smocz - 1 dictionary 2007

7/27/2019 Smocz - 1 Dictionary 2007

1/821

V I L N I A U S U N I V E R S I T E T A SFILOLOGIJOS FAKULTETAS

LIETUVI KALBOSE T I M O L O G I N I S O D Y N A S

Wojciech Smoczyski

V i l n i u s 2 0 0 7


2/821

U N I W E R S Y T E T W I L E S K IW Y D Z I A F I L O L O G I C Z N Y

S O W N I K E T Y M O L O G I C Z N YJZYKA LITEWSKIEGOWojciech Smoczyski

W i l n o 2 0 0 7


3/821

U D K 8 0 8 . 8 2 - 3S l - 4 5

Recenzenci:Leszek Bednarczuk (Krakw)Axel Holvoet (Wilno)

SPONSOR WYDANIA

ORLEN

I S B N 9 7 8 - 9 9 5 5 - 3 3 - 1 5 2 - 0Edytor "Printer Polyglott", Jost Gippert, Frankfurt a. MainPrzygotowanie kalek:Magdalena Smoczyska Wojciech Smoczyski 2007 Uniwersytet Wileski 2007


4/821

f

Kazimiero Bgosa tm in imu i


5/821

P R Z E D M O W A

Sownik niniejszy (skrt S E J L ) stanowi rozwinicie Maego sownika etymologicz-nego jzyka litewskiego, ktry powsta jako skrypt dla studentw lituanistyki w Uniwer-sytecie Warszawskim i by w L 2001-2003 uywany na wiczeniach do Gramatyki histo-ryczne j jzyk a litewskiego i do lektury tekstw starolitewskich. Dy daktycz ne przezna-czenie sownika pocigno za sob pewne mankamenty, mianowicie ograniczon do jed-nego tomu objto i brak odwoa do prac poszczeglnych etymologw. Z tychpowodw S E J L nie chce i nie moe rwna si z Litauisches etymologisches Worterbu chErnsta Fraenkla (1955-1965), dzieem znacznie szerzej zakrojonym, zaopatrzonym wszczegowy kom entarz bibliograficzny i tym samym stanow icym mimo upywu czasu dogodny punkt wyjcia dla nowych analiz etymologicznych. W kilku jednak punktachS E J L rni si od dziea E. Fraenkla pod wzgldem metodycznym: 1 Daje pierwszestwoetymologii "wyrazowej" przed tzw. etymologi "pierwiastkow" ( Wurzele tymolog ie). 2Nie odwouje si do teorii rozszerze pierwiastkowych (Wurzelerweiterungen), wic nieposzukuje na przykad wsplnego mianownika dla form tak rnych, jak bridutis, braukti,ot. bruzat i rcs. brusnuti (Fraenkel I, 54, s.v. braukti). 3 Gdy chodzi o analiz leksemwodziedziczonych z pie., to S E J L bazuje na przyjtym dzi modelu alternacji wokalicznej,modelu ktry uwzgldnia teori o trzech pie. spgoskach laryngalnych (zob. Smoczyski2006). 4 Materia leksykalny, ktry odznacza si zrnicowaniem apofonicznym, jest wS E J L ujty przewanie zbiorczo, w hasach czasownikowych i wyszczeglniony w podzialena stopnie apofoniczne (SE, SO, SZ, WSZ itp.), a to po to, by uwidoczni zachowawczerysy litewskiej morfonologii. 5 Czciej ni w sowniku E. Fraenkla lemmaty S E J Lzamykaj stwierdzenia "Niejasne", "Bez etymologii", "Bez dobrej etymologii". Ma to nacelu wyrane odgraniczenie materiau niepewnego, wymagajcego dalszych bada odmateriau pozytyw nie (lub co najm niej jak o tako) zinterpretow anego pod w zgldemetymologicznym.

Skadniki hasa sownikowego w S E J L :1. (A) Rzeczownik pod form nom. sg.; gdy ten koczy si na ~/.s\ wskazuje sic,czy gen. sg. ma kocwk -io czy te -ies. Formom nom. sg., ktre s akcentowane nakocwce (-a, -is, -), towarzyszy cyfra wskazujca paradygmat akcentowy. (B) Przymiot-nik w formie rodzaju mskiego, z dodaniem kocwki rodzaju eskiego. (C) Czasownikw trzech formach: infinitivi, praesentis i praeteriti.2. Odpowiednik otewski i/lub staropruski. W wypadku wyrazw bato-sowiaskich rwnie odpowiednik sowiaski.3. Opis sowotwrczy wyrazu: osnowa, sufiks, stopie apofoniczny. Wszczeglnych wypadkach dodaje si paralele strukturalne.4. Rekonstrukcja formy (plit., pb.) i znaczenia etymologicznego.5. Przy wyrazach odziedziczonych: przydzia do pierwiastka pie., z wymienie-niem co najmniej dwu form pokrewnych z jzykw ie.6. Derywaty od wyrazu hasowego, z podziaem na simplicia i composita (cps.).W w ypadk u derywatw apofon icznych dzieli si je wedug stopni apofoniczn ych (SE, SO,SZ, WSZ itp.). Gdy zachodzi potrzeba uwidocznienia zrnicowanych chronologicznienawarstwie, siga si po takie terminy, jak "neopierwiastek", "neoosnowa" i "neosufiks"


6/821

VIII(objanienie na s . XXV). Orientacj w pooeniu derywatu zapewnia "Indeks wyrazwlitewskich".7. Za przykad em K. Bgi (1924) przy czci rzeczow nikw wy mie niono rwnieich deryw aty ono m astycz ne. S to z jedn ej s trony nazwy m iejsco we , gw nie nazwy wsi1,z drugiej s trony nazwy rzek i jezior , czasem te nazwy bagien, k, lasw i gr2. Jakwiadom o mater ia onomas tyczny odznacza s i specyf icznym zasobem suf iksw i godnymuwagi reper tuarem wyrazw zoonych .

Gdy chodzi o dobr wyrazw do etymologizowania, to nie czuem si skrpowa-ny ramami wspczesnego jzyka l i terackiego. Chtnie s igaem po wyrazy przestarzae,gwarowe, s taroli tewskie, gdy tylko byo widoczne, e ich forma i / lub znaczenie wnoszinformacje cenne dla gramatyki his torycznej lub his tor i i jzyka. Z tego samego powodunie s troniem od zapoycze. Slawizmy, germanizmy i let tycyzmy to wymowne pamitkizetknicia s i Litwinw z innymi narodami i ich jzykami. Ze wzgldu na wiek, i lo iszerokie rozpowszechnienie najwaniejsze s tu oczywicie s lawizmy (por . monografie A.Bruckn era 1877, P. Skard iusa 1931 i J . Otrbskiego 1932). W po rzdk u chronolog icznymwyr nia s i tu zapoycze nia z jzyk w staroruskiego (od XI w.) , s tarobiaoruskiego,s taropolskiego, rednio- i nowopolskiego, biaoruskiego i od koca XVII w. rosyjsk iego. Prace K . Bugi (1925) i N. Borow skiej (1957) s przyka dem na to, jak monaw oparciu o wiadectwo zapoycze snu interesujce wywody z zakresu his tor i i kulturyli tewskiej . Gdy chodzi o let tycyzmy, to wybr przykadw wraz z ich objanieniemzawdziczam znawcy tego tematu, Panu Prof . V. Urbutisowi.

Cy towany w S E J L materia l i tewski pochodzi niemal w caoci z ukoczonego w2002 r . Lietuvi kalbos odynas (skrt LK). Ten s ownik akademicki obejmujesownictwo zarwno wspczesnego jzyka l i terackiego, jak i s ownictwo dawne (w tymnajdawniejsze, z tekstw s taroli tewskich) oraz gwarowe, pochodzce gwnie z przepro-wadzonych po II wojnie wiatowej na obszarze caej Litwy bada dialektologicznych. ZLK zacze rpnito te zdania obraz ujce uycie rzadszych w yrazw . Natom iast zdaniai lus trujce uycie wyrazw gramatycznych (przyimkw, spjnikw, partyku) zostayprzejte z Gramatyki jzyka litewskiego J. Otrbskiego t. III (1956, 308 n.).W szerokim zakres ie wykorzys ta em zasoby Szyrwidowego Dictionarium triumlinguarum (skrt SD), po pierwsze dlatego, e jes t to pionierskie opracowanie leksyko-graf iczne dla jzyka l i tewskiego, po drugie dlatego, e ten polsko-acisko-l i tewskis ownik daje s tudentowi moc wiadomoci o XV II-wiecznej l itewszczynie w in teresu jcejoprawie jzyka redniopolskiego. Niezrozumiae niekiedy dla wspczesnego czytelnikawyrazy polskie zostay objanione przy pomocy Sownika polszczyzny XVI wieku (skrtS O W X V i ) i sownika S. Lindego (skrt L.).Wobec wszdzie dz i zauwaalnego odwrotu od bada h is torycznojzykowychnie wypada tu utyskiwa nad s tanem li tewskiej leksykografi i his torycznej . Wiadomo, e0 jakoci s ownika etymologicznego przesdza nie tyle kompetencja jego autora, co i lo1 jako p rac przy goto w ujc ych tego rodzaju syntez. Ma m tu na myli z jed ne j s trony

1 W y b r a n e a l e b e z z a m i a r u i c h w y c z e r p a n i a z e s p i s u u r z d o w e g o Lietuvos TSR administracinio--teritorinio suskirstymo inynas. I I dalis. P a r e n g Z . N o r e i k a i r V . S t r a v i n s k a s . V i l n i u s : M i n t i s , 1 9 7 6 .

2 W s z y s t k o z a s o w n i k i e m h y d r o n i m i c z n y m A . V a n a g a s a ( 1 9 8 1 ) .


7/821

I Xmonografie wyrazowe, zwaszcza monografie zwartych dziaw sownikowych (por. np.nazwy czci ciaa, nazwy budynkw gospodarskich, nazwy rzemios, nazwy uroczystociwiejskich, nazwy rolin i drzew, nazwy zwierzt dzikich i domowych, terminologiarolnicza, rybacka, tkacka itp.), z drugiej strony studia historyczno-porwnawcze wzakresie poszczeglnych dziaw morfologii i sowotwrstwa. Na razie s to wszystkodezyderaty pod adresem przyszych badaczy w dziedzinie litewskiej leksykologii ietymologii.

* **

Virgilijus epaitis, Greta Lemanait Deprati, Dr Berndt Gliwa, Prof. AxelHolvoet, Dr Norbert Ostrowski, Dr Jurgis Pakerys i Prof. Zigmas Zinkeviius czytalipocztkowe wersje SEJL i podzielili si z autorem swymi uwagami. Wersj z 2006 r.podda szczegowej krytyce etymolog Prof. Vincas Urbutis3. Na temat wersji z koca2007 r. wypowiedzia si w dwu obszernych listach etymolog Prof. Andrzej Bakowski.Belgijski indoeuropeist Prof. Xavier Tremblay przedoy krytyk moich wywodwporwnawczych w odniesieniu do pocztkowych 100 stron SEJL. Wszystkim wymienionymKolegom serdecznie dzikuj za bezinteresown pomoc. Jednoczenie prosz o wyrozu-miao, poniewa w pewnych kwestiach mj upr kaza mi pozosta przy wasnymzdaniu.Sowa wdzicznoci kieruj do Pana Doc. dr. Antanasa Smetony, ktry jakoDziekan Wydziau Filologicznego wystpi z inicjatyw wydania niniejszego sownikaprzez Uniwersytet Wileski, a take do Pani Doc. dr Diany ileikait, ktra opiekowaasi jego drukiem.

Krakw, grudzie 2007 r. Wojciech Smoczyski

r

3 P o s t u l a t r e c e n z e n t a , b y u s u n z e s o w n i k a w i k s z o p r z e s t a r z a y c h s l a w i z m w , m i m o w a h a o s t a t e c z n i en i e z o s t a p r z e z e m n i e u w z g l d n i o n y .


8/821

R D ADK = PALIONIS, Jonas (wyd.). Mikalojaus Daukos 1595 met katekizmas. Vilnius:Mokslo ir enciklopedij leidykla, 1995. (Bibliotheca Baltica. Lithuania.)

Mikalojaus Daukos 1595 met katekizmas.DP = KUDZINOWSKI, Czesaw. Indeks-slownik do Daukos Postil. Tomy I-II. Pozna:Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 1977.EV = Elbinger Vokabular. Cytowane za Vytautas MAIULIS (wyd.), Prs kalbospaminklai. Vilnius: Mintis, 1966.GERULLIS, Georg. Die altpreufiischen Ortsnamen. Berlin u. Leipzig: Vereinigungwissenschaftlicher Verleger, 1922.JUSZKIEWICZ, A[ntoni]. Litovskij slovarb A. Jukevia sb tolkovaniemh slovh na russkomti polbskomb jazykcuch. TOITVL I. Sanktpeterburg-b 1904. (Izdanie Otdelenijarusskago jazyka i slovesnosti Imperatorskoj Akademii Naukt). Toma Il-go,vyp. 1. Petrograde 1922, Rossijskaja gosudarstvennaja akademieskajat ipografi ja .Lietuvos TSR administracinio-teritorinio suskirstymo inynas. II dalis. Pareng Zigm untasNOREIKA ir Vincentas STRAVINSKAS. Vilnius: Mintis, 1976.L. = LlNDE, M. Samuel Bogumi. Sownik jzyka polskiego. Wydanie drugie, poprawnei pomnoone. Lww: W drukarni Zakadu Ossoliskich, 1854.LK = Lietuvi kalbos odynas, tomy I- XX. Vilnius 1943-2002.ME = MUHLENBACHS, Karl. Latvieu valodas vardnica. Lettisch-Deutsches Wrterbuch,I-IV. Redigiert, erganzt und fortgesetzt von J[anis] ENDZELINS. Hg. vomlettischen Bildungsministerium, Riga 1923-1932.M = URBAS, Dominykas, Martyno Mavydo rat odynas. Vilnius: Mokslo irenciklopedij leidykla, 1996.NIEDERMANN, Max & Alfred SENN, Franz BRENDER, Anton SALYS. Wrterbuch derlitauischen Schriftsprache. Litauisch-deutsch, I-V. Heidelberg: W inter, 193 2-1968.PALIONIS, Jonas. XVI-XVII a. lietuvik rat atrankinis odynas (apie 10.000 odi).Vilnius: Mokslo ir enciklopedij leidybos institutas, 2004.PK = 1598 met Merkelio Petkeviiaus Katechizmas. 2-s leidimas (fotografuotinis).Kaunas 1939. (vietimo ministerijos Knyg leidimo komisijos leidinys n 506.).Tytu oryg.: Polski z Litewskim Katechizm Abo Krtkie w iedno mieyscezebranie, wiary y powinnoci Krzeiaskiey ... Nakadem Jego Mci PanaM alchera Pietkiewica, P isarza ziemskiego Wileskiego. W W ilnie .. . roku 1598.SXVI = Sownik polszczyzny XVI wieku. Komitet redakcyjny: Stanisaw Bk e.a. InstytutBada Literackich, Polska Akademia Nauk. Wrocaw: Zakad Narodowy im.Ossoliskich, 1966-.SD = Dictionarium trium linguarum in usum studiosae iuventutis, auctore R.P. ConstantinoSzyrwid. [Wydanie III]. Vilnae, Typis Academicis Societatis lesu Anno DominiM.DC.XLII. Cytowane wedug wydania Kazys PAKALKA (red.), Pirmasis lietuvikalbos odynas. Vilnius: Mokslas, 1979.


9/821

X ISD 1 = Pierwszy sownik K. Szyrwida (bez strony tytuowej). Cytowany wedug wydaniaKazys PAKALKA (red.), Senasis Konstantino Sirvydo odynas. Vilnius: Moksloir enciklopedij leidybos institutas, 1997.Slovnik jazyka staroslovenskeho. Lexicon linguaepalaeoslovenicae, I-IV. Red . Josef KURZ

e.a. Praha: Academia, 1966-1997.SW = Sownik jzyka polskiego. Uoony pod redakcj Jana KAROWICZA, AdamaKRYSKIEGO i Wadysawa NIEDWIEDZKIEGO. T. I-VIII. Warszawa: Nakademprenumeratorw i kasy im. Mianowskiego, 1900-1927 [tzw. Sownik warszaw-ski].LAPELIS, Jurgis. Kiriuotas lenkikas lietuvi kalbos odynas. Antroji laida. Vilnius:Spaustuv "Raida", 1940.VANAGAS, Aleksandras. 1981. Lietuvi hidronim etimologinis odynas. Vilnius: Mokslas.Lietuvi kalbos ir literatros institutas.

S O W N I K I E T Y M O L O G I C Z N EBAKOWSKI, Andrzej. 2000. Etymologiczny sownik jzyka polskiego, I-II (do litery /;).Warszawa: Wydawnic two Naukowe PWN.BERNEKER, Erich. 1896. Die preussische Sprache. Texte, Gram matik, etymologischesWorterbuch. Strassburg: Verlag von Karl J. Trubner.BERNEKER, Erich. Slavisches etymologisches Worterbuch , I: A-L (1908-1913), II: ma -morh (1914). Heidelberg: Carl Winter 's Universi tatsbuchhandlung.BEZLAJ, France. 1977-2005. Etimoloki slovar slovenskega jezika , I-IV. Ljubljana :Slovenska akademija znanosti in umetnosti .BORY, Wiesaw. 2005. Sownik etymologiczny jzyka polskiego. Krakw: Wydawnic twoLiterackie.BRUCKNER, A leks an der . 1927. Sownik etymologiczny jzyka polskiego. Krakw: Krakow-ska Spka Wydawnicza.BUCK, Carl Darling. 1971. A dictionary of selected synonyms in the principai hulo-European languages. A contribution to the history of ideas. 3 rd impression.Chicago-London: The Universi ty of Chicago Press.CHANTRAINE, Pierre. 1968-1980. Dictionnaire etymologiue de la langue greue. Histoiredes mots. Paris: Edit ions Klincksieck.ENDZELINS, Janis. 1943. Senpru valoda. Ievads, gramatika un leksika. Rlga: Universi-tates apgads.ERNOUT, Alfred, MEILLET, Antoine. Dictionnaire etymologicjue de la langue latinc.Histoire des mots. Paris: Librairie C. Klincksieck, 1932 (4 wyd. 1959-1960).Etimoloki renik srpskog jezika, I- . Beograd 2003-.Etymalahiny slounik belaruskaj movy, I-XI. Red. V. U. MARTYNA (t. I-VIII), H. A.

C Y X U N ( o d t . I X ) . M i s k 1 9 7 8 - .Etymologicky slovnik jazyka staroslovenskeho. Red. Eva HAVLOVA, (od zesz. 7) AdolfERHART, (od zesz . 13) Ilona JANYKOVA. Ac ade m ia, P rah a: A ca de m ia, 1989-.timologieskij slovarb slavjanskix jazykov. Red. O. N. TRUBAEV. Moskva: Nauka,1974-.


10/821

XIIEtymologisches Wrterbuc h des Deutschen. Erarbeitet im Zentralinstitut flir Sprach-wissenschaft Berlin unter der Leitung von Wolfgang PFEIFER. 2. Auflage Februar1997. Miinchen: Deutscher Taschenbuch Verlag.Etymolohynyj slovnyk ukrainsbkoi movy, I-IV. Kyiv 1982-.FRAENKEL, Ernst. 1955-1965. Litauisches etymologisches Wrterbuch (unter Mitarbeit vonA nn em ari e SUPSKI, for tg eft ihr t von E rich HOFMANN und E be rha rd TANGL). I -II .Heidelberg: Carl Winter Universitatsverlag und Gottingen: Vandenhoeck &Ruprecht .FRISK, Hjalmar. 1960-1973. Griechisches etymologisches Wrterbuch, I-III. Heidelberg:Carl Winter Universitatsverlag (zweite, unveranderte Auflage 1973).KARULIS, Konstantlns. 1992. Latvieu etimologijas vardmca, I-II. RTga: Avots.KLUGE, Friedrich. 1989. Etymologisches Wrterbuch der deutschen S prache. 22.Au flage. Unter M ithilfe von Max Btirgisser u. Bernd Grego r vollig neu bearbeitetvon Elmar SEEBOLD. Berlin - New York: Walter de Gruyter.LEHMANN, Winfred P. 1986. A Gothic etymological dictionary. Leiden: Brill .LIV = Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primarstamm-bildungen. Unter Leitung von Helmut Rix, unter der Mitarbeit vieler andererbearbeitet von Martin KUMMEL, Thomas ZEHNDER, Reiner LIPP, BrigitteSCHIRMER. Wiesbaden: Reichert, 1998.LIV 2 = Lexikon der indogermanischen Verben . . . Zweite, erweiterte und verbesserteAuflage bearbeitet von Martin KUMMEL und Helmut Rix, Wiesbaden: Reichert,2001.LLOYD, Albert, LUHR, Rosemarie (od t. II) & SPRINGER, Otto, Etymologisches Wrterbuchdes Althochdeutschen, I (a - bejjesto), II (bi - ej jo). Gtt ingen: Vandenhoeck& Ruprecht, 1988, 1998.MACHEK, Vaclav. 1968. Etymologicky slovmk jazyka eskeho . Druhe, opraven a doplne-n vydani. Praha: Academia: Nakladatelstvi eskoslovenske Akademie Ved.MAYRHOFER, Manfred. EWAia. 1986-2001. Etymologisches Wrterbuch des Altindo-arischen , I -IV. Heidelberg: Carl Winter Universitatsverlag.MAIULIS, Vytautas. 1988-1997. Prs kalbos etimologijos odynas , I-IV. Vilnius: Moksloir enciklopedij leidybos institutas.POKORNY, Julius. 1959-1969. Indogermanisches etymologisches Wrterbuch , I-II. Bern:A. Francke AG.PUHVEL, Jaan. 1984-1997. Hittite etymological dictionary, I-IV. Berlin - New York -Amsterdam: Mouton de Gruyter .SKOK, Petar. 1971-1 974. Etimologijski rjenik hrvatskoga iii srpskoga jezika , I-IV. Urediliakadem ici M irko Deanovic i Ljudevit Jonke. Suradivao u predr adnja ma i priredioza tisak Valentin Putanec. Zagreb: Jugoslavenska Akademija Znanosti iUmjetnost i .SAWSKI, Franciszek. 1952-1982. Sownik etymologiczny jzyka polskiego, I-V [przerwanypo wyrazie liywy]. Krakw: Towarzystwo Mionikw Jzyka Polskiego.Sownik prasowiaski, pod red. Fr. SAWSKIEGO. W roc aw : Za ka d Nar odo wy im.Ossoliskich, 1974-.


11/821

XIIISMOCZYSKI, Wojciech. 2005. Lexikon der altpreufiischen Verben. Innsbruck: Institut flirSprachen und Literaturen der Universitat Innsbruck. (Innsbrucker Beitrage zurSprachwissenschaft, 117.)SNOJ, Marko. 2003. Slovenski etimoloki slovar. Druga, pregledana in dopolnjena izdaja .

Ljubljana: Modri jan.TOPOROV, Vladimir Nikolaevi. Prusskij jazyk. Slovarb. T. I: A-D (1975), II : E-H (1979),I I I : I - K ( 1980) , I V : K - L ( 1984) , V : L ( 1990) . Moskva : I zda t e l bs t vo N auka .TRAUTMANN, Reinhold. 1923. Baltisch-Slavisches Wrterbuch. Gtt ingen: Vandenhoeck& Ruprecht .VASMER, Max. 1953-1958. Russisches etymologisches Wrterbuch , I-III. Heidelberg: CarlWinter Universitatsverlag.WALDE, Alois. Lateinisches etymologisches Wrterbuch , I-II . 3. , neubearbeitete Auflagevon J[ohann] B[aptist] HOFMANN. Heidelberg: Carl Winter Universitatsverlag,1 9 3 8 - 1 9 5 4 .

I N N E W Y K O R Z Y S T A N E P R A C EA M B R A Z A S , Saulius. 1993. Daiktavardi darybos raida. Lietuvi kalbos veiksmaod iniaivediniai. Vilnius: Mokslo ir enciklopedij leidykla.A M B R A Z A S , Saulius. 2000. Daiktavardi darybos raida. [T.J II: Lietuvi kalbosvardazodiniai vediniai. Vilnius: Mokslo ir enciklopedij leidybos institutas.BERNEKER, Erich. 1899, "Von der Vertretung des idg. eu im baltisch-slavischenSprachzweig" , w: Indogermanische Forschungen X, 145-167.BOROWSKA, Nina. 1957. "Wpywy sowiaskie na litewsk terminologi kocieln napodstawie Dictionarium Szyrwida", w: Studia z Filologii P olskiej i Sowiaskiej2, 320-365.BRUCKNER, Aleksander. 1877. Litu-slavische Studien, 1: Die slavischen Lehn wdrter imLitauischen. Weimar .BGA, Kazimieras. 1924. Lietuvi kalbos odynas, I ssiuvinis. Kaunas: vie t imoministerija. Przedruk w Rinktiniai ratai, t. III, 9-490.BGA, Kazimieras. 1925. "Die litauisch-weiBrussischen Beziehungen und ihr Alter", w:

Zeitschrift fur slavische Philologie I, 26-55. Przedruk w Rinktiniai ratai, t. III,749-778.BGA, Kazimieras. Rinktiniai ratai (red. Zigmas Zinkeviius). T. I (1958), t . II (1959),t. III (1961), t. IV: Indeksy (oprac. Z. Zinkeviius, 1962). Vilnius: Valstybinpolitins ir mokslins literatros leidykla.BUIVYDIEN, Rta. 1997. Vedyb giminysts pavadinimai. Vilnius: Mokslo ir enciklo-pedij leidybos institutas.DERKSEN, Riek. 1996. Metatony in Baltic. Amsterdam - Atlanta, GA: Rodopi. (LeidenStudies in Indo-European, 6.)ENDZELIN, J[an]. 1922. Lettische Grammatik. Riga: Kommissionsver lag A. Gulbis .E N D Z E L I N , Jan]. 1944. Altpreussische Grammatik. Riga: Verlag Latvju gramata.


12/821

XIVENDZELINS, Janis. 1971-1982. Darbu izlase etros sjumos. Wyda R. Grabis e.a. TomyI, II, 111:1, 111:2, IV: 1, IV:2. Rlga: Zinatne. (A. UpTa valodas un literatrasinstitts.)FRAENKEL, Ernst. 1929. Syntax der litauischen Postpositionen und Prapositionen.

Heidelberg: Carl Winter Universitatsverlag.GIRDENIS, Aleksas. 1995. Teoriniai fonologijos pagrindai. Vilnius: Vilniaus universitetas.KABAINSKMT, Birut. 1998. Lietuvi kalbos liaudies etimologija ir artimi reikiniai.Vilnius: Mokslo ir enciklopedij leidybos institutas.KALDA, Algis, KALDIEN, Barbara, NIEDZVIECKA, Marija. 1991. Lietuvi-lenk kalbodynas. Sownik litewsko-polski. Vilnius: Mokslas.KARALINAS, Sim as. 1966. "K voprosu ob i.-e. po sle u v litovskom jazyke", w:Baltistica I, 113-126.KARALINAS, Simas. 1968. "Kai kurie balt ir slav kalb seniausij santyki klausi-mai", w: Lietuvi kalbotyros klausimai X, 7-100.KARALINAS, S imas . 1987. Balt ka lb struktr bendryb s ir j k ilm. Vilnius: Mokslas.KAUKIEN, Audron. 1994. Lietuvi kalbos veiksmaodio istorija. I [tomas]. Klaipda:Klaipdos universitetas.KAUKIEN, Audron. 2002. Lietuvi kalbos veiksmaodio istorija. U [tomas]. Klaipda:Klaipdos universitetas.KLINGENSCHMITT, Gert. 1982. Das altarmenische Verbum. Wiesbaden: Dr. LudwigReichert Verlag.KURYOWICZ, Jerzy. 1956. Uapophonie en indo-europen. Wrocaw etc.: ZakadNarodowy im. Ossoliskich. (Polska Akademia Nauk, Prace Jzykoznawcze, 9.)KURYOWICZ, Jerzy. 1968. Indogermanische Grammatik. Bd. II: Akzent, Ablaut.Heidelberg: Carl Winter Universitatsverlag.LESKIEN, August. 1884. Der Ablaut der Wurzelsilben im Litauischen. Leipzig: Bei S.Hirzel.LESKIEN, August. 1891. Die Bildung der N omin im Litauischen. Leipzig: Bei S. Hirzel.LINDEMAN, Fredrik Otto. 1997. Introduction to the 'Laryngeal Theory'. Innsbruck:Institut fur Sprachen und Literaturen der Universitat Innsbruck.(Innsbrucker Beitrage zur Sprachwissenschaft, 91.)

LLUKKONEN, Kari. 1999. Baltisches im Finnischen. Helsinki: Finnisch-UgrischeGesellschaft. (Memoires de la Socite Finno-Ougrienne, 235.)Maty sownik jzyka polskiego. Pod red. Stanisawa SKORUPKI, Haliny AUDERSKIEJ, ZofiiEMPICKIEJ. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.MACZAK, Witold. 1977. Sowiaska fonetyka historyczna a frekwencja. Krakw:Nakadem Uniwersytetu Jagielloskiego. (Zeszyty Naukowe UJ, CCCCLXXVI.Prace Jzykoznawcze, 55.)MAYRHOFER, Manfred. 1986, Indogermanische Grammatik. Bd. I. 1. Halbband: Einleitungvon Warren CowGlLLf. 2. Halbband: Lautlehre [Segmentale Phonologie desIndogermanischen] von Manfred MAYRHOFER. Heidelberg: Carl WinterUniversitatsverlag.MEIER-BRUGGER, Michael. 2002. Indogermanische Sprachwissenschaft. 8., iiberarbeiteteund erganzte Auflage der friiheren Darstellung von Hans Krahe. Unter Mitarbeit


13/821

X Vvon Matthias Fritz und Manfred Mayrhofer. Berlin - New York: Walter deGruyter. (De-Gruyter-Studienbuch.)MEISER, Gerhard. 1998. Historische Laut- und Formenlehre der lateinischen Sprache.Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

OSTROWSKI, No rbert. 20 06 . Studia z historii czasow nika litewskiego. Iteratiwa. Deno mina-tiwa. Pozna: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wPoznaniu (Seria Jzykoznawstwo, 25.)OTRBSKI, Jan. 1932. Wschodniolitewskie narzecze twereckie. Cz III: Zapoycz,eniasowiaskie. W Krakowie: Nakadem Polskiej Akademji Umiejtnoci.OTRBSKI, Jan. 1934. Wschodniolitewskie narzecze twereckie. Cz I: Gramatyka.Krakw: Nakadem Polskiej Akademji Umiejtnoci.OTRBSKI, Jan. 1956-1965. Gramatyka jzyka litewskiego. T. I (1958): Wiadomociwstpne. Nauka o goskach. T. II (1965): Nauka o budowie wyrazw. T. III(1956): Nauka o formach. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe.PETERS, Martin. 1980. Untersuchungen zur Vertretung der indogermanischen Laryngaleim Griechischen. Wien: Verlag der sterreichischen Akademie der Wissen-schaften. (Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte, 377.)PETIT, Daniel. 2004. Apophonie et categories grammaticales dans les langues balticjues.Leuven - Paris: Peeters. (Collection linguistiue publiee par la Societe delinguistiue de Paris, LXXXVI.)RASMUSSEN, Jens Elmegard. 1989. Studien zur Morphop honemik der indogermanischenGrundsprache. Innsbruck: Institut fur Sprachen und Literaturen der UniversitatInnsbruck. (Innsbrucker Beitrage zur Sprachwissenschaft, 55.)RlX, Helmut. 1976. Historische Grammatik des Griechischen. Laut- und Formenlehre.Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.R OS I N A S , Albertas. 1995. Balt kalb vardiai: morfologijos raida. V i l n i u s : M o k s l o i renciklopedij leidykla.S A B A L I A U S K A S , Algirdas. 1968. "Balt kalb namini gyvuli pavadinimai", w : Lietuvikalbotyros klausimai X, 101-190.SABALIAUSKAS, Algirdas. 1990. Lietuvi kalbos leksika. Vilnius: Mokslas.SCHINDLER, Jochem, 1972. "L'apophonie des noms-racines indo-europeens", w: Bulletinde la Societe de Linguistiue de Paris 67, 31-38.SCHINDLER, Jochem, 1975. "L'apophonie des thmes indo-europeens en -r///", vv: Bulletinde la Societe de Linguistiue de Paris 70, 1-10.SCHMALSTIEG, William R. 2000. The historical mo rpholog y ofthe Baltic verb. Washing-ton D.C. (Journal of Indo-European Studies. Monograph no. 37.)SCHMID, Wolfgang P. 1963. Studien zum baltischen und indogermanischen Verbum.Wiesbaden: Otto Harrassowitz.SCHRIJVER, Peter. 1991. The reflexes of Proto-Indo -Europ ean laryngeals i n Latin.Amsterdam - Atlanta: Rodopi.S K A R D I U S , Pranas. 1931. Die slavischen Lehnwrter im Altlitauischen. Kaunas: SpindulioB-vs spaustuv. (Tauta ir odis, Humanitarini Moksi Fakulteto leidinys, VIIknygos) . W znowione w reprodukcji fotograficznej jako t. 4 wydawnictwa Pr.Skardius, Rinktiniai rastai (red. Albertas Rosinas). Vilnius 1998.


14/821

XVISKARDIUS, Pranas. 1943. Lietuvi kalbos odi daryba. Vilnius: Lietuvi mokslakade mija. Lietuvi kalbos institutas. W znow ione w reprod ukcji fotogra ficznejjako t. 1 wydawnictwa Pr. Skardius, Rinktiniai ratai (red. Albertas Rosinas).Vilnius 1996.SMOCZYSKI, Wojciech. 1989. Studia bato-sowiaskie. Cz I. Wrocaw-Krakw:Zakad Narodowy im. Ossoliskich. (Polska Akademia Nauk, Oddzia wKrakowie, Prace Komisji Jzykoznawstwa, 57.)SMOCZYSKI, Wojciech. 2000. Untersuchungen zum deutschen Lehngut im Altpreufiischen.Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. (Analecta IndoeuropaeaCracoviensia, III.)SMOCZYSKI, Wojciech. 2001. Jzyk litewski w perspektywie porwnawczej. Krakw:Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. (Baltica Varsoviensia, III.)SMOCZYSKI, W ojciech. 2003a. Hiat laryngalny w jzykach bato-sowiaskich. Krakw:W ydaw nictwo U niwersytetu Jagielloskiego. (Analecta Indoeuropaea Cracovien-

sia, IV.)SMOCZYSKI, Wojciech. 2003b. Studia bato-sowiaskie. Cz II / Baltisch-slavischeStudien. Teil II. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. (BalticaVarsoviensia, V.)SMOCZYSKI, Wojciech. 2003c. "Neopierwiastki litewskie na -s-'\ w: Acta LinguisticaLithuanica 49, 103-129.SMOCZYSKI, W ojciec h. 2006. Laringal teorija ir lietuvi kalba. Vilnius: Lietuvi kalbosinstitutas. (Bibliotheca Salensis, 2.)STANG, Christian S. 1942. Das slavische und baltische Verbum. Oslo: I Kommisjon HosJacob Dybwad.STANG, Christian S. 1966. Vergleichende Grammatik der Baltischen Sprachen. Oslo,Bergen, Troms0: Universitetsforlaget.STANG, Christian S. 1970. Opuscula linguistica. Ausgewahlte Aufsatze und Abhandlungen.Oslo, Bergen, Troms0: Universitetsforlaget.STANG, Christian S. 1972. Lexikalische Sonderbereinstimm ungen zwischen dem Slavi-schen, Baltischen und Germanischen. Oslo, Bergen, Trom s0: U niversitetsforlaget.(Skr ifter utgitt av Det Norske Vidensk aps-Ak adem i i Oslo. II. Hist.-Filos. Klasse.Ny serie, 11.)TREMBLAY, Xavier. 2003. La dclinaison des noms de parent indo-europens en -ter-.Innsbruck: Institut fiir Sprachen und Literaturen der Universitat Innsbruck.(Innsbrucker Beitrage zur Sprachwissenschaft, 106.)URBUTIS, Vincas. 1978. odi darybos teorija. Vilnius: Mokslas.URBUTIS, Vincas. 1981. Balt etimologijos etiudai. Vilnius: Mokslas.URBUTIS, Vincas. 1983. "Lie. vyras\ w: Baltistica XIX (2), 150-168.URBUTIS, Vincas. 1992. "Senosios lietuvi kalbos slavizmai", w: Baltistica XXVII (1),4-14.URBUTIS, Vincas. 1994. "Senj slavizm kilms vairov", w: Baltistica XXVIII (1),91-101.

URBUTIS, Vincas. 1995. "M. Mieinio odyno leticizmai", w: Baltistica XXX (1), 5-28.URBUTIS, Vincas. 2000. "I kokio odio kils slavizmas zomatas", w: Baltistica XXXV(1), 83-90.


15/821

XVIIURBUTIS, Vincas. 2001. "Pastabos dl latvi kalbos atlase aikinam odi kilms", w:Baltistica XXXVI (1) , 5-18.URBUTIS, Vincas. 2002. "Lie. varvalis / varnelis", w: Baltistica XXXVII (2) , 277-282.VAILLANT, Andre. 1950-1977. Gramm aire compare des langues slaves. T. I-V. Lyon -

Paris: IAC; Paris: Editions Klincksieck.VANAGAS, Aleksandras. 1996. Lietuvos miest vardai. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijleidykla.WITCZAK, Krzysztof T. 2006. "The East Baltic name for 'spider '" , w: Baltistica XLI/1,101-102.VITKAUSKAS, Vytautas. 2006. Lietuvi kalbos odyno taisymai. Vilnius: Lietuvi kalbosinstitutas.ZINKEVIIUS, Zigmas. 1966. Lietuvi dialektologija. Lyginamoji tarmi fonetika irmorfologija (su 75 emlapiais) . Vilnius: Mintis.ZINKEVIIUS, Zigmas. 1980-1981. Lietuvi kalbos istorin gramatika. T. I-II . Vilnius:Mokslas .ILINSKIEN, Vida. 1995. Atgalinis dabartins lietuvi kalbos odynas. Vilnius: Matemati-kos ir informatikos institutas. Lietuvi kalbos institutas.

i


16/821

SKRTYa. - a lboa b s tr . - a b s t r a c t u m , r z e c z o w n i k o d e r w a n ya c c . - a c c u s a t i v u s , b i e r n i ka d e s s . - a d e s s i v u sa d i. - a d i e c t i v u m , p r z y m i o t n i ka d i . v b . - a d i e c t i v u m v e r b a l ea d v . - a d v e r b i u m , p r z y s w e ka g s . - a n g l o - s a k s o s k i ea lb . - a lbask ia l l a t . - a l l a t ivusang . - ang ie l sk iaor . - aorys ta r k a d . - a r k a d y j s k i ea t e m a t . - a t e m a t y c z n yat t . - a t tyckia u k s z t . - a u k s z t a j c k ia w . - a w e s t y j s k ib g . - b u g a r s k ib ib l . - b ib l i jneb r . - b ia o rusk ib o t . - t e r m i n b o t a n i c z n ybre t . - b re tosk ib s . - b a t o - s o w i a s k ib . z .a . - b e z z n a k u a k c e n t o w e g o w L K Zc . - ( g e n u s ) c o m m u n e , r o d z a j w s p l n yC - d o w o l n a s p g o s k ac a r d . - c a r d i n a l e , l i c z e b n i k g w n yc a u s . - c a u s a t i v u mc e r k . - c e r k i e w n yc h o r w . - c h o r w a c k ic o l i. - c o l l e c t i v u m , r z e c z o w n i k z b i o r o w yc o m p a r . - c o m p a r a t i v u s , s t o p i e w y s z yc o n c r . - c o n c r e t u m , r z e c z o w n i k k o n k r e t n yc o n d i t . - c o n d i t i o n a l i s , t r y b w a r u n k o w yc o n i . - c o n i u n c t i v u s , t r y b c z n yc p s . - c o m p o s i t u m , w y r a z z o o n yc s . - c e r k i e w n o s o w i a s k ic u r . - c u r a t i v u mc y m r . - c y m r y j s k ic y p r . - c y p r y j s k ic z a k . - c z a k a w s k ic z a s . - c z a s o w n i kczes . - czesk iczy t . - czy ta jd a w . - d a w n ed e m i n . - d e m i n u t i v u m , z d r o b n i e n i ed e n o m . - d e n o m i n a t i v u md e s i d . - ( p r a e s e n s ) d e s i d e r a t i v u md i a l . - d i a l e k t a l n ed u . - d o l n o u y c k id n . - d o l n o n i e m i e c k id o r . - d o r y c k id o s . - d o s o w n i e

d r w . - d e r y w a td u . - d u a l i s , l i c z b a p o d w j n ad u . - d u s k id u r . - d u r a t i v u meol . - eo l sk ie p . - e p i c k i ees t . - e s tosk ie t y m . - e t y m o l o g i a , e t y m o l o g i c z n ef . , f e m . - f e m i n i n u m , r o d z a j e s k if i . - f isk if r q . - f r e q u e n t a t i v u mf r y z . - f r y z y j s k if u t . - f u t u r u m , c z a s p r z y s z yg e n . - g e n e t i v u s , d o p e n i a c zg e r m . - g e r m a s k ig u . - g r n o u y c k ig o c . - g o c k igr . - g reck ig r a m . - ( t e r m i n ) g r a m a t y c z n yg w . - g w a r o w eH - n i e o k r e l o n a l a r y n g a l n a( w p r z e c i w i e s t w i e d o h, , /z2, h3)H e s . - H e s y c h i u s

he t . - he tyck ih i s t. - ( t e r m i n ) h i s t o r y c z n yh o m e r . - h o m e r y c k ii e . - i n d o e u r o p e j s k ii l l . - i l la t ivusi m p e r s . - i m p e r s o n a l e , n i e o s o b o w ei n c h o a t . - i n c h o a t i v u mi n d e c l . - i n d e c l i n a b i l e , n i e o d m i e n n ei n f . - i n f i n i t i v u s , b e z o k o l i c z n i ki n f i g . - i n f i g o w a n ei n s k r . - i n s k r y p c y j n ei n s t r . - i n s t r u m e n t a l i s , n a r z d n i ki n t e n s . - i n t e n s i v u mi n t e r i . - i n t e r i e c t i o , w y k r z y k n i ki n tr . - i n t r a n s i t i v u m , n i e p r z e c h o d n i ei p f . - i m p e r f e c t u m , c z a s p r z e s z y n i e d o k o n a n yi p v . - i m p e r a t i v u s , t r y b r o z k a z u j c yir . - i ryjskii s l . - i s l andzk ii t e r . - i t e ra t ivumj z . - j z y kj o . - j o s k ik a s z . - k a s z u b s k ik l a s . - k l a s y c z n yk o c . - k o c w k ak r e t . - k r e t e s k i ek u r o . - k u r o s k ile sb . - l e sb i j sk il i t . - l i tewskil i t e r . - l i t e rack ie


17/821


18/821

ts . - to samou m b r . - u m b r y j s k iV - d o w o l n a s a m o g o s k av b . - v e r b u m , c z a s o w n i kw a l i j . - w a l i j s k iw a r . - w a r i a n tw e d . - w e d y c k iw g . - w g i e r s k iw a c . - w a c i w i ew s c h . - w s c h o d n i eW S E - w z d u o n y s t o p i e eW S O - w z d u o n y s t o p i e oW S Z - w z d u o n y s t o p i e z a n i k o w yw u l g . - w u l g a r n ez a c h . - z a c h o d n i ez a m . - z a m i a s tz a n i k . - ( s t o p i e ) z a n i k o w yz a p o . - z a p o y c z e n i e , z a p o y c z o n ez d r o b . - z d r o b n i e n i ez n a c z . e t y m . - z n a c z e n i e e t y m o l o g i c z n ez w . - z w a s z c z a a r t o b l . - a r t o b l i w e m . - m u d z k i

Z N A K I S P E C J A L N E< - p o c h o d z i z ( r e g u l a r n a z m i a n a f o n e t y c z n a )> - p r z e c h o d z i w ( r e g u l a r n a z m i a n a f o n e t y c z n a )< = a l b o - ( 1 ) z m i a n a m o r f o l o g i c z n a , ( 2 ) d e r y w a c j a , ( 3 ) z a p o y c z e n i e[ .. .] - t r a n s k r y p c j a f o n e t y c z n a( . .. ) - t r a n s k r y p c j a g r a f e m i c z n a . .. - p r z y t o c z e n i e z z a b y t k u , c y t a t# - p a u z a

- s t o s u n e k a l l o m o r f w ; s t o s u n e k f o r m a l n y w o g l et - f o r m a p o t e n c j a l n a , n i e z r e a l i z o w a n au.vo - k r o p k a w s k a z u j e p o d z i a w y r a z u n a s y l a b y


19/821

O B J A N I E N I E N I E K T R Y C H T E R M I N W F A C H O W Y C HAdideacja takie skojarzenie dwu poj, w wyniku ktrego nastpuje upodob-nienie brzmienia jednego wyrazu do drugiego, np. durps o: plats :: plotis,ie => i: lieku :: likau (apofonia tzw. ilociowa).Apofoniczne stopnie formy jedneg o i tego samego leksem, ktre s zrnico-wane pod wzgldem wokalizmu w nastpujcy sposb:1. st. peny: z jednej strony st. e (lit. e, eilie), z drugiej strony st. o (lit. a, ai),por. seku :: saka, veikiu :: vaika, sniegas :: snaig,2. st. zanikowy brak samogoski e lub a (lit. iR/uR , /', w), por. mirkyti:: merkti,miltai :: ma/?/, likau :: //&w, dubti :: dauba,3. wzduony st. (lit. e'), por. lmiau :: lemi, mtau :: raefw, skm ::vdlys :: 4. wzduony st. o (lit. o), por. kriau :: kariu, pramon :: manyti, z


20/821

XXII5. wzduony st. zanikowy (lit . y, ), por. pyliau :: pilu, byrti :: birti, kyboti ::fct, smyis :: sumiau, gyl :: g/Zws1. kliau :: kuliu, gdis :: {guda , sjdis ::sujuda, msai :: msos.Apokopa zanik samogoski lub dyftongu na kocu wyrazu, np. fowg < daugi,

daugia, nebr < nebra, rankoj < rankoje, < bki, mr < matai, kol < kolei.Artykulacja ruchy narzdw mowy prowadzce do wytworzenia gosek.Asymilacja upodobnienie goski do je j ssiedztwa, nastpujcego (wypadekczstszy) lub poprzedzajcego (wypadek rzadszy) . Gdy w sekwencji AZ? upodobnienienarzuca segment Z?, m wi si o antycypacyjnej asymilacj i segm entu A (albo: o wstecznym ,regresywnym kierunku upodobnienia), schematycznie: AZ? > Z?Z?, np. mdinti < A u s -dinti, bkti < *bg-ti, stlit. gindyv < gimdyv, impilas < *in.pilas, sos- < *in.sas. Gdy zaw sekw encji AB upodo bnienie narzuca segment A, mwi si o persewe racyjn ej asymilacjisegmentu B (albo: o postpo wy m, progresywnym kierunku upodobnienia) , schematycznie:AB > AA, np. virs < *virsus, niu < *neiu < *ne-siu, mlas < *mlas < *m-slas(to z *m-slas, por. miu).Asym ilacja na odlego upodobnienie zachodzce midzy goskami, ktre niestykaj si ze sob, lecz s przedzielone innym segmentem, por. AxB > BxB , np. *sesi >ei, slzyti > lzyti.At emat yczna jest taka odmiana rzeczownika (deklinacja) lub czasownika(koniugacja) , ktra obywa si bez suf iksu tematycznego, np. seser-s a. seser-es gen. sg.do sesud "siostra", ei-mi, duo-mi jako prs. do eiti "i", duoti "da".Cyrkumf leks brak intonacji, przeciwiestwo "akutu", np. aktas wobecauktas. Zob. "Intonacja" .Degeminac j a uproszczenie grupy dwu identycznych spgosek wewntrzwyrazu albo na kocu wyrazu, np. akotis < *ak-kotis, irkls < irk-kls < *irg-kls,gsta < *gens-sta (por. geso, gesti), ym < *ym-m < *in-m, ras < *ras-s < *rat-s lit. k, g.Denazalizacja odnosowienie, zmiana samogoski nosowej w samogosk ustn,np. la = [a:la] < *anla, sa = [a:sa] < *ansa, gyja = [gi ja] z *gja < *ginja (por.igijo), bva = [bu:va] < *bva < *bunva (por. buvo).Denominat ivum wyraz pochodny, ktry utworzono od nomen, czyl i odrzeczownika albo przymiotnika. Przykady: apavalas


21/821

X X I I I(zapo. ze rwn. kammer), 2 powikszenie rnicy midzy dwiema goskami, np. imtas< *intas, gramdyti < grandyti (por. grndiu), dugnas < *dubnas.Dysym ilacja na odlego odpodo bnienie zachodzce midzy goskami, ktrenie stykaj si ze sob, lecz s przedzielone innym segmentem, por. dirgl < ^dilgl,sidabras < *sirabras, smakras < *smaras, namas < *damas, debesys < *nebes-. Dysymilacyjny zanik jednej z dwch identycznych spgosek w sekwencji wyrazu, np.aguona < *maguona, kaTras < *krairas, kaklas < *kalklas, naujas < *niaums, pinigas


22/821

XXIVHybryda, hybrydalna mwi s i o formacj i , ktra czy w sobie morfemrodzimy i morfem obcojzyczny, np . kalav, kolkis, rankavtas.In f igowan a mwi s i o formacj i czasu teraniejszego, zaopatrzonej w infiksnosowy (zob.) .Inf iks nosowy morfem gramatyczny wstawiony do leksem dla wytworzeniaformy czasu teraniejszego. W materiale l i tewskim jest nim segment nim za jmujcypozycj przed kocow spgosk leksem w takich form ach, jak np. kri-n-tu (ale kritau),vi-n-ta (ale apvito), li-m-p (ale lipau), pra-n-t (ale prata), ta-m-p (ale tapau),se--ka (ale apseko). Z pochodzenia infigowane s rwnie pewne formy czasuteraniejszego, ktre zawieraj samogoski /T, , e, a/ wywodzce si z denazalizacjisamogosek nosowych - - , --, --, --, np. ryja z *rija < *ri-n-ja (por. rijo), kliva z*kliva < *kliu-n-va (por. kliuvo), gsa z *ge-n-s-a (por. geso), la z *a-n-la (por.ualo). W wypadku pierwiastkw setowych (zob.) , gdzie infiks znajdowa s i przed

spgosk laryngaln, kon tynuant l i t. poka zuje infiks s tojcy po zaniku laryngalnej wprost przed kocwk osobow, np. gw. gli-n-u "lepi" z *gli-n-H-oh 2 (pwk. *gleiH-),gw . si-n-u "wi" z *si-n-H-oh2 (pwk. *seih2-).Insercja a. epenteza pojawienie s i spgoski wewntrz wyrazu w pozycj i ,w ktrej wczeniej jej nie byo, por. 1. w grupie sr. nas-t-rai < nasrai, g ais-t-ras


23/821

XXIIIczasach his torycznych objaw ia s i na paszczynie prozo dyczn ej jak o intonacja sylabiczna(zob.). Leksem morfem leksykalny w przeciwiestwie do morfem gramatycznego;element s ownikowy wsplny pewnej grupie form odmiany albo form sowotwrczych.

Leksykal izacja sytuacja, gdy pewna form a jzyk ow a traci zwize k z wyrazemdotd j motywujcym i s taje s i samodzieln (etymologicznie nieprzejrzyst) jednostksownikow. Gwne przyczyny leksykalizacji to 1. zanik wyrazu motywujcego (np.avienis


24/821

X X V IN o m e n rzeczownik lub przymiotnik.On omatop e i czn y dwikonaladowczy: o wyrazie, ktry polega na swegorodzaju naladownictwie naturalnych dwikw (por. pol . miaucze) albo ruchw (por.pol. dynda, zygzak). Por. hasa lit. barkti, baubti, krankti, lamti, vilpti.Op ozycja przeciwiestwo funkcjonalne midzy dwo ma jednos tkami jzyko-wymi . Palatal izacja zastpstwo spgoski niepalatalnej ("twardej") przez palataln("mikk"). Zjawisko to obserwuje s i m. in. przy t ransponowaniu s lawizmw w jzykul i tewskim, po r. abrisas


25/821

X X V I ISkrt haplologiczny - zob. "Haplologia".Sonoryzacja - udwicznienie spgoski bezdwicznej, np. gagaras


26/821


27/821

2abidvi "obydwie" zoenie liczebnikw abi "obie" i dvi "dwie". Moe byreplik stpol. obie-dwie (uwaga A. Bakowskiego,/?./). War. abldi (zob. abidedi), abidvs,abldvejos, abidvi, abidvi]en, abijen, abijenai, abidedi (zob.), abidi. Por. abudu m."obydwaj".abipus adv. "po obu stronach, z obu stron, obustronnie": Ups krantas abipusstatus "Brzeg rzeki jest po obu stronach stromy", praep. z gen.: Vilnius stovi abipus Neriesups "W ilno ley po obu stronach rzeki Wilii". W DP przy sw ek ten mia postaabipusiai a. abipusiai "obustronnie, z obu stron", std te "wzajemnie" ( idant abipusiaimiltumbits DP "abycie si spoecznie miowali"). Por. abi, pus. Odpowiednik ot .abpus, daw. abi pusi "po obu stronach"; abpuam "z obu stron". Od zwrotu abi puss"obie strony" pochodzi adi. abipusis, - "obustronny, wzajemny" (ot. abpusjs),abipusinis, - ts., abipusikas, -a ts .abrakas gw. 1. "obrok, treciwa pasza dla koni, przewanie w postaci ziarnaowsa", 2. "skiba chleba okrojona naokoo bochenka", 3. "danina" zapo. z br. obrk. Drw. abrakin duona "chleb krojony przez ca szeroko bochenka", abrakin "torbana obrok, sakwa", zdrob. abraklis, abrakiis, abrakuzlis. Cps. abrakamai "torba naobrok", abrakdis m. "kto ywi si tym, co wyprosi, ebrak". Vb. denom. abrakoti"zadawa koniom obroku".abr gw. 1. "dziea chlebowa", 2. "koryto do solenia misa" zapo. z ot. abra,gw. abre "dziea". Drw. abrinas "naczyko drewniane z pokrywk (na maso, twarg,mietan, tuszcz)", war. abrin, abrinis, te abrinaitis. N. rz. Abryna (por. ot. Abria -gbina rzeczna).abrozas daw. gw. "obraz wity", DP "obraz" zapo. z pol. obraz. Wariantlepiej dostosowany pod wzgldem fonotaktycznym: abrozdas (por. bzdas, grzdas,razdumas, vzdas). War. ze zmian a- > e-\ ebrozas "obraz" (Bretkun, por. ebrsas). Drw. abrozininkas "kto maluje a. sprzedaje obrazy, obranik".abrsas daw . gw . "rcznik" zapo. z br. obrus. Warianty: aprsas (Bretkun),abrisas (wtrna palatalizacja, por. pligas ob. plgas), abrstas (epitetyczne -t-, por.stas, zopstas). Ze zmian a- > e-\ ebrsas "rcznik" (Bretkun, por. ebrozas). Drw.

abrslis m. "chusta, cierka", SD1 cierka.abu "oba, obaj", gen. pl. abiej a. abiej: ab vyrai "obaj mczyni", abu vaikai"oboje dzieci", f. abi "obie": abi mterys "obie kobiety". Por. ot. abi, f. abas, stpr. abbai"obaj" (dat. pl. prei abbans "do obojga, zu ihnen beiden"), scs. oba m., obe f.n., sch. dba,obe, pol. oba, obaj, obie, < pbs. *ab. Transponat pie. *h 2e(m)bhoh,. Paralelne formacjew gr. a^co "obaj, obydwaj" i ac. amb "obaj razem; jeden i drugi z osobna". Braknazalizacji w pierwiastku pozo staje niewyjaniony (por. gr. ocfu, wed. ahih "w" wobeclit. angis). Drw. abeji (zob.), abuojas (zob.).abudedu gw. "obydwaj". Niejasne z powodu segmentu -de-. Moe z przestawkisylab w formacji *abudu-de? Zob. abudu. Por. partykuy -jai, -jen w war. abudjai"obydwaj", abudjen ts .abudu "obydwaj" zrost liczebnikw abu "oba, obaj" i du "dwa, dwaj". War.abudjai, abdujen, abjen, abjenai, abuddu. Por. fem. abidvi "obydwie".abuojas, -a "zy, niegodziwy, nikczemny; nieznony, dokuczliwy, przykry; zy,pody". War. abuojus, -i. Przymiotnik na -jas urobiono od zaimka abuo-du gw. "obydwaj",bdcego wariantem liter, abu-du "obydwaj". Znacz. etym. "obustronny; taki, ktry chce


28/821

3zadowo li obie strony". Drw. abuoja c. "nieznony czowiek", abuojybe "niegodziwo,nikczemno", abojikas "przygupi, nierozsdny". Vb. denom. abuojti, -ja, -jo "robisi zym (o psie)".ai interi. "dzikuj!" uchodzi za zapoyczenie z br. acju! "dzikuj (wmowie dziecinnej)". War. aiu, aiui, m. aiuo. Drw. ailis m. "kto dzikuje, zwyklew imieniu innych". Vb. denom. aiuoti, -ju, -jau 1. "mwi ai, dzikowa", 2."(podczas wesela) zbiera datki dla panny modej", refl. aiuotis "kania si".adyna, gen. sg. adynos 2 p.a. DP "godzina" zapo. z br. hadina < godfna (c odo nagosu por. arielka). W jz. literackim zastpione przez valanda (zob.). Drw.adynl "chwila, krtka c hwila" , DP "godzinka" , te adynik, adynt, adyn "chwilka".adynykas, adyninkas daw. gw. 1. "zegar", 2. "wskazwka go dzinowa na zegarze" zapo. z br. godinnik "zegar". Por. SD: mua adynykas bije zegar, adynykas saulinisneiojamas kompas, adynyka s i sauls, elio valundas rodius sonecznik zegar,adynykas birus zegar ciekcy, clepsydra, adynykadaris SD zegarmistrz.adyti, ada, adiau "cerowa, haftowa; szy, szy (apcie) ig kocian; robina drutach". Odpowiada ot. adit, -u, -Tju "cerowa, robi na drutach". Drw. adinti"cerowa", adiniai m. pl. "haft". Neoosn. ady-\ adytinis "wyszywany, haftowany", adytoja"hafciarka" (por. indytoja adatl SD1 igieka, iglica, adatin "igielnik", adatinykas SD1 igielnik ["kto robiigy"]); adiklis m. "drewniana a. kociana iga (np. do podszywania apci, zszywaniaworkw), iga do cerowania", war. adyklis (wyrwnanie do adytil); adinys "szew, ciegstebnowany; wyszywanka". Dla pwk. ad- nie wida nawiza zewntrznych. Transponatpie. *h2ed (h )-? *Hod (h )-?adverja daw. "odrzwia, oprawa, drzwi, futryna", SD (adweria) pocwoy, SD1(adweria aukBtine) podwoy, podwoie zapo. z br. *odverbja (ps. *odvTrije), dziadzbvrbja "odrzwie, odrzwia". War. edvrija (por. eldija < aldijd).agnus, -i lub agnus, -i "wawy, dziarski, energiczny; wielki, postawny, dorodny,mocny, mocno zbudowany". Drw. na -u - od *agn a-. Por. z jed ne j strony ot. agns"popdliwy, zapalczywy, energiczny", z drugiej strony lit. gw. ag ls "gorzki, cierpki". W SO og- < *ag-: ogs, acc. sg. og gw. "cierpki, przykry w piciu (o piwie), mdy wsmaku" (war. ugs ts.). Niejasne. Mona nawizywa do wed. aj i'- "walka, bj", toch. Bak "zapa", stir. ag "walka", SW *agh- do pie. *h2egh- "prowadzi, wie", por. gr. dyca"pdz, prowadz" (X. Tremblay p.l.).aguona 2 p.a., zwykle pl. aguonos "mak, Papaver". Pochodzi z *maguona,pokazujc dysymilacyjny zanik pocztkowego m-. Por. ot. mag u one a. maguona "mak".W obu jzykach jest to zapoyczenie niemieckie, por. rwn. mage "Mohn". Tymczasemstpr. moke EV "Mon" pochodzi z pol. mak. N. m. Aguonai, Aguonnai, Agudnis.agurkas "ogrek, Cucumis sativus" zapo. z pol. ogurek, ogrek, -rka (por. br.gurk, ros. gw. ogurk). Drw. agurkinas "may ogrek", agurkyn "zupa ogrkowa",agurkinis, - "z ogrkw, do ogrkw", agurkika nsis "nos wielki (jak ogrek)". N.m. Agurkik 2x, Agurkikis.aib "moc, mnstwo, wiele; tum", war. eib, dim ts. Niejasne. Sugerowanozwizek z czas. eiti "i".


29/821

4aidas, aidas "echo, odgos". Bez etymologii. Dwikonaladowcze? Drw.aidesys "odgos", aids "donony, dwiczny". Vb. denom. aidti a. aidti, prs. aidi a. aidi"rozbrzmiewa, rozlega si, nie (o echu, wieci)", te "haasowa (o dzieciach)",iaidti "roztrwoni (pienidze)".aidinti 1. gw. "wyrzuca (krzesa przez okno)", 2. daw. "podburza, buntowaludzi" (Bretkun). Taka paralela znaczeniowa, jak pol. podnieci "zachci do czego,namwi, podburzy" wobec nieci "powodowa powstawanie ognia, rozpala, zapala",skania do upatrywania w didinti formacji kauzatywnej do pwk. aid- < pie. *h2eid h- "pali,pali si" (brak odrnienia SE i SO w kontekcie h2). Por. gr. ai0oo "zapala, podpala",ou6o|iai "pon", wed. dhate "wieci si, janieje". Akut lit. sekundarny, podobnie jakw pokrewnych formach aikt i iesm.aidukas daw. "przyboczny paski; sucy" zapo. pol. ajduk, hajduk 1.

"onierz piechoty wgierskiej (sucej w Polsce w XVII w.)", 2. "sucy ubrany jakhajduk". Do tego war. eidukas b.z.a. "onierz piechoty", te "artylerzysta". Por. nazw.lit. Aidkas ob. Eidukas . Teksty folklorystyczne pokazuj przenone uycie wyrazueidkas w znacz, "diabe, licho", por. Ein kaip eidukas, lek kaip aitvaras. Ein kai eidukas,stov kai stiebas. War . eiikas, aiikas (Eiikas arkliui karius susuke "Eiiukaskoniowi grzyw splta").aikt, acc. sg. aikt 3 p.a. "widok, przestwr; plac, miejsce otwarte", te"boisko", aiks, -is f. 4 p.a. "pogodny dzie; upa, gorco, ar", diktis, -ies f. 1 p.a."zapa, upr; wcieklizna (u psw)". Jeli zaoymy, e temat aikti- wywodzi si przezzmian k < ks z *aiksti-, to za z *aisti- przez insercj k przed grup st2, to dojdziemydo praformy *aid-ti-, czyli do hipotezy abstr. na -r/-, ktre utworzono od pwk. pb. *aid-"pon, by gorcym; janie, widnie", < pie. *h 2eidh- "wznieca ogie, pali". Por. gr.od'0G) "zapala, podpala", ai'Oonai "pon", wed. dhate "wieci, janieje", SZ indh"podpala, zapala". Zob. didinti "podburza". Odpow iednio do tego mona sobie wyobraziparadygmaty lit., z jednej strony na SZ: *ind, *idau, *isti, z drugiej strony na SE: *aidu,*aidia, *iesti (z *aTsti). Analiza inf. *ies-ti daa pocztek neopierwiastkowi ies- / *ais-.Powiadcza to drw. iesm "ilo drewna wkadana jednorazowo do pieca" (=> iesm-l"may ogie"). Zwizek wyrazu lit. ze stczes. niesteje, niestej f. "piec, clibanus" i gu.jese f. "otwr pieca" nie zosta do koca wyjaniony, mimo to porwnanie takie staleprzewija si w literaturze. Z praformy *ais-tu- wywodzi si przy udziale insercji k izmiany ks > k forma przymiotnikowa aikts "jasny, otwarty, dobrze widoczny, przej-rzysty (o rzadkim lesie)"; aikti vieta "widoczne miejsce". O wariancie aikus zob. osobno.aim: 1. aimus b.z.a. "piknej postaci (o czowieku); umiarkowany, powcig-liwy, dob ry"; DP "celny" {Buvo aimesniais irpirmesniais tarp apatal)', aimesnl sai m.pl. "cikie czasy". 2. aimumas DP "okruciestwo" (velin aimumas). Niejasne. Moezrnicowane w stosunku do eims "dobry, odpowiedni, zdolny, zrczny, wprawny" ( ai-. Por. gw. aiti < eiti, aikvoti < eikvoti.a i m a n u o t i , aimanuoju, aimanavau " b i a d a , l a m e n t o w a ; u t y s k i w a , n a r z e k a ,zrzdzi", SD aimanuoju biadam (syn. dejuoju) vb. denominativum od sb. aimanas

2 P o r . namyktis d a w . " d o m o w y , d o m o w n i k " < * n a m y - k - s t i s < * n a m y s t i s , d r w . s i n g u l a t y w n y n a -io- o d nam-yst-a c o l i . " d o m o w n i c y " .


30/821

5a. aimanas "bieda, nieszczcie, ndza" albo te wprost od wykrzyknika aiman, aiman,dos. "biada mi!". Por. di, af (interi.) + mdn "mi" (dat. sg. do as).ainis, -io "potomek" zape wne neologizm , ktry zosta wyabstrahow any ze stlit.atainis m. "przybysz" (Bretkun), o czym s.v. eiti.

aistra 2 p.a. "silne pragnienie, dza, pasja, popd, namitno, zapa;wcieklizna". Insercj t na granicy morfologicznej *s-r akceptuje si w takich formachlitewskich, jak atrs (zob.), gaistras obok gaisras "poar, una poaru" i strigti obok{srigti "utkwi w czym, stan w gardle". Jeli podobn insercj zaoymy dla aistra, tootrzymamy praform *ais-ra. Na temat osnowy *ais- zob. s.v. aikt. Drw. aistringas"namitny, popdliwy, gwatowny", aistruolis m. "zapaleniec".aikus, -i "jasny, wyrany; zrozumiay, oczywisty" wyglda na intralitewskidrw. od aik-C (zob. aikt), mianowicie z zastpstwem allomorfu aik- przez aik- przedsufiksem samogoskowym. Sekundarny charakter tego drw. podkrela metatonia akutowa,por. form gw. aiks. Cps. aikiaregys, - "jasnowidz". Vb. denom. paaikti, -ja, -jo"rozjani si (o niebie), wyjani si (o sprawie)", paaikinti "objani, wytumaczy".aitra 4 p.a. "zapa, wigor; gorycz w gardle" (war. aitra), aitrs "cierpki,gorzkawo-kwany" (aitrios uogos f. pl. "cierpkie jagody"). Niejasne. Vb. denom. aitrti"gorzkn, stawa si cierpkim", aitrinti "czyni co gorzkim a. cierpkim, jtrzy,rozjtrza".aitvaras "latawiec; duszek domowy, skrzat skrzydlaty; urwis, psotnik" zsynkopowania formy czterozgoskowej ditivaras gw. "latawiec", SD aitivaras latawiec,incubus [1. "co, co lata w powietrzu za pomoc skrzyde", 2. "zy duch, niespokojny,niesforny duch, zwodnicza sia, diabe", S X V l ] . Inne war. divaras, ditvoras (> aito ras),aitivieras, aititvaras. N. m. Aitvarikiai. Niejasne, sporne. Moe *ativaras, drw.postwerbalny do ati-varyti "odpdza, odgania"? Pocztek wyrazu zosta przeksztaconyzmian at'i w ait'P.akamonas daw. "ekonom, oficjalista dworski, dozorujcy robotnikw w polu" 1 zapo. z br. gw. akamn < akanm (to z pol. ekonom).akios f. pl. "brona, brony", war. ekios z odnowienia sufiksem -id- osnowy*akta-5. Odpowiednik ot. ecas f. pl. (gw. eczas, eckas, te m. ecei, ecezi), stpr.aketes EV "brona, Edge". Zob. aket, akti. Co do form acji por. kopios, veios. Drw.akikai adv. "nieadnie, niezgrabnie". Cps. akdantis, - "czowiek o rzadkich ikrzywych zbach", akkuolis m. "zb w bronie", akvilkos a. aktvilkos f. pl. "sanki doprzewoenia brony", akvirbalis m. "zb w bronie". Vb. denom. akeciti, -///, -jau "robico nieporzdnie". N. m. Akiai.

3 D y f t o n g ai t u m a c z y s i a n t y c y p a c y j n y m w y o d r b n i e n i e m p a a t a l n o c i s p g o s k o w e j . P o r. n . m . Airigalao b . Ariogala ( p o r . p o l . Ejragola), n. rz . Rduinia o b . Rddnia (po r . po l . Radu), n. m. Mlainiai z * M l a n - i a i( j e s t t o d rw . od n . r z . Mlana)\ laleidis " s o p e l l o d u " z * l a s - l e d i s . P o d o b n i e w t a k i c h w y r a z a c h z a p o y c z o n y c h ,jak 1 . di n io la s < aniolas z po l . anio, 2. kaiiiikai < kaikai " k o u c h " ( w a r . d o kazitkai z b r . ko.x ( f o r m a p l .t . n a w z r w y r a z u r o d z i m e g o kailiniai' " k o u c h " ) , 3 . veeiria " w i e c z e r z a " z b r . veerja , 4 . veseilia " w e s e l e " zbr . vjasl'l'e , 5 . kuinas " m a r n y k o , s z k a p a " z p o l . g w . ku " k o " .

4 P o r . Akamo no arklys, malninko kiaul ir kunigo gaspad in tai lygiai riebs " K o e k o n o m a , w i n i am y n a r z a i g o s p o d y n i k s i d z a s r w n i e t u c i " .

5 P o r . basnirias o b . basnirtas, staias o b . statas.


31/821

6akivos f. pl. "przywidzenie, zjawa, zudzenie, omam wzrokowy" (war. akivaim. pl.) drw. na -eiv- od akis "oko". Por. gudreiva baltakiuoti "krzywopatrze", subaltakiuoti "spojrze ze zoci, rzuci ze spojrzenie"), isprogtakis, - "owyupiastych oczach" (por. sprgti), ivarvtakis, - "o zawicy ch, zazawionych oczach"(por. varvti), iverstakis, - "komu oczy na wierzch wystpiy, majcy wypuke oczy"

6 K a l k s o w o t w r c z z r o s . okij es t na to m ia s t w y r a z gw . akels f . p l . "oku la r y"


32/821

(por. versti), keturakis, - "(o psie) z jasnym i plamam i na brwiach ; czowiek noszc yokulary", keturak m. "karta o czterech oczkach, czwrka", paakys "miejsce pod okiem",pilkakis SD oczu szarych, szarowych, prieakys a. prieakis m. "przd, przednia cz",plakis (zob. pliai), skersakis, - "zezujcy, zezowaty" z kontrakcji skersa-akis (=> vb.denom. skersakiuoti "patrze zezem, zezowa; patrze ukradkiem; rzuca ze spojrzenia"),vienakis, - "jednooki". Vb. denom. akyti, -ija, -ijo "porowacie, stawa si gbczastym,dziurawiec" (zob. akytas), akioti "oczkowa (drzewa owocowe)". Przenone uyciawyrazu akis to m.in. 1. "sida na zajce a. lisy", 2. "komrka w plastrze miodu", 3."niezamarzajce miejsce na jeziorze, tzw. po; przerbel, otcha na bagnie, oczko wodnena zarosym bagnie" (por. akivaras, aket). N. jez. Akis, Akys, Akel, Akels. N. m.DaubakiaiT aurakiai, Varnak, Varnakiai, Vilkakiai.aklas, -a "lepy", DP "lepy, niebaczny" (war. klas) :: ot. akis "niewidzcy.lepy; mroczny, ciemny". Formacja na -la- od czas. akti "lepn" (zob.). Paralela: kulas:: ot. kust. Drw. aklatis a. aklatis f. "lepota" (m.in. DP, SD), aklyb ts., aklinas "lepy;szczelny; peny, nalany do pena" (=> aklinai adv. "(zamkn) szczelnie; na gucho"),aklinis "lepy; bez okien, bez drzwi, bez wyjcia" (aklin arna "lepa kiszka", pirtinsaklins f. pl. "rkawice bez palcw"), akli s m. "owad lepak, wysysajcy krew ludzi izwierzt", aklys, - "lepiec, niewidomy" (ot. aklis), aklyst "lepota, zalepienie", aklkas"lepawy", aklomis adv. "na lepo" (aklomis pataikyti "trafi na lepo"), akltis, - "lepy"(=$ aklutlis "zupenie lepy", np. o koniu), cps. aklaviet "lepy zauek", przen. "sytuacjabez w yjcia". Por. jeszcze aklieji obuoliai m. pl. "gatunek twardych jabek", aklji arna"lepa kiszka". Vb. denom. aklti, -j u, -jau "lepn, traci wzrok", aklinti, -ju, -jau"chodzi po omacku; bawi si w ciuciubabk", aklinti "olepia; i na lepo, poomacku", apaklinti DP "zalepi, olepi" (ot. aklindt "olepia"). Zwracaj uwagliczne nazwy jezior z t osnow: Aklas, Aklai, Aklasis, Aklis, Aklys itp. (znacz. etym."jezioro zaronite, ukryte w zarolach"). N. m. Akliai, Akliai, Aklasis Eeras, Akloji, cps.Akle e ris.akmuo m., acc. sg. akmen 3 p.a. "kamie". Warianty gw.: akmuoj (por. sesudj.muoj), akmenas, akminas, akmuva (nie cakiem jasne przeksztacenie -uo -uvci, moeanalogia do uva uo) oraz akmenis, akmenys, akmenis. Odpowiednik ot. akmens a.akmins ts., nom. pl. akmei a. akmii, zdrob. akmenti a. akmintis. Spodziewane w je/ ,litewskim refleksy to *amu, *amen-, z przeksztacenia wyrazu pie. *h 2ek-mon~,*h2k-mn-es, drw. od pwk. *h2ek- "by ostrym, czyni ostrym, stawa si ostrym". Por.wtrne k rwnie w akuotas. Zastpstwo lit. k za moe mie przyczyn w potrzebiedyferencjacji akmuo wzgldem wyrazu amuo "ostrze" (zob.). Formacja na -men- jestz pochodzenia abstr. o znacz, "ostro". Ulego ono konkretyzacji w znacz, "ostry kamie"(> "wszelki kamie") lub te "ostrze (kamienne)". Por. sti. aman- m. "kamie, skaa,kamie miotany jako pocisk" (z alternantem an- < *a-mn-: gen. sg. dsnau instr. sg.dna), aw. asman- m. "kamie; sklepienie niebieskie", gr. ax|icov, acc. sg. axfiova m."kowado" < "kowado kamienne" (por. ax[ir| "ostrze, spiczaste, ostre zakoczenie, punktkulmina cyjny, szczyt"). Jako sufiks uoglniono w jz. litewskim -men-, za w jz. greckim-mon-. Resztki atematycznych form odmiany: gen. sg. akmens < daw. gw. akmens , dat.sg . akmenie (*-ei, por. scs. kamen-i), instr. sg. akmemi (Bretkun) < *akmen-mi, nom. pl.akmens < daw. gw. akmenes (liter, akmenys, = ot. akmenis). Suf. -men- wida te wscs. kamy, kamene m. "kamie", jednake upowszechnienie pwk. ka- na miejscu *sa-


33/821

8pozostaje zagadk (kamy zam. fsamy przypomina kopyto zam. fsopyto, por. wed.aphah). Drw. akmenlis m. "kamyk, kamyczek", akmenyia SD kamienica, akmenija"grunt, gdzie peno kamieni", akmenynas ts., akmenijis DP "kamienny", akmeninis"kamienny, z kamienia", akmenuotas lakas "kamieniste pole". Cps. akmenkalis m."kamieniarz", akmenlauzis m. SD omikamie, saxifragus, akmenskaldys "kamieniarz"(zob. skaldyti), akmenirdis m. "czowiek o kamiennym sercu", akmentays ts. (zob.tayti). Vb. denom. akmenauti "zbiera kamienie (z pola)", akmenti: irdis akmenja"serce kamienieje", akmenintis: akmeninuosi SD kamieniei (syn. ing akmen pagrtu),akmenytis: akmenij uos i SD kamieniei, akmenioti bibl. "kamieniowa, pozbawia yciaprzez obrzucenie kamieniami". Por. osnow akmen- w n. rz. Akmena, Akmen, w n. jez .Akmenas, Akmenis, Akmeninis oraz w n. m. Akmen 10x, Akmeniai 9x, Akmeniai 3x,Akmenyn 6x, Akmenikiai 4x, cps. Akmen-tiltis (por. stpr. Stabino-tilte s.v. stabas).akselis, -/o "sieczka, drobno pocita soma na pokarm dla koni", war. kselis zapo. z niem. gw. haksel, heksel "Hacksel" (por. ot. ekse\i m. pl. z niem. Hacksel). Drw. akselin "sieczkarnia".akstinas, war. akstinas "kolec, cier; ocie, bodziec"7 (n. m. Akstinai 2x).Odpowiednik ot . akstins ts. Jest to drw. na -na- od akstis, war. aktis, -ies f. "oszczep,erdka o ostrym kocu, drewniany roen, szpikulec do nadziewania ryb do wdzenia",daw. te "o u kosa" (por. ot. aksts "bystry, rozgarnity") z insercj k z pbs. *ati-.W podobnym stosunku derywacji pozostaj wyrazy sowiaskie: scs. ostinu, -a "kolec",ros. daw. ostn "ocie, kolec", czes. osten "cier, kolec; bodziec do poganiania byda",stpol. ocie, ostna a. osna "ostre wideki do owienia ryb" obok pol. o, oci f. "cienkakostka rybia", stpol. "kolec, cier, ostra plewa, gruby wos sierci". Z historycznegopunktu widzenia prymarn jest tu posta akti-, nie aksti-: pbs. *ati-na- od abstr. *a-ti-< pie. *h 2ek-ti- "ostro, ostrze"8. Refleks lit.-ot. odchyla si z powodu insercji k przedgrup t/st (o tym zob. s.v. anktas). Pwk. a- < *h2ek- rwnie w aaka, amuo, anis,atrs, autai.akstinyia daw. 1. "bodziec do poganiania wow", 2. "kij zakrzywiony dozgarnywania ziemi z lemiesza a. kroju puga", SD kozica, styk. Formacja hybrydalna.Osnowa akstin- jak w akstinas (zob.) zostaa rozszerzona suf. -yia, wyabstrahowanymz zapoycze sowiaskich typu vynyia "winnica" (obok vynas "wino"). Podobn hybrydjest stlit. druskinyia


34/821

9"olepn; zarosn (o rdle, o jeziorze); zamarzn (o przerblu); zatka si (o sicie,cedzidle, o korycie potoku)". War. apjakti "apakti, olepn"10 jest pamitk po hiacie*api .akt in , ktry zosta przezwyciony konsonantyzacj i > i (paralela: apjausys). Wniektrych gwarach zmiana sylabacji na ap.jak pocigna za sob perseweracyjn asymi-lacj jak > jek , std war. apjkti. Wreszcie metanaliza ap-jakti, ap-jekti doprowadzia doustalenia si vb. simplex jakti, jank, jaka "lepn, traci wzrok", war. jkti, jen ku,jeka ts. Drw. akinti "olepia; robi oka; uczy, poucza; zachca", atakinti"przywrci wzrok; na nowo si otworzy (o wrzodzie)", uzakinti "zatka, zatyka; (opszczoach) wypeni komrk plastra". Nomen: apaklis , - "olepy, kto niedowidzi".Zob. te aklas. Od vb. cps. apjakti pochodz caus. apjakinti DP "olepi, zalepi",apjakinu SD olepiam kogo; zalepiam oraz nomina apjaklis, - "kto niedowidzi; ktonieuwany, gapowaty" i apjakyb "lepota; ciemnota".akuotas 1. sb. "o u kosa", 2. adi. SD ocisty, kolcy (syn. dygus), varpaneakuota kos nieocisty. Odpowiednik ot. akuots, akuts (war. akuota) 1. "o ukosa", 2. "ten, co kuje" - epitet jczmienia w dajnie", 3. "pikny wos, np. o lisie", 4."dowcip". Z innym suf.: stpr. ackons EV "o kosa, Grane". Pwk. ak- moe sta zamiasta- < pie. *h2ek- "ostry, ostrze", podobnie jak to jest w wyrazie akmuo zam. *asmuo(zob.). N. m. Akuoiai, Akuotai.akvata, gen. sg. akvatos 2 p.a. daw. gw. "ochota, ch na co", SD su akvatuochotnie zapo. z br . axvta, daw. oxvota. War. ukvatd, ukata. Drw. akvats"chtny", SD ochotny, war. ukvatns, ukatns. Vb. denom. akvdtinti "chcie, lubi co:zachca, kusi".aldija, aldija "wielka, obszerna chata", war. aldrija. Niejasne,aldyti 1. "gna, pdzi", 2. "robi b aagan", isdldyti "wygna, wypdzi z domu",war. ididinti "wypdzi z hukiem, trzaskiem". Niejasne. Moe caus. na -dyti do osnowyal-C z pie. *h2elh2-. Por. gr. dAdofiai "bka si, tua si, zw. jako wygnaniec lubebrak; by niepewnym, zbitym z tropu" (aAr| "tuaczka; obd", dAfiiri "wczga,wdrowiec, tuacz"), ac. ambul, -are "naokoo chodzi, przechadza si, wdrowa"(*amb-ala-ie). W jz. otewskim znajd ujem y tylko vb. denom inativa: (1) aluotis " t u a si, bdzi"


35/821

1 0pie. *h2el-. Drw. almu, -mens m. "ropa", pl. almenys lu b almens ts., n. jez. Almenas,n. rz. Almuon (b.z.a.). Neoosn. alm-\ alm "wysik z ust lub nosa nieboszczyka", war.alm (syn. arvai, tans), almais adv. "strumieniem, strug", przen. "chtnie, ochoczo".N. rz. Alm, Almaja, Elm, n. jez. Almajas, Elmis. Vb. denom. almti, alma (war. almi),almjo "ciec powoli, wycieka, przecieka, sczy si (o ropie, krwi)", np. Almuo i votieskaip vanduo alma "Ropa sczy si z wrzodu jak woda".alti II, dli, aljo "y w biedzie, ndzy, godowa" ( al jusia m duona gardukaip medus "Dla zgodniaego chleb smaczny jak mid") zapo. z br. halcb, daw.golcb. alga 4 p.a. "zapata, zarobek, uposaenie, pensja", DP "zapata, myto, zasuga,odpata, pata", alga mnesin SD miesiczny obrok abo iurgiet ["wyn agrodzen ie,zapata"], alga indimo SD mamczyne myto ["zapata dla kobiety karmicej dzieci"].War. elga (por. erelis < arelis). Odpowiada ot. alga "zapata", stpr. alga- ts. w formiegen. sg. w zwrocie ains dilants ast swaisei algas werts "robotnik wart jest swej zapaty".Pb. *alga < pie. *h2elg yh -e h2-. Budowa zbiena z gr. dl(j)r| "zdobycz, zysk". Do pwk.*h2elgyh- "zasuy na co, by wartym", por. gr. dA,()8iv "zarobi", dA()dveiv "dostarcza,przynosi" (dX()T)aTr|


36/821

alinti: nualinti, -inu, -inau "wyjaowi (z iemi) ; wycieczy (konia) , wyczerpa(siy); znosi, zedrze (ubranie)" zapo. z br . hlicb.alyva, gen. sg. alyvos 3 p.a. "drzewo oliwne, Olea europaea; owoc tego drzewa,oliwka; oliwa" zapo. z pol. oliwa a. br. olfva. PI. alyvos "krzew Syringa vulgaris".alka I 4 p.a. "bagienko, mokrado", alkas 1. "wzniesienie poronite drzewami",2. hist. "miejsce kultu pogaskiego", 3. "boek, boyszcze" 13, alke b.z.a. "niewielki las,zagajnik" . Bez e tymologii . N. m. Alka 4x, Alkas 2x, Alkai, cps. Antalkiai. Niemao je s tnazw wodnych z osnow Alk-, por. n. rz. Alka 3x, Alkupis, Alkupy s, n. jez. Alka, Alkas,Alkus, Alkantis.alka II4 p.a. gw. "gd, pomr" :: ot. alka "gd" sb. postvb. od alkti "akn,chcie je" (zob.) .alksnis, -io "olcha, Alnus", wsch.-lit . aliksnis ts., SD olsza :: ot. alksnis,lksnis ts., stpr. abskande EV "olcha, Erie" (corruptum, rozmaicie poprawiane). Z uwagina to, e strus. olixa , ros. lbxa a. olbxa, pol. olcha wskazuj na praform *(H)alisa , zasekwencj *- is- potwierdza stwn. elira (z *aliza), to nasuwa si hipoteza, e praformlit.- ot. byo *alis-nia-, ktre nastpnie zmienio si drog insercji k (por. aliksnis) isynkopowania i (por. alksnis). Akut w wyrazie alksna "miejsce porose olchami,olszyna" (ot. alksna "lene mokrado") moe by umotyw owany wzduen iem zastpczym(*alksna-) wynikym z synkopowania *aliksna < *alis-na- (por. kelns, vlnas).Synkopowana moe by rwnie forma ac . alnus, -F f. "olcha", z *alsno - < *H alis-n o-. D r w . alksnynas "olszyna", alksninis "olchowy, z drzewa olchy" (te o pewnym gatunkujabek) , alksnyt "zarola olszowe", pievos alksnuotos f . pl. "ki z zarolami olszowymi". N. m. Alksna, Alksniai 2x, Alksnnai 5x, Alksniks 3x, cps. Alksniapievis, Alksniupiai

i n. ki Palksnin (akut pochodzi z kontrakcji, < *pa alksnin). N. rz. Alksna 2x, Alksna,Alksn 2x, n. jez. Alksnas, cps. Alksnakelm. Drw. od aliksn-: aliksninis "olszowy, zolchy" (SD1 olszowy) , aliksnynas "miejsce porose olch, olszyna" (=> aliksnin "grzybolszwka") .alkti, alkstu, alkau "chcie je, akn , cierpie gd; bard zo chcie" (war. alkti),SD akn, chce mi si ie, stlit. te "mie pragnienie", ialkti "zgodnie , wygodnie ,odczuwa gd" (por. ot. iz-s-alkt "zgodnie", neopwk. salk-), praalkti "przegodzisi , zgodnie" . Akut zw izany zapew ne z suf igowan iem -st- w prs. Odp owiedn ik ot. alkt,alkstu, alku "mie pragnienie; pragn, tskni za czym", salkt, salkstu, salku "bygodnym, pragn" . Caus. alkinti "godzi", ialkinti "wygodzi" . Nomina: alka (zob.);alkatis f. "gd", SD god (syn. badas, ialkimas), te aknienie (war. alkat) obudowie zgodnej z ps. *olkotT, por. s. lakot f . "gd, dza", czes. gw. lakot f. pl."chtka zjedzenia", stpol. akoci, dzi akocie f . pl. "przysmaki, smakoyki" (ob. akota"chciwo pokarmw, obarstwo") ; alkimas a. alkimas "aknienie", ialkimas SD god(syn. badas, alkatis). Dr w. alkanas "godny" :: ot. alkans (war . lkans) "godny,chciwy" zakada jako osnow sb. *alk-ana "gd" (por. dovanas "daremny"


37/821

12zawiadczony jest przymiotnik alkins "trzewy", czyt. [alkins]14 , o budowie zgodnej zescs. lainu, alin "godny" (pbs. *alk-ina-). Obok tego scs. lakom "chciwy, akomy,skpy", lakati "akn, odczuwa gd". Zdaniem X. Tremblay p.l. osnowa alk- moepochodzi z allomorfu perfecti *h,olk- do pie. *h,elk-, por. stwn. ilgi "gd". Przemawiaza tym obecno formy prs. atemat. alkti "jest godny" w Katechizmie z 1653 r.alkn "okie, staw czcy rami z przedram ieniem", SD okie, czonek rkiod przegubu a do doni, te "kolano" (war. elkn), ups alkn "zakole, kolano rzeki",alkn prieg alknei "tum lud zi", dos. "okie przy okciu" . W ar. z w na m iejscu /:aukn (por. audra ob. aldra). Odpowiednik ot. gw. lkne, lkuone "okie" (oboklkuons, lkuonis "zgicie"), stpr. alkunis EV "okie, Elboge". Paralela morfologiczna wpostaci lit. vir--n "wierzchoek"


38/821

aivas stlit. "cyna" :: stpr. alwis EV "ow, Bley". Nie jest to wyraz prapokrewnyz rus. olovo "ow", lecz w wietle wariantu lit. alavas "ow, cyna" (por. aplej.it alavu,vaku SD oblewam co oowem, woskiem) jest to przeksztacenie przez synkop iwzduenie zastpcze formy zapoyczonej z br . olava "ow": alavas > *alvas = aivas.Podobnie ot. aiva "cyna" sprowadza si do rus. *alava, war. alvs, ais. W taki sam sposbtumaczy si powstanie intonacji w formach stalties < stalaties, dv arianki s


39/821


40/821


41/821

1 6var-, cs. svekry, -ve.anka "ptla powroza, ucho" < *anka- < *h2enk-eh2- lub *h2nk-eh2- (akutniewyjaniony). Spokrewnione z ps. *Q kot i (< *ankati-), rcs. ukoti "hak, kotwica", jak tegr. dyxi5A.o "krzywy", dyx(*>v "zgicie, okie", ayxupa "kotwica", stwn. angul "haczyku wdki". Pwk. pie. *h2enk- "gi, zgina", por. het. hinga "zgina si", wed. acami"zginam (do), zaczerpuj", acati ts .anksti adv. "wczenie", anksti ryt "wczenie rano", l anksto "zawczasu, pkiczas, z gry". Pokrewne stpr. angsteina a. angstainai adv. "wczenie, z rana". Niejasne.Kwestionuje si dotychczasowe zblienia z wed. ajasa adv. "susznie, w suszny sposb,szybko, od razu", arijas adv. "z miejsca, z kopyta", jak i z goc. anaks adv. "nagle,natychmiast". Drw. ankstyvas a. ankstybas "wczesny" (ankstyvos maldos Banyios SDjutrznia, matutinum officium), ankstokas laikas "do wczesna pora", iankstinis"uprzedni, wczeniejszy, poprzedni".

ankia "poyczka", SD unkia poyczana rzecz, kiomis dav DP "do czasupoyczy". Vb. isanksciti DP "poycza", paankioti "poycza komu", paunkioju SDpoyczam komu czego (syn. unki duomi). Neoosn. ankio-: paunkiotojas SDpoyczalnik, co poycza komu (syn. unt unkios duods). Cps. (unkiaimis) SDpoyczalnik, co u kogo poycza, z *ankia-imis a. *ankiaimys, z II czonem wpostaci n. agt. do imti "wzi, j" (paralela: (kiBkiaimis) s.v. kikis). Niejasne. cz zczas. anksciti "z trudem co robi, (ciko) dysze", ktry przedstawia vb. denomina-tivum do anktas (zob.).anktas, -a "nieszeroki, ciasny, cisy, nie do pojemny". Z insercj kkontynuuje plit. *antas19 , to z synkopy u w praformie *anutas. Formacja z rozsze-rzeniem sufiksalnym -ta- przy starej osnowie na -w-, pbs. *anu- < *amu- < pie.*h2emgh-u -20 . Por. wed. arnhu- "ciasny, wski", goc. aggwus "ciasny", stisl. ngr ts., scs.zuk "auevo", ac. angustus "wski, ciasny, szczupy, may" (sb. angiportus "wskauliczka" < *angu). Podstawa werbalna w het. hamanki "przyw izuje, m ocuje", gr. dy^co"dusi, dawi", ac. ango "ciska, dawi, dusi", przen. "drczy, niepokoi, trapi".Przy odpowiedniku scs. zuku (pol. wski, sch. zak, ros. uzkij) wida paralelnerozszerzenie -ka-, < *amu-ka-. Jeliby opisane zmiany nie zaszy, mielibymyprzymiotnik o postaci lit. *ams i scs. *QZ U. Drw. ankia "miejsce ciasne,niewygodne", ankioji f. "bezpieczne, ustronne miejsce", anktokas "za ciasny", anktuma"ciasnota, ciasne miejsce". Vb. denom. ankioti "z trudem co robi", ankiotis"krpowa si", paankstinti "cieni, zwzi", refl. anktintis "krpowa si".anktis, -ies f. "strk, poduny owoc fasoli, grochu, bobu (ktry pka wzdudwu szww)" drw. postwerbalne od anktyti, co ze zmiany ankstyti - dng-styti m.in."upa, uska, uszczy (groch, fasol)", zob. engti. Znacz. etym. "to, co si uska".Paralela: aiena


42/821

17strki". Z innym suf. anktam "strk". Tu chyba te anktam "pryszcz, wgr, maywrzd u byda na grzbiecie", war. dnktera (por. ot. kuro. ankste m. pl. "wgry,larwy"). Zob. te syn. inktiras.anks "taki oto", f. ankia , por. Man nereikia tkio, man reikia anokio"Potrzebny mi jest taki oto, a nie tamten". Gw. ankias "owaki": Tai tkias, tai ankias"To taki, to owaki" (o kawalerze, ktry si nie podoba). Por. oboczno tkias :: tks. SDanoksai onaki, illius modi, anuo bdu onak, onako, illo modo. Z *anakia-


43/821

18SD untinyia kacznik, koyciec kaczy, antika eisena "kaczy chd", antyt nazwa tacaweselnego. Zdrob. aniukas, antytis a. antytis m. "kacz". Cps. antkiauis m. "kacze jajo",war. ankiauis (por. kiauas). Vb. denom. aniauti "polowa na kaczki". N. rz. Ania 2x(por. pol. Hacza), Enia, cps. Aniupis, Antyt-upis b.z.a., n. jez . Ania 2x, Ecias. N.m. Anios, Anna i, Anikiai.antis, "pazucha, zanadrze, spd ubrania na piersiach" (Aifr/ f ant\ "wsunza pazuch"), SD untis a. uzuntis nadra, zanadrze, untis klojimi SD ssiek ["przedziaw stodole, gdzie skada si zte zboe"]. War. etis m. ts. Obok tego ant, ant 1."plewnik, ssiek do przechowywania paszy", 2. "wewntrzna kiesze ubrania", 3."zagbienia w piecu". Por. ot. a(i)zuts "zanadrze" obok uots, udte "ciek dla gnojwki,gnojowisko; ciek na pomyje (w kuchni), ciek w ani; zagbienie w piecu, murze;oboone deskami wejcie do ziemianki". Temat na -jo- (por. gen. sg. acio) mg sirozpowszechni na miejscu tematu na -/-, ktry by zwizany z przyswkiem *anti "naprzedzie, z przodu". Por. gr. avu-i s.v. ant oraz het. hant- "przd, twarz" < pie. *h2ent-,drw. hantezzi- "pierwszy, znajdujcy si na przedzie". Znacz. etym. antis "przednia,okrywajca pier cz ubrania". Drw. antin "wewntrzna kiesze w ubraniu", uantis"zanadrze" (pinigus neioti uantyje "nosi pienidze w zanadrzu"), gw. aanius"zanadrze", z aferez: anius ts .antras, -a "drugi, wtry" :: stpr. antars a. anters, ot. otrs ts. Forma neutriusg. utrzymaa si w zwrotach atra vertus "z drugiej strony" i atra tiek "drugie tyle",untra SD po wtre, secundo, untras nuog ko SD pierwszy po kiem. Posta atras jestsekundarna, ustalia si po synkopowaniu nieakcentowanego a w ataras (daw. gw.).Praforma bs. *antera-. Zmiana samogoski sufiksalnej e te w pastaras "ostatni", rzadszywar. pasteras. Do porwnania stoi z jednej strony formacja ps. *Q-toru ob. *Q-teru "inny,drugi", u. wutory ts., czes. tery m. "wtorek, drugi dzie tygodnia", z drugiej strony jejzredukowany war. *vu-toru (por. prepozycj vu - ob. vq-) W SCS. vtor "drugi", ros. vtoroj"drugi, drugorzdny", stpol. wtry "nastpny po wymienionym, ponowny, inny", pol."nastpujcy po pierwszym, drugi". Pbs. *antera- jest spokrewnione z wed. antara-"odlegy, odmienny, inny" (por. an-ya- "inny, obcy"), goc. anfcar "drugi", stwn. ander,niem. anderer "drugi", < pie. *h2en-tero-. Co do pierwiastka por. het. hanti "gdzieindziej", alb. njeti, ngjeti ts. (*aniatl). Drw. antraip adv. "inaczej, w inny sposb", kasantr dien adv. "co drugi dzie". Cps. antradienis m. "wtorek, drugi dzie tygodnia"(por. diena), antrkart adv. "powtrnie, po raz drugi, ponownie" (por. kartas), antrapusadv. "z drugiej strony, po drugiej stronie" {Amerika yra antrapus ems "Ameryka jest podrugiej stronie ziemi"), antraiemis m. "zwierz (domowe), ktre przeyo dwie zimy"(por. iema oraz ac. bimus "dwuletni" < *dui-himos, wac. "dwuzimek").antstolis, -io "komornik, urzdnik cigajcy nalenoci od dunika na podstawieorzeczenia sdu". Drw. na -lis od zoonego czas. antstti m.in. "nastawa, upomina sio co, domaga si czego usilnie, natarczywie" (zob. stti). Formacja podobna do nuostolis,priestolis i stolis.

ankas "wnuk" zapo. z ukr. onuk. Obok tego daw. i gw. unkas "wnuk" zapo. z br. unuk. Por. ros. vnuk, vnka, gw. unk, strus. vunuku "wnuk". Co dosubstytucji lit. za podakcentowe ruskie u por. bbinas, kmas i tijnas. Zob. tenepuotis.


44/821

1 9

ap- prvb. o znaczeniu "ob-, o-", np. apaugti "obrosn", apgaubti "okry, otuli",apeiti "obej", te "oszuka", apmirti "obumrze", apsksti "oskary", apiekoti"przeszuka", apkeliauti "zjedzi (wszystkie strony)", refl. apsidiaugti "ucieszy si",apsigrti "opi si". Przed czasow nikami o nagosie wargowy m pojawia si prvb. api-,np. apipti "oskuba", apiplkti "zaplenie", apibgti "obiec, obiegn", apibrti"oczarowa", apibristi "obej brodzc". apy- prefiks zoe nominalnych, np.apybrkmis m. "wczesny zmierzch", apykakl "miejsce koo szyi, konierz, konierzyk",apyrytis m. "przedwit, wczesny ranek", apyvaras "sznurek u apci". Stosunek apy- :: api-jest porwnywalny z y- :: i- i - :: u-. Lit. api- jest refleksem pie. *h,op-i, formy loc.sg. od rzeczownika pierwiastkowego *h,ops, zob. apie . Por. wed. api adv. "te, dalej,nawet", staw. aipT"te, pniej", stpers. apiy "te, jeszcz e", gr. O T U O S V adv. "(o miejscu)z tyu, w tyle, (o czasie) potem, w przyszoci)", praep. "za, poza", ac. ob praep."naprzeciw, przed, przeciw; z powodu".apaia 3 p.a. "spd, d, dolna cz", SD spod, spodek czego. Odpowiednikot. apaka "spd" z *apaa (k wstawne jak w teksas "wntrznoci"), apak praep. "pod,unter". Pb. *apa-tia, drw. od adv. *apa (co do formantu por. (sios). Podobnie suf igowanejest wed. apatyam n. "potomek, potomstwo" od apa praep. "fort, hinweg, ab" < pie.*h2epo. Por. SZ *h2p: gr. CTI "(O miejscu i o ruchu) od, z", "(o pooeniu) z dala od,poza", "(o czasie) od, po", ac. ab "(o miejscu) od, z, (o czasie) od, po". Drw. apaiosf. pl. 1. "bulwy kartofla", 2. "paprochy (siana, somy)", 3. "mleko po zdjciu mietany",apatinis "spodni, dolny", SD te odziemny, apaiausias "najniszy". Dubletami doapaia s wyrazy gw. apatis, -ies f. "spd" i apat ts., => apatjis "spodni", apatin a.apatinis "spodnia cz bielizny damskiej, halka", apatininks f. pl. "kalesony".

apatalas "aposto" (od Mawida), war. stlit. apatalas zapo. ze stpol.aposztol. Por. ot. apustulis ze rdn. apostel. Drw. apatalyst DP "apostolstwo",apatalikas DP "apostolski". Vb. denom. apatalauti "by apostoem, apostoowa". N.rz . Apatl (=> Apa-ia).apeigos f. pl. "obchody, obrzdy" od apeiti "obej, obchodzi, oporzdza(bydo)". Zob. eiti.apydam, apidam: dwojaka lekcja zapisu (apidame) SD1 siedlisko. N. m.Apidemis, Apidemiks, n. jez. Apidm, Apidemis, Apldmis z czonem -dem- zapewnewtrnym w pozycji nieakcentowej. Por. 1 apylink "okolica, obszar rozcigajcy sidookoa jakiego m iejsca, stanowicy jego otoczenie; na jmniejsza jedno stka administra-cyjna" (aplenkti "otoczy"), apyeer "przestrze wok jeziora", apykaim "oko lica", SD(apikayme) ts., apykiemis a. apykiem "najblisze ssiedztwo, najblisi ssiedzi",apykalnis "miejsce przy grze, wzgrzu". Por. 2 duo rzadsze zoenia z czonem api-,np. apldar "miejsce wok sadu a. domu". Szyrwidowe hapax legomenon (apidame)mona uzna za archaizm, ktry polega na utrzymaniu leksem dam- "dom" w formieodziedziczonej (por. sow. domu itp.), ktra nie zostaa jeszcze zasymilowana w nam-,zob. s.v. namai. Etymologicznym znaczeniem wyrazu apydam bdzie wic "to, costanowi otoczenie domu (dam-)". Wspczesny odpowiednik apydam jest zawiadczonyjako apynam "miejsce wok domu". Nie jest jasne zakoczenie -m, ktre ukazujesi w takich formach gwarow ych, jak apydm "mae poletko pooone m idzy budynkam igospodarskimi" i apidm "zagon ziemi midzy dwiema zagrodami, uywany jako wygondla byda i wi", n. m. Apidm 2x, Apydmis. Por. wyraz gw. dm, ktry oznacza m.in.


45/821

i

2 0"pooenie jakiego miejsca": ia grai dm "To pikne pooenie", wac. "To jestmiejsce piknie pooone".apydia "tyczka do chmielu" drw. na -ia- od neoosn. apid-


46/821


47/821

2 2arbata, gen. sg. arbatos 2 p.a. "herbata" zapo. z pol. herbata , ze zmian er> ar w nagosie. Starsza jest posta gw. arbota. Zdrob. arbatl, arbatyt.aria 4 p.a. "otwarta, wolna przestrze, szczere pole". Rekonstrukcja: *artia.Przeksztacenie dew erbalneg o rzeczownika z suf. -ti-, *ar-ti- "oranie" "pole" (zob. arti),

w temat na - i a P o r . dia ob. dtis, delia ob. deltls, varia ardas "bardzo gniewny", ardesys "gwar, harmider", ardyn"niezgoda, swary", ards a. ardus "ktliwy, swarliwy, niezgodny"), ards "kruchy,pulchny (o gruncie), atwo ulegajcy kruszeniu". Formacja postwerbalna do ardyti "pru,burzy, przewraca, rozwala; mci, zakca spokj", zob. irti II .ardamas gw. "poziome ruchome drzewce przytwierdzone jednym kocem domasztu, suce do przym ocow ania dolnej czci agla, bom" zleksykalizow ane ptc. prs.pass. do ardyti "pru, rozwala" (por. kandamas).ardas, zwykle ardai m. pl. "erdzie, na ktrych w ani rozkada si do suszenialen lub zboe; tyle, ile si mieci na dwch takich erdziach; warstwa przeznaczona dosuszenia", przen. "warstwa spoeczna" (Va lstiei yra trys ardai: kininkai, (namiai irbernai "S trzy warstwy wrd wocian: gospodarze, komornicy i parobcy"), te "pitrorolinne" (termin naukowy). Cps. ardabalkis m. "belka, na ktrej spoczywaj erdzie,ardai", ardakilas ts. (war. ardkilas, ardkila, arkilas, arkila). Odpowiednik ot. ards, pl.ardi "erdzie lub belki w suszarni zboa". Najp rawd opodo bniej zapoyczen ie ruskie (por.ros. gw. arda "erdzie suce do rozwieszania sieci"), tam z karelskiego ardo ts .

ardvas, -a "przestronny, obszerny, szeroki", ardvas kelias DP "szeroka droga",durys ardvos "drzwi szerokie", batai ardvi "buty za due, za obszerne". Odpowiednik ot.ardavs ob. rdavs (rdigs) 1. "zrczny, biegy, wprawny, pynny (w mowie)", 2."przestronny, wygodny". Formacja na -va-, utworzona od neoosn. ard -, ktr wyabstra-howano z czas. ardyti (ot. ardit) rdi, zob. irti II. Vb. denom. ardvinti "czyniprzestronnym, poszerzy (otwr)". Nagos e- formy literackiej erdvs (erdvas)"przestronny, obszerny", erdv "przestrze, przestworze", erdvyb SD przestwor jestwtrny. Paralele: eria < aria, erilas < arilas.arielka, gen. sg. arielkos 2 p.a. daw. gw. "gorzaka, wdka", SD akwawita,gorzaka (syn. degtin) zapo. z br. harlka. War. orielka, rielka, varielka. Co dotraktowania nagosu por. takie zapoyczenia, jak adyna, aplikas, ars.arkyti, arka, arkiau "kaleczy, psu, znieksztaca", suarkyti "zepsu,zmarnowa", refl. arkytis "szarpa si, wyrywa si, szale", stlit. DP "erowa (naucztach)". Niejasne. Drw. arkoti "zrywa dachy - o wichurze", arksti "warcze,szczeka" (=> arkts "ktliwy, swarliwy" < *arks-tus), arkta "ktnia, sprzeczka,awantura".arklas "socha, rado (sporzdzone z odpowiednio dobranego rozwidlonego drze-wa)", ot. arkls


48/821

23arklys, arklio 3 p.a. "ko, Equus caballus". Por. SD: arklys didis totorikasbachmat, arklys pavadnykas ko powodny ["ko luzak, przeznaczony do wymianyw zaprzgu lub do noszenia bagau", S X V l ] , arklys romytas waach ["kastrowanyogier"], arklys i aslyios ko z olice, hinnus, maas arklys podiezdek, stodas arkli

stado koni, prievaizda arkli koskie gospodarstwo. Rekonstrukcja: *artl-iio-. Wyrazten jest drw. od nazwy "sochy", arklas (zob.) i jako taki oznacza kiedy "koniauywane go do orki, konia roboczego" w odrnieniu od konia uywanego pod wierzch,pod siodo (zob. irgas)21 . Drw. arklid a. arklyd "stajnia" (por. avid, alid),arkliena "konina, miso koskie", SD szkapina ["marny ko"], arklininkas "stajenny,masztalerz; nocny pastuch koni". Nazwy "marnego, sabego konia": arkle kas (por.parkas), arklyna a. arklynas, arklioktis, arklitis, arkliktis. N. jez. Arklinis, n. rz.Arklinik a. Arklinyk. N. m. Arklnai. Cps. arkldgalvis m. "guptas" (por. galva),arklapjovis m. "wielki dugi n (uywany przy rzezaniu koni)", arkldraitis m. "powrzdo uwizywania koni" (war. z insercj k: arklaraiktis), arklderis m. "kto karmi konie"(por. erti II), arkliaganys "koniuch, pastuch koni" (por. gdnas), arkl(i)dmiegis (zob.miegti), arkliavagys "koniokrad" (por. vagis), arkliadantis m. sb. "koski szczaw,Rumex", SD szczaw kobyli, arkliadantis, - "majcy wielkie zby, przypominajcekoskie" (por. dantis, n. m. Arkliadaciai), arkliapalaikis m. "szkapa" (por. pdlaikas),arkliadis m. "odchody koskie (zbierane na arcie dla wi)", arkliavagis, arkliavagysm. "koniokrad", arkligon "nocny wypas koni" (syn. naktigon). Zob. jeszcze avienis,evd.

ars, -i "zy, marny" zapo. z br. hory. Drw. aresnis "gorszy". Vb.denom. arti, -ju, -jau "pogarsza si".arti, ariu, aria (gw. riau) "ora, obi i odwraca skiby ziemi za pomocpuga". Odpowiednik ot. art, aru, aru. Cps. aparti "obora, zaora", atariu ei SDodora miedz, auart SD zaora rol, iarti "wyora", iarta dirva SD uprawnarola, uprawiona, sprawiona. Drw. paarti "poora troch, przez pewien czas", arinti"ora po trosze, okopywa (kartofle)", ardinti "ora po trosze", caus. s nardinti "zora(k)", udrdinti "zaora (drog)". Ze struktury pwk. *h 2erh3- wynika, e pierwotnform praesentis mogo by lit.-ot. *aru. Zostao ono zluzowane przez aii, czyli prs.iteratywne, ktre kiedy naleao do inf. *aryti "ora" < *h 2orh 3-eie- (w ssiedztwie h :brak jest odrnienia SO i SE). Podobnie w sowiaskim prs. orj "orz" naleao pier-wotnie do iter. *oriti "ora"; to ostatnie zostao z czasem wyparte przez orati (por. ros.ordtb, oru a. orju, czes. orat, oru, pol. ora, orz). Por. het. haraszi "ryje ziemi", gr.apco z *aroie- < SZ *h 2rh 3-eie- albo SE *h2erh 3-ie- (aor. f|pooa), ac. aro < :! :araie-. Drw. aratis a. aretis, -ies f. "oranie, orka", aria (zob.), ar "czas orki, orka", arjas"oracz" (ot. arajs ts.), ariamas SD oralny, arabilis (ptc. prs. pass.), => ariaminis "orny,uywany do orania (w, ko)"; aryba "oranie, czas orania", aryb "czas orki", ariend 3p.a. "zorane pole", arikas "oracz", arikis m. "kamie graniczny" (war. arakis b.z.a., erekvsts.) znacz. etym. "wskazujcy granic na zoranym polu"; arimas "oranie, orka; zoranepole", => ariminis "orny, ktry orze - czowiek, w, ko" (==> amininkas "w, ko

21 A . B a k o w s k i p. l w t p i w s u s z n o t a k i e g o o b j a n i e n i a : " S o w o j e s t p r a s t a r e , a k o m i z a c z t o o r a o dn i e d a w n a " .


49/821

2 4uywany do orki", amnykas a. arimninkas ts. , "bat uywany przy oraniu"); aryn "rola,ziemia orna", arklas (zob.), armuo, acc. sg. armeni m. 3 p.a. 1. "warstwa orna gleby", 2."oranie, orka", 3. "grzzawisko, topiel", 4. "gbina wodna, otcha" (=> drw. wstecznyarma "rozmoka, grzska droga"), neoosn. armen-: armenija "czas orki", drmenys m. pl."warstwa orna gleby; pora orania; grzski grunt; gbia, otcha, przepa", n. rz. Armena,Armenditis, n. m. Arminai 5x, Paarmenys; artoja "czas orki", artjas a. artjis (zob.),artvas "ko do orki; socha", artvs f. pl. "czas orki", isara a. isara 1. "cz rada,deska u spodu rozgaziona, na ktr nabija si elazne narogi", 2. "bruzda, zagbieniemidzy skibami", 3. "ostatnia bruzda, idca w poprzek pola ornego". Cps. laukarys "czasorki" . WSO or- < *ar-: riau (prt.), drw. ras (zob.), or lub or "orka, oranie". Cps.atoris m. "powtrne oranie; odrabianie zobowiza ork" (por. atmetis, atrtis).arti adv. "blisko", gw. artie ts. (por. namie). Bez dobrej e tymologi i . Drw.artimas, -a "bliski, blini" (war. artimas, -a), sb . DP "blini, powinowaty" (por. suf. wtlimas toli), artis m. "blisko, niewielka odlego", artus "bliski, niedaleki,nieodlegy; bliski (w czasie); pokrewny", DP "bliski". Od snowy *art-ut- "bliziutki"urobiono adv. artutliai "bliziuteko", artutukai "bardzo blisko". Vb. denom. artintis"przyblia si", priartinti 1. "podej, zbliy si", 2. tr. "przybliy", stlit. artinojos"zblia si", prisiartinojo "przybliy si".artjas "oracz", SD oracz; kmie, rolnik. Nomen agt. na -toja- do arti "ora".War . artjis m. Zdrob. artojlis22 . Por. stpr. artoys EV "oracz, Ackermann" i ps. *artaia-ts., sch. rataj, czes. rataj, pol. rataj. Jeden z rzadkich wypadkw doczenia suf. *-taia-wprost

smocz - 1 dictionary 2007

Documents