sm m i r'.w assk - lorentz.leidenuniv.nl · hax.tranftatio corporis eft motus proprie...
TRANSCRIPT
D I SP V T A T I Ö P H Y S TG A> iDE
M O T U L O C A K ligty*. AM»
Favence Deo Opt. Max.S v b P r e s i d i o
CUrifömt, Erud'ttifimique Vtri >
D. J O H A N N I S de RAEI, L. A. M. Med.Dod. & Philofoph. Profefl'. Celeberrimi,
Publico excimini fubjicit»P e t r u s a C o u v v E N b e r g h , Gorcom.Bat.
dient 6 Mor tij, loco horifque folitis, pomerid.
m m m m
mm
L v g d v n i B a t a v o u v m ,
A pud J O H A N N £ M E l s E V I R . I V Mi* Academ. Typograph.
clo loc lV.
VirisJpetfatiJft/nis, prudent i/itnis, &c honorandh,D. M A T T H ^ O a C O U W E N BERG H, ...D. J O H A N N I a C O U W E N B E R G H , _ K •
Fratribus mei£ dikdiffimis, omni cultufraterno» fi^ol erï.an-»tiadebita, quoad vivam, profequendis* ‘
Y T E T . .
Reverendo ac Speïtatiftimo Viro>D. D I O N Y S I O a MUYLWYCKjaffinimeovigilantiflï-
mo, omni amorefemperhonorando, rticrfiviifu Ecclefia: Gor-comienfis, fineer o, mercatorijuftiffimo celebertimoque.
N E C N O N
Singulari eruditione, celeberrimo Viro,D T H E O D O R O a S T E É N W I N . C K E L , Paftori.
mentiffimö, Ecdeiis Chrifti, qua: colligitur Wki ad Dueilte-de» affini meo amplifiGmo, omni honore afficiendo*
N E C M I N V S
Clarijjimoy DotfiffimoqUe Viro,D T O H A N N I de R A E I ,L .A .M.Phiiofophoeruditiffimo»
' Philofophiasin celeberrima Batava Academia Profeflori, neenonDodori Medicina: acutiffimo, Pra:fidiitieo nunquamnoncolendo.
D . d a n i e l i p e l s , ■
D * 3Difpenfoodbusm^riorumverbiDeklarifEmis; iftiEccle-aJnxxx colligitur Hoomarn?,huic Ecclë%,qu* eftNoorlofu,indytis fpecialiffimifque viris, in perpetuum venerandis.
Hoe exercitium thilofopbicum
P e t r u s a C o u w e n b e r g b ^
lAuth. & Vefenfor.
T h e s i s I.
Nfignera corporis naturalis affedio-nem examinis incudi fubjicere hodieeft animus, Motum fcilicet, excujusnotitia in plurimarum abftrufarum &:difficillimarum return cognitionem vdeducimur, & cujus dudu tota paenereturn naturalium feientia inventa &
conftituta eft. Reveraautem in rerum natura dari motum localem, luce meridiana clarius eft, &, illud in du-bium revocare, hominis contentiofi &protervr, adeoq;Sophiftx potius quam Philofiophi efle videtur
ÏLU t vero,motum efte, certiflimumjita,qu3j fit ejus na-
tur?, obfeuriftimum eft. Arift, definitie a multis peripa-teticis recepra, propter terminos barbaros & inufitatoSvalde dubia,&intelledu diificillima multis videtur,defi-nitur enim /. 3 phj/ft c. 1.1.6. mot us eft a cl us entis in potett-tia quAtenus eftmpotentia.Exempli gratia: qui ambulat,eoipfo tempore, quo ambulat, adu habet motum in fe,quia tarnen nondum terminum ambulationis acquifi-vit j eft in pocentia ad ulteriorem ambulationem; ideo-que eft adu (quatenus tnovens adu movetur) & in po-tentia, quatenus nempe motus ejus tenditadfinem *quern nondum acquifivit, & cujus refpedu dicitur effein potentia: de qua definitione fi aliquis plura defideraralios authdres confalere poteft. Alia definitio dari po-teft tolerabilior, motus eft tranJUtio rei de loco in locum,fed, quia ilia vox Res compleditur omnia qu^ non funtnihil, uc (piritus, corpora, & quicquid eft in rerum natura, prater nihil, nos huic definicioni non a#ipulamurimprimis cum motus localis proprie & quidem vere fit
^ z cor-
mm
eorporum,ut Ariftoteles l. 6;Phyf c. if. re£té dbcer.Pra:terea nomen loci valde ambiguum eft , & modo profpafio, modo pro fuperficieambiencisfumitur,& femperpér corpora circumftantia determinari folet, & quia circumftantia corpora valde varia funt, & modo per harcmodo per ilia locus determinari folet, hinc valde am-bigua & obfcura evadit talis definitio. Itaque, ut ex hifceomnibus aptiflime & fecundum rei veritatem definitiomotus colligatur; motuseft tranfiatio corporis ex viciniaeorporum immediate contiguorum in viciniam aliorum.
■ In hac definition? primo occurrit explicandum genus, quod eft tranjlatio, qua: dupliciter poteft intelligi,primo modo, cum corpus fimpliciter deferit locumfuum, in quoerat, ut homo ambulans, lapis proje£tus,&hax.tranftatio corporis eft motus proprie di&us > quiamobile turn egreditur ex vicinia eorporum immediateiJli contiguorum Secundo, cum ita transfertur de loco,u t in ipfo motu femper confervet eandem diftantiam acorporibus vicinis, immediate ipfum contingentibus,fic corpus proprie loquendo quiefcit, 8c dicitur tarnenmoveriquatenus non fervat eandem diftantiam, a corporibus aliis quiefcentibus, a quibus non ita immediatecontingitur: exempli gratia, Trabs in fiumine nataas
* dicitur quiefcere» quia non egreditur ex vicinia corporisfluidi immediate illam contingentis, motuique fluminisobtempcrat, dicitur tarnen moveri refpeólu ripxific terra dicitur quiefcere, quia obtemperat motof Caeli immediate iplam ambientis in quo natat, dicitur tarnenmoveri refpe&u folis, aliorumve fyderum a quibus eandem diftantiam non fervat, quimotus improprie diftus&: opticus potiusquam phyficuseft. Atque ex hifce nondifiiculter intelligipoteft, aiiudmembrum definitionis,
quid fitnempe ex vicinia corporum immediate tontiguo1*rum transferrivconftatenim ex didis, corpus, quod exvicinia eorum qua: proxi-me illud contingunt non egre-ditur, non moveri motu proprie dido, fed quiefcere po-tius. Quod quidem vulgo ab omnibus admicci folet, ftetiam cbntigua ilia corpora non habeanc motum ali-quem, quo alterum fecum deferant, uti exjudicio fen-fuum corpora multa continuentia, puta navem, arcam,domutn, vehiculum, & globum Telluris prxcipue, ficomni prorfus motu deftituta efle putamus. Sed quiacerci efle non poflumus, an ulla univerfi pars tic abfblutequiefcat, imo rationi confentaneum eft,nullum in Mun-do corpus dari, quod non velproprio vel alieno motucietur, nifiomnemquietem ex rerum natura tollere ve-limus, quies tribuenda eft corporibus, qua; a viciniacontiguorumnon feparantur, &, fiquis motusiistribua-.tu r , eum non per fefe, fed per aceidens, non proprium,'fed communera habent cum corporibus quorum mo-tus illeproprius eft.
IV,Cxterum in omni motu quinque confideranda funt.
i.Movens. a.Mobile. 3. Terminus a quo. 4 .Terminusad quern. f.Tempus. Movens quod attiner,illud Temperdiftindum eft a mobili, quia omne, quod movetur, abalio movetur. Quod axioma fic probatur: quod mo vet,eft adujquod movetur,eftin potentiaad adumaliquem:utautem impoflibile eft, idem, fecundum idcm.fimul efleadu& potentia; ita impoflibile eft, aliquam rem a^feipfamoveri. Diftindio autem , quae inter movens & mobileintercedit, realis efle debet, ita.ut non iolum corpusmobile, fed id etiam quod movet feu corporeum, feuincorporeumfuerit.vera fubftantiafit. A rift.vm .Phyflcap. 2. &4< dua's adverfus hoc principium fuum movet
A 3 dif-
difficultatesjunam de motu gravium & levium,alteramde homine& animalibus, qua: abfque motore externoafertietipfis moveri videntur. Nos refpondemus cumArift. nulla horum corporum moveri a fe, fed Tempermovens a mobili diftingui: & externa movens caufa gra-
> vium & Ievium non quideminfenfumincurrit; fedideonon debet negari. In animalibus confiderari debent.fanguis,& fpiritus, tanquam interna:, & ob jeda,acaërtanquam externae movences caufa:. Inhomineinfuperrepérftur fubftantiaintelligens a corpore diverfa& proarbitrio fuo fpiricuum rnotum variegubernans atque in-fle&ens.
V.Secundum in motu confiderandum eft mobile, quod
Thefiz.diximusefle folummodo corpus, namin ange-lum definitionoftra, Thefi z. data, non quadrat, quia,cum non fit corpus, nec ex vicinia corporum egredi poteft; pra:terea, omne quod movetur, eft fubftantia, nammoveri praflupponit efle , ideoque, quod per fe non eft,non poteft per fe moveri, jtaque accidentia i cum nonper fc fubfiftanc, fed in & per fubftantiam , etiam periubftantiam & non per fe moventur. T ertio ,,terminusa quo, hie eft unde motus initium fumit. 4. Ttrminus adquern, quiacquiritur,& in quem motus tendit; & neuter hie terminus eft motus, fedillud quod medium eftinter utrumque: ex. g. cum proficifcor Leyda Hagam,Leydaeft terminus a quo, Hagaeft terminus ad quern,motus nec eft Haga nec Leyda, fed ilia profe&io ,quaLeyda Hagam proficifcor, eft motus. Quinto, in moturequiritur Tempus, quia nihil poteft in inftanti moveri,fed omnis motus fitfucceflive.
VLNontamen eft putandum, motum ilium, quatenus
eft
’ dlVCCÜl fo tm arnomina: quatenusmoruseft a movente, Tocatur i I d io , quarenus
Paffio> nam habentfeT nS ft& def 1 iC m monCe’vocatuf enim acclivis, re-fpedu faft.gu, dechvis, refpedu pedis: & tarnen eft unaeademque m i itaque unus eft motus r e , duplex ratioelTe fimurr ndUm CftPr* terea>omne niovensP& mobileeüe o mul , mque omm motu contadum effe neeeffa-
u.m> nam movens mobili Temper conjungitur vixenim percipi poteft, quomodo.aliquid pati po/Ti ab eo aS T S f l T ’ na*? °Perari Tequiturefle5,«nü v ’ tb n o n Poteftoperan: Ted ignis & Sol (dieet«jui ) multum agunc & movent abfque contadu, quiaindiftansoperanvidentur. Refp. contadus duplexed
fuam feu immfdiam?
uft eni mr ,!, r S v - ; r fr 7 c” -ope“ 7 : d cOï f h0teaeft' « v c ra V tc ö„r« Cma. “annafer f t * * 0 diftinaion= noftri axio
m s , eft neccfli-& mobile fe„. firmil.fuftcant . fequunturjam vartedivifiones motus ad etusnaturam bencmtelligcndam pertinenter.
Peripatetici primo motum dividunt in nuatuorfo,.ces.qualesfuu t, altcratio, accrerio, diminutio, m o7s
4 ' Jocalis;
■localise generationem & corruptionemcx motuum af-bo multi ejiciunt, eo quodillorum opinions in inftantifianc. Nos folum motum localem imprafentiarümagnofcimus, quia omnes aliae motuum fpccies & ipfaquöquc generatio & corruptioad hunc commode re-vocari poflunt, Sed aliae infuper dari folent divifionesmotus,dividitur enimin naturalem & violentum, motusnaturalist propria corporum natura,violentus ab externa vi contra vel prater naturalem inclinationem fieri di-citur, utcum graviafurfum , leviadeorfum extrinfeca viprojiciuntur. Naturalis motus vel uniformis & fimplexeft , tribuiturque rebus inanimis, vel multiformis &:compofitus,competitquerebus animatis: fimplex dici-tur efle vel circularis, ut in coelis; vel reótus, ut in Terra,ubi graviadefcendunt&levia adfeendunt: multiformismotus eft,qui tendit ad omnes locorum difterentias.fur-ifum, deorfum, antrorfum, retrorfum, dextrorfum, fini-ftrorfum, ut apparet in hominem beftiis. Motus violen t fpecies funt traftio, pulfio,vedio>& vertigo, qua:omnes revocari poflunt ad pulfionem. Motus eft velper Ce, vel per accidens, five ratione alterius in quo eft :prior in integro &c diftinóto corpore, quod ex viciniaaliórum transfertur motu proprio , pofterior in acci-*dentibus& partibus corporum per femotorunf, iifqueqira jun£ta ipfi funt, confideratur. Motus etiam in vo-luntarium, qui ab arbitrio, & involuntarium, qui aliunde pendet, dividi fa:pe folet.
\ , VIII.Proprietates motus funt, r. quod facpe producat ca-
lorem, i. motus naturalis, qualis defcenfus gravium, inprincipio tardior, in fine velocior, violentus contra inprincipio velocior,in fine autem tardior efle iolet. 3.Motus fit fucceflive, ncc poteft fieri in inftanti, Oppofita
motus
motus font primo damjm^ immobilitas, qua: eft riegatfomotus in rebus qua: movennequeunt,. quod denuliocorpore dicipoteftabfolute. z. quies.y qua: eft privatioacceflatio a motuy & tribuitur iis qüaemoveri pofTunt,a&u tarnen non moventur. Quies Gibdividitur inna-turalem & violentam, qua: diviGo fano fenfu toleraripoteft. Inter ipfos motus denique fepe conGderaturoppoGtio ac contrarietas,qua: nonratiori-e impetus mo-vend i, fed tantum refpe&u determinationis intelligidebet; & quia Gmile non deftruitur aGmili, motusunus alium non evertit, fed detefminationes oppoG-tx & corporum occurfus faciunt, ut ea, qua: moventur,fxpe varient ac infle&ant motus fuos. Natura motusfic brevicer explicata, qua:ftiones quafdam paucis per-tradabimus,
IX .Efto ergo prima qua:ftio ; (puomodomotui calorem pro-r
ducat? fi*enim duo corpora fati's in fe invicemmagnavi impingant velatterancur, teporem, at Gdiutiusaf-fricentur , fervorem. & jgnenyinde oriri experimur.Q ua ratione autem hoe Gat, Gcfatis diflïeile d l expli-catu: quod utfaciamus, quxdam pra:cognofcenda funt,r. calorem nihil aliud d fe , quam v^riam paticularuminfenfibilium agitationem 5 z, nullum dari corpus tamfrigidumquin aliquid in eo Gt caloris , hoe ' d l nullumdari corpus in quo non aliquis minimarum particula-rum detur motus, qui licet in fenGim nonincurratratione tarnen probari & intelleólu percipi potefl : &quodglacies, & marmor, cenfentur corpora efle omniex parte frigida , illud oritur ex qo, quod c(alor manus,alteriufve membri multum ab iis retundatur, quod Geriputandum d l , quia calor eorum valde imbecillis, adeo-que-refpe&u corporis noftriquafi nullus d l : his itaque
pra:-
prarmiifis , primum de corporibus folidïs ac deinde deiiuidis loquemur. In attricu vehementi duorum corpo-rümfolidarum, v. g. cultri cum Jigno, particular infenfi-biles in cultro quiefcentes, vel mittüsmotae fic exagitan-tur,.nt novum vel majorém xnotum, atque ita novum velmajorem recipiant calorem,quia major motus eft majorcalor Scig ibaliquandiu duret ifta attritio , particul#ómnes cultri ,ata morioneifta.afficiuntur, atque tam ve»bemens evadit brtus inde calor, ut manus noftrarferreilium non poflint. Atque hac de eau fa corpora, quae, licet non oitmes, multas tarnen habent particular quief-centcs, non tam cito tam intenfum reeiprant calorém,quia ibi multas admodum particular exagitari debent»antequam ira incalefcant: ex.jrr. marmor habet parci-culas duas motas, feu calorem ut duo, ferrum u t fex ,utrumque calefieri debet in gradum caloris utduode-c im ; cettum eft, quod ferrum priüs caléfiet quam'mar-mor, quia in ferro fex reliquar particular quiefcentes (feuFrigide) & in marmore decem, calefieri debent, fex au-tem particular prius è quiete in motum deducuntufquam decem , ideoque ferrum prius calefiet qüam mar*mor. Quid motus poiïitin calefaciendis fluidis, paulomagis dubium eft, res tarnen fic fehabere videtur: cumaqua, exempli gratia, baculoexagitatur, illar particular,quar a baculo tanguntur, majOrem recipiunt m otüm ,ideoque magis calefiunt, particular autem aliar,quia nonmoventur variè,nec tangünüur a baculo,manent frigid^;quam primum autem baculus alias aquar partes mover,rum ftatim illx particular priores, motum, quem priusacceperant, am ittunt, ideoque refrigerantur, quia perfé-fc & fine caufa externatanti motus feu caloris capa-ces non fun t, & , licet calor ifte in vulgi fenfus non in-currat, intelleótu tarnen facile percipi, imo ex bullisin aqua mota ortis demonftrari poteft. X. Se-
Secando ^uxritur , cur lapis ex alt o cadens in tnitiotardius, in fine velocius moveutur? Relp. quiatnotus fe-eundus ad primum, ,8e rertius ad Tecundum, &fic porrto Temper accedens neceflarió accelerari debet , namifecundo momento a:què atque primo , & tertio jequeatque Tecundoj & ifte porro motus imprimatur gravidefcendenti,&per Te notum eft,motum motui additumcauTam audfce celeritatis efTe.
xi.Tertio, quomodo lapis projeclus, aliacjtte corpora in fiat u
motus pofita, in a'ére moveantur, abfque externo motore ?ReTp.quasrendum potius fuifleaPh'iioTophiSjCur corpora Temel mota Teu proje&a non Temper moveri pergant.Nam quia corpora proarbitrio motus Tuqs nee aflumere,nee deponere poflunt, adcoque nullius aótionis fax do-mini funt, patet, motus aliunde acceptos retineri etianidebere, donee a caufa externa Tiftantur, & bine etiamimpulTa vel projeóta corpora, tan to longius prolèquun-tur motum fibiimpreflum, quantó materia: occurrenc e ! eircumftantis minor fuerit reTiftentia, &, fi nullaeuet refiftentia, moverentur in aïterfiütn.
XI
m
C O R O L L A R I A.
• I.
Catos «wfiare ex materia flut da celerrim ff mota
ï r. Nui-
IX
3(uSimfubflantiam in rerum natura inveniri, quarvela Je'velab alia deftruatur, fiatuimus.
Omnia corpora ex minutijpmis particulis co due-runt.
IV.
Omnibus corporibus injunt pori. j
Terrx ineïl <yis magnetic a.
tAqua non efl elementum frigidijfimum.
vir.Sunt tantum Tria element a , compoftionü, té duo
mixtionü.vin.
2» ^ igne plus materix efl quam in[axis ahif-que corporibus duris.
8JZ ' -
F I N I S .