Technology Base TwenteHTSM-AMM

Vo

or

ee

n d

uu

rza

am

en

e

co

no

mis

ch s

terk

Tw

en

te

Een duurzaam en economisch sterker Twente

“Voor een duurzaam en economisch sterker Twente wordt binnen

de regionale economie nog sterker de focus gelegd op High Tech

Systemen en Materialen (HTSM) en Advanced Materials and

Manufacturing (AMM). De voormalige Luchthaven Twente wordt

omgevormd tot dé iconische internationale ontwikkel-, demonstratie-

en productiezone voor deze Advanced Materials and Manufacturing”

(advies commissie Wientjes, oktober 2014).

Op basis van dit advies is dit voorjaar een Topteam ingesteld om dit

perspectief te verwezenlijken. Een klein team dat in kennis en statuur

voorop gaat en partijen met elkaar verbindt.

De focus op de voor Twente kansrijke sector HighTech Systemen

en Materialen (HTSM) sluit goed aan bij het DNA van Twente met

zijn langjarige traditie in de maakindustrie, en biedt perspectief voor

toekomstige en bestendige werkgelegenheid. Ook past deze keuze

in de overall aansturing van de economische agenda Twente door de

Twente Board.

In dit boekje worden de eerst adviezen van het Topteam gepresenteerd.

Op hoofdlijnen gaat het om:

1. De noodzakelijke verbetering van de kennis- en

ervaringsuitwisseling en behoefte om de voor de toekomst

belangrijke kennis te ontwikkelen en te delen.

2

Een duurzaam en economisch sterker Twente

2. Een regionale technologische

roadmap HTSM/AMM is gewenst om

voor en met de bedrijven doorbraken in

materiaaltechnologie en de toepassing ervan

te bereiken die concurrerend zijn.

3. Een verdere ontwikkeling van Smart Industry moet met kracht ter hand

moet worden genomen met als doel behoud en ontwikkeling van de

moderne maakindustrie

4. De ontwikkeling van hightech materialen moet hand in hand gaan

met de ontwikkeling van moderne productietechnologie. Om dit te

ontwikkelen moet eerst een productielijn worden ontworpen voor een

beperkt aantal producten (pre-productie), waarna grote(re) aantallen

producten kunnen worden gerealiseerd.

Om de productieprocessen uit te ontwikkelen zet het Topteam zich in

om, in nauwe samenwerking met geïnteresseerde bedrijven, een Pre-

Productie Unit vorm te geven op Technology Base Twente. Zo ontstaat

een magneetwerking voor andere bedrijven en instituten.

Namens het Topteam,

Aad Veenman, voorzitter

3

Industriële activiteiten ontwikkelen zich wereldwijd in

een hoog tempo. Nieuwe materialen, ICT, sensoren,

ontwerpmethoden en vernieuwde productietechnologie

zijn niet alleen sterk in ontwikkeling, maar raken steeds

meer verweven en geïntegreerd. Deze ontwikkeling wordt

aangeduid met Smart Industry en in Duitsland met Industrie

4.0. Door het Topteam wordt een ketenbenadering,

zoals beschreven met Smart Industry, gehanteerd als

uitgangspunt bij verdere beschouwingen.

Voor de Regio Twente, met een stevige basis en goede

reputatie met haar maakindustrie, is er een uitgelezen

mogelijkheid om zich hierin verder te onderscheiden met

kennis en ervaring opgedaan en nog op te doen met de

Smart Industry ontwikkeling. De Regio kent een aantal

producenten van eindproducten of systemen, aangeduid

als OEM’s (Original Equipment Manufacturer). Veel groter

is het aantal bedrijven die de rol van toeleverancier heeft

bewezen. Door grote en snelle ontwikkelingen op het

gebied van (nieuwe) materialen, complexer wordende

producten of toeleveringen ligt hier voor de Regio de

uitdaging en de kans.

De kenniseconomie van Twente op het gebied van

Advanced Materials and Advanced Manufacturing heeft

in de toekomst drie brandpunten. Op elke locatie staat

research and development in een verschillende mix en

verschillende werkomgeving centraal: het Kennispark

Twente bij Universiteit Twente met vooral focus op research

Economische kansen voor Twente

4

en beperkt op development in een campussetting;

de Thalescampus met research and development in

een geconcentreerde gebouwde setting; en de ruim

opgezette Technology Base Twente met research en vooral

development en een buitenruimte als testomgeving.

De werkwijze waarbij concepten van nieuwe producten en

productietechnologie geïntegreerd worden (uit)ontwikkeld

in een testomgeving wordt aangeduid met het begrip Field

Labs. Door het Topteam worden, samen met bedrijven,

concepten ontwikkeld op basis van de werkwijze met Field

Labs. Technology Base Twente wordt zo’n Field Lab.

Economische kansen voor Twente

WETSUS

ENERY-VALLEY

BRAINPORT

MAINPORT ROTTERDAM

AMSTERDAMMTROPOLITAN

SECURITY DELTA

SCHIPHOL

HAMBURGKENNISCLUSTERS

NLR/COMPO-WORLD

SENSOR-UNIVERSE

FOODVALLEYUR

RAA

RTAM

C

T

ECU

AAARA

DDDELLLEE TATATAAT

SSSCCCHHHIHIHIIPPHPHPHHOLOLOLSSCHHSSSSSSSSSSSCSSRandstad

Amsterdam

Rotterdam

Eindhoven

TY DIT DY

Zwolle

GroningenLeeuwarden

Munster

Osnabruck

Hamburg

Hannover

Bremen

Twente

Ruhr gebied

Dortmund

HTSM

5

Voor de ontwikkeling van een HTSM/AMM cluster is

samenwerking met de universitaire instelling UTwente en

toegepaste kennisinstellingen van het grootste belang. Voor

de realisatie van toegepaste kennis ten behoeve van het

cluster is samenwerking met de Hogeschool Saxion in het

bijzonder van grote waarde.

Het Topteam realiseert zich dat de realisatie van de missie,

het versterken van het bedrijven- en kenniscluster, zowel

vraagt om het stellen van prioriteiten voor de korte termijn

als vasthoudendheid over jaren bij het realiseren van een

organische stapsgewijze ontwikkeling van Technology Base

Twente.

De versterking van een cluster vraagt om het formeren

van ketens van wetenschappelijk onderzoek, toegepast

onderzoek, ontwerpen, pre-productie, productie,

onderhoud tot en met hergebruik. Voor open innovatie en

cross-overs tussen ketens is het van belang meerdere (deel)

ketens, ook fysiek, dicht bij elkaar te brengen.

6

Kansen voor de regio

» In de regio vindt veel kennisontwikkeling plaats; de bedrijven

hebben qua productie en producten een goede reputatie,

hetgeen kansen biedt.

» De kansen liggen met name in het op geavanceerde wijze

produceren van producten, al dan niet gebaseerd op nieuwe

materialen.

» De in de regio gevestigde metaalverwerkende industrie in

de meest ruime zin kan voordeel hebben van vernieuwde

productiemethoden.

Voorwaarden

» Het bewerkstelligen van samenwerking in de regio.

» Het ontwikkelen van een “gunfactor”.

» Besef creëren dat bedrijven en mensen trots mogen zijn op

de prestaties in de regio.

» Het imago over ondernemerschap en productie in de regio

verbeteren.

» Universiteit meer richten op productie, de maakfunctie, in de

regio.

» Bruggen slaan tussen kennis, toepassing en productie.

» Het hoofd bieden aan concurrentie in en vanuit andere

provincies.

7

Technology Base Twente (TBT) onderscheidt zich van reguliere

bedrijventerreinen omdat het voortbouwt op het oeroude landgoedprincipe

van nut en lust; productie en ontspanning staan centraal. Het gebied

laat zich beleven als een wereld op zich. De rijke (militaire) historie, de

landschappelijke setting en de start- en landingsbaan geven het gebied

een bijzondere sfeer die pioniers en ondernemers aantrekt. Om ervoor

te zorgen dat deze kracht behouden blijft zijn kernwaarden en spelregels

geformuleerd voor de ontwikkeling en is er een kwaliteitsteam die dit

actief bewaakt.

TBT is een aanvulling op de andere top bedrijventerreinen in Twente

vanwege de focus op een specifiek onderdeel binnen de HTSM-AMM

sector en de ruimte die er is voor flexibele, schaalbare en aanpasbare

moderne fabrieken, waar ondernemingen de eerste stap van laboratorium

naar grootschalige toepassing zetten. In Twente is de juiste combinatie

aanwezig van excellentie (academisch niveau/UT en hoger onderwijs

als Saxion en ROC) op het gebied van Advanced Materials en hands-on

ervaring op het gebied van manufacturing en Advanced Manufacturing.

TBT kan hiervoor een onderzoek-infrastructuur van wereldklasse bieden,

met (soms gedeelde) geavanceerde hightech laboratoria, simulators

en test faciliteiten om de werkzaamheden van de gevestigde bedrijven

optimaal te ondersteunen.

Binnen de focus op AMM wordt de hele ‘keten’ bediend binnen TBT: van

het eerste idee of de ontdekking, via het maken van prototypes en het

maken van nul-series, tot en met eindproducten en recycling.

AMM op Technology Base Twente

8

Het gaat om activiteiten die elkaar op allerlei verschillende manieren

aanvullen, verrijken, ontwikkelen en waar de activiteiten (ontwikkelen,

maken, testen, demonstreren) sequentieel met elkaar verbonden zijn. De

ontwikkelde kennis over productie en de materialen, worden ook direct

weer toegepast om TBT zelf te blijven vernieuwen, waarmee het een

cyclisch proces wordt.

Start productieketen AMM: nieuwe materialen, halffabricaten, prototypes. pre-productie, productie

9

De AMM keten zal geleidelijk worden uitgebouwd. Het begin is een

productielijn voor bijvoorbeeld de Aerospace waarbij met nieuwe

materialen halffabricaten en prototypes worden gemaakt. In de

pre-productiefase worden hiervan series gebouwd en getest. In

de productiefase gaat het om het daadwerkelijk produceren. Een

volgende stap is het toevoegen van een of meer andere productielijnen,

bijvoorbeeld voor de Automotive of Medical devices. Soms maken deze

lijnen gebruik van gedeelde faciliteiten zoals een collectief 3D Printlab. De

kennis die in elke productiestap wordt opgedaan, wordt benut om deze te

optimaliseren en om te delen (educatie). Zo ontstaat een serie onderling

verbonden productielijnen. De fysieke ruimte die nodig is kan wisselen in

de tijd. Soms is een grote hal nodig, soms alleen kleine units. Demontabel

en flexibel bouwen is daarom een kenmerk van TBT. De AMM ontwikkeling

gaat zich vanuit de kernwaarden presenteren, zoals beschreven in het

Gebiedsprofiel en Beeldkwaliteit wat het Kwaliteitsteam in samenwerking

met het Topteam heeft opgesteld.

10

Magneetwerking

» Teneinde bedrijven te interesseren zich op Technology Base Twente te

vestigen, zullen provincie en regio de eerste AMM bedrijven, moeten

ondersteunen en faciliteren om vestiging mogelijk te maken.

» Op basis van de hiervan uitgaande magneetwerking is vestiging van

andere bedrijven en instituten eerder te verwachten (campusvorming).

Onderling verbonden productielijnen, flexibele en aanpasbare units.

11

Om de ambitie van een duurzaam en sterker Twente waar te maken

heeft het Topteam de afgelopen periode zich beraden wat nodig is om

een vliegwiel op gang te brengen. Ze heeft dit vervat in vier adviezen

die gaan over kennisuitwisseling, een roadmap naar de toekomst,

het verder brengen van Smart Industry en het realiseren van een pré

productiefaciliteit op TBT.

Randvoorwaarden voor succes: vier adviezen

12

13

VERSTERKEN VAN BEDRIJVEN EN KENNISCLUSTER HTSM/AMM IN TWENTE

ADVIES 1

Om de AMM sector in Twente te versterken, is het inrichten

van Technology Base Twente op zich niet genoeg. Twente zal

ook moeten investeren in de omgeving; het ecosysteem. Het

ecosysteem wordt gevormd door bedrijven, kennisinstellingen,

investeerders, gespecialiseerde dienstverleners, voorzieningen,

gebouwen, en vooral door mensen.

Veel van de zojuist genoemde elementen van het ecosysteem

zijn in Twente aanwezig, maar op een aantal punten is

verbetering noodzakelijk. Het ecosysteem in Twente is vooral

gericht op starters en groeiers. Kennis van Universiteit Twente

of Saxion Hogeschool wordt door startende ondernemers naar

de markt gebracht. Nationaal en internationaal wordt Twente

geprezen voor het startersklimaat. Het Topteam onderschrijft

het belang van een goed klimaat voor starters en groeiers,

dit is een belangrijk element in het ecosysteem. Echter de

AMM-sector drijft niet alleen op starters en groeiers. In deze

sector zijn juist veel ‘volwassen’ bedrijven actief, en voor de

ontwikkeling die het Topteam voor ogen staat,

zijn deze bedrijven essentieel. Voor deze

‘volwassen’ bedrijven is een ecosysteem

in essentie wel aanwezig, maar

is minder zichtbaar en minder

gestructureerd, en is dus nog niet

voldoende ontwikkeld.

14

In de omringende regio’s en landen

hebben de regionale innovatieclusters

zich doorontwikkeld naar organisaties

waarvan bedrijven betalend lid worden,

het bestuur vormen, en zo zelf de agenda

bepalen. Voorbeelden daarvan zijn DSP Valley in

Leuven, Silicon Saxony in Dresden, It’s OWL in Paderborn en

Brainport Industries in Eindhoven. Deze organisaties kennen

een sterk industrieel commitment, en bieden veel toegevoegde

waarde voor de aangesloten bedrijven. Denk daarbij

bijvoorbeeld aan:

» Netwerkactiviteiten rondom inhoudelijke

thema’s

» Goede inhoudelijke seminars en

opleidingen

» Gemeenschappelijk benaderen van

buitenlandse markten

» Een netwerk voor het uitzetten van

kennisvragen en opdrachten

In Twente zijn er veel netwerken, zoals

Technologie Kring Twente, een organisatie

die al veel AMM- bedrijven als lid heeft.

De netwerken zijn vooral gericht op de sociale

aspecten van het ondernemerschap en richten zich

minder op de inhoud. Het Topteam is van mening dat de

AMM-sector in Twente behoefte heeft aan inhoudelijke

kennisontwikkeling en kennis uitwisseling. Kennispark Twente

kan daarin een goed startpunt zijn.

15

ROADMAP HIGH TECH MATERIALS VOOR EEN REGIONALE SPECIALISATIE STRATEGIE

ADVIES 2

Het doel van de technologische roadmap is om lange

termijn doorbraken in materiaaltechnologie te bereiken die

concurrerend zijn. De doorbraken zijn gericht op vermindering

van energieverbruik, lagere belasting van het milieu,

gezondheidszorg en klimaatverandering.

De vertaling van de landelijke roadmaps materialen naar de

regionale ontwikkelbare kennisgebieden op materialen zal in

de context plaatsvinden van de productietechniek in de regio.

Toegepaste kennisinstellingen kunnen de brug slaan tussen

kennisontwikkeling en de toepassingen zowel voor materialen

als voor productietechnieken.

Op basis van eerdere inventarisaties liggen voor de regio

kansen op de combinatie van Advanced Materials én

Advanced Manufacturing. Gelet op de reeds aanwezige

expertise in de regio zal in het bijzonder het gebied van

lichtgewicht materialen worden bekeken.

Producten en apparaten van morgen kenmerken zich door

grote verwevenheid van (nieuwe) materiaaleigenschappen, ICT,

sensoren, ontwerpmethode en (nieuwe) productietechnologie.

In de Twentse regio wordt veel kennis ontwikkeld, maar de

16

productie van systemen en apparaten

gaat (te) vaak naar het buitenland.

Het Topteam doet voorstellen om de

maakindustrie op moderne leest geschoeid meer

binnen de grenzen te houden. Hiervoor is het een vereiste

dat relevante product- en productiekennis in de regio (meer)

ter beschikking komt. Duitsland is met haar Industrie 4.0/Smart

Industries ervaring een interessante partij om mee samen te

werken.

De uitwerking van de regionale specialisatiestrategie door

de ontwikkeling van een roadmap is reeds gestart onder

begeleiding van het Topteam.

17

SMART INDUSTRIES ONTWIKKELING

ADVIES 3

Het Topteam is van mening dat een verdere ontwikkeling

van Smart Industry met kracht ter hand moet worden

genomen. Veel kennisontwikkeling in de regio heeft geleid

tot een maakindustrie over de landsgrenzen. Behoud en

ontwikkeling van bedrijven in de regio die beschouwd

worden als maakindustrie is doel van de Topteam inzet.

Relevante productietechnologie in de regio tot ontwikkeling

brengen vraagt om samenwerking van Universiteit Twente

met Fraunhofer Gesellschaft in de vorm van een gezamenlijk

Project Center met het Institut für Produktionstechnologie in

Aken en afstemming met Saxion als belangrijke HBO instelling.

Uitwisseling van kennis en ervaring met de bedrijven in Twente

wordt als cruciaal beschouwd.

18

Het Topteam adviseert om op korte termijn een drietal

opdrachten te verstrekken:

1.1. Ontwikkeling van een flexibele (re-configureerbare)

Productie faciliteit voor composiet producten in kleine

series.

1.2. Een (pre) productie faciliteit die additive manufacturing

(3D-Printing) en (mechanische) nabewerking combineert

voor metalen producten, bijvoorbeeld als alternatief voor

giet- en smeedstukken.

1.3. Het geschikt maken van beide faciliteiten voor opleiding

en training van (toekomstige) Smart Industry werknemers

van MBO tot WO niveau.

19

SMART INDUSTRY ADVANCED MANUFACTURING

ADVIES 4

Het Topteam constateert dat de ontwikkeling van hightech

materialen hand in hand moet gaan met de ontwikkeling

van moderne productietechnologie. De verwevenheid

van de eigenschappen van een product en tegelijkertijd

ook de productietechnologie (het maken) is complex.

Grootschalige productie in één keer opzetten na een paar

laboratoriumexperimenten heeft grote risico’s. Een manier

om de risico’s voor de ondernemer tot een acceptabel

niveau terug te brengen is om een productielijn te ontwerpen

voor een beperkt aantal producten (pre-productie). Als

het productieproces helemaal uitgedokterd is, kan een

toegesneden productielijn voor grote(re) aantallen producten

worden gerealiseerd.

20

Om de productieprocessen uit te ontwikkelen stelt het Topteam

voor om in nauwe samenwerking met geïnteresseerde bedrijven

een Pre-Productie faciliteit vorm te geven en zo mogelijk te

realiseren op Technology Base Twente. De basiselementen

van zo’n (Pre)Productie faciliteit, zoals bewerkingsmachines,

gereedschappen, handling en transport, worden zo ontworpen/

gekozen, dat er bij herinrichting snel nieuwe productielijnen

kunnen worden samengesteld, waarop andere producten

kunnen worden geproduceerd.

Om die reden is er sprake van een Re-configureerbare (Pre)

Productie faciliteit.

Voor de daadwerkelijke uitvoering van ontwerp en de

investering is nader overleg met geïnteresseerde bedrijven

noodzakelijk. Op dit moment worden gesprekken gevoerd, die

naar verwachting in 2016 tot duidelijkheid gaan leiden.

21

Het Topteam

Het Topteam bestaat uit: Aad Veenman, voorzitter, Frank

Biemans, vertegenwoordiger Ondernemingen en MKB en

CEO Norma, Cees Timmer, vertegenwoordiger Provincie

en Regio en programmamanager Provincie Overijssel en

Fred van Houten, vertegenwoordiger Kennisinstellingen en

Hoogleraar Universiteit Twente Design & Engeneering.

Het Topteam is in principe benoemd voor een periode van

3 jaar.

De overall missie van het Topteam is het versterken van

het bedrijven- en kenniscluster Advanced Materials en

Advanced Manufacturing in Twente. Hiervoor werkt zij

planmatig aan een programmatische aanpak en een

investeringsplan. Daarnaast geeft het Topteam adviezen

over de te volgen strategie over HTSM/AMM aan het

betrokken bedrijfsleven en onderwijs, maar ook aan

bestuur/politiek (provincie en 14 Twentse gemeenten) over

de te volgen hoofdstrategie, de activiteiten die noodzakelijk

zijn om de strategie te realiseren, en de instrumenten/

financiering van noodzakelijke initiatieven.

22

Het Topteam Colofon

Technology Base Twente; HTSM-AMM cluster

HTSM-AMM cluster is gemaakt door het Topteam.

De rapportage is onlosmakelijk verbonden met het

Gebiedsprofiel en Beeldkwaliteit Technology Base

Twente.

Rapportage en vormgeving: Topteam en BVR

adviseurs (beelden en lay-out)

Beelden pagina 1, 5, 6, 7, 9 , 11, 12, 13: BVR adviseurs

Beelden pagina 20, 21: voorbeeld pre productie

rudders: Fokker

Met dank aan Fred van Houten voor de overige beelden

Alles uit deze rapportage mag worden overgenomen

mits de bron wordt vermeld. Aan de inhoud van deze

rapportage kunnen geen rechten worden ontleend.

Eventueel rechthebbenden op gebruikt materiaal dienen

contact op te nemen met de uitgever.

Rotterdam, oktober 2015

23