.) “Cities in Real‑Time Age: The Paradigm Challenge of Telecommunications to the
Conception and Planning of Urban Space” [²TIRkúgenAkñúgyuKsm&yepøkbenÞal½.karRbQmCaKMrUén TUr Km-
naKmn_cMeBa¼KMnitnigKeRmagénlMhTIRkúg³] eá¼Bum<enAkñúgRBwtþibtþibrisSan .. nigKeRmagEnvironment and
Planning . elx29.(K¿s¿.1997).TMB&r.105-27>
• h:IneNs.á¨RTIkx_.(Guiness, Patrick) On the Margines of Capitalism: People and Development in Mukim Plen‑
tong, Johor, Malaysia [EpñksMxan´ticbMputénmUlFnniym½. RbCaCn nigkar GPivDÆn_ enA. m‘UXIn .epøtug .cüÚhUr
m¨aeLsuI].eá¼Bum<enAsigHbUrI.edayeragBum<saklviTüal&yGuksV&d.K¿s¿.1992>
• EhnDWsan.sßI.(Henderson, J.).Ga.kunkUrU.(A. Kuncoro).nig.eD.NasUsßúg.(D. Nasution) “The Dynamics of
Jabotabek Development” [²Epñkepßg@énkarGPivDÆn_enAcüabUtaEbk³] .eá¼Bum<enAkñúg.RBwtþibtþisþIBIkar
sikßa Epñk esdækic©enA}NÐÚensIu.elx32.(1).(K¿s¿.1996)TMB&r71-95>
• EhrIn.Ga.(Herrin, A.).nig.GW.EBeno.(E. Pernia) “Factors Affecting the Choice of Location: A Survey of For‑
eign and Local Firms in the Philippines” [²ktþaC¼}T§iBleTAelICeRmIsénTItaMg½ .karsÞúgmtirbs´Rkúmh‘un
kñúg Rsuk .. nigbreTsenARbeTshVIlIBIn³] .eá¼Bum<enAeday.viTüasSanhVIlIBIsMrabkarsikßaGPivDÆ.(Philip‑
pine Institute for Development Studies).CaÉksarkargar.enAK¿s¿.1986.TMB&r.86-103>
•hU.ka.es.(Ho, K. C.) “From Port City to City State: Forces Shaping Singapore’s Built Environment” [²BITIRkúg
Ca kMBugEpmkCardæTIRkúg½.ktþakMNt´brisSanrbs´sigHbUrI³].eá¼Bum<enAkñúgesovePA.vb,Fm’nigTIRkúgenA
GasuIbUBa’.EksRmÜleday.daáyU-eb‘.XIm.(W‑B Kim).Gwm.DUkøas.(M. Douglass).eGs-es.cU.(S‑C. Choe).nig
ka .es.hU.(K. C. Ho).TMB&r.212-33.enAGuksV&d.edayeragBum<køaErndug.K¿s¿.1997>
• hUh:Ú.esß.sßI.(Hugo, G. J.) “Population Mobility in West Java, Indonesia” [²PaBcl&trbs´RbCaCn
kMNt cMNaM 219
enAeka¼CVaxaglicenA}NÐÚensIu³].niexbbTfñakbNÐit.enAsalkviTüal&yCatiGURsþalI.rdækanbWra. Canberra
K¿s¿.1975>
• EcülIENk.elo.(Jellinek, Lea) The Wheel of Fortune: The History of a Poor Community in Jakarta [kg´ rgVg´ én
eCakvasna.½.RbvtþisaRsþénsmaKmn_RkIRkmYyenATIRkúgcüakata].eá¼Bum<enATIRkúgsuInI.edayerag-
Bum<GaELn.nigGaMgvaMg.Allen and Unwin.K¿s¿.1991>
•cUns_.h:avaMg.Dubduyev.(Jones, Gavin W.) “The Thooughgoing Urbanization of East and Southeast Asia”
[²nKrUbnIykmμEdldMeNIreTAyagRbesIr.énGasuIGaeKñy_nigGasuIbUBa’³].RBwtþibtþi.Tsßn£GasuIásuIPic.elx
38.(3).(K¿s¿.1997).TMB&r.237-49>
•. ExlI.eb¨.EGhV.(Kelly, P. F.) “Globalization Power and the Politics of Scale in the Philippines” [²famBl
sklPa vUbnIykmμ.nigneyaáyénkRmit.enARbeTshVIlIBIn³] .RBwtþibtþi.evTikaPUmisaRsþ.(Geoforum). elx
28 .(2). (K¿s¿.1997).TMB&r.151-71>
•. ExlI.eb¨.EGhV.(Kelly, P. F.) “The Politics of Urban‑Rural Relations: Land Use Conversion in the Philippines”
[²neyaayénTMnak´TMngTIRkúg-CnbT½.bmøas´bþÚrkar eRbIRás´dIenAkñúgRbeTshVIlIBIn³].RBwtþibtþi.brisSan
nig nKrUbnIykmμ.elx10.(1).(K¿s¿.1998).TMB&r.35-54>
•. ExlI.eb¨.EGhV.(Kelly, P. F.) “Everyday Urbanization: The Social Dynamics of Development in Manila’s Ex‑
tended Metropolitan Region” [²nKrUbnIykmμRbcaMéf¶½. kmøaMgsg:ménkarGPivDÆn_enAtMbn´TIRkúgBRgIk enA
TI RkúgmanIl³].RBwtþibtþiGnþrCatiénkarRsavRCavtamtMbnnigtamTIRkúg.elx23.(2).(K¿s¿.1999).TMB&r.283-
303>
•. Nuks_.eb.(Knox, P.) “World Cities and the Organization of Global Space” [²TIRkúglMdabBiPBelak.. nig kar
erobcMlMhsklelak³].enAkñúgesovePA.PUmisaRsþrbs´karERbRbYlsklelak.Geographies of Global
Change.EksRmÜleday.EG‘.sßI.cnsan´.(R. J. Johnson).eb¨.sßI.étlW.(P. J. Taylor).nigGwm.sßI.v¨ats_.(M. J.
Watts).eá¼Bum<enAGuksV&d.edayeragBum<EbøkEvl.K¿s¿.1995>.
•. lIhV.Gwm.(Leaf, M.) “The Suburbanization of Jakarta: A Concurrence of Economic and Ideology” [² nKrUb
n&y kmμCayRkúgénTIRkúgcüakata½.karkekIteLIgtMNalKñaénesdækic©nigmenaKmviC¢a³] .RBwtþibtþisþIBI
KeRmag sMrab´RbeTsRkIRk.elx16.(4).(K¿s¿.1994).TMB&r.341-56>
•. lIhV.Gwm.(Leaf, M.) “Building the Road for the BMW: Culture, Vision, and the Extended Metropolitan Region
of Jakarta” [²karsagsg´pøÚvsMrab´rfynþ.eb‘.Gwm .dubDuyev½ .vb,Fm’. Tsßn£vis&y .nig tMbn´TI Rkúg FM@
BRgIk enAcüakata³].RBwtþibtþi.brisSannigKeRmag.elx.Ga.28.(A28).(K¿s¿.1996).TMB&r.1617-35>
•. lI.GuIh:aric-eGs.eGhV.(Lee, Y‑S. F.) “Facing the Urban Environmental Challenge” [²karCYbRbT¼ nwg pl
lMák Epñk brisSan TIRkúg³].enAkñúgesovePA.GasuIá¨suIPic½.PUmisa®sþfμI@rbs´mat´EKmá¨suIPic Asia Pacific:
New Geographies of the Pacific Rim.EksRmÜleday.EG‘r.eGhV.v¨aETrs_.(R. F. Watters).nig.et.esß.mak´h:I.(T. J.
McGee).TMB&r.140-160.eá¼Bum<enATIRkúg.Lúgd_.edayeragBum<.hWsþt_.Hurst K¿s¿.1997.>
220 kMNt´ cMNaM
•. LWEhVRbW.has.(Lefebvre, H.) The Production of Space [plitkmμénlMh].bkERbeday.dUNal.nIkUsan-sμIt
.(Donald Nicholson‑Smith).eá¼Bum<enATIRkúg.GuksV&d.edayeragBum<.EbøkEvl.K¿s¿.1991>
•. lIn.esß.(Lin, G.) “Changing Theoretical Perspectives on Urbanisation in Asian Developing Countires”
[²Tsßn£ xagRTwsþIERbRbYleTAelInKrUbnIykmμenAkñúgRbeTskMBukGPivDÆenAGasIu³] .RBwtþibtþisþIBIKeRmag
sRmab´RbeTsRkIRk.elx16.(1).(K¿s¿.1994).TMB&r.1-23>
•. LMád.eD.(Lombard, D.) Le Carrefour Javnais LW.kaer¨hV&r.sßaveNs_ .RBwtþibtþi.EtgesckþIénRbvtþi saRsþ
skl elak.Essai D’Histoire Globale.elx3.eá¼Bum<enATIRkúgárIs.edayeragBum<.Editions de l’Ecole des
Hautes Etudes en Science Sociale.K¿s¿.1990>
•. m¨ak´køÚd.s;t´.nig.et.esß.m¨ak´h:I.(Macleod, Scott and T. G. McGee) “The Singapore‑Johor‑Riau Growth Tri‑
angle: An Emerging Extended Metropolitan Region” [²tMbn´RtIekaNrIklUtlas´enAsigHbUrI-cUhUr-rIy¨av½.
tMbn TIRkúgFMBRgIkEdlkMBukelcecjmk³] .enAkñúgesovePA.TIRkúgBiPBelakkMBukelcecjmkenA GasuI
á¨suIPic Emerging World Cities in Pacific Asia.EksRmÜleday.eGhV-es.LÚ.nig.GuIh:aric-Gwm.yWg .eá¼Bum<
enA TI Rkúg .tUküÚ.edayeragBum<.saklviTüal&yGg:kar shRbCaCati.K¿s¿.1996>
•. m¨ak´h:I.et.esß.(McGee, T. G.) The Southeast Asia City: A Social Geography of the Primate Cities of Southeast Asia
[TIRkúgenAGasuIGaeKñy_½.PUmisaRsþsg:mrbs´TIRkúgsMxan´@énGasuIGaeK y_] .eá¼Bum<enA.TIRkúgLúgd_.eday
eragBum<. Ga.Ebl... ni g san´s_.lImItFIt.A. Bell and Sons Ltd..K¿s¿.1967>
•. m¨ak´h:I.et.esß. “The Changing Cities” [²TIRkúgERbRbYl³] .enAkñúgesovePA.GasuIGaeKñy_½. PUmisaRs þ man
RbB&n§.. Southeast Asia: A Systematic Geography.EksRmÜleday.EGr.ed.hIl. R. D. Hill.eá¼Bum< enA TIRkúg.
kULa LaMBYr.edayeragBum<.saklviTüal&yGuksV&d.K¿s¿.1979>
•. m¨ak´h:I.et.esß “Urbanisasi or Kotadesasi? Evolving Patterns of Urbanization in Asia” [²RTg´RTay
vivDÆeLIgénnKrUbnIykmμenAGasuI³].enAkñúgesovePA.nKrUbnIykmμenAGasuI½.ktþalMh.. nig bBaØa eKal
neyaáy Urbanization in Asia: Spatial Dimensions and Policy Issues EksRmÜleday.eGhV.sßI.kUsþa (F. J.
Costa).Ga.ka.Dut.(A. K. Dutt).nig .Ga.esß.NUbøW.(A. G. Noble).eá¼Bum<enAhUnUlUlU.edayeragBum<.sakl viTüa
l&yhaév¨.K¿s¿.1989. >
•. m¨ak´h:I.et.esß. “The Emergence of Desakota Regions in Asia: Expanding a Hypothesis” [²kar elc ecj
eLIg éntMbn.edsakUta.enAGasuI½.BRgIkkaránsμan³]. enAkñúgesovePA.tMbnTIRkúgBRgIkFM@½ bERm bRmÜl
kar taMg TIlMenAenAGasuI .. Extended Metropolis: Settlement Transition in Asia.EksRmÜleday.Gin.h:Inb‘Wh:.(N.
Ginsburg).eb‘.kUbEBl.(B. Koppel).nig.et.sßI.makh:I.(T. G. McGee).eá¼Bum<enA.hUnUlUlU.edayeragBum< sakl
viTüa l&yhaév¨.K¿s¿.1991>
•. m¨ak´h:I.et.esß. “The Urban Future of Vietnam” [²GnaKttMbn´TIRkúgenAevotNam³]Third World Planning
Review .RBwtþibtþisþIBIKeRmag sRmab´ RbeTsRkIRk.elx. 17.(K¿s¿.1995a).TMB&r.253-78.. >
•.makh:I.et.esß.“Metrofitting the Emerging Mega‑Urban Regions of ASEAN: An Overview” enAkñúg esovePA
kMNt cMNaM 221
tMbn TIRkúgFM@énGasuIGaeKñy_. The Mega‑Urban Regions of Southeat Asia.EksRmÜleday.et.esß.makh:I.(T. G.
McGee).nigGIur¨a.r¨Ub‘Insan´.(Ira Robinson).TMB&r.3-26.eá¼Bum<enAv¨g´KUEvr.Vancouver.edayeragBum<.
yUb‘IsI.UBC.K¿s¿.1995b>
•.m¨ak´h:I.et.esß .. Five Decades of Urbanisation in Southeast Asia: A personal Encounter [RáMTsvtß énnKrUbnIy
kmμ enAGasuIGaeKñy_½.bTBiesaFn_pÞal´xøÜnmYy]. eá¼Bum<enATIRkúg hugkug. edayviTüasSanénkarsikßa tMbn´
GasuIá¨suIPic.. nig saklviTüal&ycinénTIRkúghugkug. K¿s¿.1997.. >
•.emDI.Rkúgkav.( Medhi Krongkaew) “The Changing Urban System in a Fast‑Growing City and Economy: The
Case of Bangkok and Thailand” [²RbB&n§TIRkúgERbRbYlenAkñúgTIRkúg..nig esdækic©rIk lUtlas´ rh&s½ .krNI
enA ágk k .. nigéfLg´³].enAkñúgesovePA.TIRkúgelcecjeLIgenAá¨suIPic.GasuI.Emerging Cities in Pacific
Asia .EksRmÜleday.eGhV-es.LÚ...nig.GuIh:aric-Gwm.yWg.eá¼Bum<enATIRkúgtUküÚ. eday sakl viTüal&y
Gg:kar shRbCaCati. K¿s¿.1996..>
•.mYyer.GalIsan.sßI.(Murray, Alison J.) No Money, No Honey: A Study of Street Traders and Prostitutes in Jakarta
[Kμanluy.KμanTwkXμúM½.karsikßamYysþIBIQμÜjtampøÚvnigRsIeBsüa enATIRkúgcüakata].eá¼Bum<enATIRkúg Guk
sV&d. edaysaklviTüal&yGuksV&d.K¿s¿.1991>
•.eNda.(GaCJaF&resdækic©.. nigGPivDÆn_Cati .. National Econimic and Development Authority, NEDA) Medium‑
Term Philippine Development Plan, 1993‑1998 [KeRmagEpnkarGPivDÆkRmitmFüm enARbeTshIVlIBIn .sRmab´
K¿s¿ .1993-1998].eá¼Bum<enA á¨suIk. Pasig.edayPñakgaresdækic©nigGPivDÆCati.K¿s¿.1995>
•.eNsÞ&r.es.(Nestor, C.) “Foreign Investment and the Spatial Pattern of Growth in Vietnam” [²vinieyaKTun
breTs .. nigRTg´RTayEbblMhénkarrIklUtlas´enARbeTsevotNam³] .enAkñúgesovePA.karGPivDÆmin
rlUtenAGasuIGaeKñy_ . Uneven Development in Southeast Asia.EksRmÜleday.es.DIksan´.(C. Dixon).nig
ed.RdakakIs-sμIt.(D. Drakakis‑Smith).eá¼Bum<enA.GalDWsßút.edayeragBum<.GavWb‘YrI.K¿s¿.1997>
•.á¨nEvl.Gwm.nig.Gil.vgßsUPßav¨at´.(Parnwell, M. and L. Wongsuphsawat) “Between the Global and the
Local: Extended Metropolitanisation and Industrial Location Decision Making in Thailand” [²rvagslkl
elak nigtMbnkñúgRsuk½.karseRmccitþeTAelIkarbeg;It[ mantMbnTIRkúgBRgIkFM@nigTItaMg«sßahkm μenA
kñúg RbeTséf³].RBwtþibtþisþIBIKeRmagsMrab´RbeTsRkIRk.elx19.(2).(K¿s¿.1997).TMB&r.119-38>
•.EBnIy¨a.GW.nig.es.áDWr¨g´h:a.(Pernia, E. and C. Paderanga) “The Spatial and Urban Dimensions of Devel‑
opment” [²ktþalMh..nigTIRkúgénkarGPivDÆn_³].enAkñúgesovePA.ktþalMhnigTIRkúgén karGPivDÆenA
RbeTs hVIlIBIn The Spatial and Urban Dimensions of Development in the Philippines EksRmÜl eday.
GW.Gwm.EBnIy¨a. (E. M. Pernia).es.dubDWev.á¨DWr¨g´h:a.(C. W. Paderanga). nig.ev¨.eb¨.Ehm¨UsU.(V. P. Hermoso)
.eá¼Bum< enA TIRkúg .m¨anIl .edayviTüasSanhVIlIBIn sMrabkarsikßaGPivDÆ.K¿s¿.1983.>
•. EBrI.Gwm.(Perry, M.) “Promoting Corporate Control in Singapore” [²karelIktMekInkarRtYtBinitüsaCIv kmμ
enA RbeTssigHbUrI³].RBwtþibtþi.karsikßatamtMbn.elx26.(3).(1992).TMB&r.289-94.. >
222 kMNt´ cMNaM
•.EBrI.Gwm.(Perry, M.) “New Corporate Structures, Regional Offices and Singapore’s New Economic Directions”
[²rcnasm<&n§saCIvkmμfμ[email protected]&ytamtMbn.nigTisedAesdækic©fμI@rbs RbeTssigHbUrI³].RBwtþibtþi sigH-
bUrIénPUmisaRsþenAtMbn´RtUBic.elx16.(2).(K¿s¿.1995).TMB&r.181-97..>
•.ra¨b‘IádaNa.Ga.(Rabibhadana, A.) The Organization of Thai Society in the Early Bangkok Period 1782‑1873 [kar
erob cMénsg:méfenAsm&yágkkburaNkMlugeBl1782-1873].eá¼Bum<enA.GuItaka Ithaca.eday erag
Bum< salkviTüal&yx&rEnl Cornel.K¿s¿.1960>
•.rId.EGr.EGr (Reed, R. R.) Colonial Manila [TIRkúgm¨anIlenAeRkamGNaniKm].eá¼Bum<enAb‘WExlI .. Berkeley
edaysaklviTüal&ykalIhV&rja¨.K¿s¿.1978. >
•.rId.GantUnI.(Reid, Anthony) “The Structure of Cities in South East Asia: Fifteenth to Seventeenth Centuries”
[²rcnasm<&n§énTIRkúgenAGasuIGaeKñy_BIstvtßTI15dl´17³].RBwtþibtþisþIBI karsikßa tMbn´ GasuI GaeKñy_.
elx2.(2) .(1980).TMB&r.235-50>
•.r¨Us.has´.nig.Ga.BUgsmlI.(Ross, H. and A. Poungsomlee) “Environmental and Social Impact of Urbanisa‑
tion in Bangkok” [²}T§iBlsg:mnigbrisSanénnKrUbnIykmμenATIRkúgágkk³]. enAkñúgesovePA. erob rab´ BI
kar cMNay Counting the Costs EksRmÜleday.sßI.rIh:.(J. Rigg).eá¼Bum<enAsigHbUrI.edayviTüasSanénkar
sikßaGasuIGaeKñy_.K¿s¿.1995>
•.saEsn.eGs.(Sassen, S.) The Global City: New York, London, Tokyo [TIRkúgsklelak½ .bUrIjÚy¨k
.TIRkúgLúgd_. nigTIRkúgtUküÚ].eá¼Bum<enA.RBIns_tun.Princeton.edaysaklviTüal&yRBIns_tun.K¿s¿.1991>
•.saEsn.eGs.(Sassen, S.) Cities in the World Economy [TIRkúgenAkñúgesdækic©BiPB elak].eá¼Bum<enA. Thou‑
sand OaksrdækalIhV&rja¨.edayeragBum<. Pine Forge Press.K¿s¿.1994>
•.EstEql.es.(Setchell, C.) “The Growing Environmental Crisis in the World’s Mega‑Cities: The Case of
Bangkok” [²vibtþibrisSanEdlkMBugekIneLIgenAkñúgTIRkúgFM@énBiPBelak½.krNI enAágkk³].RBwtþibtþi sþIBI
KeRmag sMrab´RbeTsRkIRk.elx17.(1).(K¿s¿.1995).TMB&r.1-8. >
•.s:InnWr.eGs.dubDWev.(Skinner, S. W.) Chiese Society in Thailand: An Analytical History [sg:mcinenARbeTs
éf½ .RbvtþisaRsþEbbviPaKEvkEjkmYy³].eá¼Bum<enA.GIutaka.enAjÚy¨k. edaysaklviTüal&yx&rENl
.K¿s¿ .1957 ..>
•.sUCIcUkU.eb‘.et.(Soegijoko, B. T.) “Jabotabek and Globalization” [²cabUtaEbk. nig skl PavUb nIy kmμ³]
enAkñúgesovePA.TIRkúgelcecjeLIgenAásuIPicGasuI Emerging Cities in Pacific Asia.EksRmÜleday.eGhV-
es.LÚ.(F‑C. Lo).nig.GuIh:aric-Gwm.yWg.(Y‑M Yeung).eá¼Bum<enATIRkúg.tUküÚ.edaysklviTüal&yGg:ka r sh
RbCaCat i.K¿s¿.1996>
•.sþ&rBWr.Gwm.(Storper, M.) “Territories, Flows, and Hierarchies in the Global Economy” [²TwkdI.lMhU.nigzananu
Rkm enAkñúgesdækic©slkelak³] .enAkñúgesovePA.lMhénsklPavUbnIykmμ½ .karRbkasCafμImþgeTotnUv
GMNac éntMbn´kñúgRsuk. Spaces of Globalization: Reasserting the Power of the Local .EksRmÜleday .ka.kUks_.
kMNt cMNaM 223
eá¼Bum< enATIRkúgLúgd_. edayeragBum<.h:IlhV&d.K¿s¿.1997..>
•.RsIvt_.Gin.nig.ka .GUldß_.(Thrift, N. and K. Olds) “Refiguring the Economic in Economic Geography” [²kar
Kit GMBIesdækic©eLIgvijenAkñúgPUmisaRsþesdækic©³] .RBwtþibtþi.dMeNIreTAmuxenAkñúgPUmisaRsþmnusßCati.
Progress in Human Geography elx20.(3).(K¿s¿.1996).TMB&r.199-209>
•.RTÚmg.GW.Gwm.(Truman, E. M.) “The Mexican Peso Crisis: Implications for International Finance” [²vibtþirUbiy
b&N .eb¨sU.rbs´miucsikU½.emeronsMrab´ehrjvtSúGnþrCati³].RBwtþibtþi.Federal Reserve Bulletin. (ExmIna. K¿s¿
1996) TMB&r.311-209.. >
•.vItlI.eb¨.(Wheatley, P.) The Golden Khersonese Studies in the Historical Geography of the Malaysian Peninsula be‑
fore AD 1500 [karsikßaGMBI.EdndIsuvNÑPUmi.XWsannIs.enAkñúgPUmisaRsþburaNén «bTVIbmaeLsuI. mun K¿s¿.
1500] .eá¼Bum<enATIRkúgkULaLaMBYr.edaysaklviTüal&ym¨aeLsuI.K¿s¿.1962>
•.vUlETrs_.GU.dubDWev.(Wolters, O. W.) Early Indonesian Commerce: A Study of the Origins of Srivajaya [BaNiC¢kmμ
}NÐÚen suIedIm½.karsikßaGMBIedImkMeNIténRsIvacaya].eá¼Bum<enA.GuItaka.edaysklviTüal&y.x&rENl
.K¿s¿.1967>
•.yWg.yU-man.(Yeung, Yue‑man) “Pacific Asia’s World Cities in the New Global Econcomy” [²TIRkúgBiPB elak
enA á¨suIPic.GasuIenAkñúgyuKsm&yesdækic©slkelakfμI³].RBwtþibtþi.GnaKtTIRkúg Urban Futures.elx19.
(K¿s¿. 1995). TMB&r.81-87>
CMBUkTI.41-enAkñúgGtSbTen¼Baküfa.²yuvCn³.KWsMedAeTAelIRkúmGayuBI.15.dl´24.. >. en¼KWCakareRbI Rás ´Edl
eK TTY ls:alPaKeRcInfaCaGtSn&yTUeTArbsBaküyuvCn.ehIymanPaBgay RsYlkñúgkarRbmUl Tinñn&y
Biess BIÉksarCMerOn..>.. sMrabGtSn&ykñúgbribTepßgBIen¼.Bakü.Gacmann&ycMeBa¼RkúmGayu epßg eTot.
(eyagtamÉksarrbs´.ESCAPK¿s¿.1997.CuMvij bnÞat´TI.. 7. .nig eyag tamÉksar rbs´. EsßNUs .nig
kaám¨aLa n .(Xenos and Kabamalan). K¿s¿.1998b.kMNtsm:alelx.7.. >
2-.cMeBa¼karsikßaBItMbn´bBa©wmbUBa’.sUmGanÉksarrbs´.k&reds_Emn. Cordesman.(K¿s¿. 1998). nig
Em¨ns_.Maynes(K¿s¿.1998)>
3- .sUmGanGtSbTrbsKN£kmμkar.sþIBI.. ²sm<aFcMnYnRbCaCn.. ½.karKMramkMEhgmkelIlT§iRbCaFibetyü
(EpnTI .. nigsSitiCati)³.K¿s¿.1989>
4-.GñkdéTeTotk¾ánbkRsaysMrab´tMbn´GasuIEdr... b¨uEnþtamrebobepßgBIen¼.. >.sUmGanÉksar rbs´.
cUns_.J ones(K¿s¿.1997).Éksarrbs´.hVÚsEsl.nigRh:In . Fussel and Greene.(K¿s¿. 2002).nig rbs´.
santa. m¨aero. Santa Maria (K¿s¿.2002)>
5-.niymn&yéntMbn´TIRkúg.dUcCakarEbgEckecjCatMbn´TIRkúgnigCnbT.GacERbRbÜltameBl evla
sRmab´ RbeTsnImYy@. ehIyk¾xusKYreGaykt´sm:al´pgEdrenAeBlxø¼.enAkñúgcMeNam.bNþaRbeTs
224 kMNt´ cMNaM
epßg@.. >. .kareRbIRás.. ²niymn&yfñakCati³.. TaMgen¼enAkñúgkareRbobeFobCaGnþr Cati.. .KWCaviFIsaRsþd¾ Rb
esIr bMputEdlman. .(eyagtamÉksarrbs´Gg:karshRbCaCati.K¿s¿. 1. 969..BI.CMBUk. 1-3.. EdlpÞúyBI
Éksar rbs´Gg:karshRbCaCati.K¿s¿. .1980. .CMBUk2). .BIeRBa¼ RbB&n§dak´eQμa¼e Gay tMbn´ TaMgena¼ rbs´
Cati.. nigTMrg´énkartaMgTIlMenAmanlkçN£xusKña xøaMg Nas´.. >.CamYyKñaen¼Edr .niymn&yfñak´CatiRtÚvEt
eTA tam eBlevlaEdlmankarvivDÆn_elI. RTgRTayénnKrUbnIykmμ.. >
6- enAkñúgkal£eTs£CaeRcIn.(CaGaT#man RbeTshVIlIBIn... kUer¨xagt,Úg.. nigéfLg´).bBaHaen¼ekIt. sUm,IEt
eBl EdlbmaNPaKéncMnYnRbCaCnsrubenATIRkúgFM@bnþekIneLIgk¾eday.(eyag tam Éksar rbs Gg:kar
shRbCaCat i.K¿s¿.2001).. kareRbobeFobrvagtarag A15.nig. A16..>.. mankrNIsikßaGMBId¾lðmYyenA
RbeTs hVIlIBIn EdleFVIeLIgeday.h:Únsßaels.. nigGñkepßg eTotGonzales et al. (K¿s¿.2001). CMBUk TI..1
.EdlBN’naGMBI.²karfycu¼énnKrUbnIykmμ³.nig ²bERmbRmÜld¾sMxan³. >
7- .en¼KWCakarBitsMrabRbeTsTaMgbYnEdleyIgánbkRsayyaglmðitenATIen¼.. >.edayeRbob eFobkar
á¨n´sμan cMnYn RbCaCnenATIRkúgenAkñúgcugTsvtßqñaM..70. .(eyagtamÉksarrbs´Gg:kar sh RbCaCati
K¿s¿. 1980.taragTI. 48)..nigenAcugTsvtßqñaM.. 90. (eyagtamÉksarrbs Gg:karshRbCaCati. K¿s¿. 1980)
GRta Føak´cu¼mandUcteTA½.enATIRkúgágkkFøak´BI.11/9.lan mk.7/3lan .enATIRku g y¨akata .BI. 16/6.lan
mk . 11..la n .enATIRkúgmanIl.BI..12/3.lan.mk.. 10/9 . lan.nigenATIRkúgesG‘Ul.BI. 14/2. lan.mk. 9/9.lan.>
8- .RbPBénkará¨n´sμanTaMgen¼ánmkBIGg:karshRbCaCati.(K¿s¿.2001)>.karFøak´cu¼éncMnYn RbCaCn
enA CnbTdMbUgeKena¼RtÚváneKánsμaneLIgedayeRbIrUbmnþBiCKNitsamBaØmYyén bERmbRmÜl ksikmμ.
(eyag tamÉksarrbs´.Em¨lLW Mellor.. K¿s¿.1966.TM¿.25).. eTAelIbERm bRmÜltamtMbn´CnbT-TIRkúg.>
.kar EdlmanPaBfycu¼Cak´lak´mYyénnKrUbnIykmμdUcEdl ánBnül´ ena¼min mann&yfa biTáMgkar
ekIneLIg én tMbnTIRkúgkñúgTMrgepßgena¼eT.BIeRBa¼ fatMbnTIRkúgTaMgena¼rYmKñapþúMeLIgbeg;IteTACatMbnFM@
(eyag tam Éksarrbs.Emkh:I.McGeeK¿s¿.1995). ehIgRTgRTayfμIénTMnakTMngrvagtMbnCnbT-TIRkúg
ekIt ecj e LIgBI kardwgCBa¢ÚnnigRáRs&yTak´Tg m&yTMenIb..>. xJúMBuM Gac eFVIkar bkRsay eGay ek,a¼k,ay
enATI en¼ áneT.CatYy¨agdUcCakarQanmkdl´énkarRáRs&yTak´TgK ñaeTAtamtMbn´TIRkúgTMenIb@ kñúg
cMeNam yuvCnenATUTaMgGasuIena¼.. >
9-bEnSmBIen¼.. RBwtþikarN_cMNakRsukminmanKMnabBIktþaCIvsaRsþpþal´ena¼eT.. kñúgkarkMNt´RTg´ RTay
TaMg en¼.. >.RBwtþikarN_TaMgen¼k¾GacekIteLIgmþgehIymþgeTotenAeBlNamYy... ehIyk¾ GaceLIg Caclna
bRBa¢as mkvijEdr. >
10- .xJúMBuMGacrkánnUvGtSbTsikßaEdleFVIkarKNnaGRtaTaMgsMrabTsvtßqñaM.. 80.. edayEpðkelI. CMerOn
enAK¿s¿.1990ánena¼eT..>. .enACMvijGasuI.manBt’manPaKticNasEdlsþIGMBIcMNak RsukEdl RtÚv án
eK RbmUlmkBICMerOnenAK¿s¿.1990.CaCagBICMerOnenAK¿s¿.mun@ena¼mk. (eyagtamÉksar rbs´. Es:l
dug SkeldonK¿s¿.1986)..>
11- sMrabeKalbMNgenAkñúgCMBUken¼.RbeTsCbunRtÚvándkecj.BIeRBa¼RbvtþiRbCasaRsþ rbs RbeTs
kMNt cMNaM 225
en¼ manPaBsμúKsμajxøaMgNas.ehIyGRtasþIBIrlkGayuvijk¾manRbPBeRcIn.NasEdr..>. .RbeTs Edl
eyIgdkecjBIkarbkRsaymYyepßgeTot.. KWRbeTsevotNam. .BI eRBa¼minmanTinñn&ycaMác..>.. sUm Gan
Éksarrbs.b‘ugh:aGats_... nig hV&tkIns_.Bongaarts and Watkins(K¿s¿.1996)sMrabkarPiKßaelIPsþútag sM
rab´ kalbriecäTtMbUgTaMgen¼>
12-.Gg:karshRbCaCati.(K¿s¿.1985.taragTI. 6).. bgHajGMBIkarcUlrYmyagsRsaksRsaMBI cMNak Rsuk
sMrub enAkñúgkMeNInTIRkúgCaeRcIn... bEnSmelITIRkúgesG‘Ul.(Tinñn&yTaMgen¼sRmab´ tMbn´.b‘Usan´.Busan .
edh:Ú. Daegu nig Incheon.GaMgeqGug)>
Éksareyag•.Gas#s;Ú/.m¨ak.(Askew, Marc). K¿s¿.2002 Bangkok: Place, Practice and Representation [TIRkúgágkk½
.TIkEnøg.kar Gnuvtþn_.nigkarbgHajeGayeXIj]eá¼BumÖenAbUrIjÚy¨k.edayeragBumÖ.r¨Ulidü (Routledge)>
•.bgh:aGatß#/.cn.nig.s‘Usan.kUts_.vatKins._(Bongaarts, John, and Susan Cotts Watkins).K¿s¿.1996 Social
Interactions and Contemporary Fertility Transition [Gnþrkmμsg:m.nigbERmbRmÜlGRtakMeNIt sm&y TMenIb]
ecjpßayenAkñúgRBwtþib&t.karBinitüeLIgvijnUvcMnYnRbCaCnnigkarGPivDÆn_. (Population and Development
Review).elx.22(4).TM¿.639682>
•.Rb‘WNan-h:alvin/.eGELn.(Brennan‑Galvin, Ellen).K¿s¿.2002Crime and Violence in an Urbanizing World
[«RkidkmμnigGMeBIhwgßaenAelIBiPBelakkMBugeFVInKrUbnIykmμ]ecjpßayenAkñúg RBwtþib&t .kic©karGnþrCati.
(Journal of International Affairs).elx.56(1).TM¿.123145>
•.Rb‘ÚkKWhUv/.m¨ataMg.eb¨¿.(Brockerhoff, Martin P. ).K¿s¿.2000.An Urbanizing World [BiPBelakkMBug eF VIn K-
rUb nIykmμmYy] .ecjpßayenAkñúgRBwtþib&t.cMnYnRbCaCn.(Population Bulletin). elx55(3).TM¿.144. >
•.KUedsEm¨n/.Gan´tUnI.has´¿.(Cordesman, Anthony H. ).K¿s¿.1998 . Demographic and the Coming Youth Ex‑
plosion in the Gulf [RbCasaRsþnigkMeNInyuvCnEdlkMBugekIteLIgenAtMbn´QUgsmuRT] eá¼BumÖenA Rkúg
v¨asuIg etan (Washington, D.C.).edaymCÆmNÐúledIm,IkarsikßaGnþrCati nig yuT§saRsþ>
•.Duyr¨g/.cn.ed¿.(Durand, John D. ).K¿s¿.1975.. The Labor Force in Economic Development: A Comparison of In‑
ternational Census Data 1946—1966 [ktþakmøaMgkargarenAkñúgkarGPivDÆn_ esdækic©½.kareRbob eFobTinñn&y
CMerOn GnþrCatiBIK¿s¿.1946.eTA.1966] eá¼BumÖenARkúg RBInsÞún.rdæjÚy¨k.edayerag BumÖrbs´sakl
viTüa l&yRBInsÞún>
•.mCÆmNÐúlbBa©wm-bUBa’.(East‑West Center).K¿s¿.2002 The Future Population of Asia [cMnYnRbCaCn enA
GnaKtkalenATVIbGasuI]eá¼BumÖenAraCFanI.hUnUlUlU.(Honolulu).edaymCÆmNÐúlbBa©wm-bUBa’>
•.KN£kmμkaresdækic©nigsg:medIm,ItMbn´GasuInigá¨suIPic.ESCAP (Economic and Social Commission for
Asia and the Pacific) K¿s¿.1988 Trends in Migration and Urbanization in Selected ESCAP Countries [nina
kar enAkñúgdMeNIrcMNakRsuknignKrUbnIykmμenAkñúgRbeTsmYycMnYnén KN£kmμkar esdækic©.. nig sg:m
226 kMNt´ cMNaM
edIm,I tMbn´ GasuInigá¨suIPic]eá¼BumÖenATIRkúgágkk.eday Gg:karshRbCaCati>
•.KN£kmμkaresdækic©nigsg:medIm,ItMbn´GasuInigá¨suIPic.K¿s¿.1997 .. Review of the Youth Situation, Poli‑
cies and Progammes in Asia and the Pacific [karBinitüeLIgvijnUvsSanPaB.neyaáy. nigkmμviFI yuvCn ]
eá¼BumÖenATIRkúgágkk.eday KN£kmμkaresdækic©nigsg:medIm,ItMbn GasuInigá¨suIPic>
•.eGsÞI/.danal.es¿/.ECk.Ga¿.eh:alsþÚn/.tiD.rUEb‘.h:Ür/.áemLa.eT¿.sYkU/.nig.GaLaMg.Gin¿.GaMgh:W.(Esty, Daniel
C., Jack A. Goldstone, Ted Robert Gurr, Pamela T. Surko, and Alan N. Unger).K¿s¿.1995. State Failure Task
Force Report [ráykarN_rbs´kgkmøaMgBiessedIm,Ieda¼RsayPaB braC¥Atam rdæ]eá¼BumÖenA Rkúg
.v¨asuIgetan.eday.TIPñak´garBt’mankNþalrbs´sh-rdæGaemrik (U.S. Central Intelligence Agency)>
•.hVÚlLW/.Eh:rI.(Fuller, Gary) K¿s¿.1995 The Demographic Background to Ethnic Conflict: A Geographic
Overview [RbvitþRbCasaRsþenAkñúgCemøa¼RkúmCnCatiPaKtic½.karBN’naTUeTAeTAelIPUmi-saRsþ] ecj
pßay enAkñúgesovePA.pllMákénRkúmCnCatiPaKticcMeBa¼sNþab´Fñab´Catinig GnþrCatienA kñúg Tsvtß
qñaM.90½.karyl´eXIjEpñkPUmisaRsþ.(The Challenge of Ethnic to National and International Order in the
1990’s: Geographic Perspectives RTT 95‑10039) EksRmÜl edayTIPñakBt’mankNþal. eá¼BumÖenAraCFanI.vasuIn
etan. edayTIPñak´garBt’mankNþal rbs´ shrdæGaemrik>
•.hVúyEsl/.. eGlIsüaEb‘t/.. m¨ah:aEr¨t.GW¿.Rh:In.(Fussel, Elizabeth, and Margaret E. Greene) K¿s¿.2002
. Demographic Trends Affecting Youth and the World [ninakarRbCasaRsþEdlC¼}T§iBl eTAelIyuvCn nig
BiPBelak]ecjpßayenAkñúgesovePA.yuvCnrbs´BiPBelak½. ekμgCMTg´@enAkñúgtMbn´cMnYn RáMbIenAelI
BiPB elak (The World’s Youth: Adolescence in Eight Regions of the Globe) EksRmÜleday eb‘¿. RádhV&d.
eRán/.rId.daáyU¿.Lasan... nig.eT¿.ess¿. sarasV_TI. (B. Bradford Brown, Reed W. Larson, and T. S. Saraswthi)
.eá¼BumÖenATIRkúg. ExmRbiCy_.(Cambridge) .edayeragBumÖrbs´sakl-viTüal&y.Exm RbiCy_>
•.eh:alsþÚn/.ECk.Ga¿.(Goldstone, Jack A.) .K¿s¿.1991 Revolution and Rebellion in the Early Modern World
[bdivtþn_nigkarb¼eáRbqaMgenAelIBiPBelakedImsm&yTMenIb] eá¼BumÖenATIRkúg. b‘WkXøI (Berkeley) eday
erag BumÖrbs´saklviTüal&ykalIhV&rj¨a>
•.eh:alsþÚn/.ECk.Ga¿.(Goldstone, Jack A.).K¿s¿.2002.. How Demographic Change Can Lead to Violent Conflict
[faetIbERmbRmÜlRbCasaRsþGacnaMeGaymanCemøa¼hwgßaány¨agdUcemþc] ecjpßay enAkñúg RBwtþib&t
.kic©kar GnþrCati.elx.56(1).TM¿.321>
•.eh:ansßaelsß_-LÚeGs_.nig.e®h:eh:arIyU.lUGIs.Ga¿.GIh:aya.(Gonzalez‑Loez, and Gregorio Luis A. Igaya)
K¿s¿.2001Managing Urbanization under a Decentralized Governance Framework [karRKb´ RKgnK rUbnIy
kmμ enAkñúgRkbxNÐGPiálkic©vimCÆkar] eá¼BumÖenATIRkúg.eh;s‘ßún.(Quezon City) .edaymUlniFi GPivDÆn_
nig RsavRCavRbCasa®sþ (Demographic Research and Development Foundation)
•.haMEm‘l/.GWEh:n.Ga¿.nig.eGrik.ed¿.sμIts_.(Hammel, Eugene A., and Erik D. Smith) K¿s¿.2002 Population
Dynamics and Political Instability [kmøaMgbERmbRmÜl .nigGesSrPaBxagEpñkneyaáy] ecjpßayenA
kMNt cMNaM 227
kñúg esovePA .bBaÆbePvrkmμ½.}T§iBlxø¼@énRBwtþikarN_éf¶TI11.ExkBaØa .EksRmÜleday.nal.hßI¿. Esμl-
sWr. .. nig.ehVts_.mitüEql (Neil J. Smelser and Faith Mitchell) .eá¼BumÖenAraCFanI .v¨asuInetan edayviTüa
sSan RsavRCavviTüasaRsþCati (National Academy of Sciences) >
•.han´TIgTug/.samuyEGl.eb¨¿.(Hungtington, Samuel P.) .K¿s¿.1996 The Clash of Civilizations and the Re‑
making of Word Order [karb¼Tg:icKñarvagGriyFm’nigkarsþasNþabFñabBiPBelakeLIgvij] eá¼BumÖ enA
TIRkúg Lúgdug.(London) edayeragBumÖ.fac´sþÚnb‘uks_ (Touchstone Books) >
•.cUns_/.h:avIn.daáyU¿.(Jones, Gavin W.) K¿s¿.1997 Changing Age Structure, Educational Progress, Em‑
ployment Patterns, the Environment, Mobility and Their Implications for Adolescents [rcnasm<&n§Rkúm Gay uERb
RbÜl .vDÆnPaBénkarGb´rM.RTg´RTayGRtakargar.brisSan.cl&tPaB.nig}T§iBlrbs´ktþaTaMgen¼mk el I
ekμg CMTg´@]... ÉksarerobcMsMrab´Gg:RbCMuRkúmGñkCMnajxag ekμg CMTg´..½. .}T§iBlénninakarcMnYnRbCa Cn.
brisSan ... nigkarGPivDÆn_.(Paper prepared for Expert Group Meeting on Adolescents: Implications of Population Trends,
Environment, and Development) RbRBwtþeTABIéf¶TI30.ExkBaØa.dléf¶TI2.Extula.enATIRkúgágkk. >
•.kal/.kUlIn.has´¿.(Kahl, Colin H.) K¿s¿.2000 States, Scarcity, and Civil Strife in the Developing World
[rdæ.PaBkV¼xat.nigCemøa¼suIvilenAkñúgBiPBelakkMBugGPivDÆn_] niexbbTfñakbNÐitEdlmin ecj pßay.
eFVIeLIgenAsaklviTüal&ykULaMb‘a (Columbia) >
•.KIhVIts_/.Natan´.(Keyfitz, Nathan) K¿s¿.1971.. On the Momentum of Population Growth [karsikßaeTA
elIkarekIneLIgéncMnYnRbCaCn] ecjpßaykñúgRBwtþib&t.RbCasaRsþ. (Demography) elx.8(1). TM¿.710-
780.>
•.KIhVIts_/.Natan´.(Keyfitz, Nathan) K¿s¿.1973 The Youth Cohort Revisited [karBicarNa eLIgvij
eTAelIRkúmBYkyuvCn] ecjpßaykñúgesovePA.cMnYnRbCaCn.neyaáy. nig GnaKtrbstMbnGasuIGaeKñy_
(Population, Politics, and the Future of Southern Asia) EksRmÜl eday.EhVv¿.h:Úvut (F. Guyot) eá¼BumÖenAbUrI
jÚy¨k.edayeragBumÖsaklviTüal&ykULaMb‘a>
•.KIhVIts_/.Natan.(Keyfitz, Nathan) K¿s¿.1986 The Youth Cohort and Indonesian History [RkúmyuvCn.. nig
RbvtþisaRsþrbs´RbeTs}NÐÚensIu] ecjpßayenAkñúgRBwtþib&t.m¨asü¨ar¨akat´}NÐÚensIu. (Masyarakat Indone‑
sia) elx.13(1).TM¿.120.. >
•.NUEdl/.cn/.GahVIqat.cMratriT§irg.nig.nib‘un.edávalIya.(Knodel, John, Aphichat Chamrathrithirong, and
Nibhon Debavalya)K¿s¿.1987 . Thailand’s Reproductive Revolution: Rapid Fertility Decline in a Third‑World
Setting [bdivtþn_GRtakMeNItenARbeTséf½.karFøak´cu¼y¨agrh&sénGRta kMeNItenAkñúgbribTRbeTs
ttiy elak] eá¼BumÖenATIRkúgmaDIsan (Madison)edayeragBumÖ saklviTüal&y vIsþÚsuIn (University of Wis‑
consin Press) >
•.Emns_/.qals_.vIelom.(Maynes, Charles William) K¿s¿.1998 The Middle East in the Twenty‑First Century
[tMbn´bBa©wmbUBa’enAkñúgstvtßTI.21] ecjpßaykñúgRBwtþib&t.bBa©wmbUBa’ elx.52(1).TM¿. 916>
228 kMNt´ cMNaM
•.Emkh:I/.et¿.ehß¿.nig.GIra/.Gwm¿.rUb‘Insan.(McGee, T. G., and Ira M. Robinson) K¿s¿.1995 . The Mega‑Urban Re‑
gions of Southeast Asia [tMbnTIRkúgFM@enAGasuIGaeKñy_] eá¼BumÖenAvgKUEv (Vancouver) edayerag BumÖsakl
viTüal&ykULaMb‘aGg´eKøs (University of British Columbia Press) >
•.EmLW/.cn.daáyU¿.(Mellor, John W) K¿s¿.1996. The Economics of Agricultural Development [esdækic© rbs
karGPivDÆn_ksikmμ]eá¼BumÖenATIRkúg.GuItaka (Ithaca) .rdæjÚyk.edayeragBumÖ saklviTüal&y x&nENl
(Cornell University Press)>
•.ERBsÞúg/.samuyEGl.has´¿.(Preston, Samuel H.)K¿s¿.1979 .. Urban Growth in Developing Countries: A De‑
mographic Reappraisal [kMeNItenAtMbn´TIRkúgenAkñúgRbeTskMBugGPivDƽ.karBicarNa y¨aglðit lðn´eTAel I
RbCa saRsþ]ecjpßayenAkñúg.RBwtþib&tcMnYnRbCaCnnigkarGPivDÆn_. elx.5(2) TM¿.195215. >
•.san´ta.m¨aero/.maEdELn.(Santa Maria, Madelene)K¿s¿.2002 Youth in Southeast Asia: Living within the
Continuity of Tradition and the Turbulence of Change [yuvCnenAGasuIGaeKñy_½.karrs´enA kñúgdMeNIr kar
Gnuvt þRbéBNInigbERmbRmÜlxøaMg] ecjpßaykñúgesovePA.yuvCnBiPBelak½. ekμgv&yCMTg´enA kñúg tMbn´
cMnYn RáMbI enAelIBiPBelak. EksRmÜleday.eb‘¿.ERb‘hV&d/. rId.daáyU¿.Lasan´.nig et¿.eGs¿.sar¨av¨at´TI ..
(B. Bradford Brown, Reed W. Larson, and T. S. Saraswathi) eá¼BumÖenATIRkúg ExmRb‘IC.edayeragBumÖsakl
viTüal&y Exm Rb‘IC>
•.suigEh:lman/.cUCIm.(Singelmann, Joachim) K¿s¿.1993 Levels and Trends of Female Internal Migration in
Developing Countries, 1960—1980 [kRmitnigninakaréncMNakRsukrbs´narIenAkñúg RbeTskMBug GPivDÆ.
BIK¿s¿ .1960—1980]ecjpßayenAkñúgesovePA.kareFVIcMNak RsukrbsnarIenAkñúg RbeTskMBug GPivDÆ
BI K¿s¿.19601980.EksRmÜleday Gg:karshRbCaCati.eá¼BumÖenAbUrI jÚyk.edayGg:karshRbCaCati>
•. Es:ldun/.r¨UNal´.(Skeldon, Ronald)K¿s¿.1986 Migration Issues and the 1990 Round of Censuses: A Back‑
ground Paper with Recommendations and Justification Based upon the Experience of the 1980 Round of Cen‑
sus [bBaHacMNakRsuknigCMerOnenAK¿s¿1990½.karsikßaeTAelIRBwtþikarN_CMvij. edayman pþl´Ca Gnu
sasn_ .. nigyutþikmμEpðkelIbTBiesaFn_énCMerOnenAK¿s¿.1980] erobcM edaymCÆmNÐl sikßa tMbn TI Rkúg
nigEpnkartMbn´TIRkúg (Center of Urban Studies and Urban Planning, University of Hong Kong) EdlCa
GtSbT RsavRCav e lx.17.eá¼BumÖenATIRkúghugkug. edayeragBumÖsaklviTüa l&yhugkug>
•. EsμlsW/.nal.hßI¿.nig.ehVsß.mitEql.(Smelser, Neil J., and Faith Mitchell) K¿s¿.2002 Discouraging Ter‑
rorism: Some Implications of 9/11 [bBaÆbePvrkmμ½.}T§iBlxø¼@énRBwtþikarN_ éf¶TI11.ExkBaØa]eá¼Bum ÖenA
raC FanIv¨asuInetan.edayviTüasSanRsavRCavviTüasa®sþCati..>
•.Esþmsþan´/.LarI.(Sternstein, Larry) K¿s¿.1984 The Growth of Population of the World’s Pre‑eminent ‘Pri‑
mate City’: Bangkok at Its Bicentenary [kMeNIncMnYnRbCaCnenAtMbn´.²TIRkúgsMxan´³.enA elIBiPB elak½
TIRkúg ágkkkñúg«kasBiFIKMrbBIrryqñaM] ecjpßayenAkñúg.RBwtþib&tsikßaGMBI GasuIGaeKñy_. (Journal of South‑
east Asian Studies)elx.15.TM¿.4368..>
kMNt cMNaM 229
•.TIETlbüÚm/.mIEql.(Teitelbaum, Michael)K¿s¿.2000 Are North/South Population Growth Differentials a
Prelude to Conflict? [etIPaBxusKñarvagkMeNIcMnYnRbCaCnenAxagt,ÚgnigenAxageCIg KWCakarcab´ epþImnU-
vCemøa¼EmnrW?] GtSbTerobcMsMrabmCÆmNÐlsMrabGg:RbCMuneyaáy karsikßaGnþrCatinig yuT§saRsþsþI
GMBI PaBvv&ycMNas´BiPBelak (Paper prepared for the Center for Strategic and International Studies Policy
Summit on Global Aging) RbRBwtþieTAenAraCFanI .v¨asiunetan.enAéf¶TI.25-26.Exmkra>
•.TulyüaBulkar_/.RsIbá¨d.(Tuljapulkar, Shripad) kMBugeá¼BumÖpßay .. Riding the Waves: Population Tran‑
sitions and Their Impact [Ci¼elIrlk½.bERmbRmÜlcMnYnRbCasaRsþnig}T§iBlrbs´bERmbRmÜl ena¼]>
•.Gg:karshRbCaCati. K¿s¿.1969.. Growth of the World’s Urban and Rural Population, 1920—2000 [kMeNIn én
cMnYn RbCaCnenAtMbnCnbTnigTIRkúgenAelIBiPBelak] eá¼BumÖenAbUrIjÚyk. edayGg:kar shRbCaCati.>
•.Gg:karshRbCaCati. K¿s¿.1980 Patterns of Urban and Rural Population Growth [RTgRTay énkMeNIn cMnYn
RbCaCnenAtamCnbTnigTIRkúg] ecjpßaykñúgRBwtþib&t.sikßaBIcMnYnRbCaCn. elx.68 (Population Studies
68) eá¼BumÖenAbUrIjÚy¨k.edayGg:karshRbCaCati..>
•.Gg:karshRbCaCati. K¿s¿.1985 Migration, Population Growth, and Employment in Metropolitan Areas of
Selected Developing Countries [cMNakRsuk.kMeNItcMnYnRbCaCn.nigkmøaMgkargar enAkñúgtMbn TIRkúgFM@ én
bNþa RbeTskMBugGPivDÆmYycMnYn] eá¼BumÖenAbUrIjÚy¨k. edayGg:karshRbCaCati. >
•.Gg:karshRbCaCati. K¿s¿.2001World Urbanization Prospects: The 1999 Revision [Tsßn£vis&yeTAelI
nKrUbnIykmμBiPBelak] eá¼BumÖenAbUrIjÚy¨k.edayGg:karsh-RbCaCati>
•. mCÆmNÐledIm,IkartaMgTIlMenArbsmnusßCatiénGg:karshRbCaCati.(United Nations Center for Human
Settlements) K¿s¿.1996An Urbanizing World: Global Report on Human Settlements 1996 [BiPB elakEdl
kMBug e FVInKrUbnIykmμ] eá¼BumÖenATIRkúg.GukßsV&d.(Oxford) edayeragBumÖ saklviTüal&yGukßsV&d .. (Oxford
University Press) >
•.PñakgarBt’mankNþalrbsshrdæGaemrik.(U.S. Central Intelligence Agency) K¿s¿.1990 . Youth Deficits:
An Emerging Population Problem [«nPaBrbs´yuvCn½.bBaHacMnYnRbCaCnEdlkMBug ekIteLIgmYy] ecj
pßay kñúgRBwtþib&t.GtSbTsikßaRsavRCav.(A Research Paper) eá¼BumÖenA raCFanI.v¨asuInetan eday Pñak´gar
B&t’man kNþalrbs´shrdæGaemrik>
•.PñakgarB&t’mankNþalrbsshrdæGaemrik.K¿s¿.2001 Long‑Term Global Demographic Trends: Reshaping
the Geopolitical Landscape [ninakarRbCasaRsþBiPBelakd¾yUGEgVg½.kMNt´lkçN£ Biessrbs´PUKuBÖn
eyaáy] eá¼BumÖenAraCFanI.v¨asuInetan.eday PñakgarBt’mankNþal rbs´ shrdæGaemrik. >
•.rIgh:Ins_/.hUvWd.daáyU¿.(Wriggins, Howard W.) K¿s¿.1988 Youth Cohorts, Population Change, and Poli‑
tics: Five Intervening Variables [RkúmyuvCn.bERmbMrYncMnYnRbCaCn.nigneyaáy½.ktþa Bak´B&n§ cMnYnRáM]
GtSbTerobcMsMrab´snñisiT§sþIGMBIkarERbRbÜlnaeBlGnaKteTAelI rcnasm<&n§RkúmGayu RbCaCn.(Paper
prepared for a Conference on Future Changes in Population Age Structure)RbRBwtþi eTAenATIRkúg.suRBún. (So‑
230 kMNt´ cMNaM
pron) RbeTs hugh:arI (Hungary) BIéf¶TI.18-21.Extula. >
•.rIgh:Ins_/.hUvWd.daáyU¿ K¿s¿.1989 Youth Cohorts, Population Growth, and Political Outcomes [Rkúm
yuvCn.kMeNIncMnYnRbCaCn.niglT§plxagneyaáy] ecjpßaykñúgRBwtþib&t.IIASA Working Papers
elx.89(34).TM¿.115. >
•.EsßNUs/.BItW.nig.sUkUr¨U.h:al´TIy¨aNU.(Xenos, Peter, and Soccoro Gultiano) K¿s¿.2002 The Marriage Ra‑
tios of Asian Countries and Cohorts [GnuátkarerobGaBa’BiBa’énbNþaRbeTs.. nigRkúmyuvCn GasuI] GtSbT
erob cMsMrab.snñisiT§RbCaCntamtMbn .IUSSP K¿s¿.2002.sþIGMBIcMnYnRbCaCn enAtMbnGasuI GaeKñy_enAkñúg
bribT GasuIERbRbÜl (Paper prepared for the 2002 IUSSP Regional Population Conference on Southeast Asia’s
Population in a Changing Asian Context) RbRBwtþieTAenATIRkúgágkk.BIéf¶TI.. 10-13.Exmifuna. >
•.EsßNUs/.BItW.nig.mIDIy¨a/.kaham¨aLan.(Xenos, Peter, and Midea Kahamalan) K¿s¿.1998a The Changing
Demographic and Social Profile of Youth in Asia [bERmbRmÜlTMrg´sg:m.. nigRbCasa®sþ ényuvCnenA GasuI]
ecjpßaykñúgRBwtþib&t.ráykarN_RsavRCavGMBIcMnYnRbCaCnenAGasuI-á¨suIPic. (Asia‑Pacific Population
Research Reports) elx.12.(Extula).TM¿.124>
•.EsßNUs/.BItW. K¿s¿.1998b The Social Demography of Asian Youth: A Reconstruction over 1950—1990 and
Projection to 2025 [RbCasaRsþsg:ményuvCnGasuI½.karksageLIgvijBIK¿s¿. 1950—1990. nig kar
án sμan TukCamunsMrabK¿s¿.2025] ráykarN_sþIGMBIbERmbRmÜlman ry£eBlEvgényuvCnenA GasuI..>.
kic © snüa rbs´RkúmRBwkßaeda¼RsaybBaHacMnYnRbCaCn. elx. es¿GuI¿. 97¿63. Ga¿ (The Report on the Project
Long‑Term Transformations of Youth in Asia, Population Council Contract CI97.63A) eá¼BumÖ enATIRkúg hUNUlU
lU edaykmμviFIsþIBIcMnYn RbCaCnrbs.mCÆmNÐlbBa©wm-bUBa’ (Honolulu: Program on Population, East—West
Center) >
•.EsßNUs/.BItW.nig.mIDIy¨a/.kaham¨aLan (Xenos, Peter and Midea Kabamalan)kMBugecjpßay A Compara‑
tive History of Age Structure and Social Transitions Among Asian Youth [RbvtþisaRsþ eRbobeFobmYyénrcna
sm&<n§ RkúmGayu.. nigbERmbRmÜlsg:mkñúgcMeNamyuvCnGasuI] nwgecj pßay enAkñúgesovePA.Ci¼elIrlk½.
bERm bRmÜl cMnYnRbCaCnnig}T§iBlrbs´bERmbRmÜlena¼ .. (Riding the Waves: Population Transitions and
their Impact) EksRmÜleday.Rs‘Iá¨d. Tulyü¨aBulkar.nigGkñniBn§ déTeTot (Shripad Tuljapulkar et al.)
eá¼BumÖ enA TIRkúgGuksV&d. edayeragBumÖsaklviTüal&y GuksV&d .^
kMNt cMNaM 231
Table of Contents
Preface 07
Chapter 1: Material Culture 09
Light Houses, Noble Temples 11
Furniture and Lighting 25
The body beautiful 26
Hair 32
Clothing 37
Textile Production and Trade 44
Gold and Silver working 51
Craft Specialization 55
Ceramics 59
Metalwork: the Key to power 61
Iron 62
Copper, Tin, and Lead 70
Chapter 2: City and its commerce 75
Port‑cities and the Trade Network 79
Urban Dimensions 83
The structure of the Southeast Asian City 94
Market 108
Coinage and Commercialization‑ The Triumph of Silver 111
Financial Organization 126
Orangkaya‑ The Mercantile Elite 133
Commercial Minorities and Ethnicity 144
Urbanizm and Capitalism 151
Chapter 3: Changing Spaces‑Southeast Asian Urbanization in an Era of Volatile Globalization 155
Introduction 157
The historical Development of Urbanization in Southeast Asia 159
Post‑war Urbanization in Southeast Asia 1945‑90 161
Phase one: Urbanization and the New Nationalism in Southeast Asia 161
Phase two: Global Integration and Urbanization 1960‑1990 163
Urbanization in the 1990s: Volatile Globalization and the Southeast Asian City 166
Representing the Globalizing city in Southeast Asia 170
World Cities 171
Growth polygons 172
Extended Metropolitan Regions and Corridors 172
Urbanization and Multi‑Scalar Dynamics 174
Future directions: Urbanization and Volatile Globalization 175
Conclusion: Policy implications 178
Chapter 4: Demographic Forces Shaping Youth Populations in Asian Cities 181
Asia’s Urban Transformation and Youth 188
Youth in National Migration Systems 192
Demographic Transition and Youth Explosion 194
The Urbanward Press of Youth 198
The singular social profile of urban youth 203
Conclusion 206
Note 213
Chapter 2 213
Chapter 3 215
Chapter 4 223
232 kMNt´ cMNaM