thai-japanese cultural relationships: after the siamese...

Thai-Japanese Cultural Relationships: After the Siamese Evoulution of 1932 until before Grater Asia-Pacific Wartime

Nipaporn Ratchatapattanakul*Faculty of Liberal Arts, Thammasat University, Department of History

Abstract

The cultural dimension played a crucial role in the Thai-Japanese relationships after the political transformation in 1932. This could be observed through the significant increase of Thai students who went to further their studies in Japan. As a response to the Japaneses-product boycott by the Chinese, Japanese private companies attempted to restrict the roles of Chinese merchants in the Thai-Japanese trade networks and shifted their interest to building support for Thai human resources. Concomitantly, Thai middle class people expressed their interests in freelance business. However, due to the country’s superseded education, particu-larly in the fields of engineering, commerce and accountancy, seeking higher education in Japan, which costs less than in western countries, became an appropriate option. Regardless, the Japanese Government did not pay much attention to this issue during this timeframe. Therefore, the cultural activities in this initial stage were primarily engendered by the en-thusiasm of the Japanese ambassadors posted at Bangkok with support from Japanese private companies. It was not until the Japanese Ministry of Foreign Affairs formulated its cultural policies towards Thailand at the end of 1938 that the Center for the Thai-Japanese Culture Studies was established. This Center was to implement the cultural activities between the two countries as part of the preparation for marching towards the Greater East Asia Co-Prosperity Sphere during wartime.

Academic Paper

Keywords: Thai-Japanese relationships, Thai students in Japan, Japanese language teaching in Thailand, Thai Revolution of 1932, Greater East Asia War

* Corresonding author e-mail: [email protected]

57

ความสมพนธทางวฒนธรรมไทย-ญปน: หลงการเปลยนแปลงการปกครอง 2475 ถงกอนสงครามมหาเอเชยบรพา*

นภาพร รชตพฒนากลภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บทคดยอ

ภายหลงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ความสมพนธไทยและญปนในมตทางวฒนธรรมมความสำาคญมากขน โดยเฉพาะจำานวนนกเรยนไทยทไปศกษาตอยงญปนทเพมขนอยางมนยสำาคญ เนองจากบรษทเอกชนญปนตองการลดบทบาทของพอคาชาวจนในเครอขายการคาระหวางไทย-ญปน เพอแกปญหาการบอยคอตสนคาญปนของชาวจน จงหนมาสงเสรมการสรางบคลากรชาวไทยขนแทนท ขณะเดยวกนคนชนกลางในไทยเองกมความสนใจในการประกอบอาชพอสระมากขน แตเนองจากความลาหลงของการศกษาภายในประเทศในสาขาวชาอยางวศวกรรม พาณชยศาสตรและการบญช ดงนนการไปศกษาตอยงประเทศญปนซงมคาใชจายตำากวาประเทศทางตะวนตกมากจงกลายเปนทางเลอกทเหมาะสม อยางไรกตามรฐบาลญปนในขณะนนยงไมใหความสำาคญตอเรองน ดงนนกจกรรมทางวฒนธรรมในระยะแรกจงเกดจากความกระตอรอรนของอครราชทตญปนประจำากรงเทพเปนหลก โดยไดรบการสนบสนนจากบรษทเอกชนญปน จนกระทงกระทรวงการตางประเทศญปนไดวางนโยบายดานวฒนธรรมตอไทยในปลาย พ.ศ.2481 จงไดตงสถานศกษาวฒนธรรมญปนไทยขน เพอดำาเนนกจกรรมทางวฒนธรรมระหวางทงสองประเทศ อนเปนสวนหนงของการเตรยมพรอมเขาสการสรางวงไพบลยรวมกนแหงมหาเอเชยบรพาในชวงสงคราม

บทความวชาการ

คÓสÓคญ: ความสมพนธไทย-ญปน นกเรยนไทยในญปน การสอนภาษาญปนในไทย การเปลยนแปลงการ ปกครอง 2475 สงครามมหาเอเชยบรพา

* บทความชนนดดแปลงมาจากบทท 2 ของวทยานพนธเรอง “ความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางไทย-ญปน พ.ศ. 2475-2488” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ป พ.ศ. 2545 เนองจากเนอหาของบทความคาบเกยวชวงเวลากอนและหลงการเปลยนชอประเทศจากสยามเปนไทยในป พ.ศ. 2482 เพอไมใหเกดความสบสนในการเรยกชอ ผเขยนจงเลอกใชชอประเทศไทยในบทความชนน ยกเวนชอเฉพาะขององคกร เชน สยามสมาคม จะยงคงไวตามตนฉบบ

58

59

ความสมพนธทางวฒนธรรมไทย-ญปน

: หลงการเปลยนแปลงการปกครอง 2475 ถงกอนสงครามมหาเอเชยบรพา

นภาพร รชตพฒนากล

ความนÓ บทความนมงศกษากจกรรมทางวฒนธรรมระหวางไทยและญปนในชวงหนงทศวรรษกอนเกดสงครามมหาเอเชยบรพา (ธ.ค.2484-ส.ค.2488) เพอทำาความเขาใจปจจยตางๆ ทสงผลตอความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางทงสองประเทศทใกลชดกนมากขน โดยเนนศกษาปจจยทางเศรษฐกจคอบทบาททางเศรษฐกจของญปนในไทยทเพมขน และปจจยทางการเมองคอการเปลยนแปลงนโยบายของรฐบาลญปนและรฐบาลไทย

1. ปจจยทางเศรษฐกจ: บทบาททางเศรษฐกจ ของญปนในไทย การนำาเขาสนคาจากญปนเรมมปรมาณมากขนหลงสงครามโลกครงท 1 (พ.ศ. 2457-2461) จากสถานการณสงครามทำาใหเศรษฐกจขององกฤษตกตำาและสงผลใหสวนแบงตลาดของสนคาองกฤษในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตลดลงไปดวย อกทงภาวะเศรษฐกจตกตำาภายในของไทย อนเกดจากวกฤตการณขาวจากภาวะนำาทวมใหญ พ.ศ. 2460 และฝนแลง พ.ศ. 2462 (สนทร, 2533, น.11) ตอเนองดวยวกฤตการณการคลงของไทยในชวง พ.ศ. 2469-2470 ผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจโลก พ.ศ. 2472 สถานการณทางเศรษฐกจทงในและระหวางประเทศทตอเนองดงกลาวนทำาใหกำาลงซอของตลาดไทยลดลงและทำาใหสนคานำาเขาจากญปนซงมราคาถกเรมเปนทนยมของลกคาไทย

แผนภาพท 1 สดสวนการนำาเขาจากประเทศคคาหลก พ.ศ. 2473-2478 ทมา: William L. Swan, Japanese economic activity in Siam from the 1890’s until the outbreak of the

Pacific War (Centre for South East Asian Studies, 1986), p. 44.

จน,องกฤษ,

อนเดยตะวนออก,

ญปน,

ญปน 29.3%

อนเดยตะวนออก, 14.4%

องกฤษ, 13%

จน, 10.5%

* พ.ศ. 2474 เกดเหตการณชาวจนในไทยควำาบาตรสนคา2473 2474 2475 2476 2477 2478

วารสารญปนศกษา

Japanese Studies Journal

60

จากแผนภาพท 1 ตวเลขการคาระหวางไทยและญปนทเพมขนนนหมายถงการสรางเครอขายการคาภายในของไทยเชอมกบระบบการคาของญปนดวย โดยใชวธการเดยวกบบรษทตะวนตกคออาศยพอคาชาวจนหรออนเดยทมความคนเคยกบตลาดภายในมาเปนตวแทนนายหนา (คอมปราโดร) ในการนำาเขาและจดจำาหนายสนคา โดยทพอคาจนและอนเดยเหลานจะซอสนคาจากหางรานของญปนในระบบเงนเชอและเนองจากสนคาญปนมราคาถกทำาใหใชเงนลงทนตำากวาสนคาจากยโรปและอเมรกา รวมทงราคาทถกนยงทำาใหสามารถระบายสนคาออกไดเรวและคนทนไดเรว (Swan, 1986, p.72)

จากระบบการคาดงกลาวอาจกลาวไดวาพอคาชาวจนนาจะมบทบาทในเครอขายการคาสนคาญปนอยพอสมควร นบตงแตขนตอนการนำาเขา ซงสนคาจำานวนหนงนำาเขาผานทาเรอฮองกงและสงคโปร โดยเฉพาะการนำาเขาผานทาเรอทฮองกงมมลคามากกวาทนำาเขาจากทาเรอทญปนโดยตรง (ดแผนภาพท 2) ดงนนเมอเกดปญหาความขดแยงทางการเมองระหวางจนและญปน ซงนำามาสปญหาการควำาบาตรสนคาญปนอยบอยครงยอมสงผลกระทบตอปรมาณการคาระหวางไทยและญปนอยางหลกเลยงไมได

แผนภาพท 2 มลคาสนคาญปนทไทยนำาเขาผานทาเรอตางๆ พ.ศ. 2473-2474 (บาท) ทมา: ปรบปรงจาก Gaimusyou (กระทรวงการตางประเทศ), Syamu ichiba ni okeru Nihonsyouhin no chii (สถานะของ

สนคาญปนในตลาดสยาม). (Tokyo: Gaimushou tsuusyoukyoku, 1932), pp.19-28.

ภาชนะปลาคละเครองใชไฟฟาผา

ภาชนะปลาคละเครองใชไฟฟา

ผามลคาสนคานำาเขาทงสชนดเพยง 15,701

61




เงอนไขทตองอาศยตวกลางคอพอคาชาวจนเปนปญหาทนกธรกจชาวญปนตระหนกด เหนไดจากสนทรพจนของนกธรกจทใหการตอนรบคณะลกเสอจากไทยทเดนทางไปญปนในป พ.ศ. 2472 ภายหลงกรณชาวจนบอยคอตสนคาญปนในป พ.ศ. 2471 โดยเสนอวาปญหาทการคาระหวางไทยและญปนตองอาศยชาวจนเปนตวกลางน จะหมดไปหากพอคาไทยและญปนสามารถตดตอกนไดโดยตรง ฉะนนหากนกเรยนคนใดมความตองการจะศกษาตอเพอฝกภาษา ทางญปนกยนดจะใหการสนบสนน ไมเพยงเฉพาะในกลมนกธรกจเทานน รฐบาลญปนเองกตระหนกถงผลเสยหายทอาจเกดขนในระยะยาว เนองจากการกระทบกระทงกนระหวางจนและญปนยงคงยดเยออย ดงนนตงแต พ.ศ. 2474 รฐบาลญปนจงไดสงเสรมใหเอกชนญปนขยายบทบาทของบรษทสญชาตญปนในไทยใหมากขนเพอเพมบทบาทในเครอขายการนำาเขาสนคาญปนและลดบทบาทของชาวจน ดงเหนไดจากการจดทำารายงานสำารวจสถานะของสนคาญปนในตลาดไทยแจกจายใหกบบรษทเอกชนในป พ.ศ. 2474 (Gaimusyou, 1932) ดงนนจะเหนไดวาภายหลงป พ.ศ. 2475 บรษทเอกชนของญปนไดเขามาเปดสาขาในไทยมากขน จนกระทง พ.ศ. 2479 ปรากฏวามบรษทนำาเขาและสงออกทดำาเนนงานโดยชาวญปนในกรงเทพฯ เพมขนเปน 16 บรษท เชน C.Itoh Trading Company (ตง พ.ศ. 2476) Mitsubishi Trade Co., Ltd. (ตง พ.ศ. 2478) ซงสวนใหญเปนบรษททนำาเขาสนคาจากญปน เชน ผา ยา เครองสำาอาง เครองใชไฟฟา และสงออกสนคาไทยอยาง ขาว ยางพารา หนงวว (Syamu kokuzai ryuhoujin no jyoukyou, 1936, pp. 64-65) จากความพยายามทจะลดบทบาทของชาวจน ตลอดจนจำานวนบรษทเอกชนญปนทเขามาดำาเนนงานในเขตกรงเทพฯ ทมากขนนบตงแตหลงเหตการณการบอยคอตในป พ.ศ. 2471 และ พ.ศ. 2474 นน

ยอมหมายถงความตองการบคลากรชาวไทยทมความสามารถดานภาษาญปนมารองรบการขยายตวดงกลาว ซงความตองการนไดกลายมาเปนปจจยหนงทสงผลตอความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางไทยและญปน โดยเฉพาะในสวนของนกเรยนไทยในญปนเพมปรมาณขนอยางรวดเรวหลงป พ.ศ. 2476

2. ปจจยทางการเมอง: นโยบายตางประเทศของ ญปนและการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ภายหลงจากญปนพฒนาตวเองขนมาเปนหนงในประเทศมหาอำานาจ ผนำาญปนไดดำาเนนนโยบายตางประเทศดวยการขยายอทธพลตามแบบอยางจกรวรรดนยม โดยในกลางป พ.ศ. 2479 แนวคดการขยายอทธพลไปยงภมภาคใต คอ เอเชยตะวนออกเฉยงใตและหมเกาะตาง ๆ ในมหาสมทรแปซฟก (Nanshinron) ซงไดรบการสนบสนนจากกองทพเรอ ไดรบการยอมรบใหเปนนโยบายของรฐ (Yano, 1975, p.145) จากนโยบายตางประเทศดงกลาวทำาใหญปน ใหความสำาคญตอไทย ซงเปนดนแดนเดยวในภมภาคทางใตทไมไดเปนอาณานคม สำาหรบสถานการณในไทย ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในเดอนมถนายน พ.ศ. 2475 รฐบาลคณะราษฎรไดปรบเปลยนนโยบายตางประเทศจากเดมทองอยกบองกฤษมาเปนการพยายามรกษาความเปนกลางในเวทระหวางประเทศ เหตผลในการปรบทาทนสวนหนงเนองจากผนำาเดมในระบอบสมบรณาญาสทธราชยมความสมพนธทใกลชดกบองกฤษ ซงอาจทำาใหเกดการแทรกแซงการเมองได (Charivat, 1985, p.117) นอกจากนนกลมผนำาคณะราษฎรซงถกหลอหลอมทางความคดในชวงเวลาทจกรวรรดนยมตะวนตกกำาลงเสอมถอย พรอมกบลทธชาตนยมทเฟองฟขนอยทวไปในกลมปญญาชนของดนแดนอาณานคม แมไทยจะไมไดเปนอาณานคม



62

โดยตรง แตความคดวาตนถกคกคามทางการเมองจากฝรงเศสและการครอบงำาทางเศรษฐกจจากองกฤษกดำารงอยในกลมปญญาชนในชวงเวลานน (ชาญวทย, 2538, น.65) การทำารฐประหารรฐบาลพระยามโนปกรณนตธาดาในเดอนมถนายน พ.ศ. 2476 เปนเหตการณทสะทอนใหเหนถงการปรบเปลยนทาทของผนำาในกลมคณะราษฎรดงกลาวขางตน โดยญปนกลายเปนทางเลอกใหกบผนำาการรฐประหารอยางพระยาพหลพลพยหเสนาและหลวงพบลสงครามดวยการขอความชวยเหลอในดานอาวธยทโธปกรณ ซงอครราชทตญปนประจำากรงเทพทตยาตาเบะ ยะสกช (ดำารงตำาแหนงระหวาง พ.ศ. 2471-2478) กไดบายเบยงดวยการใหคำามนสญญาวาจะใหความชวยเหลอในทางเศรษฐกจและวชาการภายหลงจากการทำารฐประหารไดสำาเรจ (ทว, 2524, น.62) ดงนนภายหลงจากพระยาพหลพลพยหเสนาขนดำารงตำาแหนงนายกรฐมนตรจงเปนชวงเวลาทญปนเขามามบทบาทในทกๆ ดาน (Charivat, 1985, p.117) ซงกสอดคลองไปกบการปรบเปลยนนโยบายตางประเทศของญปนทกลาวถงขางตนดวย ดวยเปาหมายเชงอดมการณทสอดคลองกนในบางสวนของแนวนโยบายตางประเทศของญปนภายหลงป พ.ศ. 2476 และสำานกชาตนยมในกลมผนำาใหมภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง ทตองการลดอทธพลของประเทศตะวนตกและสรางประเทศใหเขมแขง ประกอบกบบทบาททางเศรษฐกจของญปนในไทยททวความสำาคญมากขนในชวงหนงทศวรรษกอนเกดสงครามนเองทมสวนทำาใหกจกรรมดานวฒนธรรมระหวางทงสองประเทศเพมปรมาณขน

3. กจกรรมทางวฒนธรรมระหวางไทยและญปน กจกรรมทางวฒนธรรมทเกดขนภายหลง พ.ศ. 2475 สามารถแบงออกไดเปน 2 กลมใหญๆ คอ กจกรรมทรเรมจากฝายญปน และกจกรรมทรเรมจากฝายไทย สำาหรบกจกรรมทรเรมจากฝายญปน ภายหลงการทำารฐประหารรฐบาลพระยามโนปกรณนตธาดา อครราชทตยาตาเบะ กเรมผลกดนกจกรรมทางวฒนธรรมระหวางทงสองประเทศ ดวยการยนรายงานไปยงกระทรวงการตางประเทศของญปนในปลายป 2477 เพอเสนอใหจดตงทนการศกษาใหกบนกเรยนไทยไดมาศกษาตอยงประเทศญปน แตทางกระทรวงการตางประเทศไมไดมทาทตอบสนอง ทตยาตาเบะจงไดขอความรวมมอไปยงหอการคาแหงเมองนะโงะยะ โดยไดรบการสนบสนนจากประธานหอการคา และไดจดตงสมาคมญปนสยามแหงนะโงะยะ (Japan Siam Association, Nagoya) ใน พ.ศ. 2478 (JFMA., I 1.10.0 2-14) เพอทำาหนาทดงกลาว ดวยการมอบทนการศกษาจำานวน 3 ทนใหกบนกเรยนไทยในปเดยวกน (สจช. กต.94.1.2.2/4) ทตยาตาเบะยงไดประสานไปยงกรมตอนรบนกทองเทยวและสำานกงานโฆษณาของญปนเพอเชญคณะนาฏศลปจากโรงเรยนนาฏศลปไปเปนตวแทนเผยแพรความรเกยวกบวฒนธรรมไทย โดยคาใชจายทงหมดทางญปนเปนผออกให (สจช. กต.94.1.2.2/4) เชนเดยวกบการแลกเปลยนคณะลกเสอ ซงคาใชจายสวนใหญทางญปนเปนผรบผดชอบ โดยไดรบการสนบสนนจากบรษทเอกชนของญปน ซงในขณะนนไดมการรวมกลมตงเปนสมาคมตางๆ เชน สยามสมาคมแหงโตเกยว (Senra Kyokai, Shamu Kyokai) ตงขนในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2471 สยามสมาคมสาขาโกเบ (Japan-Siam Association, Kobe) ตงขนในเดอนมนาคม พ.ศ. 2479

63




ภาพท 1 คณะนาฏศลปญปนถายรปรวมกบคณะนาฏศลปไทยเมอครงเปดการแสดง พ.ศ. 2479

ทมา: Syamu kyokai kaihou (วารสารสยามสมาคม) 7 (May 1937)

สำาหรบภาคเอกชนอน หนงสอพมพอะซะฮและไมนจกเรมเขามามบทบาทในระยะนดวย การเชญนกหนงสอพมพทงกหลาบ สายประดษฐ สภา ศรมา-นนทและทองด อสระกล ไปดงาน รวมทงสงนกขาวเขามาประจำาในไทยเปนครงแรกใน พ.ศ. 2479 ซงผลจากการแลกเปลยนนกเขยน นกหนงสอพมพ ทำาใหมขอเขยนเกยวกบญปนปรากฏบนหนาหนงสอพมพมากขน โดยมลกษณะรวมอยางหนงในการชนชมความสำาเรจของญปนในการพฒนาประเทศและการขนมาทาทายมหาอำานาจตะวนตก ขณะเดยวกนในสงคมญปนเองกมงานเขยนเกยวกบประเทศไทยมากขน ซงนบเปนสวนหนงของตะวนออกศกษาในญปนดวย เชน การจดตง “หองไทย” ของบรษทมตซยใน พ.ศ. 2479 โดยมพระสารสาสนพลขนธ อดตรฐมนตรวาการกระทรวงเศรษฐการเปนนกวชาการประจำา (ประชาชาต, 26 พฤษภาคม 2479, น.3)

สำาหรบกจกรรมทรเรมจากฝายไทยนน การสงนกเรยนไปศกษาตอยงประเทศญปน ดจะเปนกจกรรมทเกดขนอยางตอเนองและมนยสำาคญทสด จำานวนนกเรยนไทยทไปศกษาตอทญปนซงเพมมากขนภายหลงเปลยนแปลงการปกครองนนสวนใหญเปนนกเรยนเอกชนทเดนทางไปดวยทนตนเอง อยางไรกตามนกเรยนทนรฐบาลไทยกเพมจำานวนมากขนเชนกน สาเหตสำาคญททำาใหอตราสวนของทนรฐบาลทสงนกเรยนไปยงญปนเพมขนนนนาจะมาจากภาวะการเงน ซงในขณะนนคาใชจายสำาหรบนกเรยนในยโรป 1 คน สามารถสงไปศกษาทญปนหรอฟลปปนสไดประมาณ 4 คน (ประชาธปไตย, 27 ตลาคม พ.ศ. 2477) สำาหรบนกเรยนเอกชน การไปศกษาตอทญปนโดยมากจะตดตอผานทางชาวญปนทรจกในแบบความสมพนธสวนบคคล เชน นายสงห สบแสง ซงไปศกษาตอทญปนไดเนองจากเคยเปนหนงในคณะ



64

ลกเสอทเดนทางไปเยยมลกเสอญปนใน พ.ศ. 2471 จงมโอกาสรจกกบชาวญปนและไดขอความชวยเหลอในการตดตอสถานศกษา รวมทงทพกซงพกอยกบครอบครวชาวญปน (JFMA., I 1.2.0 3-1) จนเมอนายทหารญปนบางกลมไดพบปะพดคยกบพระมตรกรรมรกษาในโอกาสทเดนทางไปรบตำาแหนงอครราชทตไทยประจำากรงโตเกยว กไดกลาวถงปญหาการศกษาของนกเรยนไทยและแนะนำาใหรฐบาลไทยเอาใจใสตอนกเรยนไทยใหมากขน พระมตรกรรมรกษาจงไดเสนอใหกระทรวงการตางประเทศของไทยแตงตงผดแลนกเรยนไทยในญปน โดยแตงตงนาย ยะมะงจ ทะเคช ซงเคยเปนนกเรยนทนกระทรวงการตางประเทศของญปนเขามาศกษาภาษาไทยในสมยรชกาลท 5 และไดทำางานคลกคลอยในหนวยงานของรฐและเอกชนของไทยมากวาสามสบปใหดำารงตำาแหนงผดแลนกเรยนไทยประจำาประเทศญปน (สจช., ศธ.21.9 /43/ เลม 2) จำานวนนกเรยนเอกชนไทยในญปนทเพมขนนนาจะเกดจากการสอดคลองกนของปจจยหลายประการ กลาวคอ เนองจากการสอบชงทนรฐบาลใน พ.ศ. 2477 ไดสงนกเรยนไปญปนถง 11 คนเทากบจำานวนนกเรยนทสงไปสหรฐฯ ยอมแสดงถงการรบรองสถานะของนกเรยนทจบจากประเทศญปน ซงนาจะมสวนเสรมความมนใจของทงนกเรยนและผปกครอง นอกจากนนเนองจากในชวงนนทางญปนเองไดจดตงสำานกนกเรยนนานาชาตขนในเดอนธนวาคม 2478 ทำาใหการไปศกษาตอทประเทศญปนสะดวกมากขน เนองจากสำานกนกเรยนนานาชาตไดจดสรางหอพกและเปดสอนภาษาญปนใหกบนกเรยนตางชาตโดยไมเสยคาใชจาย ตอมาใน พ.ศ. 2479 ทางสยามสมาคมของญปนยงไดสรางหอพกสำาหรบนกเรยนไทยและเปดสอนภาษาญปนรวมทงภาษาองกฤษสำาหรบนกเรยน

ไทยโดยเฉพาะอกดวย (ประชาชาต, 15 มถนายน 2479) เมอพจารณาหลกสตรทนกเรยนเอกชนมาศกษาพบวาวชาทนยมเรยนเปนอนดบหน ง คอ วชาการพาณชยและเศรษฐศาสตร รองลงมาคอ วศวกรรม แพทย ทนตแพทย และประมง (Yamaguchi, 1939, pp.74-75) ซงลวนแตเปนวชาชพชนสงทการศกษาในประเทศยงไมสามารถตอบสนองได นอกจากคาใชจายทไมสง การปรบปรงระบบตาง ๆ ของญปนเพอรองรบนกเรยนตางชาตและความกาวหนาในระบบการศกษาของญปนแลว ปจจยทสำาคญอกอยางหนงททำาใหนกเรยนไทยเลอกไปศกษาตอทประเทศญปนแทนทการไปฟลปปนสซงใหการศกษาทเปนภาษาองกฤษนนนาจะมาจากความตองการในการศกษาภาษาญปน ซงมความสำาคญมากขนตามการขยายตวของบทบาททางเศรษฐกจของญปนในไทย ความตองการความรภาษาญปนนนสะทอนใหเหนไดจากกรณของนายสมาน จารรตน บตรนายขวญ จารรตน เจาของหางพศาลพานช ซงมสาขาจำาหนายผาอยทโกเบ ไดไปเรยนวชาพาณชยอยทมหาวทยาลยการคาแหงโอซากะตงแต พ.ศ. 2473 (สมาน, 2507) โดยไปอยกบดอกเตอรฮกจ ซงเปนหวหนาพาคณะลกเสอญปนไปเยอนประเทศไทย (เลอน, 2512, น.114) ซงการเลอกไปศกษาตอทญปนของนายสมานนนสวนหนงนาจะเกยวของกบการสงเสรมธรกจของครอบครว ดวยปจจยดงกลาวขางตนทำาใหจำานวนนกเรยนไทยทไปศกษาตอทญปนเพมมากขน จากสถตหอพกของสำานกนกเรยนนานาชาตระหวาง พ.ศ. 2479-2485 จงปรากฏวามนกเรยนไทยจำานวนมากทสดคอ 63 คน มากกวานกเรยนจากอนเดยซง มากเปนอนดบสองหนงเทา (Kokuzaigaku Yuukai Kaihou, 1942, pp.53-63)

65




ภาพท 2 ภาพหมนกเรยนไทยในญปนเนองในงานฉลองวนชาต ณ สถานอครราชทตไทยประจำากรงโตเกยว 24 มถนายน 2482

ทมา: Nihon-Tai kyokai kaihou (วารสารสมาคมญปน-ไทย) 16 (September 1939)

4. นโยบายดานวฒนธรรมของญปนในไทย จากกจกรรมทางวฒนธรรมระหวางไทย-ญปนขางตนจะเหนไดวาในชวงแรกนนภาครฐของญปนไมไดใหความสำาคญหรอมแนวนโยบายทางวฒนธรรมตอไทยมากนก กจกรรมทเกดขนจงเกดจากความสนใจสวนบคคลโดยเฉพาะบทบาทของทตยาตาเบะ โดยไดรบการสนบสนนทางการเงนจากภาคเอกชนของญปน จนกระทงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2480 แผนกวฒนธรรม กระทรวงการตางประเทศของญปนจงไดเรมกำาหนดแผนทางดานวฒนธรรมตอไทย โดยไดทำาการสำารวจกจกรรมดานวฒนธรรมของประเทศตะวนตกในไทย ซงในรายงานนไดแบงออกเปน 4 ลกษณะ คอ โรงพยาบาล องคกรดานวฒนธรรม การใหทนการศกษาและโรงเรยน ซงกจกรรมเหลานโดยมากผานบทบาทของมชชนนาร (JFMA., B.1.0.0 J/S 12)

ดงทกลาวถงการใหทนในสวนทแลววา นกเรยนไทยไดรบทนจากญปนครงแรกจากสมาคมญปน-สยามแหงเมองนะโงะยะและสำานกนกเรยนนานาชาตตามลำาดบ ในสวนการจดตงองคกรทางวฒนธรรมนน กระทรวงการตางประเทศของญปนเนนกจกรรมเผยแพรภาษาและวฒนธรรมญปน แผนกวฒนธรรมไดมอบหมายงานนใหนายมทซโนะมยะ อชทะดะ ซงเปนเจาหนาทผดแลโครงการภาษาญปนในอเมรกาเปนผควบคมการจดตง และไดเดนทางมาไทยเพอดงานเมอกลาง พ.ศ. 2481 (Matsunomiya, 1938, pp.48-58) ในรายงาน การสำารวจกจกรรมดานวฒนธรรมระหวางไทยและญปน ของนายมทซโนะมยะ ไดเสนอใหจดตงองคกรดานวฒนธรรมขนใน กรงเทพฯ เพอทำาหนาทเผยแพรขาวสารเกยวกบประเทศญปน รวมทงสอนภาษาญปนดวย (Hasegawa,



66

2001, p.3) การดำาเนนงานนไดรบเงนสนบสนนจากกระทรวงการตางประเทศของญปน สยามสมาคมของ ญปน และเงนบรจาคจากสถานทตญปนประจำากรงเทพฯ จนนำามาสการตงสถานศกษาวฒนธรรมญปนไทย (The Institute of Japano Thai Culture) ซงไดทำาพธเปดอยางเปนทางการในวนท 22 ธนวาคม พ.ศ. 2481 มสำานกงานอยทถนนหนาพระลาน โดยไดรวมทงสำานกงานญปนสยามสมาคมและโรงเรยนภาษาญปนเขาไวในทเดยวกน (Hiroshita, 1941, p.71) โดย มกจกรรมแบงออกเปน 5 ประเภทคอ การสอนภาษาญปน การเผยแพรขอมลเกยวกบประเทศญปน หองสมดญปน แนะแนวการศกษาตอประเทศญปนและ อนๆ

สำาหรบการสอนภาษาญปนนนกอนหนาทจะเปดโรงเรยนภาษาญปนบางกอก (The Bangkok Japanese Language School) ไดวางเปาหมายในการสอนภาษาญปนทมงเนนเนอหาไปทประชาชนทวไป ซงแตกตางกบการสอนภาษาของประเทศตะวนตกทใหความสำาคญกบภาษาระดบสงทมเนอหายาก (Hasegawa, 2001, p.5) จากชวโมงของหลกสตรทวไปเหนไดวาหลกสตรนนเนนทวชาการสนทนา ซงตรงตอความตองการของนกเรยนไทย ดงนนเมอแรกเปดโรงเรยนทหนาพระลานจงมผสมครถง 318 คน จากจำานวนนกเรยนทสามารถรบไดประมาณ 158 คน และในปการศกษาดงกลาวมผสมครเขามาทงสน 592 คน จากทงหมดสภาคเรยน อยางไรกตามจำานวนนกเรยนทศกษาจนจบหลกสตรคดเปนเพยงครงหนงเทานน (Hiroshita, 1941, pp.75-76)

ภาพท 3 พธเปดสถานศกษาวฒนธรรมไทย-ญปน ทอาคารถนนหนาพระลาน

ทมา: Syamu kyokai kaihou (วารสารสยามสมาคม) 13 (December 1938)

67




ในสวนของการเผยแพรความร เกยวกบประเทศญปนนน เนนการใหเรยนรและเขาใจจตวญญาณของชาวญปน โดยผานการสอดแทรกลงไปในการสอนภาษา การจดแสดงปาฐกถาโดยชาวญปนในประเทศไทยและชาวไทยทเคยไปศกษาทญปน รวมทงการเปดสอนวชาจดดอกไม วชายโด นอกจากนยงไดวางโครงการในอนาคตทจะสนบสนนใหเปดหลกสตรภาษาและวฒนธรรมญปนตามสถาบนการศกษาตาง ๆ โดยเฉพาะในระดบมหาวทยาลยอกดวย (Hiroshita, 1941) สำาหรบการเปดหองสมดซงรวมถงหองโสตทศนะนนมวตถประสงคเพอเผยแพรความรเกยวกบประเทศญปนใหกบประชาชนทวไปในวงกวาง ดงนนนอกจากบรการหองสมด ยงมหองโสตทศนะทใหบรการทงขาววทยคลนสนของสำานกขาวญปน เทปฝกภาษา รวมทงภาพยนตรขาวและวฒนธรรมจากญปน ซงเปนสอทสามารถเขาถงมวลชนวงกวาง โดยทางญปนคาดหวงวาสอเหลานทงบทเพลง ภาพยนตรจะสามารถสอดแทรกเขาไปในสงคมไทยในวงกวางทงในโรงภาพยนตร รานอาหาร สถานบนเทง เชนเดยวกบเพลงหรอภาพยนตรของตะวนตกและจนทแพรหลายอยในขณะนน (Hiroshita, 1941) สถานศกษาแหงนยงมบทบาทสำาคญในการผลตองคความรเกยวกบประเทศญปนในชวงแรกของไทยดวย โดยในป พ.ศ. 2483 ไดจดพมพหนงสอทงหมด 4 เลมคอ รายงานตรวจเครองดนตรของไทย ของนายทากาโมโต ครอซาวา สนทนาไทย-ญปน คมอสนทนาภาษาญปน ของนายเอส.มก และสถานศกษาวฒนธรรมญปนไทย ในป พ.ศ. 2484 ไดจดพมพอก 6 เลมคอ ตำาราทำาเครองภาชนะตางๆ ของนายเอส.มก พระพทธศาสนาทางปรชญากบความคดของญปน ของเอส.ไต.เซก, โปร.ท.เบยวโด พระพทธศาสนากบคนญปน ของศาสตราจารย ท.เบยวโด และศาสตราจารย เค.ทาคางะม ความเจรญของไฟฟาแหงประเทศไทย ของไว.ซจร วฒนธรรมของญปน ของ

อาร.คะย. พทธศาสนาของญปน ของศาสตราจารย ท.เบยวโด นอกจากนนยงไดจดพมพหนงสอเพอรวมฉลองในงานวนรฐธรรมนญดวย โดยไดพมพครงแรกในงานวนฉลองรฐธรรมนญ พ.ศ. 2483 คอ เรอง ยปนประเทสอาทจอทย ในปตอมาเรอง วธนธมยปน และ คมอเกยวกบมหาวทยาลย, วทยาลย, โรงเรยนไนประเทสยปน

สรป ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในป 2475 ความสมพนธระหวางไทยและญปนในมตทางวฒนธรรมมความใกลชดกนมากขน ทงนเกดจากความกระตอรอรนของอครราชทตญปนประจำากรงเทพนายยาตาเบะ ยะสกช ซงไดเคยใหขอตกลงวาจะใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจและวชาการตอรฐบาลภายหลงการรฐประหารในป 2476 โดยความกระตอรอรนนไดรบการสนบสนนจากบรษทเอกชนของญปนทมธรกจเกยวพนอยกบไทย สวนหนงเพอตองการลดบทบาทของชาวจนในฐานะตวกลางของเครอขายทางการคาระหวางไทยและญปน ซงชองทางนไดรบเสยงตอบรบจากสงคมไทย อยางนอยกในกลมชนชนกลางในเมองดงจะเหนไดจากการสงบตรหลานไปศกษาตอยงประเทศญปน ซงในสงคมผอานออกเขยนไดนนมภาพลกษณในดานความเจรญกาวหนาของญปนอยแลว ผนวกกบความนยมในการยดอาชพอสระอยางวศวกร พอคา สมหบญช มมากขน ซงในขณะนนรฐบาลยงจดการศกษาในดานดงกลาวไดไมทนตอความตองการของสงคม การไปศกษาตอยงประเทศซงมคาใชจายไมสงนกอยางญปนจงเปนทางออกทดสำาหรบคนกลมน ความสมพนธในมตวฒนธรรมนยงเปนทางการมากขนเมอกระทรวงการตางประเทศญปนไดวางนโยบายดานวฒนธรรมในไทยอยางจรงจงในปลายป 2481 ดวยการตงสถานศกษาวฒนธรรมญปน ไทย (The Institute of Japan Thai Culture)



68

จากความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางไทย-ญปนทเกดขนน จะเหนไดวาการศกษาความสมพนธในระดบอน นอกเหนอจากระดบรฐตอรฐนนจะชวยใหเขาใจมตทลกซงและหลากหลายระหวาง

สงคมระหวางประเทศมากขน ซงในวงวชาการประวตศาสตรความสมพนธไทย-ญปนยงขาดการศกษาในมตนอยมาก

ตวยอทใชในเอกสารอางอง สจช. หมายถง สำานกหอจดหมายเหตแหงชาต กต. หมายถง กระทรวงการตางประเทศ ศธ. หมายถง กระทรวงศกษาธการ JFMA หมายถง Japanese Foreign Ministry Archive

บรรณานกรมเอกสารทยงไมไดตพมพ สจช., กต.43.3/22 รายนามนกเรยนทสงไปศกษาวชา ณ ประเทศญปน (พ.ศ. 2479)สจช., กต. 94.1.2.2/4 สมาคมญปน-สยามเมองนาโงยาใหทนเลาเรยน พ.ศ. 2478สจช., กต.94.1.2.2/1 รฐบาลฝรงเศสใหทนนกเรยนไทยนายทพย ปญญาลกษณ พ.ศ. 2470-2474สจช., กต.94.1.2.2/9 รฐบาลฝรงเศสใหทนนกเรยนไทยไปเรยนการคลง (พ.ศ. 2480-2483)สจช., ศธ.21.9/43/เลม 2 กระทรวงการตางประเทศตงผดแลนกเรยนประจำาประเทศญปนJFMA., B.1.0.0 J/S 12 Nittai bunka yokou kankei ikken (Nihon-Thai cultural relation agreement) (in Japanese)JFMA., I 1.10.0 2-14 Syamu kyukai kankei (Siam Society) (in Japanese)

เอกสารตพมพแลวชาญวทย เกษตรศร. (2538). ประวตการเมองไทย. กรงเทพฯ: ดอกหญา.(26 พฤษภาคม 2479) เปดสำานกงานสยามขนในกรงโตเกยว. ประชาชาต. p.3. ทว ธระวงศเสร. (2524). สมพนธภาพทางการเมองระหวางไทยกบญปน. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.เลอน ศราภยวานช. (2512). ฝนจรงของขาพเจา. กรงเทพฯ: มตรนราการพมพ.สมาคมนกเรยนทนบรตชเคานซลในประเทศไทย. ม.ป.ป. กรงเทพฯ: ประชมทองการพมพ.สมาน จารรตน. (2507). สมานรำาลก ณ เมรวดมกฎกษตรยาราม 12 มนาคม 2507. กรงเทพฯ: อกษรสาสน. สนทร อาสะไวย. (2533). วกฤตการณเศรษฐกจหลงสงครามโลกครงท 1. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.Charivat Santaputra. (1985). Thai foreign policy 1932-1946. Bangkok: Thai Khadi Research Institute.Gaimusyou. (1932). Syamu shijo ni okeru Nihon syouhin no chii (Status of Japanese products in Siam market). Tokyo: Gaimushou tsuusyoukyoku. (in Japanese)

69




Hasegawa, T. (2001). Bankoku nihon bunka kenkyuujyo (1938) no nihongo kyouiku keikaku (Japanese language program of Bangkok Japanese Cultural Research Institute). Nihongo to Nihongo Kyouiku (Japanese Language and Japanese Language Education), 29, 1-20. (in Japanese)Hiroshita, F. (1941). Nihon-Tai bunka kenkyuujyo no souritsu to jigyou (Establishment and activities of Japan-Thai Cultural Research Institute). Nihon-Tai Kyoukai Kaihou (Journal of Japan Thailand Association), 25, 71-102. (in Japanese) Kokusaigaku Yukai. (1938). Kokusaigaku yuukai houkoku (Report of the international students society). Kokusaigaku Yuukai Kaihou (Journal of International Students Society), 2, 24-33. (in Japanese)_____________. April 1941 – August 1942). Taikoku oyobi futsuyou indoshina ni kansuru gakuseisyo jigyou (Thailand and Franch-dominated Indochina students). Kokuzaigaku Yuukai Kaihou (Journal of International Students Society), 5, 53-63. (in Japanese)Matsunomiya, I. (1938). Taisen bunka jigyou zakki (Notes on cultural activities in Thailand). Nihon-Tai Kyoukai Kaihou (Journal of Japan Thailand Association) 13, 48-58. (in Japanese)Swan, W. (1986). Japanese economic activity in Siam from the 1890’s until the outbreak of the Pacific War. India: Centre for South East Asian Studies. Syamu kokuzai ryuhoujin no jyoukyou (Report of Japanese people in Siam). (1936). Syamu Kyoukai Kaihou (Journal of Siam Society), 3, 61-66. (in Japanese)Yamaguchi, T. (1939). Ryu nittai koku gakusei ni kaete (Thai students in Japan). Nihon-Tai Kyoukai Kaihou (Journal of Japan Thailand Association), 16, 71-77. (in Japanese)Yano, T. (1975). Nanshin no keifu (The lineage of southern advance). Tokyo: Cyukoushinsyo. (in Japanese)

thai-japanese cultural relationships: after the siamese...

Documents