Het MO6-prOject

2016 | 3

tijdschrift voor bibliotheek

& archief

Rondetafelgesprek bedrijfsarchiefTien jaar linked open dataWat is structured data?Wat is emulatie?

TableTs in de bib

Per

iod

icit

eit:

Maa

nd

elijk

s •

apri

l 20

16 •

Afg

ifte

kan

too

r: T

urn

ho

ut

• E

rken

nin

gsn

um

mer

: P8

020

70

VVBADomdat informatie belangrijk is

VLAAMSE VERENIGING VOOR BIBLIOTHEEK, ARCHIEF & DOCUMENTATIEStatiestraat 179 2600 Berchem+32 3 281 44 57 vvbad@vvbad.be www.vvbad.be

META 2016 | 3 | 1

Superhelden voor Superbibs

VERANTWOORDELUKE UITGEVER

Julie Hendrickx, Statiestraat 179,

2600 Berchem

HOOFDREDACTEUR

Julie Hendrickx • julie.hendrickx@vvbad.be

REDACTIE

Bram Baert, Klaartje Brits, Paul Buschmann,

Gerd De Coster, Noël Geirnaert, An Labis,

Myriam Lemmens, Kris Michielsen,

Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega,

Peter Rogiest, Eva Simon, Patrick Vanhoucke,

Bruno Vermeeren.

REDACTIESECRETARIS

Tom Van Hoye • tom.vanhoye@vvbad.be

STAGIAIR

Simha Chardon

REDACTIEADRES

VVBAD • META

Statiestraat 179, 2600 Berchem

Tel. 03 281 44 57

meta@vvbad.be • http://www.vvbad.be/meta

Reageer op Twitter: #overmeta

ADVERTENTIES

Marc Engels • marc.engels@vvbad.be

LAY-OUT

Marc Engels

DRUK

EVM

META verschijnt 9x per jaar,

niet in januari, juli en augustus.

META is een uitgave van de VVBAD en is

begrepen in het lidmaatschap, maar is ook

verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie

op http://www.vvbad.be/lidmaatschap.

ISSN 2033-639X

Carol Vanhoutte, voorzitter sectie OB

Zondagnamiddag 20 maart. Een lange vrolijke stoet zet zich in beweging. De tweede Grote Parade van Hart boven Hard, van mensen met een hart voor mensen. Een parade met geënga-geerde burgers, een parade die ijvert voor waarden, cultuur en

vooral voor aandacht voor basisvoorzieningen.

In die vrolijke massa stappen ook bibliothecarissen en archivarissen mee. Ook zij zijn bezorgd over de toekomst van hun basisvoorziening. Staat het recht op informatie meer en meer op de helling? Zijn we op het punt gekomen dat het schitterende netwerk van lokale bibliotheken verspreid over gans Vlaanderen uit elkaar aan het vallen is? Is het niet meer belangrijk dat de volgende generaties ook op weg geholpen worden in het enorme doolhof aan informatie, zowel op papieren drager als digitaal. Natuurlijk wel.

Deze parade doet me even afdwalen naar de ‘Blijf van mijn bib’-campagne van een jaar terug. De oproep heeft velen wakker gemaakt en de boodschap was duidelijk. Ook voor de minister van Cultuur werd het duidelijk dat de lokale open-bare bibliotheken een sterke partner zijn in het cultuurveld en hiervoor ook de nodige aandacht vroegen. De bib als eerder stille motor in cultuurparticipatie, liet toen van zich horen. Bibliotheken zijn immers nog altijd hip en broodnodig, ondanks het Google- en Facebook-imperium. 15 procent van de Vlaamse bevol-king wordt als laaggeletterd omschreven. Dit gekoppeld aan de digitale kloof en een stijgend armoedecijfer zal ongetwijfeld leiden tot een afname van maat-schappelijke participatie en verarming van de gemeenschap. Informatie vinden en begrijpen zijn immers onmiskenbare sleutels hiervoor.

Ondertussen zijn we een jaar verder en heeft de VVBAD een nieuwe besparings-monitor afgerond. Een eerste blik op de cijfers lijkt te duiden dat de besparings-golf voorbij is. Werkingsbudgetten zijn min of meer gevrijwaard, er wordt nog geïnvesteerd in nieuwe bibliotheekgebouwen en de afbouw van uitleenposten neemt niet meer zo’n grote vlucht. Wel wordt een nieuwe trend duidelijk zicht-baar: de afbouw van het personeelsbestand in de bibliotheken. Medewerkers die met pensioen vertrekken worden maar met mondjesmaat vervangen. De broodnodige verjonging van het bibliotheekpersoneel voor de alsmaar digitaler wordende bibliotheek van de 21e eeuw blijft op die manier uit.

Digitale bibliotheken zonder deskundige informatiebemiddelaars zijn dit nog vol-waardige gemeenschapsvormende ontmoetingsplekken? Maken net die gepas-sioneerde bibliothecarissen niet de kern van een bibliotheek uit? Zijn zij niet de superhelden die je dagdagelijks op weg helpen en elke burger op zijn manier laat groeien en ontwikkelen. Zonder hen geen degelijke collectie, geen doelgroe-penwerking, geen aangename plek om te vertoeven, geen tip van de week, geen helpende gids op internet, geen uniek bibliotheeknetwerk. Kortom, zonder hen geen ziel. En daar draait het nu toch eenmaal om in cultuur. Of niet?

editoriaal

Meta 2016/3Jaargang 92 - april 2016

VASTE RUBRIEKEN

1 EditoriaalSuperhelden voor Superbibs

4 Nieuws

21 InzetSissi Loostermans

22 EtalageDe Bijzondere Collecties en Prentenkabinet van universiteitsbibliotheek Antwerpen

24 SignalementStudiebezoek AntwerpenVisite professionnelle à Anvers

31 De vraagWat is structured data?Eva Simon

32 Over de grensDBNL 2.0David Coppoolse

34 TrendEen rollercoaster genaamd MaarifaJan Van Hee

35 Het plan

36 UitgepaktWat is emulatie?Emanuel Lorrain

37 ColumnBijnaTIm Verstrynge

37 Citaat

“ MENSEN DIE IETS BEWEzEN HEBBEN, VERDIENEN HET DAT HUN NAAM CORRECT GESPELD WORDT. ”

42 Kroniek• Diversiteit in de bibliotheek. Een inspiratiedag• VOGIN-IP-lezing

45 Personalia

46 Toepassing

47 Zo gelezenThomas Van Hoevelen

48 Uitzicht

2 | META 2016 | 3

inhoud

16

Terwijl onze huidige cultuurminister voluit de kaart van het digitale trekt, doet men bij bibliotheken ten lande extra inspanningen om tot een succesvolle integratie te komen van nieuwe digitale en klassieke media en informatieoverdracht. Hierbij is ondersteuning voor bibliotheekmedewerkers nodig. Daarom nemen ondertussen al 50 bibliotheken deel aan de MO6-projecten. Met tabletpakketten die het project voorziet kunnen de bibliotheken die deelnemen dagelijks experimenteren met de tablet. In opleidingstrajecten krijgt het bibliotheekpersoneel in de eerste plaats de basistechnieken aangereikt zodat zij vertrouwd geraken met de tablet.

INTERVIEW

Een gesprek met vijf bedrijfsarchivarissen

MO6. TABLETS IN DE BIBHeleen Mesellem

Tien jaar linked open dataLukas Koster

Essay: Postgraduaat Kennismanagement 3.0

Filip Callewaert, Marleen Coutuer, Jan Van Hee

10

26

38

ARTIKELS

“ STEL JEzELF NOOIT VOOR ALS ARCHIVARIS. ”

inhoud

10

38

Hoe evolueert het budget van uw bibliotheek? De besparingsmonitor 2016

Uit de resultaten van de jaarlijkse besparingsmonitor van de VVBAD blijkt dat er in 2016 minder bespaard moet worden dan de vorige jaren. In totaal vulden 149 openbare bibliothe-ken de monitor in. Bijna 50 procent van de sector reageerde dus op onze bevraging.

1 op 4 bibliotheken was verplicht om bij het opstellen van de begroting van dit jaar rekening te houden met een bespa-ring opgelegd aan alle diensten. Het percentage daalt wel. In 2014 was dit nog 72 procent.

Bij wie moet besparen neemt de omvang wel af. Het meren-deel van de collega’s (58 procent) moet tot 5 procent bespa-ren. Een minderheid (13 procent) moet tot 10 procent bespa-ren. In 2014 was dit nog meer dan een derde.

PErSONEElWaar moet er dan op bespaard worden? 21 procent van de openbare bibliotheken ziet het algemene werkingsbudget

afnemen. 15 procent heeft minder geld voor de collectie en 13 procent moet het stellen met een kleiner investeringsbud-get (computermateriaal, meubilair, …)

Wat echter het meest zorgen baart, is de besparing op het personeelsbestand. Een derde van de bibliotheken moet het dit jaar doen met minder personeel. Die vermindering blijft jaar na jaar terugkeren en daalt minder snel dan de bespa-ringen op andere delen van de werking. In 2014 meldde 44 procent van de bibliotheken dat er bespaard werd op perso-neel. De BIOS-gegevens tonen voor dat jaar een daling van het personeelsbestand met 2,7 procent. Hoe kan een biblio-theek zonder medewerkers inspelen op alle uitdagingen?

De besparingsmonitor is een jaarlijkse bevraging van de bibliotheek- en archiefsector in Vlaanderen naar de evolutie van de budgetten. Deze monitor werd in 2016 voor de vierde keer georganiseerd. (BV)

Hoe evolueerde het budget voor de collectie t.o.v. vorig jaar?

nederlandstalige bib in alle Brusselse gemeenten

Alle 19 Brusselse gemeenten hebben nu een eigen Nederlandstalige bibliotheek. Ganshoren was de laatste gemeente die zich aansloot bij het lokaal cultuurbeleid van de Vlaamse Gemeenschap en de VGC. Vanaf het voorjaar 2016 kunnen leden van de Brusselse bibliotheken met een uniforme lidkaart uit de collectie van alle Brusselse biblio-theken lenen. Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Media en Brussel stelt vast dat samenwerken loont. “Het toont aan hoe in Brussel de status van het Nederlands en de verhoudingen tussen Vlaamse en Franstalige politici verbeterd zijn. De Vlaamse Gemeenschap en de VGC hebben een plaats verworven als partners die bijdragen aan de leefbaarheid van het gewest”, zegt Gatz. (SC)

Bron: deredactie.be

2013 2014 2015 2016

80 %

70 %

60 %

50 %

40 %

30 %

20 %

0 %

10 %

toegenomen bleef gelijk afgenomen onbekend

bleef gelijk afgenomen onbekend

80 %

70 %

60 %

50 %

40 %

30 %

20 %

0 %

10 %

Hoe evolueerde het personeelsbestand t.o.v. vorig jaar?

2013 2014 2015 2016

toegenomen bleef gelijk afgenomen onbekend

collectie personeel

4 | META 2016 | 3

nieuws

Zoveel archiefbeschrijvingen door-zoek je via archiefbankmechelen.be. Deze nieuwe databank is een primeur in de geschiedenis van het Stadsarchief Mechelen. Nooit eer-der waren meerdere inventarissen via één actie doorzoekbaar, waar en wanneer je maar wilt. Het bete-kent een grote tijdswinst!

De nieuwe website kadert in de verdere uitbouw van de digitale leeszaal. Je surft naar de por-taalsite stadsarchiefmechelen.be en van daaruit ga je verder naar archiefbankmechelen.be (archief-beschrijvingen), mechelsegenealo-gischebronnen.be (gedigitaliseerde bronnen) en beeldbankmechelen.be (oude foto’s, kaarten, plannen, …). In de toekomst wordt het digi-tale aanbod uitgebreid en op elkaar afgestemd. Archiefbank Mechelen werd ontwikkeld door de firma Inzake (atomis.be).

Dieter Viaene, Stadsarchief Mechelen

30.000

witboek bundelt bouwstenen voor cultuurfinanciering

Op woensdag 24 februari werd voor de cultuur-sector een ‘Witboek aanvullende financiering voor cultuur’ voorgesteld. Het Witboek, dat er kwam op initiatief van minister van Cultuur Sven Gatz, geeft een uitgebreid overzicht van moge-lijke aanvullende financieringsstromen.

De minister wil naast subsidies nieuwe finan-cieringsmethoden aanboren voor zowel grote, als kleine cultuurorganisaties en ook individuele kunstenaars. Cultuur hoeft niet alleen met over-heidsgeld te worden gefinancierd. Daarom liet minister van Cultuur Sven Gatz oplijsten welke extra financieringsstromen voor de cultuursec-tor in de steigers kunnen worden gezet. “De bestaande mogelijkheden om extra financiering te vinden zijn breed maar helaas niet altijd door-zichtig en toepasbaar op de dynamiek binnen de cultuursector”, stelt Gatz vast. “Daarom is het goed nu een overzicht te hebben van mogelijke pistes om aanvullende financiering mogelijk te maken en ondernemerschap binnen de culturele sector te stimuleren.” De tax shelter voor podi-umkunsten werd al eerder onder de aandacht gebracht. Samen met zijn collega’s uit de fede-rale regering Reynders en Van Overtveldt werkt Gatz aan de verdere uitwerking ervan.

Daarnaast wil de minister een Cultuurbank rea-liseren. Die zal een set aan microkredieten en leningen bevatten waarmee kleine tot zeer grote cultuurprojecten gefinancierd kunnen worden. Naar Nederlands voorbeeld denkt Gatz ook aan de invoering van een kunstkoopregeling. In Nederland kunnen kunstliefhebbers bij erkende galerijen kunstwerken van na 1945 aankopen op afbetaling. Voor de kostprijs onder de 7000 euro moeten ze dan geen rente betalen. Deze regeling is in het voordeel van minder kapitaal-krachtige kunstminnaars, van de kunstmarkt en van de kunstenaars.

Om cultuurorganisaties en individuele kunste-naars wegwijs te maken in juridische en zakelijke rompslomp wil de minister ten slotte bekijken op welke manier het bestaande Kunstenloket uit-gebreid kan worden naar een Cultuurloket dat advies verleent aan de brede cultuursector over verschillende disciplines heen.

Sven Gatz: “Sommige mogelijkheden uit het Witboek, zoals bijvoorbeeld de tax shelter, de cultuurbank, het cultuurloket en de kunstkoop-regeling acht ik op korte termijn realiseerbaar. Met de sector ga ik hierover op basis van het Witboek in gesprek. Met hen en met andere gespecialiseerde partners zoals bijvoorbeeld de Participatiemaatschappij Vlaanderen, hoop ik snel resultaten te boeken die het hele cultuur-landschap ten goede komen.”

Bron: persbericht CJsM

nu ook illegaal downloaden van… wetenschappelijke artikels

Na de muziekindustrie en de filmindustrie, maakt nu ook de wetenschap kennis met de macht van illegaal downloaden. De Kazachse wetenschap-per Alexandra Elbakyan (27) verstrekt via haar website Sci-Hub alle weten-schappelijke artikels gratis aan en bindt zo de strijd aan met de grote uit-gevers.

Wetenschappers en studenten maken massaal gebruik van de site en vol-gens de oprichters worden er dagelijks 200.000 papers via de site gedown-load. Sci-Hub bedreigt zo de inkomsten van de wetenschappelijke uitgevers zoals Elsevier, die miljoenen aan de verkoop van wetenschappelijke kennis verdienen, geld waar onderzoekers niets van terugzien.

In België en Nederland moeten wetenschappers en studenten zelden beta-len voor artikels omdat de universiteiten collectieve abonnementen afslui-ten. In andere landen draaien onderzoekers en studenten zelf op voor de kosten waardoor een bachelor- of masterscriptie honderden dollars kan kosten.

Tijdens een rechtszaak in New York in september 2015, stelde Elbakyan, dat acteurs en muzikanten een deel van de opbrengsten krijgen terwijl weten-schappers artikels gratis aanleveren en beoordelen. Dat de wetenschap-pelijke uitgeverijen dan 40 dollar vragen om het artikel te lezen, vindt ze schandalig. Het verdienmodel van een uitgever als Elsevier stuit al lang op kritiek. Ook de Europese Unie vindt het absurd dat wetenschappelijke kennis zo duur is terwijl het onderzoek ook met publieksgeld wordt betaald. (SC)

Bron: NRC

META 2016 | 3 | 5

nieuws

aCtiviteitenkalender

19.04 SCOOP’IT

ABD/BVD21.04 Van boek tot byte.

Kunstpublicaties in transitie

Rubenianum09-10.05 EBLIDA-NAPLE Conference

EBLIDA12.05 In Information we trust!!!

ABD/BVD15-18.06 Studiereis naar Denemarken

VVBAD

Uw activiteit in deze kalender? Meld ze aan via onze website http://www.vvbad.be/activiteiten

Op 8 maart deed de humanoïde robot NAO met Zora-oplossing zijn intrede bij Muntpunt. De robot staat voorlopig nog in zijn kinderschoenen en wordt gaande-weg ingezet in de publiekswerking van de organisatie. In de eerste (test)fase maken zowel medewerkers als bezoekers kennis met de robot. Daaruit moet blij-ken welke verdere ontwikkelingen nodig zijn om de robot optimaal in te zetten in de bibliotheek en het informatiecentrum. Die werkt Muntpunt dan uit samen met ZoraBots (voorheen QMBT), de ontwikke-laars van Zora. Vanaf de zomer krijgt Zora enkele vaste taken en uren in Muntpunt.Muntpunt maakt zich sterk dat de nieuwe aanwinst er voornamelijk komt met het oog op zijn bezoekers. “De Zora-oplossing staat nog ver weg van de arti-ficiële intelligentie die we kennen uit de films, zo ver staat de technologie nu een-maal nog niet. Maar de robot is het start-schot van een evolutie die wij niet willen missen. En vooral: een evolutie die wij wil-len delen met het grote publiek. Ook dat

is de taak van Muntpunt: kennis en infor-matie met velen delen op een laagdrem-pelige manier,” zegt Roel Leemans, alge-meen directeur a.i. van Muntpunt.

Muntpunt zal de eerste bibliotheek in Europa zijn die deze technologie aan-biedt. “Net daarom kiezen wij voor een publieke testfase,” legt Leemans uit. “We zitten op onontgonnen terrein in onze sector. De robot is er voor iedereen, we willen op deze manier zien wat de wen-sen en ook de verzuchtingen zijn bij het publiek. Zo kunnen we Zora gerichter ver-der ontwikkelen en inzetten.”

Vanaf de zomervakantie verschijnt Zora regelmatiger in Muntpunt en krijgt ze ook een vaster takenpakket. Al blijft het volgens de organisatie de bedoeling ook lang daarna mee te groeien met de trends en technologie.

Bron: Muntpunt

humanoïde robot doet intrede bij Muntpunt

ku leuven digitaliseert eeuwenoude studentennota’s

De universiteit gaat 189 studentenno-ta’s of collegedictaten uit de periode van 1425-1797 digitaliseren. Deze les-nota’s zijn een unieke informatiebron. Ze geven een schriftelijke inkijk op het onderwijs en de lespraktijk aan de Leuvense universiteit in de late mid-deleeuwen tot de nieuwe tijd. Door deze collegedictaten kunnen de ten-densen worden bestudeerd die het toenmalige intellectuele milieu in de Lage Landen domineerden.

ze tonen ook hoe de Leuvense uni-versiteit zich steeds weer wist te her-oriënteren volgens de evoluerende inzichten van het wetenschappelijk debat. Nu de KU Leuven gaat samen-werken met de Koninklijke Bibliotheek kan deze, tot nu toe ongekende, col-lectie ontsloten worden. Ze zullen de al 325 gedigitaliseerde manuscripten vervoegen in het digitaal portaal van het Magister Dixit-Project.

www.kuleuven.be/lectio. (sC)

Bron: Belga

helft nederlanders wil e-boeken in bibliotheek

Bijna de helft van de Nederlanders vindt het belangrijk dat ook e-boeken uitge-leend kunnen worden in de bibliotheek. Het onderzoek, dat werd uitgevoerd in opdracht van de Vereniging Openbare Bibliotheken door onderzoeksbureau Ipsos toont dat het vooral vijfenvijftig-plussers en vrouwen zijn die e-boeken willen uitlenen in de bib. 52 procent van de ondervraagden vindt dat de bibliothe-ken alle beschikbare e-boeken moet kun-nen aanbieden. Momenteel is er slechts een kwart van de e-boeken beschikbaar omdat uitgevers licenties moeten ver-lenen voor het uitlenen ervan door de bibliotheken. De bibliotheken pleiten er daarom voor dat het gebruikte systeem voor fysieke boeken, waarvoor een leen-rechtvergoeding wordt betaald, ook voor e-boeken wordt toegepast.

Ondanks de vraag naar e-boeken denkt driekwart van de Nederlanders dat de papieren boeken in de toekomst niet vol-ledig zullen worden vervangen door de digitale versies. (SC)

Bron: Trouw

© Muntpunt. Foto: Iyabo Oyeniyi.

6 | META 2016 | 3

nieuws

De Ger Schmookprijs 2015 gaat naar …Dit jaar was het de beurt aan de sectie Archief om de Ger Schmookprijs toe te kennen. Op de Algemene Ledenvergadering van de VVBAD in Sint-Niklaas werd de winnaar bekend gemaakt. Daniel Wirt kreeg de prijs voor zijn thesis Theoretische en praktische overwe-gingen bij het records management van het World Savings and Retail Banks Institute – European Savings and Retail Banks Group (WSBI-ESBG).

Het is het resultaat van een stage bij een lobbyvereniging voor spaarbanken. De stage concentreerde zich op het informatiebeheer bij deze organisatie en had als doel, enkele bevindingen aan te reiken voor de verbetering daarvan. De aandacht gaat met name uit naar de strategische kanten van het informatiebeheer en, meer praktisch, naar de geschiktheid van SharePoint 2013 voor deze functie. Een grondige analyse van SharePoint op basis van enkele gevestigde archiefstandaarden leidt tot een concreet advies over het gebruik van dit systeem.

Daniel woont en werkt in Zwitserland en kon daarom niet aanwezig zijn op de prijsuitrei-king. Naast de eeuwige roem is de prijs ook goed voor een bedrag van 750 euro.

Een bibliotheek in elke gemeentewww.blijfvanmijnbib.be

META 2016 | 3 | 7

nieuws

nieuwe dienstverlener socio-culturele sector

Onder initiatief van de socio-culturele werkgeversorgani-satie Sociare en de

federatie van het sociaal-cultureel werk FOV, wordt SCWITCH, een eigen dienst-verlener voor zakelijk organisatiemanage-ment, opgericht. De socio-culturele sector telt in Vlaanderen en Brussel duizenden organisaties die actief zijn op diverse ter-reinen gaande van buurtwerk, over erf-goed naar toerisme en media. Sociare en FOV die samen ruim 800 organisaties vertegenwoordigen, die op hun beurt lokale vrijwilligersgroepen verenigen, wil met de nieuwe dienstverlener organisa-ties ondersteunen. Door diensten in de vorm van instrumenten en organisatie-begeleiding op maat van de organisaties aan te bieden, moet SCWITCH de wer-king van de organisaties vlotter laten ver-lopen. Deze ondersteuning komt er vanuit de overtuiging dat de nieuwe dienstver-lener de sleutelpositie kan versterken die organisaties binnen de socioculturele sector al innemen tussen burgers, over-heid en markt. Ook de steeds grotere druk op organisaties door almaar com-plexere, veeleisende en sectorvreemde regelgevingen maakt de oprichting van een dienstverlener als SCWITCH nood-zakelijk. (SC)

> save the date: lancering sCwitCh op 19 april om

15.00 u. in de kvs, Brussel.

documentatiecentrum heemkundige kring Zoersel uitgebreid

De heemkundige kring van Zoersel heeft zijn archief- en documentatiecentrum uit-gebreid naar een tweede ruimte. Tot voor kort had hun bibliotheekruimte enkel een deel van de zolder van het heemhuisje terwijl ze nu nagenoeg de hele zolder kunnen gebruiken. Naast meer dan 500 boeken over uiteenlopende onderwer-pen over Groot-Zoersel heeft hun archief praktisch alle bidprentjes van overleden inwoners die vaak van pas komen wan-neer mensen met hun stamboom bezig zijn. Ook is de kring de trotse eigenaar van de eerste druk van het volledige repertoire van Hendrik Conscience. (SC)

Bron: Het Laatste Nieuws

24.500 dozen archief verhuisd

Maandag 21 maart werd het nieuwe archief van de stad Lier en het OCMW officieel geopend. Het archief verhuisde van het oude stadskantoor en de bibliotheek naar het nieuwe gebouw op de Dungelhoeffsite, waar ook de nieuwe stadskan-toren zijn gevestigd.

In totaal werden 24.500 archiefstukken en dozen verhuisd. De eerste verhuisweek had 18 verhuis-wagens nodig om 17.000 archiefstukken en dozen te vervoeren. In de week van 2 maart waren er nog acht verhuiswagens nodig om de laatste 7.500 stukken te verhuizen.

Enkel de archiefstukken van voor 1900 blijven nog in het oude archief op het Kardinaal Mercierplein. Het gaat om bevolkingsregisters, registers van de burgerlijke stand of parochieregisters die nog vaak gebruikt worden voor genealogisch onder-zoek. Het archiefteam zal nu de meer dan drie kilometer lang stedelijk archief doos per doos moeten nakijken, identificeren, inventariseren, verschonen en selecteren. (SC)

Bron: Het Nieuwsblad, Het Laatste Nieuws

Minuut stilte tijdens algemene ledenvergadering

De Algemene Ledenvergadering van de VVBAD op 22 maart in het SteM in Sint-Niklaas begon met een trieste noot: de aanslagen in Brussel en de stij-gende dodentol. De leden hielden een minuut stilte voor de slachtoffers en ook schepen Annemie Charlier uitte zich over het drama in haar welkomstwoord aan de leden.

In de voormiddag waren er de sectievergaderingen. De sectie Openbare Bibliotheken nodigde Iedereen Leest en Mediawijs.be uit. Zij kwamen hun plan-nen toelichten met klemtoon op jongeren. De dag werd afgesloten met een bezoek aan een museum naar keuze. (SC)

8 | META 2016 | 3

nieuws

EEN BRON VAN KENNISAxiell ALM is de leidende leverancier van collectie management systemen, online publicatie en mobiele oplossingen. Adlib bib-lio-theek is een professioneel softwarepakket voor informatie-management, kennismanagement en catalogusbeheer en wordt gebruikt in bibliotheken, mediatheken, documentatiecentra, (hoger)onderwijs, gezondheidszorg, juridische instellingen en bed-rijven. Adlib Bibliotheek voldoet aan alle gangbare standaarden. Een krachtige thesaurus, koppeling met digitale media en andere externe bestanden en thesauri behoren tot de standaardfunctio-naliteit. Adlib Bibliotheek kan naadloos geïntegreerd worden met onze Archief en Museum modules, tot één compleet ‘cross domain’ systeem. Uiteraard kunt u Adlib Bibliotheek ook uitbreiden met uit-leen-, tijdschrift-, bestel- & SDI modules en online services.

AXIELL ALM Netherlands BV t +31 (0)346 58 68 00Postbus 1436, 3600 BK Maarssen ALM.sales@axiell.com Nederland www.axiell-alm.com

Meer dan 2600 klanten gebruiken onze software wereldwijd, van acade-mische collecties tot openbare bibliotheken

in saecula saeculorum. Parochiearchieven beheren en waarderen.

Parochiearchieven hebben niet enkel een administratieve functie, maar zijn ook een waardevolle historische bron. In het kader van het wijzigende parochielandschap kunnen parochiearchieven soms bedreigd worden. Om hierop een antwoord te bieden, werd een nieuwe selectielijst voor archieven van kerkfabrieken en parochies ontwikkeld door het Algemeen Rijksarchief (ARA), het Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving van de KU Leuven (KADOC) en het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC). Naar aanleiding van de publicatie van de selec-tielijst wordt op vrijdag 3 juni de studiedag ‘In saecula saeculorum. Parochiearchieven. Beheren en waarderen’ georga-niseerd door ARA, KADOC en CRKC.

PrAKTISCHDatum: Vrijdag 3 juni van 9.30 u. tot 17.00 u.Plaats: Algemeen Rijksarchief, Ruisbroekstraat 2, 1000 BrusselPrijs: 25 euro

Inschrijven via KADOC-KU Leuven: joris.colla@kadoc.kuleuven.be of 016/32 35 00.

nieuws

Mo6 TABLETS IN DE BIB

Foto

: Tim

othy

Muz

a.

Heleen Mesellem, lINC vzw

MO6 startte in 2012 als samenwerking tussen LINC vzw en de provincie Vlaams-Brabant. Ondertussen nemen al 50 bibliotheken uit de regio’s Hageland, Noorderrand, Leuven en Pajottenland deel aan de MO6-projecten. Met tabletpakketten die het project voorziet kun-nen de bibliotheken die deelnemen dagelijks experimenteren met de tablet. In opleidingstra-jecten krijgt het bibliotheekpersoneel in de eerste plaats de basistechnieken aangereikt zodat zij vertrouwd raken met de tablet.

Bibliotheken hebben de opdracht in te spelen op evoluties in de gedigitali-seerde samenleving. Recente cijfers uit de Vlaamse Digimeter die iMinds jaarlijks uitbrengt, wijzen op een aantal interes-sante en al lang voorspelde tendensen rond mediagebruik. Zo zien we al enkele jaren op rij dat 9 op de 10 Vlamingen thuis beschikt over een computer en 91 pro-cent van de bevolking thuis een inter-netaansluiting heeft. Op 58 procent van de Vlaamse salontafels ligt een tablet die, ook volgens iMinds, nog het vaakst gebruikt wordt door 40-64-jarigen.

Voor de Vlaamse bibliotheekmedewer-kers is dit een uitdaging op verschillende niveaus. Zij krijgen in deze nieuwe infor-matiesamenleving de opdracht gebrui-kers te laten kennismaken met de moge-lijkheden en het gebruik van nieuwe media. Hoewel zij vaak dezelfde vragen en drempels ervaren met betrekking tot

nieuwe media als de gebruiker in hun publiek, wordt er van hen verwacht dat zij hierin de weg vinden én wijzen. Terwijl onze huidige cultuurminister voluit de kaart van het digitale trekt, doet men bij bibliotheken ten lande extra inspannin-gen om tot een succesvolle integratie te komen van nieuwe digitale en klassieke media en informatieoverdracht.

Bibliotheekmedewerkers hebben hier-bij nood aan ondersteuning. Willen we dat iedereen mee op de kar kan sprin-gen, dan moeten we gerichte vormin-gen aanbieden. Er is nood aan concrete handvatten om de implementatie van verschillende nieuwe en digitale media vlot te laten verlopen binnen de ver-schillende werkingen die een bibliotheek omhelst. Met het project MO6, dat hele-maal draait rond het gebruik van tablets, wil LINC vzw juist die handvatten bie-den aan zowel ‘digibese’ als ‘digibete’

medewerkers en hen de mogelijkheid bieden om alvast tablets te gebruiken om een aantal concrete projectjes en praktijken op te starten.

Tablets duiken vandaag overal op. Deze kleine salontafel- of handtascomputers zijn een goed gevonden handigheid. Niet even krachtig als een echte reken-computer, maar ook weer niet te klein om leuke dingen op te doen, wat je niet van de eerste generatie smartphones kon zeggen. 58 procent van de gezin-nen heeft een tablet. Bij jonge gezinnen is het gewoonlijk een leuk extraatje dat door heel het gezin gedeeld wordt. Bij de generatie met oudere kinderen die hun eigen weg vinden in elektronica is het vaak de digitale hub. Die generatie vertrekt van op een tablet en verkent op een laagdrempelige manier de wereld van apps, sociale netwerken, e-boeken en online informatie.

10 | META 2016 | 3

artikel

“ HOEWEL zE VAAK DEzELFDE VRAGEN EN DREMPELS ERVAREN MET BETREKKING TOT NIEUWE MEDIA ALS DE GEBRUIKER, WORDT ER VAN BIBMEDEWERKERS VERWACHT DAT ZIJ HIERIN DE WEG VINDEN éN WIJZEN.

Foto

: Tim

othy

Muz

a.

De platte tabletcomputers wagen zich ook al eens aan avonturen buiten de hui-selijke setting. Scholen zien het nut van de tablets terecht in als het gaat over e-boeken, online leerplatformen en het trainen van informatievaardigheden. In de culturele sector wordt er voluit geëxperi-menteerd met tablets, augmented reality, e-boeken en online tijdschriftartikelen en aanwezigheid op de sociale mediakaart. De digitale kunsten zijn een hele nieuwe branche. Daarvoor staat de keuze die de Digitale Week dit jaar maakte om een structureel partnerschap aan te gaan met Cultuurconnect en het Waalse Festival des Arts Numériques. Het is aan biblio-theken om uit te zoeken hoe zij de tablet kunnen gebruiken als een opstapje naar de vaak moeilijk te vertalen wereld van bits en bites.

Dit alles is voor de bibliotheekmede-werker echter, net zoals voor de regu-liere gebruiker, niet zo vanzelfsprekend. Want: hoe krijg je de vaak even brede als vage digitale wereld in de vingers? Ook hier is de tablet een ideaal instapmiddel. De tablet is bijna een methodiek op zich. Eens alle bezwaren zoals steile leercur-ves, dure aankopen en de gevaren van cyberspace opgeborgen zijn, is het voor bibliotheken tijd om de tablet uit te halen. In tijden van besparingen is dit geen evi-dente kaart om te trekken, maar de return die een bib ervaart eenmaal ze een aantal tablets structureel inzet in haar werking, is enorm.

10 gEBODEN?In 2012 namen de bibliotheken in de regio Hageland in Vlaams-Brabant de tablet op. Ze startten in samenwerking met LINC vzw het project MO6 — een kwink-slag naar Mozes met zijn stenen tafelen. Met de steun van de provincie Vlaams-Brabant kregen ze de tijd en de middelen om te experimenteren met tablets in hun bibliotheken. Nu we drie jaar verder zijn, lopen er vier MO6-projecten in de provin-cie Vlaams-Brabant.

De bibliotheekregio’s en LINC vzw sloe-gen niet toevallig de handen in elkaar voor dit project. De combinatie van digitale technologie en de specifieke

bibliotheekwerking maakte deze samen-werking een logische keuze. Het ‘digitale team’ van LINC vzw maakt zelf op een slimme manier gebruik van verschillende tablettoepassingen in haar werking en haar publieksluik. We hebben daarnaast bij LINC een lange traditie als het gaat over het ondersteunen van bibliotheken met trajectopleidingen. Zo tekende een grote groep bibmedewerkers de voorbije jaren al in op de Mediacoach-opleiding. Met het MO6-traject tillen we één aspect van digitaal mediagebruik binnen een bibliotheekwerking er uit, om dit helemaal uit te spitten en te focussen op prakti-sche implementatie. Vandaar de keuze voor: tablets!

LINC verzorgde allereerst de samenaan-koop van tablets, waarbij er voor elke bibliotheek een tabletpakket werd aange-kocht. In de eerste projectregio’s werden er uitsluitend iPads aangeschaft maar bij de landing van MO6 in het Pajottenland, kregen de bibs er een Android-toestel bij. De bibliotheekmedewerkers gingen hier meteen mee aan de slag tijdens de eerste vormingen en kregen een snelcur-sus basisvaardigheden. Kwamen aan bod: Hoe en waar typ je op een toestel zonder toetsenbord, hoe beveilig je je tablet voor mee-lezers en hoe maak je in hemelsnaam een kogel- en valvrije jeep van je tablet, zodat die de leeszaal in kan zonder risico.

Na de basisvormingen kregen de bibme-dewerkers de tijd om vertrouwd te raken met de toestellen. We zien dat ze die tijd vooral investeerden in het experimenteren met de basisfuncties, die ze ook al ken-den van laptop- en desktopgebruik, maar dat medewerkers die de tablet actief verkenden er ook snel mee vertrouwd

Dit schilderij van Ferdinand Bol toont Mozes die afdaalt van de berg Sinai met in zijn handen de stenen tafels met erop de tien geboden. (Koninklijk Paleis Amsterdam).

META 2016 | 3 | 11

artikel

waren. Sommige bibmedewerkers had-den na die introductie de smaak al zo te pakken dat het kleinood mee naar huis genomen werd om zoon- en dochterlief extra tekst en uitleg te vragen. Wij waren alvast enthousiast en ondersteunden hen met praktische tips en how-to’s op onze MO6-projectblog.

Eenmaal ze de basis onder de knie had-den, in de tweede fase, volgden de biblio-theekmedewerkers een aantal specifieke vormingen over interessante toepassin-gen binnen de brede werking van een bibliotheek(regio). De verschillende bibs werkten eerst en vooral verder op het inzetten van tablets binnen hun commu-nicatiebeleid, en als een middel om hun dienstverlening en aanbod uit te breiden en hun interne werking te optimalise-ren. Het opzet van deze tweede fase was de tablet strategisch in te zetten om de dagelijkse betrokkenheid van personeel en breed publiek te vergroten.

PrOMOTIE EN COMMUNICATIE Met een tablet heb je rechtstreeks con-tact met de wereld buiten je bibliotheek. Sociale netwerken bieden je de mogelijk-

heid om vanaf je tablet in een paar klikken foto’s te delen, praktische informatie naar je breed publiek te sturen, activiteiten aan te kondigen of campagnenieuws te delen.

De MO6-bibs gingen aan de slag met een aantal montageprogramma’s en maak-ten korte fotomontages en filmpjes in hun bibliotheken. Ze kondigden activi-teiten aan met leuk beeldmateriaal van de opbouw, brachten fotoverslagen van workshops, gidsten bezoekers met een filmpje door wegenwerken buiten hun deur en deelden hele fotoalbums met

scholen die op bezoek kwamen. Zo vind je bijvoorbeeld een filmpje van de biblio-theek van Tielt-Winge terug op YouTube als je zoekt naar ‘De bib is er voor ieder-een’, waarin ze zichzelf op een leuke manier voorstellen. Je vindt ook op de website van de bibs van Diest, Kortenberg en Tremelo filmpjes terug, in het kader van de Jeugdboeken- en Bibliotheekweek die opgenomen en gemonteerd zijn met enkel en alleen de iPad.

Verschillende bibliotheken namen ook instructiefilmpjes op met de iPad, die ze dan online deelden op hun sociale net-werken. Hoe kaft je een boek als een echte bibmedewerker? Hoe leen je mate-rialen uit aan de zelfscanpost? En waarom niet eens een foto van een bibmedewer-ker of vrijwilliger posten die een leuke manier bedacht heeft om ladingen boe-ken te vervoeren per bakfiets of met een aanhangwagen achter een step?

VIrTUElE rONDlEIDINgBibliotheken die in een meerjarig tra-ject stapten, knoopten daar dadelijk een nieuw verhaal aan. Er werden brainstorm-rondes gehouden en verschillende biblio-

theken kwamen op de proppen met inno-vatieve manieren om de tablet in te zetten voor nieuwe soorten dienstverlening.

Een eerste uitdaging die LINC de bibs in het Hageland voorlegde, deed precies dat. De opdracht luidde: maak een virtu-ele rondleiding voor bezoekers naar aan-leiding van de Bibliotheekweek. De bibs gingen hiermee aan de slag en kwamen met enorm veel leuke resultaten. Er waren bibs die filmpjes ontwikkelden, interac-tieve zoektochten opzetten in hun biblio-theken of zelfs aan de slag gingen met

“DE STERKTE VAN HET MO6-PROJECT IS DAT DE BIBLIOTHEKEN EN HUN MEDEWERKERS HET PROJECT OP VERSCHILLENDE SNELHEDEN VOLGEN.

12 | META 2016 | 3

artikel

digital storytelling, waarbij ze fotorepor-tages in filmpjes goten. Ondertussen ont-wikkelde de bibliotheek van Boutersem daarbovenop, op eigen initiatief, een systeem dat de bibliotheekcatalogus verbindt met de iPad. Bezoekers die een vraag stellen, zien vanaf nu het ant-woord op de iPad van de bib verschijnen en kunnen die meenemen naar het rek. Op elk boek vind je in Boutersem ook een QR-code, die je dan kan scannen en die je verder leidt naar de catalogus, met extra recensies, filmpjes en informatie over het boek dat je in handen hebt. Zo zit er een hele smak extra informatie verstopt in de bibliotheekrekken, informatie die je kan gebruiken als je met de iPad door de gan-gen grasduint.

Sommige bibs gingen nog een stap ver-der. Ze verschaffen niet alleen extra infor-matie die via de tablets te raadplegen is in de bakstenen bibliotheek of thuis, maar breiden ook hun aanbod uit in functie van

de platte computers. Ze zetten extra digi-tale activiteiten op de agenda of breidden hun aanbod online materialen uit. De tijd-schriften die nu al zo populair zijn bij veel gebruikers, werden beschikbaar gemaakt op de tablets in de leeszaal, zodat bezoe-kers toegang hebben tot het volledige aanbod dat achter een, door de bib toch al aangekocht, abonnement zit. Een aan-tal bibs zetten daarnaast in op echte digi-tale momenten in hun publiekswerking: tabletcafé’s, digitale voorleessessies, workshops rond digitaal lezen en meer gesmaakte publieksmomenten met een digitale insteek.

Ook om op een efficiënte manier om te gaan met samenwerkingsverbanden, zowel intern als binnen hele bibliotheekre-gio’s, begonnen de bibliotheken de tablet te gebruiken. Samenwerkingsplatformen zoals Trello, Google Drive en Google Hangout werden online verzamel- en overlegplekken.

META 2016 | 3 | 13

artikel

Met het MO6-traject tillen we één aspect van digitaal mediagebruik binnen een bibliotheekwerking er uit, om dit helemaal uit te spitten en te focussen op praktische implementatie. Vandaar de keuze voor: tablets!

De tablet maakt het mogelijk om samen-werkingsverbanden online te vertalen. Medewerkers die maar deeltijds werken, vrijwilligers die betrokken willen zijn bij het bestuur van een bibliotheek, het brede publiek dat toegang wil tot fotoalbums waar zij zelf in terug te vinden zijn? Het is allemaal gemakkelijk bereikbaar met een tablet, als je de verschillende cloudservi-ces op een strategische manier inzet. Ook hier stelde LINC naast de verschillende vormingen weer een aantal uitdagingen voorop, waar de bibliotheekregio’s mee aan de slag gingen.

MO6 2.0Ondertussen zijn ook de MO6-projecten in de regio’s Leuven, Noorderrand en Pajottenland van start gegaan, volgens hetzelfde concept. Rekening houdend met de lessen die we leerden uit het piloottraject in de regio Hageland, na regelmatige evaluaties en projectverga-deringen, werden drie verbeterpunten zichtbaar. We investeerden in een betere tijdsbestedingsbalans, zetten meer in op samenwerking en uitwisseling en dif-ferentieerden in leersnelheid binnen elk project. Op dit moment lopen er projec-ten over één of twee jaar. We stimuleren deelnemende bibliotheken ook meer om binnen de eigen werking een klein tablet-project op te zetten. Qua timing is het koppelen van een project aan een rele-vante campagne als de Bibliotheekweek een succesfactor gebleken. Daarenboven hanteren we bij de opstart van het project in nieuwe regio’s een meer oplossingsge-richte invalshoek. Door in te zoomen op het nut van een tablet en andere tech-nologische vernieuwingen, creëren we extra motivatie voor de deelnemers. Het gebruik van de tablet kan hun dagelijks werk vereenvoudigen. Deelnemers wor-den op die manier ook aangemoedigd om uitdagingen in hun werking te bekijken

vanuit een nieuw perspectief en samen na te denken over creatieve oplossingen.

Een tweede succesfactor die uit de eva-luaties naar voren kwam, is de samenwer-king en de uitwisseling tussen de deelne-mers. In de toekomst werken bibliotheken in de regio’s idealiter samen aan een gezamenlijk tabletproject voor het brede publiek. In dit kader kan een gebrek aan (eigen) tablets bij een bib opgevangen worden door een uitwisselingssysteem binnen de regio. Ook het kennisuitwis-selingssysteem verdient extra aandacht.

De bedoeling van de MO6-projectblog is om blijvende, praktische ondersteuning te bieden. In de toekomst zal nog meer de nadruk gelegd worden op de interac-tiviteit hiervan, en op het uitwisselen van goede praktijken en ervaringen.

De sterkte van het MO6-project is dat de bibliotheken en hun medewerkers het project op verschillende snelheden vol-gen. Terwijl de ene medewerker gretig de tablet en alle mogelijkheden wil ontdek-ken, vindt een andere collega het ding net moeilijk en beangstigend. Het is nu de uit-daging om in te zetten op een basislijn binnen een opleidingstraject, en die aan te vullen met een train-the-trainerluik of specifieke verdiepingsmomenten voor geïnteresseerde medewerkers.

LINC kijkt volop vooruit met het MO6-traject en zoekt naar gedragen part-nerschappen. Op het VVBAD-congres Informatie aan Zee werd de voorstelling van het project op algemeen enthousi-asme onthaald. Wij hopen dan ook ten zeerste dat er nieuwe mogelijkheden en nieuwe samenwerkingen in het verschiet liggen. LINC werkt traditioneel vormingen en trajecten uit op maat en plant dit voort te zetten met haar MO6-traject.

“ DE TABLET MAAKT HET MOGELIJK OM SAMEN-WERKINGSVERBANDEN ONLINE TE VERTALEN.

> voor inspiratie en proevertjes, steek je licht eens

op op onze Mo6-projectblog.

www.projectmo6.wordpress.com

> voor meer info rond een brainstorm of een ver-

kennend gesprek over Mo6, kan je steeds contact

opnemen met linC.

14 | META 2016 | 3

artikel

Auteurs: Julie Hendrickx, tekst Simha Chardon Foto’s: Marc Engels

“Stel jezelf nooit voor als archivaris.”, daar zijn de bedrijfsarchivarissen het volmondig mee eens. Want anders denken de collega’s dat je in een stoffige kelder nietsdoend rondschar-relt. Maar ook in de archivarissenwereld is de bedrijfsarchivaris een ondergewaardeerde col-lega want onbekend is onbemind. Wat doen ze en wie zijn ze eigenlijk? META sprak met vijf bedrijfsarchivarissen.

“ stel jezelf nooit voor als archivaris ”

V.l.n.r.: Nathalie De Bondt (Jan De Nul), Vicky de Bodt (Colruyt Group), Harald Nilens (Colruyt Group) en Sabrina Keyaerts (MIVB).Niet op de foto: Helmoed Van Cauwenberge (Parkwind).

TABOENAAMRond de tafel zitten Helmoed Van Cauwenberge van Parkwind, Sabrina Keyaerts van de MIVB, Nathalie De Bondt van Jan De Nul en Vicky De Bodt en Harald Nilens beiden van Colruyt Group. Alle vijf blij om eens met ‘sectorcollega’s’ ervaringen te kunnen uitwisselen. Want het lukt bedrijfsarchivarissen maar moeilijk om contact met elkaar te leggen. De chef van Vicky de Bodt en Harald Nilens was erg enthousiast dat zijn archivarissen naar dit rondetafelgesprek kwamen: “Hij was al op zoek gegaan naar andere bedrijfsarchivarissen maar hij vond slechts twee contacten en waarvan er maar een in de privésector werkt.” Wat de zoektocht bemoeilijkt, volgens Helmoed Van Cauwenberge, is dat velen geen archivaris worden genoemd. “Vraag je bijv. naar kwaliteit- of procesmanagers dan is de kans groot dat je de bedrijfsarchivaris vindt.” Hijzelf werkt onder de titel van docu-ment controller.

De naam archivaris blijkt taboe te zijn in bedrijven en er kleeft precies een negatieve connotatie aan. Dit is omdat de bedrijfs-collega’s vaak nog een clichébeeld hebben van ‘de archivaris’. “Mensen die bij ons beginnen werken, zoeken ons in de kelder terwijl onze bureaus daar helemaal niet zijn.”, lacht Nathalie De Bondt.

Om te kunnen samenwerken met collega’s en om ze mee te krijgen met het archiveringsverhaal, moeten de bedrijfsarchiva-rissen creativiteit aan de dag leggen. Een andere functienaam kiezen is al een van de oplossingen, voor de rest gaan ze vooral proactief te werk waarbij ze zich moeten inleven in de leefwe-reld van hun collega’s. “We moeten een beetje voor psycholoog spelen.”, zegt Sabrina Keyaerts, “Zo kennen de mensen van de

administratie en ICT ons werk, omdat we in hetzelfde gebouw zitten. Maar bij de ateliers waar het onderhoud van de bussen en trams wordt gedaan kun je echter niet afkomen met: “Ik ben archivaris en ik ga jullie laten zien hoe jullie dat beter kunnen doen. ”Je moet een heel andere aanpak hebben.”

Goochelen met woorden is ook een goede manier om de bood-schap over te brengen. “Begin niet over archief, want dan den-ken ze allemaal: “pff, wat voor nut heeft dit.”, spreek over infor-mation governance of procesanalyses en dan is het dik in orde.” De woorden van Van Cauwenberge worden unaniem beaamd.

Bij het baggerbedrijf Jan de Nul, hebben de archivarissen veel kunnen bereiken doordat ze ISO gecertificeerd zijn. Doordat ze een kwaliteitssysteem hebben, moeten ze de kwaliteitsregels nauwgezet volgen om hun certificaat te behouden. Jaarlijks kij-ken de diensthoofden de ordeningsplannen na zodat ze steeds actueel blijven. “Zo kunnen we naar de werfleiders stappen en zeggen: dit is de structuur die nu vastligt in ons kwaliteitssys-teem. We kijken dan na of de documenten effectief aanwezig zijn, op de juiste plaats zitten en of ze op de juiste manier geklas-seerd zijn. Op die manier kunnen we meer bereiken dan door te zeggen dat we archivaris zijn.”, legt De Bondt uit.

BONDgENOTEN Sommige diensten zijn ook natuurlijke bondgenoten, weet Van Cauwenberge: “Mensen die met kwaliteit werken binnen het bedrijf zijn bondgenoten omdat ze de zaken bekijken met een termijn van 20 - 25 jaar in het achterhoofd. Zij beseffen ten volle hoe cruciaal het is dat wij belangrijke informatie archive-ren en bijhouden. Met hen kunnen we onmiddellijk rond de tafel gaan zitten om te bekijken en te bespreken hoe ze iets willen aanpakken.” Voor de archivarissen van de Colruyt Group is het dan weer de juridische dienst die momenteel een grote bond-genoot is omdat de archivarissen bij Colruyt zich vooral op de contracten focussen.

Met andere diensten verloopt het dan weer minder vlot getuigt Keyaerts van de MIVB. “Met de IT-dienst is het wat moeilijker om aansluiting bij te vinden. Wij werken heel goed samen met het team verantwoordelijk voor het documentmanagementsys-teem, maar samen de bewaartechnieken en bewaartermijnen organiseren, is een ander paar mouwen. Wij hebben al meerdere pogingen ondernomen om met ze rond de tafel te gaan zitten opdat ze ons zouden opnemen in hun projecten zodat ook wij onze input en visie kunnen meegeven. We krijgen echter geen

META 2016 | 3 | 17

interview

gehoor omdat ze ons uitsluitend met papier associëren. Wij worden dus een beetje aan de kant geschoven.”

Parkwind document controller, Van Cauwenberge, heeft ech-ter een totaal andere ervaring: “Bij ons is dit helemaal anders, misschien omdat wij een heel klein bedrijf zijn. De ‘IT-dienst’ zit letterlijk aan de overkant van mijn eiland, afstanden zijn bij ons onbestaande. Sommige IT-problemen komen trouwens ook bij mij terecht. Wij werken eigenlijk helemaal als een team, zonder afstand tussen ‘diensten’. Zolang het over documenten bewa-ring e.d. gaat, komt het bij mij terecht en als het over technische problemen gaat zal het bij IT terechtkomen.”

Binnen de bedrijven is de directie vrijwel altijd de grote bond-genoot wat erg belangrijk is voor de goedkeuringen van de budgetten. “Met onze directie zijn we eigenlijk met ons gat in de boter gevallen. ”, lacht De Bondt. Bij Colruyt Group is dit ook herkenbaar, “Omdat onze CEO zo achter het project staat en de uitbouw van het archief mee uitdraagt, gaat hij er snel in mee als we onze vraag voor meer budget goed argumenteren. Ons budget neemt ook toe. Hij heeft ons mee en wij hebben hem mee, dat zal op termijn dus zeker goede resultaten opleveren.”

Keyaerts van de MIVB kijkt een beetje verbaasd, dat de direc-tie je werk waardeert is een zaak maar dat het budget dan zo gemakkelijk wordt gegeven is toch totaal iets anders? Ondanks de waardering voor het werk dat Keyaerts en haar collega’s leveren, zit het budget in een streng korset. “Bij ons vragen ze al voor de zomervakantie wat we nodig hebben het volgende jaar en dat moet toch relatief correct berekend worden: welke projecten we allemaal gaan doen, wat we allemaal moeten aan-kopen e.d.” De Colruyt Group-archivarissen nuanceren daarom hun uitleg. “Het is waar dat ons budget toeneemt maar het is aanvankelijk ook vrij kleinschalig begroot. Nu blijkt dat het meer kosten met zich meebrengt omdat er veel meer bij komt kijken dan dat we aanvankelijk dachten. Het is niet gewoon het lokaal eventjes binnengaan en alles snel in orde brengen. We zitten nu nog in een verkennende fase: wat hebben we, waar zit alles, wat moeten we bijhouden e.d. maar omdat onze CEO zo achter het project staat, gaat hij mee als we beargumenteren dat we ‘daar en daarvoor’ meer budget nodig hebben. Dit wil niet zeggen dat we zomaar met geld kunnen gooien, onze projectleider ziet heel nauw toe op het budget.”

SNUFFElAArSHet grote wantrouwen van medecollega’s maakt plaats voor waardering wanneer ze de archiefdienst aan het werk zien en

wanneer ze de archivarissen leren kennen. In het begin waren de werknemers bij Jan De Nul absoluut niet tevreden dat er een archiefdienst verscheen. “We werden wel wat scheef bekeken, omdat mensen de controle kwijt waren. Ze waren het gewoon om zelf het archief binnen te gaan en zich daar te bedienen. Ze kregen het gevoel dat ze alles uit handen moesten geven.”, herinnert De Bondt zich. Maar samen met haar collega’s doet ze alles om het verdiende vertrouwen te winnen van de bedrijfme-dewerkers. Zo proberen ze bij Jan de Nul om de mensen tege-moet te komen door alle plaatsingslijsten, per dienst, toeganke-lijk te maken, zodat de werknemers altijd een overzicht hebben van hun eigen archief en op die manier ook een gevoel van con-trole bewaren. “We tonen ook aan dat onze dienst in staat is om binnen het half uur, het opgevraagde dossier naar hun bureau te brengen. Op die manier is het wel gelukt om waardering te kweken, maar het heeft wel jaren gekost voor ze ons leerden kennen en vertrouwen. Nieuwsgierig vraagt Nilens hoe ze bij Jan De Nul erin slaagden om de werknemers uit het archief te houden. “De deuren gingen op slot.”, dit antwoord zorgt voor verbaasd gelach, “Aan het begin was het inderdaad een schok.” zegt De Bondt, “Het is de directie die besliste dat de deur op slot moest omdat het bedrijf in het geval van claims sneller de juiste documenten wilde terugvinden. Het archief moest in pro-fessionele handen komen en zo zijn we dus, door de deur op slot te doen, de controle geleidelijk aan beginnen overnemen. Een harde beslissing maar dat was wel de enige manier, anders bleven we maar in cirkeltjes draaien.”

De archivarissen van de Colruyt Group zijn nog maar aan het begin van het archiefavontuur aangezien hun dienst pas is opge-richt. Ze merken dat het inderdaad een lang proces gaat worden voordat het vertrouwen in de dienst goed geankerd geraakt, “Wij zijn wel begonnen met de hoofdprijs.”, lacht De Bodt, “Het eerste dat we vroegen, was om de contracten aan ons over te dragen. En ook al gaven we ze de garantie van een goed beheer, dat we de contracten dus zeker niet zouden verliezen, je zag mensen wel het omgekeerde denken. Ze waren plots de controle kwijt.” Keyaerts van de MIVB merkt dat het vooral moeilijk is om werknemers te overtuigen die er al jarenlang zijn. “De MIVB is een bedrijf dat heel erg vastzit aan de tradities. Mensen die er al jaren werken en die al jaren hun manier van werken hebben, zijn moeilijker mee te krijgen.”

Bij Parkwind is het dan weer een heel ander verhaal: “Ik werd met open armen onthaald.”, zegt Van Cauwenberge. “Mijn bedrijf zocht naar mensen om de documenten te structureren en dus was ik meer dan welkom. Wantrouwen was er dus niet maar we

Harald Nilens Nathalie De Bondt“ OM TE KUNNEN SAMENWERKEN MET COLLEGA’S EN OM ZE MEE TE KRIJGEN MET HET ARCHIVERINGSVERHAAL, MOETEN DE BEDRIJFSARCHIVARISSEN CREATIVITEIT AAN DE DAG LEGGEN.

18 | META 2016 | 3

interview

moeten er wel voor zorgen dat het duidelijk blijft dat de werk-nemers verantwoordelijk blijven voor hun documenten. Zij blij-ven de eigenaar en niet ik, zodat de verantwoordelijkheid niet verschuift.”

Dat de archivarissen alle documenten centraliseren wil niet zeg-gen dat zij daadwerkelijk in gevoelige dossiers mogen snuffelen. Zo hebben de dossiers van de personeelsdienst een beveiligde sectie binnen het archief die niet voor iedereen toegankelijk is. Ook kunnen de diensten meestal enkel en alleen hun eigen archief inkijken.

OPZOEKwErKMaar waarvoor wordt het archief gebruikt binnen een bedrijf? Er zijn altijd de vaste standaarden die terugkomen rond wet-tige ‘complaints’, rond financiën e.d. “Bij Parkwind zijn er ook de termijnen van de 20 jaar dat een windpark draait en dan kan er altijd worden teruggegrepen naar dossiers.”, vertelt Van Cauwenberge. “Het archief is voor opzoekwerk om zaken te kunnen evalueren. Maar omdat ons bedrijf zo recent is, heb-ben we ook geen echt ‘archief archief’, de meeste documenten worden nog steeds geconsulteerd.” Voor Jan de Nul zijn het de wettelijke bewaartermijnen die het belangrijkst zijn. “Het is een zodanig groot bedrijf dat er nogal wat claims binnenkomen en het is daarom belangrijk dat we snel een document kunnen reproduceren. Daarnaast houden we rekening met de referen-tiewaarde: er zijn heel wat zaken die langer dan de duur van een project relevant blijven. Denk maar aan onze grondonderzoeken die onze productiediensten twintig, dertig of vijftig jaar geleden uitvoerden. Die zijn nog altijd relevant dus blijven die onderzoe-ken permanent bewaard.” Ook met de historische waarde van archieven wordt er bij Jan De Nul rekening gehouden: “Onze directie is nogal sterk begaan met de historiek van het bedrijf, het familiearchief zit ondertussen ook bij ons.”

“Ik heb ooit eens de vraag gekregen of archivering bij Colruyt Group de reclamefolders van de winkel was.”, lacht Nilens. “Die houden we niet bij en onze dienst is nog niet in staat om te weten of oude folders in het archief liggen. Uit het oogpunt van historische waarde zou het interessant kunnen zijn.”, bedenkt Nilens. “Ik moet eigenlijk nog van alles ontdekken. Ik weet waar de contracten liggen binnen de firma, al de rest is nog een vrij groot vraagteken.” Bij Colruyt Group zijn het vooral de contrac-ten die nu voorrang hebben bij het archiveren. Dit komt omdat de archiefdienst door een pilootproject voor de hele groep is gestart. Er werd een digitale tool ontwikkeld voor het behe-ren van contracten van een aankoopproces en die tool wordt nu gebruikt voor het archiveren van alle contracten van het bedrijf en daar zijn de archivarissen volop mee bezig. “Wat we nu mogen doen, proberen we zo goed mogelijk te doen, maar

de middelen zijn beperkt, we kunnen niet direct andere projec-ten lanceren.”

PAPIErBErgWaar vrijwel alle archivarissen mee kampen is een tekort aan ruimte. Daarom zijn ze ook steeds op zoek naar nieuwe archief-ruimtes en proberen ze ook constant hun archief te evalueren om te zien welke documenten al vernietigd kunnen worden. Toch is dit niet zo gemakkelijk want meestal wordt er van de archivarissen verwacht dat het archief zo lang mogelijk bewaard blijft.

Een ander probleem waar bedrijfsarchivarissen mee kampen, zijn de verschillende bewaartermijnen. “Wij werken heel veel in het buitenland en de bewaartermijnen verschillen sterk van land tot land.”, zegt De Bondt. Ook Colruyt Group zit in het buiten-land met Colruyt Frankrijk en met een deel van de IT-afdeling die in India zit. “Omdat alles nog maar net op poten wordt gezet, zijn we nog volop gesprekken aan het voeren. Zo weten we dat de contracten van Colruyt India en Frankrijk decentraal gearchi-veerd zullen worden.” weet De Bodt. “De projectverantwoorde-lijke is ook de domeinverantwoordelijke van de juridische dienst van de hele groep dus als het te maken heeft met contracten en bewaartermijnen dan spreekt zij de juristen aan. Dat was ook de aanleiding van het project. We liepen te veel risico door con-tracten in schuiven en kasten op te bergen.” Door het archief te centraliseren kunnen ze bij Colruyt Group de beschikbare ruimte efficiënter gebruiken en zien wat niet meer bijgehouden moet worden. “Zo kunnen we komaf maken met schaduwarchief: papiertjes en prints die zoveel ruimte innemen terwijl we die digitaal kunnen archiveren. Maar dat kun je niet van vandaag op morgen doen. Het biedt ook de gelegenheid om te controleren of contracten volledig en juridisch correct werden opgesteld.”, zegt Nilens. Bij de MIVB willen ze op termijn paperless werken omdat er plaatstekort is voor zowel mensen als papier. Sinds de verhuis in 2009 zijn ze overgestapt naar flexibeler werken, “Door het dynamic office heb je niet langer een eigen bureau en kan je dus geen stapel dossiers meer laten liggen, je moet zoveel mogelijk overbrengen naar het archief” legt Keyaerts uit. Op die manier wordt het duidelijker welke dossiers er allemaal zijn en welke belangrijk zijn. Geen verrassingen meer wanneer iemand op pensioen gaat, en de dossiers in zijn kast ook maar meeneemt omdat het toch “mijn persoonlijk archief” is.

Het archief in de cloud zetten is ook een manier om op termijn een papierloos archief te bereiken, een doel dat velen nastreven. Bij Parkwind is er vrijwel geen papierarchief meer, wat geprint wordt is enkel om notities te nemen, maar niet meer om te archiveren. Volgens Van Cauwenberge is het niet echt moge-lijk om zijn archief te vergelijken met de anderen rond de tafel.

Helmoed Van Cauwenberge Sabrina KeyaertsVicky de Bodt

META 2016 | 3 | 19

interview

“Wij zijn immers pas recent opgericht en ons archief gaat terug tot 2005.” Ze werken dus vooral met SharePoint, in de cloud.

“Dat we in de cloud werken wil natuurlijk niet zeggen dat we weinig archief hebben, integendeel, we bouwen en beheren grote projecten waar zeer veel documenten aan te pas komen. Zo moeten we ook politics aanmaken, documenten ontsluiten, bewaren en delen met de betrokken partijen zodat een pro-ject zo goed mogelijk kan verlopen.” Het grote voordeel van de cloud is voor Van Cauwenberge dat er geen gezoek meer is, “Ik moet niet elk bureau afgaan om documenten te verzamelen, de werknemers zijn verantwoordelijk om het zelf op SharePoint te plaatsen.” Toen hij bij Parkwind begon te werken, vond hij nog dozen op kasten die ongeopend waren. “Ik vroeg of ik daarin mocht kijken. En er verschenen allerlei dossiers die mensen niet meer vonden, die ‘verloren’ waren, informatie die ze nog nodig hadden en die ze zochten. Er zaten zelfs originele contracten tussen. Wij zijn een zeer jong bedrijf en zo zat het al met onze documenten, hoe moet het dan zijn bij een groot bedrijf zoals Colruyt dat al zo lang bestaat, waar misschien al vijftig jaar zulke toestanden bezig zijn?”

Gelukkig voor de archivarissen van de Colruyt Group waren de grote contracten zoals onroerend goed, investeringen, overna-mes enz. al wel gecentraliseerd. “Toen was het de directiesecre-taresse die deze documenten beheerde. De contracten werden toegevoegd aan mapjes die dan een nummer kregen of die heel summier benoemd werden. Maar ook dan liep het wel eens mis. Er zat minder systematiek in, terwijl wij wel met een doordachte systematiek bezig zijn.” Ook de anciens worden erbij betrokken,

vertelt Nilens, “we gaan met ze door heel het archief omdat ze heel vaak bij cryptische benoemingen kunnen vertellen waarover iets ging, welk contract het is e.d.” Ook bij Jan De Nul worden de anciens erbij betrokken: “Wij hebben een hele fotocollectie gedigitaliseerd. Van de meeste daarvan hebben we de metadata kunnen reconstrueren maar wanneer we het echt niet wisten, dan plaatsten we de foto op intranet en konden mensen input geven op een discussieforum.”

Papierloos archief is toch niet het doel van iedereen. Bij Jan De Nul is een tastbaar, papieren archief heilig. “Bij ons is de bedrijfs-cultuur: “Wat wij zelf doen, doen we beter.” In die optiek is het dan ook logisch dat we de archivarissen in huis aannemen en niets uitbesteden of voor externe opslag kiezen. Opslaan in de cloud is bij ons daarom uit den boze. We zijn beveiligd en op onszelf gericht.” Van een afkeer voor digitalisering is wel geen

sprake, “We zijn wel al bezig met recordmanagement. We pro-beren een digitale spiegel te creëren van ons papieren archief.” En archief dat weg mag, gaat natuurlijk weg. Al moet er steeds goedkeuring komen van de betrokken diensthoofden voordat ze iets mogen vernietigingen omdat er altijd nog claims kun-nen rusten op bepaalde dossiers of omdat men bijvoorbeeld van plan is om binnenkort in dezelfde regio een nieuw project te starten. Werknemers bij Jan De Nul kunnen hun archief ook digitaal bekijken maar dat is dan steeds met het kenmerk alleen-lezen: “Moeten er zaken worden toegevoegd of aangepast, dan doen wij dat, zodat de dossiers beschermd en integer blijven.”

VErKEErOm te weten hoeveel stuks per jaar van en naar het archief cir-culeren, wordt alles nauwkeurig geregistreerd. Cijfers tonen niet automatisch de hoeveelheid werk en de kwaliteit, “Maar cijfers spreken nu eenmaal aan”, zegt Keyaerts, “ we kunnen dan aan ons management tonen hoeveel archief erbij is gekomen en dat we daarom meer ruimte of extra medewerkers nodig hebben. Mogelijke indicatoren zijn het aantal overdrachten of uitlenin-gen. De Bondt heeft er echter voor gekozen om dit niet in hun kwaliteitssysteem op te nemen als Key Performance Indicator (KPI). “Ik vind niet dat het aantal overgedragen stukken onze kwaliteit weerspiegelt. Vaak is het een kwestie van zaken als een verhuis of een grote werf die afloopt en waarvan er plots 200 meter archief binnenkomt. Ook het aantal uitleningen geeft niet altijd een correct beeld van de geleverde diensten. “Vorig jaar waren er 2171 uitleningen, variërend van één enkele factuur tot 50 dozen werfklassement. De tijd dat je daar aan besteedt kan je ook niet per uitlening bijhouden, want dat is niet erg efficiënt.”

Toch worden de diensten of partners gefactureerd afhanke-lijk van de hoeveelheid werk die voor ze geleverd wordt. “We bekijken na drie maanden hoeveel uren we voor wie hebben gewerkt en factureren op die manier” zegt Nilens. Maar de kost-prijs kan wel omlaag gaan als de diensten al een deel van het werk doen vooraleer ze de hulp van de archiefdienst inroepen. “Iedereen is gebonden aan budgetten en voor ons is het ook nog anders omdat we als ondersteunende dienst, zoals alle archivarissen alleen maar geld kosten, we generen geen winst”. Ze kosten inderdaad geld, maar niet voor niets “er wordt tijd door ons gewonnen, documenten geraken niet meer verloren en claims kunnen gewonnen worden”, somt De Bondt op en Van Cauwenberge besluit met een glimlach: “Ze komen steeds vaker met vragen naar ons en dan wordt het duidelijk dat je wel degelijk iets waardevols levert en niet alleen maar geld kost.”

“ HET ARCHIEF MOEST IN PROFESSIONELE HANDEN KOMEN EN ZO ZIJN WE DUS, DOOR DE DEUR OP SLOT TE DOEN, DE CONTROLE GELEIDELIJK AAN BEGINNEN OVERNEMEN.

20 | META 2016 | 3

interview

“Zo veel mogelijk jonge mensen leren informatie opzoeken en verwerken zodat ze verantwoorde keuzes kunnen maken”

geboren in wilrijk op 1 augustus 1958

werkt sinds 1 oktober 1983 voor de Katholieke Industriële Hogeschool Antwerpen (Kdg)

Eerste baan: leerkracht fysica, chemie en biologie in de Israëlitische scholen Jesode Hatora-Beth Jacob

Hobby’s: Boeken over Kelten en romeinen ver-zamelen, (archeologische) reizen, (vogels) fotografe-ren

Inspiratie: Als biologe heb ik veel interesse in de natuur. Het boeit me om te zien hoe de Keltische en romeinse tijd aan de basis liggen van onze cultuur.

sissi loosterMans

Sissi Loostermans

Hoe ben je in de bibliotheeksector beland? Op de cursus ‘Akte van bekwaam-heid tot het houden van een openbare bibliotheek’ leerde ik Lut Weltens ken-nen. Samen met Lut heb ik de biblio-theek van de Katholieke industriële Hogeschool Antwerpen in Hoboken gestart.

waar werk je nu? Ik werk in de Karel de Grote Hoge-school(KdG)/Universiteit Antwerpen campus Hoboken als mediatheekco-ordinator Industriële Wetenschappen en Technologie. Ik zorg voor de dage-lijkse werking van de bibliotheek voor de opleidingen chemie, biomedische laboratoriumtechnologie, multime-dia technology, fotografie, autotech-nologie, toegepaste ingenieursweten-schappen chemie en elektromechanica. Overkoepelend voor heel KdG zorg ik voor het aanpassen van Brocade aan de noden van KdG en voor de bibliotheek-statistieken.

Met welke thema’s ben je beroepsmatig veel bezig? Alle studenten krijgen bibliotheekin-structie op maat. Voor elke opleiding wordt een aangepaste presentatie gemaakt. De studenten leren op te zoe-ken in Discovery en de databanken. Via ‘train the trainer’ geven we de docen-ten uitleg over informatievaardigheden en auteursrecht. Onderwerpsontsluiting blijft belangrijk. Binnen Anet werken we nu met de Art & Architecture Thesaurus voor de kunstcollecties. Meten is weten: bibliotheekstatistieken o.m. Okapi2 en databanken geven bruikbare informa-tie om de werking van de bibliotheek te verbeteren.

Hoe ziet een werkdag er voor jou uit? Om 8.00 u. begin ik met het door-nemen en beantwoorden van mijn mails. Het beantwoorden van de vragen van

studenten, docenten en onderzoe-kers heeft gedurende de hele dag de hoogste prioriteit. Op dit ogenblik gaat er veel tijd naar het opsplitsen van de collectie KdG/UAntwerpen. In sep-tember 2016 verhuist de ingenieurs-collectie naar de bibliotheek campus Groenenborger. De boeken die uit de KdG-collectie verdwijnen, moeten ver-vangen worden door nieuwe exempla-ren zodat de collecties van KdG weer volledig worden. Binnen KdG verhuizen vijf bibliotheken naar de campus Zuid. Het aanpassen van Brocade vraagt veel voorbereiding.

welke ambities koester je? Zo veel mogelijk jonge mensen leren informatie opzoeken en verwerken zodat ze verantwoorde keuzes kunnen maken.

Volg je het internationale vakgebied op? Om de twee jaar ga ik op buitenlandse studiereis met Nederlandse collega’s van universiteiten en hogescholen. Via de studiedagen en studiereizen van de VVBAD probeer ik op de hoogte te blij-ven van nieuwe initiatieven in binnen- en buitenland. In het tijdschrift: College & research libraries is altijd inspiratie te vinden.

META 2016 | 3 | 21

inZet

BiJZondere ColleCties van de universiteitsBiBliotheek antwerPen

Fysieke bezoekers 2015: ca. 200

Digitale bezoekers 2015: ca. 25.500

Collectie: ca. 10.000 titels oude drukken, 1000 moderne preciosa, en 1400 objecten in het Prentenkabinet.

Topstuk: convoluut of ver-zamelhandschrift van 253 toneelprogramma’s van jezuïetenscholen (1678-1771), MAg-P 13.1522.

Ons lievelingsstuk: de 1601 editie van Abraham Ortelius’ atlas Theatrum Orbis Terrarum, MAg-P 15.101

leukste compliment ooit gekregen: “Zo, jullie heb-ben jullie magazijn echt wel op orde!” (een collega collectiebeheerder)

“Bijzonder van ‘Bijzondere Collecties’ slaat niet alleen op de stukken maar ook op de mensen die er werken”

De Bijzondere Collecties en Prentenkabinet van universiteitsbibliotheek Antwerpen

wanneer werd de afdeling Bijzondere Collecties opgericht? Wij zijn de erfgenamen van de in 1852 opgerichte jezuïetenschool die de voor-loper is van onze universiteit. De dienst Bijzondere Collecties ontstond in 1991 toen iemand in de bibliotheek werd aangeworven om zich specifiek bezig te houden met de historische collecties en het archief. Maar pas in 2008 zag deze leeszaal het levenslicht.

wat is jullie opdracht en hoe vullen jul-lie die in?Als erkende erfgoedbibliotheek nemen we de vier basisverantwoordelijkheden op die erbij horen. Voor de verzamel-functie zoeken we nieuwe en interes-sante stukken voor de collectie. Al die stukken verzorgen we, in het kader van de behoud- en beheersfunctie. Zo gebruiken we zuurvrij papier en dozen voor de boeken en prenten, worden de boeken gereinigd en schimmelvrij gehouden en wordt de collectie cata-lografisch beschreven. De onderzoeks-functie maakt dat we de verschijning van publicaties stimuleren en dat we onze collectie in de kijker zetten. Dit doen we concreet door publiekswerking en dat gaat van de leeszaal openhouden tot het organiseren van workshops.

wat hebben jullie al kunnen verwezen-lijken? We zijn aan het digitaliseren geslagen naar aanleiding van Flandrica.be. Ondertussen zijn we bijna aan de kaap van 1000 titels. Dat is iets waar we fier op kunnen zijn omdat we eerder een kleine erfgoedbibliotheek zijn. Digitaliseren is voor ons echt een manier om ons op de kaart te zetten. Ook onze ‘boeken EHBO’, waarbij we elk boek en prent droogreinigen en contro-leren op schade, is een succes. We zijn ook erg trots op onze prentencatalogus, die bezoekers doelgericht laat zoeken en vlot doorverwijst. Die module moet

niet onderdoen voor die van het British Museum.

Verder is er ons calamiteitenplan, zo belangrijk omdat het een pijnpunt is voor vele erfgoedbibliotheken in Vlaanderen. Door elke mogelijke vraag te stellen over specifieke noodscenario’s hebben we een sterk plan opgesteld dat nu in zijn eindfase zit.

Hoe meet je de impact van jullie werk? Door de cijfers te bekijken kunnen we meten hoeveel aanvragen er binnen-komen om de collectie te bekijken. Vroeger hingen de prenten in de gan-gen, mooi om te zien, maar als buiten-staander had je er weinig aan. Door ze van de muur te halen, te beschrijven en online te zetten, krijgen we nu ineens vragen naar onze prentencollectie voor bruikleen en tentoonstellingen. Onze collectie was in het MAS te zien, in Gent, en binnenkort ook in het museum Mayer van den Bergh. We beseffen nu dat musea deze heel specifieke geschiede-nis van Antwerpen de moeite waard vin-den om tentoon te stellen.

Bij ander werk is de impact niet onmid-dellijk zichtbaar. Zo kan de impact van het stofvrij houden van boeken pas na een paar decennia merkbaar zijn. Dit is de essentie van erfgoed, dat je op ter-mijn denkt en niet alleen focust op een zo groot mogelijk aantal bezoekers lok-ken.

wat maakt jullie team zo uniek?Bijzonder van ‘Bijzondere Collecties’ slaat niet alleen op de stukken maar ook op de mensen die er werken. Ook al zijn we allemaal zeer verschillend, toch hebben we alle vier hetzelfde doel: de collectie goed verzorgen. Zo houdt Karen de stukken vast alsof het fragiele kuikentjes zijn en wanneer Elisabeth de boeken reinigt en op zoek gaat naar eventuele schimmels, zeggen we dat ze

22 | META 2016 | 3

etalage

V.l.n.r. Tom, Karen, Elisabeth, Ariane.

met haar patiëntjes bezig is. De grote solidariteit en collegialiteit binnen ons team is echt uniek. Dit is trouwens ook buiten onze dienst het geval. Het team van Anet dat onze modules en catalogi heeft ontwikkeld, staat altijd klaar om ons te helpen. Een ander mooi aspect is dat we gemakkelijk elkaars mening kun-nen vragen en aanvaarden omdat het een aanvulling vormt en nooit als kritiek overkomt.

welke achtergrond hebben de team-leden? Tom heeft klassieke talen gestudeerd en heeft een doctoraat in Latijnse litera-tuurwetenschap. Elisabeth heeft archeo-logie gestudeerd maar wist al heel vroeg dat ze ook met boeken wilde wer-ken, nu ze in oude boeken mag ‘graven’ heeft ze beide doelen kunnen vereni-gen. Karen is Amerikaanse maar woont nu in België, ze heeft een doctoraat in de kunstgeschiedenis en Ariane heeft geschiedenis gestudeerd.

welke eigenschappen, vaardigheden of interesses zijn cruciaal om in dit team te functioneren? Soms denken mensen: “Ach, oude boe-ken blijven altijd hetzelfde.”, niets is minder waar. Door snelle evoluties als digitalisering moeten we ons voortdu-rend bijscholen om bij te blijven, flexi-biliteit en nieuwsgierigheid zijn dus van groot belang. Ook nauwkeurigheid en voorzichtigheid zijn cruciale vaardighe-den. We vinden het soms beter om niet alle lettertjes op een scan te krijgen dan een perkamentboek helemaal te openen waardoor de rug na een harde ‘krak’ helemaal kapot is. Het is constant afwe-gen: een prachtige scan of het boek beschermen?

Convoluut van 253 toneelprogramma’s van jezuïetenscholen (1678-1771).

> twitter: @bcubantwerpen

website: https://www.uantwerpen.be/nl/biblio-

theek/collecties/bijzondere-collecties/

> Zie ook p. 48

META 2016 | 3 | 23

etalage

studiebezoek antwerpen visite professionnelle à anvers15 februari 2016Om de banden tussen bibliothecarissen in de verschillende landsdelen te versterken, organiseerden de Association Professionnelle des Bibliothécaires et Documentalistes (APBD) en de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) een studiebezoek aan Antwerpen.

Foto’s: Marc Engels

Black Venus (Poepverhalen) van Jef Geeraerts in Het Letterenhuis.

De openbare biblotheek Permeke.

24 | META 2016 | 3

signaleMent

De Nottebohmzaal in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.

Paul van Ostaijen in Het Letterenhuis.

META 2016 | 3 | 25

signaleMent

TIEN jAAr linked oPen datalukas Koster

Tien jaar nadat de term ‘linked data’ werd geïntroduceerd door Tim Berners-Lee lijkt het tijd te worden de balans op te maken van wat linked data voor bibliotheken en andere erfgoedinstellingen heeft betekend en nog kan gaan betekenen. Ik zal dit hier doen vanuit een persoonlijk historisch perspectief als bibliotheektechnologisch professional, systeem- en databaseontwerper, data-infrastructuurspecialist, sociale wetenschapper, internetbewoner en informa-tiegebruiker.

artikel

26 | META 2016 | 3

artikel

“ MEN KAN VASTSTEL-LEN DAT HET IDEE ‘LINKED DATA’ TE VROEG KWAM VOOR DE BIBLIOTHEEK- EN ERFGOEDWERELD IN HET ALGEMEEN.

Linked data is een set van universele methoden om informatie uit verschillende bronnen op het web aan elkaar te verbin-den zodat er verrijkte of nieuwe informa-tie ontstaat en redundantie en dubbelzin-nigheid van informatie wordt voorkomen. Dit wordt bereikt door informatie weer te geven als ‘triples’ (relaties tussen twee objecten) in RDF (Resource Description Framework), waarbij zowel de objecten als de relaties worden gerepresenteerd als URI’s (Unique Resource Identifier) die verwijzen naar beschrijvingen daarvan op het web. Ook objecttype en objectken-merken worden op zich als triples weer-gegeven.

‘Open data’ wil zeggen dat de betref-fende informatie daadwerkelijk kan en mag worden hergebruikt.

TE VrOEgMen kan vaststellen dat het idee ‘linked data’ te vroeg kwam voor de bibliotheek- en erfgoedwereld in het algemeen. De meerderheid van bibliotheken, en met name de openbare bibliotheken, bezat eenvoudigweg niet de context en exper-tise om er iets zinvols mee te doen in de toenmalige praktijk. Alleen grotere instel-lingen met voldoende expertise, techni-sche staf en financiering waren in staat linked data pilot projecten uit te voeren en linked data diensten te implementeren, zoals nationale bibliotheken, wetenschap-pelijke instituten, bibliotheekconsortia en gerenommeerde erfgoedinstellingen. Veel organisaties zijn bovendien afhan-kelijk van externe systeem-, database- en contentleveranciers. Pas de laatste paar jaar (vanaf 2014 ongeveer) wordt er serieus naar linked data gekeken door organisaties die een invloedrijke rol spe-len in de internationale bibliotheek- en erfgoedwereld. Het gaat hierbij bijvoor-beeld om grote commerciële systeem-leveranciers als OCLC en Ex Libris, en nationale en regionale koepelorgani-saties zoals Nationale Bibliotheken en Bibliotheekconsortia.

Mijn eigen eerste gebruik van de term ‘lin-ked data’ is op het web gedocumenteerd, en wel in een blogpost gedateerd 19 juni 2009, getiteld ‘Linked Data for Libraries’,

toen al meteen in relatie tot ‘bibliothe-ken’. Centraal in mijn betoog stond de bewering “data is relationships”, hetgeen nog steeds volledig van toepassing is. De strekking van mijn verhaal was vrij opti-mistisch, met een aantal technische en modelleringsinvalshoeken (URI’s, RDF, ontology’s, content negotiation, etc.), waarvoor eenvoudig allerlei oplossingen voorhanden leken te zijn. In de praktijk bleek trouwens dat juist over deze tech-nische en modelleringsaspekten veel meningsverschillen bestaan onder linked data theoretici en evangelisten. Dit soort noodzakelijke theoretische discussies zijn er vaak de oorzaak van dat maar lang-zaam overeenstemming wordt bereikt over standaarden en ‘best practices’, waardoor universele praktische toepas-singen ook langer op zich laten wachten.

Ik werkte in die tijd al bij de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, met de verantwoordelijkheid voor een aantal bibliotheeksystemen. Maar de concepten die de basis vormen van linked data had ik al jaren eerder toegepast, voordat de term linked data bestond, namelijk in de peri-ode 2000-2002 bij het inmiddels opge-heven NIWI (Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Informatiediensten) samen met mijn toenmalige collega Niek van Baalen. Het gaat in wezen dan ook eigenlijk om heel elementaire en univer-sele uitgangspunten die het leven van systeem- en databaseontwerpers en -beheerders een stuk prettiger kunnen maken. Ons uitgangspunt was dat alles wat beschreven moest worden een ding of object was met een uniek ID, waaraan een type of concept werd toegekend, zoals ‘persoon’, ‘publicatie’, ‘organisa-tie’, e.d. Afhankelijk van het type kon het object een aantal attributen (zoals ‘naam’, ‘begindatum’, etc.) en relaties met andere objecten hebben. De objecten konden met verschillende tekstuele labels in spe-cifieke talen worden aangeduid. Dit alles geïmplementeerd in een onafhankelijke relationele database, met volledig los-gekoppeld web-frontend gebaseerd op object-oriented software als tussenlaag. Deze aanpak was een logisch antwoord op het probleem de verschillende data-bases en informatiesystemen samen te

META 2016 | 3 | 27

artikel

voegen van de zes voormalige KNAW-instituten die in het NIWI waren gefu-seerd .

Helaas kwamen zowel onze concept-relationele aanpak als het NIWI een paar jaar te vroeg. De ideeën over systeemo-nafhankelijke concepten en relaties vie-len nog niet in vruchtbare aarde, en de tijd was ook nog niet rijp voor een inter-disciplinair wetenschappelijk informatie-

instituut. Uit het opgeheven NIWI is onder andere het huidige Nederlandse data-archiveringinstituut DANS voortgeko-men, dat de activiteiten van het voorma-lige Steimetz archief en het Nederlands Historisch Data Archief heeft voortgezet.

Eén van de onderzoeksaandachtspunten van DANS is tegenwoordig linked data.

Maar toen ik in 2009 met het begrip lin-ked data kennismaakte, ging dat er bij mij uiteraard in als koek. In 2010 kon ik in samenwerking met Ad Aerts van het toenmalige Theaterinstituut Nederland (TIN) en mijn UvA-collega Roxana Popistaşu een linked data pilot uitvoe-ren waarbij in de Aleph online catalo-

gus van de UvA bij gevonden toneel-teksten gerelateerde informatie over opvoeringen van het betreffende toneel-stuk getoond werd uit de TIN Adlib Theatervoorstellingendatabase. Het doel van deze pilot was om de meerwaarde

te laten zien van het door middel van lin-ked data verrijken van zoekresultaten met relevante informatie uit andere databases, en daarnaast het blootleggen van knel-punten in de gebruikte data. Vooral het ontbreken van universeel gebruikte iden-tifiers voor objecten, personen en onder-werpen bleek op dat moment een hinder-paal te zijn op de weg naar het succesvol inzetten van linked data.

FrUSTrATIES2010 was ook het jaar dat ik voor het eerst de SWIB-conferentie (Semantic Web in Libraries) bezocht. Het was de tweede keer dat SWIB werd georgani-seerd en het was toen nog voornamelijk een Duitstalige bijeenkomst voor een gro-tendeels Duits publiek. Inmiddels is SWIB uitgegroeid tot één van de belangrijkste internationale linked open data confe-renties, die geheel in het Engels wordt gehouden. Het bezoeken van linked data conferenties als SWIB geeft vaak een dubbelzinnig gevoel. Aan de ene kant zijn de gepresenteerde projecten en discus-sies een bron van inspiratie, maar aan de andere kant ook van frustratie, omdat na terugkomst op de eigen werkvloer eens te meer blijkt dat wat grote instellingen in projectvorm kunnen doen in de alle-daagse werkelijkheid niet mogelijk is. Met name de afhankelijkheid van systeemle-veranciers maakt het moeilijk als biblio-theek linked data te implementeren. In de genoemde theatervoorstellingenpilot met het Ex Libris bibliotheeksysteem Aleph konden wij alleen gebruik maken van JavaScript-addons in de HTML-pagina’s van de userinterface, dus niet van aan-passingen in de interne systeemarchitec-tuur en de internationale bibliografische MARC standaard.

“ ANNO 2016 LIJKEN DE KANSEN VOOR EEN BREDE TOEPASSING VAN LINKED DATA IN BIBLIOTHEKEN EN ANDERE ERFGOED-INSTELLINGEN LANGZAAM MAAR ZEKER TE KEREN.

Voorbeeld Theater linked data pilot - Waiting for Godot.

28 | META 2016 | 3

Deze afhankelijkheid van leveranciers was de directe aanleiding voor het oprich-ten van de Linked Open Data Special Interest Working Group (LOD SIWG) bin-nen IGeLU, de International Group of Ex Libris Users. Doelstelling van deze groep was en is de wereldwijde bibliotheeksys-teemleverancier Ex Libris ertoe te bewe-gen linked data opties in hun systemen in te bouwen. In het begin was het vrij moeilijk om Ex Libris het nut hiervan te doen inzien, maar na vijf jaar is het ein-delijk zover dat het bedrijf officieel een ‘Linked Data Collaboration Program’ is gestart, waaraan ook de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam meedoet. Naast de activiteiten van de LOD SIWG hebben hier uiteraard ook parallelle ont-wikkelingen in de bibliotheekwereld toe bijgedragen, zoals het BIBFRAME-project van de Library of Congress en de linked data activiteiten van de concurrent OCLC.

Het BIBFRAME-project heeft betrekking op het als linked data opslaan van biblio-grafische data in RDF, als vervanging van het internationale bibliografische MARC-format. OCLC richt zich voornamelijk op het publiceren van WorldCat- en autho-rity-informatie als linked data via URI’s en het beter vindbaar maken daarvan voor search engines als Google door middel van schema.org. Bij het opslaan als linked

data zou in principe gebruik gemaakt kunnen en moeten worden van elders als linked data gepubliceerde informatie, met name van ‘authority’ files als VIAF en LoC Vocabularies.

Het gebruiken van elders gepubliceerde data is uiteraard het eigenlijke doel van het toepassen van linked data, met name om eindgebruikers extra relevante informatie te bieden over onderwerpen waarin men geïnteresseerd is zonder dat men vergelijkbare zoekacties in andere

systemen moet uitvoeren. Voor acade-mische bibliotheken is het bijvoorbeeld meer en meer interessant om niet alleen wetenschappelijke publicaties als onder-zoeksoutput aan te bieden, maar ook de gerelateerde informatie over onderzoeks-projecten, onderzoeksdata, procedures, netwerken etc.

In 2012-2013 heb ik in dit kader een pilot uitgevoerd om de wetenschappelijke publicaties die uit de repository van de Universiteit van Amsterdam geharvest worden in de Ex Libris Primo Discovery index voor de UvA te koppelen aan gere-lateerde informatie in de Nederlandse Nationale onderzoeksrepository NARCIS, die sinds enige tijd onder beheer is van

BIBFRAME basis-schema.

Voorbeeld NARCIS Verrijkte Publicaties.

META 2016 | 3 | 29

artikel

het eerder genoemde DANS. In NARCIS is een beperkte subset beschikbaar van ‘Verrijkte Publicaties’, waarin alle beschik-bare onderzoeksinformatie aan elkaar gelinkt is. De betreffende publicaties kunnen ook as linked data/RDF worden opgevraagd. Helaas was het enige bruik-bare resultaat van die test het toevoegen van een uitgaande link naar auteursinfor-matie in NARCIS. Het verwerken van URIs en linked data was en is nog niet beschik-baar in Primo. Dat gaat nu veranderen in het kader van het genoemde Ex Libris Linked Data Collaboration Program.

Maar ook als men wel de beschikking heeft over software die gericht is op het opslaan en verwerken van linked data en RDF is dat niet voldoende om ook daad-werkelijk informatie uit verschillende bronnen aan elkaar te knopen. Dit bleek uit een andere pilot bij de UvA op het gebied van linked data en onderzoeksin-formatie, met de open source linked data onderzoeksinformatietool VIVO. Hieruit kwam naar voren dat de in het interne onderzoeksinformatiesysteem van de uni-versiteit beschikbare data niet goed en volledig genoeg waren voor de beoogde nieuwe functionaliteit. Het bijhouden van de onderzoeksinformatie was altijd slechts gericht geweest op het zo goed mogelijk monitoren en publiceren van de onderzoeksoutput, met name in de vorm van wetenschappelijke publicaties.

Anno 2016 lijken de kansen voor een brede toepassing van linked data in bibliothe-ken en andere erfgoedinstellingen lang-zaam maar zeker te keren, in ieder geval in mijn eigen praktijk. De bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam is partner in het Ex Libris Linked Data Collaboration Program voor de Discovery track. De term ‘linked data’ komt steeds meer voor in officiële beleidsstukken van de universi-teitsbibliotheek.

TIEN JAAr lATErTerugkijkend op tien jaar linked data en bibliotheken kan geconcludeerd worden, dat een succesvolle toepassing afhanke-lijk is van de stand van zaken in het vol-ledige ecosysteem van informatiever-werking in de erfgoedwereld. Hierbij zijn

binnen individuele organisaties vijf randvoorwaarden belang-rijk, die ik hier voor het gemak met Engelse termen aanduid: business case, tools, data, work-flow en lifecycle.

Business case: voor het toepassen van linked data moet een organisatie altijd een business case hebben. Linked data is geen doel op zich. Men wil bijvoorbeeld een nieuwe dienst leveren of bestaande werkzaamheden efficiënter uitvoeren, waarbij linked data een bruikbaar instru-ment is. Het kan bijvoorbeeld gaan om het presenteren van geïntegreerde onder-zoeksinformatie, het leveren van achter-grondinformatie over het ontstaan van kunstwerken, of het eenvoudigweg niet meer redundant opslaan van identieke informatie in diverse databases.

Tools: de software die men gebruikt moet geschikt zijn voor linked data. Publiceren als RDF, een SPARQL end-point onderhouden, externe linked data via URI’s verwerken, data in een triple store opslaan. Als men eigen software ontwikkelt en onderhoudt is daarvoor aparte expertise nodig. Bij gebruik van externe software is men daarvoor afhan-kelijk van de leveranciers.

Data: eigen interne maar ook van ande-ren afkomstige data moeten beschikbaar en geschikt zijn voor het publiceren en gebruiken als linked data. Aandacht voor de eigen informatie-infrastructuur en interoperabiliteit is daarbij onontbeerlijk. Te veel gericht zijn op individuele syste-men met gesloten databases en datafor-mats vormt hiervoor een belemmering.

Workflow: werkprocessen moeten aan-gepast zijn aan het verwerken van lin-ked data. Bestaande werkprocessen zijn gericht op de bestaande doelstellingen, functionaliteit en systemen. Aangezien dat alles verandert bij het toepassen van linked data zullen ook procedures, func-ties en taakverdelingen moeten worden aangepast. Men zal met name rekening moeten gaan houden met gebruik, con-tinuïteit en betrouwbaarheid van interne en externe linked data-bronnen.

Lifecycle: nieuwe tools, data-infrastruc-turen en workflows dienen voor de lange termijn in de organisatie verankerd te worden. Het is belangrijk aan te sluiten bij bestaande standaarden en best prac-tices en indien mogelijk deel te nemen aan samenwerkingsverbanden zoals open source communities, bibliotheekconsortia en gebruikersgroepen.

Voor de komende jaren verwacht ik dat er een aantal standaarden en initiatieven op het gebied van linked data tot was-dom komen die individuele bibliothe-ken, archieven en musea de mogelijkheid bieden aan te sluiten als men concrete toepassingen op het oog heeft, zoals de eerder genoemde nieuwe diensten of effi-ciencyverbeteringen.

30 | META 2016 | 3

artikel

Wat is structured data?Eva Simon

Met structured data kun je aan Google en andere zoekmachines de inhoud van een site ver-duidelijken. Meer en meer webmasters gebruiken structured data markup om de op een site vermelde personen, organisaties, plaatsen, evenementen, producten, kunstwerken, enz. pre-ciezer aan te duiden.

Door bepaalde informatie op een site te coderen, kan die meer zichtbaar-heid krijgen. Ten eerste kun je de zoek-resultaten van ‘rich snippets’ voorzien, wat kan leiden tot een hogere doorklik-ratio. Er zijn rich snippets die uitlich-ten waar en wanneer een evenement plaatsvindt, die de prijs van een product tonen, de bereidingstijd van een recept, de beoordeling van een boek, enz. Ten tweede kun je bij de zoekresultaten breadcrumbs (het horizontale naviga-tiepad bovenaan een webpagina) laten verschijnen, zodat het voor de bezoe-ker meteen duidelijk is waar hij op je site terechtkomt.

Ten derde kan structured data de Knowledge Card (het gedeelte dat bij Google rechts van de zoekresultaten staat) spijzen. Zo kan een organisatie haar lokale informatie zoals logo, loca-tie en contactgegevens gestructureerd coderen, zodat die altijd correct in de Knowledge Card worden weergegeven.

MICrODATA EN SCHEMA.OrgMet structured data markup codeer je de inhoud van een site, zodat die ver-staanbaar wordt voor zoekmachines en andere internetapplicaties. Om meer semantiek of betekenis aan de HTML-code toe te voegen, heb je verschillende standaarden: Microformat, Microdata, RDFa, JSON-LD. Google geeft daarbij de voorkeur aan Microdata wat werkt met itemtype- en itempropattributen binnen de HTML-tags:

<span class=’publication-name’ itemprop=’publisher’ itemtype=’http://schema.org/Organization’><span itemprop=’name’>Atlas Contact</span></span> in <span class=’publication-date’ itemprop=’datePublished’>2015</span>

Naast een manier van coderen heb je een taal nodig om de inhoud te metada-teren. De klassen (itemtype) en hun eigenschappen (itemprop) benoem je volgens een bepaalde woordenschat of ontologie. Schema.org, een in 2011 gestart initiatief van Google, Microsoft en Yahoo!, is zo een basiswoordenschat voor het verrijken van webinhoud. Het omvat meer dan 600 klassen (LocalBusiness, Person, CreativeWork) en bijna 1000 bij die klassen horende eigenschappen (OpeningHours, Name, Creator).

Schema.org is de favoriete taal van de zoekmachines, maar er zijn andere

metadataschema’s die een begrippen-kader bieden: FOAF voor de beschrij-ving van personen, Open Graph voor apps op Facebook, GoodRelations voor producten, hCalendar voor evenemen-ten, enz.

STrUCTUrED DATA EN BIBlIOTHEKENStructured data maken een organisa-tie beter vindbaar en herkenbaar voor zoekmachines. Zo vermeldt http://

Breadcrumbs en rich snippets bij het zoekresultaat voor een boek.

schema.org/Library een aantal ken-merken van bibliotheken: description, url, address, openinghours, telephone, email, employee, geo coordinates, enz. Als die metadata op de bibliotheeksite gestructureerd gecodeerd zijn, kunnen zoekmachines die gegevens uitlichten in rich snippets of de Knowledge Card.

Als bibliotheken ook hun materialen semantisch coderen, kunnen (zoek)-machines ook van die data intelligent gebruikmaken. OCLC geeft hier het voorbeeld. De bibliografische beschrij-vingen op WorldCat.org zijn conse-quent verrijkt met properties uit http://schema.org/CreativeWork. Bovendien werkt OCLC met de Schema.org-gemeenschap samen om een set exten-sies te ontwikkelen specifiek voor biblio-grafische beschrijvingen.

Een voorbeeld van een Vlaamse cata-logus met structured data is Open Vlacc. Daar zijn de records getagd met Microdata-code en Schema.org-woor-denschat.

Vast staat dat structured data in de toe-komst nog belangrijker zullen worden, omdat ze een essentieel bestanddeel vormen van het semantische web.

Wil je zelf met structured data aan de slag, dan hoef je geen programmeur te zijn. Google biedt uitleg, hulp en con-trole:• developers.google.com/ structured-data• google.com/webmasters/ markup-helper• developers.google.com/ structured-data/testing-tool

> voor meer info: be.linkedin.com/in/commissaresse

- @commissaresse

META 2016 | 3 | 31

de vraag

De nieuwe toekomst van de Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

David Coppoolse, Vlaamse Erfgoedbibliotheek & secretaris DBNl-werkgroep Content

200.000 bezoekers per dag: daar kan je als bibliotheek toch alleen maar van dromen? Toch komen ze op DBNL.org elke dag ‘over de vloer’. De Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren neemt dan ook al meer dan vijftien jaar een unieke plaats in onder het gedigitali-seerde erfgoed.

Dat komt doordat de DBNL zich richt op het aanbieden van hoogwaardige fulltext. Scans en OCR dienen maar als tussenfase. Einddoel is een foutloos omgezette, ‘machineleesbare’ tekst – zoals het werk vandaag uit de tekstver-werker zou rollen, zeg maar. De DBNL bevat vandaag al 11.126 van zulke titels, samen goed voor 3,1 miljoen pagina’s. Daarvan zijn er 1.834 beschikbaar als e-boek, de rest kan je online lezen of downloaden als pdf. Ook de inhoude-lijke omkadering van de teksten is bij-zonder. Voor onderzoekers en literatuur-liefhebbers is DBNL.org een belangrijke bron van informatie over auteurs en hun werken.

De DBNL heeft veel echte fans. In 2014 vulden 2400 bezoekers een behoorlijk lange enquête in. De respondenten ble-ken uitzonderlijk bereid om de digitale bibliotheek aan te bevelen bij anderen. Wetenschappers slaan de betrouw-baarheid van de DBNL hoog aan. En ook over het aanbod zijn de bezoekers tevreden: 74 procent vindt op DBNL.org veel van de teksten die ze zoeken. Wel is er vraag naar meer actueel aan-bod en zijn er een paar verbeterpuntjes: de overzichtelijkheid van de site en de zoekfunctie. 1

NIEUwE BEHEErSSTrUCTUUrDat gebruikersonderzoek kwam er niet

zomaar. Het was onderdeel van een transitietraject waarin nieuwe plan-nen werden gesmeed voor de DBNL. Vijftien jaar lang, sinds de oprichting door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in 1999, voer de DBNL een eigen koers als zelfstandige stichting. Een bescheiden team bouwde vanuit een rijtjeshuis in Leiden een imposante online collectie uit. In 2012 vroeg de Nederlandse overheid om de digitale bibliotheek beter te bestendigen en te integreren in de nationale bibliotheekin-frastructuur. De Stichting DBNL besloot daarop haar werking over te dragen aan de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek (KB).

Nu is de DBNL van oorsprong een Nederlands project, maar structu-rele financiering kwam in latere jaren vooral van de Taalunie. Die Vlaams-Nederlandse verdragsorganisatie vindt dat de DBNL ook in Vlaanderen veran-kerd moest zijn. De Vlaamse minister van Cultuur heeft daarom de Vlaamse Erfgoedbibliotheek gevraagd een rol op te nemen in het project. Een logische keuze, want in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap werkt deze organisa-tie aan een gecoördineerd collectiebe-leid, digitalisering en duurzame digitale toegang voor Flandrica, publicaties uit Vlaanderen.

Per 1 januari 2015 zijn het personeel en de werkzaamheden van de Stichting DBNL overgeheveld naar de KB in Den Haag. Maar de beleidsmatige aanstu-ring gebeurt door de ‘Commissie DBNL’. Die bestaat uit vertegenwoordigers van de Nederlandse Taalunie, de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en de KB. Een Vlaams-Nederlandse werkgroep stippelt het collectiebeleid uit, onder voorzit-terschap van Geert Buelens, hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht (en Vlaming).

DBNL 2.0

www.dbnl.org.

32 | META 2016 | 3

over de grens

De nieuwe toekomst van de Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

“ BIJ DE COLLECTIEVORMING HELPEN WE HET AANDEEL zUID-NEDERLANDSE LETTEREN IN VERHOUDING TE BREN-GEN TOT HET NOORD-NEDERLANDSE.

1 Gebruikersonderzoek DBNL.org (2014). http://

www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be/node/3641.

2 Driejarenbeleidsplan 2013-2017 Digitale

Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (2015).

http://www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be/

node/3504..

Een pool van deskundigen uit het hele taalgebied staat de werkgroep bij.

MEErJArENPlANHet eerste wapenfeit van de Commissie DBNL was de ontwikkeling van een meerjarenplan voor de transitieperi-ode 2015-2017. 2 Binationale werkgroe-pen gaven advies over collectiebeleid, intellectueel eigendom en gebruikers-wensen. Ook vroeg de commissie tien-tallen organisaties uit Nederland en Vlaanderen naar hun visie op de toe-komst van de DBNL.

De commissie wil de DBNL uitbouwen tot een collectie die representatief is voor het hele taalgebied, op een manier die aansluit bij de gebruikersbehoeften. Over tien jaar moeten de belangrijk-ste literaire teksten en de bijbehorende secundaire literatuur erin te vinden zijn. Hoewel ook taalkundige en cultuurhis-torische teksten deel uitmaken van de DBNL, krijgt de literaire canon dus voor-lopig prioriteit. In drie jaar moet de col-lectie aangroeien met 750.000 pagina’s hoogwaardig gedigitaliseerde tekst.

INTEgrATIETrAJECTIn die drie jaar moet ook de integratie van de DBNL in de KB zijn voltooid. Dat is enerzijds een organisatorisch ver-haal en anderzijds een technisch. De KB organiseert haar dienstverlening niet in productspecifieke teams, maar in sectoren als Marketing & Diensten en Productie & Beheer. De DBNL-medewerkers zijn ingekanteld in ver-schillende afdelingen, afhankelijk van hun werkzaamheden. Een dienstcoör-dinator bewaakt de samenhang van de DBNL-dienstverlening.

Op het moment draait DBNL.org nog op een afzonderlijke infrastructuur. In 2017 zal de KB de site integreren in de eigen systemen en herbouwen naar de heersende stand van de techniek. De gebruikerswensen zullen daarbij cen-traal staan. De teksten kunnen dan ook via andere kanalen dan DBNL.org toe-gankelijk worden gemaakt. Ondertussen zijn trouwens al een paar verbeteringen

gerealiseerd. Zo zijn de DBNL-teksten nu ook doorzoekbaar via Delpher.nl. En eind maart krijgt DBNL.org een nieuw kleedje.

KANSEN EN UITDAgINgEN VOOr VlAANDErENDe Vlaamse betrokkenheid bij de beleidsontwikkeling biedt kansen om de DBNL nog meer ten goede te laten komen aan Belgische onder-zoekers en liefhebbers. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek waakt over hun belangen en verzorgt de contacten met stakeholders als de KANTL en Cultuurconnect. Via hen houden we ook voeling met de wensen van de gebrui-kers.

Bij de collectievorming helpen we het aandeel zuid-Nederlandse letteren in verhouding te brengen tot het Noord-Nederlandse. Dat is al te zien aan de selectielijsten voor digitalisering en aan de recente nieuwe titels. (Het noorde-lijke overwicht is trouwens voor een deel ontstaan doordat Nederlandse projecten behoorlijk hebben bijgedra-

gen aan de collectie.) Omdat niet al het Vlaamse materiaal dat op de nominatie staat beschikbaar is in de KB, werken we aan een manier om teksten aan te leveren uit Vlaamse collecties.Rechtenbeheer is een speciale uitda-ging voor recenter werk. In 2018 moet de DBNL vallen onder de collectieve overeenkomsten die de KB afsluit voor haar gezamenlijke digitaliseringspro-jecten. Voor DBNL.org gaat het om wereldwijde terbeschikkingstelling vanaf de KB-infrastructuur in Nederland. Voor beschikbaarstelling vanaf andere

systemen moeten de rechten afzonder-lijk worden geregeld. Daardoor is het niet zonder meer mogelijk om DBNL-teksten onder auteursrecht op te nemen in Vlaamse platforms. Om de DBNL voor Vlaanderen ten volle te laten renderen zou werk gemaakt moeten worden van een aanvullende (collectieve) regeling.

Ten slotte zou het mooi zijn als er mid-delen konden worden gevonden om de DBNL beter te laten aansluiten op de Vlaamse bibliotheek- en onderzoeks-infrastructuur, zodat meer mensen de weg vinden naar deze rijke bron. Vandaag komen er relatief gezien min-der Vlamingen dan Nederlanders op DBNL.org. Interessant genoeg is onze waardering voor de collectie dan weer groter. Misschien omdat we minder verwend zijn qua digitaal aanbod? Reden te meer om de DBNL ook vanuit Vlaanderen te koesteren.

META 2016 | 3 | 33

over de grens

Een rollercoaster genaamd MaarifaJan Van Hee, Arteveldehogeschool

‘s Morgens, ergens in 2005, stond ik op en sprak in de spiegel: “ik doe het!” Een week later had ik een btw-nummer en was de website online. Ik had een negatief gevoel omgeturnd tot een positieve actie. Geen markt studie, geen businessplan, wel een beginnende burn-out.

“ DE BIBLIOTHEEKSECTOR HEEFT ONDERNEMERS NODIG EN ORGANISATIES HEBBEN ONzE BIBLIO-THEEKINZICHTEN NODIG.

In mijn professionele loopbaan wil ik blijven groeien, innoveren en bewe-gen. Laat dit nu zijn wat ik niet meer kon in mijn toenmalig werk, maar dit zijn wel voorwaarden van goed onder-nemerschap. “Desperate times call for desperate measures” en Maarifa, een consultancybureau voor informatie- en bibliotheekmanagement, was geboren.

Toch was de start verre van evident: we hadden geen financiële reserve, pas een huis gekocht met tegenvallende verbou-wingen en drie jonge kinderen. Vreemde passiva (bijv. een lening) hield ik af. Met een enthousiaste DIY-attitude en ‘dis-ruptieve’ economische technieken hield ik de cashflow onder controle. Logo, huisstijl, drukwerk, webontwikkeling, … gebeurden in eigen beheer en met collega-ondernemers maakte ik ruilover-eenkomsten. Meewerkende freelancers waren mede-eigenaar in de projecten en kregen een afgesproken deel van de winst, uurtarieven waren immers bij grote projecten een gevaarlijke onbe-kende factor. Dat mede-eigenaarschap en enthousiasme van de freelancers bleek bovendien één van de sterktes van Maarifa.

De eerste jaren waren organisch en pro-beerde ik met veel branie mijn weg te zoeken. Alles was nieuw, de starters in onze sector hadden toen immers geen rolmodellen. Konden we er van leven? Was de markt groot genoeg? Hoe sterk was de concurrentie? Allemaal existen-tiële vragen van een starter. Langzaam aan kwam er structuur en planning in het bedrijf. Korte nachten, doorwerken

in het weekend en weinig echte vakan-tie is het lot van een zelfstandige, maar een bedrijf opstarten is zalig: de boost, de energie die je daar van terug krijgt, is moeilijk te beschrijven. Ondernemen is verslavend en moet ook een versla-ving zijn. Tegen je zin kun je immers niet ondernemen.

Anderhalf jaar na de start was Maarifa een BVBA en was ik voltijds aan de slag voor mijn bedrijf. Op het hoog-tepunt waren we met drie zaakvoer-ders en werkten we samen met talrijke Vlaamse en Nederlandse freelancers en bedrijven. Maarifa, maar ook Meandro, het netwerk dat Jan Van Vaerenbergh oprichtte met freelancers die zich rond Landmark Libraries en Maarifa situ-eerden, werden echte incubators voor diverse nieuwe ondernemers.

Enthousiasme, en dit enthousiasme ook trachten over te brengen bij (potentiële) klanten, was mijn belangrijkste USP. Een te zakelijke aanpak is dodelijk voor een klein bedrijf. Het project moet begees-teren, niet de winst. Anderzijds bracht dit enthousiasme ons wel vaak in nauwe schoentjes: omdat we steeds kwaliteit wilden leveren (meer doen dan de klant verwacht), was de tijdsinvestering vaak te hoog om uit projecten nog voldoende marge over te houden om onszelf een loon uit te betalen.

wErKVErSlAVINgMaarifa werd in 2012 volwassen door de uitbreiding van de BVBA en daar-door had de vader ook veel minder te vertellen aan zijn kind. Het was/is

heerlijk samen werken met Alexander en Cederic, maar het verschil in visie bij de zaakvoerders, het niet behalen van mijn persoonlijk vooropgestelde doelen, de vraag van het thuisfront om mijn ‘werkverslaving’ onder controle te houden, de wens om me ook op andere manieren maatschappelijk dienstbaar te maken en de prachtige opportuniteit bij de Arteveldehogeschool lieten me in januari 2013 opnieuw een stap zetten in mijn carrière.

Wat neem ik mee uit mijn jaren als bedrijfs-leider naar de Arteveldehogeschool:• De kunst van het relativeren: als

ik een fout maak in de hoge-school zal niemand honger lij-den, bij Maarifa was dat anders.

• Een gigantisch netwerk van gedre-ven mensen (collega’s, klanten, leveranciers, …), verschillende kameraden en een paar vriend-schappen voor het leven.

• In die zeven jaar heb ik meer bijge-leerd dan in alle jaren daarvoor. Een consultant leert immers vaak evenveel van de klant als omgekeerd (maar dat vertellen ze natuurlijk niet).

34 | META 2016 | 3

trend

Een nieuwe bibliotheek voor Geraardsbergen

Ook Geraardsbergen heeft plannen om een nieuwe bibliotheek te bouwen. Het bestuur heeft het aan-bestedingsdossier voor de ruwbouw al goedge-keurd. Binnenkort wordt er gegund en met wat geluk kan de aannemer nog vóór

de zomer starten. De binneninrichting wordt pas later aanbe-steed.

De nieuwbouw komt echt niks te vroeg. 29 jaar geleden nam de, net onder het decreet van 1978 erkende bibliotheek voor-lopig haar intrek in een gebouw van rond 1900. Dat was tot kort daarvoor een ziekenhuis geweest. Het gebouw werd wat opgelapt en in korte tijd herbestemd als bibliotheek. Het was toch maar bedoeld als tijdelijk onderkomen. Helaas bleek de zoektocht naar een geschikte locatie voor een nieuwe bib moeilijker dan gedacht. De ene na de andere site, mét bijho-rend plan van de architect, passeerde de revue maar werd ten slotte afgewezen. Tot uiteindelijk een feestzaal midden in een blok waar ook al andere stadsdiensten zijn, leeg kwam te staan. Dat wordt onze stek (die feestzaal is intussen al gesloopt). Jammer genoeg ingesloten dus, maar wel centraal gelegen en dicht bij de scholen. Als we (hopelijk) over 2 jaar verhuizen, zal ons huidig ‘tijdelijk’ onderkomen meer dan 30 jaar dienst hebben gedaan. En al vinden sommigen van onze leden het zijn charmes hebben — wij zullen maar wat blij zijn om de deur achter ons dicht te trekken. Het gebouw is onaan-gepast, ontoegankelijk en brand-onveilig.

Maar terug naar de nieuwbouw. Wegens besparingen werd het oorspronkelijk budget van 12 miljoen euro maar liefst her-leid tot 5 miljoen euro. Voor een gebouw met 5 verdiepingen, dat op termijn ook het stedelijk archief en enkele stadsdien-sten moet huisvesten, niet bepaald een genereus budget. De bib zal het trouwens met één verdieping minder moeten stellen dan eerst voorzien. Desalniettemin: het zal een ver-ademing zijn om na 30 jaar onze vleugels te kunnen uitsprei-den en onze werking te kunnen ontplooien in een aangepast kader. Onze collecties eindelijk fatsoenlijk kunnen opstel-len: de voor het publiek beschikbare oppervlakte verdubbelt tot 1700 m². Gedaan met zoeken naar een beschikbare zaal elders in de stad bij een lezing: er zal een multifunctionele zaal zijn van 100 m². Leeszaalgebruikers en hun kranten en tijdschriften zullen we niet meer naar de gangen moeten ver-bannen omdat we de leeszaal nodig hebben voor een coder-dojo of een workshop. Computercursussen zullen eindelijk kunnen plaatsvinden in een aangepast ICT-lokaal. Idem voor de leesgroepen, de voorleesuurtjes, de workshops mediawijs-heid, … Kortom: we zullen niet langer het lelijke eendje zijn in bibliotheekland. Nu maar hopen dat de aannemer onderweg niet failliet gaat.

Paul de Taeye

• Leiding geven (“als je koppige en mondige freelancers kunt aanstu-ren, kun je iedereen aansturen”).

• Het belang van een return on invest-ment (constant de vraag stellen of je voldoende terugkrijgt voor elke inspanning die je levert).

• Het belang van sales en marke-ting in de interne dienstverlening.

• Kunnen omgaan met constante veran-dering en inspelen op opportuniteiten.

De stap naar het zelfstandig onderne-merschap was een sprong in het diepe, maar mijn jaren als ondernemer waren hét visitekaartje bij mijn aanwerving bij de Arteveldehogeschool en de toen verworven competenties gebruik ik nog elke dag.

Raad ik nu bibliotheekmensen aan om zelfstandig te worden? Nee en ja. Neen, als je je enkel richt op de kleine markt van onze (arme) sector. Ja, als je ruimer kijkt en bruggen bouwt met andere sec-toren. Laat dit ook een oproep zijn tot meer professionele mobiliteit: de biblio-theeksector heeft ondernemers nodig en organisaties hebben onze bibliotheek-inzichten nodig.

Ooit terug naar het zelfstandige bestaan? Misschien, maar nu even niet, nu ben ik intrapreneur met volle goes-ting.

META 2016 | 3 | 35

het Plan

Wat is emulatie?Emanuel lorrain, PACKED vzw

Emulatie is een techniek waarbij een computer, met behulp van een stuk hardware of software, doet alsof hij een andere computer is. Zo kan die computer een programma doen geloven dat het wordt uitgevoerd op de computer waarvoor het programma oorspronkelijk ontwikkeld werd.

“ VOOR EEN DIGITALE ARCHIVARIS IS EMU-LATIE NUTTIG OM IN ONBRUIK GERAAKTE SOFTWARE OP LANGE TERMIJN TOEGANKE-LIJK TE HOUDEN.

1 MAME staat voor Multiple Arcade Machine

Emulator. http://mamedev.org/

2 https://archive.org/details/internetarcade

3 http://bw-fla.uni-freiburg.de/

4 https://olivearchive.org/

De Multiple Arcade Machine Emulator (MAME) emuleert meer dan 7000 Arcade games.

Dat stukje hardware of software waar-mee je een andere computer nabootst heet een emulator. Emulators wor-den voornamelijk gebruikt om oude software te laten werken op nieuwere hardware en besturingssystemen. Een programma voor een oude Commodore Amiga of Nintendo spelconsole, waar-van de hardware en het besturingssys-teem in onbruik is geraakt, werkt zo op de nieuwste Mac of PC.

EMUlATIE IN DE PrAKTIJKEmulators zijn nuttig voor software-bedrijven die hun product zo lang mogelijk op de markt willen houden, ondanks evoluties in de gebruikte tech-nologie. Een bekend voorbeeld is de omschakeling die Apple maakte van haar eigen PowerPC-processoren naar Intel-processors. Apple moest voor zijn klanten een emulator bouwen waar-mee de software voor oude PowerPC-

en OS9-systemen ook op het nieuwe OS X-systeem konden gebruiken.

Liefhebbers van oude computerspel-letjes ontwikkelen dan weer emulators om spelletjes voor vergeten spelcon-soles als NES, Atari en SEGA op nieu-were systemen te kunnen spelen. Eén van de meest populaire videogame

emulators is MAME, een emula-tor die intussen enkele duizen-den unieke Arcade-games kan emuleren. Je kunt MAME aan het werk zien in de collectie Arcade games die het Internet Archive in 2014 toegankelijk maakte op het web. Je kunt er de gearchiveerde games spelen in je eigen browser met behulp van de MAME-emulator.

EMUlATOrS VOOr DIgITAAl ErFgOEDVoor een digitale archivaris is emulatie nuttig om in onbruik geraakte software op lange termijn toegankelijk te houden. Voor complexe digitale objecten zoals CAD-tekeningen, games en internetkunstwer-ken is emulatie vaak de enige preser-veringsstrategie om de toegang tot het object te vrijwaren. De weergave van een game of een digital-born kunstwerk is immers zo sterk verbonden met de software waarmee het ontworpen is, dat andere preserveringsstrategieën zoals migratie geen uitweg bieden. In zulke gevallen biedt emulatie een belangrijke meerwaarde omdat het de oorspronke-lijke look-and-feel van het object weet te behouden: een website uit 1994 ziet er veel authentieker uit wanneer je hem met behulp van een Windows 95-emu-lator opent in een oude Netscape-browser.

Op voorwaarde dat je de originele soft-ware mee archiveert, zou je met behulp van emulatie ook de toegang tot een-voudigere bestandsformaten kunnen verzekeren. In theorie zou een archiva-ris, die over een emulator beschikt voor elke versie van een computer- of bestu-ringssysteem dat ooit gemaakt werd, elk soort bestand kunnen openen dat in zijn archief terecht komt. De praktijk is, zoals steeds, iets complexer. Slechts

voor een beperkt aantal, voorname-lijk oudere, computersystemen bestaan emulators die volledige foutloos werken. Bovendien zijn emulators complexe toe-passingen en komt er steeds maatwerk aan te pas om een in onbruik geraakt programma foutloos te laten werken. Bovendien is het emuleren van een web-site uit 1995 eenvoudiger dan een com-plexe tekstverwerker als Microsoft Word uit hetzelfde jaar.

Emulatie blijft dus werk voor specialis-ten. Toch is emulatie, ondanks de vele technische hindernissen, de afgelopen jaren een stuk eenvoudiger geworden, vooral door de komst van emulatieplat-formen zoals bwFLA en Olive. Zulke webdiensten nemen de technische kant voor hun rekening en de gebruiker hoeft enkel de applicatie op te laden en te openen in de gepaste omgeving.

> dit artikel werd bezorgd door PaCked vzw dat als

expertisecentrum digitaal erfgoed kennis, ervaring

en deskundigheid omtrent digitaal erfgoed centra-

liseert en verspreidt. vragen voor PaCked vzw zijn

welkom via info@packed.be.

36 | META 2016 | 3

uitgePakt

glory “Glory is acquired by virtue but preserved by letters.”Petrarch

Citaat

Tim Verstrynge, Germanist van opleiding, werkte 7 jaar lang in een boekhandel om in 2014 aan de slag te gaan in de openbare bibliotheek van Tielt. Elke dag helpt hij, samen met zijn collega’s, de bezoekers aan het perfecte boek. Naast de uitleen neemt hij ook de promotie en externe communicatie op zich.

BijnaTIm Verstrynge

“Ja ja, het kan verkeerd lopen, zei Bredero.” Eén van onze bezoekers citeerde dit lite-raire monument naar aanleiding van een incident waarbij rode wijn en een boek te dicht bij elkaar kwamen. Vanuit een plotse aandrang om de literaire geschiedenis geen onrecht aan te doen, corrigeerde ik zijn citaat. “Niet helemaal juist meneer. De lijfspreuk van Bredero was: “Het kan verkeren”. En dus niet “Het kan verkeerd lopen”.” Zijn wenkbrauwen ondernamen manoeuvres waaruit ik afleidde dat hij mij een verwaande kwast vond. Mensen zeg-gen met de grootste overtuiging allerlei dingen en vaak zitten ze er net een tik-keltje naast. “Hebben jullie het dagboek van Anna Frank?” Neen, we hebben niets van Anna Frank. “Kan het zijn dat jullie geen enkel boek hebben van Louis Pol Boonen?” Inderdaad. Onze catalogus meldt correct dat wij nul boeken bezit-ten van deze auteur.

Ik weet wel dat dit muggenziften is. Ik weet ook dat ik blij mag zijn dat Boon nog gelezen wordt. En toch wringt het. Anne Frank was een moedig tienermeisje dat de mooiste jaren van haar leven heeft moe-ten doorbrengen in de slechtst denkbare

omstandigheden. Ondanks alles bleef ze zoeken naar de schoonheid van de dag. In de laatste dagen van de oorlog heeft ze alsnog het leven moeten loslaten. Anne Frank heeft voldoende bewezen om haar naam correct gespeld te zien. Idem voor Louis Paul Boon. Samen met Claus is dit één van onze grootste auteurs. Hij greep net naast de Nobelprijs. Over honderd jaar staan de boeken van Louis Paul Boon nog steeds overeind, net zoals de werken van Bredero. Boon is een groot schrijver, Boonen is een verdienstelijk wielrenner. Voor mij is dat niet hetzelfde.

Mensen die iets bewezen hebben, verdie-nen het dat hun naam correct gespeld wordt. De meesten hebben al lang het tijdelijke voor het eeuwige ingeruild. Zij zullen er zelf niet meer van wakker liggen. Hun prijzen en medailles liggen bij één of andere nazaat in een doos op zolder stof te vergaren. Enkel hun naam duikt af en toe nog eens op. Alsof hun leven nog een klein beetje blijft verder stuiteren. Als er niemand de moeite neemt om de spelling van hun naam en de citaten uit hun werk zuiver te houden, is de oneindige verge-telheid nabij.

Laatst belde er iemand met de vraag of hij Tom Verstrynge eens aan de lijn kon krij-gen. Terwijl ik eigenlijk Tim heet, hoorde ik mezelf zeggen: “Daar spreekt u mee.” De kleine lapsus van de beller stoorde mij niet. Ergens ben ik nog net nederig genoeg om te beseffen dat ik het recht op een correct gespelde naam nog niet heb verdiend.

META 2016 | 3 | 37

ColuMn

Postgraduaat kennisManageMent 3.0 INformATIE IN AcTIEFilip Callewaert, Marleen Coutuer, Jan Van Hee, Arteveldehogeschool

aMBitie 3.0

De klassieke bibliotheekopleidingen staan onder druk. Daarover

werd in dit tijdschrift al vaker gerapporteerd de laatste tijd.

Ondanks de recente erkenning van een beroepskwalificatie voor

bibliothecaris op masterniveau, sluit de Universiteit Antwerpen de

deuren van de opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschap

(IBW). De laatste studenten volgen er momenteel hun laatste les-

weken. Wat de impact van de omvorming tot HBO5 zal zijn op de

graduaatsopleidingen, blijft onduidelijk. In Brussel sloot de initiatie

vorig jaar haar deuren.

Ondanks herhaaldelijke debatten in het Vlaams parlement,

beweegt er niets op politiek vlak. De bevoegde ministers schuiven

de verantwoordelijkheid snel door naar de onderwijsinstellingen,

die volgens hen, ondanks een onderwijsstop, maar het initiatief

zouden moeten nemen om nieuwe opleidingen op te starten. Voor

vragen vanuit de sector om op universitair niveau een pragmati-

sche oplossing te zoeken, blijven ze doof. En dat op het moment

dat datzelfde beleid de mond vol heeft over de transitie die de

bibliotheeksector moet doormaken. Alsof er geen mensen met

kennis en visie nodig zijn om die transitie mogelijk te maken.

In die context is het bijzonder verheugend om te zien dat er inder-

daad onderwijsinstellingen zijn die initiatief durven nemen. Het

postgraduaat Kennismanagement 3.0 dat de Arteveldehogeschool

volgend academiejaar wil opstarten, zal niet alle noden in de sec-

tor dekken. Maar het is wel een ambitieus initiatief in de hogere

regionen van het onderwijslandschap. Zonder bachelordiploma

kom je er niet in. Al zal je ook geen volwaardig diploma krijgen

als je succesvol uitstroomt. We weten uit de ervaring van IBW dat

dit geen probleem hoeft te zijn. Voor de sector toch niet, of dat

voor de studenten zelf ook het geval zal zijn, valt af te wachten.

Dat het postgraduaat open staat voor studenten met uiteenlo-

pende vooropleidingen, is een pluspunt. Lijkt de nieuwe opleiding

in eerste plaats te mikken op functies in het bedrijfsleven, studen-

ten met een vooropleiding zoals sociaal-cultureel werk zouden vlot

de weg moeten vinden naar de openbare bibliotheken. Al mag er

ook binnen de opleiding zelf ingezet worden op communicatieve

vaardigheden.

Laat ons hopen dat dit nieuwe blaadje in het onderwijslandschap

een voorbode is van een mooie lente.

Bruno Vermeeren, VVBAD

De Arteveldehogeschool start in september 2016 met een post-graduaat kennismanagement. Kennismanagement klimt volle-dig uit zijn dal, nadat het was blijven steken in een statische kijk op wat kennis is, en aan die onpraktische kijk ook ten onder ging. Sinds de introductie van sociale media in bedrijven (de zgn. Enterprise 2.0), en de aankondiging van de kracht van het semantische web voor niet-gestructureerde informatie, zijn er volkomen nieuwe, en erg doenbare perspectieven op het intel-ligenter maken van onze bedrijven en organisaties.

De nadruk ligt nu haast niet meer op het managen van kennis (bijv. in databanken), maar op het faciliteren van kenniswerkers om samen de kennis te genereren die op dit moment nodig is om de juiste beslissingen te nemen en complexe bedrijfsuitda-gingen aan te pakken. In kennisontwikkeling staan informatie-stromen centraal. Kenniswerkers brengen relevante informatie samen, halen die uit o.a. Enterprise Content Management sys-temen, uit ‘de hoofden’ van andere kenniswerkers (via conver-saties en dialogen), of krijgen die aangereikt via intelligente 3.0-systemen. In erg dynamische en complexe processen wordt die informatie verwerkt tot informatie die de organisatie helpt de juiste beslissing (sneller dan de anderen) te nemen, en deze (sneller dan de anderen) uit te voeren — dat is haar ‘intelligente’ voorsprong.

Het web heeft de traditionele informatiewereld volkomen over-hoop gehaald. Traditionele praktijken en theorieën verloren hun aantrekkingskracht (ook in allerhande postgraduaten voor het bibliotheekwezen, documentalisten, kennisbeheerders, informa-tiebeheerders), omdat ze geen essentiële plaats toebedeelden aan “het emergente en open netwerk van informatie-in-actie”. Omdat alles draait rond informatiestromen, moeten we in een postgraduaat rond informatie en kennis vooral focussen op het efficiënter en effectiever inrichten van het kenniswerk zelf: hoe krijgen we als team van kenniswerkers de zaken gedaan in tij-den die ons dwingen wendbaar te zijn?

De essentie van deze ‘nieuwe’, dynamische kijk op informatie en kennis moeten informatieprofessionals en kenniswerkers begrij-pen, als ze mee de verantwoordelijkheid willen opnemen om hun organisaties in deze rumoerige, disruptieve 21e eeuw binnen te loodsen. Hun managers beroepen zich nog op systemen die zich in een ander paradigma hebben bewezen, en het is moeilijk voor deze managers om te zien dat deze systemen en modellen niet meer voldoen. Deze evolutie is al vele decennia aan de gang, maar het web, het sociale web 2.0 en straks het intelligente web

38 | META 2016 | 3

essay

“ WE GAAN IN GEEN GEVAL UIT VAN ‘DE JUISTE ANTWOORDEN’, HET GAAT EERDER OM HET KUNNEN OMGAAN MET DILEMMA’S WAAR ELKE PROFESSIONAL VANDAAG MEE GECONFRONTEERD WORDT.

3.0 brengen dit in nooit eerder geziene stroomversnellingen. Met het postgraduaat willen we alvast deze basis begrijpen.

Hele beroepenclusters verruimen en actualiseren er hun ‘functieomschrijving’ mee: management assistants, personal assistants, leerkrachten, communicatiedeskundigen, managers, proces consulenten, project managers, stafmedewerkers, toe-komstige COO’s van ‘kennisfabrieken’, maar natuurlijk ook de traditionele informatiespecialisten uit het bibliotheek- en docu-mentatiewezen — deze opsomming is bijlange niet volledig: elk beroep dient zich in functie van deze informatie-evolutie te herdenken. Als autoriteit op het vlak van organisatiestructuren wees Henry Mintzberg op de nood in organisaties aan professi-onals die de informatieprocessen sturen, documenten beheren en de informatiehuishouding lean maken.

Peter Drucker, zag het als visionair managementgoeroe zo: “The most important, and indeed the truly unique, contribution of management in the 20th century was the fifty-fold increase in the productivity of the manual worker in manufacturing. The most important contribution management needs to make in the 21st century is similarly to increase the productivity of know-ledge work and the knowledge worker.”

DE NAAMWe konden de geijkte clichétermen niet uit de weg gaan, en wil-den dat ook niet. Ze zijn te vaak als te oppervlakkig gebruikt, en daarom willen we ze hier in hun essentie herdenken. Beschouw de benaming ‘Kennismanagement 3.0’ daarom als licht pro-vocerend. Er is wel degelijk plaats voor een nieuw kennisma-nagement, waarbij informatie een actieve grondstof is voor kennisontwikkeling; de traditionele kijk op informatie die kennis-werkers verspreiden, delen, borgen, gebruiken blijft een belang-rijke ondersteunende praktijk die we als deskundigen moeten blijven leren beheersen.

De 3.0 is in vele gevallen ook al vaak niet meer geloofwaardig, en onkundige partijen doen aan een nooit eerder gezien opbod: we zien al zonder blozen de 4.0 opduiken, zonder dat we de 2.0 al goed begrijpen. Dat willen we met het postgraduaat zeker doen: goed de krachten en het potentieel begrijpen van het digitale, van het web 1.0 (de gehyperlinkte content), het web 2.0 (met zijn feedbackloops die essentieel zijn voor elk kennis-ontwikkelingsproces) en het intelligente web 3.0, waarvan we eigenlijk moeten toegeven dat het nu gehypet wordt (wat posi-tief is, want dat wil zeggen dat het straks in een meer mature fase terugkomt).

De 3.0 van ons postgraduaat willen we ook laten refereren naar de holistische kijk op kenniswerk die wij als basis willen meege-ven: het gaat om een juiste dosering van de juiste processen, ondersteund door gepaste systemen en tools, en onmogelijk realiseerbaar als er ook niet de nodige aandacht is voor de peo-ple-factor (hun vaardigheden, gewoontes, mindsets, cultuur). Veel bestaande opleidingen informatiemanagement leggen de nadruk sterk op het IT-gedeelte, maar wij willen juist een glo-bale kijk bieden op informatie en kennis vanuit het perspectief van de kenniswerker en zijn manager. Het gaat in essentie om probleemoplossend vermogen, onzekerheidsreductie, innovatie en waardetoevoegende praktijken.

We geven het postgraduaat de ondertitel mee “informatie in actie” - hiermee huldigen we het principe dat we de juiste infor-matie, op het juiste moment bij de juiste persoon willen brengen. “Information is not for storage, information is for action” — dit credo brengt een totaal nieuwe kijk op de ons wel gekende dis-ciplines informatie- en kennisbeheer.

CONTExTIn het verleden (dat nog steeds bezig is…) waren bedrijfsuit-dagingen opgesplitst over verschillende functies en diensten, zoals IT, BPM, bibliotheek, content management, HR, archief- en

META 2016 | 3 | 39

essay

documentatiebeheer, web- en sociale mediamanagement, data-journalistiek, … We zien in organisaties echter een disruptie en ‘verblurring’ van functies en diensten, die met informatie en ken-nis omgaan, en merken de nood om het globale overzicht op kennis- en informatiemanagement te bewaren. Wij situeren dit nieuwe postgraduaat daarom op deze 4 breuklijnen: • Organisatie en processen (hoe informatie en kennis stroom-

lijnen in processen?) • Systemen (welke systemen en technologieën gaan we gebrui-

ken?) • Cognitieve aspecten (hoe gaan medewerkers, kenniswerkers,

managers om met informatie en kennis in hun organisatie om de zaken gedaan te krijgen?)

• Kennis- en informatie-intrinsieke eigenschappen (welke ken-nis en informatie hebben we nodig?)

We gaan in geen geval uit van ‘de juiste antwoorden’, het gaat eerder om het kunnen omgaan met dilemma’s waar elke profes-sional vandaag mee geconfronteerd wordt. Dilemma’s mogen niet leiden tot verlamming. We reiken patronen aan die van dilemma’s een bron van nieuwe energie kunnen maken.

DOElMet dit postgraduaat willen we leidinggevenden of stafmede-werkers afleveren die de kennisontwikkeling en het kennisdelen binnen een organisatie faciliteren aan de hand van volgende rollen: • Analyseren van de informatieketen en informatiebehoeften

voor de organisatie • Adviseren van het management en de organisatie op vlak van

informatiemanagement • Optimaliseren van de informatieprocessen binnen de organi-

satie• Aligneren van de informatiesystemen met de organisatiestra-

tegie• Stimuleren van de kenniscultuur

In zijn Atlas of New Librarianship beschijft R. David Lankes bij-voorbeeld de nieuwe verwachtingen en gewenste competenties van bibliothecarissen. In de sector van bibliotheken en archie-ven merken we dan ook veel verschuivingen: documentalisten en bibliotheekwerkers komen los van hun werkplek en krijgen nieuwe functies, mandaten en jobtitels. Documentalisten zijn nu

40 | META 2016 | 3

essay

businessanalisten, archivarissen zijn nu documentbeheerders, collectiebeheerders zijn nu content managers, …

We kunnen heel wat traditioneel opgeleide beroepen vandaag her-denken en heruitvinden. Wij nodigen professionals uit om in het kader van dit postgraduaat, onder leiding van experten en coaches ter zake, deze taak persoonlijk op te nemen, zodat zij sterker staan om ook aan hun organisatie de richting te geven die het vandaag hard nodig heeft.

AANPAKDe opleiding zal georganiseerd worden op basis van participa-tie, interactie en co-creatie. Leren ‘by example’, blended lear-ning, en leren op de werkvloer zullen gestimuleerd worden. De docent is eerder een coach van het leerproces dan een ken-nisoverdrager. Dit sluit aan bij de vraag van het werkveld naar innovatieve leervormen passend bij de innovatieve inhoud en de nieuw te verwerven skills.

INSTrOOMWie minimaal een bachelordiploma heeft, kan inschrijven voor dit postgraduaat. Zowel pas afgestudeerden als mensen uit het werkveld zijn welkom. Diversiteit in opleidingsachtergrond en werkervaring verrijken dit postgraduaat.

We nodigen zeker professionals uit die begrijpen dat zij een nieuwe kijk op informatie-energie moeten ontwikkelen om te vermijden dat hun organisaties verstarren. Het is heel verrij-kend om vanuit diverse perspectieven met zo’n groep, dezelfde, gekende uitdagingen te bestuderen.

Maar uiteraard kijken we ook uit naar een frisse kijk van de millennials die met 21e eeuwse verwachtingen nog een hele tijd geconfronteerd zullen worden met de 20e (en 19e) eeuwse werkgevers.

Het voortraject van elke deelnemer zal het persoonlijke traject mee bepalen en elke deelnemer zal op die manier werken aan een stuk van de nieuwe informatiepuzzel. We hopen als groep deze puzzelstukken in elkaar geklikt te krijgen, om die jaar na jaar nog interessanter en rijker te zien worden.

Van de instromers verwachten we wel volgende competenties: • Probleemoplossend denken en handelen• Goede sociale en psychologische vaardigheden • Leiderschap en teamfocus• Actieve interesse voor voortdurende verandering • Goede ICT-vaardigheden (of de wil om er zich snel in te

bekwamen)

UITSTrOOMDe afgestudeerden zullen breed inzetbaar zijn: van een rol als junior-consultant tot leidinggevende CIO’s en managers met een 21e eeuwse kijk op probleemoplossend teamwerk.

Het getuigschrift zal tevens een stevige meerwaarde en hogere arbeidskansen kunnen betekenen in combinatie met profielen die het momenteel minder goed doen op de arbeidsmarkt (jour-nalistiek, geschiedenis, kunst, …).

Na de opleiding zullen afgestudeerden in staat zijn om ‘het orga-niseren’ in onze bedrijven in een nieuw perspectief te plaatsen, nl. dat van de informatie-evoluties die zich al sinds decennia voordoen, en nu in voelbare stroomversnellingen raken. Deze helicopterkijk is essentieel, maar uiteraard trainen we ook nodige deelaspecten, die bijv. mogelijk maken dat afgestudeerden — ook al naargelang hun voortraject — in staat zijn• een informatie-audit uit te voeren• een informatiestrategie op te zetten• een globale businessarchitectuur uit te tekenen• informatieprocessen te stroomlijnen• de juiste informatiesystemen te kiezen• een implementatietraject van een informatiesysteem te bege-

leiden• ICT te sturen in functie van de organisatiedoelen• platformen op te zetten voor collaboratief leren en werken• kennisdelen en -borgen te stimuleren• de inzetbaarheid van big data juist inschatten en uitvoeren

PrAKTIJKDe link met de praktijk zal niet enkel gelegd worden in het deel beroepspraktijk/stage, maar zal in elk onderdeel aanwezig zijn door het werken met business cases.

Geïnteresseerd? Neem contact op met Jan Van Hee: jan.van-hee@arteveldehs.be

META 2016 | 3 | 41

essay

“ JONGEREN DIE VAAK PROBLE-MEN VEROORzAAKTEN WER-DEN AANGESPROKEN MET DE VRAAG OM AMBASSADEUR TE WORDEN.

diversiteit in de bibliotheek. een inspiratiedagVrijdag 22 januari 2016 – VAC gent

Het Agentschap Integratie en Inburgering nodigde de biblio-theeksector uit op een grijze en regenachtige vrijdag in januari om na te denken over diversiteit.

Jan Collet, OB Kalmthout en Patricia Coucheir, OCMW Kalmthout, namen een van de eerste workshops van de dag voor hun rekening. Hun verhaal: hoe bibliotheek en OCMW samenwerken aan een toegankelijke bib. De raakpun-ten in de wettelijke opdracht van beide instellingen zijn

immers te groot om ze links te laten liggen. Een eerste traject in 2008 zorgde voor een eerste echte samenwer-king in Kalmthout naar aanlei-ding van de opmaak van een Lokaal Sociaal Beleidsplan en de opstart van een Digidak-project.

Een nauwere samenwerking tussen bib en OCMW leek vanaf dan zonneklaar. De bibliotheek kon een beroep doen op de jarenlange erva-ring van het OCMW over het nadenken en werken met doelgroepen (kansarmen, werkzoekenden, ouderen en anderstaligen). Het OCMW zag zo een kans om zijn imago te nuanceren om zo komaf te maken met het hardnekkige

beeld dat het OCMW enkel focust op het financiële plaatje. Sindsdien ontvangen OCMW-cliënten een bon voor een gratis lidmaatschap bij de bibliotheek waarbij bege-leiding door maatschappe-lijke medewerkers is voorzien. Het OCMW mag ook als eer-ste kiezen tussen de afge-

voerde boeken. Ook worden er Babbelpunten ingericht op verplaatsingen, vinder er in de bib nationaliteitenmarkten plaats en brengen vrijwilligers boeken bij minder mobiele mensen aan huis waardoor ze een belangrijke antennefunc-tie voor het OCMW vormen.

Het paradepaardje is misschien het Bibpunt. De Bibpunten werden ondergebracht in het OCMW en ook in het Huis van het Kind dat een laagdrempe-lige plek is die uitnodigt tot lezen. Door Bibpunten in te richten wacht de bibliotheek niet tot bezoekers naar de bibliotheek komen, maar zoekt ze via een aangepaste dienst-verlening zelf moeilijk bereik-bare doelgroepen op.

geertje Descheemaeker, OB Genk, inspireerde veel men-sen met haar verhaal over hoe de bib van een probleem een sterkte maakte. In 2008 verhuisde de bibliotheek van de tweede verdieping van het stadhuis naar een nieuw, groot en vooral open gebouw. Sindsdien kregen ze meer dan 1200 bezoekers per dag die een zeer diverse groep vormen: van senioren aan de leestafel, over studenten tot jongeren die na schooltijd kwamen rondhangen. Al snel ontstonden er spanningen en problemen, waarmee ook het bibliotheekpersoneel geen blijf wist.

In 2013 startten ze daarom het project ‘Ambassadeurs van de bib’ op. Jongeren die vaak problemen veroorzaak-ten werden aangesproken met de vraag om ambassadeur te worden. Elke ambassadeur zou dan drie keer per week in de bib werken om hun leef-tijdsgenoten te verwelkomen en aan te spreken als de regels niet gerespecteerd worden. Een engagement was echter niet vrijblijvend: de jongeren ondertekenden een contract met enkele afspraken: stipt op tijd komen, niet meer in aanraking komen met de poli-tie, geen strafstudie oplopen op school en ook buiten de bibliotheek het goede voor-beeld geven. Het resultaat is dat de probleemjongeren van vroeger nu zelf zorgen voor een goede sfeer in de bib. Nu

het project al een paar jaar loopt, blijven alle partijen zeer enthousiast. Het is rustiger in de bib, er is meer respect voor het personeel en tussen bezoekersgroepen onder-ling. De jongeren voelen zich gewaardeerd, leren verant-woordelijkheid opnemen en merken dat de ervaring die ze via het project opdoen ook buiten de muren van de bib wordt gewaardeerd wanneer ze bijv. op zoek gaan naar sta-geplaatsen of werk.

Frank Verrecken en Machteld lintermans brachten het ver-haal van een bibliotheek die zelf het beleid uitwerkte dat ze nodig had. Zo is Vilvoorde, dat naast Antwerpen de grootste diversiteit onder zijn inwo-ners heeft, al tien jaar bezig om deze diversiteit centraal te stellen door een flexibele en contextuele bibliotheekwer-king. Flexibel omdat ze vlug op alles kan anticiperen en contextueel omdat ze effec-tief begaan is met de regio waarvoor en waarin ze werkt. De bib is tenslotte één van de actoren die mee vorm geeft aan de interculturele samen-leving.

Het succesverhaal van Vilvoorde kende een lange weg. De lijst met uitdagingen die de bibliotheek tackelde is lang: Hoe ga je om met jonge-ren? En hoe gaan jongeren om met regels? Regels formuleren, het lijkt niet zo moeilijk maar is de regel wel eenduidig? Er

42 | META 2016 | 3

kroniek

mag geen ruimte zijn voor subjectiviteit of interpretatie. En in een conflict kom je ner-gens met alleen maar regels. Vermijd sarcasme, respecteer de jongere, geef inspraak, kies voor een begeleidende hou-ding en schenk niet te veel aandacht aan kleine feiten. Dat het er aanvankelijk moeilijk werken was, zal niemand ver-bazen. Als medewerker moet je dus kunnen accepteren dat het niet altijd loopt zoals je zou willen.

Medewerkers worden niet enkel gescreend op biblio-theekvaardigheden, die je je later nog eigen kan maken, maar ook op een hele set van sociale vaardigheden. Idem dito voor vrijwilligers en werk-studenten. Daarnaast heeft de bibliotheek in Vilvoorde nog veel andere uitdagingen zoals de vertaling van een inclusieve werking van de collectie naar een inclusief collectiemanage-ment en het interculturalise-ren van collecties. Ook het begrip van de ‘bibliotheek als publieke ruimte’ is een uitda-ging omdat die door iedereen, nieuwkomers, partners, regu-liere klanten en nieuwe klan-ten, anders wordt ingevuld.

Tine Depypere, OB Sint-Niklaas, vertelde het verhaal van het Taalpunt in de biblio-theek. Bij de start in 2010 ging dat enkel over een collec-tie boeken, maar gaandeweg groeide het Taalpunt uit tot een complete NT2-werking. Er

werd al snel na de oprichting een speciaal meubel gekocht, dat eerst bij de infobalie werd opgesteld. Daar was er ech-ter niet voldoende tijd om de vragen te beantwoorden dus werd het meubel ver-plaatst naar de afdeling Taal en Kunst. Dat leidde, tegen de verwachtingen in, niet tot min-der leners. Ondertussen was de collectie ook al veel uitge-breider, waardoor een nieuwe opdeling zich opdrong. Naast een aanbod aan boeken orga-niseerde de bib ook Wablieft-lezingen, taalmix-bijeenkom-sten en rondleidingen op maat.

Sinds 2012 werkt de biblio-theek samen met de CVO’s in Sint-Niklaas, waardoor er een wisselwerking ontstond: de CVO’s komen met hun leerlin-gen naar de Wablieft-lezingen in de bib en in ruil daarvoor zorgt de bib voor voldoende boeken zodat de leerlingen de boeken in de klas kunnen lezen. Momenteel werkt de bib aan een vernieuwde pic-togrammenfolder, om zo de regels in de bib op een een-voudige manier uit te leggen aan anderstaligen.

Van Emmy Vandenbogaerde van het Agentschap Integratie en Inburgering leerden we dat het niet altijd eenvoudig is voor anderstaligen om Nederlands te leren. Verschillende facto-ren, zoals thuissituatie, oplei-dingsniveau, achtergrond en motivatie spelen daarbij een

rol. Om anderstaligen te hel-pen bij hun opleiding kunnen bibliotheekmedewerkers heel wat doen. Via een vorming op maat kunnen bibliotheken o.a. hun geschreven of gesproken communicatie doorlichten en bekijken of die voldoende dui-delijk is voor anderstaligen. Op een interactieve manier kun je als bibliotheekmedewerker zo zien of je communicatie dui-delijk is. Het is de bedoeling dat de vorming kadert in een taalbeleid en dat je nadien in je organisatie met de tips aan de slag gaat.

Klaartje Brits en Julie Hendrickx

META 2016 | 3 | 43

kroniek

vogin-iP-lezing3 maart - OB Amsterdam

Op donderdag 3 maart verzamelden een tweehonderdtal informatiespecialisten in de openbare biblio-theek van Amsterdam voor de jaarlijkse VOGIN-IP lez ing. Voor deze vierde edi-tie, met als centrale thema ‘zoeken en vin-den’, zakten onderge-tekenden af naar het ‘Hoge Noorden’.

Het programma van een VOGIN-IP-lezing begint en eindigt steevast met een ple-naire keynote. Daartussen zit-ten twee blokken waarbij de deelnemers kunnen kiezen tussen een voorgekauwde lezingentrack of een aantal workshops.

Keynotespreker P ie te r Cobelens, Generaal-Majoor op rust en voormalig direc-teur MIVD, de Nederlandse Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, beet de spits af met de vraag naar een nieuw rol voor de infor-matieprofessional. Hij deed dat o.m. met een paar contro-versiële uitspraken over het relatieve belang van privacy als het over (staats)veiligheid gaat, uitspraken die bij ons in Vlaanderen de tenen zouden doen krullen. En verder gooide hij de vraag in het publiek of de aanslagen van de laatste maanden voorkomen had-den kunnen worden met de beschikbare informatie. Het antwoord was ja, maar… In de groeiende hoeveelheid data komt het er steeds meer op aan de juiste analyses te maken, en dat is precies de rol van de IP’er van de toekomst.

Voor de eerste lezing van de voormiddag tekende Peter Burger, docent aan de oplei-ding Journalistiek en Nieuwe Media (Universiteit Leiden), present. Hij houdt zich als onderzoeker al vele jaren bezig met factchecking in de journalistiek en het ontstaan

van urban legends als gevolg van het niet goed checken van de feiten. Zelf stelde hij een zekere renaissance vast van het factchecken, maar onverdeeld positief was hij nu ook weer niet. In het namid-daggedeelte verzorgde hij nog een workshop waar hij een aantal tools aanreikte om

heel eenvoudig basisfeiten van berichten te checken en na te gaan of er alarmbellen moe-ten afgaan of niet. Vreemd hoe eenvoudig het is en hoe wei-nig het toch schijnt gedaan te worden in de moderne media.

Peter Van de graaf bracht een verhaal over Google’s spamdetectie. Als consultant voor grote bedrijven inzake zoekmachineoptimalisatie is hij perfect geplaatst om te duiden hoe je zoekresultaten

in Google kan manipuleren (bijv. in het kader van ima-gomanagement), maar ook hoe Google in zijn algoritme er naar streeft om deze mani-pulaties te detecteren en te beperken. Op zich best ver-ontrustend hoe met een paar simpele ingrepen zoekre-sultaten kunnen gemanipu-

leerd worden. En tegelijk ook geruststellend dat manipula-ties ook kunnen gedetecteerd worden.

De voormiddag werd afgeslo-ten door Paul gunstone, sales director van Smartlogic. Hij had het over content intelli-gence, maar bij momenten had je meer de indruk in een ver-koopspitch voor Semaphore te zitten. Dit contentmanage-mentsysteem steunt heel sterk op semantische verbindingen

voor het vinden van interne informatie en documenten. En dat is precies een trend die meer en meer op de voorgrond komt. Tijdens de gesmaakte lunch, was er tijd voor netwerken en het leggen van contacten met standhou-ders en Nederlandse collega’s.

Andy Black, specialist in het gebruiken van informatie voor strategische doeleinden, gaf aan de hand van recente politieke gebeurtenissen in China, Nigeria en Noord-Afrika voorbeelden van de macht en onmacht van sociale media. Door sociale media neemt de invloed van de overheid af, maar sociale media alleen kun-nen na een revolutie niet voor een nieuwe, stabiele overheid zorgen. Het belang van ‘ear-ned media’ neemt enorm toe. Nieuws dat door vrienden verspreid wordt, is belangrij-ker dan nieuws uit de traditi-onele media. Ook het belang van ‘soft power’, overtuigen in plaats van opleggen, neemt toe.

Hanna Jochmann-Mannak besprak de mogelijkheden van een programma van haar startup Wizenoze.nl. Voor kin-deren is het moeilijk verstaan-bare informatie op internet

“ OP ZICH BEST VERONTRUS-TEND HOE MET EEN PAAR SIMPELE INGREPEN zOEKRESULTATEN KUNNEN GEMANIPULEERD WORDEN.

De Oosterdokskade in Amsterdam.

44 | META 2016 | 3

kroniek

Nele en Lynn.

Sinds 11 april is nele Provoost aan de slag als coördinator bij projectvereniging BIE, een interge-meentelijk samenwerkingsverband tussen zeven gemeenten in het midden van West-Vlaanderen. BIE herbergt o.m. Erfgoedcel TERF, een samenwerking van bibliotheken (BROERE), een dienst onroe-rende erfgoed (RADAR) en UiT in Midwest, een samenwerking op het vlak van cultuur. Daarnaast coördineert BIE ook de recent opgerichte intergemeentelijke archiefdienst Midwest. Nele studeerde Geschiedenis en Culturele Studies aan de KU Leuven waar ze in 2011 promoveerde tot doctor in de Geschiedenis. Na eerdere werkervaringen als projectcoördinator van de regionale beeldbank Westhoek Verbeeldt en bij het Instituut voor Publieksgeschiedenis, was zij sinds 2012 coördinator van Heemkunde Vlaanderen. Daar stond ze mee in voor de ondersteuning en begeleiding van lokale erfgoedverenigingen zoals heemkundige kringen, lokale musea, archieven en documentatiecentra.

te vinden. Het programma laat toe in teksten op inter-net moeilijke woorden op te zoeken en te vervangen door synoniemen. Aan de teksten worden leesniveaus toege-kend. Kinderen kunnen zelf kiezen op welk leesniveau ze een tekst willen lezen. In veel Nederlandse scholen wordt dit programma reeds gebruikt. En ook in België zal het pro-gramma binnenkort te gebrui-ken zijn.

Mart Everts, als social busi-ness consultant actief bij Clockwork, gaf een overzicht van de mogelijkheden van sociale media voor bedrijven. Op dit ogenblik zijn er zeer veel tools om het gebruik van sociale media te monitoren. In de toekomst zal visual moni-toring zeer belangrijk zijn. Merknamen worden niet alleen meer in teksten, maar ook op foto’s en afbeeldingen op het internet gezocht.

De afsluitende keynote werd verzorgd door randolph Hock, auteur van diverse boe-ken over zoeken op internet. In zijn lezing zag hij een “brave new search world” waarin Google nieuwe zaken introdu-ceert, afvoert en nadien weer, beter en geleidelijk, in zijn basiszoekmachine inbouwt. De belangrijkste evoluties vol-gens Hock zijn de doorbraak van het semantische web, de Natural Language Processing,

“entity extraction” (denk aan metadataschema’s als Schema.org) en beeldherken-ning. Zaken die steeds meer gewoon worden bij het zoe-ken.

Sissi loostermans, Karel De grote Hogeschool en Stijn Meersseman, Arteveldehogeschool

> Meer info op http://vogin-ip-lezing.

net.

META 2016 | 3 | 45

kroniek

Personalia

Het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Gent heeft sinds augustus 2015, twee nieuwe medewerksters mogen verwel-komen. Het kenniscentrum ondersteunt studenten, onderzoe-kers en personeel werkzaam op de campus van het Universitair Ziekenhuis (UZ) Gent waarbij het zijn dienstverlening op deze gebruikersgroepen focust.

Op 1 augustus is lynn Yzewyn als bibliotheekmedewerkster gestart, zij ondersteunt samen met haar collega’s de IBL-dienst en zal tevens meedraaien in de opvolging van het col-lectiebeheer van de boeken. Lynn behaalde in Gent het gra-duaat Bibliotheekwezen en Informatiekunde en was voordien werkzaam in de AP Hogeschool en de bibliotheek van het Don Boscocollege in Zwijnaarde.

Op 15 augustus is Nele Pauwels als informatiedeskundige gestart. Binnen deze nieuw gecreëerde functie is Nele verant-woordelijk voor het uitbouwen van de inhoudelijke dienstver-lening aan de onderzoekers, die veelal verbonden zijn aan de faculteiten Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen en Farmaceutische Wetenschappen en aan het UZ Gent.

Eén van de initiatieven is de opstart van ‘Knowledge 2 Connect’, waarbij het kenniscentrum een vijftal lunchontmoetingen per jaar wil organiseren om onderzoekers inhoudelijk te ondersteu-nen. De focus is gericht op het op maat informeren en het uit-wisselen van praktijkgerichte informatie. Tevens wil men met dit initiatief ook een gelegenheid tot ontmoeten en netwerking

creëren. De lunches zijn praktijkgericht en toegankelijk voor alle onderzoekers die zich toeleggen op gezondheidsthema’s.

Nele heeft een master Biomedische Wetenschappen en behaalde nadien een doctoraat in de Medische Wetenschappen aan de faculteit van Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen. Na deze academische opleiding was Nele werkzaam als stafmede-werker in het kenniscentrum van Rode Kruis-Vlaanderen. Deze ervaring zal Nele aanwenden om ondersteuning op vlak van informatievaardigheden binnen het vakgebied te geven en het beleid naar de onderzoekers toe mee uit te tekenen.

toePassing

“ I THINK ALMOST EVERY WRITER IN THE WORLD WOULD HOPE THAT BOOKS WOULD BE ALWAYS TALKED ABOUT WITH RESPECT AND CIVILITY AND DEPTH AND SERIOUSNESS.

Dave eggers

Op digitale schattenjacht

Ilse Depré, BiB IDee

De lente is weer in zicht, tijd om wat ‘actievere’ apps te down-loaden, zoals het populaire wandelspel Geocaching (Android, iOS, Windows). Dankzij de app en enkele coördinaten, ga je op zoek naar een cache (schat). Die kan variëren van een piep-klein filmrolletje met een logboek, tot een grote doos vol gad-gets. Je noteert je naam en de dag waarop je de cache vond, en kan eventueel een eigen prulletje ruilen met ééntje uit de schattendoos.

In de simpelste versie voer je dus de coördinaten in, waarna je smartphone jou naar de juiste plek navigeert. Eens ter plaatse moet je enkel nog op zoek naar de schat. Een multicache is al wat gevorderd: de éne locatie gidst je naar de volgende, en vaak moet je verschillende punten bezoeken om de coördinaten van de eindcache te weten te komen. Daarnaast heb je ook puzzel-caches, waarbij je onderweg raadsels moet oplossen.

Deze buitensport bestaat ondertussen al meer dan 15 jaar en telt fans over de hele wereld. Het is immers een ontzettende leuke en sportieve activiteit, voor een vakantie-uitje met (klein)kinde-ren, of als teambuilding. Je hebt er ook bijzonder weinig voor nodig. Een wandelgps is handig, omdat die nauwkeuriger de locatie kan aangeven dan een smartphone, maar de app-versie werkt zeker ook. Naast de betalende versie biedt Geocaching.com ook een gratis demoversie aan, die vooral heel wat nut-tige uitleg bevat. Daarnaast bestaan er ook enkele alternatieve apps, zoals c:geo (Android) of Geo Bucket (iOS).En nu, zoeken maar…

> Meer info en nuttige apps: http://bibidee.blogspot.com

Een geopende cache.

Foto Hadrian’s Wall: Michael Loudon (CC). Foto Dave Eggers: David Shankbone (CC).

46 | META 2016 | 3

toePassing

thoMas van hoevelen

Thomas Van Hoevelen werkt in de bibliotheek van Mechelen waar hij onder meer in staat voor de aankoop van boeken en strips. In z’n vrije tijd probeert hij af en toe te sporten, te lezen (uiteraard!) en zoveel mogelijk van de wereld te zien.

Foto Hadrian’s Wall: Michael Loudon (CC). Foto Dave Eggers: David Shankbone (CC).

welk boek ligt er nu op je nachtkastje? Hoe bevalt het lezen?Op dit moment ben ik het derde deel aan het lezen van de trilogie over Marcus Cicero van de Britse schrijver Robert Harris. Na Imperium en Lustrum is vorig jaar Dictator uitgekomen. De eerste twee delen vielen heel goed mee en ook dit is al veel belovend. Harris slaagt erin om een boeiende combinatie van geschiede-nis, politiek en spanning te brengen.

welk boek mag er altijd in je nachtkastje blijven liggen?Een boek met korte verhalen, liefst humo-ristische zoals de licht-absurde boeken van de Amerikaan David Sedaris. Zo kan ik echt even ontspannen en kom ik niet in de verleiding om maar te blijven door-lezen, wat soms wel gebeurt met een goede detective.

welk boek ligt er al een tijdje op je te wachten en waarom ben je er nog niet aan begonnen?The Romans who shaped Britain van Sam Moorhead: deze zomer ga ik langs de muur van Hadrianus in Noord-Engeland fietsen. Ik wacht nog even om in dit boek te starten zodat ik het net uit heb voor ik naar Engeland vertrek.

wat zijn je leesgewoontes? lees je ook digitaal?Lezen doe ik elke dag, al is het soms maar tien minuutjes voor het slapengaan. Ik ga met de trein naar het werk dus ook dat is een ideaal moment om wat te lezen, vaak de krant of wat nieuws op mijn smart-phone. Vooral op vakantie lees ik ontzet-tend veel. Ideaal op een camping midden in de natuur zonder afleiding van tablet of smartphone. Echt genieten van de rust en lezen tot je niet meer kan. Zalig!

Digitaal lezen doe ik ook. Tijdens de week lees ik de krant op de tablet maar tijdens het weekend verkies ik toch de papieren krant. Ik neem dan echt veel tijd om rus-tig de krant te doorbladeren op zater-dagochtend en dat is toch iets aangena-mer op papier. Een paar jaar terug ben ik zes maanden met de rugzak door Zuid-Oost Azië gaan trekken en daar kwam mijn e-reader ontzettend goed van pas: honderden boeken mee en slechts het gewicht van een e-reader.

welk boek zou je willen aanraden aan de META-lezers?De boeken van Dave Eggers vind ik altijd goed. Vooral Wat is de wat over het lot van Valentino Achak Deng, een zogenaamde

Lost Boy of een op drift geraakt kind uit de oorlog in Soedan. Eggers slaagt erin om het verhaal van Valentino op een aan-grijpende maar niet melodramatische toon te vertellen. De veerkracht van het hoofdpersonage, hoe hij alle tegenslagen het hoofd biedt, is echt inspirerend.

Actueler is misschien zijn boek De cirkel. Een dystopische roman die de invloed van social media op ons leven als thema heeft. Een echte eye-opener die hopelijk nooit realiteit wordt.

Met welk personage uit een boek zou je graag eens een gesprek aanknopen?Romeins keizer Julianus is het hoofd-personage uit het boek Julian van Gore Vidal. De Romeinse oudheid interesseert me wel en Gore Vidal heeft in dit boek een knap beeld geschetst van het tijdperk van Julianus Apostata en van de man zelf. Het is een vrij lijvig boek maar Julianus blijft een ietwat mysterieus figuur. Opgegroeid in een christelijke familie, met een pas-sie voor filosofie en boeken werd hij later de keizer die de opkomst van het chris-tendom wou terugschroeven en bekend stond als een vernuftig legeraanvoerder die op veel respect van zijn troepen kon rekenen. Fascinerend!

META 2016 | 3 | 47

“ Echt genieten van de rust en lezen tot je niet meer kan. Zalig!”

Thomas Van Hoevelen:

ZogeleZen

> Zie ook p. 22-23

Atlas van Abraham Ortelius.Universiteitsbibliotheek Antwerpen, Bijzondere Collecties, MAG-P 15.101.

48 | META 2016 | 3

uitZiCht

OP NAAR DE BIBLIOTHEEK VAN DE TOEKOMSTMET WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRAIn deze digitale tijden staan bibliotheken en documentatiecentra voor grote uitdagingen: teruglopende bezoekers- en uitleenaantallen tegengaan, nieuwe inkomstenbronnen zoeken, een evenwicht zoeken tussen analoge en mobiele dragers, inspelen op de behoeften van de verschillende doelgroepen… Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra is een praktische gids die alle facetten van bibliotheek- en documentatiebeheer omvat. U krijgt een zo compleet mogelijk antwoord op onderstaande vragen en veel meer!

Abonnees kunnen het boek nu ook online lezen op www.wegwijzerbibliotheken.beDe website wordt na elke nieuwe aflevering bijgewerkt.

* Prijs inclusief btw maar exclusief verzendkosten. Losbladige publicatie met abonnement. De bijwerkingen worden u automatisch toegestuurd tegen € 0,55 per pagina, website-updates tegen € 29 tot schriftelijke wederopzegging. Prijs geldig tot 30/06/2014. Check voor actuele prijzen steeds onze website www.politeia.be. Uw gegevens worden in vertrouwen behandeld en niet aan derden doorgegeven. Overeenkomstig de wet op de privacy heeft u inzage- en correctierecht.

Bestuur/Organisatie: .....................................................................................................................................................................................

Naam: ..........................................................................................................................................................................................................................

Functie: ......................................................................................................................................................................................................................

Adres: .........................................................................................................................................................................................................................

Tel: ................................................................................................................................................................................................................................

E-mail: ........................................................................................................................................................................................................................

BTW: ............................................................................................................................................................................................................................

DATUM & HANDTEKENING

Stuur of fax onderstaande bestelbon naar Politeia • Ravensteingalerij 28 • 1000 Brussel Fax: 02 289 26 19 • Tel: 02 289 26 10, of bestel via www.politeia.be • e-mail: info@politeia.be

Ja, ik bestel . . . ex. van Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra tegen 69 euro* voor VVBAD-leden of 99 euro* voor niet-leden.

BESTELKAART

• Hoe de werkprocessen verbeteren in bibliotheken en documentatiecentra?• Wat zijn de voordelen van open access? En hoe werkt dit praktisch?• Hoe een digitaliseringstraject opstarten?• Welke online communicatiekanalen aanwenden?• Wat kan je als informatieprofessional met linked open data?• Hoe de retrieval-techniek toepassen?• Hoe kunnen (openbare) bibliotheken de eigen inkomsten verhogen?

SCIENCES DE L’INFORMATION ET DE LA DOCUMENTATION

• INFORMATIE BEHEREN EN

TER BESCHIKKING STELLEN •

WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA 1

WEG

WIJZER

VOO

R B

IBLIO

THEK

EN

& D

OC

UM

EN

TATIE

CE

NTR

A 1

• INFO

RM

ATIE B

EHER

EN EN

TER B

ESCH

IKK

ING

STELLEN •

Sciences_Documentation NL.indd 1 12/07/11 22:34

SCIENCES DE L’INFORMATION ET DE LA DOCUMENTATION

WEG

WIJZER

VOO

R B

IBLIO

THEK

EN

& D

OCU

MEN

TATIECEN

TRA

2

WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA 2

• INFORMATIE BEHEREN EN

TER BESCHIKKING STELLEN •

• INFO

RM

ATIE B

EHER

EN EN

TER B

ESCH

IKK

ING

STELLEN •

Sciences_Documentation NL.indd 2 12/07/11 22:34

SCIENCES DE L’INFORMATION ET DE LA DOCUMENTATION

WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA3

WEG

WIJZER

VOO

R B

IBLIO

THEK

EN

& D

OC

UM

EN

TATIE

CE

NTR

A 3

• INFORMATIE BEHEREN EN

TER BESCHIKKING STELLEN •

• INFO

RM

ATIE B

EHER

EN EN

TER B

ESCH

IKK

ING

STELLEN •

Sciences_Documentation NL.indd 3 12/07/11 22:35

www.wegwijzerbibliotheken.be

VVBADomdat informatie belangrijk is

VLAAMSE VERENIGING VOOR BIBLIOTHEEK, ARCHIEF & DOCUMENTATIEStatiestraat 179 2600 Berchem+32 3 281 44 57 vvbad@vvbad.be www.vvbad.be

Eindelijk inzicht in collectiebeleid en -planning.

V-eyeQ is een applicatie voor collectiebeheer en -planning.

Met V-eyeQ kunnen bibliothekenaanzienlijke besparingen realiseren door middel van een efficiënter collectiebeleid. Ze kunnen het gebruik van de collecties intensiverenen op elk moment instant-inzicht krijgenin hoe de collectie presteert.

Contact:filip.trenson@infor.com