steinsteypa í aldanna rás
DESCRIPTION
Lokaritgerð í Byggingafræði BSc frá Háskólanum í ReykjavíkTRANSCRIPT
-
Steinsteypa aldanna rs Aron Lev Beck Lokaritger byggingafri B.Sc. 2014 Hfundur: Aron Lev Beck Kennitala: 230889-2799 Leibeinandi: Guni Jnsson Tkni- og verkfrideild School of Science and Engineering
-
Tkni- og verkfrideild Heiti verkefnis: Steinsteypa aldanna rs
Nmsbraut: Tegund verkefnis: Byggingafri BSc Lokaverkefni byggingafri BSc
nn: Nmskei: grip: Vor.2014 BFRIT1005 Fari er lauslega yfir sgu steinsteypu slandi.
Hfundur: Aron Lev Beck Rnarsson
Umsjnarkennari: ormur Sveinsson
Leibeinandi: Guni Jnsson
Fyrirtki/stofnun: Hsklinn Reykjavk
Dagsetning: Lykilor slensk: Lykilor ensk: 29.4.2014 Steinsteypa aldanna
rs
Dreifing: opin loku til:
-
Formli: hugi var v a skoa lauslega sgu steinhsa og steinsteyptra mannvirkja slandi. Einnig
vildi g skoa grfum drttum hvernig framleisla steypuefnum hefur veri hrlendis
gegnum tina og hva kom til a slendingar byrjuu a nota steinsteypu vi
mannvirkjager.
Leibeinanda mnum honum Guna Jnssyni hj verkfristofunni Eflu vil g akka fyrir a
hafa gefi mr tkifri til a kynnast steinsteypu ann htt sem g gert.
g vil srstaklega akka frnku minni Bru Huld Sigfsdttur fyrir allan ann tma og
stuning sem hn hefur gefi mr gegnum alla mna sklagngu.
-
Efnisyfirlit Inngangur ................................................................................................................................... 1
Upphafi ..................................................................................................................................... 2
Portlandssementi fundi upp .................................................................................................... 3
Steinhs slandi ....................................................................................................................... 3
Fyrsta steinsteypta hsi slandi .............................................................................................. 4
Mjlnir ........................................................................................................................................ 7
Sement slandi ......................................................................................................................... 8
Alkalvirkni verur vandaml slandi .................................................................................... 11
Samgngur ............................................................................................................................... 14
Steinsteypa eins og vi ekkjum hana dag ............................................................................ 16
Niurlag .................................................................................................................................... 17
Heimildaskr ............................................................................................................................ 19
-
Inngangur essari ritger er fjalla um sgu steinsteypu slandi. tlar hfundur a skra fr v
mikilvgasta og helsta sem vi henni kemur skilvirkan og markvissan htt. Stikla er
stru yfir sgulegt yfirlit upphaf steinsteypunnar heiminum og kanna er hva kom til a
slendingar byrjuu a nota hana. etta algenga byggingarefni sem hvert mannsbarn ekkir
prir n bjarflg um land allt og ykir okkur ftt sjlfsagara heldur enn a reisa hs r
steinsteypu. a hefur a sjlfsgu ekki alltaf veri annig a slandi stu steinsteypt hs
vast hvar um landi. Steinsteypan var ekki fundin upp slandi og tlar hfundur a kanna
grfum drttum hvar og hvernig fyrstu steinsteyptu mannvirkin hafa veri og hvernig a
hafi komi til a notast var vi steypuefni mannvirkjager.
Sementsverksmija rkisins kom og fr og kanna verur hva kom til a slendingar
myndu reisa hr verksmiju sem myndi framleia sement og af hverju hn var stasett
Akranesi. essi verksmija var neitanlega strt skref insgu slendinga og bj
verksmijan til tal strf fyrir heimamenn og fleiri. Alkalskemmdir settu stran svip
steinsteypusgu okkar og var alkalvirkni miki vandaml slandi og helst Reykjavk.
Steinsteypunefnd var stofnu til ess a rannsaka alkalvirkni og er a flag enn starfandi
dag og gegnir mikilvgu hlutverki upplsingamlum steinsteypufrum hr landi. Fari
verur sngglega yfir hvernig steinsteypa er lg dag og sagt verur fr njungum vinnslu
hennar og ger.
1
-
Upphafi Vi munum sennilega aldrei vita hver geri ea lagi fyrstu steinsteypuna. Elsta steinseypa
sem vita er um er fr 7000 FK og voru fornminjar hennar fundnar ri 1985 egar jarta
mokai ofan af steyptu glfi vi framkvmdir vegi Yiftah suur Galleu srael. a er
margt sem bendir til ess a listin vi a nota steinsteypu hafi dvna a miklu leiti fr 5000
FK og til 3000 FK (Stanley, 1999). eru pramtarnir Shaanxi Kna taldir vera fr 4000
FK og voru eir gerir me blndu r kalki (eng. calcium) og eldgosasku (eng. volcanic
mud) (Alessandra Belleli, 2007). sjunda ratugnum fundust fornminjar r steinsteypu fr
Gansu hrai Kna (ZuiXiong, 2012) og eru taldar vera fr 3000 FK. Fornminjarnar fr
Gansu hrainu voru ekki r einu sem taldar eru vera fr essu tmabili.
Egyptar voru miklir frumkvlar hinum msu svium og ekki sst essum frum
steinsteypu. Forn-Egyptar bjuggu til mrsteina sem voru r leju og hlmi. Til ess a binda
saman slurrkaa mrsteina sna notuu eir steinlm (eng. mortars) ea
gifsefni (eng. gypsum content), bi r kalki (eng. lime) og gifsi (eng. gypsum).
essa afer notuu eir til ess a byggja pramtana. Vita er a Knverjar notuu einnig
steinlm til ess a reisa Knamrinn sem er eitt frgasta mannvirki sgunnar (Woolfson,
Michael M., 2010). svo a etta s ekki s steinsteypa sem vi ekkjum dag er etta
mjg str og ingarmikill hluti af mikilvgri run sem tti eftir a leia mannkyni a
einu mest notaa byggingarefni heiminum dag, steinsteypu.
Lkt og Egyptar voru Rmverjar miklir brautryjendur runarferli steinsteypu.
Segja mtti a eir hafi raun veri frumkvlar. Rmverjar voru fyrstir allra til ess a nota
blndu sem saman st af kalkstein og possolana (lat. Pulvis puteolanus) en possolana eru
efni sem eru flokku eftir v hversu gjrn au eru a hvarfast me vatni (hydraulisk).
Possolana eru ksilrk (siliceuos) og hvarfast ekki me vatni (Raymond W. M. Chan, 1999C).
Possolanar ea aukar eins og eir eru gjarnan nefndir eru notair sement auknu mli n til
dags og bta eir eiginleika steinsteypunar miki og minnka prur. egar vatn (H2O) og
sement hvarfast myndast sementsefja og einn af veikarittum sementsefjunnar er Ca(OH).
Possolanar hvarfast san vi kalsumhydrox og mynda efni sem lkist C-S-H geli
(t2opermorit-gel). C-S-H gegnir mikilvgu hlutverki sementsefju ar sem C-S-H (calcium
silicate hydrate) er stugasti og ttasti tturinn sementsefjunni og gefur mestan styrk
(Concrete countertop institute, 2011).
2
-
Portlandssementi fundi upp Eftir a Rmaveldi hrundi voru margar aldir nnast engar endurbtur steypu. Me
tilkomu portlandssements fr boltinn a rlla njan leik (Lur Bjrnsson, 1990). egar
Eddystone vitinn Englandi var byggur ttu sr sta uppgtvanir. Uppgtvanir essar voru
eirri strargru a r ttu eftir a stimpla sig rkilega inn verkfrisgu heimsins.
Maur a nafni John Smeaton var fddur 8. jn ri 1724 Austhorpe Leed Englandi.
John hefur oft veri nefndur fair byggingarverkfrinnar (American society of civil
engineers). Eitt af allra mestu afrekum Johns gerust egar honum var fali a verkefni a
reisa Eddystone vitann ri 1756. a reyndist erfitt verkefni ar sem vitinn tti a standa
brimhvtu skeri ar ldugangurinn var svo mikill a allt kalklm myndi skolast burt ur en
a myndi harna. John Smeaton fann me tilraunum snum a hann myndi f sterkasta
sementi me v a brenna leirblandaan kalkstein og f me eirri afer kalkduft sem
hann svo btti possolana sem hann fkk fr Civitavecchia talu.
Breski mrarinn Joseph Aspdin var svo s sem kannai blndur Johns og rannsakai
hvers vegna essar blndur hans voru svona sterkar (Idorn, 1997). Joseph Aspdin stofnai
fyrstu sementsverksmijuna og var hn Wakefield Englandi. Sementsverksmijan var
stofnu ri eftir a hann fkk einkaleyfi British Patent 5022 An Improvement in the Mode
of Producin an Artifical stone og er a ar sem Portland-sementi er allra fyrst nefnt (Peter
Domone, 2010).
Steinhs slandi Fyrir ekki nema rmri ld hefi engum breyttum alumanni dotti a til hugar a nota
yri anna efni til hsbygginga en torf og nokkrir sptugarmar. Sklinn var s byggingarger
sem landnmsmenn fluttu me sr fr Skandinavu og var a algengasta tegund bygginga
eim slum daga. svo a nafni torfhsum gefi til kynna klningarefni essara
hsa var burargrind hsana r timbri. Ltil framfr var byggingarinai essum tma
og voru essi hs illa einangru, svo oft var kalt eim. slendingar voru undir stjrn
Danakonungs og var a um mija 18. ld a stjrnvld Danmrku vildu efla ina slandi
sem au og geru.
Styrkur var veittur til hlutaflagsins Innrttingar sem Skli Magnsson stofnai ri
1751. Skli Magnsson var lka fremsti hvatamaur ess a a yri reistur embttisbstaur
3
-
Viey. Hann vildi a bstaurinn yri hlainn me slensku grjti, en hann var eim tma
landfgeti (Minjasafn Reykjavkur). hlfa ld var Skli Magnsson valdamesti maur sland
og var hann fyrsti landfgetinn. Embttisbstaurinn var san reistur og fari var eftir
skum Skla. Vieyjarstofa er fyrsta steinhs landsins. Hafist var handa vi a reisa
Vieyjarstofu ri 1752 og var lg lokahnd verkefni ri 1755 (Viey). Nicolai Eigtved
hirarkitekt Dana hannai hsi en Vieyjarstofa var tekin fornleifaskr ann 20. gst ri
1969 (Minjastofnun slands).
Vieyjarstofa var ekki eina steinhsi sem Danakonungur veitti styrk til ess a
reisa, nst rinni var a Hladmkirkja. Framkvmdir hennar hfust ri 1757, tveim
rum eftir a Vieyjarstofa var fullklru. Tmatlanir vi verklok Hladmkirkju stust
ekki og var skur mrarameistari a nafni Sabinsky sem st fyrir byggingunni. fyrstu
var greitt kaup til allra eirra verkamanna sem a verkinu komu en ekki lei lngu ur en
bndur Skagafiri voru skikkair til ess a vinna kauplaust vi verkavinnu. essi mefer
var illa s og drst verki til muna, etta geri a a verkum a aldrei var reistur turn
hsi eins og tla var fyrstu og ekkert sngloft var kirkjunni. slensk efni voru notu til
ess a reisa kirkjuna og voru rauur sandsteinn og blgrti aalbyggingarefnin hsinu
(NAT).
Nstu tvo hs sem fjrmgnu voru me dnskum styrkjum var embttisbstaur
fyrir Bjarna Plsson landlkni vi Seltjrn Nesi og Bessastaastofa. Bessastaastofa var
bygg runum 1761 til 1766. v hefur veri haldi fram a Jakob Fortling, sem var
hsameistari, hafi teikna Bessastaastofu. ur var tla a Bessastaastofa yri
embttisbstaur fyrir Magns Gslason amtmann (Forseti slands). Styrkir essir hfu
jkv hrif run byggingarmarkas slandi ar sem mikill skortur hafi veri
byggingarefnum hrlendis um r og aldir (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008). Enn var
nokku langt a steinsteypa eins og vi ekkjum hana dag myndi birtast hrlendis. Eftir v
sem hfundur kemst nst eru essi steinhs fyrstu heimildir hrlendis ar steinn er notaur
vi mannvirkjager. Steinhsin voru strt skref frammvi byggingasgu okkar og stendur
fyrsta steinhsi enn me smd Viey. slendingar voru ekki seinir a taka upp v a
nota sement en a var ri 1847 a nota var sementlm. Sementslmi var nota til ess a
mrha dmkirkjuna Reykjavk. er a vart kalla steinsteypt hs ar sem steinlmi
var veurkpa.
Fyrsta steinsteypta hsi slandi
4
-
ri 1895 byrjuu hjlin a snast. afskekktum b, efst Norurrdal lt bndi a nafni
Jhann Eyjlfsson byggja fyrir sig fyrsta steinsteypta hsi sgu slands. Maurinn sem
hann r verki ht Sigurur Hansson en hann var steinsmiur (Gumundur Hannesson,
1943). fyrstu huggist bndi byggja steinhs r hggnum steini, lkt og hafi veri gert
Reykjavk um nokkurt skei. Veturinn ur hafi Jhann safna a sr efni sem hann
tlai a nota til ess a reisa hsi en komst Sigurur steinsmiur a v a efni sem
Jhann hafi safna vri kleyft blgrti. Blgrti var engu a sur nota og var a nota
kjallara hssins. Steinarnir voru lagir sementsmrlmi og s hli sem snri inn
kjallarann var hggvin. Ekki lei lngu ur en Jhann bndi og Sigurur steinsmiur stu
frammi fyrir stru vandamli. a kom ljs a engir steinar voru ntanlegir til ess a hlaa
yfir dyr og glugga. Datt eim flgum hug a steypa sr steina sem eir gtu nota etta
verkefni. Steinana tluu eir a steypa saman r mulningi sem eir myndu binda saman me
sementsmrlmi. voru gerar tilraunir me missterkum blndum og steyptu eir alls rj
steina. Hlutfll steypunnar voru 1:2:2 sement, sandur og mulningur, sem reyndist best af
essum prfunum eirra.
eir du ekki ralausir og tldu a best og einfaldast vri a gera mt fyrir
veggjunum og steypa svo steinana au. Borin voru fest me v mti a au voru skoru
af me fleygum en ekki negld og lgu mtin laus egar fleygarnir voru teknir fr. Uppistum
var annig htta a eins metra millibil var mefram veggjum, a ofan voru au svo tengd
me timbri. Ofan blgrtiskjallarann var steypumti stillt upp, aeins eitt bor h.
Mtin voru fyllt me essari blndu sem eir hfu fundi a best vri af eim sem eir
hfu prfa. Eftir a essi blanda fkk a harna var nst stillt upp nsta lagi og aftur,
aeins eitt bor h. Mrgum gti eflaust fundist essi afer nokku spaugileg dag en
reynslan var ekki meiri daga. Jhann bndi og Sigurur steinsmiur hafa veri nokku
ragir og ltu ekki hendur falla egar babb kom btinn og leystu etta prinlega me
mikilli rautseigju og olinmi egar eir reistu binn Sveinatungu.
etta hs var ekki eina steinhsi sem reist var etta ri v Dav Sigursson,
hsamiur Akureyri, reisti vi sjkrahsi Akureyri fjs og haughs. Ekki er vita um
blndunarhlutfall hj Dav en ar setti hann sement og sand saman mt og raai
smsteinum blnduna (Lur Bjrnsson, 1990). Miki var tala um sveitungahsi
Norurrdal og tti flkinu landinu etta vera mikil tindi. Engu a sur var engin
almennileg tbreisla essum byggingarmta fyrr en um aldamtin.
Fyrsta steinsteypa hsi Reykjavk var reist runum 1897 til 1898. a hs var
nefnt Barnsfjs og var vi Hverfisgtu sem n er Barnsstgur 4 (Gumundur Hannesson,
5
-
1943). Barnsfjs var reist af franska barninum Charles Gouldre Boilleau en Charles hafi
kvei a hefja rekstur kabi Reykjavk (Lur Bjrnsson, 1990). Reksturinn fjsinu
gekk ekki eins og Charles hafi vona og eignaist Ni-Srus fjsi svo seinna og var
me starfsemi sna v um nokkurt skei (Bjrn Malmquist, 1994). Hsi stendur vi
Barnsstg og dregur gatan nafn sitt af hsi essu (Mbl.is, 1997).
Snemma hfst mannvirkjager me steinsteypu safiri. ar var sksmiur a nafni
Magns Jnsson sem byggi tvlyft steinsteypuhs. Var uppi ftur og fit og spurist miki af
hsi essu, svo miki a gatan sem hsi st var nefnd Steinsteypuhsgata en sar nefnd
Slargata (Gumundur Hannesson, 1943). En er komi a Reykvkingum. rj hs og einn
kjallari voru reist a minnsta Reykjavk rinu 1903. Halldr rarsson sem var
bkbindari Reykjavk reisti sr hs einni h sem var stasett vi Inglfsstrti og
kaupmaurinn Helgi Magnsson reisti sr tvlyft verslunar- og barhs sem var vi
Bankastrti. essi hs ttu a sameiginlegt a bi voru au reist me flekamtum og fest
saman me jrnteinum. Teinarnir gengu inn veggina og hafa tt a jna sama tilgangi og
bendistl sem vi ekkjum dag. Gujn Sigursson fr hrra en fyrrnefndi menn og
reisti sr rlyft hs. Uppbygging tveggja var nokku frbrugin v sem ur hafi veri
gert ar sem veggirnir voru tvbreiir og me loftunarbili milli. Hugmyndin me v var s
a loftbili tti a einangra hsi og koma veg fyrir a vatn kmist gegnum veggina egar
verst virai. Netajrn voru notu jrnabindingu en jrnabinding hafi a hlutverk a
sporna gegn sprungumyndun. ekkt var a jrnabinding hafi veri notu erlendis (Lur
Bjrnsson, 1990).
a var ekki fyrr en eftir 1912 sem gjrbreyting var byggingarmta Reykjavk v
komu til sgunnar steinsteypuhsin. Tmabili sem var um a leyti a hefjast var oft
nefnd steinldin vegna ess hversu miki steinsteypan var notu og var tluver bylting
byggingarinai hrlendis. ri 1912 voru rj steinsteypt hs reist Reykjavk lkt og ri
1903. Eitt essara hsa lt Jn Magnsson byggja en til gamans m geta a Jn var sar
forstisrherra. Hsi sem hann lt reisa var stasett vi Hverfisgtu 21 (Knud Zimsen,
1952). a var svo Hi slenska prentaraflag sem festi kaup essu hsni ri 1941. ri
1926 gisti svo Kristjn X Danakonungur og Alexandrna drottning hsinu egar au
heimsttu slands (Brarsmijan). Hsi er breytt samkvmt viringum fr 1918 og 1941
(Pll V. Bjarnarson, 2004).
Vi Templarasund 5 byggi Sigurjn Sigursson strt hs r steinsteypu (Knud
Zimsen, 1952). Sigurjn var trsmiur og var etta hs rlyft og einnig me kjallara. Jn K.
sleifsson teiknai hsi (Drfa Kristin rastardttir, 2005). Hsi nefndist sar rshamar og
6
-
er ekki lklegt a etta hafi veri veglegasta og strsta steinsteypuhsi essum tma
(Alingi, 2013). Vi Sklabr 2 reis llu snu veldi hs lknisins lafs orsteinssonar.
Kvennasklinn Reykjavk vi Frkirkjuveg var til essa strsta steinsteypta hsi en a var
byggt ri 1909 (Knud Zimsen, 1952). a m me sanni segja a steinsteyptar byggingar
voru farnar a spretta upp ansi hratt og tti ekkert sjlfsagara en a steypa hs.
Skemmtilegt dmi um etta kemur fr rinu 1913 en urfti bjarstjrn a ra srstaklega
um hvort mtti byggja hs r timbri mib Reykjavkur, svo algeng var steinsteypan orin.
fundi essum reis maur a nafni Tryggvi Gunnarsson upp og lt t r sr au or a
bjarstjrn mtti ekki lta a henda sig a leyfa byggingar Reykjavk r ru efni en
steinsteypu. a var samykkt og tldu bjarfulltrar a breyta yrfti byggingarsamykkt
samrmi vi a (Knud Zimsen, 1952).
Sturlubrur voru ekktir athafnamenn Reykjavk. eir hfu byggt sr hs sem
brann oktber 1912. eir du ekki ralausir og ekki nema ri seinna byggu eir steinsteypt
hs. Hsi var stasett sama sta en a var Steinstaablettinum vi Hverfisgtu. etta
hs var nokku srstakt a v leytinu til a aki, allir stigar og ll loft voru steinsteypt.
etta hafi ekki veri gert ur. Breytti etta liti almennings til steinsteypu verulega og fr
flk smtt og smtt a hafa meiri tr essu byggingarefni en a voru nefninlega ekki allir
sem treystu steinsteypuna (Knud Zimsen, 1952). En a er eins me hana essum tma lkt
og me margar njungar, flk urfti a sj og last ekkingu hlutum ur en eir voru
teknir stt.
Mjlnir Knud Zimsen hafi nokkur r veri umbosmaur eirrar verksmiju sem hafi s hva
mest um innflutning sementi hinga til lands. Hann hafi veri a lra verkfri
Danmrku og fkk nmsrum snum mikla tr sementi sem byggingarefni. a lei ekki
lngu eftir a hann kom aftur heim til slands a nmi loknu a danskur verkfringur
heimstti Knud, en s danski vildi kanna mguleika v a koma upp sementsverksmiju
hr landi. Ekkert var r eirri hugmynd eirri mynd sem danski verkfringurinn hafi
huga (Knud Zimsen, 1952).
Hlutaflagi Mjlnir var stofna desember ri 1903. Hlutverk flagsins var
grjtmulningur. Stofnendur Mjlnis voru eir Knud Zimsen, verkfringur og sar
borgarstjri, Jn Jakobsson, sar landsbkavrur, Sturla kaupmaur Jnsson og Gumundur
Bjrnsson sar landlknir. Mulningsvlarnar fengu eir erlendis fr en gufuvl fengu eir r
7
-
skipi sem stranda hafi ofsaveri ri 1903. fyrstu var tilgangur flagsins a selja
Reykjarvkurb grjtmulning til gatnagerar. a var lti r v vegna ess a
mulningurinn tti heldur dr til ess brgs. Nst reyndu eir a selja mulning
steinsteypu. fr allt ha loft ar sem mrgum tti starfsryggi snu gna, helst eir
sem hfu atvinnu af v a mylja grjt me hamri og steinsmiir. Stofna var flagi Hgni
til hfus Mjlni. Mjlnir bakkai t r mulningsvinnu og fr a a steypa steina til
hleslu. Salan steinum essum gekk afar illa v flk hafi litla tr getu eirra og gum.
Knud Zimsen hafi svo mikla tr steinunum a hann tvegai l vi Lkjargtu og byggi
ar strt hs sem aalbyggingarefni voru essir steinar. Hsi sem hr um rir var byggt
ri 1905 og heitir Gimli. Allt kom fyrir ekki og Reykvkingar hldu fram rjsku sinni
sama hva Knud reyndi a samfra um gti essara steina.
Snri Mjlnir sr v nst a framleislu steinsteyptra giringarstaura. Staurnarir
voru langir og voru eir grafnir djpt ofan jr til ess a eir vru fyllilega fastir.
Jrnkengir voru v nst festir grp eim hluta staurs sem upp r st. milli stauranna var
fest teygt vrnet og mtum slegi upp ru megin kring um staurana og svo var steypt utan
um vrneti. Giringasalan gekk ekkert frekar upp en neitt anna sem Mjlnir tk sr fyrir
hendur og var flagi leyst upp ri 1910. Ekki vantai viljann hj Mjlnismnnum en
augljst var a almenningur hafi lti traust llum eim varningi sem eir framleiddu og
v fr sem fr. Ekki btti r skk a Mjlnir fkk samkeppnisaila markainn en a var
flagi Steina h.f. sem verkfringurinn Jn orlksson stofnai (Lur Bjrnsson, 1990).
Jn gaf t langa ritger Bnaarritinu sama r og Mjlnir fr fyrir b. Ritgerin bar nafni
Ntt byggingalag og rsti Jn miki bndur til ess a byggja r steinsteypu svo a
fstir hafi hlusta a (Gumundur Hannesson, 1943).
Sement slandi sari hluta 19. aldar var innflutningur sementi kringum nokkur hundru tunnur ri, og
um og eftir aldamtin 1900 var mikil aukning innflutningi (Dr. Gumundur Gumundsson,
2008). Ef vi ltum sngglega samanbur innflutnings essum rum a voru ri 1876
fluttar inn 54 tunnur af sementi, ri 1894 voru r 384 og loks ri 1903 voru tunnurnar
ornar hvorki meira n minna en 5051 (Lur Bjrnsson, 1990) sem er um 1800 tonn. Sj m
hversu steypuyrstur almenningur var essum tma ar sem tunnurnar jukust um 4667
aeins 27 rum. kring um 1930 var sprenging sementsinnflutningi v var
innflutningur kominn upp 20.000 tonn (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008) sem myndi
8
-
jafngilda um a bil 56.120 tunnum og er a grarleg aukning ekki lengri tma enn etta.
ar sem innflutningur hafi aukist grarlega miki undanfarin r og augljst var a markaur
fyrir sementi hr landi var orinn umtalsverur, var vert a fara a huga a
mguleikanum v a framleia sement hr slandi. Erfitt var a finna g byggingarefni
landinu ar sem ekki var hgt a finna gott hrefni mrsteina og skgar litlir sem engir
sland (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008).
a er raun ekki vita hvenr hugmyndin um sementsframleislu slandi spratt
upp. Skipulagsnefnd var skipu ri 1934 af rkistjrn og tti nefnd essi a huga a
framfrum atvinnumlum. lit essarar nefndar var gefi t tveimur rum sar ea ri
1936 og kom ar fram meal annars hugmynd um sementsger slandi. Jarfringurinn
Jhannes skelsson var fenginn til ess a rannsaka jarefni sem vri mgulega hgt a
nota vi sementsger. Einnig var verkfringurinn N.C. Monberg fenginn til a gera
kostnaartlun fyrir brabirgar sementsverksmiu Akranesi ea Reykjavk. Lagt var til
a kalksandurinn yri fluttur fr Patreksfiri og fluttur sementsverksmiju Akranesi ea
Reykjavk (Lur Bjrnsson, 1990). Nja Dagblai birti grein blai snu gst 1935 sem
ht Sementsvinnsla slandi r slenzkum skelja-kalksandi og leir. grein essari var vital
teki vi Sigur Jnasson sem hafi teki tt rannsknum essum a einhverju leyti og
lsti hann v svo a egar Patreksfjr vri komi vri sandurinn svo hvtur a egar
rigndi myndi lta t fyrir a vera slskinsblettir ar sem sandurinn var hinu megin firinum.
Trausti lafsson efnafringur hafi bent Siguri a ennan sand vri hgt a nota sem
bur (kalk-, saltptur). Sigurur hafi frtt Patreksfiri a Jhannes skelsson
jarfringur hafi rannsaka sandinn ar sumari 1932 og athuga hvort ar myndu finnast
leirlg me v sjnarmii a hgt vri a nota etta efni til sementsframleislu. Jhannes
hafi teki sni af sandinum sem voru geymd Reykjavk (Nja Dagblai, 1935).
essum rum rannsakai Jhannes kalksand alls 17 stum vestfjrum og var
vttumestur essara sandflka Rauisandur en eftir honum voru a Sandoddi vi
Patreksfjr og Holtasandur nundarfiri. Tali var a leirinn vri of srusnauur til
ess a hgt vri a nota hann vi sementsframleislu (Lur Bjrnsson, 1990). Maur
nokkur a nafni Haraldur sgeirsson lauk meistararitger sinni efnaverkfri fr
Hsklanum Illonis Bandarkjunum hinu merkilega ri 1944. Benti Haraldur a nota
mtti rafmagn vi sementsframleislu og var hann seinna fenginn til ess a meta bi stofn-
og rekstrarkostna sementsverksmiju slandi (Steinsteypuflag slands, 2009).
a var ri 1947 sem Alingi sendi loks fr sr frumvarp um byggingu
sementsverksmiu (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008). Eftir mikla hugun var loks
9
-
kvei a sementsverksmijan myndi vera reist Akranesi og yri notast vi hrefni sem
eru ar grennd, lpart sem teki yri r Hvalfiri og skeljasand r Faxafla
(Steinsteypuflag slands, 2009). ri 1949 skipai atvinnumlarherra verkfrinefnd sem
saman st af remur mnnum sem ttu a undirba stofnun nrrar sementsverksmiju (Skli
Alexandersson, 1985). Nefnd essi kannai stofn og rekstrarkostna remur mgulegum
sementsverksmijum, verksmiju Vestfjrum (Patreksfiri, nundarfiri), Akranesi ea
Geldinganesi vi Reykjavk. Komust eir a v a sementsverksmija Vestfjrum vri
lakasti kosturinn ar sem bi stofn- og rekstrarkostnaur vri hrri samanburi vi hina
valmguleikana. Einnig komst nefnd essi a v a besti mgulegi valkosturinn vri
Akranes en ltill munur vri framleislukostnai Geldinganesi og Akranesi en
stofnkostnaur vi a a reisa sementsverksmiju Akranesi vri heldur lgri en ef hn
vri reist Geldinganesi (Lur Bjrnsson, 1990). var a kvei. Eftir allar essar
hugleiingar og bi var tminn runninn upp, sementsverksmija yri reist Akranesi og
myndi hn vera fyrst sinnar tegundar hr slandi.
essi kvrun hefur veri strt stkk fyrir slenskan ina og var etta strt tkifri
fyrir Akranesb a f slka starfsemi binn. Sementsverksmijan opnai fyrir fjlda starfa
fyrir bi verkamenn og menntaflk. Fyrsta stjrn sementsverksmijunar var skipu remur
mnnum, Dr. Jni E. Vestdal, Helga orsteinssyni framkvmdarstjri og Siguri
Smonarsyni mrarameistari Akranesi (Alublai, 1949). Byggingartmi
sementsverksmijunar Akranesi voru rj r og tk hn til starfa lok rs 1958
(Sementsverksmijan, 2012). a voru bilinu 80-90 manns sem strfuu vi a a reisa
sementsverksmijuna og var tali a hn myndi vera strsta bygging slandi essum
tma. Efnageymslan var um 100.000 fermetrar og tlu framleisla sementsverksmijunar
um 75.000 tonn r hvert (Alublai, 1956) svo a raunin hafi veri um 100.000 tonn
(Steinsteypuflag slands, 2009). var sementsnotkun landsmanna um 60.000 tonn.
Yfirverkstjri me verkinu var Einar Helgason, yfirsmiur var lafur Vilhjlmsson og
sprengjuverkstjri var Bogi Bjrnsson og fyrrnefndur Dr. Jn Vestdal s um alla
verkfrivinnu. a voru nr eingngu heimamenn sem su um verklega tti vi
mannvirkjagerina og hafi etta eins og ur var sagt trlega mikla ingu fyrir
Akranesb hva atvinnu og uppbyggingu varar (Alublai, 1956). Verksmija essi
fkk nafni Sementsverksmija rkisins (Mbl.is, 1998). Sementsverksmija rkisins var vg
ann 14. jn 1958 vi htlega athfn og var a sgeir sgeirsson verandi forseti
slands sem vgi verksmijuna me v a kveikja eld ofni verksmijunnar en
brennsluofninn var um 100 metra langur (Samvinnan, 1958). Rtt eftir a
10
-
sementsverksmijan Akranesi hf strf var bann sett innflutning sementi. v banni var
aftur mti afltt runum 1971 til 1975 fngum vi inngngu slands EFTA.
(Steinsteypuflag slands, 2009).
au jarefni sem venjulega eru notu vi brennslu sementsgjalli finnast ekki
hrlendis svo urfti a nota nnur efni sta eirra. Eina kalkefni sem kom til greina var
skeljasandurinn. botni Faxafla fannst skeljasandur sem var mjg kalkrkur og hgt var a
nota (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008) og lpartmylsna sem fengin var r Hvalfiri var
einnig notu (Samvinnan, 1958). Sandurinn var um 85-86% kalk og var honum dlt af 25-35
m dpi. Lparti var svo mala saman vi sandinn klukvrn me ngilega miklu magni af
vatni til ess a efnin mynduu fngera leju sem voru me um 32% vatni. Lejunni var svo
dlt svonefnda lejugeyma og aan aftur brennsluofn. Sementsofninn var fraur a
innanveru me eldfstum steini og var ofninn svalingslaga og tluvert langur. Lejan kom
inn efri enda ofns og var oliubrennari neri enda. Ofninn var hrri vi inntaksop, ar sem
ofninn hallai um nokkrar grur. Hann snrist einn hring mntu. Fyrst ornai vatni r
lejunni egar hn kom inn ofninn og barst lejan niur me ofninum mti loganum og
missti skeljasandurinn koltvsringinn og myndaist brennt kalk. Kalki gekk
efnasamband vi ksilsru lpartsins vi enn hrra hitastig og endai brennslan vi 1400-
1450C en var efni ori a hrum, grum klum og fnu sandlku efni sem kallast
sementsgjall. Gjalli var nst klt niur srstkum kli eftir a a kom t r ofninum.
Sementsgjalli var mala sementskvrn og blanda var vi a nokkur prsent af gipsi.
myndaist fnmala duft sem kallast sement (Sementsverksmija rkisins og Steinsteypuflag
slands, 1978). Sementsverksmija rkisins framleiddi um 245-304 tonn af gjalli dag (Lur
Bjrnsson, 1990).
Alkalvirkni verur vandaml slandi svo a steinsteypa s sterkt byggingarefni koma upp gallar henni lkt og me nnur efni.
Flestir vita a a timbur fnar, mlmar ryga, mling flagnar og steypa springur. Oft getur
veri talsvert erfitt a tta sig v hvers vegna essir hlutir eiga sr sta ea hver eru helstu
rsk eirra hverju sinni og er efnisfri byggingarinai vandmefarin og flkin grein.
Helstu gallar sem geta komi upp steinsteypu eru frostskemmdir, rrnunarsprungur, tring
bendistli, skemmdir vegna slfats (brennisteinssambanda) og sast en ekki sst skemmdir
vegna alkal-ksilefnahvarfa, oftast nefndar alkalskemmdir.
11
-
Alkalskemmdir ea alkalensla eins og a heitir verur til egar ngilega miki
magn af vatni kemst a ksilhlaupi. Ksilhlaupi myndast egar alkalar r sementinu og
hvarfgjrn ksilsra r fylliefninu hvarfast (Dr. Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni
steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007). egar ksilhlaupi kemst snertingu vi
vatn getur eitt af tvennu tt sr sta og a er a hlaupi getur anist miki t ea a
takmrku ensla verur. etta fer eftir efnasamsetningu ksilhlaupsins. essi efnabreyting
getur haft umtalsver hrif eliseiginleika steinsteypunnar og veikir hn m.a. styrkleika
fylliefnakornanna. Hinsvegar ef ksilhlaupi hefur takmarkaa enslu hefur
styrkleikaminnkun fylliefnakornanna steinsteypunni einu hrifin sem sj m
efnabreytingunni. Kemur einstaka sinnum fyrir a efnabreytingin hafi aukinn
vilunarkraft milli steins og sementsefju fr me sr. Hin tegund ksilhlaups, s sem er
me takmarkaa enslu gerir a hinsvegar a verkum a ensla sr sta
fylliefnakornunum sjlfum, inni steinsteypunni og getur rstingur fylliefnakornana
umlyggjandi sementsefju ori meiri en togol steypunnar sem veldur v a rfnar sprungur
myndast.
Alkalvirk steinsteypa springur og eykur httuna rumskalegum hrifum svo sem
frostensla, tring steypustyrktarjrni. Steypan verur v tluvert opnari fyrir llum
essum kvillum sem fram komu hr ur og getur etta leitt af sr kejuverkun sem erfitt
getur veri a eiga vi (Gumundsson, Alkal efnabreytingar steinsteypu, 1971).
Alkalvirkni var strt vandaml byggingarinai slandi runum 1960 til 1980 (Dr.
Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).
Fram til rsins 1940 voru alkalefnabreytingar ekki ekktar og hfu gallar seinsteypu veri
raktar til annarra hrifavalda, helst frostenslu.
Kalifornu gat frostensla ekki veri orsakavaldur skemmda steinsteypu. ar hfust
rannsknir steinsteyptum brarvirkjum. a var Thomas E. Stanton sem taldi a r
orskuust af vldum efnabreytinga fylliefnum steinsteypunnar og hfust rannsknir
alkalvirkni steinsteypu kjlfari (Lur Bjrnsson, 1990). a sem tti heldur undarlegt
essum mlum var a erlendis voru a eingngu au mannvirki sem voru snertingu vi
vatn sem finna mtti alkalskemmdir en slandi var a fugt. Hr landi voru nnast bara
barhsum sem mtti finna skemmdirnar og var a ekki fyrr en sar meir sem
alkalskemmdir fundust barhsnum erlendis og miklu minna mli en slandi.
Anna sem ykir merkilegt alkalmlum slandi er a hr var hafin varnabartta gegn
alkalskemmdum 10 rum ur en skemmdirnar fundust sem er tluvert frbrugi v sem
gerist rum lndum. Erlendis var a algengast a skemmdirnar voru uppgtvaar og lei
12
-
svo oft langur tmi ur en menn viurkenndu ea jafnvel ttuu sig vandamlinu
(Gumundsson, Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).
Fyrstu mlingar sem Rannsknarstofnun byggingarinaarins geri alkalenslu og
vitneskja um htt alkalmagn slenska sementinu tti Haraldi sgeirssyni, sem var
forstjrni Rannsknarstofnunnar byggingarinaarins, t nnari athuganir eirri alvarlegu
httu sem alkalvirkni getur haft fr me sr steinsteyputum mannvirkjum hr landi.
Varpai hann liti snu m.a. tvarpserindi ri 1966 og vakti a mikla athygli hj
almenning (Steinsteypunefnd). Megin sta ess a slendingar hafa veri byrjair a hefja
varnaragerir 10 rum ur en skemmdir komu ljs voru rannsknir Haralds sgeirssonar
sem sndu fram a a kvein steypuefni innihldu virk efni sem gtu valdi alkalenslu.
Sementi fr Sementsverksmiju rkisins var me htt alkalinnihald og var flk hvatt til ess
a gta varar egar notast var vi sement fr verksmijunni vatnamannvirki. etta tti sr
sta runum 1965-1970 en eim tma var veri a huga msar framkvmdir
vatnamannvirkjum. etta geri a a verkum a innflutningur hfst erlendu lgalkalgjalli
sem blanda var vi slenska sementsgjalli en essa afur tti a nota Brfellsvirkjun (Dr.
Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).
Inaarrherra skipai srstaka nefn janar 1967 til ess a fjalla um mgulegt
vandaml sem varai httu vi alkalskemmdir slenskum hsum. ri 1967 hf essi
nefnd strf og var Haraldur sgeirsson formaur nefndarinnar (Steinsteypunefnd). Nefnd
essi er enn starfandi dag og heitir Steinsteypunefnd. Steinsteypunefnd gegnir mikilvgu
hlutverki formi rannskna og upplsinga sem gagnast bi frimnnum og almenningi.
Steinsteypunefnd er ekki bara me hugann vi alkalvirkni heldur hefur hn gefi t tal
skrslur og greinar sem flest eru agengileg hverjum sem er veraldarvefnum. ar getur hver
sem huga hefur steinsteypu ea efnistkni hennar stt sr upplsingar um mis fri sem
tengjast essum mlaflokki.
Lkt og ur hefur komi fram var tali a lkur alkalskemmdum steinsteypu vru
litlar sem engar barhsum og voru v miur litlar sem engar vararrstafanir gerar
vi steinsteypu sem tti a nota essum tilgangi. rannskninni sem Rannsknarstofnun
byggingarinaarins geri voru niursturnar r a ekki vri rf v a flytja inn
lgalkalsement til bygginga vatnsmannvirkja ef notast vri vi posslanefna sementi, sem
framleitt var hj Sementsverksmiju rkisins. var helst tala um lparti sem fengi var r
Hvalfiri en a hefur posslan eiginleika. Menn tldu a ef framleitt vri posslantsement
vri htta alkalskemmdum ltil sem engin ea allavega ngilega ltil til ess a ekki
yrfti a gera frekari rstafanir. essum tma sndu bi slenskar og erlendar rannsknir
13
-
fram a a ekki vri nausynlegt a notast vi srsement lkt og etta steinsteypu sem
notu yri vi byggingu barhsni ar sem au mannvirki vru ekki talin vera neinni
srstakri httu. Engu a sur benti Rannsknarstofa byggingarinaarins fram a flk
skyldi vera veri og helst suur- og suvesturhluta landsins ar sem ar vru
frbrugin veurskilyri og ekki jafn g og rum landshlutum.
Virka steypuefni, lparti r Hvalfirinum var fyrst nota ri 1960. Efni var kalla
bjrgunarefni en sta ess var a fyrirtki sem vann vi a dla efninu upp ht Bjrgun
og var nafn efnisins dregi af v. Efni var laust vi hreinindi og var a helsta stan
og kosturinn vi notkun ess en einnig var a fremur drt. Lkt og ur hefur komi fram
var ekki talin nein srstaklega mikil htta v a nota etta efni svo a
Rannsknarstofnun byggingarinaarins hvatti til varkrni vi a nota etta efni og voru ekki
sett lg n reglur sem takmrkuu notkun ess ar sem um var a ra flestum tilfellum
barhs. Seinna var sett bann notkun efnisins en tk fyrirtki Bjrgun, sem s um a
dla efnunum, upp a dla rum sta t af Kjalarnesi en a efni hafi tluvert minni
alkalvirkni en fyrra efni sem ur var nota (Dr. Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni
steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).
Rannskn var ger tbreislu steypuskemmda me herslu a skoa hversu
algengar alkalskemmdir voru hsum Reykjavk runum 1977-1978. rannskninni var
niurstaan s a alkalvirkni steinsteyptum hsum vri alvarlegt vandaml Reykjavk og
a ekki vri minna en 10% hsa sem bygg voru runum 1968-1972, voru me miklar
alkalskemmdir (Steinsteypunefnd, 1984). dag eru alkalskemmdir ekki lengur vandaml
slandi. Eftir rotlausar rannsknir og prfanir hafa vsindamenn okkar fundi leiir til ess
a sniganga alkalskemmdir a mestu leiti (Hkon lafsson, 1998).
Samgngur Steinsteypa ekkist ekki eingngu formi hsbygginga heldur er hn allt kringum okkur og
m ar nefna vegi, brr, hafnir, gangstttir, stflur, rr og svo lengi mtti telja. Efni er
trlega hentugt ar sem um endingu og styrk er a ra. heimildum fr fyrri ldum er lti
tala um hafnarmannvirki. ri 1982 lt Reykjavkurborg gera bryggju r hggnum stein.
essi bryggja var fyrsta steinbryggjan slandi og var hn kllu Steinbryggjan (Lur
Bjrnsson, 1990). Formaur hafnarnefndar var Lrus E. Sveinbjrnsson dmstjri. Lrus lt
mrarameistarann Lders gera teikningu af fyrirhugaari bryggju en einnig leitai hann til
Smith og Mygind sem var verkfriflag Kaupmannahfn og geru eir uppdrtt af bryggju
14
-
samkvmt hans sk. Lrus skai einnig eftir v a Smith og Mygind myndu senda hinga
til lands verkfring sem tti a kanna sjvarbotninn og fjruna. Borgarstjrn
Reykjavkurborgar hafnai essu llu, bi hfnuu eir a Lder myndi teikna uppdrtti og
a danskir verkfringar kmu nlgt essari framkvmd. Borgarstjrnin gat a sjlfsgu
ekki skili vi mli me essu mti og urfti hn n a koma me uppstungur um hvernig
standa tti a essum mlum. Borgarstjrn sendi hafnarnefnd a leita tilboa vi byggingu
bryggjunni, sumum tilboanna sem fengust fylgdu uppdrttir, einu fylgdi sma lkan af
bryggjunni. Borgarstjrn fannst uppdrttur eirra Lders og Magnsar rnasonar vera
heppilegasti kosturinn. Hann tti bi agengilegastur og nkvmastur (Knud Zimsen,
1952). Ekki er lklegt a steinbryggja hafi veri smu Akureyri ri 1889. Bryggjur
essar voru hlanar r hggnu ea tilhggnu grjti, en semetsblandan mun sennilega hafa
veri notu sem binding.
Eitthva af m hr landi hafa veri braar jveldisld og nefna fornrit brr
Jkuls Dal, Hvt Borgarfiri hj Brrreykjum, xar, lft Mrum og Barnafossi.
essar brr sem nefndar eru hr a ofan hafa sennilega allar veri smaar r timbri en ekki
er sennilegt a eitthva af eim hafi veri me steinboga, til a mynda Hvt hj
Barnafossi og Brar rnessslu. Allflestar essara bra hafa n dag sungi sitt sasta og
falli fr lokum jveldisaldar og fram 18. ld. er Jkuls Dal undantekning fr essu
en s virist hafa veri bru nr samfellt fr jveldisld til dagsins dag. Fyrstu brrnar
sem byggar voru r jrnabentri steinsteypu voru reistar ri 1907. essar brr voru yfir
Blskeggs Hvalfiri og hin var yfir Fnjsk. Brin yfir Fnjsk var bogabr og hafi hn
yfir 55 m breitt haf. etta var eim tma lengsta bogabr sem ger hafi veri heiminum.
essi brarger heppnaist me eindmum vel og fylgdi landsverkfringurinn Jn
orlksson essu eftir og reisti nstu rum og ratugum mrghundru jrnbentar
steinsteypubrr. millistrsrunum voru margar brr byggar slandi og voru langflest
strfljt landsins bru. Markarfljtsbrin var srstkust ar sem tak var gert til ess a
veita kvslum Markarfljtsins einn farveg (Lur Bjrnsson, 1990).
Steinsteypa gatnager er ekki algeng en hefur hn veri notu. Um langan tma
voru hr eingngu slar og malarvegir en ri 1912 var fyrsta gatan Reykjavk malbiku
(Knud Zimsen, 1952). Malbik er ekki beint til umru essari ritger svo nnari
skringar v vera ltnar eiga sig. ri 1960 hfst gatnager Akranesi. var 300 m
vegur sem var stasettur a Kirkjubraut lagur niur me steinsteypu. ri eftir var
Sklabraut steypt og rslok 1963 var bi a steypa um 3800-3900 m af gtum. Ekkert
anna bjarflag hefur nota steinsteypu til gatnaframkvmda jafn miki og Akranes og er
15
-
a sennilega vegna ess a Sementsverksmija rkisins var stasett ar (Lur Bjrnsson,
1990).
Steinsteypa eins og vi ekkjum hana dag dag ykir okkur steinsteypa vera frekar sjlfsagur hlutur svo a fstir ekkja
framleisluferli hennar ea sgu. Flk sr steinsteypt mannvirki og ttar sig n allflestum
tilfellum a byggingarefni er j steinsteypa, sem ur var fljtandi formi lg niur af
inaarmnnum og n er ori grjthart byggingarefni sem myndar mannvirki af msum
strum og gerum. Tkni ntmans er alveg hrein trleg, miklar breytingar hafa veri
steinsteyputkni fr eim tma sem ur hefur veri fjalla um. Verk- og tknifrivit
mannsins rast stugt og virist s run eiga sr engan endi. Hr ur fyrr var handverk
mun algengara og hfu menn ekki au tki og tl sem vi hfum dag, svo a handverk
s enn vel meti og nausynlegt fjlmrgum fgum er tknin bin a ryja sr til rms
atvinnumarkai vast hvar um heiminn.
langan tma var steinsteypan hrr me rekum palli og var hn svo fr
steypumtin ftum. Slkar aferir sjst varla dag nema um s a ra agnarsm verkefni
enda er etta verklag tmafrekt og miki lkamlegt erfii. Fyrsta vlknna hrrivlin var
notu ri 1914 og var a vi hsi vi Bankastrti 11. etta ddi ekki a tmi vlknna
hrrivla vri kominn v a r voru ekki notaar a ri fyrr en eftir 1930. essar
vlknnu hrrivlar ykja n dag ekki neitt srlega ntmalegar og eru raun ornar reltar
nema egar um sm verkefni er a ra. Steinsteypan er n hrr ar til gerum
steypustum og fluttar verksta steypublum (Gumann Sigursson, 1967). Nokkrar
steypustvar eru hr landi og sj r um a hanna, blanda og koma steypunni verksta.
etta eru strar framleislustvar og starfar ar fjlmargt flk. flestum tilfellum eru
steypustvarnar me rannsknarstofu ar sem steypusrfringar fylgjast me llum eim
efnum sem steypustin skilar af sr. Til eru tki sem gera mnnum kleift a rekja
blndunarhlutfall steinsteypunnar langt aftur tmann svo ekki s hgt a efast um
ranleika steypustvanna egar kemur a efnisblndum.
rannsknarstofunum starfa menn vi allskyns prfanir steypu. ar eru lags-,
fjaurstuuls-, frostols, og alkalprf ger eftir viurkenndum stlum og kanna er hvort s
blanda sem um rir hverju sinni standist lg og reglur sem gerar hafa veri fyrir
steinsteypuna. Lkt og ur hefur komi fram sj steypustvarnar um a koma efninu
verksta artilgerum steypublum og eru til seinkarar sem notair eru til blndunar vi
16
-
steypuna ef aka arf me hana langa vegalengd til ess a tryggja a steypan s fullgild og
nothf egar hn loks kemur verksta. arf a vinna me essa svonefndu seinkara eftir
kvenum reglum v eir geta haft hrif eiginleika steypunnar ef eir eru ekki notair rtt.
egar steypubllinn mtir svi, ba ar spenntir inaarmenn sem taka mti honum.
eir hafa slegi upp mtum sem geta veri llum strum og gerum. Steypan er sett
mtin og er hn titru. Algengast er a hsasmiir ea mrarar sji um a leggja og vinna
steypuna. Steypan er ltin standa mtum og ltin harna og v nst eru mtin tekin fr og
stendur steinsteypur veggur.
N dgum er notast vi msar aferir vi a vinna, laga og mehndla steinsteypu
og m nefna sjnsteypu. Sjnsteypa er ekkert endilega frbrugin hefbundinni
steinsteypu, heldur liggur munurinn v hvernig hn er unnin verksta. Til ess a n fram
fallegu yfirbori arf a hafa margt huga og mikilvgt a vanda til verks. Steypumtin
skipta miklu mli og mtast yfirborsfltur steinsteypunnar eftir lgun og fer ess, v er
mikilvgt a mt su me skemmdu yfirbori, sveigjanleg og tt. Nota arf srstaka
mtaolu og er steypa titru niur eftir srstkum reglum (BM-Vall). Sjnsteypa hefur veri
mjg vinsl undanfrnum rum og ykir hn ntskuleg og falleg. Steinsteypa arf ekki
endilega a vera gr heldur er hgt a f hana hinum msu litum (Steypustin). ri 2001
fann ungverski neminn ron Losonczi upp afer til ess a gera gegnsja steinsteypu
(Gabor, 2013). Steypan er ger me v a sundir af plast- ea glertrefjaefnum eru lg
samsa steypuna og geta essi trefjaefni hleypt gegnum sig ljsi og eru gegns. Lkt og
vi m bast hafa trefjarnir hrif eiginleika steinsteypunnar ar sem eir eru um 4% af
henni en engu a sur hafa eir ekki a mikil hrif a steypan getur talist sem hgasteypa
(Einar Einarsson, 2010). Trefjarnar steypunni missa nnast ekkert ljs allt a 20 metrum
(Litracon).
Niurlag Lkt og sj m essari ritger er saga steinsteypu litrk. Hn einkennist af frumkvi okkar
slendinga til ess taka til hendinni og endurspeglar ann opna hug sem okkur br. a snir
sig og sannar a ekki er gefist upp svo a fyrsta tilraun gangi ekki alltaf, heldur er haldi
fram og lausn fundin, oftast. tal hindranir voru vegi slendinga en eitt er vst eftir a hafa
liti sgu okkar a steinsteypan er byggingarefni sem er komi til a vera og ef runin
hefur veri svona mikil essum rmu 100 rum er aldrei a vita hvernig steypan eftir
a vera eftir nnur 100 r.
17
-
Me stugum rannsknum og prfunum er mgulegt a gera sr hugarlund hva
eftir a vera. Svo algeng er steinsteypa slandi dag a a er langmest notaa
byggingarefni hr landi og tekur ann titil me yfirburum. Hr vinna srfringar essu
svii vi dagleg strf vi a kanna, ra og hafa eftirlit me steinsteypu og standa
srfringar okkar slendinga framarlega sinni grein ef mia er vi nnur lnd. runin
tekur aldrei enda og er alltaf veri a kanna nja mguleika steinsteyputkni. Veri er a
skoa umhverfisvnni steinsteypu svo eitthva s nefnt og er s hugmynd hru
runarferli og sjlfsagt eftir a lta miki sr bera framtinni ar sem maurinn er
sfellt a vera varari um sig hva nttruvernd varar. ar sem steypa er talin frekar
mengandi byggingarefni gtu veri gir mguleikar rannsknum umhverfisvnni
steinsteypu.
Nir aukar og n blendiefni lta sj sig anna slagi og run og rannsknir llu
v sem vi hfum n, eru sfellt gangi. Spennandi verur a fylgjast me njungum t.d.
gegnsja steypan sem ungverjinn ron Losonczi fann upp ri 2001 (Gabor, 2013). etta er
a sjlfsgu mjg spennandi fyrir alla sem hafa huga steinsteypu og verur gaman a
sj hvort og hversu miklum vinsldum essi gegnsja steypa eftir a n komandi framt.
Hva sem v lur er mikilvgt a halda fram a ra efni og kanna alla mguleika
sem eru stunni til ess a gera steinsteypuna betri.
18
-
Heimildaskr Alessandra Belleli, M. L. (2007). Reinforced Concrete: A short history. Venice: Tecnologos
Editore.
Alexandersson, S. (27. mars 1985). 382. ml, Sementsverksmija rkisins. Stt 4. ma 2014 fr
Alingi: http://www.althingi.is/altext/gomulraeda.php4?lthing=107&rnr=3230
Alingi. (11. jl 2013). Skrifstofa umbosmanns Alingis flutt rshamar - 25 r fr opnun
skrifstofunnar. Stt 29. aprl 2014 fr Alingi:
http://www.althingi.is/vefur/frett.html?nfrettnr=2020
Alublai. (26. gst 1956). Sementsverksmijan verur strsta bygging slandi.
Alublai , bls. 1.
Alublai. (10. gst 1949). Sementsverksmijunni hefur veri kveinn staur
Akranesi. Alublai , bls. 1.
American society of civil engineers. (n dags.). People and projects. Stt 11. aprl 2014 fr
www.asce.org: http://www.asce.org/People-and-Projects/People/Bios/Smeaton,-John/
Bjrnsson, L. (1990). Steypa lg og steinsmi rs. Reykjavk: Hi slenska bkmenntaflag.
Bm-Vall. (n dags.). Sjnsteypa. Stt 14. ma 2014 fr Bm-Vall:
http://www.bmvalla.is/Steinsteypa/Sersteypur/Skodavoru/sjonsteypa
Brarsmijan. (n dags.). Brarsmijan. Stt 29. aprl 2014 fr Sgusning Hverfisgtu 21:
http://www.bruarsmidjan.is/portfolio-items/sogusyning-a-hverfisgotu-21/
Concrete countertop institute. (23. oktber 2011). The use of pozzolans in concrete. Stt 11.
aprl 2014 fr http://www.concretecountertopinstitute.com/:
http://www.concretecountertopinstitute.com/blog/2011/10/the-use-of-pozzolans-in-concrete/
Drfa Kristin rastardttir, G. G. (2005). Hsaknnun. Reykjavk: Minjasafn Reykjavkur.
Einarsson, E. (Febrar 2010). Njungar steinsteypu. Frttabrf Steinsteypuflags slands ,
bls. 16.
19
-
Faith McNulty. (1982). Rmi Brennur. (E. Gunnarsdttir, .) Reykjavk: Ml og menning.
Forseti slands. (n dags.). Bessastaastofa. Stt 4. aprl 2014 fr www.forseti.is:
http://www.forseti.is/Bessastadir/Bessastadastofa/
Forseti.is. (2007). Forseti.is. Stt 12. mars 2012 fr Forseti slands:
http://www.forseti.is/Forsida/Fyrriforsetar/
Gabor, M. (10. mars 2013). Seeing trough concrete. Stt 14. ma 2014 fr Hungarian success
stories: http://hungarian-success-stories.com/2013/03/10/seeing-through-concrete/
Gumundsson, D. G. (1971). Alkal efnabreytingar steinsteypu. Reykjavk:
Rannsknarstofnun byggingarinaarins.
Gumundsson, D. G. (2007). Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi.
Reykjavk: Rannsknastofnun byggingarinaarins.
Gumundsson, D. G. (2008). Sementsinaur slandi 50 r. Reykjavk: Verkfriflag
slands.
Gumundsson, D. G. (2008). Sementsinaur slandi 50 r. Reykjavk: Verkfriflag
slands 2008.
Hannesson, G. (1943). Insaga slands. Reykjavk: Inaarmannaflagi Reykjavk.
Idorn, G. (1997). Concrete Progress: From Antiquity to Third Millenium. Thomas Telford
publishing.
Afburamenn og rlagavaldar (B. II). (1973). (B. Jakobsson, .) Reykjavk: gistgfan.
Litracon. (n dags.). About: Walls pavements design art. Stt 14. ma 2014 fr Litracon light-
transmitting concrete: http://litracon.hu/aboutus.php
Malmquist, B. (1994). Fr Lngusttt til Fjrgynjar. Eintak , 23.
Mbl.is. (14. janar 1997). Mbl.is. Stt 29. aprl 2014 fr Sterk steypa:
http://www.mbl.is/greinasafn/grein/309280/
Mbl.is. (22. gst 1998). Sementsverksmijan hf. 40 ra. Stt 4. ma 2014 fr Mbl.is:
http://www.mbl.is/greinasafn/grein/415033/
Minjasafn Reykjavikur. (n dags.). grip slenskrar hsagerarsgu fram til 1970. Stt 10.
aprl 2014 fr http://www.minjasafnreykjavikur.is:
http://www.minjasafnreykjavikur.is/PortalData/12/Resources/skjol/baeklingar/agripislhusagG.
pdf
Minjastofnun slands. (n dags.). Reykjavk Vieyjarstofa. Stt 4. aprl 2014 fr
www.minjastofnun.is: http://www.minjastofnun.is/hus-og-mannvirki/fridlyst-hus-og-
mannvirki/reykjavik/nr/424
NAT. (n dags.). hladmkirkja. Stt 4. aprl 2014 fr www.nat.is.
20
-
Nja Dagblai. (1935). Sementsvinnsla slandi r slenzkum skelja-sandi og leir. Nja
Dagblai , 1.
lafsson, H. (21. febrar 1998). Alkalskemmdir eru ekki lengur vandaml slandi. Stt 14.
ma 2014 fr Mbk.is: http://www.mbl.is/greinasafn/grein/384051/
ekktur, h. (n.d.). Nabatacan History. Retrieved 04 10, 2014, from www.nabateaea.net:
http://nabataea.net/cement.html
Pll V. Bjarnarson, H. M. (2004). Hsaknnun. Reykjavk: Minjasafn Reykjavkur.
Peter Domone, J. I. (2010). Construction materials their nature and behaviour (4th Edition
tg.). Glasgow: Spoon Press.
Raymond W. M. Chan, P. N. (1999C). Concrete Admixtures for Waterproofing Construction.
Structural engineering branch, Architectural service department. Hong Kong: The goverment
of the Hong Kong special administrative region.
Samvinnan. (1. mars 1958). N slenzk strija uppsiglingu: 75.000 tonn af sementi ri.
Samvinnan , bls. 17 og 31.
Samvinnan. (1. mars 1958). N slenzk strija uppsiglingu: 75.000 tonn af sementi ri.
Samvinnan , bls. 14.
Sementsverksmija rkisins og Steinsteypuflag slands. (1978). Sement og steypa. Akranes:
Sementsverksmija rkisins og Steinsteypuflag slands.
Sementsverksmijan. (18. aprl 2012). Innflutningur sementi sta framleislu. Stt 4. ma
2014 fr Sementsverksmijan: Innflutningur sementi sta framleislu
Sigursson, G. (1967). Mraratal og steinsmia. Reykjavk: Mraraflag Reykjavkur.
Stanley, C. (1999). Concrete trough the ages. Concrete trough the ages. Crowthorne: British
Cement Association.
Steinsteypuflag slands. (Febrar 2009). slenskt sement 50 r! Frttabrf Steinsteypuflags
slands , bls. 4.
Steinsteypunefnd. (n dags.). Saga Steinsteypunefndar. Stt 13. ma 2014 fr
Steinsteypunefnd: http://steinsteypunefnd.is/Steinsteypunefnd/Saga/tabid/102/language/is-
IS/Default.aspx
Steinsteypunefnd. (1984). Tni alkalskemmda steypum hsum Reykjavk og ngreni fyrir
1983. Reykjavk: Rannsknarstofnun byggingarinaarins.
Steypustin. (n dags.). Srhnnu steypa. Stt 14. ma 2014 fr Steypustin:
http://steypustodin.is/vorur/steinsteypa/serhonnud-steypa/
Viey. (n dags.). Saga. Stt 4. aprl 2014 fr www.videy.com: http://videy.com/videy/saga/
21
-
Woolfson, M. M. (2010). Materials, Matter and Particles, A brief history. London: Imperial
college press.
Zimsen, K. (1952). r b borg. (L. Kristjnsson, Ritstj.) Reykjavk: Helgafell.
ZuiXiong, L. (2012). Light weight concrete of Yangshao Period of China: The earliest
concrete in the world. Beijing: Science China technological sciences.
22