sun architecture in van-church of the holy pilgrimage aghtamar...

Sun Architecture in Van-Church of the Holy Pilgrimage–Aghtamar Van Akdamar Kilisesi Restorasyon Süreçleri

Fatma Sedes

Istanbul Aydin University

Architecture Restoration Program

Beşyol Mahallesi, İnönü Caddesi,

No: 38 Küçükçekmece/İstanbul

[email protected]

+90 444 1 428

İstanbul Aydın Universitesi

Mimari Restorasyon Programı

Beşyol Mahallesi, İnönü Caddesi,

No: 38 Küçükçekmece/İstanbul

[email protected]

+90 444 1 428

ABSTRACT Church of the Holy Pilgrimage - Aghtamar and

around it a monastery complex is on the Aghtamar

Island within the boundaries of GEVAŞ district

which is 4 km at distance to the coast of Lake Van

towards West side of the Van province. Moving from

a peninsula called Çumar Peninsula transportations

are made by boats. Executed the restoration

application and landscaping the Kartalkaya Firm

here established a temporary pier in the name of

easing and accelerating the actions, besides the pier

from which the traveler boats depart. Providing

transportation at 20 minutes around to the island the

materials which required to the restoration have

transported in this way.

ÖZET

Akdamar Kutsal Haç Kilisesi ve çevresindeki Manastır

kompleksi, Van ili’nin 50 km. batı yönünde Van Gölü

kıyısına 4 km mesafede bulunan GEVAŞ İlçesi’nin

sınırları içindeki Akdamar Adası’nda yer almaktadır.

Çumar Yarımadası olarak anılan yarımada’dan hareketle

ulaşım, teknelerle sağlanmaktadır. Restorasyon

uygulaması ve çevre tanzimini gerçekleştiren

Kartalkaya Firması, gezgin teknelerin kalktığı

iskeleden ayrı olarak, işi kolaylaştırma ve hızlandırma

adına geçici bir iskele tesis etmiştir. Yaklaşık 20

dakikada Ada’ya ulaşım sağlanarak, restorasyon için

gerekli malzeme ikmali bu yolla yapılmıştır.

Bu makalede anıtsal yapının tarihçesi, mevcut durumu,

mimari özellikleri ve restorasyon aşamaları

anlatılacaktır.

Keywords: Akdamar, Akdamar church,

monumental architectural restoration

Anahtar kelimeler: Akdamar, Akdamar kilisesi,

Anıtsal mimari restorasyon

1. INTRODUCTION From all those building coplexes, remained to us are

the main church building and a belfry, on its west

established Jamadun in 1763 ,the Katalikos

Zakarias Chapel with its date 1296 and the Saint

Stephan Chapel as it’s dated on 1293.also as fount in

the north side of the church and called as summer

chapel that building’s year of built as for is not

known.ın this paper one will find history of the

church, its architectural features and works of

restoration.(1)

(1) (1) Öney, G., 1990. The Church of Akdamar.

Kültür Bakanlığı. Ankara.

1.GİRİŞ

Tüm bu yapı kompleksinden bugüne ana kilise yapısı ve

Çan Kulesi, batısında 1763 yılında inşa edilmiş olan

Jamadun, 1296 tarihli I. Katalikos Zakaryas Şapeli ve

1293 tarihli Aziz Stephan Şapeli gelmiştir.

Ayrıca kilisenin kuzeyinde yer alan ve ‘’yazlık şapel’’

olarak adlandırılan yapının, inşa tarihi ise

bilinmemektedir.(1)

(1) Öney, G., 1990. The Church of Akdamar. Kültür

Bakanlığı. Ankara.

1.1. History of Aghtamar

When we mention about the short history of the

monument and its surrounding; whole Eastern

Anatolia and especially the Van region witnessed

with the wars among Byzantine and Sasanians in

middle ages, and a continuous change in

management happened. This region came under the

domination of muslims in the midst of seventh

century, that's to say in the Omer period. An

1.1. Akdamar Kilisesi Tarihçesi

Tüm Doğu Anadolu ve özellikle Van yöresi Ortaçağ’da

Bizans Devleti ve Sasaniler arasında savaşlara sahne

olmuş ve sürekli olarak yönetim değiştirmiştir. Bu yöre

7. yüzyıl ortalarında, yani Hz. Ömer devrinde

Müslümanların egemenliği altına girmiştir. Ermeni

hakimiyeti yine bu yüzyıl sonlarına doğru başlamış;

Abbasi Devleti zamanında ise Eyalet Valiliği’ne

Armenian domination again began towards the end

of this century; as for in the Abbasid state period it

turned to a Governorship of the Province. The

Vaspurakan Armenian Kingdom could survive its

being dependently on Abbacies as its foreign

affairs.(2)

(2) Doğanay, H., 1983. Türkiye Turizm

Coğrafyası. Çizgi Kitapevi, Konya

According to the historians Caliph Mukdedir has

rewarded the Vaspuran King Gagik by giving him a

crown as a gift, in the beginning of the tenth century.

Together with this guarantee King Gagik began to

make actions in direction of prospering its kingdom

in terms of management and artistic aspects, and

charged Monk Architect Manuel -who was at his

command at the time- in the name of holy pilgrimage

to establish the Aghtamar Church and the

Monastery Complex in the Aghtamar Island. (3)

(3)Güzeloğlu, S., 1996. Tanrı Haldi’nin Başkenti,

Van ve Çevresine Tarihi ve Arkeolojik Bir Bakış,

Biber Yayınları: İstanbul.

According to the historians, it's known that

simultaneously a magnificent palace built in the

Island. After the expiration of this kingdom in the

beginning of eleventh century, around the Church of

the Holy Pilgrimage and its Monastery additional

chapels and buildings as which will met different

functions established.(4)

(4)Güzeloğlu, S., 1996. Tanrı Haldi’nin Başkenti,

Van ve Çevresine Tarihi ve Arkeolojik Bir Bakış,

Biber Yayınları: İstanbul.

dönüşmüştür. Vaspurakan Ermeni Krallığı dış işlerinde

Abbasilere bağlı olarak varlığını sürdürebilmiştir. (2)

(2) Doğanay, H., 1983. Türkiye Turizm Coğrafyası.

Çizgi Kitapevi, Konya

Tarihçilere göre Halife Mukdedir, Vaspuran Kralı

Gagik’e 10. yüzyıl başında, bir taç hediye ederek onu

taltif etmiştir. Kral Gagik bu güvence ile krallığını

yönetsel ve sanatsal açıdan zenginleştirici eylemlerini

gerçekleştirmeye başlamış ve kendi emrindeki Keşiş

Mimar Manuel’i kutsal haç adına, Akdamar Adası’nda,

Akdamar Kilisesi ve Manastır Kompleksini inşa

etmekle görevlendirmiştir.(3)

(3)Güzeloğlu, S., 1996. Tanrı Haldi’nin Başkenti, Van

ve Çevresine Tarihi ve Arkeolojik Bir Bakış, Biber

Yayınları: İstanbul.

Yine tarihçilere göre, Ada’da eşzamanlı olarak görkemli

bir saray yapıldığı bilinmektedir. 11. yüzyıl başında bu

krallığın sona ermesinin ardından, Kutsal Haç Kilisesi ve

Manastırı’nın çevresine ek şapeller ve değişik

fonksiyonlara cevap verecek binalar inşa edilmiştir.(4)

(4)Güzeloğlu, S., 1996. Tanrı Haldi’nin Başkenti, Van

ve Çevresine Tarihi ve Arkeolojik Bir Bakış, Biber


Figure 1. General view of Akdamar Church/Şekil 1. Akdamar kilisesi genel görünümü

Photograph:KARTAV, Uğur

1.2. Monumental Building Current Situation

The Aghtamar Island and on it found those

monumental buildings embrace local or foreigner

numerous visitors every year. Before starting

1.2. Anıtsal Yapının Mevcut Durumu

Akdamar Adası ve üzerindeki bu tarihsel- anıtsal yapılar,

doğal güzelliklerin içinde yerli ve yabancı pekçok

ziyaretçiye kucak açmaktadır.Restorasyon ve

activities of restoration and conservation, the Holy

Pilgrimage Church and its additional buildings had

naturally and by hand of men' share of damage to a

large extent. No wonder, it can ignored that

happened earthquakes had a share on which

destruction. In its close surrounding fount called as

KAÇKAR the sepulchral monuments with their low

reliefs were also open to destruction.(5)

(5) İpşiroğlu, M. Ş., 2003. Ahtamar Kilisesi, Işıkla

Canlanan Duvarlar. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.

konservasyon faaliyetleri başlamadan önce , Kutsal Haç

Kilisesi ve ek yapılarıdepremlerden paylarını

almıştı.Yakın çevresinde yer alan alçak kabartmalı ,

KAÇKAR tabir edilen mezar taşları da tahribata açık

vaziyette idi.(5)

(5)İpşiroğlu, M. Ş., 2003. Ahtamar Kilisesi, Işıkla

Canlanan Duvarlar. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.

Figure 2. Central dome of Akdamar Church / Şekil 2. Akdamar kilisesi mevcut iç görünümü

Photograph:KARTAV,Uğur

1.3.Terms of Architecture of the Monument

When it’s approached in terms of architecture

to it the Aghtamar Church is similar to the other

Armenian churches four – sectioned and has a plan

with central dome.The building confront us as an

original monument with its high reliefs on its

façades.Besides religious motives here also hunt

scenes, different animals’ figures, vintage

representations, princes and figures of Saints play a

part.On the inner surfaces of the church found wall

paintings, scenes from the Torah and the Bible werw

applied as subjects, however those are stricenin the

current circumstances(6).

(6) ] Bingöl, Z. , 2007. Gelenekten Evrensele

Anadolu’da İnanç Turizmi. Ankara: Detay

Yayıncılık

1.3. Anıtsal Yapının Mimari Özellikleri

Mimari açıdan ele alındığında Akdamar Kilisesi, diğer

Ermeni kiliselerine benzer şekilde dört kollu ve merkezi

kubbeli bir plana sahiptir. Yapı, cephelerinde yer alan

yüksek kabartmalarıyla orijinal bir anıt olarak karşımıza

çıkmaktadır. Dinsel motiflerin yanı sıra av sahneleri,

değişik hayvan figürleri, bağbozumu tasvirleri, prensler

ve aziz figürleri de yer almaktadır. Kilisenin iç

yüzeylerindeki duvar resimlerinde, tahrip olmuş

vaziyette Tevrat ve İncil’den sahneler konu olarak

işlenmiştir.(6)

(6) Bingöl, Z. , 2007. Gelenekten Evrensele Anadolu’da

İnanç Turizmi. Ankara: Detay Yayıncılık

Figure 3. Inner frescos of Akdamar Church /Şekil 3. Akdamar kilisesi duvar resimleri


2. MONUMENTAL BUILDING

RESTORATION PROCESS

By taking a right decision The Ministry of Culture

and Tourism, as constituting a base for the

restoration of the monumental complex by ensuring

the relief, restitution and restoration projects to be

prepared, then submitted to the examination and

confirmation of the Cultural and Natural Heritage

Preservation Board in Diyarbakır. After the

confirmation of the projects which fount sufficient,

the Ministry of Culture and Tourism initiated a

tender for restoration by an allowance assignment to

Van's Special Provincial Directorate of

Administration in year 2005. Because of the

Kartalkaya Firm's offer and conditions were fount

suitable, started to work by controls assigned to by

the General Directorate of Cultural And Natural

Heritage, project owner, and with the participation of

consultant seniors too in May, 2005. During the

restoration of that artwork -as which is a gift to our

soils-, Mr. Zakarya MİLDANOĞLU also added to

the team. In the end of the research conducted, by

confirming that the tuff stone which used in to build

the monument and further added a great feature to

the building by giving its color to it, was brought

from KOTOM, which is now a village in Tatvan, so

that in the projected places in the restoration project

of stone original has been used.

Because of a restoration work does not want any

unrecoverable interferences, as material and

technique, it's showed a maximum effort for being

careful during taking the steps in its

implementation.(7)

2. ANITSAL YAPI RESTORASYON SÜRECİ

Kültür ve Turizm Bakanlığı, isabetli bir karar alarak,

anıt kompleksinin restorasyonuna baz teşkil edecek

rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini

hazırlatarak, Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını

Koruma Kurulu’nun inceleme ve onayına sunmuştur.

Kurulca yeterli bulunan bu projelerin onayından sonra,

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Van Özel İdare

Müdürlüğü’ne aktardığı ödenek ile 2005 yılı baharında

restorasyon ihalesi açmıştır. Kartalkaya Firması’nın

teklifi ve koşulları uygun görüldüğü için 2005

Mayıs’ında, Kültür ve Tabiat Varlıkları Genel

Müdürlüğü’nce görevlendirilen kontroller, proje

müellifi, danışman uzmanların da katılımı ile işe

başlanmıştır. Topraklarımıza armağan edilen bu sanat

eserinin restorasyonu süresince, Sayın Zakarya

MİLDANOĞLU da ekibe dahil olmuştur. Yapılan

araştırmalar sonucu, anıtın yapımında kullanılan ve

yapıya rengiyle de büyük özellik katan tüf taşının, bugün

Tatvan’a bağlı bir köy olan KOTOM’dan getirildiği

tesbit edilerek, restorasyon projesinde öngörülen

yerlerde bu taşın orijinali kullanılmıştır.

Restorasyon işi, geriye dönüşü mümkün olmayan

müdahaleleri kaldırmadığı için malzeme ve teknik olarak

adımların çok dikkatli atılmasına azami gayret

gösterilmiştir.(7)

(7)Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi Restorasyon

Raporları,2005,Van

(7) Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi

Restorasyon Raporları,2005,Van

Figure 4. During restoration/ Şekil 4. Restorasyon’dan görünüm

Photograph:SEDES,Fatma

Figure 5.Restoration of frescos / Şekil 5. Akdamar Kilisesi Duvar Resimleri Restorasyonu


Moving around this consideration, as made

successful applications in stone conservation field, a

stone conservator Paolo PAGNIN by inviting him

from Italy, we got his opinions and suggestions. In

direction of PAGNIN's competent specialized

knowledge, in the future from the members of

Council of Science will be also approved stone

conservation, pyramidal (conical) roof insulation

and other outbuildings' restoration of roofs, and the

hardening processes of Saint Stephanos chapel have

Bu düşünceden hareketle, taş konservasyonu konusunda

başarılı uygulamalar yapmış olan taş konservatörü Paolo

PAGNİN’i İtalya’dan davet ederek, görüş ve önerilerini

aldık. PAGNİN’in yetkin uzmanlık bilgisi ve proje

doğrultusunda, ileride Bilim Kurulu üyelerince de tasvip

görecek taş konservasyonu, piramidal (konik) çatı

izolasyonunu ve diğer ek yapıların çatılarının

restorasyonu ve Aziz Stephanos şapelinin dondurma

işlemleri gerçekleştirilmiştir. Restorasyon eyleminin

değişik meslek gruplarından uzmanların görüşünün

been carried out. With a thought as the restoration act

should be made with taking opinions of experts

within various occupational groups, and by patience

and carefully will be made activities, in this work

determined as the primary purpose in its application.

In consequence of seasonal conditions suspended

works started again in April 2006.

The objective of these works was once more with the

same patience and care, conservation of the wall

paintings with their religious scopes, which fount on

the inner surfaces, of its consolidation and to reveal

the residue of building was at the immediate

environment of the church, and to hardening by

protective measures. During the excavation,

monastery rooms, which was 13 in number, a cistern

and other annexes' residual and building foundations

have been unraveled.

alınarak sabır ve özenle yapılması gereken bir faaliyet

olduğunu bu işte yerine getirme,ana amaç olarak

belirlenmiştir.. Mevsim koşulları nedeniyle ara verilen

çalışmalara 2006 Nisan ayında yeniden başlanmıştır.

Bu çalışmaların hedefi yine aynı sabır ve özenle, iç

yüzeylerde yer alan dinsel konulu duvar resimlerinin

konservasyonu – konsolidasyonu ve kilise yakın

çevresinde bulunan yapı kalıntısının ortaya çıkarılması

ve koruyucu önlemlerle dondurulmasıdır. Kazı süresince

manastır odaları, ki sayısı 13’tür, sarnıç ve diğer ek yapı

kalıntı ve temeller ortaya çıkarılmıştır.

Figure 6. Arial view /Şekil 6. Akdamar Kilisesi Çevresi(Restorasyon öncesi) Photograph:KARTAV,Uğur

Examinations of what was the material which the

monument built up by it, and its current situation and

analysis, accepted as the first step for forming a

methodology of appropriate clearing, consolidation

and protection. Therefore, during both the relief,

restitution and restoration projects' construction

stages, and before beginning the implementation,

laboratory analyses have been exercised by taking

examples of material samples (stone-mortar-plaster)

which belong to the Aghtamar Church. In this stage

the Istanbul Restoration and Conservation Central

Laboratory Directorship has given to the work a

great support. Also supports of Ülkü İZMİRLİGİL

who was the Director of Istanbul Restoration and

Conservation Central Directorship, Assistant

Manager Güven GÖKÇE and controller Master

Restorator Gülseren DİKİLİTAŞ who assigned to

this task by The Ministry of Culture and Tourism, in

this regard are important in the name of performing

a healthy analysis and implementation.

Anıtın yapıldığı malzemenin ne olduğu ve mevcut

durumunun araştırılması ve analizi, uygun temizleme,

konsolidasyon ve koruma metodolojisini oluşturmak için

ilk adım olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle, gerek

rölöve, restitüsyon, restorasyon projelerinin yapımı

safhasında gerekse uygulamaya başlanmadan önce,

Akdamar Kilisesi’ne ait malzeme örnekleri (taş-harç-

sıva) alınarak laboratuvar analizleri yaptırılmıştır. Bu

safhada İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez

Laboratuvarı Müdürlüğü, çalışmaya büyük destek

vermiştir. Bu konuda, dönemin İstanbul Restorasyon ve

Konservasyon Merkez Müdürlüğü Müdürü Ülkü

İZMİRLİGİL, Müdür Yardımcısı Güven GÖKÇE ve

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca kontrol olarak

görevlendirilen Y. Restoratör Gülseren DİKİLİTAŞ’ın

sağlıklı bir analiz ve uygulama gerçekleştirmek adına

verdikleri destek önemlidir.

Considering continuous that restoration is a

interdisciplinary work, in the restoration of

Aghtamar Church in the name of implementation's

success have been benefited from scientific

approaches. In association with that word,

recognition of construction material (chemical,

physical, mineralogical and petrographical features

of it), environmental, biological factors in the

restoration, processing shape of stone and the

binding material, determination of causing to

deterioration, all these actions done as the primary

step.(8) (8)Sedes,Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi


Restorasyonun interdisiplin bir çalışma olduğunu sürekli

göz önünde tutarak, Akdamar Kilisesi’nin

restorasyonunda bilimsel yaklaşımlardan uygulamanın

başarısı adına yararlanılmıştır. Bu cümleden olarak,

restorasyonda, yapım malzemesinin teşhis edilmesi -

tanınması - (kimyasal, fiziksel, mineralojik, petrografik

özelliklerinin belirlenmesi) çevresel, biyolojik etkenler,

taşın işlenme biçimi ve bağlayıcı malzemenin, neden

olduğu bozulmaların belirlenmesi konusu birinci adım

olmuştur.(8)

(8) Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi Restorasyon

Raporları,2005,Van

Figure 7. Arial view(Before restoration) /Şekil 7. Akdamar Kilisesi Çevresi(Restorasyon öncesi)


After the determination of material features and the

questions caused to deterioration, its roots, by

analyzing, started to works including strengthening

stones on the façade and the wall paintings inside,

and cleaning.

As before it's said, in the main walls of the Aghtamar

Church the tuff stone used, which brought here from

the KOTOM region (now the Küçüksu Village) of

Tatvan, and also determined that the roofs as for are

covered with stone plates with various scales, which

formed by cutting from Ahlat stone ('Ignimbrite').

During determination of the cleaning method, asked

experts of Directorate (above stated), besides the

Restoration Expert Rıdvan İşler (A Member of

Malzeme özelliklerinin ve bozulmaya yol açan soruların

kökenlerinin araştırılarak belirlenmesinden sonra, dış

cephede taş ve içerdeki duvar resimlerinin

sağlamlaştırma ve temizlik çalışmalarına başlanmıştır.

Akdamar Kilisesi’nin ana beden duvarlarında,daha önce

de belirtidiği üzere Tatvan’ın KOTOM yöresinden

(şimdiki Küçüksu Köyü) getirilmiş olan tüf taşının

kullanıldığı, çatıların ise Ahlat taşından kesilerek

oluşturulmuş değişik boyuttaki taş plaklarla örtülü

olduğu saptanmıştır. Temizleme yönteminin seçiminde,

yukarıda belirtilen Müdürlük uzmanlarının yanı sıra,

Restorasyon Uzmanı Rıdvan İşler (Akdamar Bilim

Kurulu Üyesi) ve İtalyan Uzman Paolo PAGNİN’in

görüşlerine başvurulmuştur.(9)

(9)

Aghtamar Science Council) and Italian Expert Paolo

PAGNIN's opinions. (9)


Restorasyon Raporları,2005, Van

Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi Restorasyon

Raporları,2005, Van

Figure 8. Frontal view/(During restoration) Şekil 8,Cephe Restorasyon Sırasında Photograph:SEDES, Fatma

As valued unique by the world's art history experts

about the church it's determined to use as the

cleaning material low pressure water, do not prefer

chemical and mechanical cleaning methods, with a

purpose of cleaning the reliefs on exterior surface

(low reliefs) and strengthening, in the way without

causing destruction on them.

As being easily processed in the time while it's

moved out from mine, but at the same time with the

factors of light and natural factors in time hardening

on the tuff stone it's known that controlling the

chemical cleaning methods become hard. Therefore

abstained from the gel, clay and pulp applications.

On the other hand, as being world's masterpieces on

these reliefs never questioned to apply mechanical

cleaning (by using sanding, comb and sandpaper).

Unfortunately, in our country this cleaning method

usually and incorrectly are used, by cut off the

Dünya sanat tarihi uzmanlarınca eşsiz kabul edilen kilise

dış yüzey kabartmalarının (alçak rölyeflerin) tahribatının

önlenerek temizlenmesi ve sağlamlaştırılması amacı ile,

düşük basınçlı suyun temizleme malzemesi olarak

kullanılmasına, kimyasal ve mekanik temizlik

yöntemlerinin tercih edilmemesine karar verilmiştir.

Ocaktan çıktığı zaman kolay işlenebilir, ancak zamanla

ışığın ve doğal faktörlerin etkisiyle sertleşen tüf taşında,

kimyasal temizleme yöntemlerinin kontrolü güç

uygulamalar olduğu bilinmektedir. Bu nedenle jel, kil ve

kâğıt hamuru uygulamalarından kaçınılmıştır. Öte

yandan dünya şaheseri konumundaki kabartmalara

mekanik (kumlama, tarak, zımpara kullanılarak)

temizleme asla söz konusu edilmemiştir. Ne yazıktır ki

ülkemizde bu temizlik yöntemi sıkça ve yanlış olarak

kullanılmakta, koruyucu patina yok edilerek taş yüzeyler

kirlenmeye ve diğer zararlı oluşumlara açık hale

protector patina the stone surfaces become open to

pollution and other harmful formations. During the

cleaning processes onto the stone surfaces with

reliefs has been used low pressure sodaless water for

protecting the formed patina in Aghtamar Church.

By virtue of the water of Van Lake includes soda

components it's not preferred to use, for the cleaning

process by carrying the water by tankers to the

island, that water stored. (10)



getirilmektedir. Akdamar Kilisesi, rölyefli taş yüzeylerin

temizliğinde, oluşmuş patinayı korumak için düşük

basınçlı sodasız su kullanılmıştır. Van Gölü’nün suyu

sodalı bileşikler içerdiğin bu su tercih edilmemiş,

temizlik için adaya tankerle su taşınarak depolanmıştır.

(10)

(10)Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi


Figure 9. Scaffolding /Şekil 9. Akdamar Kilisesi Restorasyon Çalışmaları


While using the hardening material it's been given

maximal importance to be of the material was

recoverable, and usage of chemicals that will react

with stones. While using the filling materials the

mixtures which fitted one-to-one to the features of

original material have been used (such as mixtures

of tuff powder, brick powder, hydraulic lime,

washed stream sand).

Sağlamlaştırıcı malzeme kullanılırken “geri alınabilir”

olmasına, taşlarla tepkimeye girecek kimyasalların

kullanılmamasına maksimum düzeyde önem

gösterilmiştir. Dolgu maddeleri kullanılırken orijinal

malzemenin özelliklerine birebir uyan karışımlar

kullanılmıştır (tüf tozu, tuğla tozu, hidrolik kireç,

yıkanmış dere kumu karışımları gibi).

2.1. Tuff stone that Used on the Walls of the

Aghtamar Church

As being more lighter than marble and andesite -

when compared with them-, tuff is an easily

processable stone type. Because of it is processed

easily, besides that its feature, it was preferable due

to it can undergo a change in color with natural

factors (from yellow to golden-brown) and its

resistance and hardness increase in time. While it

extracted from the ground of mine its color was grey.

Its density is 2,01 kg/cm2, porosity 29,2%, and water

absorption in atmospheric conditions 22,6%. Due to

2.1. Akdamar Kilisesi’nin Dış Duvarlarında

Kullanılan Tüf Taşı

Mermer ve andezite göre çok daha hafif olan tüf, kolay

işlenebilir bir taş türüdür. Tüf kolay işlenebilir olması

nedeniyle tercih edilme özelliğinin yanı sıra, doğal

etkenlerle renk değişikliğine uğrayabilen (sarıdan, kızıla-

kahverengiye dönüşebilen) ve zamanla dayanımı ve

sertliği artan bir taştır. Ocaktan çıkarıldığında gri

renktedir. Yoğunluğu 2,01 kg/cm2, gözenekliliği %29,2

ve atmosferik koşullarda su absorbsiyonu %22,6’dır. Bu

özelliği nedeniyle gri renkte kalmaz ve koyu kızıl

kahverengine dönüşebilir.

this its feature, it remains not in grey color and turn

to dark golden brown.

Figure 10. Scaffolding /Şekil 10. Akdamar Kilisesi Restorasyon iskele Çalışmaları

Photograph:SEDES,Fatma

2.2. Basalt that Used on the Floor in the Interiors

of the Aghtamar Church

It was largely destroyed. Remained of approximately

1,5 x 2 m2 from the original floor, with

understanding that this stone was basalt, by bringing

variance in scale the floors have been covered of

chapels connected with the floor and abscissa's inner.

As it's known the basalt stone is volcanic masses.

Because of imposed rapid cooling, in the frit show a

crystalline structure. Its color is dark grey and by

fading in color in time it retrieves to its natural color.

Because of Van region basalt is fine-grained, dense,

and long-lasting it is appropriate for using as paving

stone. Hardness degree of basalt reaches up to 6

(Mohs) is found in our country. Also volumetric

water absorption of it is 0,3%.

2.2. Akdamar Kilisesi’nin İç Mekânında Yer

Döşemesinde Kullanılan Bazalt

Büyük ölçüde tahrip edilmişti. Geriye kalan yaklaşık 1,5

x 2 m2’lik orijinal döşemeden, bu taşın bazalt olduğu

anlaşılarak, boyut farklığı getirilerek döşeme ve apsis içi

ile bağlı şapellerin yer döşemeleri kaplanmıştır. Bazalt

taşı, bilindiği üzere, volkanik kütlelerdir. Hızlı soğuma

geçirdikleri için camsı hamur içinde dağınık kristal yapı

gösterirler. Rengi koyu gridir ve zamanla açılarak doğal

rengine kavuşur. Van yöresi bazaltı ince taneli, yoğun,

sert, dayanıklı olması nedeniyle döşeme taşı olarak

kullanıma uygundur. Bazaltın sertlik derecesi 6 (Mohs)’a

kadar ulaşanı yurdumuzda bulunur. Hacimsel su

absorbsiyonu %0,3’tür.

Figure 11. Frontal view /Şekil 11. Akdamar Kilisesi Cephe Görünümü Photo:KARTAV,U.

2.3. On the Roofs Applied Plaques made by Ahlat

stone (Ignimbrite) in The Aghtamar Church and

Its Attached Buildings

By reason of destructions which especially occurred

on the roofs, the buildings were open to natural

agents like snow, rain and wind effects. Entering

from the roof the water accelerated a destruction on

the main structure and inner ornaments. In

consequence of made analyses, by confirming that

used stone plaques on the roofs were the local Ahlat

stone, in the restoration project, as with its projected

2.3. Akdamar Kilisesi’nin ve Bağlı yapıların

Çatılarında Kullanılan Ahlat Taşı Plaklar

Özellikle çatılarda oluşan tahribat nedeniyle, yapılar kar,

yağmur,rüzgar gibi doğal etkenlere açık durumda

idiler.Çatıdan giren su ana strüktürde ve iç bezemelerde

tahribatı hızlandırmıştır.Yapılan analizler sonucunda

çatılarda kullanılan taş plakların yöresel Ahlat taşı

olduğu kesinleştirilerek, restorasyon projesinde

öngörülen boyutlarda , izolasyon tabakası üzerine , ana

detaylar göz ardı edilmeksizin döşenmiştir.Ahlat taşı,

Nemrut Dağı’nın volkanik kalıntısıdır.Taşın rengi açık

scales applied on the insulation layer without

ignoring the main details. Ahlat stone is the volcanic

remains of the Mount Nemrut. Of stone color reach

from fawn up to dark chestnut reds. Within it found

silica gives its resistance to the stone. While it

extracted from the ground of mine it bears a feature

partially smooth and easily process able. With

contact with the air it hardens in time.(11)

(11) )Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi


kahverenginden koyu kestane kızılına kadar

uzanmaktadır.İçinde bulunan silis taşa dayanıklılık

sağlamaktadır. Ocaktan çıkarıldığı zaman kısmen

yumuşak ve kolay işlenebilir bir özellik taşımaktadır.

Hava ile temasta zamanla sertleşmektedir.(11)

(11)Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi


Figure 12. Belfry /Şekil 12. Akdamar Kilisesi Cephe Görünümü(Çan Kulesi)


3. 3. CONCLUSION

By considering the most important principle of the

Venice Code has been avoided from completions

that depend on several assumptions. As other one

important principle, the qualified annexes and

elements belong to various periods have been

protected.

4.

3.SONUÇ

Venedik Tüzüğü’nün en önemli ilkesi göz önüne

alınarak, varsayımlara dayanan tümlemelerden

kaçınılmıştır. Diğer önemli bir ilke olarak, çeşitli

dönemlere ait nitelikli ekler ve öğeler korunmuştur.

Figure 13. Old picture taken IXX. Century/ Şekil 13. 19.yüzyılda ki görünüm (Anonim)

Also while the building protected, its surrounding'

maintenance considered too. For this purpose a

drainage system formed, and the walk ways, vistas,

stairs which provided the connection with the pier

executed by natural stone on the Palladian tissue It

should be said that restoration is an unending

process. For transferring the building/production(of

art) to the future -to its continuity- sensitive men

must keep their hands on it carefully.

Yapıtın korunmasında, çevresinin bakımı da

düşünülmüştür. Bu amaçla drenaj sistemi oluşturulmuş,

yürüme yolları, vistalar, iskele bağlantısını sağlayan

merdivenler palladiyen dokuda doğal taş ile yapılmıştır.

Restorasyon bitmeyen bir süreçtir. Yapının/yapıtın

geleceğe devamının sağlanması için duyarlı ellerin

üstünden çekilmemesi gerekmektedir

REFERENCES

[1] Bingöl, Z. , 2007. Gelenekten Evrensele Anadolu’da İnanç Turizmi. Ankara: Detay Yayıncılık.

[2] Doğanay, H., 1983. Türkiye Turizm Coğrafyası. Çizgi Kitapevi, Konya.

[3] Güzeloğlu, S., 1996. Tanrı Haldi’nin Başkenti, Van ve Çevresine Tarihi ve Arkeolojik Bir Bakış, Biber


[4] İpşiroğlu, M. Ş., 2003. Ahtamar Kilisesi, Işıkla Canlanan Duvarlar. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.

[5] Öney, G., 1990. The Church of Akdamar. Kültür Bakanlığı. Ankara.

[6] Sargın, S., 2006. Yalvaç’ta İnanç Turizmi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2), 1-18.

Diyarbakır.

(7) Sedes, Fatma AKDAMAR Anıt Müzesi Restorasyon Raporları,2005, Van

Fatma Sedes finished her education at I.T.U Architecture

Department in 1977. In 1978, during her working in

Istanbul Directorate of Surveying and Monuments, she got

a master's degree in Department of Architecture History

and Restoration in I.T.U for a period of two years, in which

Prof. Doğan Kuban was the head. In 1979 she wrote her

master's thesis with the name “Heat Insulation at Wooden

Buildings and Sampling and Details”. In 1985 she

completed her seminar works. By giving her doctoral

dissertation in 1991, she got the Doctor Architect title in

the Restoration Branch. Her doctoral dissertation's subject

is “In Islamic Worship Buildings Ottoman Period Urban

Space Within it Location - Izmir (Smyrna) Example and

Reflections on Today's Structures. ”

Fatma Sedes İ.T.Ü Mimarlık Fakültesindeki

eğitimini 1977 yılında tamamlamıştır. 1978

yılında İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü'nde

çalışırken İ.T.Ü’ nün Prof. Dr. Doğan KUBAN' ın

başkanlığını yaptığı Mimarlık Tarihi ve

Restorasyon Bölümünde iki yıl süre ile yüksek

lisans eğitimi görmüştür. 1979 yılında

tamamladığı yüksek lisans tezi “Ahşap Yapılarda

Isı Yalıtımı ve Örnekleme ve Detaylar” adını

taşımaktadır. 1985 yılında seminer çalışmalarını

tamamlamıştır. 1991 yılında Doktora tezini

vererek Restorasyon Dalı’nda Doktor Mimar

Ünvanını almıştır. Doktora tezinin konusu “İslami

İbadet Yapılarında Osmanlı Dönemi Kentsel

Mekanı İçindeki Konumu - İzmir Örneği ve

Günümüz Yapılarına Yansımaları” dır.

sun architecture in van-church of the holy pilgrimage aghtamar...

Documents