KAPITULLI XII

1.KONCEPTE TE SYSTEMEVE OPERATIVE

2.VERSIONE TE WINDOWS.KAPACITET MINIMALE QE DUHET TE KETE

KOMPJUTERI

3.WINDOWS INTERFACE.DESKTOP,TASKBAR,START MENU,FILES AND FOLDERS

4.KONCEPTE TE UPDATE,RESTORE AND BACKUP

5.CONTROL PANEL

6.COMMAND LINE TOOLS

7.WINDOWS REGISTRY

8.ADMINISTRATIVE TOOLS

9.DISK MANAGEMENT

1.Koncepte te sistemeve operative

Kompjuteri pa pjesen e softwareve nuk do kishte asnje lloj vlere.Ka shume software dhe

programe por me i rendesishmi ,ai qe I jep jete kompjuterit eshte sistemi operativ. Funksioni i

sistemit operativ eshte te krijoje mjedisin e nevojshem qe softwaret apo programet e tjera te

komunikojne me komponentet hardware te kompjuterit,pra ti japin nje input kompjuterit dhe

te marrin nje output. Per ta realizuar kete qellim sistemi operativ komunikon me kompjuterin

ne disa fusha:Disk dhe file management,Aksesim devices,memory menagement,output format.

Te njihemi tani me disa terma.

Application,eshte nje software i shkruar per te kryer nje detyre te caktuar dhe qe ne momentin

qe instalohet kompilohet nga sistemi operativ.Kjo do te thote qe duhet te jete kompatibel me

sistemin operativ ku po instalohet.

Driver,eshte nje software qe I tregon nje sistemi operativ sesi te bashkpunoje me nje device te

jashtem,psh printer.

Version.Nje software here pase here revizionohet duke u modifikuar.

Source.Eshte kodi me te cilin eshte programuar nje sistem operativ.Disa jane open source qe ky

kod eshte I hapur dhe kushdo mund ta modifikoje.Disa tjere jane closed source.

Shell.Nje program qe ndervepron me OS dhe lejon qe useri te beje nderhyrje te ndryshme me

ane te komandave.

GUI(Graphical user interface).Metoda qe I lejon perdoruesit te nderveproje grafikisht me

OS,psh paraqitja grafike e desktopit ne windows,levizja me mouse,klikimi mbi ikona etj etj.

Network.Lidhja e kompjuterave me njeri tjetrin apo me pajisje tjera.

Cooperative multitasking.Lejon hapjen e disa programeve njekohsisht.Vete programi nuk

perdor gjithe kapacitetin e mikroprocesorit duke lene hapesira edhe per programe tjera.

Preemtive multitasking.Vete sistemi operativ I jep akses programeve drejt perdorimin sic duhet

te mikroprocesorit per te shmangur mbingarkimin dhe bllokimin e tij.

Multi threading.Aftesia e nje programi te dergoje ne te njejten kohe drejt procesorit disa

kerkesa.

32 Bit. Nje sistem operativ qe punon me 32 bit punon mbi nje procesor 32 bitesh dhe software

32 biteshe.

64 Bit.Vlen e njejta logjike e mesiperme.Mos ngatrro kurre aplikacionet e njerit sistem me

tjetrin.

x86 I referohet sistemeve operative 32 bitesh,dhe realisht perfaqson nje linje modelesh 32

bitesh procesoresh nga kompania Intel.

x64 zakonish I referohet sisteme operative 64 biteshe,marrin emrin nga procesoret AMD64 qe

nenkuptohet qe ishin 64 bitesh.

2.Versione te Windovs.Kapacitet minimale qe duhet te kete kompjuteri.

Ju te gjithe jeni familjare me versionet qe Windows ka nxjerre te cilat do mundohemi ti

studiojme.Ne rend kronologjik te fundit jane Windows XP,Windows Vista,Windows 7,Windows

8 dhe Windows 10.Te gjitha keto versione kane disa edicione. Ne tabelat me poshte shpjegohen

parametrat minimal qe nje kompjuter duhet te kete per te suportuar keto sisteme operative.

3.WINDOWS INTERFACE.DESKTOP,TASKBAR,START MENU,FILES AND FOLDERS

Do te njihemi me poshte me pamjen dhe karakteristikat e desktopit ne sistemet operative te

tipit windows xp,vista,7 dhe 8.

Ushtrime Praktike

Nderroni screensaver,background dhe rezolucionin e monitorit.

Konfiguroni nje taskbar ne desktop.

Konfiguroni startmenu dhe provoni te startoni nje program direkt nga Run.

Provoni te punoni me ikonat e desktopit.Nderroni pamjen e tyre.Punoni me properties dhe

attributes te tyre,show and hide extension.Gjeni targetin e nje programi.

4.KONCEPTE TE UPDATE,UPGRADE,RESTORE AND BACKUP

Cdo sistem i tipit windows ka te perfshira ato qe quhen windows update.Keto sherbejne per te

mbajtur te azhornuar sistemin tone operativ me te rejat e fundit. Me poshte do te shohim sesi

mund ti japim upadte sistemit tone operativ windows 7 dhe windows xp.Updatet mund te lihen

automatike ne menyre qe sa here qe jemi ne internet te shkarkohen vete nga faqja e

microsoftit dhe te instalohen po vete ne kompjuter.

Vete windows ofron mundesine e nje backup te plote dhe nese deshironi edhe periodik te nje

folderi ose edhe komplet Hard diskut.

Ta shohim te demostruar me disa hapa te shpejte.

Marrim nje hard disk te jashtem.Shkojme tek startup dhe tek search box shtypim backup.Hapet

dritarja e backup dhe restore.Shtyp Set Up backup.Bej konfigurimet e duhara dhe pastaj kliko

Save dhe Run Backup.

Nje tjeter opsion I windows eshte Restore,qe sherben per krijimin e atyre qe quhen restore

points.Keto faktikisht nuk ruajne informacionet tuaja por ruajne konfigurimet aktuale te

windows.Keto restore points mund ti perdorni nese sistemi juaj nuk po starton,per ta kthyer ate

ne gjendjen e meperparshme.Mjafton te futeni ne safe mode dhe ne nje rast te dyte do te

pyeteni nese doni te vazhdoni to run safe mode apo restore points,dhe ju do zgjidhni kete te

fundit.

5.CONTROL PANEL

Shumica e konfigurimeve qe mund ti behen sistemit operativ behen pikerisht nga contol

pannel. Opsionet ketu jane te ndara sipas kategorive.Ti hedhim nje shikim te shpejte:

Add Hardware –Per shtimin e pjeseve te reja hardware. Add Or Remove Programs- Shton ose fshin programe Administrative Tools-Performimin e detyrave administrative ne kompjuter. Date And Time (Date/Time)- Vendos oren dhe daten e sistemit si dhe opsione si time zone etj Display- Konfiguron screensavers, colors, display options, and monitor drivers. Folder Options –Konfiguron paraqitjen sesi folderat shfaqen Windows Explorer. Fonts -Adds and removes fonts. Internet Options –Percakton disa Internet connectivity options. Sounds And Multimedia; Sounds And Audio Devices; Scanners And Cameras (Multimedia) Konfiguron audio, video, or audio and video options. Network And Dial-Up Connections; Network Connections (Network) Vendos opsione per lidhjen e kompjuterit me kompjutera te tjer Phone And Modem Options (Modems) Vendos opsione per lidhjen e kompjuterit ne internet me ane te lines se telefonit. Power Options –Konfiguron skema te ndryshme per konsumin e energjise. Printers And Faxes (Printers)- Konfiguron printer settings dhe lejon vendosjen e default printers. System –Lejon te konfigurime te rendesishme te sistemit. Ushtrime praktike Punoni dhe eksperimentoni me opsionet e meposhtme qe do I gjeni ne control pannel. Nderrimi I Time Zone. Region and language option. Folder options. System: General Network Identification Device Manager Hardware Hardware Profiles User Profiles

Environment Variables Startup and Recovery Performance System Restore Automatic Updates Remote Computer Name Advanced

6.COMMAND LINE TOOLS

Nje pjese mjaft e rendesishme e sistemeve windows eshte ajo qe quhet comand line ose

cmd.exe te cilen mund ta startoni direkt nga butoni run duke shtypur cmd. Me ane te

command line mund te ekzekutoni disa komanda qe sherbejne per te kryer veprime ose

verifikime te ndryshme.

Ping command

Perdoret per te verifikuar nese dy hoste komunikojne sebashku dhe ne cfare kohesh realizohen

keto komunikime.

Komanda e pingimit mund te marrin prapashtesat si me poshte:

Option Function -t Pingim I vazhdueshem I nje remote host. -n count Specifikon numrin e ecco request qe duhen derguar. -l size Specifikon madhesine e paketave qe dergohen. ping -4 / Specifikon cfare sistemi do te perdorim. ping -6

Tracert

Tregon rruget ne te cilen routohet trafiku per te shkuar nga kompjuteri jone drejt hosteve

remote.

Netstat

Eshte nje komande e cila sherben per statistikat e paketave te marra e derguara ne nje TCP IP

connection.

Mund te marrin gjithashtu disa prapshtesa.

IPCONFIG Command

Nje tjeter komand e cila sherben ne varesi te prapashteses per te pare ose modifikuar

konfigurimin qe nje host ka marre.

/ALL Tregon konfigurimin e plote te IP qe nje kompjuter ka marre. /RELEASE Adresen IP te marre nga nje dynamic host /RENEW Merr nje IP address te re nga nje DHCP server

NET Command

NET ACCOUNTS Set account options (password age, length, etc.). NET COMPUTER Add and delete computer accounts. NET CONFIG See network-related configuration. NET CONTINUE, NET PAUSE, NET START, NET STATISTICS, and NET STOP Control services. NET FILE Close open files. NET GROUP and NET LOCALGROUP Create, delete, and change groups. NET HELP See general help. NET HELPMSG See specific message help. NET NAME See the name of the current machine and user. NET PRINT Interact with print queues and print jobs. NET SEND Send a message to user(s). NET SESSION See session statistics. NET SHARE Create a share. NET TIME Set the time to that of another computer. NET USE Connect to a share. NET USER Add, delete, and see information about a user. NET VIEW See available resources

NSLOOKUP Command

Eshte nje komande e cila perdoret per te komunikuar dhe per te bere verifikime me nje DNS

server.

NBTSTAT

Eshte nje komande per te pare komunikimet nepermjet protokollit te NETBIOS-it

KOMANDA NDIHMESE TE SISTEMIT OPERATIV

Nder keto komanda mund te perfshijme taskkill.exe per stopimin e proceseve qe jane ne duke u

ekzekutuar,shutdown.exe per te ekzekutuar nje fikje ose restart te nje pajisje lokale ose

remote,tasklist.exe per te pare te gjithe proceset qe po ekzekutohen nderkohe.

Nje tjeter grup komandash jane cd/md/rd qe sherbejne respektivisht per te leviz nga nje

direktori ne tjetren,per te krijuar direktori te reja dhe per te fshire direktori.

Del eshte nje komande qe sherben per te fshire file dhe direktori.

Fdisk eshte nje komande qe sherben per particionim hard disku.

Format eshte nje komande qe sherben per formatim te diskut ose particionit.

Copy dhe xcopy jane komanda qe sherbejne per kopjimin e files ose folders nga nje vend I

caktuar ne nje tjeter.

CHKDSK eshte nje tjeter komande qe sherben per identifikimin e pjeseve te demtuara te hard

diskut.

7.WINDOWS REGISTRY

Qe prej Windows 95 Microsoft futi konceptin e rregjistrave te windowsit. Nuk jane gje tjeter

vecse nje databaze e quajtur ndryshe rregjister ne te cilen ruhen adresat logjike te

konfigurimeve qe I behen windowsit ose aplikacioneve te instaluara.Pra,per ta bere te qarte

nese instalon nje program atehere me shume mundesi nje register key do krijohet apo

modifikohet per te treguar rruget ku informacioni I atij programi eshte instaluar etj etj.

Rregjistrat mund ti aksesoni me ane te komandes REGEDIT,automatikisht do ju hapen regjistrat

me disa kategori te cilat do i shpjegojme me poshte.

HKEY_CLASSES_ROOT –Perfshin informacion rreth file name extension per ti lidhur ato me aplikacione te veca nta. HKEY_CURRENT_USER -Ruan informacione specifike te nje useri te vecante si psh konfigurimi I tij I desktopit etj HKEY_LOCAL_MACHINE –Mbart pothuajse gjithe informacionin rreth konfigurimeve hardware dhe software te bera ne kete kompjuter. HKEY_USERS –Perfshin te gjithe informacionin rreth gjithe userave te cilet jane loguar ne kete sistem HKEY_CURRENT_USER eshte nje nenklase realisht e te mesipermes. HKEY_CURRENT_CONFIG-Siguron nje akses te shpejte te konfigurimeve qe jane te ruajtura ne strukturen e HKEY_LOCAL_MACHINE. Shpesh here per arsye te ndryshme gjate instalimeve ose cinstalimeve te programeve specifike lind nevoja per modifikime manuale te vlerave te register key.Gjithsesi para se te beni ruani nje backup te register keys. Nje menyre per ti kthyer vlerat e register keys ne default ne rast se ju shfaqen probleme ne kompjuterin tuaj per shkak te tyre eshte ti jepni nje restart kompjuterit tuajt dhe me butonin F8 te shtypur te futeni ne menun e perzgjedhjes se llojit te bootimit duke zgjedhur opsionin Last Known Good Configuration.

8.ADMINISTRATIVE TOOLS

Tek adminstrative tools gjenden disa tools shume te rendesishme per menaxhimin e sistemit.Do ti permendim shkurtimisht te gjitha dhe perse ato ju sherbejne.Ju ngelet ju si detyre praktike ti implementoni dhe ti kuptoni ne formen e ushtrimeve praktike. Taskmanager Menyra e startimit te tij eshte e thjeshte,pergjithsisht Ctrl+alt+delete. Ne te do gjeni nje mori informacionesh rreth:aplikacioneve qe jane duke u ekzekutuar,serviseve qe po ekzekutohen,proceseve qe po ekzekutohen,perdorimit te procesorit,perdorimit te memories,perdorimit te networking,users qe jane te loguar ne sistem dhe cfare kto users jane duke ekzekutuar nderkohe ne sistem.

Computer Management Do te gjeni disa nendirektori mes te cilave: Device Manager per menaxhimin e pjeseve hardware te kompjuterit qe jane te instaluara ne te. Event Viewer qe sherben me se shumti per te pare erroret qe mund te kene ndodhe gjate punes ne kompjuter. Shared Folders qe te lejon te menaxhosh folderat qe jane share ne kompjuter ose drejt tije.

Local Users and Groups nga vete emri te lejon te krijos lokalisht users ose groups me te drejta te ndryshme aksesi mbi sistemin dhe datat qe ai ruan. Performance Logs and Alerts:Tregon sesi sistemi juaj eshte duke performuar. Services:Ju lejon qe te nderveproni me serviset e sistemit. Nje tjeter tools I fuqishem ne fushen e konfigurimit dhe mirembajtjes se sistemit tuaj operativ jane dhe komandat msconfig dhe msinfo32 te cilat duhet ti perdorni.Aty do gjeni informacione rreth sistemit dhe nderhyrje ne te.

9.DISK MANAGEMENT

Qe nje disk te jete I gatshem per te ruajtur files and programs ai duhet te jete I particionuar,pra

i krijuar me mire te themi dhe sigurisht I formatuar me njerin nga tipet e fileve qe aktualisht

perdoren pra FAT apo NTFS ku ky I fundit eshte nje tip file shume me teper I avancuar me disa

benefite te cilat nuk po I permendim por qe ne te gjitha rastet pothuaje rekomandohet te

perdorni nje format te tille pra NTFS. Nga tools te cilat duhet te praktikoni per te bere here pas

here mirembajtjen e diskut jane check disk qe ben te mundur identifikimin e pjeseve te

demtuara te diskut dhe disk defragment.