social studies glossary y english uzbek glossar · northwest ordinance shimoli-g‘arb haqida qaror...

14
Intermediate School Level Social Studies Glossary English | Uzbek Glossar y Translation of Social Studies terms based on the Coursework for Social Studies Grades 6 to 8. Updated: November 2018 THE STATE EDUCATION DEPARTMENT / THE UNIVERSITY OF THE STATE OF NEW YORK / ALBANY, NY 12234 This glossary is to PROVIDE PERMITTED TESTING ACCOMMODATIONS of ELL/MLL students. It should also be used for INSTRUCTION during the school year. The glossary may be downloaded, printed and disseminated to educators, parents and ELLs/MLLs. Please click here for the New York State Office of Bilingual Education and World Languages Webpage on "Assessment and Testing Accommodations"

Upload: others

Post on 12-Feb-2020

24 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Intermediate School Level

Social Studies Glossary

English | Uzbek

Glossary

Translation of Social Studies terms based on the Coursework for Social Studies Grades 6 to 8.

Updated: November 2018

THE STATE EDUCATION DEPARTMENT / THE UNIVERSITY OF THE STATE OF NEW YORK / ALBANY, NY 12234

This glossary is to PROVIDE PERMITTED TESTING ACCOMMODATIONS of ELL/MLL students. It should also be used for INSTRUCTION during the

school year. The glossary may be downloaded, printed and disseminated to educators, parents and ELLs/MLLs.

Please click here for the New York State Office of Bilingual Education and World Languages Webpage on "Assessment and Testing Accommodations"

THE STATE EDUCATION DEPARTMENT / THE UNIVERSITY OF THE STATE OF NEW YORK / ALBANY, NY 12234

P-16 Office of Elementary, Middle, Secondary and Continuing Education and Office of Higher Education

Office of Bilingual Education and World Languages http://www.emsc.nysed.gov/biling/

THE UNIVERSITY OF THE STATE OF NEW YORK

Regents of The University

BETTY A. ROSA, Chancellor, B.A., M.S. in Ed., M.S. in Ed., M.Ed., Ed.D. ................. Bronx T. ANDREW BROWN, Vice Chancellor, B.A., J.D. ........................................................... Rochester ROGER TILLES, B.A., J.D. ................................................................................................. Great Neck LESTER W. YOUNG, JR., B.S., M.S., Ed.D. . ...................................................................... Beechhurst CHRISTINE D. CEA, B.A., M.A., Ph.D. . ........................................................................... Staten Island WADE S. NORWOOD, B.A. ............................................................................................... Rochester KATHLEEN M. CASHIN, B.S., M.S., Ed.D. ...................................................................... Brooklyn JAMES E. COTTRELL, B.S., M.D. ....................................................................................... New York JOSEPHINE VICTORIA FINN, B.A., J.D. .............................................................................. Monticello JUDITH CHIN, M.S. in Ed. ............................................................................................... Little Neck BEVERLY L. OUDERKIRK, B.S. in Ed., M.S. in Ed. ........................................................... Morristown CATHERINE COLLINS, R.N., N.P., B.S., M.S. in Ed., Ed.D. ............................................ Buffalo JUDITH JOHNSON, B.A., M.A., C.A.S. ............................................................................. New Hempstead NAN EILEEN MEAD, B.A. ................................................................................................ Manhattan ELIZABETH S. HAKANSON, A.S., M.S., C.A.S. ................................................................ Syracuse LUIS O. REYES, B.A., M.A., Ph.D. ................................................................................... New York SUSAN W. MITTLER, B.S., M.S. ....................................................................................... Ithaca Commissioner of Education and President of The University MARYELLEN ELIA Executive Deputy Commissioner ELIZABETH R. BERLIN The State Education Department does not discriminate on the basis of age, color, religion, creed, disability, marital status, veteran status, national origin, race, gender, genetic predisposition or carrier status, or sexual orientation in its educational programs, services and activities. Portions of this publication can be made available in a variety of formats, including braille, large print or audio tape, upon request. Inquiries concerning this policy of nondiscrimination should be directed to the Department’s Office for Diversity and Access, Room 530, Education Building, Albany, NY 12234.

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK A

abolition bekor qilish, AQSHda qullikni bekor qilish abuses suiiste'mollar, haqoratlar acculturation akkulturatsiya (turli madaniyatlarning uzoq o‘zaro

harkat qilishi oqibatida qo‘shilib ketishi) adaptation moslashtirish advantages imtiyozlar agrarian agrar, qishloq xo‘jaligiga oid Albany Plan of Union Olbanining birlashtirish rejasi alien chet ellik, o‘zga sayyoralik alliance ittifoq alliances ittifoqlar Allied powers ittifoqdosh davlatlar amendment tuzatish American Federation of Labor Amerika mehnat federatsiyasi American Railway Union Amerika temiryo‘l ittifoqi American Revolution Amerika inqilobi American system (Clay) Amerika tizimi (Genri Kley) ancestors ajdodlar ancestors worship ajdodlarni hurmat qilish animism animizm Annapolis Convention Annapolis syezdi anthropology antropologiya Anti-Federalists aksilfederalistlar appeasement yarashtirish apportionment proporsional taqsimlash architectural drawings arxitektura chizmalari army armiya Articles of Confederation Konfederatsiya moddalari, AQSHning 13 ta shtatdan

iborat konfederatsiyasini tuzish haqida shartnoma (AQSH Konstitutsiyasi tuzilishidan oldin)

artifacts artefakt assassination qotillik (siyosiy yoki taniqli jamoat arbobini o‘ldirish) assassinations qotilliklar (siyosiy yoki taniqli jamoat arbobini o‘ldirish) Assembly assambleya astronauts astronavtlar atomic bomb atom bombasi austerity qattiqqo‘llik, qattiq tejash autonomy avtonomiya, muxtoriyat Axis powers “O‘q davlatlari” (Ikkinchi jahon urushi vaqtida

Germaniya, Yaponiya va Italiya kirgan harbiy-siyosiy ittifoq)

Aztecs atsteklar B

baby boom demografik portlash banking bank amaliyotlari

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK Berlin airlift Berlin havo ko‘prigi Berlin Wall Berlin devori bicameral Ikki palatali bicameral legislature ikki palatali qonun chiqaruvchi hokimiyat blitzkrieg blitskrig (yashin tezligidagu urush Bolshevik Revolution bolsheviklar inqilobi bonds obligatsiyalar British North America Act Britaniya Shimoliy Amerikasi haqidagi qonun Buddhism buddizim, buddaviylik business biznes business organization tijorat tashkiloti

C Camp David Accord Kemp-Devid kelishuvi campaign kampaniya Canada Kanada Canadian Bill of Rights Kanadaning huquqlar to‘g‘risidagi qonuni canal kanal Caribbean Karib dengizi havzasi categories toifalar Catholics katoliklar census reports aholini ro‘yxatga olishning natijalari Central America Markaziy Amerika characteristics xususiyatlar checks and balances o’zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati chemical warfare kimyoviy urush child labor bolalar mehnati Christianity xristian dini chronological order solnoma tartibi chronology solnoma, xronologiya civil service davlat fuqarolik xizmati civil war fuqarolar urushi clan aymoq Cold War sovuq urush collapse barbod bo‘lish, tanazzul commerce tijorat Common good umumiy farovonlik communism kommunizm communist nations Kommunistik mamlakatlar competition raqobat compromise murosa Compromise of 1850 1850-yilgi murosa, kelishiv Confucianism Konfutsiylik dini conscription harbiy xizmatga majburlik Conservation Day tabiatni asrash kuni Constitutional Amendments Konstitutsiyaga tuzatishlar Constitutional Convention Konstitutsiya syezdi

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK construction qurilish, qurish consumer society iste’molchilar jamiyati consumption iste’mol containment tiyib turish continental congress qit’a kongressi convention kelishuv, konvensiya cooperation hamkorlik corruption korrupsiya cotton paxta court cases sud ishlari credit kredit Cuban missile crisis Kubadagi raketa tangligi cultural diffusion madaniy diffuziya cultural diversity madaniy rang-baranglik cultural identity madaniy o‘ziga xoslik cultural patterns madaniy turmush tarzi cultural understanding madaniy tushunish currency valyuta

D debate munozara Democratic Party Demokratlar partiyasi democratic society demokratik jamiyat depression tushkunlik depressions tushkunliklar deregulation davlat nazoratining bekor qilinishi direct election of Senators senatorlarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylanishi direct versus indirect election bilvosita saylovlarga bevosita saylovlarni solishtirish disabled nogironlar disadvantages noqulayliklar disarmament qurolsizlanish discrimination kamsitish diseases kasalliklar doctrine doktrina domestic ichki Domestic policy ichki siyosat draft riots armiyaga chaqirishga qarshi qo‘zg‘olonlar Dust Bowl Dast-Boul, Amerika g‘arbidagi qurg‘oqchil mintaqalar

E

Eastern Hemisphere Sharqiy yarim shar economic development iqtisodiy rivojlanish Economies (traditional, command, market, and mixed)

iqtisodiy tizimlar (an’anaviy, buyruqbozlik, bozor ba aralash)

elastic clause “elastik punkt” (AQSH Konstitutsiyasi 8-moddasining 18-bandi)

electoral savlovga oid emancipation emansipatsiya, ozod qilish

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK Emancipation Proclamation Ozod qilish haqidagi bayonot Embargo Act Embargo haqidagi qonun emergence paydo bo‘lish empathy hamdardlik

F

fact / opinion fakt / fikr famine ochlik Far West Uzoq G‘arb farmer fermer fauna fauna, hayvonot olami federal federal, umumdavlat “federal” (“national”) government federal (milliy) hukumat Federal Reserve Act Federal rezerv tizimi haqidagi qonun federal system federal tizim federal union federal ittifoq Federalism federalizm Federalist Papers “Federalizm tarafdorining yozuvlari” Federalists federalistlar Filipinos filippinliklar financial institutions moliyaviy muassasalar First Continental Congress Birinchi qit’a kongressi flora o‘simliklar dunyosi foreign tashqi foreign aid tashqi yordam foreign markets tashqi bozorlar foreign policy tashqi siyosat foreign trade tashqi savdo Fort Sumter Samter qal’asi Fourteen Points “O‘n to‘rtta band” franchise Imtiyoz, savlov huquqi, ovoz berish huquqi freedom trail ozodlik so‘qmog‘i French and Indian War fransuzlar va hindular bilan urush French Revolution fransuz inqilobi French-Canadian Fransiyalik-kanadalik frontier chegara fugitive slave laws Qochoq qullar haqidagi qonunlar

G

gender jins genocide genosid global economy global iqtisodiyot “Good Neighbor Policy” yaxshi qo‘shnichilik siyosati graduated income tax o‘sib boruvchi daromad solig‘i Grange Greynj (fermerlar uyushmasi) Great Britain Buyuk Britaniya

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK Great Compromise Buyuk murosa (Konnektikut murosasi) Greece Gretsiya grids jadvallar

H

Harlem Renaissance Harlem uyg‘onishi Haymarket Riot Heymarket qirg‘ini heroes qahramonlar heroines qahramon ayollar Hinduism hinduizm historian tarixchi historical analysis tarixiy tahlil historical development tarixiy taraqqiyot holocaust holokost, yo‘q qilish, halokat human dignity inson qadr-qimmati human rights violations inson huquqlarining buzilish hollari

I

identity shaxsiyat, shaxsni tasdiqlash illustrate bezak bermoq impact ta’sir impacts ta’sirlar impeachment ishonchsizlik bildirish, lavozimdan chetlatish imperialism imperializm imperialist imperialist incarceration ozoqlikdan mahrum qilish, qamash Incas inklar income daromad income tax daromad solig‘i India Hindiston indigenous development mahalliy rivojlanish industrial sanoatga oid industrial power sanoat potensiali Industrial Revolution sanoat inqilobi Industrial Workers of the World dunyoning sanoat ishchilari inflation inflyatsiya (pulning qadrsizlanishi) initiative tashabbus institution muassasa integrity yaxlitlik interactions o‘zaro harakatlar international xalqaro internment fuqarolarni siyosiy sabab bilan qamoqqa tashlash interrelationships o‘zaro munosabatlar interstate shtatlararo, davlatlararo interstate commerce shtatlararo savdo-sotiq interstate highway system shtatlararo avtomagistrallar tizimi intervention intervensiya, aralashish intolerance toqatsizlik

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK investments investitsiyalar involvement aloqadorlik, jalb etish Irish irland tili, irlandiyalik Islam Islom dini isolation izolyatsiya isolationism isolyatsionizm Italy Italiya

J

Japanese yapon tili Japanese-Americans yaponiyalik amerikalik Jews yahudiylar Judaism iudaizm Judicial review sud nazorati justice adolat, odil sudlov, sudya

K

Kansas-Nebraska Act “Kanzas-Nebraska” qonunui Kellogg-Briand Pact Brian-Kellogg pakti kinship qarindoshlik Knights of Labor “Mehnat ritsarlari” Korean War Koreya urushi

L

labor markets mehnat bozorlari labor union kasaba uyushmasi land bridge bo‘yin Land Ordinance of 1785 1785-yilgi yer haqidagi qaror Latin America Lotin Amerikasi latitude kenglik League of Nations Millatlar Ligasi legislation qonunchilik legislature qonun chiqaruvchi organ leisure activities dam olish faoliyati life expectancy hayot davomiyligi limited government cheklangan hokimiyat Lincoln-Douglas debate Linkoln-Duglas munozarasi literature adabiyot longitude uzunlik Louisiana Purchase Luiziana xaridi loyalists tarafdorlar, loyalistlar

M

Manhattan Project Manhetten loyihasi Manifest Destiny «Taqdir» siyosiy doktrinasi majority rule ko‘pchilik prinsipi manufactured goods ishlab chiqarilgan tovarlar manufacturing ishlab chiqarish Marshall Plan Marshall rejasi

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK Mayas Mayya Mayflower Compact Meyflauer bitimi Memorial Day Xotira kuni mercantilism merkantilizm Mexican War Meksika urushi Mexicans meksikaliklar Middle Ages o‘rta asrlar middle class o‘rta sinf Midwest O‘rta G‘arb military harbiy hokimiyat, harbiy xizmatchilar minorities kamsonli elatlar minority kamchiilik Missouri Compromise Missuri sulhi Mobile society Mobil jamiyat mobilization safarbarlik Monroe Doctrine Monro doktrinasi monuments yodgorliklar Muckrakers makreykerlar, shov-shov tarqatib fosh qiluvchilar

N

NAACP Tanasi rangli aholining taraqqiyotiga ko‘maklashish milliy uyushmasi

NAFTA Shimoliya Amerikaning erkin savdo bitimi narratives hikoyalar national milliy national origins milliy kelib chiqish nationalism millatchilik Native American Indians Amerikaning tubjoy hindulari NATO NATO natural boundaries tabiiy chegaralar natural resources tabiiy resurslar naturalization fuqarolik berish navigation navigatsiya navy harbiy-dengiz floti Nazi Germany Fashistlar Germaniyasi Nazi Holocaust Fashistlar holokosti Neolithic Revolution Neolit inqilobi neutrality betaraflik New Deal “Yangi kurs” newspapers gazetalar noninterference (“laissez-faire”) aralashmaslik “normalcy” me’yorlarga mos bo‘lish Northwest Ordinance Shimoli-g‘arb haqida qaror nuclear yadroviy nuclear families ota-ona va farzandlardan iborat oilalar nuclear family ota-ona va farzandlardan iborat oila nullification bekor qilish

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK O

oil neft, moy Open Door Policy «Ochiq eshiklar» siyosati opportunity costs Imkoniyat xarajatlari, imkoniyatlarning moliyaviy

oqibatlari oppression bosish , bosim o‘tkazish oral histories og‘zaki tarix ordinance farmon, qonun, qaror Oregon Territory Oregon hududi overpopulation aholining haddan oshiq ko‘payib ketishi

P

Panama Canal Panama kanali Parliament parlament patriots vatanparvarlar Patroonship system patronaj tizimi peace tinchlik peacekeeping tinchlikni saqlash perceptions qabul qilish, his etish periodization’s davrlarga bo‘lish persecution ta’qib etish Persian Gulf War Fors ko‘rfazi urushi perspective perspektiva pioneers pionerlar plantation ekinzorlar plantation system ekinzorlar tizimi pledge of allegiance sadoqat qasamyodi policy siyosat political boundaries siyosiy chegaralari political parties siyosiy partiyalar political power siyosiy hokimiyat politics siyosat popular vote xalqning ovoz berishi Populist movement Populistlar harakati postwar Urushdan keyingi Poughkeepsie Convention Pokipsi kelishuvi poverty qashshoqlik preamble kirish qismi, so‘zboshi precedent pretsedent Preindustrial Age sanoatlashuvdan oldingi asr President’s cabinet president kabineti primary elections dastlabki saylovlar primary sources ilk manbalar principles prinsiplar privileges imtiyozlar proclamation e’lon qilish productivity unumdorlik

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK profit foyda progressive taraqqiyparvar Progressive leaders Taraqqiyparvar yetakchilar prohibition taqiqlash propaganda targ‘ibot prosperity farovonlik protests noroziliklar psychology psixologiya Puritans puritanlar, o‘ta qat’iy turmush tarzi tarafdorlari pursuit of happiness baxtga intilish

Q

Quakers kvakerlar Quebec Act Kvebek qonuni Quota Act Kvota haqidagi qonun

R

racial irqiy racial discrimination irqiy kamsitish racism irqchilik railroads temiryo‘llar ratification ratifikatsiya qilish, tasdiqlash rationing cheklash, me’yorga solish recall chaqirib olish recall election saylovni bekor qilish reconstruction qayta qurish, rekonstruksiya reductions qisqartirishlar referendum referendum reform isloh qilish reform movement islohotchilik harakati regulation tartibga solish, qoida reliability ishonchlilik relief yordam, yengillatish Renaissance Renessans reparation tovon puli reparations tovon puli to‘lash, zararni qoplash representation vakolatxona repression repressiya, qatag‘on “Republican” government “Respublikachilar” hukumati Republican Party Respublikachilar partiyasi resignation iste’fo restrict cheklamoq, tiyib turmoq Rights of the minority kamsonli elatlar huquqlari river civilizations (Mesopotamia, Egypt, China, Indus Valley)

daryo sivilizatsiyalari (Mesopotamiya, Misr, Xitoy, Hind daryosi vodiysi)

Rome Rim Roosevelt Corollary Ruzvelt tuzatishi Roosevelt’s Executive Order 8802 Ruzveltning 8802-ma’muriy farmoni

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK Roosevelt’s Treaty of Portsmouth Ruzveltning Portsmut shartnomasi

S

scandals mojarolar scholars olimlar scientific ilmiy sculpture haykal secession ajralish, chiqish Second Continental Congress Ikkinchi qit’a kongressi secondary sources ikkilamchi manbalar sectional seksiyaga oid sedition tashviqot, qo‘poruvchilik Sedition Act of 1918 1918-yilgi “Qo‘poruvchilik to‘g‘risida”gi qonun segregation segregatsiya self-government o‘zini-o‘zi boshqarish Senate Senat separation of powers Vakolatlarni taqsimlash separatism ayirmachilik settlement houses turarjoylar sharecropping Ijara haqqini hosildan beriladigan ulush hisobiga

qoplash Shay’s Rebellion Shey qo‘zg‘oloni shelter boshpana Sherman Antitrust Act Shermanning monopoliyaga qarshi qonuni significance ahamiyat skilled workers malakali ishchilar social commentary ijtimoiy izoh social sciences (anthropology, economics, geography, history, political science, psychology and sociology)

ijtimoiy fanlar (antropologiya, iqtisodiyot, jug‘rofiya, tarix, siyosatshunoslik, psixologiya va jamiyatshunoslik)

social scientific method ijtimoiy ilmiy usul social security ijtimoiy ta’minot socialism sotsializm Socialist Party sotsialistlar partiyasi sociology jamiyatshunoslik soup kitchen suyuq ovqatli oshxonalar Southwest Janubi-g‘arb Soviet Union Sovet Ittifoqi Spanish-American War Ispaniya-Amerika urushi spatial organization Makon tashkiloti sphere of influence ta’sir doirasi spiritual beliefs diniy e’tiqodlar “spoils system” “patronaj tizimi” (yutgan siyosiy partiyaning

mansablarni do’stlari, qarindoshlar va boshqa qo’llab-quvvatlagan odamlarga berishi)

Stamp Act Gerb yig‘imi haqidagi qonun standard of living hayot darajasi

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK state’s rights davlat huquqlari states’ rights davlatlar huquqlari status quo status-kvo, mavjud holat statutes parlament chiqargan qonunlar steel po‘lat stock market fond birjasi stock market crash fond birjasi tanazzuli strategy strategiya sub-Saharan Africa Afrikaning Sahroi Kabir hududi suffrage saylash huquqi Supreme Court decision Oliy Sud qarori

T

Tammany Hall Tammani-holl tariff tarif (biror narsaga toʻlanadigan qat’iy baholar

majmui) tariffs tariflar tax soliq temperance mo’tadillik territorial expansion hududni kengaytirish territory hudud three-fifths compromise beshdan uch nisbatli (3/5) murosa timeframes davrlar totalitarian totalitar totalitarian societies totalitar jamiyatlar Townsend Plan Taunsend rejasi trade savdo Treaties (Citizen Genet, Jay and Pinckney) Shartnomalar (Citizen Genet, Jay va Pinckney) treaty shartnoma trends tamoyillar triangular trade uch tomonlama savdo tribe qabila Truman Doctrine Trumen doktrinasi trust ishonch trusts trestlar Tweed Ring “Tvid to‘dasi”

U

underground railroad yerosti temiryo‘li unemployment ishsizlik Union Ittifoq unionize birlashtirmoq United Nations Birlashgan Millatlar Tashkiloti United Nations Universal Declaration of Human Rights Birlashgan Millatlar Tashkiloti Inson huquqlari

umumjahon deklaratsiyasi V

Versailles Treaty Versal shartnomasi Veterans Day Veteranlar kuni

Middle School Social Studies Glossary

NYS Statewide Language RBERN

ENGLISH UZBEK veto veto, taqiq Vietnam War Vyetnam urushi village qishloq

W

wage Ish haqi wages Ish haqi Wagner Act Vagner qonuni (Mehnat munosabatlari to‘g‘risidagi

milliy qonun) War Bonds Harbiy zayom majburiyatlari War of 1812 1812-qilgi urush Warsaw Pact Varshava shartnomasi waterway kanal Western Hemisphere G‘arbiy yarim shar westward expansion g‘arb tomon yurish westward migration g‘arb tomon ko‘chish Whiskey Rebellion Spirt isyoni white collar “oq yoqali” xizmatchilar white collar employees “oq yoqali” xizmatchilar women’s rights ayollar huquqlari women’ suffrage ayollarning saylovda ovoz berish huquqi workforce ish kuchi working conditions ish sharoitlari Works Progress Administration Jamoat ishlari boshqarmasi World Court Jahon Sudi world power jahondagi yetakchi mamlakat World War I 1-Jahon Urushi World War II 2-Jahon Urushi worldviews dunyoqarashlar

Y

Yalta Conference Yalta konferensiyasi “yellow journalism” har xil shov-shuvlar yozuvchi jurnalistlar