ÅÊÑÏÅÐÒÍÈ ÑÈÑÒÅÌÈÐåøàâà�å ïðîáëåìà íà óìðåæåíèì ðà÷óíàðèìà

Ïðîôåñîðäð. Çîðàí ×åêåðåâàö

ÑòóäåíòÁðàíêî Âó¼àòîâè�, Ì 12/2010takinajbolji@gmail.com

ÑÀÄÐÆÀ£

➲ Óâîä➲ Åêñïåðòíè ñèñòåìè➲ Êîìïîíåíòå ÅÑ➲ Ñâî¼ñòâà ÅÑ➲ Îïðàâäàíîñò èçðàäå ÅÑ➲ Àëàòè çà ðàçâî¼ó ÅÑ➲ Ïðèìåð: Ðåøàâà�å ïðîáëåìà íà óìðåæåíèì ðà÷óíàðèìà➲ Çàê�ó÷àê➲ Ëèòåðàòóðà

Óâîä

�Ðà÷óíàðñêè ñèñòåì êî¼è åìóëèðà ñïîñîáíîñò çà äîíîøå�åîäëóêå êî¼ó ïîñåäó¼å ÷îâåê-åêñïåðò ó îäðå�åíîì äîìåíó� -Giarratano Joseph C. è Riley Gary ñó äàëè äåôèíèöè¼óåêñïåðòíèõ ñèñòåìà.

Åêñïåðòíè ñèñòåì ¼å ¼åäàí äåî èñòðàæèâà�à íà ïóòó êàâåøòà÷êî¼ èíòåëèãåíöè¼è, ñòèì äà ÂÈ èìà çà öè� äàïðåäñòàâ�à ó ïîòïóíîñòè ìîäåëèðà�å, óíóòàð ðà÷óíàðà,åêñïåðòñêîã çíà�à, òàêî äà ðåçóëòó¼ó�è ñèñòåì ìîæåïîíóäèòè èíòåëèãåíòàí ñàâåò èëè äà äîíåñå èíòåëèãåíòíóîäëóêó.

Åêñïåðòíè ñèñòåì - ÅÑ

�Åêñïåðòíè ñèñòåì (ÅÑ) ¼å èíòåëèãåíòíè ðà÷óíàðñêè ïðîãðàì êî¼èêîðèñòè çíà�å è ïîñòóïêå çàê�ó÷èâà�à ó ïðîöåñó ðåøàâà�à ïðîáëåìàè òî òàêâèõ ïðîáëåìà çà ÷è¼å ¼å ðåøàâà�å ïîòðåáàí âèñîê ñòåïåíñòðó÷íîñòè è èñêóñòâà èç äîìåíà êîìå ñå åêñïåðòíè ñèñòåì îáðà�à� -Edward Feigenbaum

Ðàçâî¼åì ÈÒ, ïðåâàñõîäíî îä ðàçâî¼à ïåðôîìàíñè ðà÷óíàðà, ðàçâè¼à ñåè ÅÑ.

1988.ãîäèíå ÅÑ ñó ïðèìå�èâàíè ó îêî 150 îáëàñòè,êðà¼åì 1992.ãîäèíå ó ÑÀÄ-ó êîðèø�åíî ¼å îêî 3000 ÅÑó £àïàíó ¼å ôóíêöèîíèñàëî ïðåêî 400 ÅÑ

Ïîäåëà ÅÑ:ÅÑ êî¼è àíàëèçèðà¼ó íåêè ïðîáëåìÅÑ êî¼è âðøå ñèíòåçó ó ïðîöåñó ðåøàâà�à ïðîáëåìà

Ïîäåëà ÅÑ ïðåìà âðñòè èíôîðìàöè¼à êî¼å ïðóæà¼ó:Ñàìîñòàëíè � ñàìîñòàëíî èçâîäå ïðîöåñ äîíîøå�à îäëóêå è ïëàíèðà�à áóäó�èõ àêöè¼à,Êîíñóëòàíòñêè � ïðóæà¼ó êîíñóëòàíòñêå óñëóãå ó öè�ó ïîìàãà�à êîðèñíèêó íà íà÷èí êàêî áè è åêñïåðò ïðóæèî ñâî¼å ìèø�å�å,Ñàâåòíè÷êè � ìîãó ãà êîðèñòèòè åêñïåðòè êàî è êîðèñíèöè êî¼èìà ¼å ïîòðåáàí ñàâåò ó îäãîâàðà¼ó�î¼ ñèòóàöè¼è,Ñèñòåì çà èñïèòèâà�å �...øòà áè áèëî àêî...� - îìîãó�àâà ðàçìàòðà�å îäðå�åíèõ ñèòóàöè¼à ó êî¼èìà ¼å ïîòðåáíî ïðåäâèäåòè åôåêòå ïðèìåíå àëòåðíàòèâíèõ àêöè¼à.

Ïðîöåñ èçãðàä�å ÅÑ ó÷åñòâó¼å:Åêñïåðò,Èíæå�åð çíà�à è Êîðèñíèê.

Ñâè íàâåäåíè åëåìåíòè óòè÷ó íà äà�è ðàçâî¼ ÌÈÑ ãäå ñå ìîãóðàçëèêîâàòè äâà îáëèêà:

Ìåíà�åð åêñïåðò � êî¼è ó÷åñòâó¼å ó èçãðàä�è ÅÑÌåíà�åð êîðèñíèê � êî¼è êîðèñòè ïîñòàâ�åíè ÅÑ

Åêñïåðò � îñîáà êî¼à ¼å ñòåêëà ðåïóòàöè¼ó ó ñâî¼î¼ îáëàñòè çáîã ñòðó÷íèõñïîñîáíîñòè êâàëèòåòíîã ðåøàâà�à ïðîáëåìà. Êîðèñòè ñâî¼å çíà�å èâåøòèíå ñòå÷åíå êðîç èñêóñòâî äà ñêðàòè ïðîöåñ ïðîíàëàæå�à ðåøå�à.Èíæå�åð çíà�à � ¼å îñîáà êî¼à ïîçíà¼å îáëàñò èíôîðìàòèêå è ÂÈ è çíà êàêîñå èçãðà�ó¼å ÅÑ.Êîðèñíèê � ¼å îñîáà êî¼à êîðèñòè ÅÑÎñîá�å � óê�ó÷ó¼å ñå ó ðàçâî¼ ÅÑ (óíîñ ïîäàòàêà ó ñèñòåì), îáàâ�à¼ó ïîñëîâåîïåðàòåðà, ñåêðåòàðà è ñëè÷íî.Àëàò çà èçãðàä�ó ÅÑ � ¼å ïðîãðàìñêè ¼åçèê êî¼è êîðèñòè èíæå�åð çíà�à-ïðîãðàìåð äà áè ñèñòåì èçãðàäèî. Ïîñåáíè àëàòè çà èçðàäó ÅÑ ñå íàçèâà¼ó�øêî�êå� (shell), îáåçáå�ó¼ó îäãîâàðà¼ó�ó àðõèêòåòóðó ÅÑ ãäå êîðèñíèê çàäà¼åáàçó çíà�à.

Êîìïîíåíòå åêñïåðòíèõ ñèñòåìàÎñíîâíå êîìïîíåíòå ÅÑ:

Áàçà çíà�àÌåõàíèçàì çàê�ó÷èâà�àÊîìóíèêàöèîíè èíòåðôå¼ñ

ÅÑ ñå ñàñòî¼å îä ñëåäå�èõ êîìïîíåíòè:Êîìóíèêàöèîíè èíòåðôå¼ñÌåõàíèçàì çàê�ó÷èâà�àÁàçà çíà�àÃëîáàëíà áàçà çíà�à

Êîìóíèêàöèîíè èíòåðôå¼ñ � äåî êî¼è îìîãó�àâà äè¼àëîã èçìå�ó äîíîñèîöà îäëóêå-êîðèñíèêà ñèñòåìà.Ìåõàíèçàì çàê�ó÷èâà�à � ñîôòâåð ñïîñîáàí äà ñðåäè èíôîðìàöè¼å èç áàçå çíà�à è äà íà îñíîâó òîãà èçâó÷å çàê�ó÷àê.Áàçà çíà�à � áàçà çíà�à è õåóðèñòèêà ó ïîäðó÷¼ó çà êî¼å ¼å íàìå�åí ÅÑ ïðèäðóæåíèõ ïðîáëåìà, óê�ó÷ó¼å ÷è�åíèöå, ðåëàöè¼à èçìå�ó ÷è�åíèöà è ìîãó�å ìåòîäå çà ðåøàâà�å ïðîáëåìà ó îáëàñòè äàòå àïëèêàöè¼å.Ãëîáàëíà áàçà çíà�à � ðàäíà ìåìîðè¼à çà áåëåæå�å òðåíóòíèõ ñòàòóñà ñèñòåìà, óëàçíèõ ïîäàòàêà çà îäðå�íè ïðîáëåì è åëåìåíòàòà èç äîòàäàø�åã ðàäà.

Ñâî¼ñòâà åêñïåðòíèõ ñèñòåìà

Ïðèêóï�à�å çíà�à ¼å �ñðöå� ÅÑ ó òîêó èçðàäå èñòîã. ×è�åíèöå è õåóðèñòèêà ÷èíå çíà�å ÅÑ:

×è�åíèöå ÷èíå ãëàâíè äåî ïîäàòàêàî ïðèðîäè ñèñòåìà, �åãîâèì àêòèâíîñòèìà è öè�åâèìà êî¼å ñèñòåì îñòâàðó¼å êðîç òå àêòèâíîñòè.Õåóðèñòèêó ÷èíå ëè÷íà ïðàâèëà ðàñó�èâà�à è âåøòèíà ó èçáîðó è äîíîøå�ó îäëóêå êî¼èìà ñå óòè÷å íà ïðîìåíó ñòà�à ñèñòåìà.

Äâà òèïà çíà�à ñó íà¼âàæíè¼à ó ÅÑ:Åêñïëèöèòíî çíà�å, çíà�å êî¼å ¼å ïðåíåòî ó ïèñàíîì îáëèêó èëèíåêîì äðóãîì ïðåíîñíîì îáëèêó, îâî çíà�å ñå ïðèõâàòà êàîóíèâåðçàëíî òà÷íî.Èìïëèöèòíî çíà�å, çíà�å ¼å äîñòóïíî è ìîæå ñå ïðåíîñèòè ïóòåìëèòåðàòóðå è ëåêöè¼å.

Åêñïåðòèçà âèñîêîã íèâîà, îáåçáå�ó¼å êàî ïîìî� ó ðåøàâà�ó ïðîáëåìà.Ìîãó�íîñò ïðåäâè�à�à ïðîèñòè÷å èç ìîãó�íîñòè äà ñå ÅÑ êîðèñòè êàî ìîäåëçà ðåøàâà�å ïðîáëåìà ó äàòî¼ îáëàñòè êî¼è �å êàî òàêàâ äàòè îäãîâîðå íàçàäàòå ïðîáëåìå òå �å ïîêàçàòè êàêî �å ñå òè îäãîâîðè ìå�àòè ó çàâèñíîñòè îäíîâèõ ñèòóàöè¼à. Ïðèìåð ÅÑ ñà ìîãó�íîø�ó ïðåäâè�à�à ñó ïðèìåí�èâèíàðî÷èòî ó âî¼íî¼ ñòðàòåãè¼è ðàäè ïðåäâè�à�à ðåøå�à çà äàòå ñèòóàöè¼å.Ìîãó�íîñò îáó÷àâà�à, îìîãó�àâà îáóêó çà íîâîäîøëå êàäðîâå êî¼è âå� èìà¼óîäðå�åíî çíà�å, ñïîñîáíîñò è ïîòðåáåíî ¼å íà �èõ ïðåíåòè çíà�å è èñêóñòâîïðèêóï�åíî è ñà÷óâàíî ó áàçè çíà�à ó âèäó èíñòèòóöèîíàëíå ìåìîðè¼å.

Îïðàâäàíîñò èçðàäå ÅÑÄà áè ðàçâî¼ åêñïåðòíîã ñèñòåìà áèî ìîãó� ïîòðåáíî ¼å èñïóíèòè íåêîëèêî óñëîâà:

Ðåøàâà�å ïðîáëåìà íå çàõòåâà ðàñó�èâà�å çäðàâîã ðàçóìà,Çàõòåâà ìèñàîíå âåøòèíå,Åêñïåðòè ìîãó äà äåôèíèøó ìåòîäå ðåøàâà�à ïðîáëåìà è îíè ñó ¼åäèíñòâåíè,Ïðîáëåì íè¼å ñóâèøå ñëîæåí,Ïðîáëåì ¼å ðàçóì�èâ.

Ðàçâî¼ åêñïåðòíîã ñèñòåìà ¼å îïðàâäàí àêî:Ïîñòî¼è åêîíîìñêà èñïëàòèâîñò, ðàçâè¼à ñå çà ïðàêòè÷íó íàìåíóÅêñïåðòè ÷åñòî íàïóøòà¼ó ðàäíî ìåñòîÅêñïåðòè ñó ðåòêèÏîòðåáíà ¼å åêñïåðòèçà íà ìíîãî ìåñòàÐàäíî ìåñòî ¼å íåïîäåñíî èëè ÷àê øòåòíî çà ÷îâåêà.

Ðàçâî¼ åêñïåðòíîã ñèñòåìà ¼å îïðàâäàí ó ñëó÷à¼ó:Ðåøàâà�å ïðîáëåìà çàõòåâà ðóêîâà�å ñèìáîëèìàÊîðèñòå ñå õåóðèñòè÷êà ðåøå�àÏðîáëåì íè¼å ñóâèøå ¼åäíîñòàâàíÐåøå�å èìà ïðàêòè÷íó ïðèìåíóÐåøàâà�å ïðîáëåìà íè¼å ñóâèøå îáèìíî.

Àëàòè çà ðàçâî¼ ÅÑÏðîáëåì èçðàäå åêñïåðòíèõ ñèñòåìà áàçèðàí íà ïðîãðàìåðñêîì çíà�ó èâåøòèíè äàíàñ ñå âðëî óñïåøíî ðåøàâà àïëèêàöè¼àìà Expert System Shell êî¼åðåøàâà¼ó ïðîáëåì, èñòå äîëàçå ïðàçíå ãäå ¼å ïîòðåáíî èçäåôèíèñàíè åêñïåðòíèñèñòåì óíåòè ó ïðàçíó �øêî�êó� àïëèêàöè¼å.

Íåêîëèêî ïðåäñòàâíèêà àïëèêàöè¼à çà èçðàäó ÅÑ ñó:FreeShell - sp.cs.siue.eduCLIPS ÍÀÑÀ - clipsrules.sourceforge.netJESS - www.jessrules.com

Íàïèñàí ó Jàâà ïðîãðàìñêîì ¼åçèêóÊîìïàòèáèëàí ñà CLIPSìîãó�å ¼å ðàçìå�èâàòè ôà¼îâå èçìå�ó �èõ

JavaDON Expert System Shell - www.java.orgÁàçèðàí ¼å íà ñèñòåìó OBOAÌîãó�íîñòè:

Ïðàâ�å�å áàçå çíà�àÂðøå�å èçìåíå ó áàçè çíà�à×óâà�å áàçå çíà�àÓíîñ òðåíóòíèõ ðàäíèõ ïîäàòàêàÀóòîìàòñêî çàê�ó÷èâà�å íàä áàçîì çíà�àÍè¼å ïîòðåáíî ïðîãðàìñêî èñêóñòâî äà áè ñå íàïðàâèî åêñïåðòíè ñèñòåì

Ïðèìåð: ðåøàâà�å ïðîáëåìà íà óìðåæåíèì ðà÷óíàðèìà

Çàê�ó÷àê

Êîìïëåêñíîñò è êâàëèòåò ñàìå èçðàäå ÅÑ ¼å íåñóì�èâîïðîáëåì êî¼è ñå íå ìîæå è íå ñìå ðåøàâàòè ñà êðàòêèìðîêîâèìà èëè íåïðîâåðåíèì ñèñòåìîì, ïîñëåäèöå ëîøåîäðà�åíîã ñèñòåìà ìîãó äà áóäó äàëåêî âå�å íåãî ñàìà êîðèñòèñòîãà. Ïðèìåð ÅÑ íàâåäåíîã ó ðàäó íè¼å êîíà÷íà âåðçè¼à øòî¼å ¼åäíà îä âåëèêèõ ïðåäíîñòè ÅÑ, ìîãó�íîñò äîðàäå èïðîøèðå�à ñàìîã ñèñòåìà áåç ïîòðåáå ïðîìåíå óðà�åíîã äåëà.

Ëèòåðàòóðà

1.×åêåðâàö Ç. �Åêñïåðòíè ñèñòåìè�, Êðóøåâàö 2009.2.Âå�îâè� À. �Åêñïåðòíè ñèñòåìè (1)�, ÖÅÒ ×èòàëèøòå 71-£óëè 2008.3.Áèî÷àíèí Ð. �Åêñïåðòñêî îöå�èâà�å ó ôóíêöè¼è îäëó÷èâà�à�, Âî¼íè èíôîðìàòîð, ÍÈÖ ÂΣÑÊÀ, Áåîãðàä, 20044.Òîìè� Á., £îâàíîâè� £., Äåâå�è� Â., �JavaDON: an open-source expert system shall�, Expert Systems with Applications, 31 (2006), 595-606.5.Êð�åâè� Í. �Àëàòè çà ðàçâî¼ åêñïåðòñêèõ ñèñòåìà�, ÂÈÑÅÐ, 2009.6.http://devedzic.fon.rs/publications/ESWA2006.pdf7.http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekspertni_sistemi&amp8.http://www.aaai.org/AITopics/pmwiki/pmwiki.php