و وزن تر بذر هاي فوتوسنتزيمطالعه تأثير تاريخ كشت بر برخي صفات مورفولوژيك و رنگدانه

ر شرايط اقليمي د (.Cuminum cyminum L)هاي مختلف زيره سبزتوده (عملكرد تك بوته) جنوب تهران

2، داريوش طالعي2، حسن حبيبي2،مجيد امين دهقي*1نصر ابددار

abaddar.nasir@gmail.com هرانت- دانشگاه شاهد فوق ليسانس ارشد كشاورزي -1

عضو هيئت علمي دانشگاه شاهد -2

چكيده

هاي مختلف زيره سبز، هاي فوتوسنتزي تودهبه منظور مطالعه تاثير تاريخ كشت بر برخي صفات مورفولوژيك و رنگدانه 30و 15سطح ( 4هاي كاشت با هاي كامل تصادفي با دو عامل تاريخل در قالب طرح پايه بلوكآزمايشي به صورت فاكتوري

اعي سطح (اصفهان، سبزوار و كاشان) با سه تكرار در سال زر 3هاي زيره سبز در ) و توده93فروردين 25و 15و 92اسفند ه تاريخكدرآمد. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد در مزرعه تحقيقاتي گياهان دارويي دانشگاه شاهد به اجرا 1392 -93

، مقدار aل نوع ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبي، طول ريشه، عملكرد بيولوژيك، قطر ساقه، مقدار كلروفي كشت بر صفاته در ساقه عداد گرتو %1در سطح وزن تر بذر (عملكرد تك بوته) و مقدار كارتنوئيد ،، مقدار كلروفيل كلbكلروفيل نوع

دار و بر ساير داراي اثر معني %5هاي مختلف زيره سبز بر مقدار كارتنوئيد در سطح باشد. تودهدار ميمعني %5اصلي در سطح دار معني %5هاي مختلف و تاريخ كشت تنها بر مقدار كارتنوئيد در سطح دار بودند. اثر متقابل تودهصفات فاقد اثر معني

گرديد.

، عملكرد تك بوتهزيره سبز، تاريخ كشت، توده، رنگدانه، صفات مورفولوژيك :كلمات كليدي

مقدمهكرك (به بدون معطر، يكساله، چتريان، خانواده ست ازا گياهي .Cuminum cyminum Lعلمي نام با سبز زيره

ها منقسم و بوده و برگ شياردار و سترا گياه . ساقهييتا سه گاهي و ييدوتا يهاانشعاب با علفي ساقه استثناء ميوه)، دارايهاي سفيد باشند. گل آذين مجتمع و به صورت چتر مركب در رنگهاي بسيار نازك، نخي شكل و سبز رنگ ميداراي بريدگي

به . زيره سبز (Talaei & Amini Dehaghi, 2015)باشد متر متغير ميسانتي 50تا 15ارتفاع گياه از يا صورتي است.مخصوصاً استان ،اي در الگوي كشت مناطق خشك و نيمه خشك ايرانرشد كوتاه و نياز آبي كم از جايگاه ويژهسبب فصل

غالبا يزد، و طبس كاشمر، گرم كشور مانند مناطق در سبز زيره كشت. (Nezamiet al., 2009)باشد خراسان برخوردار مي

در كه ضمن اين شود، مي انجام زمستان از بعد تبريز معموالً ان وقوچ مانند كشور سرد و معتدله مناطق در و از زمستان پيش تا زيره شدن سبز گياه، پايه حرارت درجه به دما نرسيدن دليل به است ممكن اوليه زمستان ماههاي در يا زمستان از قبل كاشت .(Kafi, 2002) تأخير بيفتد به ماه اسفند

فراهم ياهگ و بقاي استقرار شدن، سبز براي محيطي عوامل وعهكه مجم شود مي سبب مناسب زمان در گياه كاشتگياه، نگامهيا دير كشت زود . (Khajehpour, 2006)گردد روبرو مطلوب شرايط با رشد از در هر مرحله گياه و شده

مسئله، اين .(Sharangi & Roychowdhury, 2014)گردد سبب اختالل در رشد و نقصان عملكرد كمي و كيفي ميبر صفات كند و از اينرو تحقيقات متعددي با محوريت تأثير تاريخ كشتبيش از پيش اهميت تاريخ كشت را خاطر نشان مي

زيره سبز انجام گرفته است. گياه مختلف گياهان از جمله

و تعداد رتفاع گياهدسامبر، كاهش صفاتي چون ا 10نوامبر به 5در آزمايشي بر روي گياه گشنيز، تأخير در كاشت از در تحقيقي (2007)همكاران و Sharangi & Roychowdhury, 2014). Rassam)هاي جانبي را در پي داشت شاخه

(Abaddar (2015 .بر گياه آنيسون به موازات تأخير در كشت بهاره با كاهش عملكرد بيولوژيك و ارتفاع ساقه مواجه شدندو Heidari Zollehهمچنين . باشندبشدت متأثر از تاريخ كشت ميكند غالب صفات زيره سبز طي آزمايشي بيان مي

كنند.در تحقيقي، زيره سبز را به عنوان گياهي حساس به تاريخ كشت مطرح مي (2009)همكاران

هامواد و روش

اجرا شد. قم -در مزرعه مركز تحقيقاتي گياهان دارويي دانشگاه شاهد واقع در اتوبان تهران 92-93آزمايش در سال زراعيدقيقه شرقي و ارتفاع محل 20درجه و 51دقيقه شمالي و طول جغرافيايي آن 33درجه و 35عرض جغرافيايي محل آزمايش

Monthly) باشدمتر ميميلي 109و ميانگين بارندگي ساليانه (Goggle earth, 2014)متر 1037آزمايش از سطح دريا meteorological of Farvardin 93) .

4هاي كاشت (با هاي كامل تصادفي با دو عامل تاريخح به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح پايه بلوكطر جرا شد. سطح)با سه تكرار ا 3هاي زيره سبز با (سطح) و توده

ها عبارت بودند از:سطوح عامل

)93ن فروردي 25و 15و 92اسفند 30و 15سطح ( 4) : در Aهاي كاشت (عامل اول، تاريخ

هاي اصفهان، سبزوار و كاشان) : تودهBهاي زيره سبز (عامل دوم، توده

كيلوگرم در هكتار از هر توده 20عمليات تهيه زمين در اوايل بهمن ماه با مناسب شدن شرايط اقليمي منطقه انجام و ميزان (Jami, 2011) .سانتي متر 20فاصله خطوط كاشت ، بذر مصرف گرديد (Mazaheri Laghab & Bagheri, 2007) ،

متر در نظر گرفته شد. آبياري از زمان كاشت 2ها متر و فاصله بين بلوك 1ها فاصله بين كرت، )2×2متر مربع ( 4ها ابعاد كرت

هاي روز يكبار به صورت منظم انجام گرديد. عمليات وجين علف 7روز و پس از آن هر 4تا سه هفته پس از سبز شدن هر

ليتر 1000ليتر در 1صورت دستي انجام گرفت. به منظور مبارزه با آفات، يك بار سمپاشي با آفتكش ديازينون به مقدار هرز به آب صورت گرفت.

ره در عداد گتقطر ساقه، در اين آزمايش صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبي، طول ريشه، عملكرد بيولوژيك، بررسي قرار گرفت. ، مقدار كلروفيل كل و مقدار كارتنوئيد موردbقدار كلروفيل نوع ، مaساقه اصلي، مقدار كلروفيل نوع

سازي، با دستگاه اسپكتروفوتومتر ها پس از طي مراحل آمادهبه منظور محاسبه مقادير كلروفيل و كارتنوئيد، نمونه ,Melchior)ه شدند هاي زير محاسبسنجيده و با فرمول PG instrumentsمحصول شركت T80+ uv/visمدل

2007):

Chlorophyll a (μg/ml) = 12.21 (A663) - 2.81 (A646) Chlorophyll b (μg/ml) = 20.13 (A646) - 5.03 (A663) Chlorophyll Total (μg/ml) = Chlorophyll a + Chlorophyll b Carotenoids (μg/ml) = (1000A470 - 3.27[Chl a] - 104[Chl b])/227

ها با ميانگين تيمار وانجام شد SPSSافزار دل آماري فاكتوريل با استفاده از نرممها بر مبناي تحليل داده تجزيه و اي دانكن، مقايسه گرديد.استفاده از آزمون چند دامنه

نتايج

دار بر عنيدار بود اما توده اثر ممعني %1بر اساس نتايج تجزيه واريانس، اثر تاريخ كاشت بر ارتفاع بوته در سطح 25متر ارتفاع نسبت به دو تاريخ قبل و تاريخ كشت سانتي 33/12فروردين با 15). تاريخ كشت 1جدول ارتفاع بوته نداشت (

. بيشترين ارتفاع بوته در تيمار )1-4دار بودند(شكلمتر نسبت به سه تاريخ ما قبل داراي اختالف معنيسانتي 7/8فروردين با .)1لمتر) مشاهده شد(شكسانتي 7/8فروردين ( 25متر و كمترين در تيمار انتيس 37/18اسفند ( 15

قايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر ارتفاع گياهم -1شكل

دار است)(وجود حداقل يك حرف مشابه التين، نشانگر عدم وجود تفاوت معني

اخه جانبي شو عدم تاثير توده بر تعداد %1در سطح دار بودن اثر تاريخ كشتنتايج تجزيه واريانس، نشانگر معنياريخ قبل شاخه جانبي نسبت به دو ت 33/1و 71/1فروردين به ترتيب با 15فروردين و 25هاي كشت ). تاريخ1جدول است (

شاخه اد اسفند اختالفي مشاهده نشد، اما بيشترين تعد 30و 15هاي ). در حاليكه بين تيمار2اختالف معني داري داشتند (شكل روردين، كمترين ف 25و 15اسفند مشاهده شد، همچنين به رغم عدم اختالف در دو تيمار 30عدد) در تاريخ 11/3جانبي (

). 2فروردين بدست آمد (شكل 15عدد) در تاريخ 33/1تعداد شاخه جانبي (

هاي جانبيمقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر تعداد شاخه -2شكل

داري بر طول ريشه دارد و توده بر اثر معني %1آناليز واريانس، مشاهده شد كه تاريخ كشت در سطح با بررسي نتايجمتر) و كمترين طول ريشه در سانتي 12/7اسفند ( 15). بيشترين طول ريشه در كشت 1جدول دار نداشت (اين صفت اثر معني

).3متر) مشاهده شد( شكل سانتي 5/3فروردين ( 25كاشت

شهمقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر طول ري -3ل شك

دار بر عملكرد بيولوژيك (وزن فاقد اثر معني هاي مختلف زيره سبزدار و تودهنياثر مع %1هاي كشت در سطح تاريخ 4/0(فروردين 15گرم) با كشت 14/1اسفند ( 30گرم) و 07/1اسفند ( 15هاي كشت ). بين تاريخ1جدول خشك بوته) بود (دند. بيشترين فروردين بدليل عدم توليد بذر، محاسبه نش 25). گياهان تاريخ كشت 4دار مشاهده شد (شكل گرم) اختالف معني

). 4گرم) بدست آمد (شكل 4/0فروردين ( 15گرم) و كمترين در تيمار 14/1اسفند ( 30زيست توده در تيمار

خشك تك بوته ايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر وزنمق -4شكل

دار توده داشتند. اثر معني اصلي تعداد گره در ساقهدار بر صفت اثر معني %5هاي مختلف كشت در سطح تاريخ). 5 دار داشت (شكلهاي كشت اختالف معني) با ديگر تاريخ14/3فروردين ( 25). تاريخ كشت 1جدول مشاهده نشد (

فروردين مشاهده شد(شكل 25اسفند و 30هاي عدد در تيمار 14/3عدد و 44/4بيشترين و كمترين تعداد گره به ترتيب با 5.(

كشت بر تعداد گره در ساقه اصلي مقايسه ميانگين اثر تاريخ -5شكل

داراي اثر %1هاي كشت در سطح داري بر صفت قطر ساقه نداشتند اما تاريختوده هاي مختلف زيره سبز اثر معنيفروردين 15ا كشت ميليمتر) ب 54/1اسفند ( 30ميليمتر) و 52/1اسفند ( 15. بين قطر ساقه كشت )1جدول دار بودند (معني

اسفند 30. بيشترين قطر ساقه در تيمار )6دار مشاهده شد (شكلميليمتر) اختالف معني 89/0فروردين ( 25ميليمتر) و 99/0( ).6) بدست آمد (شكل ميليمتر 89/0فروردين ( 25ميليمتر) و كمترين در تيمار 54/1(

قطر ساقه مقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر -6شكل

هاي مختلف زيره سبز هم بر داشتند و توده aداري بر مقدار كلروفيلاثر معني %1هاي متفاوت كشت در سطح تاريخو aرين مقدار كلروفيل ) داراي كمتگرم در گرم برگميلي 94/1فروردين ( 25). كشت 1جدول اين صفت فاقد اثر بودند (

14/9فروردين ( 15در تيمار a). بيشترين مقدار كلروفيل 7دار بود (شكل هاي كشت داراي اختالف معنينسبت به ساير تاريخ 75/5با سبزوار ( )گرم در گرم برگميلي 83/7همچنين بين توده اصفهان ( ).7) محاسبه شد (شكل گرم در گرم برگميلي) با هيچ كدام اختالف گرم در گرم برگميلي 32/7دار مشاهده شد. توده كاشان () اختالف معنيبرگ گرم در گرمميلي ).8دار نداشت (شكل معني

aبر مقدار كلروفيل نوع مقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت -7شكل

aهاي زيره سبز بر مقدار كلروفيل مقايسه ميانگين اثر توده -8شكل

هاي مختلف زيره سبز فاقد اثر داشته و توده bوفيل دار بر مقدار كلراثر معني %1ت كشت در سطح هاي متفاوتاريخدار مشاهده شد هاي كشت اختالف معني) باديگر تاريخگرم در گرم برگميلي 28/1فروردين ( 25). در كشت 1جدول بودند ( 25مترين در تيمار ك) و گرم در گرم برگميلي 42/3فروردين ( 15در تيمار bيل ). بيشترين مقدار كلروف20-4(شكل

).9) بدست آمد (شكل گرم در گرم برگميلي 29/1فروردين (

bقدار كلروفيل ممقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر -9شكل

يره هاي مختلف زداري از تودهدار بر مقدار كلروفيل كل داشت، همچنين اثر معنياثر معني %1تاريخ كاشت در سطح 23/3فروردين ( 25رين و كشت ) داراي بيشتگرم در گرم برگميلي 54/12فروردين ( 15). كشت 1جدول سبز مشاهده نشد (

گرم در ميلي 58/10وده اصفهان (ت). همچنين بين 10) داراي كمترين مقدار كلروفيل كل بودند (شكل گرم در گرم برگميليگرم در گرم ميلي 18/10دار مشاهده شد. توده كاشان () اختالف معنيم در گرم برگگرميلي 96/7) با توده سبزوار (گرم برگ

).11ها نبود (شكل دار با هيچ يك از توده) داراي اختالف معنيبرگ

مقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر مقدار كلروفيل كل -10شكل

كل فيلهاي زيره سبز بر مقدار كلرومقايسه ميانگين اثر توده -11شكل

هاي مختلف زيره سبز و اثر متقابل توده و تاريخ دار و اثر تودهمعني %1اثر تاريخ كشت بر ميزان كارتنوئيد در سطح ) و گرم در گرم برگميلي 47/2اسفند ( 15). بيشترين مقدار كارتنوئيد در كشت 1جدول ( بوددار معني %5كشت در سطح

گرم در ميلي 2/2هاي اصفهان (). توده12) مشاهده شد (شكل گرم در گرم برگميلي 18/1فروردين ( 25كمترين در كشت دار داشتند ) اختالف معنيگرم در گرم برگميلي 58/1) با توده سبزوار (گرم در گرم برگميلي 22/2) و كاشان (گرم برگ

).13(شكل

ر مقدار كارتنوئيدمقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت ب -12شكل

قدار كارتنوئيدمهاي مختلف زيره سبز بر ثر تودهمقايسه ميانگين ا -13شكل

هاي مختلف زيره سبز بر مقدار كارتنوئيداثر متقابل تاريخ كشت و توده نمودار -14شكل

دار بر وزن تر ) و توده فاقد اثر معني%1دار (در سطح با آناليز نتايج آزمايش، مشخص شد كه اثر تاريخ كشت معنين در كشت گرم) و كمتري 08/1اسفند ( 15). همچنين بيشترين وزن تر بذر در كشت 1باشد (جدولذر (عملكرد تك بوته) ميب

توان دليل آن مي فروردين به مرحله توليد بذر نرسيدند كه 25). گياهان كشت 15گرم) مشاهده شد (شكل 23/0فروردين( 15 نتيجه عدم توليد بذر دانست.را مواجهه مرحله گرده افشاني با گرما و در

مقايسه ميانگين اثر تاريخ كشت بر وزن تر بذر تك بوته -15شكل

بحث

) را تأييد Tabrizi )2007مشاهده گرديد كه تأخير در كاشت با كاهش ارتفاع بوته همراه است كه نتايج تحقيق نتيجه (.Linum usitatissimum L) غنيطي تحقيقي روي گياه كتان رو )2009(و همكاران Rahimiكند. همچنين مي

هاي كشت اريخشود. شايد بتوان ارتفاع باالتر گياهان در تگرفتند كه تأخير در تاريخ كشت سبب كاهش ارتفاع اين گياه ميبه ه هاي كشت ديرهنگام را با حساسيت گياهاي تاريخاوليه را با تجمع ماده خشك و رشد رويشي بيشتر و كوتاهي ارتفاع بوته

.(Sadeghi and , et al., 2009)فتوپريود و افزايش دما توجيه نمود

طول يشه رشد، افزادور ي) ط3دما (جدول يشافزا يلدر كشت، به دل يركه به موازات تأخ آيديبر م ينچن يجاز نتا .(Rasamand , et al., 2007)يابد يكاهش م يجانب يهاتعداد شاخه يشي،روز و كوتاه شدن دوره رو

نمايد و اين ساز و كار به نوبه خود به هاي فوسنتزي را صرف توليد ريشه ميگياه بخش قابل توجهي از فرآورده. قرار گرفتن گياه در شرايط تنش گرما سبب بازدارندگي رشد (Eissenstat, et al.,2000)تغييرات محيطي وابسته است

. در اين تحقيق همزمان با تأخير در كاشت، كاهش طول ريشه (Wahid, et al., 2007)شود هاي هوايي و ريشه مياندام Tuteja and) و در پي آن بروز تنش گرما توجيه نمود. 3توان اين نتيجه را با افزايش دما (جدول شود كه ميمشاهده مي

Gill )2013گذارد.ميگردد كه بر نتيجه فوق صحه كنند كه تنش گرما سبب كاهش تعداد و طول ريشه مي) بيان مي

داري بر عملكرد بيولوژيك زيره سبز داشته است و ) تاريخ كشت اثر معني2010و همكاران ( Soheiliدر آزمايش گرم در متر مربع بدست آمد. در 5/124اسفند به ميزان 2بيشترين مقدار عملكرد بيولوژيك از زيره سبز كشت شده در تاريخ

داري بر مارس) در شرايط آب و هوايي بيرجند اثر معني 19فوريه و 19دسامبر، 27نوامبر، 25تحقيقي ديگر تاريخ كشت (دسامبر با آبياري كامل 27عملكرد بيولوژيك زيره سبز داشته است. طي اين آزمايش، بيشترين عملكرد بيولوژيك زيره سبز در

و Soleimaniآزمايش . همچنين در(Sfandiyari Sabzevar and Ahmadzadeh Ghavidel, 2011)بدست آمد

دار تاريخ كشت بر عملكرد بيولوژيك گياه زنيان مشاهده شد و به موازات تأخير در كشت، ) اثر معني2011همكاران (

ها مؤيد تأثير تاريخ كشت بر عملكرد بيولوژيك گياهان، از جمله زيره عملكرد بيولوژيك كاهش يافت. نتايج همه اين آزمايش رابطه محيطي شرايط بودن و مساعد گياه نمو و رشد دوره طول با گياه در ماده خشك عملكرد كلي طور باشد. بهسبز مي

نيز آن خشك باشد عملكرد ماده مساعدتر محيطي شرايط و گياه طوالني رشد مدت طول چه هر كه طوري مستقيمي دارد، بهتوان چنين تفسير نمود كه به موازات تأخير در مي . بنابر اين نتايج آزمايش را(Rahimi, et al., 2009)بود خواهد بيشتر

شود.تر و ميزان ماده خشك توليدي نيز كمتر ميكشت و برخورد گياه به گرما، طول دوره رشد رويشي گياه كوتاه

تواند با برخورد گياه به دماي باالي محيط، بلوغ فروردين مي 25و 15هاي كشت كاهش قطره ساقه در تاريخفسير گردد هاي فتوسنتزي و در نتيجه زمان كمتر گياه براي فتوسنتز تو محدوديت دوره رشد و توليد فرآوردهزودرس گياه

(Moosavi, et al., 2012)نتايج اين تحقيق با آزمايشي كه .Soleymani and Shahrajabian )2010لرنگ ) روي گ Soleymaniشت. دار بر قطر ساقه گلرنگ بر جا گذابهاره انجام دادند، همخواني دارد. در تحقيق ايشان تاريخ كشت اثر معني

5خ كشت (يشان تاريا) در آزمايشي ديگري رو گياه آفتابگردان، به نتيجه مشابهي دست يافتند. در آزمايش 2013و همكاران ( د. داري روي قطر ساقه داشت به نحوي كه بيشترين قطر ساقه در تاريخ كشت اول بدست آممعنيژوئن) اثر 5مي، 20و

. به نظر (Ebrahimi, et al., 2010)بينند هايي هستند كه در شرايط تنش آسيب ميها از جمله ماكرو مولكولكلروفيلر (تابش بيشتر تشعشعات خورشيدي به دليل رسد با تأخير در كشت بهاره زيره سبز، گياه در معرض تنش گرما و نومي

و 3آوريل، 23و 13هاي مختلف كشت (گيرد. در آزمايشي تأثير تاريخافزايش طول روز و تابش عمودي تر آفتاب) قرار ميدار شد. نتايج آزمايش معني %5در سطح (.Anethum graveolens L)مي) بر محتواي كلروفيل برگ گياه شويد 13

كه با نتايج اين تحقيق (Jahanshahi, et al., 2014)بود كه تأخير در كشت، كاهش كلروفيل را در پي دارد نشانگر آن يابد همخواني دارد. گزارشات زيادي حاكي از آن است كه بيوسنتز كلروفيل، در گياهان در معرض تنش گرما كاهش مي

(Ashraf and Harris, 2013) دهد فرآيندي است كه در پالستيد در معرض گرما رخ ميبيوسنتز كلروفيل، اولين . نقصان(Dutta, et al., 2009)5هاي دخيل در بيوسنتز كلروفيل، از جمله توان به تخريب برخي آنزيم. اين كاهش را مي-

aminolevulinate dehydratase )ALAD مرتبط دانست ((Mohanty, et al., 2006).

كند. در حقيقت اگر تگاه فتوسنتز در برابر دريافت نور بيش از حد محافظت مياي است كه از دسكارتنوئيد رنگدانهكلروفيل انرژي بيش از حد نياز براي فتوسنتز دريافت كند، امكان آسيب ديدن دستگاه فتوسنتز وجود دارد، به منظور رفع اين

ين فرآيند نور اضافي به صورت گيرد و طي اشكل مي Violaxanthin(يك تركيب كارتنوئيدي) از Zeaxanthinآسيب Violaxanthinمجدداً به Zeaxanthinگردد. در مواقعي كه نور دريافتي در حد معمول باشد، حرارت بي ضرر دفع مي

توان چنين گفت كه تا زماني كه نور دريافتي صرف . مي(Demmig-Adams and Adams III 1992)شود تبديل مي. نظر به (Sharma and O.Hall 1992)بيند ، دستگاه فتوسنتزي آسيب ظاهري نميفعل و انفعالت بيوشيميايي گردد

25توان چنين نتيجه گرفت كه در كشت )، مي2دار بين مقدار كلروفيل كل و كاروتنوئيد (جدولهمبستگي مثبت و معنيرتي تأخير در كشت و برخورد گياه با فروردين بدليل كاهش مقدار كلروفيل كل، مقدار كاروتنوئيد نيز كاهش يافته است. به عبا

گرما و افزايش شدت نور، سبب كاهش مقدار كاروتنوئيد گرديده است.

عملكرد كاهش در كشت بهاره گياهان دارويي از جمله زيره سبز، بدليل قرار گرفتن گياه در معرض تنش گرمايي،

سياه، به قيقي بر سه تاريخ كشت بهاره زيره) طي تح2009و همكاران ( Abaddar, et al, 2014) .Sadeghi)مي يابد ديگري ) نيز در پژوهش2009و همكاران ( Heidari Zollehموازات تأخير در كشت با كاهش عملكرد مواجه شدند.

دارد. روي تأثير تاريخ كشت بر گياه زيره سبز به نتيجه مشابهي دست يافتند كه با نتايج اين تحقيق مطابقت

از اينرو تأخير در كشت بهاره آن (Abaddar, 2015)باشد دت حساس به شرايط محيطي ميزيره سبز گياهي بشبدليل مواجه شدن با گرما در شرايط اقليمي جنوب تهران و مشابه آن، با تأثير سوء بر اغلب صفات گياه همراه است و مطلقاً

گردد.توصيه نمي

هاي مختلف بر صفات كمي و كيفي زيرنتايج تجزيه واريانس اثرات تاريخ كشت و توده- 1جدول

nsدرصد. 5و 1دار در سطوح دار و معنيبه ترتيب غير معني *و **،

)MSميانگين مربعات (

منابع تغييراتدرجه آزادي

عملكرد طول ريشه تعداد شاخه جانبي رتفاع بوتها بيولوژيك

وزن تر بذر كارتنوئيد كلروفيل كل bكلروفيل aكلروفيل قطر ساقه تعداد گره در ساقه اصلي

16/47ns 0/64ns 4/77ns 2 تكرار0/65ns 0/59ns 0/05ns 10/59ns 2/12* 21/78* 0/62ns 0/008

ns

**D( 3 150/13** 6** 23/3تاريخ كشت (1/53** 2/25* 0/93** 71/2** 4/45** 109/59** 1/36** 0/9

**

L( 2 3/19ns 0/21ns 0/15nsتوده هاي زيره سبز (0/39ns 0/05ns 0/003ns 5/26ns 0/73ns 9/07ns 0/84* 0/09

ns

D×L 6 1/7ns 0/56ns 1/07ns 0/19ns 0/24ns 0/01ns 5/09ns 0/54ns 7/6ns 0/65* 0/11ns

02/6 20 خطا 73/0 71/1 22/0 56/0 04/0 62/3 49/0 22/6 22/0 09/0

همبستگي صفات -2جدول

PH NB NU NSU RL SFW RFW FWS SDW RDW DWS NN ST HI Chlo.a Chlo.b T.Chlo Catenoid DA TW Yeid ESS.P ESS.h

PH ١ NB **۶٩۵/١ ٠ NU **۵٨۴/٠ **۶١ ٧٩/٠

NSU **۶١۶/٠ **۶٢٣/٠ **۶۶١ ٣/٠

RL *۶٣۴/٠ **۶٣/٠ **۵۴٢ ٨/٠۶۵/١ ٠

SFW ٣۶٣/٠ **۶٣۴/٧٨/٠** ٨٠٧/٠** ٠ *۴٢۵/١ ٠

RFW ٣۶٣/٠ *۴۵٢/٠ *۴٣١ ٧٣/٠۶/٠ **۴٩۴/٠ **۵۶١ ٧/٠

FWS *۶١/٠ **۶٧۵/٠ **۶٧٩٩/٠** ٣٨/٠ *۵٠۶/٩** ٠۵/٠ *۴١ ٨٣/٠

SDW ٣۵١/٠ **۶٧** ٢٢/٠۵٧٨٢/٠** ٢/٠ *۴/٩٨٩/٠** ٠ **۵۴١ ٩٧٧/٠** ١/٠ RDW *۴٠٩/٠ **۵٣٣/٠ *۴٣١٩/٠ ٨٣/٠ **۵۵/٠ **۵٩٧** ٧٩/٠۶/٠ *۵١۴/٠ **۵۵١ ٨/٠ DWS **۵٩٧/٠ **۶٨١/٠ **۶٨١٩/٠** ٠٢/٠ *۵٣۵/٩٣٣/٠** ٠ *۴۶٩٨** ٩/٠۶/٩٧** ٠۶/٠ *۵١ ١/٠

NN **۶۴۴/٠ **۴۶٣/٠ **۵٢/٠ **۵٠٨/٠ ۴٣ ٠٨/٠۶٣ ٢٢٢/٠ ١٢/٠ ٢/٠۵١ ٢/٠۴۴/٢١ ٠۶/١ ٠

ST **٧٩** ٨١٩/٠۵/٧** ٠۵۶/٠ **۶۴٧** ١/٠۴٧/٠ **۶٢۴/٠ **۴٩۶/٠ **۶٨٣/٠ **۵٨٣/٠ **۵١۵/٠ **۶۶۴/٠ **۵١ ٢٣/٠ HI ١٠۴/٠ - ٠۵١ - ٧/٠۴۶/٢ - ٠١٧/٠ ٣٢٩/٠ - ٠۶٢ ٩/٠۶۴/٠ *۴۶۴/٣ ٠۴۶/٢٣٨/٠ ٠ *۴٩۶/٠ - ٢٨٢/٠ ٠۴/١ ٠

Chlo.a **۴۵٣٧٩/٠ ٣٧/٠* ١/٠ ٢٣٧/٠ ٠٢٩/٠ ٨/٠ - *۴٢ -١٢/٠۵٣ - ٣/٠۵١/٠ - *۴٣* - ٢٠٨/٠ -٧١/٠۶۵/٠ *۴٠ ١/٠۴/١ - ٠

Chlo.b *٣٩۵/٣٠ ٠٧٢/٠ ١٨١/٠ ٠٩٢/٠ ٠۶/٠ *۴٩٢/٠- **۵١۴/٠ - *۵٠۵/٠- *۴٩٢/٠- **۵۴۵/٠ - *۴٧۵/٠- *۴٣ ٣١/٠۴۵/٣٠ ٠۵/١ ٨٧٣/٠** - ٠

T.Chlo **۴۵۴/٠ ٠۴۵/٠٩ ٢٢٩/٠ ٠۶/٣* ٠۶۴/٠ *۴١۵/٠- *۴۴۶/٣٩ - ٣١٨/٠ -٠۴/٠ - *۴٢٧ -٩٩/٠۶/٣٩/٠* - ٠ *۴٠۴/١٠ ٠۵/٩٢** ٩٩٣/٠** - ٠۴/١ ٠ Catenoid *۴۵٠ ١/٠۶٢ ٩/٠۶۶/٢ - ٠٩٢/٠ ٢٨٨/٠ ١٠٨/٠ ٠۴١ - ٢/٠۴٢٧ - ٠٨١/٠ ٧/٠۵/٣٧* ١٨٧/٠ ١٧٨/٠ - ٠۵/١٢ ٠۵/٧٩٩/٠** ٠ **۶١ ٧٧٧/٠** ٨٢/٠

DA ٣٩٩/٠ ۴١/٠ **۶٣ ٣٣٣/٠ ٨٢/٠۶٣ ٩/٠۶٢٢ ١/٠۶/٠ ٢٨٣/٠ ٢٢٣/٠ ١٠٩/٠ ٠۵۴/٣١ ٠۵/٠ *۵٣۴/٠ ۴١۵/١ - ٠۴٠ - ٢/٠۴۵/٠ - ٠٩٩/٠ ٠۶۶/١ ٠ TW ٠ - ٠١/٠۵۴/١٢/٠ ١٢٩/٠ ١٣/٠ - ١٣٣/٠ ٠٠٨/٠ ٠ ۴١۴/١ ٠۵۴/١٢ ٠۶/٢٣ ٣٧/٠ ٠۵/١٣ - ٠۵/٠ ۴٠ ٢/٠۴١ - ٠٨٧/٠ - ٢٢٨/٠ - ١/٠۴٠ ٧/٠۵١ - ٣/٠ Yeid **۶١/٠ **۶٧۵/٠ **۶٧٩٩/٠** ٣٨/٠ *۵٠۶/٩** ٠۵/٠ *۴٩٧٧/٠** ١** ٨٣/٠ *۵١۴/٩٨** ٠۶/٢٢٢/٠ ٠ **۶٨٣/٠ *۴۶۴/٢ ٠۵٣/٠ - *۵٠۵/١ - ٣١٨/٠ -٠۴١٠٩/٠ ٧/٠ ۴١۴/١ ٠

ESS.P ٠ ٠٣٣/٠۴۴/١ - ٠۴١٣٣/٠ - ٣٠٣/٠ ١٧١/٠ - ٧/٠ - *۴۶/١ -٠۴۴/٣ -١/٠ - ٠۶١ - ٩/٠۴۶/٢١ ٢٧/٠ - ٠۴/٣٣ ٠٠٧/٠ - ٠۶/٢٩/٠ - ١٢١/٠ - ٠ - *۴۵١ - ٢٠٨/٠ - ٠٩٣/٠ -٢/٠۴۴/١ - ٠ ESS.h **۵٧٢/٠ **۶٧٣/٠ **۶٣۴/٢ ٧٣١/٠** ٠۴٩١** ٧/٠۶/٠ ۴٩** ٩٧٢/٠** ٠٨/٠۴۵/٠ *۴۴٩** ٨/٠۵٢ ٢/٠۴٧/٠ **۶٠۴/٠ *۴۵۶/٣٨٢/٠ ٠ - *۵۵۶/٠- ۴٠٢ - ٣/٠۴/٢ ٠٩٣/٠ - ٠۵۴/١ ٠٩٣/٠ ٩٧٢/٠** ٠

**

.%5و %1دار در سطح به ترتيب معني *و

PH فاع بوته)، (ارتNB ،(تعداد شاخه جانبي).RL ،(طول ريشه)SWD ،(عملكرد بيولوژيك)NN ،(تعداد گره روي ساقه اصلي)ST ،(قطر ساقه)Chlo.a كلروفيل)a ،(Chlo.b كلروفيل)b ،(T.Chlo (و (كلروفيل كلFWS. (عملكرد تك بوته)

الدي)مي 2014( 1392- 1393مشخصات آب و هوايي سال زراعي -3جدول

دسامبرنوامبراكتبرسپتامبرآگوستجواليژوئنميآوريلمارسفوريهژانويه

(C°) 1718/924/231/435/441/4444337/834/418/816/8بيشينه دما(C°) 2/9-0/2-110/5013/815/4191915/85/4-5/6-كمينه دما

(C°) 4/64/612/218/324/629/232312717/38/96/2ميانگين دما(mm) 2/510/514/869/12/30/8007/415/28/4مجموع بارش ماهانه(m/s) 3/63/84/54/64/55/55/54/144/63/73/3ميانگين سرعت باد(m/s) 181320152625321418131413سرعت بيشينه باد

مورد استفاده منابع Abaddar, N. 2015. Effects of Sowing Date on some Qualitative and

Quantitative Traits of Different Landraces of Cumin (Cuminum cyminum L.) in climate of south region of Tehran. Department of Agronomy, College of Agricultural Sciences. Tehran: Shahed university.

Ashraf, M., & Harris, P. 2013. Photosynthesis under stressful environments: An overview. Photosynthetica, 51(2), 163-190.

Demmig-Adams, B., & Adams III, W. 1992. Carotenoid composition in sun and shade leaves of plants with different life forms. Plant, Cell & Environment, 15(4), 411–419.

Dutta, S., Mohanty, S., & C. Tripathy, B. 2009. Role of Temperature Stress on Chloroplast Biogenesis and Protein Import in Pea. Plant Physiology, 150(2), 1050–1061.

Ebrahimi, A., Naghavi, M., & SabokDast, M. 2010. Evaluation and Comparision of Chlorophyll Content, Carotenoid, Protein and Enzyme in Different Barley Species of Iran. Iranian Journal of Field Crop Science, 41(1), 57-65.

Eissenstat, D. M., Wells, C. E., Yanai, R. D., & Whitbeck, J. L. 2000. Building roots in a changing environment: implications for root longevity. New Phytol, 147, 33-42.

Goggle earth . 2014 . Retrived from www.earth.google.com

Heidari Zolleh, H., Baharaminejad, S., Maleki, G., & Papzan, A. 2009. Response of Cumin ( Cuminum cyminum L.) to Sowing Date and Plant Density. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 5(4), 597-602.

Jahanshahi, S., Pazoki, A., & Zahedi, H. 2014. Effect of planting date and

vermicompost on growth and chlorophyll content of dill (Anethum graveolens L.). Research on Crops, 15(1), 232-236.

Jami, M. 2011. Effect of irrigation on the yield and yield components of cumin (Cuminum cyminum L) in Herat province of Afghanistan. MSc Thesis, Shahed university, Department of agriculture, Tehran.

Kafi, M. 2002. Cumin production and processing (First ed.). Mashad, Khorasan razavi, Iran: Zaban va adab.

Khajehpour, M. 2006. Principles and fundamentals of crop production. Isfahan: Academic Center for Education, Culture and Research-Isfahan Branch.

Mazaheri Laghab, H., & Bagheri, A. 2007. Determination of optimum plant row space and nitrogen fertilizer amount of Cuminum cyminum in Tange Mahoore Fars. The 3rd Congress of Medicinal Plants (p. 141). Tehran: Shahed university.

Melchior. 2007. Biology 2030: Spectrophotometric Determination of Photosynthetic Pigment Concentrations. Retrieved from North Hennepin Community College (NHCC): http://www.nhcc.edu/

Mohanty, S., Grimm, B., & Tripathy, B. 2006. Light and dark modulation of chlorophyll biosynthetic genes in response to temperature. Planta, 224(3), 692-699.

Monthly meteorological of Farvardin 93. (n.d.). Retrieved from Tehran Meteorological Organization: http://www.tehranmet.ir

Moosavi, S., Seghatoleslami, M., & Moazeni, A. 2012. Effect of planting date and plant density on morphological traits, LAI and forage corn (Sc. 370) yield in second cultivation. International Research Journal of Applied and Basic Sciences, 3(1), 57-63.

Nezami, A., Khorramdel, S., Nassiri-Mahallati, M., & Mohammad-Abadi, A. 2009. Effect of planting dates on cumin (Cuminum cyminum L.) landraces in Mashhad conditions. Environmental Stresses in Agricultural Sciences, 2(1), 1-13.

Rahimi, M., Nour Mohamadi, G., Aeinehband, A., Afshar, I., & Moafpourian, G. 2009. Effects of Sowing Time and Different Nitrogen Levels on Quantitative and Qualitative Charecteristics of Oil Flax (Linum usitatissimum L.). Seed and Plant Production Journal, 25(1), 79-91.

Rasam, G., Nadaf, M., & Sefid Con, F. 2007. Effect Of Planting Date and Plant Density on Yield and Seed Yield Components of Anise (Pimpinella anisum L.). Pajouhesh-Va-Sazandegi, 20(2), 127-133.

Sadeghi, S., Rahnavard, A., & Y. Ashrafi, Z. 2009. Study Importance of

Sowing Date and Plant Density Affect on Black Cumin (Cuminum carvi) Yield. Botany Research International, 2(2), 94-98.

Sfandiyari Sabzevar, T., & Ahmadzadeh Ghavidel, R. 2011. Effects of Planting Date and Irrigation Date on Qualitative and Quantitative Characteristics of Cumin (Cuminum cyminum L.). World Applied Sciences Journal, 15(6), 849-852.

Sharangi, A., & Roychowdhury, A. 2014. Phenology and Yield of Coriander (Coriandrum sativum L.) at Different Sowing Dates. Journal of Plant Sciences, 9(2), 32-42.

Sharma, P., & O.Hall, D. 1992. Changes in Carotenoid Composition and Photosynthesis in Sorghum under High Light and Salt Stresses. Journal of Plant Physiology, 140, 661-666.

Soheili, R., Nezami, A., Khazai, H., & Nasiri Mahalati, M. 2010. Study of effect of sowing dates on yield and yield components of 4 landraces of Cumin (Cuminum cyminum). Iranian Journal of Field Crops Research, 8(5), 772-783.

Soleimani, B., Khosh-Khui, M., & Ramezani, S. 2011. Planting Date Effects on Growth, Seed Yield, Essential Oil Content and Chemical Composition of Ajowan. Journal of Applied Biological Sciences, 5(3), 7-11.

Soleymani, A., & Shahrajabian, M. 2010. Response of different cultivars of spring safflower to different sowing dates in Esfahan region. International journal of Agronomy and Plant Production, 1(2), 65-67.

Soleymani, A., Shahrajabian, M., & Naranjani, L. 2013. Effect of planting dates and different levels of nitrogen on seed yield and yield components of nuts sunflower (Helianthus annuus L.). African Journal of Agricultural, 8(46), 5802-5805.

Tabrizi, A. 2007. Proper planting date of crops and its influencing factors. Zeytoon, 179, 28-34.

Talaei, G., & Amini Dehaghi, M. 2015. Effects of bio and chemical fertilizers on yield and yield components of cumin (Cuminum cyminum L.). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 30(6), 932-942.

Tuteja, N., & Gill, S. 2013. Climate Change and Plant Abiotic Stress Tolerance. Weinheim: Wiley-Blackwell.

Wahid, A., Gelani, S., Ashraf, M., & Foolad, M. 2007. Heat tolerance in plants: An overview. Environmental and Experimental Botany, 61, 199–223.

The effect of sowing date on some morphological traits, photosynthetic

pigments and seed fresh weight (individual plant yield) of different landraces of cumin (Cuminum cyminum L.) in Climatic conditions of

south region of Tehran

Abstract

In order to study the effect of sowing date on some morphological traits and photosynthetic pigments of different landraces of cumin (Cuminum cyminum L.) a factorial experiment in a randomized complete block design with two factors of sowing dates in 4 levels (6th and 21th March, 4th and 14th April) and cumin landraces in 3 levels (Isfahan, Sabzevar and Kashan) with three replicates was conducted in experimental field of Medicinal Plants Research Center of shahed university in 2014. The results of this experiment indicated that the sowing date had significant effect on plant height, number of lateral branches per mean stem, root length, biological yield, stem diameter, chlorophyll a and b content, total chlorophyll content, carotenoid content and seed fresh weight (individual plant yield) at P≤0.01 and number of nodes on the main stem at P≤0.05. Effect of different landraces of cumin was only significant on carotenoid content (P≤0.05). The interaction between sowing dates and different landraces was only significant on carotenoid content (P≤0.05).

Keywords: Cumin, Sowing date, Landrace, pigments, Morphological traits, individual plant yield