Quod bene vertat Deus/DISSERTATIO PHILOSOPHICA

Concinens

BREVEM FELICI-TATIS CIVILIS

expofitionem.Quam

In Regia Academia Ubfalienfi,Ex ampliflimae facultatis Philoföphicae adpro«

batione & Confenfa,P R £ S I D E

Reverendo Praclamßmo Piro,Dn. M. OLAO UNONIO Log.

ScMetaph. Profeff. celeberrimo, fautoreSc praeceptore apprimé colendo.

Pro Gradu in Pbilofophia ejusqueprivilegiü obtinendü ,publica bonorum cenfura fubmittit

GUDMÜNDUS STAPELIUS SmolIq Auditorio vct. Mai. ad diem XIV. Tunii

ANNO M. DC. LXII.•

. ■ i

U B S A L I~\ .

___

Excudcbat Henricus Curio Academ.Typ«

Generofifflmo & Nobilijjimo Domino,Dn. JOHANN I &t)!e dettßfl/Mmo/Regiijudicii,

quod Jenecopise eft, Adfeffori confultiffimo,Domino fuo benigniflimo.

ItemGenerofi/f. (3 Nobihff. Dominis ]

Dn. JOHANNI 6titmade^oImßndj? & (gfftiftorp/cquitum Magiftro fpedatif-fimo.

Dn. ERIC O de Z&an*

Dn.JOHANNI ©eopdeEpngnö & £ta<wftt>a.Dn. AXELIO Äpfede

&c.Dn.G AB RIELI Äpkde&<mttäß See.

NEC NONjp/. ReverendiSj Clarijf. humaniff. & Dottiff. vitis \

Dn.M.ERIC O SEINE-RO Eaft. Sc Erxp.inpraviftimo.Dn.M.AMBERNO LIN¬DE LI O Eaft. in £dfl3<ttp&meritiftimo.Dn. M. FETRO LAN¬NE R O Eaft. in £5£>OlftO at-tenfiff.

Dn. EETRO COME-

Dn.M.NICOLAO RܬBENIO Eaft. 6c Eraqp»in irpfc/ vigilantiflf.Dn.M.LAURENTIOLINDE LI O Eaft. 6cEraep. Jenecop. dignifT.Dn. ANDREA JO-NM Eaft. in nde-liiTimo.DnJONJE GUMiELIO

R O Eaft. in diligentia Vice-E. in impig.Mominis fuis propenfisfimis, Promotoribus & Fautoribus certisfimti, rnnti

obfervAnita & honoris generc devote fufpiciendü , in debitagratitudiniep 'tgnui, difputationm hane ciyiUmJubmiffus eonfecrat & offert

Refp.

Tci} <5>tw• i

DISSERTATIONIS

FHLICITATE C1VILI.Thefis I.

qualem quaerimus, finem dari,idque rattonibushifce probare, i.oranis finis habet rationem bo-ni, finis enim & bonum convertuntur. Arift.i.Rhet. j. Bonum dicitur, quod omnia appetunt,i.Eth. i. Omniafi appetantbonajutique 8c homines in vita& aétionibus fuis. Ne autem appe-titus in infinitum, unum bonum proptér aliudexpetendo, feratur, atqui fic irritus reddatur,neceffum eft aliquid fummura 8c ultimum (me-minimus nos agere hic de bono hominis com-paratéfummo, nempemorali, quo aliud ablb-lutéfuperius dari, non inficias imus) Fropterquod omnia alia expetantur, effe, in quo, tan-quam in ultima meta, appetitus terminetur &

De

5 E felicitate civili feu ultimo aftio-j| num humanarum fine aéturi, o-[ per# pretium effe arbitramur, o-*mnium primö lupponere, talem,

fit extremum, quid ultimum bonorum, quod o-mnium fbilofofhorum Jententia tale effe debet, utad id omnia referri oporteat, ipfum autem nuj-quam. lib.t. de fin. 2. probatur, å comrau-ni fapientum fuffragio, in eo enim conve-niunt, quod ultimus aliquis finis detur , e-tiamfi non omnes illum verum appetant. plu-res addere rationes pro hac thefi firmandanonattinet, quae enim alise funt ex occafioneadferri poflunt.

I I.Pofito quod fit fiimmum hujus vitae bonum,

nunc difpiciendum fequitur quid fit & qua inre fitum. Animadvertimus enim diftin&as ho*minum tarn imperitorum quam doétorum difi-fentientium olim hodieque de fummo hominisbönö, extitiffe opiniones; adeo ut Gic. in Üb defin. bonorum adfirmet: de nulla quaeftione ma¬jorem i etiam inter fummos viros, fuifle diffen-jfionem, quam de ea, qua quamtuf, quasnam resfit hominis fummum bonum. Ut autem ea, defelicitate civili, fen tentia, quae veritati proximeaccedit, facilius erui & tandem evidentius ap-parere poffit, aliorum opiniones, non quidemfine diicrimine omnes, hoc enim eflet fuperva-caneum, cum plurimae earum ultro concidant

&

&fapieötum confénfioneflntexplofäe: fed easfältem, quae propter aliquam cognationem*,quam cum fummobonohabent,nobis facili ne¬gotio imponere poffunt, excutere juvat.

III.

Quarum prima fit eorum, qui voluptatibuscorporis itafervireadamant, ut in his felicita-tern fummam ponant. Hi quaerunt quidem bo-num quoddam, verum non hominis proprium,fed,potius brutorum. Deinde fummum bonumefficere debet homines bonos; tantum abeft utvoluptas corporis hoc praeftet, quin potius dete-riores reddat.Quam ab caufam Ariftoteles ho-rum opinionem tanquam per fe abfiirdam, ra-tionibus non refutat; fed eos tanquam hominesimportunos reprehendit.Vndé liquidiffime ap-paret, felicitatem civilem in voluptate corporisnon contineri.

I V.Secunda eorum,qui vel honores ambiunt vel

divitias ita expetunt, ut in ils felicitatem po¬nant. Verum nec his probe lux veritatis illuxit.nam honor ut vulgo capitur noneft bonum in-ternum,fed externum,& ab aliorum arbitrio fe-ré pendet, quod ex vulgato axiomate conftat:honor eft magis honorantis quam honorati.

i Eth

i. Eth.j. Ethic ut racile conferri,fic Scauferripoteft undéHorat.lib.^.od.29.

Fortuna ßevo Uta negotioLudum injolentem ludere pertinax,Fransmutat inceftos honores,nunc mihi> nunc aliü henigna.

Felicitas autem debet eile in noftra poteftate,ut eam nobis conlequi, fi velimus, liceat. Et di£-ficulter ab eo, qui eam adeptus eft, auferri pofifit. Porro honorem non propter fe> verum pro^pter virtutem ejusdemque teftimonium, undéetiam praemiurn virtutis efte dicitur, expeti, te^ftis eft Arift.l.i. Rhet.5. fammum autem bo-num propter fe.i.Ethic.3.

V.Qui autem divitiis inhiant, inque iis ftim-

mum bonum Sc finem rerum agendarum prin-cipalem collocant, å veritatis fcopo quoque ai~Jäerrant: quia 1. fummum bonum debet perme¬dia licita 8c honefta acquiri, opes verö faepé perfraudes Sc aliorum injurias acquiruntur ac pofli-dentur. Hinc feditiones Sc mala in Repub. pro-deuntplurima: felicitati autem civili nihil ho-rum competit. 2.Divitiae homines ut plurimumreddunt inlolentiores. Quod non dubitavit afeferere Senec. dum inquit: Hoc efficiunt divitU,

Infant animos, 'fuperbiam & drrogantiam pa*riunt, invidiam contrabunt, co ufqucmentcm alle*vant > utfarnapecunta nos etiam nocitura deleBct.inlib.depaupert. De fiimma autem felicitate,quis re&ae rationis homo, hoc adfirmare velit ?

v i.Tertia eorum, qui vitam vivere gaudent fpe-

culativam, 8c felicitatem fummam in variarumrerum cognitione, maximé verö in contempla-tione boni per fe, quod Platonici ideam bono¬rum adpellant, ponunt. Quid autem Plato perideas intellexerit,an ipfiim Deum,å quo omnia,quae bona, iuam originem ducunt. An formamfeu communem efTentiam extra Deum exiften-tem, å qua reliqua omnia fingularia fiiam eften-tiam accipiant 8c ad cujus exemplar fint creata;quam fententiam Arift. rationibus refutavit;hon certb conftat. Nos autem philofophicc devitae hujus bono morali diflerentes, in idex,qualiscunque intelligatur, contemplatione il-lud confiftere negamus. Quammus enim hichujusmodi bonum, quod hominis induftria pa-rari poteft; verum idea boni Platonica, quaevixanimo comprehendi, ne dum induftria hu¬mana acquiri queat, a&ionibus noftris compa-rari non poteft.

VII-

vir.Pra?cipuis aliorum fententiis de bono civili

vifis & tanquam errorum fcopulis evitatis, con-fequens jarn eft, ut vera de felicitate civili fen-tentia proponatur & exponatur. Eft autem feli-citas illa, ut docet Ariftoteles^operatio anima ra-tionem babcntis, fecundum virtutem optimam Q?perfeEliflimam, in vita perfecta, i .Eth.y.

VIII.Comp!editurha?cdefinitio Genus 8c Diffe-

rentiam. Genus eft evtqy«* operatio, cujuflibetenim rei bonitas 8c perfedio a?ftimatur fua exoperatione. Ted felicitas hominis bonum 8c per¬fedio eft,igitur per propriam operatiouem, tan-quam verum Genus, rede definitur.

I X.Ca?terüm hoc probe tenendum eft,Operatio¬

nen! illam, qua? nos intrinfecus perficit, nonunam fingularemadionemdenotare; féd uni-verfalem, hoc eft colledionem adionum to-

tius vita?; ab habitu virtutis contradiftindam.Virtutis enim perfedio, qua? felicitas dicitur,non eft in habitu virtutis, ut Stoici propugnant;fed in operatione 8c exercitio i. Nicom.8. CuifententiaefiiffragaturCicd.i.offic. virtutis laus

decus in aUiom oonßftit. Nec exiftimet quishanc

hane efle tranfeuntem a&ionem, etiamfi fin¬gulas: a<ftiones 3c unaquaeque feorfim fumptatranfeant; (ed immanentem in fubje&o, cujuseft a&io, eo quod fiibjeftum perficiat. Non alt-ter ac ipfa vita permanens aliquid apparet, etfifingulis momentis aliquid ejus perit; fic etiamannus, dies, & deniquehora. Horn» phil, civ.l.i.c.7.

X.Differentia in definitione generi addita, tri^

bus requifitis determinatur. Primum eftcaufieefficientis, unde operatio illa fluit, vide!, ab anirma rationem habente,ubi denominatio fit a portiori Eft enim felicitas boftum animi non cor¬

poris. Quia verb reliquae potential vegetans &fentiens, illa cum plantis, haec cum brutis, ho-mini fint communes ,* additur felicitatem efle©perationem potentias rationalis, quae hominipropria eft.

X I.Alterum eft caufe formalis:nempe quod di-

citur efle operatio fecundum virtutem opti-mam & perfe&iflimam. Et hasc de fpecifica dif¬ferentia eft, per quam ab aliis a&ionibus > quasnon exvirtuteproveniunt, feparatur. Per virtu¬tem optimam & perfediflimam 3 poteft quidem

i B qua?«

qusevis virtus in fummo gradu, longo nfa 8ca&ionibus crebro iteratis in animo hominisconfirmata, intelligi. Verum fi quisurgeat Ari-ftotelem,cum in fingulari loquatur,ad juftitiamuniverfalem, quae dicitur omnes virtutes mora*lesincludere. j.Eth.3. in fpecierefpexiffe, nonrenitimur.

XII.Tertia differential ratio, quam defcriptio

propofita indigitat , famitur å circumftantiatemporis, nimirum in vita perfecta. Duo prae-fertim haec verba requirunt. 1. Maturitatemaetatis, non enim in quamlibetaetatemutpotepuerilem, fed judicio conflanti 8c folido, éxpe-rientia fingulari 8c habitu virtutis confirmatam,felicitas cadit. 2. Virtuofae aétionis continua^tionem , ne, per aftiones turpes, quibus ifta fe^licitas Iabefa&etur, fiatintermiffoj quin teno-re perpetuo, quantum in hac natura? imbecilli-,tatefieri poteft, operationes fecundum virtu-tem,ad exitum ufque vitae continuet.

, XIII.Effentia felicitatis civilis, rudi minerva, ex*

pofita, quafdam ejusdem affeétiones feu pro-prietates ftriétim fubjicere animus eft. Qua*rum alia? funt proprio 8c felicitatem immediate

fe-

féquuntur; &fant:~Bona confcientia, quaseflredecogitatorum, didorum fadorumque in-dubitata notitia & recordatio, ejusque adusinexcufando confiftit. unde Gregor, bomil.9.fuper E7.ecb. in omni quod dicitur, femper taciterecurrere debemm ad mentem , inferiorem te*fiem, ac indicem inquirere. Quidenimprodeft, fiomnes te laudent,& confcientia te accufet? autpo-terit obejje, ß omnes derogentQffela confcientiate defendat! Quid igitur dulcim aut quietius bonaconfcientia, qua nec damna, nec verborum contu-melias , nec aliud quidpiam formidat, tefle D.Bernb.

XIV.Et animi voluptas, qux confcientiam rede

fadorum fequitur, Sc eft effedus ex operationsperfedae virtutis, & non impedita, prodiens. in-didit namque Deus animis bominum, ut ex vitahonefte ada internam laetitiarnaccipiant&fva-viter acquiefcant.

X v.A'\x autem font communis Sc felicitatem

tantüm comitantur , dicuntur alias bona fe-cundaria, quae quidem ad felicitatis civilis con-ftitutionem non funt fimpliciter necefTaria> fienim externo alioque bono egeret ad fuam in-

B 2 trin-

qu#vis virtus in fummo gradu , longo nfa 8ca&ionibus crebro iteratis in animo hominisconfirmata, intelligi. Verum fi quis urgeat Ari-ftotelem,cum in fingulari loquatur,ad juftitiamuniverfalem, qu# dicitur omnes virtutes mora*lesincludere. j.Eth.3. infpecierelpexiflea nonrenitimur.

XII.Tertia differenti# ratio, quam defcriptio

propofita indigitat, fumitur å circumftantiatemporis, nimirum in vita perfecta. Duo pr#-fertim h#c verba requirunt. 1. Maturitatem#tatis, non enim in quamlibet#tatemutpotepuerilem, fed judicio conflanti & folido, éxpe-rientia fingulari 8c habitu virtutis confirmatam,felicitas cadit. 2. Virtuofie aérionis continua*tionem , ne, per adiones turpes, quibus ifta fe*licitas Iabefadetur, fiatintermiflio; quin teno-re perpetuo, quantum in hac natur# imbecilli-

0 täte fieri poteft, operationes fecundum virtu-tem,ad exitum ulque vit# continuet.

, X I I I.EfTentia felicitatis civilis, rudi minerva, ex*

pofita, quafdam ejusdem affe&iones feu pro-prietates ftridim fubjicere animus eft. Qua*rum ali# flint propri# 8c felicitatem immediate

fe-

fequuntur; & fönt :13ona confcientia; qtiaseft;redecogitatorum, didorum fadorumque in-dubitata notitia & recordatio, ejusque adusinexcufando confiftit. unde Gregor, homil.9.fiiper E7.ecb. in omni quod dicitur, femper tacitérecurrere debemus ad mentem ,& interiorem te*flem, ac indicem inquirere. Quid enimprodeft, fiomnes te laudent, confcientia te accufit? autpo-terit obejje, ß omnes derogent©*fila confcientiate defendat! Quid igitur dulcius aut quietius bonaconfcientia, qua nec damna, nec verborum contu-melias, nec aliud quidpiam formidat, teße D.Bernb.

XIV.Et animi voluptas, qux confcientiam rede

fadorum fequitur, 8c eft effedus ex operationeperfedae virtutis, 8c non impedita,prodiens. in-didit namque Deus animis bominum, ut ex vitahonefte ada internam laetitiamaccipiant& fva-viter acquiefcant.

X v.A'\x autem fönt communis 8c felicitatem

tantüm comitantur , dicuntur alias bona fc-cundaria, qüae quidem ad felicitatis civilis con-ftitutionem non funt fimpliciter neceffaria, fienim externo alioque bono egeret ad fuam in-

B 2 trin*

trinfecam perfe&ionem, fümma 8c perfe&iffi-ma non effet; faciunt tarnen ad ejusexiften-tiam, majorem illuftrationem & ornatum, tan-quam inftrumenta. Et funt: libertas, fanitas, di-vitiae & honor. Horum alias in ipfo homine con-fiderantur, ut fanitas & libertas: alias extra ho- .

minem, ut divitiae& honor.XVI.

Libertas eft facultas obeundia&iones å vo-luntate injun&as, in omne externum virtutisobje&um. Et haec libertas nifi aderit, vix quif-piam felicitatem aflequi poterit, quod liberoagendi modo prohibeatur.

XVII.Sanitätern quae eft animi 8c corporis reéta feti

fana conftitutio, ad felicitatis civ. exiftentiamconducere, claret: quia corporis fanitas ad ex-ternos virtutum atftus exercendos, inftrumen-tum eft egregium. unde Pbilifco apud Dionem te-fte,ß quis corpore bené fano utatur, vitamquefinecuris ducere posßt, is omnium eorum, qua ad feli¬citatemfaciunt, fru&utfentit. Hinc egregium il-lud fanitatis encomium. Ecclef.jo.v.iyi6,Sa-nitas& bona conßitutio quolibet auro melior eßyQf corpus validum immenßs opibus: non funt di-vitia, qnamelioresßnt fanitate corporis.

'XVIII:Diximus porro divitias, qua? bona poffeflio«

nis nuncupantur, ad civilem felicitatem pro-movendam requiri, idque tion fine ratione,nam his qui caret, aegre virtutem exercere po-teft; &quod vulgö dieitur: haud facilé emer-gunt , quorum virtutibus res angufta domi ob-ftat. confentit Arift.i, Eth.9. Nicom. inquiens:impoffibile eft aut nonfacile honefta agere, cui opesdefunt.

X I X.Praterea, honorem, quem Valer.Max. vo^

cat uberrimum virtutis alimentum, ad felicita-tis Iplendorem facere, innuimus. ubi notamus,nomen honoris dupliciter ufurpari. 1. Pro ho¬nore interno å virtute immediate profluente,qui dieitur honor meriti; quo virtus cenfeturper fe honore digna, etiamfi nullus ei honoremiftum tribuat. Et hic eft viri honorati proprius,&nullocontemptuminui, aut ulla praeteritio-nis injuria Isedi poteft. 2. Pro honore externo,qui honor figni dieitur, quo quis affe&um fuumin aliquem propter virtutem teftatur.vel ut Cic.eft pramium virtutis judkio ftudioque civiumadaliquem delatum. Non ifta prior; fed hxc pofte-rior honoris fignificatio,ad hunc locum fpeétat.

B 3 Hac

Hac diftindtione honoris ilfud Årift.i, Eth.j.facile ioclarefcit. Honor eft magis honorantis,quam honorati.quod verum fit de honore figni;non vero meriti.

X X.Ad inftrumenta felicitatis referuntur etiam

Gloria, quas eft confientiens laus bonorum auteorum unio de virtute redte judicantium. Cic.I.3. Tufc. quaeft. Vera amicitia, åqua vita com-fmunis dependet tota. Et bona farna, quae efthonefta de nobisexiftimatio. Bona farna red-ditmirtutem illufiriorem, Q? fi non <velmajorem,inquit Bernb.ferm.17. fuper Qant.

Plura fuper hac ardua materia adponere,temporis injuria 8c valetudinis tenuitas prohi-bent. Rogandusmihi es etiam atque etiam Le-étorbenevole, ut conatum hunc meum excu-

fes, ac fingulari tua humanitate fiibleves. Deumter Opt. Max. virtutum fontem & authoremfummum fubmififé fuppliceique rogamus, ut co^gitationes 8c a&iones noftras fecundum redfoe

• rationis prsefcriptum dirigere dignetur. Cui fitlaus 8c honor in fempiterna fecula.

'

Witt%

i/!d Venerabilem JJumanijfimumDn. gudmundum stapeuum,

Candidatum Philoföphiae eximium.

TNopiam AÄagißram artium, quavis atate poß•*hominummemoriam extitiffe, vetußas veré tra-didit.lndemeum animumJubiit confiderare^utrumne iis literarum cultoribus, quorum fpes in optbmcollocata efi admagnam authoritatem evehi, faci-Hus: angloria cupidine accenfis, licetper arduamegeßatis viam enitendum iis fit adAdufas. ±Atquis ignarus ejje poßit eorum , qua nos cotidianusrerum ufus edocet? Confpicamur excelfa indolis in¬genia,auri Ofavitorum bonorumfiducia temera-ria corrumpi. quando ab ipßs rerum primordiisyperplurimos jwvenum falfaperfvafioneinexitiumpracipitatosintelligimus. Sed Tu D O C T IS-sime Dn. candidate cautiusatatemjuvenilem exercendam didicifli: licet tibi ex ipßs in-cunabulis afpera dornt resextiterit, utroquefcil.or-bato parente, adverjaque perpeti fis coa&us. EtJane univerßbujus cußos atque confervatorDeusynon te in illa rerum angufliaperpetuo reliquit, quinpotius meliorem inter hac deßinavit tibi Jortem,optimaque erudttionis honorem titulumque tribuidecrevit. Sufeipe igitur quod voto tibi contin?

git & MdnifeftumdcBrina, egrcgia bac tua difiputatione explanand# ede exemplum. Egoy idque,& jure njctcris amiciüa; & qua par eji ämc dt-fciptina tua olim alumnofierijntimo animi adjeffufaußum hoc ejje

Tibi gratulorti

ERICUS A. LINDELiyS,