(The Making of a rebel)

၁။ BCES ၏

၂။ ၏

၃။

၄။

၅။ -

၆။

၇။

( )

)

( )

၁၉၄၇

In the end, (the government) made rebels where there had been none.

Barbara W. Tuchman’s The March of Folly

၌ ( ) ။

၏ ‘ ’

။

ဤ ။

။

။

။

‘ ’ ၏ ဂၢ

၏ ။

၏ ။

။

။

။

။ ဤ ဤ ။

“၁၉၆၂ ၂

။”

“၁၉၆၂ ”

။

ဤ ။ ။

“

။ ။ ။

။ ၇၉ ၊၈၅ ၊ ၉၃ ၊ ၁ ၆ ။

-

“ ” ။ ”

။

၏ ။ ၏

ဤ ။

“ ။ ”

ဤ ။

။ ။

၏

။

ကစၥ ၍ ။

။ ျပနာ ။

၊

။

။

ဤ ။

) ျပနာ

။

ဤ ၁၉၆

။ ၏

။

ဤ ။

။

ဤ ဤ ။

။ ျပနာ

၍ ။

ဤ ၏

။

၂ ၁၄

၏ “ ” ။

။

၊ ၆ )

How does the sea become the king of all streams? Because it lies lower than they!

Lao Zi, BC 6 century philosopher

။

။ (

။

။)

။

။ ။

။

- ။

။

- ၁ ၃ -၄ ။

။ ။

လညး ။

၊ ႏင

။ (NDD)

၁၄၂ ။

။

၂ ။

လညး

။ ႏင ။

၊

၊ ။

။

။

င

။

ႏင

ႏင ။

။

( )

၄ ၂ ၁၂

အမည - ခြနးေဆ

အျခားအမည - စငး၀ငးဥး၊ Richard

ေမြး - ၂၃၊ ၅၊ ၁၉၄၈

ေမြးရပ - မနလ႐ြာ၊ မငးေငါ ၊(ယခင) ေတာငပငေစာဘြားနယ။ (ယခ) မငးေငါ နယခြ။

ပညာေရး - မႏေလး ၀ဇၨာ သပၸတကသလ၊ ဓါတေဗဒ၊ တတယႏစ။

အလပအကင - ၁၉၆၉-၁၉၉၆ လကနကကငေတာလနေရး။

၁၉၉၆ - ယခ သ မးသေတာဆငသတငးဌာန၊ အယဒတာ။

ေနရပ - ပနးလ႐ြာ၊ ပနးလေကး႐ြာအပစ ၀နးဟင နယ ခငးမငခ႐င။

ဗမာသခငးေရးဆရာမ ႐မးသပနသ

“႐မးအမးသားေရး၀ါဒဟာ အစြနးေရာကဗမာအမးသား၀ါဒရ ျဖစတယ။”

(စ၀ဇန႔ေယာငေဟြ ၁၉၃၉-၂၀၀၄)

ဗမာျပညေရာက ႐မးကေလးတေယာက

ကေနာရ လမမယ ေလးဘ၀ကေတာ ဗမာျပညမမာပ ကငလည ေနခပါတယ။ ကေနာ ျပညမကေရာကၿပး

ဗမာေတာထမာေနခရတ အေၾကာငးက ဒလပါ။

ျပညေထာငစႀကး ၿဗတသလကေအာကကလြတေျမာကၿပး ၄ လအၾကာမာ ကေနာမငးေငါ (ထစဥက

ေတာငပငေစာဘြားနယ) မာေမြးဖြားခပါတယ။ ကေနာေမြးလ႔မၾကာခငမာပ ႐မးျပညတ၀မးမာပေဒသရာဇ ဆန႔ကင

ေရးလႈပ႐ားမႈႀကးေပါကဖြားလာခပါတယ။ အဒအခနက ကေနာ ဥးႀကး၊ ဥးေလး၊ အေဖတ႔ ခတကပြေတြမာ

ပါ၀ငဆငႏႊခတယ။ ကေနာအေမ ကယတင လမနးမသေသးတကေနာကရငမာပကၿပးပါ၀ငခတယလ႔ ကေနာ

ႀကးလာေတာ ေျပာျပပါ တယ။

မၾကာခငမာ ပေဒသရာဇေစာဘြားဘကကေန ဤလႈပ႐ားမႈမာပါ၀ငတ ပဂၢလေတြကဖမးဆးအေရးယ ႏမနငး

ခတယ။ အခ႔ ေတာေတာမားမားလ အသတခ နမၼတျမစ (ဒဌ၀တျမစ) ေသြးခငးခငးန ခတယလ႔

ေျပာစမတျဖစခပါတယ။ ကေနာဥးႀကးလညး ဖမးဆး တအထမာပါသြားေတာ သ႔ညေတြျဖစတကေနာအေဖန႔

ဥးေလးလညး မငးေငါကေန ထြကေျပးၿပး လြတ လပ ေရး ၿပး စတငဖြ႔စညးတ ႐မးေသနတကငတပရငး

(၁) First Shan Rifles မာ၀ငေရာက အမႈထမးပါတယ။

၊ ၏ ဥကဌ

အဒအခနတနးက အားလး ႐မးတပရငး ၁၀ ရငးဖြ႔စညးဖ႔သေဘာတ ညခက႐ခတယလ႔ သရပါတယ။

သ႔ေသာ ကရငတပရငးေတြေတာခကနတ အခါကေတာ တငးရငးသားတပဖြ႔ေတြ ဆကဖြ႔ဖ႔အစအစဥက႐ပသမးလက

တယ။ တငးရငးသားတပေတြက ဥးေဆာငတ ဗလခပေအာငဆနးန႔အထးရငးႏးသ ဥးတင လညး အခငးခငး

လပႀကခရၿပး ကဆးသြားခပါတယ။

စတငဖြ႔စညးခါစကေတာ ေတာငႀကးၿမမာပါပ၊ အဒတနးကေတာငႀကးၿမမာ႐ကထားတကေနာ ဓါတပေတာင ခထ႐ေနပါေသးတယ။

သ႔ေသာလညး ကရငေတာလနေရးျဖစလာတအခါကေတာ ႐မးတပရငး (၁) က ႐မးျပည မထားရေတာ

တအတြက ျပညမကေျပာငးေရႊ႔။ တဖကက ကရငန႔ဗကပ (ဗမာျပညကြနျမနစ ပါတ) ကတက၊ ေနာကတဖကက ႐မး

တပသားအမားအျပားက ဗမာတပရငးေတြဆေ႐ႊ႔ေျပာငး၊ ကနေနတတပရငး မာ ဗမာတပသား၊ ဗမာအရာ႐ေတြန႔

အစားထးမႈေတြ ျပလပခပါတယ။

ဒလလပရငး ေနာကဆးကေတာ ႐မးဆ တပရငးနာမညန႔ မျဖစ စေလာက ႐မးတပသား အရာ႐တခ႔ပ

ကနေတာတာေပါ။

အဆးထမာ အေကာငးဆးတစခကေတာ ကေနာဗမာေတာထေနၿပး ဗမာစာသင၊ ဗမာစကားတတ၊ ဗမာ အစားအစာစားတတ၊ ဗမာလ၀တ၊ ဗမာေတြန႔ရငးႏးလာၿပး ကယကကယေတာငမ ဗမာလလ ယးတး ေယာငေတာင ထငေယာငထငမားျဖစလာတာေပါ။

ကေနာ စာစသငေတာ ကေနာအေဖရတပရငးက တၿမၿပးတၿမက ေျပာငးေနတ အခန န႔ ၾကေန

ေခၚမသြားႏငခလ႔ ကေနာက အတဖမာ ႐တ သန႔ရငးႏးတ ဆရာဥးေအာငၾကး ဆမာ အပထားခတယ။ သန႔ သ႔မခင ေတြက သြနသငလ႔ ဗမာလ ဘရား႐ခးတတ၊ မဂၤလသတ က ဗမာလျပနထားတ လကၤာက ကေနာအခထ မတမ ေနတယ။

“လမကကေလ၊ ေ႐ာငေသြလြလ႔၊ မမ၀န႔ကငးေအာငေန” ဆ ေတြ ေပါ။

႐မးျပညျပနေရာက

ကေနာ ႐မးျပညျပနေရာကလာတာကဒလပါ။ ကေနာအ က ေစာဘြားေထာငက လြတလာၿပး ရနကနမာ

အလပသြားလပတသ႔သားႀကးန႔လကေနတယ။ သတ႔ေနတအမက စမးေခာငးမာ၊ သခငကယေတာမႈငးန႔ အမခငး

ကပရက။ ကေနာအကတ၀မးကြက သ႔ကေတြ႔ရင သခငကယေတာမႈငးက ခစစႏးန႔ ႐မးပတ လ႔ေခၚတာ သတရေနဆ

လ႔ေျပာ ပါတယ။

ကေနာအဖးက ဗမာစကားမတတ၊ တတေအာငလညး စား ေတာ ဗမာျပညမာေနရတာ မေပာဘး။

အဒအခနမာ သ႔ းမကမေမ ာလင ဆးသြားေတာ အားလး႐မးျပညျပနေျပာငးေနၾကတယ။ အမက သ႔သားေတြ

ေငြစၿပး ေတာ လား႐ႈးၿမ ပနအတ႐ြာမာ ၀ယလကတယ။

အခလအေျခတကျဖစလာေတာ ကေနာပညာေရးကစတပတမဘေတြက လား႐ႈးမာေကာငးလာထားတာေပါ။

အဒမာ ကေနာ ၁၉၆၂ ခႏစ ဆဌမတနးေအာငတအထ ေနခတယ။

ကေနာတ႔အမသားစေတြကေတာ အ တေယာကကလြရင လငယ ခညးပ။ အားလး ဗမာျပညျပန ခညးျဖစ

ေတာ ကယအခငးခငး ဗမာစကားေျပာတယ။ ႐မးစကားကေတာ အ န႔ကလြၿပး ေျပာဖ႔အခြငအေရးက အမနးခငး

ေတြန႔ပ႐တယ။

ကေနာအကတေယာကက ဗမာစာက မးကငလ႔ ဗမာ၀ထ တပဒန႔ဆ ရ တယ။ ေနာကတေယာက

ကေတာ သ႔ကဗာတပဒ ႐ႈမ၀ မဂၢဇငး ထ ပထမဆးပါလာတနးက ကြားလ႔မဆးတာ ခထသတရဆ၊ သတရရငလညး

မဆျဖစတယ။ ဘာတနး သ႔ကဗာက …..

“တျဖညးျဖညးႏင

နး၍လာသည

ကယမာခစသန႔တကား……” တ။

ကေနာကလညး အားကမခ ဗမာသခငး၊ ဗမာကဗာ ၊ ဗမာ၀တေတြက အ႐ြယမေရာကေသ စားပ း

စား ေရးေနၿပ။

တတေျပာရရင ကေနာတ႔မသားစက အဒအခနမာ Burmanized Shans (ဗမာတအားဆနတ႐မး)ေတြေပါ

။

ႏငငေရး

ကေနာတ႔မသားစရ႔ ေနာကထပထးျခားခကတခက ႏငငေရးက စတ၀ငစားၾကတာပါပ။ အထးသျဖင လား႐ႈး မာေနတနးကေတာ ကေနာဥးႀကး န႔ကေနာအစကႀကးေပါ။ သတ႔ႏစ ေယာက႐ရင လာလညတဧညသညေတြ ကလညး ႏငငေရးအေၾကာငးေဆြးေႏြးၾကတာ ။ ကေနာ က ငယေသးေတာ ႏငငေရးက နကနကနနစတ၀ငစားမႈ မ႐ေသးေပမယ သတ႔ေျပာေနတ စကားေတြထမာ ပငလခြေရးတြေရး၊ ဖကဒရယမ၊ မာကစလနင၊ ေမာစ တး၊ ဖဆပလ၊ သန႔႐ငး၊ တညၿမ ဆတာေတြကေတာ ေခါငးထစြေနပါတယ။

အဒေခတက ႐မးပညာတတအသငးအ၀ငးမာ ေခတစားေနတာကေတာ ၀ါဒဆရငလက၀၀ါဒ။ ရပတညခက ဆရင အမးသားေရးေပါ။ အဒ အခနက ဟခမငးဥးေဆာငတ ဗယကနမကြနျမနစ ေတြက ျပငသစတပမေတာက

ဒငဘငဖး (Dien Bien Phu) တကပြ ေအာငပြရၿပး လြတလပေရးရသြားတာဟာ ႏငငေရးစတဓါတတကကြေနတ

လငယေတြအေပၚ အမားႀကး ၾသဇာ တကမ ႐ခပါတယ။

( Aien Bien Phu)

ကေနာ ဥးႀကးေရာ အစကႀကးပါ ဒအသငးအ၀ငးထမာပါေနၾကတယ။ သ႔ေပမယလညး ကေနာဥးႀကးက

ေတာ မငး ေစာဘြားစ၀မနဖရ႔ အတြငး၀နျဖစသြားၿပးကတညးက လက၀ဆနဆန အသးအႏႈနးေတြက ေလ ာသး

လာတာ သတထားမပါတယ။

ကေနာတ႔ မသားစထမာေတာ လက၀၀ါဒန႔ပတသကရင အျပတ သားဆးကေတာ အဖးေပါ။ ေဟေကာင -

တ႐တျပညႀကး ထမငးမငတတာဟာ ေမာစတးေၾကာငကြလ႔ ေျပာ ကေနာအမတရေနေသးတယ။ သကေတာ

အသက ၉၈ အထေနၿပး ၁၉၈၃ ခႏစ ေတာငႀကးမာ ဆးသြားပါတယ။

ေတာငႀကးေရာက

၁၉၆၂ ခႏစ မတလ ၂ ရကမာ တပမေတာက ႐မးျပညနယအစးရ တငသြငးတ အေျခခဥပေဒျပငဆငေရး

အဆ ခကက ခြထြကေရးလ႔ စြပစြၿပးအာဏာသမးပါတယ။ အဒအခါကေတာ ႐မးျပညနယ အစးရလညး သြား

တအတြက ကေနာဥးႀကးလညးအလပလကမျဖစသြားပါတယ။ ကေကာငးလ႔ အထနးသမးခရတအထေတာ ပါမသြား

ဘး။ ဒါေၾကာင လား႐ႈးမာ႐ေနတ မသားစတခလးက ေတာငႀကးေျပာငးဖ႔ေခၚလာပါတယ။ ကေနာအေဖ တပထ

ကအနားယၿပး ေတာငႀကးမာလာေနတယ။ ဂစကားတစး၀ယၿပးေတာငႀကး - ကငးတ - မငးတက ကနကးလပငနး

လပတယ။ ေတာငႀကးမာ ကေနာ ၇ ႏစေန ပါတယ။ ဒ ၇ ႏစဟာ ဒဘ၀ခရးစဥမာ ဘယလမးကလကရ မယဆတာ

က မသေသးတ ကေနာက လမးေၾကာငးေပးတကာလလ႔ေျပာရ မာေပါ။

ေတာငႀကးေရာကတအခနက ကေနာလပေပါကျဖစတအခန၊ မနး ေလးေတြစတ၀ငစားတယ။ ေတာငႀကး

မာေခတစားတ အငးေလးလခညက၀တ ၿပးအေဖ၀ယေပးတ ဟနးဘား စကဘးစးလ႔ မေမာမပနး ႐ႈးျပရတာန႔၊

ေနာကကေနာဆရာျဖစလာမယတကသလဘနးႏင (ဥးခငေမာငတင) ၀တေတြဖတၿပးအတခးေရး (ေနာကပငး

ေတာ သပၸေမာင၀ အေရးအသား ေတြကအတခးေရး) ရတာန႔၊ သခငးေတြ တပဒၿပးတပဒ စမးေရးန႔ အလပ႐ႈပ ေနတာေပါ။

ကေနာေရးတ သခငးေတြထမာ နာမညအေတာထြက တာက ေတာမတမသေလာကဆရင-

“လြမးဘြယအငးေလး၊ ေတာငႀကးက ေမာငျပန လာမည၊ ခစခရးသည၊ တဖတသတခစသန႔ သေစခငသညႏြယ”

တ႔ေပါ။ ေရးတာေတာ အပဒေပါငး ၃၀-၄၀ ေလာက႐ႏငပါတယ။ ကေနာ သခငးေရးတအခနက ဗမာဂတ ေလာက

မာလညး ျမနမာမႈကမေပာကေစ ေခတန႔အ လကၿပး ဆ၊ ေရး၊ တးမႈတႏငဖ႔ ပမးေနတအခနျဖစပါတယ။

ေနာကပငးေတာ ကေနာလညးေတာခ၊ စငးခမးလတတ႔၊ စငးထးဆငတ႔ကလညး အရမးေတာ၊ ကေနာဗမာစကား

ကငမႈကလညး အထးကဆငးသြားေတာ ဒေန႔ဒအခနမာ ကေနာဟာအရငတခနက ဗမာသခငးေရးဆရာ ျဖစခ

တယဆရင ယၾကညမယလ ေတာေတာ႐ားပါလမမယ။ သမား မေျပာန႔၊ ကယ သာက ေတာငမ ဒသခငးေတြ

နားေထာငမရင ကယေရးတာ ဟတမဟတရ လားလ႔ ထငေယာငထငမား ျဖစတတပါေသးတယ။

ႏငငေရးကေတာ ကေနာအစကႀကး ရနကနတကသလကေန ၇ ရက၊ ဇလငအေရးအခငးအၿပးျပနလာ ေတာ

သ႔အေဖ (ကေနာဘႀကး) န႔ေရာ၊ သ႔ သငယခငးေတြန႔ေရာ ေဆြးေႏြးတငပငတာေတြက ေတြ႔ၾကားသရတာေပါ။ သ႔

ေသာလညး စတ၀ငတစားႀကးေတာ မျဖစခဘး။ တဖက ႐မးလငယေတြက စ၀ဘနးလႈငတ႔၊ စ၀ခြနထြနးဥးတ႔

ေခါငးေဆာငၿပး ႐မးလငယအသငး (Tai Youth Association) ကထေထာငၿပး လမႈေရးလပငနးေတြက လပေနတယ။

ကေနာ အစကတ ကေတာ တကတက ကြကြ ပါ၀ငပါတယ။ ကေနာကေတာ သမားေယာငလ႔ေယာငရ

တယ၊ အေမာငေတာငမနး ေျမာကမနး မသ ထမာ ပါတာေပါ။

၊ ဥကဌ

ေကာငးမာလညးေတာလနေရးေကာငစအစးရက ႐မးျပညနယအစးရက ၿပး အစားထးခန႔ထားတ ႐မးျပည

နယဥးစးအဖြ႔ပညာေရးဌာနတာ၀နခ ဥးတငကကကေနၿပး ႐မးစာကတပတႏစခနဆကလက သငဖ႔န႔ ႐မး၀တစ ၀တဖ႔

ၾကားခကထတတယ။ ဒ နၾကားခကက တေကာငးသေကာငး သားေတြထမာပါတာကေတာ ကေနာ

ေပါ။ ႐မးစာဆတာ႐းသးမဟတေတာ တတၿပးဘယမာ သြားသးမာလညး၊ ရညးစားစာေရးဖ႔ကလြလ႔သးမယ

ေနရာစဥးစားလ႔ေတာငမရဘး။ ဗမာက ႐းသးစာ၊ အဂၤလပက ကမၻာသး၊ ဒႏစမးတတရငေတာၿပေပါ။ (႐မးစာက

တတရင ႐မးစကားကငလညမယ၊ အာ႐တ၀ မာ ျပန႔ကေနတ ႐မးမးႏြယေတြန႔ ဆကသြယရငလညး အမားႀကး

အေထာကအ မယဆတာ မစဥးစားမဘး။ လာအတ႔၊ ထငးတ႔ဆတာ ကယရ႔ဘာသာစကားအရေရာ၊ ေသြးသား

အရပါ ညေနာငေတြျဖစတယဆတာ နညးနညးေလးမ မရပမခဘး။ ရပမရငလညး အဒအခနတနးကေတာ စာသငလ

စတေပၚလာလမမယလ႔မထငဘး။ ဘာ လ႔လညးဆေတာ ဒႏငငေတြကေရာကၿပး အေျခခရလမမယ တင

မသခ လ႔ပေပါ။

႐မး၀တစ ဆရင တကပကေတာဘာမ ေျပာစရာသပမ႐ပါဘး။ ဒါေပမယ ႐မးေဘာငးဘ ပြႀကးကေတာ

ကေနာသပမနးတယ။ ၀တရတာ ပဆး လ၊ လခညလအဆငမေျပဘး။ အထးသျဖင အေပါအေလးသြားရရင ဘယ

ေလာက အလပ႐ႈပတယဆတာစာဖတသလညး စဥးစားၿပး သေဘာေပါကႏင မာပါ။

ဒလမ တၾကားထ လၾကားထ ႐မးေဘာငးဘေၾကာင အ႐ကတကြ အကး ျဖစခတာကေတာ

ေျပာျပခငေသးတယ။ အဒတနးက ေကာငး႐ရာ က ကေနာလညး ေကာငးစညးကမးအတငး ႐မး၀တစ ၀တၿပး

စကဘးစးသြား တယ။ လမးမာေကာငးသတစ လမးေ ာကသြားတာျမငလ႔ၾကညလက ေတာ ကေနာမက ကေနတ

ေကာငးသတဥးလညး ပါေနတာကေတြ႔ ရ ။ သန႔ အတ အပလပ စကားေျပာရငး ေကာငးသြားဖ႔ဆၿပး သတ႔

နားမာရပလကတာ “၀နး” ဆၿပး သတ႔ေ႐႔မာ ကေနာပစလညး၊ စကဘးက ဟနးဘား ဆေတာ ေလးမေလး ၊

ကေနာေပၚထပပ၊ မကမနကလညးဘယဘက လြငကသြား မနးမသ။ ေကာငးသေတြရ႔ ရယသက

လညး ကေနာနားကြမတတ။ အေၾကာငးကေတာ ကေနာေဘာငးဘစ စကဘးေျခနငးန႔ၿငၿပး ေျခေထာကကေျမႀကး

ေပၚ မေထာကႏငခလ႔ပါပ။

အဒကတညးက ႐မးေဘာငးဘက အမနးႀကးမနးၿပး မတတႏင လ႔သာ၀တခရတာ။ ႐မးျဖစခင စတေတာင မကနခငသေလာကျဖစသြားခ တယဆရင လြနတယေတာင မဆေကာငးေတာဘး ေပါဗာ။

႐မးပ ဆးျဖတ

ကေနာရ႔ ႐မးစတကနခ ေနမႈဟာ တႏစေလာကပၾကာပါတယ။ ၁၉၆၃-၆၄ ခ စာသငႏစအတြငးမာ

ဥးတငကက အထနးသမးခရပါတယ။ ဘာေၾကာငအထနးသမးခရတယဆတာကေတာမသရပါဘး။ ေနာကပငး

အထနးသမးခရၿပးထြကလာတမတေဆြတဥးက ဥးတငကက အငးစနေရာက ေတာ ေမးၾကတယ ဘာျဖစတာလညး

လ႔။ ဥးတငကကက ကေနာလညး စဥးစားလ႔မရေသးဘး။

႐မးျပညနယဥးစးအဖြ႔မာ ကေနာေလာက အစးရက ေထာကခတလမ႐ဘးလ႔ပ ကယကကယ ယၾကည

ခတယ လ႔ ေျပာေၾကာငး ေျပာျပပါတယ။ ဒါေၾကာင ဥးတငကကဘာေၾကာင ေထာငက တယမသရ ေပမယ

လကေတြ႔မာေတာ ဥးတငကကရ ႐မးစာ၊ ႐မး၀တစအမန႔က ႐ပသမးလကတာပါပ။ “မငးတ႔ ႐မး၀တစခပဖ႔ အ၀တစ

ကနၾကမးမ႐ဘးကြ၊ မငးတ႔ပဆး၀တၾက” လ႔ ဆရာတဥးေျပာတာက အမတရမပါတယ။ အဒ နၾကားခက ထြကတ

ႏစဟာ ကေနာဘ၀လမးေၾကာငး စ ေျပာငးလကတႏစလ႔ ေျပာႏငတယ။

လ႔သဘာ၀ဟာဆနးတယ ။ လပခငးရင မလပခငဘး၊ မလပန႔ ဆရင လပခငၾကတယ။ အထးသျဖင အမန႔

က မနကနတအကးအေၾကာငးန႔ ဆက စပၿပးမေပးတတရင ဆန႔ကငမႈက ခရတယ။ တကယလ႔ ႐မး၀တစဆတာ

လက ကလကခပျဖစတအတြက အမားကမတတႏငဘး။ ဒါေၾကာငတတႏငသ က၀တၿပး မတတႏငသက လခည

၀တပါေစဆရင နားလညခြငလႊတႏငၾကမာပါ။ အခေတာဘာမ ႐ငးလငး ခကမ႐ ႐မးစာက႐ပသမး၊ ဗမာလခည

က၀တခငးတအခါ ကေနာစတထမာ တၿပေပါလ႔ ၀မးသာရမယအစားချပငးတစတေတြက တလပလပ တက

လာခတယ။

အဒတနးက ကယ႐မးသငယခငးတခ ပဆးမ၀တတတလ႔ ပဆး မ ေအာငခါးပတပတတ လပတ၊

တခ႔ကလညး ႏးန႔ကစလာတာက ျမငရေတာ ရယလညးရယရ စတလညးတအားဆးမတယ။ ေနာကပငး အျခား

က ႐မးေကာငးသားေတြန႔စကားစပမလ႔ ေျပာၾက သတ႔ကေတာ ဗမာလခညစက ႐မးေဘာငးဘခပယၿပး

ေကာငးတကတအေၾကာငးေျပာျပတာက အမတရပါတယ။ အဒမာပ႐မးစာသငတာ ဘာအျပစ႐လ႔လညး၊ ႐မးေဘာငး

ဘ၀တတာ အမားလပေနတာ လားဆတ သပနေမးခြနးေတြအလ အေလာကေပၚလာတာေပါ။ အဒကစၿပး ႐မးစာ

ကကယ သာကယ ဆရာ႐ာ သငယတယ။ အခြငအေရးရတငး ႐မးေဘာငးဘက ေကေကနပနပန႔၀တတယ။

လႀကးေတြ တာ လပရတာဟာ တကယၿမနေရ႐ကေရ႐တ အလပကး ။

အသလန႔ ဗမာျဖစဖ႔လမး ရယရယခတကေနတ ကေနာဟာ ႐ႈ႔႐ႈ႔မမန႔႐မးျပနျဖစလာေတာတာေပါ။

အစတနးကေတာ ႐မးစကားေျပာရင ေျပာရငး ေျပာရငး ကနသြားတယ။ အခေတာ ဗမာစကား ဗမာစာက

ေျပာရ၊ ေရးရရင ဆေလာမယစကားလးေတြက အႀကတအနယစဥးစားရတ ဘ၀ေရာကေနၿပ။ ဒါဘယသ႔ေၾကာင လညး။ ဒလအျမငကဥးအမန႔ေပးစနစက ကေနာတ႔ဆကလကကငသးရင ျပညေထာငစတညတဖ႔ အေထာကအက

ျဖစႏငမလား၊ ဒါမမဟတ သပနေမြးထတတ စနစျဖစမေနဘးလား။

႐မးေတြဟာ အတာလႏြယလား

အျခားတဖကကၾကညရငေတာ လမးတမးန႔တမးဟာ အေျခခ ဗဇ ၀ေသသမာ ျခားနားတာ႐ပါ လမမယ။ ကေနာ႐မးသပနျဖစလာပက ျပန စဥးစားရင ေအာကပါ ဟာသ ပျပငေလးက အၿမသတရ ပါတယ။

တခါက ပငလယကးသေဘၤာႀကးတစးမာ ႏငငတကာစးပြားေရးသ ဌ ေတြ ခရးသြားညလာခႀကး ကငးပေန

ပါတယ။ အဒအခနမာ သေဘၤာႀကးက ႐တတရကကြအကၿပး ပေတာမယ အေျခအေန ျဖစ လာေတာ ကပၸတနက

သ႔လကေထာကက ခရးသညအားလး အေရးေပၚေလငယေတြထ ဆငးခငးဖ႔ အေၾကာငးၾကားခငးတယ။ မၾကာခင

သ႔လအေပၚ လာၿပး ခရးသညေတြက ေလထဆငးဖ႔ ျငငးပယေနတအေၾကာငး အေၾကာငးၾကားပါတယ။

ကပၸတန ကလညး မငးတယညတာပ၊ မငးဒမာ ခဏေစာငေန၊ ငါ႐ငးမယဆၿပး သေဘၤာကြပကစငက ထြကသြားတယ။ ငါးမနစမၾကာဘး ျပနေရာကလာၿပး ေဟေကာင မငးန႔ငါပ ကနတယကြ၊ သြားၾကစ႔ လ႔ေခၚတယ။ ဟာဆရာ ျမနလခညလား၊ ဘယလ လပလကတာလညး - လ႔ ေမးေတာ ကပၸတနကေျပာတယ။

အဂၤလပသေဌးႀကးကေတာ ငါကေလထဆငးတာ အားကစားသမားစတဓာတ (Sporting) ပလ႔ေျပာေတာ သ

က ခကခ ငးဆငးသြားတာပါ။ ျပငသစသေဌးကေတာ ေလထဆငး တာဟာ ေခတေ႐႔ေျပး (Chic) ပလ႔ေျပာ ေတာ

ဘာမ ဆကမေျပာရဘး သြားေတာတာပ။ ဂာမနသေဌးကေတာခငဗားကေလထဆငးဖ႔ ကေနာအမန႔ေပးတယလ႔

ေျပာေတာသခကခ ငးနားေထာငတယ။အတာလသေဌးက ေတာ ခငဗားကေတာ ကေနာလး၀ ေလထက ဆငး

ခြငမ ဘးလ႔ေျပာေတာ ခကခ ငး ထြကသြားတာပ။

ဒါျဖင ဆရာ၊ အေမရကနကေတာေကာ- ။ ကပၸတနက - “သက

ပေတာငလြယေသးတယ၊ ခငဗားက ကေနာအာမခ (Insured ) လပေပးၿပးၿပလ႔ေျပာေတာ အားရ၀မးသာ ေလထဆငး

သြားတာေပါကြာ ”တ။

လက၀မ သ

ကေနာသပနစတေပၚေပါကလာတာကေတာ ေျပာၿပးၿပ။ သပနစတ ေပါကတ လငယက ကယလ

သေဘာထား႐တလေတြ႐ာတာေပါဗာ။ ႐ာဖ႔လညး မခကဘး။ ဘာျဖစလ႔လ ဆေတာ အဒအခနက -

ဇလငလ ၇ ရက (၁၉၆၂) ရနကနတကသလ လသတပြအၿပး ၁၉၆၃ ခ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြပကျပား ၁၉၆၄ ခ ေငြကပ ၁၀၀၊ ကပ ၅၀ ေတြ စကစတျဖစသြားလ႔ ဘဏတကဆတာဘာမနးမသတ ႐မးေတြ ေထာင ေသာငး သနးန႔ခၿပး မြေတ ကနၾက။ ၁၉၆၅ ခ ပဂၢလက သတငးစာေတြ အသမးခရ

၁၉၆၆ ခ ေမာစတးက ယဥေကးမႈ ေတာလနေရး ေၾက ာၿပး ကမၻာ ေတာလနေရး ဗဟအခကအခ ာျဖစလာ

၁၉၆၇ ခ ဆနျပနာျဖစ၊ တ႐တ-ဗမာ အေရးအခငး

၁၉၆၈ ခ- ဗကပက တ႐တအကအညန႔႐မး-တ႐တ နယစပ က တကခကသမးပက ၁၉၆၉ ခ - ၃၃ ဥးအႀကေပး ေကာမတက တငျပတ ဖကဒရယ မက ေတာလနေရးေကာငစကပယ။

ႏစစဥႏစတငး ႏငငေရးလႈပ႐ားမႈက ႐ေနတယ။ ကယတငကယက မပါ၀ငခ ေပမယ လညး

ပါ၀ငတလေတြန႔ ေတြ႔ထရငးႏးခတယ။ သတ႔ေပးတ စာတမးေတြဖတတယ။ ေဆြးေႏြးတယ။ ေလလာခါစကေတာ ျမနမာဆ႐ယ လစလမးစဥပါတရ႔ အညမည သေဘာတရား စာတမးက ေတာေတာပါတယ။ ဒါေပမယ ဆကလက

ေလလာရငး ကြနျမနစ၀ါဒက ပ လာတယ။ ကြနျမ နစ၀ါဒမာလညး တ႐တကထတတ စာအပစာတမးေတြဟာ

ကေနာ တ႔တငး ျပည အေျခအေနန႔ပၿပး အပစပမတယ လ႔ျမင လာတယ။ ေနာကဆး ကေနာရ႔ သပနလမးေၾကာငးက သတမတေပးတ စာအပစာတမးေတြက ေတာ-

တ႐တျပညေပၚ ၾကယန (Red Star Over China)

ေတာငႀကး ဥးထြနးျမငရ စာတမးမား- အထးသျဖင ခြေရး တြေရး န႔ ႐မးျပည၏ နစနာ ခကမား

(တ႐တျပညေပၚ ၾကယန - ) ၌ ၁၉၃၉

ဥးထြနးျမင (၁၉၂၀-၁၉၉၇) ကေတာ ႐မးျပညဟာသးျခားတငးျပညတရပျဖစတယ။ ဒါေၾကာင ပငလစာခပ

ခပရ ျဖစတယ။ အေျခခဥပေဒက ခြထြကခြငလညးရထားတယ။

ျပညေထာငစစနစန႔ ႐မးျပညရ႔ ျပနာေတြက ေျဖ႐ငးႏငမယ လငလ႔ ျပညေထာငစ တညေဆာက

ရာမာပါ၀ငခတယ။ အခ ကားေၾကာကလ႔႐ငႀကးကးခါမ ႐ငႀကးကားထကဆးဘ၀ေရာကၿပ။ ဒဘ၀က မက တႏင

ရငေတာ ကယရ တရား၀င ရပငခြငအခြငအေရးက အ ရ မယလ႔တကတြနးထားတယ။

ဥးထြနးျမငက လကယတငကေနာစကားမေျပာဖးေပမယ သ႔ ေယာကဖ စ၀သဟတင၊ သားစငးေဇယာေအာင

န႔ ရငးႏးၿပး၊သတ႔န႔သ႔စာ ေတြအေၾကာငး မၾကာခဏေဆြးေႏြးရေတာ ယခထကေနာၾကည ေနတယ။

တ႐တျပညေပၚက ၾကယနကေတာ အဖႏပခရတ တ႐တလထက ဖႏပသအစးရက ဘယလေတာလနတယ၊

ေတာလနေနေပမယ သတ႔ရ႔စား ၀တေနေရး၊ ပညာေရး၊ ကနးမာေရး စ ျပနာေတြက ဘယလကင တြယ

ေျဖ႐ငးေနတယဆတအေၾကာငးေပါ။ အဒစာအပထမာ ကေနာသေဘာ အက ဆးစာပဒကေတာ ေမာစတးေျပာတ -

“ For a people being deprived of its freedom,

the revolutionary task is not immediate socialism,

but the struggle for independence.

We cannot even discuss communism,

if we are robbed of a country in which to practice it.” ေပါ။

ဗမာလ ဘာသာျပန ငေတာ -

“လြတလပမႈကငးမတ လမးတစရပရ ေတာလနေရးတာ၀နဟာ

ဆ႐ယလစစနစက ခကခ ငး ထေထာငဖ႔မဟတဘး။

သတ႔ရ႔ လကငငးတာ၀နဟာ လြတလပေရးအတြက ဖ႔ျဖစတယ။

ကြနျမနစစနစကကင သးရမယကယတငးျပည ကဓါးျပတက ခထားရတယ ဆရင

ကြနျမနစအေၾကာငးကေတာငမ ကေနာတ႔ မေဆြးေႏြးႏငဘး။”

ဒေနာက ကေနာေတာခၿပးတေနာကပငး Stuart Schram ေရးတMao Tse-tung ကဖတတအခါ အမးသား

လြတေျမာကေရးအတြက တကပြ၀ငေနတ (၁၉၃၇-၁၉၄၅) အတြငး လတနးစားတကပြကရပစလကၿပး လတနးစား

ေပါငးစည တေရးအတြကေျမယာသမး၊ ေျမပင႐ငေတြ တထတတာတ႔က ရပတ လကတာတ႔ကသ႐ရတအတြက

ကယ ႐မးျပညလြတေျမာက ေရးက ဘယလလပရမယဆတာ ပမသေဘာေပါကလာခပါတယ။

ကေနာတ႔တငးျပညမာျဖစေနတ ျပနာအရပရပက ေျဖ႐ငးဖ႔ အတြက ႀကစညေနတ ကေနာအတြက

ကေတာ ဒစာအပစာတမးေတြက ထြက ရပလမးက နျပေနတ မးေမာငးေတြပေပါ ။

သ႔ေသာ ကေနာ ေတာခဖ႔ အဆးအျဖတေပးလကတာကေတာ ၁၉၆၉ ခ ေတာငႀကးမာ ကငးပတ ႐မးစာေပ

ေဆြးေႏြး ပြပါ။

႐မးစာအေရးအခငး

စ၀ဟနေယာငေဟြက ေျပာ တယ ။

“ေရးတ၊ ေျပာတက အဂၤလပ

ေရးတ ေျပာမတက တ႐တ

ေရးမတ ေျပာတက ႐မးလ႔”

၂၀၀၄ ခ သေတသနအရ ႐မးေခၚတငးစကားက ေျပာတာ သနးေပါငး ၉၀ ႐တယ။ ကမၻာမာအေျပာမားဆး ဘာသာစကားေတြထမာ အမတစဥ ၁၃ မာ႐တယ။ အာ႐မာေတာ အမတစဥ (၆) မာ႐တယ။ စာကေတာ ၁၀

မးေကာ ေလာက႐တယ။ လသမားတာ ထငး၊ လာအ၊ က႔၊ ဂ (ဓမၼစာ လ႔လ ေခၚ) ၊ ႐မးႀကး၊ ေမာ႐မး

စသညတ႔ေပါ။

အဒထမာ အေျပာအေရးအမားဆးကေတာ ႐မးျပညျပငပမာဆရင ထငးစာ ထငးစကားျဖစသလ ႐မးျပညန႔ ျပညေထာငစျမနမာႏငငအတြငးမာ ဆရငေတာ ႐မးႀကးစာ ႐မးႀကးစကားျဖစပါတယ။ ဒစာက ဗမာစာနညးတ

မြနစာက ျဖစလာတယ။ ဗမာစာလးန႔ ဆငတတာမားတယ။ ဒါေၾကာင တတ ဖ႔အလြယဆးလ႔ဆရမာေပါ။

( )

သ႔ေသာ ႐မးစာေလလာသေတြ အမားစက အားနညးခကလ႔ျမင တာကေတာ စာလးတလး ကအသ ၁၅ သ

(အခ႔က ၁၈သ) အထထြကႏင တအတြက႐မးစကားက အရငတတထား သမဟတရင ျပနာသပႀကး တယ။

ဒါေၾကာင ဒတယကမၻာစစ စျဖစတ အခနေလာကမာ ႐မးစာက ႐မးအသထြကအတငး ေရးႏင ေအာင

႐မးစာမေဟာငးက ျပငေျပာငးလမႈ စတငခပါတယ။ ရလဒကေတာ ကေနာတ႔အမားစ ယေန႔သးစြေနတ စာပေပါ။

ဒစာက ေတာလနေရးေကာငစတကၿပးတေနာကပငးမာ ပေဒသရာဇ ေစာဘြားေတြရ႔စာ အျဖစသတမတၿပး သငၾကား ခြငကပတပငခပါတယ။

ဒအေၾကာငးျပခကက အမားစက လကမခခပါဘး။ ပေဒသရာဇစနစ က ဆန႔ကငရင သတ႔ေရးခတ စာေပ

(Literature) ေတြကဖကသမးပစတာ သဘာ၀ကပါတယ။ သ႔ေသာ ပေဒသရာဇေတြ တထြငခတစာ ( Script ) မ႔လ႔

မသငရဘးဆရငေတာ အားလးသးေနတ အဂၤလပ၊ တ႐တ၊ ဗမာ စာေတြအား လးဟာ ပေဒသရာဇေခတက

စပးေထာငလာ တစာခညးပ။ ဒါေတြကလညး ဆန႔ ကငေတာလနၿပး စာသစမတထြငသငဘးလား။ ဘာေၾကာင

႐မးစာကပ ကြကၿပး ပတပငတာလဆတာ ေမးသငေမးထကတေမးခြနးေပါ။

လ႔သဘာ၀ကလညး ဖႏပလြနးအားႀကးရင ဆန႔ကငတတတယ။ တဖကကဖ င ေနာကတဖကက ကြတတ

တယ။ ဒါေၾကာင ႏငငေရးပါတဖြ႔စညးလႈပ႐ားခြငမ႐တ ႐မးလငယေတြဟာ ေတာလနေရးေကာငစက ခြင တစာေပ

ႏငယဥေကးမႈအသငးေတြေထာငၿပး အစးရကလကမခတ ႐မးစာမသစက သငၾကားေရးလႈပ႐ားမႈႀကး ေပါကဖြားလာ ခတာ ေပါ။

အျခားတဖကကၾကညရငေတာ အစးရက ႐မးစာကမပတပငခဘးဆရင ကေန႔ ႐မးစာတတတ လဥးေရဟာ

ခလသနးဂဏနးန႔ခ႐မာ မဟတဘး။ ေထာငဂဏနးလ႔ ခန႔မနးရငေတာငမ မားေတာငမားေနလမမယ။

ဒါဟာတ႐တျပညလ တငးရငးသားစာေတြက မပတပငတႏငငမာေတြ႔ ေနက ျပနာတရပေပါ။ တႀကမ

က ကေနာတ႐တျပည ဆစေဆာငပနးနား ႐မးကယပငအပခပေရးေဒသမာ႐တ ႐မးစာေပပညာ႐ငတဥးန႔ေတြ႔ေတာ

သတ႔ကအားကတအေၾကာငးေျပာပါတယ။ ဒေတာ သက ကေနာတ႔႐မးႀကးေတြက သတ႔လ အားကတ အေၾကာငး

ျပနေျပာပါတယ။

ကေနာလညး အအားသငသြားၿပး ကေနာတ႔ ဒေလာက အပတပငခေနရ ၊ ဘာေၾကာငအားကရတာလလ႔

ေမးေတာ သက အခလေျဖၾကားပါတယ။

“ခငဗား႐မးေ႐း႐းစကား (ေရပရငငါး႐င၊ ေရေအးရငငါးေသ) ဆတာ ၾကား တယမဟတလား၊ ခငဗားတ႔

႐မးႀကးေတြကအဖႏပခေအာကမာ ေနရေတာေရပမာ႐တငါးန႔တတယ။ မေသ ႏင ဘး၊ကေနာတ႔ကေတာ အဖႏပ မခရေတာေရေအးမာေနတငါးန႔တေနတယ။ ဒါကနညးလမးမ႐ာ ႏငရငေသဖ႔ပ႐တယ။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ ကေနာ

တ႔လငယအမားစက ႐မးစာက လြတလပစြာသငယခြငျပထားတာမ႔ မသငယခငၾကေတာဘးေလ၊ တ႐တစာ၊ တ႐တ

ယဥေကးမႈေနာကပ လကေနၾကၿပေလ။”

က သ႔အေျဖက ကေနာဘ၀အေတြ႔ အ န႔ တထပ ျဖစမေနဘးလား ။

( )

ဒကစၥန႔စပလဥးၿပး ၁၃-၁၅၊ ၁၊ ၁၉၆၉ ခ ႐မးစာေပကြနဖရငတရပက ေတာငႀကးမာ ကငးပခပါတယ။ အဒ

ကြနဖရငမာတကေရာကသအမားစက အစးရရ႔႐မးစာမသစအေပၚပတပငမႈက ႐ သမးေပးဖ႔ေတာငးဆခတယ။

သ႔ေသာ သကဆငရာ အာဏာပငတ႔ရ႔ သေဘာတညခက မရတအတြက ဒကြနဖရငဟာ မၿပးမျပတန႔ အဆးသတခ

ပါတယ။

အဒႏစ ဂ လ ၂ ရကေန႔မာပ ၃၃ ဥးေကာမတက တငျပတ ျပည ေထာငစမက ေတာလနေရးေကာငစက

ပယခခပါတယ။ ဒအျဖစအပကႏစရပဟာကေနာတ႔ ကစြန႔ခြာၿပးေတာခဖ႔ရန အဆးအျဖတေပးလကတ ေသနတ

ေမာငးေတြပါပ။

ေတာခ

ေတာလနေရးမာ ကေနာ ၁၉၆၉ ခကေန ၁၉၉၆ ခႏစအထ ၂၇ ႏစ တာ၀နထမးေဆာငခပါတယ။ ဒ

အေၾကာငးကေတာ ကေနာ ဘာေၾကာင “သပနထ” သလဆတေခါငးစဥန႔ တျခား စျဖစ ေနတအတြက ဆေလာရာ

ရာကပေ႐ြး ၿပးတငျပသြားပါမယ။

ကေနာေတာခခါစက ႐မးျပညကြနျမနစပါတဆတာက တညေထာငဖ႔တငပငေဆြးေႏြးခ တယ။ အဒအခန

က အငဒခငးနားမာ ကြနျမနစပါတေတြက ဥးေဆာငၿပး အေမရကနဥးေဆာ တ ဆးတး (SEATO) အငအားစက

တြနးလနတကခကေအာငပြခေနတကာလျဖစတအတြက ပါတေထာငဖ႔ စတ၀ငစားသ ေတာေတာမားမား႐ခပါတယ။

သ႔ေသာ ဗလခပကြနးဇနးေခၚ ဗလမးဟနးန႔ေတြ႔ၿပး သ႔အေတြ႔ ကၾကားသရေတာမ ဒအႀကအစညက ဖက

သမးလကရပါ တယ။

) ( )၊

ဗလမးဟနးဟာ ၁၉၅၂ ခႏစမာ ကြနျမနစပါတဥးေဆာငတ ျပညသ႔ တပမေတာ ထ၀ငေရာကခ တယ။

အဒတနးကေတာ ကြနျမနစပါတဟာ လတနးစားတကပြက မကငတြယ ေသး ဖဆပလ အစးရကသာ ပစမတထား

ေတာလနတကခကေနတအတြက ႐မးျပညေျမလတပငးမာ ေထာက ခမႈ အေတာ ရခပါတယ။

သ႔ေသာ ၁၉၅၄ ခေရာကေတာ ေျမယာေတာလနေရး ( Agrarian Revolution) ကခမတၿပး ႐မးျပညသ

အတြကေျမပင႐င (ဖႏပေသာလတနးစား) န႔ဆငးရသားေတာငသ လယသမား (အဖႏပခလတနးစား) ဆတာက ခြျခား

လကတယ။ ဖႏပတ လတနးစားရ ေျမယာပစၥညး ဥစၥာေတြသမးတယ။ အပခပခြငအာဏာ႐ သေတြကလညး

တယ။ ၿပးေတာ ဆငးရသားက ေ၀ ေပး၊ အပခပေရးမလပဖးတ ဆငးရသားေတြက ဥးေဆာငဥး႐ြက ခငးတအခါ

ကေတာ အႀကးအကယ ဒကၡေရာကကနၾကတယ။

ဒါေၾကာင ဗလမငးေသာင ဥးေဆာငတဗလမးဟနးတ႔အပစက ခခနဟာ အမးသားလြတေျမာကေရး တက

ပြက ဆငႏ ေနတကာလျဖစတအတြက လတနးစားေပါငးစည ြတေရးက ထနးသမး တငရမယအခနျဖစတယ။

ည ေရးက ခြဖ႔ အခနမေရာကေသးဘး လ႔တငျပတယ။ ဒါက ကြနျမ နစပါတက လက မခ တအတြက ၁၂ ၊ ၅၊

၁၉၅၆ ခႏစမာေတာလန (ကြနျမ နစအေခၚအေ၀ၚအရ တနျပန ေတာလနေရးေပါ) ၿပး ႐မးျပညကြနျမနစပါတ က ထေထာငလကတယ။

ဒအထေတာ ကေနာလပဖ႔ရညမနးထားတာန႔ အေတာတတယ။ သ႔ ေသာ မတတာက ႐မးျပည ကြနျမနစ

ပါတကထေထာငၿပးတေနာကပငး တ႐တျပညကဆကသြယၿပး ကမၻာကြနျမနစအဖြ႔ခပ (Cominform)ရ႔ အသ အမတ

မႈကေတာငးဆတာပါပ။ (Cominform ၁၉၄၃ ၁၉၅၆

။)

ဒကစၥန႔ပတသကၿပး တ႐တျပညကြနျမနစပါတက လး၀လကမခပါ ဘး။

၁ - ဗမာျပညန႔ ႐မးျပညဟာ တျပည လ ယဆတယ ။

၂- ပငလစာခပက အသအမတ မျပဘး။

၃- တငးျပညတျပညမာ ပစၥညးမလတနးစားက ကယစားျပတကြနျမနစပါတဆတာ တပါတတညး႐ရမယ။ တပါတ တညးကပ အသအမတျပႏငမယ။

၄- ဗမာျပညမာ သခငသနးထြနး ဥးေဆာငတ ဗကပကပ အသအမတျပထားတယ။ သခငစး ဥးေဆာငတ

အလနပါတကေတာင အသအမတ မျပဘးလ႔ေျပာတယ သရပါတယ။

အဒါန႔ တညေထာငခါစ ႐မးျပညကြနျမနစပါတ(SSCP)ဟာ သ႔ သာ အလအေလာကေပာကပက

သြားခပါတယ။ ဒအေတြ႔အၾကဟာ ႐မးျပညကြနျမနစပါတေထာင စမေနတကေနာ ၾကးပမးခကေတြက နဂးခပေစ

ခပါတယ။

ဥကဌ ဥကဌ

- ၁၉၄၃ ၁၉၅၆ ။

ဒေနာကပငး ဗလမ းႀကး စမနး ဥးေဆာငၿပး ႐မးျပညတးတကေရးပါတ (SSPP) တ႐တျပညမာ SSPP က

႐မးျပညပစၥညးမပါတအျဖစ အသအမတျပ ဖ႔ၾကးပမးခရာမာ မေအာငျမင ခပါဘး။

၁၉၇၇ ခႏစ ဗမာျပညကြနျမနစပါတ စတငအားေပာလာၿပးတ ေနာကပငး ႐မးျပညေတာလန ေရးအတြက ေဘးအႏရာယအျဖစထပေပၚလာတာကေတာ မးယစေဆး၀ါးျပနာပါပ။ မးယစေဆး၀ါးဟာႏငငေရးန႔ ဘယလ ဆကစပ တယဆတာ ဗမာတပမေတာရ႔၁၉၈၃ ခႏစ ဧၿပလစစဆင ေရးကသကေသခပါပ ။

အဒစစဆငေရးမာတကခကခတ ႐မးတပသားေတြေရာ၊ ေပၚတာဆြခရၿပး ေျပးလာတ ႐ြာသားေတြအဆ

အရပါ ျမနမာစစေၾကာငးေတြဟာ ဘနးခကတအးေတြ၊ ပစၥညးကရယာေတြကပါ သယယလာခတယ။ ပစမတျဖစတ

ထငးနယစပ၊ ဆနကနအေရာကမာ ဒအးေတြ၊ ပစၥညး ကရယာေတြက ေနရာခတယ။ ဒါေတြက ဟယလေကာပတာန႔

ေရာက႐လာတ မကႏာျဖေတြက ဓါတပ႐ကယတယ။ ဒါဟာ အေမရကနေတြေၾကာကဒးတနေနတ မးယစေဆး၀ါးန႔

သပနဆတာ တတပါပ၊ သပနျပတရင မးယစေဆး၀ါး ေပာကမယလ႔ သြယ၀ကမးေမာငးထးျပလကျခငးပေပါ။

ဒစစဆငေရးရ႔ ရလဒကေတာ ဥးေန၀ငးအစးရဟာ သ႔ျပညတြငးစစ အတြက အေမရကနရ႔ အက အည ကရသြားတယ။ ေနာကတဖကမာ ႐မး ေတာလနေရးအငအားစသးစ ေသြးစညးညညြတ ေရး လကမတေရးထးၿပး ႐မး

ျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ (SSRC) န႔ ႐မးျပညတပမေတာ (MTA) က ထေထာငလကျခငးပေပါ။

MTA ဟာ ၁၉၉၅ ခႏစအထ အစးရက အာခတကခကေနတ အဖြ႔ အစညး ထမာ အငအား အႀကးမားဆး

ပါပဆတာ ဖမးဆးရမတ ဗမာတပမေတာစစေထာကလမးေရးရ႔အစရငခစာေတြထမာ ေတြ႔ရပါတယ။ ဒါေပမယ ေခါငး

ေဆာငမႈရ႔အားနညးခကေၾကာင ၁၉၉၅ ခႏစ ႏစ မာပ တပတြငးအကြမႈျဖစေပၚလာၿပး ဖ ဖရျဖစသြားပါတယ။

ဒလန႔ MTA ေခါငးေဆာင စ၀ခြနဆာဟာ အဆးစြနအထတကသြားမယဆတ သ႔ကတစကားက

ေကာခငးၿပး ၇၊ ၁၊ ၁၉၉၆ ခႏစမာ လကနကခသြားခပါတယ။ သလကနကခ သြားေပမယ ယေန႔အထသ႔န႔လကပါ

မသြား ဆက လကတကပြဆငႏႊေနတာကေတာ စ၀ယြကစစ ဥးေဆာငတ ႐မးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ၊

႐မးျပည တပမေတာ (RCSS/SSA) ေပါ။ သလညးပ ၁၉၉၆ ခ စက တငဘာလမာ ႐မးျပညတပမေတာ (SSA)

ေျမာကပငးန႔ ႐မးျပညအမးသားတပမေတာ (SSNA) တ႔ရ႔ ပးတြတငျပမႈက အစးရက လကခခမယဆရင

အပစအခတရပစေရး အဖြ႔အစညး တရပအေနန႔ ရပတညေနခမာေသခာပါတယ။

သ႔ေသာ တငးျပညကအပခပေနတ ႏငငေတာ ေအးခမးသာယာေရးႏငဖြ ေရးေကာငစ(SPDC)က လကမခ

ခတအတြက ၂၀၁၁ ခႏစ ဗလခပႀကးသနးစန သမၼတျဖစလာၿပး ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြကမးလမး မအပစ ခတ

ရပစေရးရယၿပးႏငငေရးအရ ၿငမးခမးစြာေဆြးေႏြးမႈမသည စစမနေသာျပညေထာငစႀကးက ပးတြတညေဆာကေရး လမးမေပၚေရာက႐လာခပါတယ။

ကေနာကယ၌ကလညးတတပါပ။ ၁၉၉၆ ခႏစကစၿပး သေတာဆငသတငးဌာနက ထငးႏငင

ခနးမငျမမ ကေနာတြဘက စငးဆငဇင (ဥးစနၾကည)န႔အတျပနလညထေထာငတယ။ “အမားမသာ ေတြက အမန

သစၥာန႔ျပနလညတြနးလနၾကစ႔” ဆတ ေဆာငပဒန႔ ႐မးျပည႐ သတငးျဖစရပမန ေတြက ႐မး၊ ဗမာ၊ ထငး၊ အဂၤလပ၊

တ႐တဘာသာန႔ ထတလႊငခတာ ယေန႔ အထပါပ။

သမၼတဥးသနးစနရ႔ ျပညေထာငစႀကးရငဆငေနရတ ျပနာေတြကၿငမးခမးစြာေျဖ႐ငးေရးမက ကေနာ

အေနန႔ ဆေထာကခတယ။ ကေနာတ႔ေရ႔က ႏငငေခါငးေဆာငေတြ လပခသလ ျပညေထာငစႀကးအတြငးက

တငးရငးသားလမးေတြက သပနျဖစေအာငဖနတးတအေတြး အျမင၊ အေျပာအဆ၊ လပရပေတြကေ႐ာင႐ားၿပးေသြး

ေသာက မတေဆြေတြ၊ သားခငးေတြလ ထာ၀ရ ျဖစသြားေအာင ဖနတးတအေတြးအျမင၊ အေျပာအဆန႔ လပရပေတြ

ကကငသး လပေဆာငႏငပါေစလ႔ဆေတာငးတယ။ ကစၥ ကေနာလပေဆာငေနတ မဒယာဘကကေန

လညး တတပတအားကညသြားမယလ႔ ေျပာရငး ဤသပနေမြးထတနညး စာတမးက နဂးခပအပပါတယ။

( ) ၏

သခငလပခငရင ဒလမေပါ

If men could learn from history, what lessons it might teach us!

လေတြဟာ သမငးက သငခနးစာယတတရင ဘယေလာကအထ သငခနးစာေတြရႏငမလညး၊

(ဆငျမအယလခးလမငး The March of Folly စာအပ)

အထကဗမာျပညက ၁၈၈၅ ခမာ ၿဗတသ သမးပကၿပး တက႐က အပခပေရးစနစ (Direct Rule)

ျပဌ လကပါတယ။ ႐မးျပညကေတာ ၁၈၈၇ ခမာ စာခပခပသမးပကၿပး သြယ၀ကအပခပေရးစနစ (Indirect

Rule) ကခမတခတယ။ ဆလတာက နယပယဆငရာအပခပေရးေတြက နယခ ေစာဘြားေတြဆေပးအပခတာပါပ။

ဒါကပၿပး ထေရာကေအာင ၁၉၂၂ ခႏစမာ ေစာဘြားနယ ၃၃ နယကစစညးၿပး ျပညေထာငစစနစ (Federalism) က

ထ ေထာငေပးခပါတယ။ အဒ ၃၃ နယ( ေနာကပငး ၃၄ ျဖစလာ) ကေတာ -

၁။ ႐မး ၂၁ ၂။ ဓႏ ၇ ၃။ ပအ၀း ၂ ၄။ ကယနး ၁ ၅။ ကးကန႔ ၁ ၆။ ပေလာင ၁ ၇။ ၀ ၁ တ႔ပါပ ။

ဒစနစအရ ေစာဘြားမားအားလးဟာ မမသကဆငရာနယမားက ၿဗတသအရာ႐မား၏ “အႀကေပးခက ” ျဖင

လြတလပစြာ အပခပႏငတယ။

ၿဗတသ၀ ႐ငေတာမငးႀကး (commissioner) ဥကဌအျဖစေဆာင႐ြက ျပညေထာငစေကာငစ

ပါ၀ငတကေရာက ႐မးျပညေရးရာက ေဆြးေႏြး ေျပာဆႏငတယ။

နယအသးသးမ ခြတမးကေသာအခြနမားက ျပညေထာငစ ရနပ ေငြအျဖစ အသးျပတယ။

ထ႔ျပငျမနမာျပညအစးရ ႏစစဥရပငခြင၊ ေပးပငခြငစနစ ခမတထားၿပး ႏစစဥလကကနေငြက

ျပညေထာငစရနပေငြ အျဖစ အသးျပတယ။

႐မးျပညက ျမနမာျပညမရပငခြငဆတာ ဥပမာျပရင-

႐မးျပညမ သယဇာတေရာငးခမႈအျမတခြန ႐မးျပညသ႔ တငပ႔ေသာ သြငးကနခြန ႐မးျပညတြငးရ႐ေသာ မးရထား၊ စာတက စသညမ အျမတခြန- တ႔ျဖစတယ။

႐မးျပညက ျမနမာျပညက ေပးပငခြငဆတာက အထင႐ားဆး ဥပမာဆရင-

ကာကြယေရးအတြက ကနကစရတအခးက ႏငငျခားေရးအတြက ကနကစရတအခးက ေငြဒဂၤါးသြနးလပေရး ကနကစရတအခးက

ဒါက မေပးမေနရ၊ မရမေနရ စနစ (Liabilities) လ႔ေခၚတယ။ တဖကကလ ကယဘ႑ာေရးက ေဘာင

အတြငး လြတလပစြာ ရယသးစြႏငတအတြက ဘ႑ာေရးကယပငစမခြင (Financial Autonomy) လ႔လ ေခၚတယ။

မတခက။ ပငလစာခပမာလ ဒဘ႑ာေရးကယပငစမခြငက ဆက လကထနးသမးထားမယလ႔ဆထားပါ

တယ။ ဗမာတစကပ၊ ႐မးတစကပျဖစ မယလ႔လ ထပကြန႔ထားပါေသးတယ။ သ႔ေသာလညး လကေတြ႔မာေတာ

႐မးျပညကေန ဘာေတြဘယေလာကရယသြားတယ။ ႐မးျပညက ရပငခြင ဘယေလာက႐ တယဆတာေပာကသြား

ၿပး ႐မးျပညကေပးတ ေငြေၾကးက ေထာကပေၾကး (Subsidies) လ႔ေခၚလာတယ။

ၿဗတသေခတက ကငသးခတ ဒစနစဟာ လး၀ ဥ ေကာငးတယ လ႔ေတာ မဆႏငဘး။ ဘာျဖစလ႔လညးဆေတာ အားမရစရာအခကေတြက ႐ေနေသးလ႔ပါပ။

ဥပမာျပရရင-

ျပညေထာငစ ႐မးျပညေကာငစရ႔ဥကဌဟာ ၿဗတသ၀န႐ငေတာ မငးႀကးျဖစေနတယ။

ျပညေထာငစေကာငစမာ ေစာဘြားအမားစရ႔ ဆႏၷန႔ ဆးျဖတ ခကခတစနစမ႐ဘး။ အႀကေပးခြင ႐တယ။

အႀကေပးတယဆေတာ ယခငမယ တယ။ လထကယစားလယမ႐ဘး။

ဗမာျပညအတြက ဖြ ေရးအမားႀကးလပတယ။ ႐မးျပညမာေတာ သယဇာတေတြအမားႀကးထတ သြား ေပမ

ဖြ ေရးကေတာ မျဖစ စေလာကပါပ။

သ႔ေသာလညး ဒျပနာေတြဟာ ခခေတာလနတကခက ေလာက တ ျပနာမဟတဘး။ ေဆြးေႏြးေတာငး ဆရမယ ျပနာေတြျဖစတယလ႔ ႐မး ျပညေစာဘြားေတြက မတယတယ။ ဒါေၾကာင လကနကကငေတာလန ေရးဆ

တာေျပာပေလာကေအာင မ႐ခဘး။ ရာဇ၀တမႈဆတာလညး အငမတနနညးတယ။ ဒအတြကေၾကာငလညး ႐မးျပည ေျမာကပငး၊ ေတာငပငးန႔အေ႐႔ ပငး တခလးမာ ေျခလငတပရငး ၂ ရငး ပ႐ခတယ။ ဗမာျပညမာလညး ၁၅ ရငးပ႐

တယ။ အခေတာ တျပညလးတပရငးေပါငး ၆၀၀ နးပါး႐ တာေတာငမ တငးျပညက ေအးခမးေအာင မအပခပႏင

ဘးဆရင ငါတ႔သခငလပပက နယခ႔ ၿဗတသေတြထကညတယဆတာ ျပေနတာေပါ ။

႐မးစာသင ကားေရး

ၿဗတသေတြ ႐မးျပညကအပခပေနတနးက မသငမေနရ ဘာသာေတြဟာ အဂၤလပန႔ဗမာစာပ၊ ႐မးစာ

ကေတာ စတ ဘာသာရပပျဖစတယ။ ႐းသးကလညး အဂၤလပန႔ ဗမာစာပျဖစတယ။

သေတသ နေကဒ (John Cady) အဆအရ ၿဗတသေပၚလစက ဗမာျပညက ထာ၀ရအပခပသြားဖ႔မဟတ

ဘး။ အနာဂတကာလမာ ဒတငးျပည ကစြန႔ခြာသြားရရင သစ သမးကတညးက ေပၚထြနးခတ တစတစညးျဖစမႈက

ဆကလက ထနးသမးထားလတယ။

ဒါေၾကာင ဗမာစာက အဂၤလပစာန႔ပးတြသငတယ။ ဗမာစာက အဂၤလပစာနညးတ႐းသးထားတယ။

ဒနယေျမကလညးျပငသစေတြ ဗယကနမ၊ လာအ၊ ကေမၻာဒးယားေတြက ျပငသစအငဒခငးနား (French

Indochina) လ႔ သမး ေခ သလ၊ ၿဗတသအငဒခငးနား (British Indochina) လ႔ေခၚႏင ကသားန႔ ဗမာျပည

(Burma) လ႔သာေခၚခတယ။ ဒါေတြကၾကည လကရင ၿဗတသေတြဟာ တဖကက ဗမာေခါငးေဆာငေတြ စြပစြသလ

ဆးကး အေမြအႏစေတြေပးခတယလ႔ေျပာႏငသလ ေနာကတဖကကလညး ဆးကး ထက ေကာငးဆးေမြကေပးခပါ တယလ႔ ဆရပါမယ။

ဒါေၾကာင ကြယလြနသ စ၀ဇန႔ေယာငေဟြကေတာငမ “ယခေခတ ဗမာေခါငးေဆာငေတြဟာ အဂၤလပေတြက

အျပစဖ႔မယ အစား သတ႔ အေမြခ အျဖစေ႐ြးခ ယခတာက ဂဏျပေကးဇးတငဖ႔ေကာငးတယ” လ႔ ေျပာဖးပါ တယ။

ေနာကကြယလြနသ သေတာဆငလကေထာကအယဒတာ ဥးစနၾကညကလညး “၁၉၄၇ အေျခခဥပေဒမာ

အဂၤလပစာန႔ ဗမာစာက ႐းသးဘာသာ အျဖစျပဌ နးခေပမယ ၁၉၅၂ မာ အဂၤလပစာက (အေျခခဥပေဒ

ေဖာကဖကၿပး) ဖကသမးလကတာ အမးသားစညးလး ည တေရး ေဒါကတငတရပက ဖကတာပ” လ႔

ေျပာဖးပါတယ။ “ဗမာေခါငးေဆာငေတြ အဂၤလပလကရာကမဖက ဆကလကေျခရာခလပေဆာငခမယဆရင

ကေနာ တ႔အားလးဗမာျဖစကနၿပ။ အခသတ႔မလပတတလ႔ ကေနာတ႔ ႐မးဘ၀က မက တႏငတာ” လ႔လညး

ေ၀ဖနပါတယ။ ဒါကေတာ ခေခတေပၚသမငးက အျမညးအျဖစ အခပေျပာျပ တာေပါ။

အခေ႐းသမငးက နညးနညးျပနၾကညရေအာင။ အဂၤလပစကားမာ ေ႐႔သြားဖ႔ေနာကကၾကည (looking back

to move ahead) ဆတစကား႐ တယ။ ကေနာတ႔မာလညး ေ႐႔ကသြားစရာ အမားႀကး ကနေနတ

ေနာကက နညးနညးျပနၾကညဖ႔ လပါလမမယ။ ဒလျပနၾကည ငါတ႔ဘာမားခသလညး၊ ဘာမနခသလညး

ဆ တာ ျမငရမာပ။

( ၁၅၂၇- ၁၅၄၃)

ရမး - ဗမာ သမငးေ ကာငး တေစတေစာငး

History is about facts and who’s telling the story

သမငးဆတာ အခကအလကေပၚမာ မခသလ ဘယသက ဒသမငးကေရးသလညး၊ေျပာသလညးဆတာမာလညး

မတညေနပါတယ။

( Smallville TV series)

ဗမာရာဇ၀ငမာ အငး၀ ရမးဘရင သဟနဘြား (၁၅၂၇-၁၅၄၃) က ရဟနးအပါး ၃၆၀ ေကာက ၁၅၃၉ ခ

သတျဖတတယ။ သ႔က ေသြးျပည ေနတလ႐ငး (Full blooded savage) လ႔ ဟာေဗးရ ဗမာသမငးမာ ေရးထား

တယ။ ေနာကႏစေပါငး ၂၀၀ ေကာၾကာေတာ ေရႊဘဘရင ဥးေအာငေဇယ (၁၇၅၂-၁၇၆၀) က ၁၇၅၇ မာ မြနရဟနး

၃၀၀၀ ေကာ ဆငန႔နငး၍တဖ၊ မာအလပတၿပးမးန႔ရ ၍တနညး၊ သတျဖတခတယ။ သကေတာ အေလာငး

ဘရား (ဘရားျဖစမယလ) လ႔သမငးမာ အမႊမးတငထား႐မကဘး၊ ယေန႔ ေနျပညေတာမာအေနာရထာ၊ ဘရငေနာင တ႔န႔ အတ ႐ပထႀကးထၿပး ဂဏျပထားၾကတယ။

ဒေနရာမာ ေမးသငေမးထကတာကေတာ-

သဟနဘြားက လ႐ငးျဖစၿပး ဥးေအာငေဇယက ဘရားအေလာငး ေတာငျဖစ သြားတာဟာ သဟနဘြားက ရဟနးသတတာ နညးသြားလ႔လား၊ ဥးေအာငေဇယ ေလာက (ဥးေအာငေဇယလ) မသတႏငလ႔လား။

သဟနဘြားက လ႐ငးျဖစရင ဥးေအာငေဇယက ဘာေၾကာငမျဖစတာလညး။

(ေနာကတနညး) ဥးေအာငေဇယက အေလာငးဘရားျဖစရင သဟနဘြားလညး အေလာငးပေစၥက ဗဒၶ ေလာက မေခၚထကဘးလားေပါ။

ဒါေတြဟာ ကတကလမးဖ႔ ေနာကေၾကာငးက ျပနၾကညသငတယဆတ အဆက အေထာကအကျပေန

တယလ႔ ကေနာယၾကညပါတယ။ ဒါေၾကာင ရမးသမငးက ရမး႐ႈေဒါင န႔ေရးထားတ အခကအလကအခ႔က ကေနာန႔ အတျပနၾကညၾကရေအာငလ႔ ဖတေခၚပါ တယ။

၏

သမငးန႔ မႏေဗဒပညာရငေတြအဆအရ ကယကကယ တငး (Tai)လ႔ ေခၚၿပး အမားက ရမး (Shan,Siam)

လ႔ေခၚတလမးေတြဟာ အာရတကမာဆရင တ႐တကလြရငအျပန႔ႏ႔ဆးေနထငေနတ လမးေတြလ႔ ေရးထားတာ ေတြ႔ရပါတယ။

ရမးန႔ဗမာဟာ အေနာရထာေခတမတငမ ကတညးက ဆကဆခၾကပါတယ။ ဒါေပမယထငထငရားရား ပးတြ

ေနထငခၾကတာကေတာ အေနာရထာေခတ (၁၀၄၄-၁၀၇၇) မာပါပ။

အဒအခနတနးက အေနာရထာဟာ ယခယနနျပညနယမာရေနတ နနခႏငင(ရမးအေခၚအေ၀ၚ လန႔စ၀ႏငင)

မာ စြယေတာကဖးေမ ာဖ႔သြားေရာကခပါတယ။ လမးတေလ ာက ရမး ရြာေတြက ျဖတသနးသြားတအခါ ရမးေတြရ႔

ဆညေျမာငးတးၿပး လယယာစကပးတ ယဥေကးမႈကေလလာရလ႔ အငမတနစတ၀ငစားၿပး ပဂျပညႀကးမာ အသးခဖ႔ စဥးစားတယ။ ဒကစၥန႔ပတသကၿပး ေမာဘရငခြနဟမမနးကေျပာျပေတာ ေမာဘရငကလညး အေနာရထာန႔ မဟာမတ

ျပၿပး ဆညေျမာငးက မးကငတ လကမႈသညမားန႔တကြ သမးေတာ ေစာမြနလ ကေပးအပပါတယ။ အဒေခတက သမး

ကညာ ဆတာ ျပညေထာငအခငးခငးဆကဆတေနရာမာ အဆငတနဆာတရပျဖစ တာေပါ။ ဗမာရာဇ၀ငမာေတာ ေမာျပည ေထာငက အငအားငယ ပ႑ာဆက ႏငငအျဖစမတယခ ေပမယ ရမးရာဇ၀ငထမာေတာ တ႐တရနက အျပန အလန ကညကာကြယဖ႔ မဟာမတႏငင အျဖစ မတတမးတငခတယလ႔ ဆပါတယ။

အေနာရထာရ နနခခရးစဥ အကးအျမတကေတာ ပဂျပညဟာ ဆန ေရ စပါး တးတကတ ႏငငျဖစလာျခငး ပါပ။ ဒါေၾကာင ရမးဆညေျမာငး ပညာ ရငမးေတြဟာ ပဂမငးအဆက ဆကမာ သေကာငးျပခရပါတယ။ နရသဟပတ မငးျဖစတအခနမာ သေကာငးျပခရတ ရမးဆညေျမာငး ပညာရငမးေတြကေတာ ဗမာရာဇ၀ငမာရမးညေနာငသးပါး လ႔ ထငရားတ အသခၤယာ၊ ရာဇ သႀကၤနန႔သဟသတ႔ေပါ။ သတ႔သးေယာကဟာ ဗမာပါ လ႔ ဗမာသမငးပညာ ရငတခ႔ကယဆေပမယ ရမးဘကကေတာ သတ႔ဟာဗမာေတာထေနလ႔ ရမးထက ဗမာဆနေနေပမယ ရမးမး႐းျဖစၿပး ရမးနာမညေတာငရထားတ အေၾကာငး မတတမးတင ထားပါတယ။

အသခၤယာ အကဆငခင ရာဇသႀကၤန ယဆငက သဟသ ဆမဆငဆင

ကမၻာေကာ ေဒါကတာသနးထြနးကလညး ဗမာျပညအလယပငးကေရာကလာတရမးေတြဟာ

“ မားမၾကာမ ျမနမာဆနသြားသညကေတြ႔ရ၏ ” လ႔ေရးထားတာေတြ႔ႏင ပါတယ။

(၁၉၂၃-၂ ၅)

ရမးညေနာငသးပါး တနခးႀကးထြားလာပ

၁၂၈၇ ခႏစမာ တ႐တႏငငကအပစးေနတ မြနဂဧကရာဇက ပဂျပညက သတမနလႊတၿပး ပ႑ာဆကဖ႔ ေတာငးဆပါတယ။ ဒသတမနေတြက နရသဟပတမငးက ကြပမကလကတအတြက မြနဂတပမေတာက ပဂျပညက

ခတကလာခပါတယ။ ပဂမငးလညး ဧရာ၀တျမစေၾကာငးအတငး ဆငးေျပး ရလ႔ “တ႐တေျပးမငး” လ႔ယခတင

သမငးတြင ရစခတယ။ အဒအခနမာ ဆနစပါးေပါ ၾကြယတ ေကာကဆညေဒသမာ စးမးေနတ ရမးညေနာငသးပါး

စတငအငအားႀကးထြားလာပါတယ။ ဒါေၾကာငမ႔လ႔ ၁၂၉၈ မာ ေကာစြာမငး က နန ဖ တၿပး အာဏာသမးလကတယ။

အေရးအခငးန႔စပလဥးၿပး မေကနပတ ပဂမငးမးေတြက အကအညေတာငးတအတြက ၁၃၀၀ ခႏစမာ

မြနဂတပႀကး ထပမခတကလာချပနတယ။ သတ႔ကညေနာငသးပါး ရြပရြပခ ခခတကခက ေအာငျမငၿပး

တေနာက၊ ေရရညအကးကေမ ာကးၿပး သတမနေစလႊတပါတယ။

မြနဂဧကရာဇရ႔ အသအမတျပမႈကရယၿပးတေနာက ညေနာင သးပါးရ႔ မး႐းစဥ ဆကေတြဟာ ပငးယ၊ စစကငး န႔ အငး၀ တ႔ကတညေထာင ၿပး ယေန႔ျမနမာျပညအထက ပငးက ႏစေပါငး ၂၅၀ ေကာ အပခပမငးလပခ တာေပါ။

(၁၅၂၇-၁၅၄၃)

ေဆခနဖ ဧကရာဇ

မနနနးရာဇ၀ငၾကညရင ေမာဧကရာဇ ေဆခနဖ (၁၃၁၁-၁၃၆၄) က “ကးသနးသခင သဟနဘြား” လ႔ေရးထား

တာေတြ႔ရပါတယ။ သ႔ရ႔ညေတာ သခညဘြားက ၁၃၆၃ ခမာ လာတကလ႔ စစကငး၊ ပငးယ ပကၿပး အငး၀ေပၚ လာတယလ႔ေရးထားပါတယ။ ရမးသမငးမာေတာ စစကငး ၊ ပငးယ က လာတကတာဟာ ေဆခနဖမငးရ႔တေတာ ေဆစငဖ (သကငဘြား)လ႔ဆပါ တယ။

ေဆခနဖဟာ ဥးေရႊ႐းလ႔ေခၚတ JG Scott (Scott of Shan Hills) Upper Burma and Shan State

Gazetteer မတတမးအရ အေနာက ကမာ အာသအထ၊ ေျမာက ကမာတာလအထ၊ အေရ႔ဘကမာ ယေန႔လာအ

ႏငငအေနာကဖကမာ ယေန႔အႏၷယျပညရ႔အာသအထ၊ အေရ႔ေတာငဘကဆရင ထငးႏငငေျမာကပငးအထ၊ ေတာငဘကမာ ၿမတ၊ ထား၀ယ အထ ၾသဇာ လႊမးမးခ တယလ႔ဆပါတယ။

သဟာ စစေရး၊ ႏငငေရး က မးကင႐မကဘး၊ သတမနေရးရာမာ လညးက မးကငတ အတြက တ႐တျပညက

အပစးတ မြနဂဘရငေတြကေတာင ေလးစားသမႈျပတာကခယခရတ ပဂၢ လျဖစတယ။ ဒါေၾကာငမ႔လ႔ ဗမာေခါငး

ေဆာငေတြဟာ တကယ ျပညေထာငစမ ကြေရး၊ တငးရငးသားစညးလး ည ြတမႈမ ပ ကြေရးလပေနတယဆရင

အေနာရထာ၊ ဘရငေနာင၊ အေလာငး ဘရားတ႔ကသာမက ရမးမာဆ ေဆခနဖ၊ မြနမာဆ ရာဇာဓရာဇ စသညတ႔ ကပါ

ဂဏျပအမႊမးတငသငပါတယ။ ဒပဂၢလေတြက အမႊမးမတငလပါကလညး အေနာရထာ၊ ဘရငေနာင၊ အေလာငးဘရားတ႔ကလညး အမႊမးတငစရာ မလပါဘး။

ေ၀ဖနခကက သဟနဘြား၊ အေလာငးဘရားေ၀ဖနခကန႔ ႏႈငးယဥသးသပၾကညရင ယေန႔ ဗမာေခါငးေဆာငေတြရ႔

အေရး သးပါး ဘာေၾကာင မေအာငျမငဘးဆ ကြကကြကကြငးကြငး ေပၚလာႏငပါ တယ။

သငမဘြား

ေဆခနဖ နတရြာစၿပး ၉ ႏစအၾကာမာ မြနဂေတြရ႔ ယြမ (Yuan ) မငးဆကကနဆးသြားၿပး၊ တ႐တ မင (Ming)

မငးဆကတကလာပါတယ။ မငးဆကမာ ယြမမငးဆကက ဆး႐ႈးသြားတ ၾသဇာအာဏာတ႔က ျပနျဖန႔ဖ႔ ပမး

လာပါတယ။ ဒါက အာခသကေတာေဆခနဖရ႔ေျမးျမစျဖစသ ေဆငမဖ (သငမဘြား)န႔ ေဆခဖ(သခဘြား) တ႔ညေနာင ပါပ ။

သမငးပညာရင D.G.E.Hall ကေတာ တ႐တ သတ႔ကတကတာဟာ သတ႔ရ႔ဘးေဘးဘဘငျဖစတ ေဆခနဖ

ရ႔ႏငငေတာကျပနၿပး ထေထာငလ ျဖစတယလ႔ေရးထားပါတယ။ သ႔ေသာ ေဆခနဖန႔မတတာကေတာ

ေဆခနဖက တကပြမာေအာငျမငၿပးေနာက သ႔ရ႔သားေတာႀကးကလႊတၿပးလကေဆာငပ႑ာဆကသ၊ သတမန ေရႊ

လမးေငြလမး ခေပမယ ေဆခဖန႔ ေဆငမဖကေတာ ပဂမငးနရသဟပတလပါပ၊ သတမနနညးကလ စလ႐ႈခပါ

တယ။

ရလဒကေတာ ေရရညစစပြမာ သတ႔ညေနာငစစ႐ႈးၿပး အငး၀ဘရင နရပတဆလာေရာကခလႈတယ။ ဒေနရာမာ ဥးဘသနးရ႔ ေကာငးသးျမနမာ ရာဇ၀ငမာ ေရးထားတာကေတာ သကရာဇ ၈၀၇ (၁၄၄၅) မာ တ႐တတ႔

လာေတာငးေတာ “ေနာငေရးကေျမာတငး၍” ေပးအပလကတယလ႔ ဆထား ပါတယ။

ရမးသမငးထမာေတာ သ႔ကအပမယလ႔óကတငသထားတ ေဆခဖ ဟာ အဆပေသာကေသလကလ႔ သ႔ရ႔ညေတာေဆငမဖကပ အရငရသြား တယလ႔မတတမးတငထားပါတယ။ (အခ႔သမငးေတြကေတာ အဆပေသာက ေသတာ ေဆခဖ မဟတ၊ ေဆငမဖ ျဖစတယလ႔ ေရးတာလညးေတြ႔ရပါတယ)။

ခမးကငႏြ

ဗမာသမငးမာ သႏၷခမးကငႏြ႔ (၁၅၄၅ -၁၆၀၅) အေၾကာငးေရးထား တာမေတြ႔မဘး။ ရမးန႔ထငးသမငးမာေတာ ေတာေတာေရးထားတာေတြ႔ရ တယ။ သကေတာဗမာေတြသတ ထငးဘရင ျဗနရာဇ (ေခၚ) နေရးဆြန (၁၅၅၅- ၁၆၀၅) န႔ ဆကႏႊယသျဖစပါတယ ။

ဗမာသမငးမာ ဗမာေတြ ဂဏအယဆးစစဘရငဟာ ဘရငေနာငမငး တရားျဖစရင ထငးသမငးမာ အလားတဂဏျပခရတာက နေရးဆြနမငးတရား ပါပ။ အဒေခတက စစႏငလ႔ရရင ဓါးစားခအျဖစ စစႏငဘရငရ႔ ေနျပညေတာ က ေခၚေဆာငသြားၿပး ေက႒းေမြးသြနသငပးေထာငထားေလရတယ။ ဒလန႔ သႏၷခမးကငႏြ႔န႔အယဒၶယ နေရးဆြနတ႔ဟာ ပခးေနျပညေတာမာ အတတ လာေရာကေနထငရတာေပါ။ အသလန႔ ဘရငေနာင ၁၅၈၁ မာ

နတရြာစၿပး တေနာကပငး နေရးဆြနက ပနကနျခားနားတအခါ ခမးကငႏြ႔ဟာလညး နေရး ဆြန ဘကေန ရပတညခတယ။

)

ရမးသမငးပညာရင နနးေခးဆငရ႔ အဆအရ နေရးဆြနဟာ ဘရင ေနာငမငးတရားလပအငပငယာတရပက

တညေထာငဖ႔ ရညရြယခကရသျဖစ တယ။ ဥးဘသနးရာဇ၀ငမာဆရင သဟာ “ဘနးလက႐းအရညအခငးႏင ျပညစ၊

စစမႈေရးရာ၌လညး ေကာငးမြနစြာက မးကငသျဖင ျမနမာစစသညတ႔ကအႀကမႀကမတကခက၍ ေအာငႏငေလသည”

လ႔ေရးထားတယ။ သ႔ရ႔ ရညရြယခကက ရမးေတြကလညး ေထာကခတယ။ ဒါေၾကာင ခမးကငႏြ႔ရ႔ အကအညန႔ ၁၆၀၀ မာ ရမးျပညတ၀မးလးက ရယၿပး၊ ခမးကငႏြ႔ ကယတငက သႏၷကျပနလည သမးပကႏငခတယ။ သမးပကၿပးမၾကာခင

ရတာကေတာ အငး၀ဘရင ေညာငရမးမငးကေရာ၊ တ႐တျပည ကပါ ေရး႐းစဥလာ အခြန ပ႑ာေတြ ဆကသဖ႔

ေတာငးခလာတာပါပ။အဒတနးကထးစ ပ႑ာဆကသခရတႏငငကပ႑ာဆကႏငငက ကာကြယေစာငေရာကရတ

တာ၀နရတယ။ ယခငက ပ႑ာဆကဖးလကသားန႔ အခ မဆက ေတာဘးဆရငလညး အျခား ပ႑ာဆကႏငငမား

အတမယေစရနအတြက အာခတႏငငက အေရးယ တကခကေလရတယ။ ခမးကငႏြ႔ကလညး ငါထးနနးျပနရတာ

နေရးဆြနမငးရ႔ ေကးဇးေတာေၾကာငပ။ နေရးဆြနကပ အခြနပ႑ာဆကသႏငမယလ႔ တငးခ တယ။

ဒါေၾကာင ဗမာကတဖက၊ တ႐တက တဖက ည�ပတကခရတာေပါ။ နေရးဆြနကလညး သ႔က ကညဖ႔န႔

အာဏာစကကျဖန႔ဖ႔၊ ၁၆၀၅ ခမာ ရမးျပညဘကတကလာေတာ ယခမငးတ နယ၊ မငးဟနမာ ႐တတရက ဖားနာၿပး

နတရြာစေတာမတယ။ အသလန႔ ထငးတပမေတာရ႔ အကအည မရေတာ ခမးကငႏြ႔လညး စစ႐ႈးၿပး ထးနနးကပါ

ဆး႐ႈးသြားရတယ။ သႏၷကလညး တ႐တန႔ ဗမာအေပးအယလပခြေ၀ၿပး ယလကၾကတယ။ ဒေန႔ ရမးျပညနယ

ေျမာကပငးဟာ အဒတနးကေတာ သေပါန႔ သႏၷပေပါ။ သႏၷဟာ အဒတနးက ယေန႔ တ႐တနယထရေနတ

ရမးေစာဘြားနယေဟာငးမားအထ ကယျပန႔တယလ႔ဆပါတယ။

သငခနးစာ

အထကပါ ရမး - ဗမာဆကဆေရးသမငးအေၾကာငးတေစတေစာငးကေကာကခကခႏငမယဆရင ဘာက

ေတြ႔ရမလညး။

တ႐တန႔ အဆငေျပတ ရမးညေနာငသးပါးန႔ ေဆခနဖတ႔က ဗမာျပညႏငငေရး အေရးပါအရာေရာကတ

က႑မာ လႈပရားႏငခၾကတယ။ တ႐တန႔အဆငမေျပတ ေဆခဖ၊ ေဆငမဖန႔ ခမးကငႏြ႔တ႔ကေတာ ရရငးစြ ပငနကန႔ အခြငအာဏာ ေတြကေတာငမ ဆး႐ႈးခရတယ ဆတာက ေတြ႔ရလမ မယထငပါတယ။

( Pu Ren) ၊ ၁၉၉ ဌ

ရမး-ဗမာဆကဆေရးမာ တ႐တရ႔ က႑ဟာ အသေလာကပရ သလားဆေတာ မဟတပါဘး။ ကေနာ

ဘ၀ အေတြ႔ က ဖတၾကညလ႔ရရငလညး ဗလမးဟနးတ႔ ရမးျပညကြနျမနစပါတ(SCP) ထေထာငၿပး တ႐တႏငင

ရ႔အသအမတျပမႈက ေတာငးခရာမာမရရတအတြက ဒကေန႔ အထ စစအာဏာရငအစးရ တညတခငၿမ တယ ဆတာ

ေတြ႔ရ မာျဖစပါတယ။

ဒါတငမကပါဘး။ ၁၉၉၃ ခ ဒဇငဘာလ ၁၂ ရကေန႔မာ စ၀ခြနဆာ ရမးျပညလြတလပေရးက ေၾက ာ

ခပါတယ။ အဒအခနက တ႐တျပညကေန ကယစားလယတဖြ႔ သ႔ရ႔ ဟမနးဌာနခပက ေရာကရလာခတယ။

သတ႔က စ၀ခြနဆာကေနၿပး ရမးျပညလြတေျမာကေရးအတြက တ႐တျပညရ႔ အကအညကရယလတအေၾကာငး

ေျပာျပပါတယ။ တ႐တကယစားလယ အဖြ႔ရ႔ ေျဖၾကားခကအတခပကေတာ “ထငးနယစပမာ အေျခခထားသေရြ႔

ေတာမကႏငဘး၊ အကအညရယလပါက တ႐တနယစပမာအေျခခဖ႔လ တယ” ဆတာပါပ။

ဒါေၾကာင ၁၉၉၄-၁၉၉၅ အတြငး စ၀ခြနဆာဟာ တ႐တျပညနယစပကတပသားေသာငး န႔ခေစလႊတခပါ

တယ။ သ႔ေသာလညးပ တ႐ ျမနမာတပမေတာက ၾကတငအေၾကာငးၾကားတအတြက တ႐တနယစပက

တကသြားတ MTA တပေတြၾကားျဖတအတကခရၿပး ဖ ဖရျဖစကနတယ။ အဒမာ အဖြ႔အစညးအတြငး မေက

မနပျဖစမႈဟာ အၾကြေပါကကြလာၿပး တပတြငးပနကနမႈ၊ ခြထြကမႈေတြျဖစေပၚလာတအတြက ေနာကဆးစ၀ခြနဆာ

အားမတနမာနေလ ာကာ ၇ ၊ ၁၊ ၁၉၉၆ မာ လကနကခခတာ ေပါ။

လကနကခၿပးတေနာကပငး စ၀ခြနဆာန႔ရနကနလကပါသြားတ ကယေရးအရာရ တဥး ထငးႏငငက

အလညအပတေရာကရလာလ႔ ထပသရ တာကေတာ ရနကနမာ ဟမနးဌာနခပသြားေရာကလညပတခတ တ႐တ

ကယစားလယ အဖြ႔၀ငတဥးန႔သ ေတြ႔ဆခ တယ။ေတြ႔ေတာကေနာတ႔ T ပ ကြသြားရတာက တ႐တ ကက

သစၥာမရ ကတမတည လ႔ျဖစတယလ႔ သက စြပစြခတယ။

ဒါက တ႐တအရာရႀကးက စတမဆးပ ျပးျပးၾကးနားေထာငၿပး “ခငဗား ေသေသခာခာ ျပနစဥးစားပါ။ ကေနာ

ဟာ ခြနဆာလလ မဟတဘး၊ ရမးလ မဟတဘး၊ ကေနာက တ႐တႏငငသား၊ တ႐တအစးရက တာ၀နေပးထား

တ ပဂၢလတစေယာက၊ တ႐တျပညရ႔ အကးစးပြားန႔ မဆကစပတာက ကေနာ ဘယလလပႏငမာလညး။

အကးစးပြားန႔စပတာကပ လပႏငမာေပါ” လ႔ဆပါ တယ။

ဆလတာကေတာ ရမးျပညလြတလပေရးဟာ တ႐တျပညရ႔အကး စးပြားန႔မ စပဖးေပါ၊ တ႐တတ႔ရ႔

ဒအေနအထားကသတ စ၀ဇန႔ေယာငေဟြတ႔က SSA က ဥးေဆာငတ ကာလကစလ႔ လြတလပေရးေတာငးဆမႈက

တထစေလ ာၿပး ျပညေထာငစစစစစမျဖစဖ႔ ေတာငးဆလာခၾကတယ။ ဒ ကေန႔ ဆရငေတာ ရမးျပညလြတလပေရး က

လး၀မေလ ာတ ပဂၢလေတြ ဆရင လကတဆ စာေလာကပကနတယလ႔ဆရမာေပါ။

ဒါေပမယ ေနာကတဖကက ၾကညရင တ႐တျပညဟာ တျပညေထာင စနစကကငသး ေသာျငားလညးပ လမးစေတြ အေပၚထားရတ သေဘာထား န႔ေပၚလစဟာ ဗမာစစအာဏာ ရငေတြန႔စာရင အမားႀကးတးတကတယ (

Enlightened) ဆတာ ျငငးႏငစရာအေၾကာငး မရဘး။ ဒါေၾကာင တ႐တျပညက ရမးသငယခငးတဥးက ကေနာက

ေျပာဖးတယ။ “သငယခငး၊ ငါတ႔ဆမာ တ႐တအပခပတယဆေပမယ လလသလေနရတယ၊ လ႔အခြငအေရးဆတာ

အမားႀကးရတယ။ လမးစအခြငအေရး ဗမာျပညထက အဆေပါငးမား စြာသာတယ။ ဒါေၾကာင တလ ေဒၚလာ

တစေသာငးေပး တ႐တအစးရက ေတာလနဖ႔ မရဘး။ ဒါေပမယ မငးတ႔လ ဘ၀မးေနရရငေတာ တျပားမမရ

ေတာလနမာေသခာတယ”တ။

ဒါေၾကာင ဗမာန႔ တ႐တၾကား ညပေနတ ရမးေတြက သ မးသေတာဆငက စစတမးတခါေကာကယဖးတယ။

ဒႏစႏငငအၾကား ေပါငးဖ႔ေရြးမယ ေရြးရင ဘယႏငငက ေရြးမလညး ေမးေတာ အေျဖက ရငးေနတာပေပါ။

ဒအေျခအေနမးအနာဂတမာ မျဖစလာႏငဘးလ႔ ဘယသမ တထစခမေျပာႏငဘး။ ျဖစလာရငလညး ဗမာျပညမာ ကနတ တငးရငးသားနယေျမေတြက ဘယလဆကထနးသမးမလညး။ ေနာကဆးဗမာေတြပရတ ဗမာျပညကြက

ကြကေလးပကနရင ဘယလလပမလညး။ ဒါေၾကာင အခနမေႏာငး မေျပာငးဖ႔လၿပး စတေျပာငးဖ႔ပါလၿပ ဆတာ

ေျပာခငတယ။

- ။

။

။ ။

လညး “ ၏

” ။

။

၊ ၊

။ ။

၏

၁၉၆၂ ။

၊

၊

။

)

။

)

၁၉၈၈ ။

လညး

။ ။ ။

။ ၇၉ ၊ ၈၅ ၊ ၉၃ ၊ ၁ ၆ ။

“

” ။

(၁၉၂၅-၂ ၁ )

၁၉၉၆-၁၉၉၈ လညး ၁၁ ၊ ၁၅

။ ၊ ။

။ “ ”

။

“

ဝ ” ။ “ ၊ လညး

၊ ” ။

ေသာလညးေကာငး၊ ေသာလညးေကာငး၊ ။

။ ။ လညး

။ ၂ ၁ -

။

။

“ ႏင ။”

” ။ လညး ။ လညး

(Hating with the ugly hatred of a man who has wronged another) ။

ရမး လညး ၊ ။

- “ ၊ ၊ ” ။

။

- “ ” good Indian is a

dead Indian) ။

။ “

၊ လညး ” ။

၊

။

edellin cartel gone. Then came Cali. Now, what’s next?

Newsweek, 21 August 1995

။

။

။ ။

။ (၁၉၅၉ ) ။

“ ။

” ။

။

။

။

TNI (Transnational Institute)

၇ ။

၁။

၂။

၃။

၄။

၅။

၆။

၇။ ။

၂၄ % ။

၇၇ လညး

၇ ။ ၁၈ ၂၃% ။

။

။

။ ။

။

Thai PBS TV ၂ ၁၂

။

ဌ ။

၁၈၉ ။

။

၊

။

၁၈

။

( ) J.G.Scott (Scott of Shan Hills

“ “ Scott of Shan Hills လညး

J.G.Scott ၁၈၈၉

။

(၆ %) ၊ (၃ %)

(၁ %) ။ ၁၉၉၂ The opium question in

the Federated Shan States, ၁၉၃၁ - ၃၆

၁ ။ ၆

။

၂ ၃ ။ ( ၂ ၁

)

၂ ၅ ။

၂ ၆ ။ ( ၂ ၈

။)

balloon effect

( )

။

၁၉၉၉ ၃၉ ၁၅

၃၄ ။

၂ ၁၁-၂ ၁၂ ၄၉

။ ၊ ၊ ၊ ။

လညး။

။

။

။ ။

(rule of law) ။

။ ၊

။

၂ ။

။ ။ “ ၈ ၊

၁၂ ” ။

လညး ။ ။

၊

။ ။

၂ ၊ ၊

၂

။

လညး ။ ၄

၊ ၁၂ ။ လညး

လညး ။

။ ။ -

၅

( လညး )

။

“

၊ လညး ” ။

၊ ၊

၊ ။

။ ။

“ ( ) ”။ (Everyone who

has a gun is involved) ။

၊ ၊

။

၊

။ “

UMP (Union Military Police) ။ UMP

။

UMP လညး ။”

-

၊

။

။

။

SURA ၊ SSA

။ လညး

။

(UWSA) ။

လညး ။

၎ ၊ ….

။ ၂ ၅ … လညး ၊

လညး

။

၊

၄၉၆

။ ဌ

။ ( ။)

၊

။

လညး

။

၊ ။

။ လညး

။

၊

။

။

။

-

လညး ။

လညး ။

၊

။

။

လညး လညး ။

။

။

၂ ၁၄ ။ လညး

။

။

၊ ၊

၊

၁၉၆၂ ။

၁၉၉၅ ၂၆ ( - )

၊

။

၊ “ ”

။

၌ ၊

။ ။

။

။ လညး ။

။

။

လညး ။

“ ” “ ” ။

“ ” (Catu Madhura) ။

၊ ၊ လညး ၊

။ ။

“ ” ။ ( )

ႏင ။ ၊ ၊ ၊ ၊ ၊ ။

။

။

။ လညး ။

“ ” “ ”

။

“ ” Melting pot ( )

“ ” salad bowl ( )

။

( )

ကယေရးရာဇ၀င

ကြနးဇနး

အမည ကြနးဇနး အျခားအမည ဗလမးဟနး၊ ဩစႏၷ

ေမြးေန႔ ၂၀ ၊ ၆ ၁၉၂၆ (တနဂၤေႏြ)

ေမြးရပ ထေနာ႐ြာ ၊ လငဆကေကး႐ြာအပစ၊ ေညာငေ႐ႊ ၊ ေစာဘြားနယ။

မဘ လးေကာငးထ႔၊ ပါေကာငး

ပညာအရညအခငး မတလနးဘနးႀကးေကာငး၊ ဗမာ၊ ႐မး၊ ပအ၀းစာ တတေျမာက အမေထာင နနးယာ၊ နနးမတ သား (၇) ဥး၊ သမး (၇) ဥး

၁၉၄၄ - ၁၉၄၅ ဂပနေတာလနေရးတြင ဘနးယဥေစာဘြားဗလ းႀကးစ၀ထြနးရင လကေအာကတြ

၁၉၅၂ ဗမာျပညကြနျမနစပါတတြင၀ငေရာကအမႈထမး

၁၉၅၄ ခ႐ငတကခကေရး

၁၉၅၆ ဗကပကေတာလန ၁၉၅၈ လကနကခ၊ ႏြမစစဟနႏငဆကသြယ။ ၁၉၅၉ ႏြမစစဟနတပမေတာတြင ၀ငေရာက၊ ေဟြေအာတကပြ တြငဒဏရာရၿပး လက၀လကေမာငးက ျဖတေတာကရ

၁၉၆၁ ႐မးအမးသား ည တေရးတပေပါငးစ (SNUF)

တညေထာင

၁၉၆၄ မဟာေဒ၀ စ၀နနးဟနးခမး ဥးေဆာငထေထာငသည ႐မးျပညတပမေတာ SSA ႏင ႐မးျပညစစ

ေကာငစ SSWC တြငပါ၀င

မဟာေဒ၀ စ၀နနးဟနးခမး

၁၉၆၈ ဗကပ CPB တဖကႏငငမ ႐မးျပညက၀ငေရာကတကခကၿပးေနာက SSA မ ခြထြက၍ ထငးနယစပ

တြင အေျခခသည ႏြမစစဟနႏငျပနလညပးေပါငး

၁၉၆၉ ည ေသာ႐မးျပညေတာလနေရးတပမေတာ SURA ကတညေထာင၊ ကြနျမနစ ဆန႔ကငေရး

ေပၚလစကခမတ၊ တ႐တျဖ ကြငးကနအမတ (၃) တပမေတာႏင မဟာမတဖြ႔

၁၉၈၃ ဥကဌႀကးေမာစတးကြယလြနၿပးေနာက ဗကပ၏ဥးေဆာငမႈအားနညးလာသညတြင ႐မးျပညည

ေရးကဖတေခၚ

၁၉၈၄ ႐မးျပညေတာလနေရးေကာငစ (ကနဥးက TRC ၊ ေနာကပငး SSRC ) SSA ေတာငပငးႏငပး

ေပါငး တညေထာင

၁၉၈၅ ည တေရးဖတေခၚခကက စ၀ခြနဆာ၏႐မးျပညည ေရးတပမေတာ SUA က လကခၿပးပါ၀င၊

တပ အမညက SSA ေနာကပငး MTA အျဖစေျပာငးလညးေခၚေ၀ၚ

၁၉၉၀ ၂၆၊ ၆၊ ၁၉၉၀ ခႏစတြင လညေခာငးကငဆာက ခြစ ကသ

၁၉၉၁ ၁၁ ၊ ၇၊ ၁၉၉၁ ခႏစတြင ထငး- ျမနမာနယစပ လတတင႐ြာတြငကြယလြန

စ၀ကြနးဇနးသည ငယ႐ြယစဥကတညးက အမး၊ ႏငင၊ ဘာသာ၊ သာသနာဟေသာ မ ၄ ရပက စြၿမစြာ လကခယၾကညသက၀ငခၿပး၊ မမ၏ ေနာကလကမားကပါ တဆငသြနသငမးေစခ ခသျဖစသည။ သႏင ၄ ႏစၾကာ အတေနထငခသည ယြတစစသည ယခထကတင ဤ မ႑င ၄ ရပက ကငစြ ထားသ ျဖစသည။

ကြနးဇနး၏ စကားရပအခ႔

-ျပညေထာငစတခလးက မလြတေျမာကေစႏငရင ႐မးျပညလြတေျမာကေရးဆတာလညး မျဖစႏငဘး ။

-႐မးျပညလြတေျမာကေရးဆတာ ယတေဗဒ သေဘာအရေျပာရင မျဖစႏငဘး။ ဒါေပမယ ဓမၼေဗဒသေဘာအရ

ေျပာရင လး၀ဥ ျဖစမာ ေသခာတယ ။

- ည တေရးမာ အျပစ႐ာစတမးဆရင ကေနာကယတငလညး အျပစ မကငးပါဘးဆတာ ၀နခပါတယ ။

- တ႐တျဖန႔ေပါငးတယဆတာ သတ႔ကလလားလ႔မဟတဘး၊ ထငးႏငငက မခေနရလ႔ျဖစတယ ။

- အျခားတငးရငးသားေတြ ဘာခညးပေျပာေနေျပာေန။ အဆးစြနမာ ေတာ သတ႔ရ႔ အေျခခလလားခကေတြ ဟာ

ကေနာတ႔န႔တတပါပ။

- ကယတရား႐မအမားေအးခမးႏငတယ။ ကေနာတ႔ေတာလနေရးလာလပတာ အမားေအးခမးဖ႔ျဖစတယ။ဒါေၾကာင

ကေနာတ႔မာတရား႐ရမယ ။

- ဘနးပေပာကေရးက ေျပာတာမားတယ၊ ႐မးေတာငသလယသမားေတြက ကညဖ႔ကေတာေျပာတာ သပနညးတယ။

-အျပညျပညဆငရာ ဥပေဒအရ ထငးက ကေနာတ႔က မကႏငဘးဆတာ သေဘာေပါကပါတယ။ ဒါေပမယအမး

ဘာသာ သာသနာ အရဆရငေတာ ကညသငတယလ႔ထငပါတယ ။

-

- ၊

- ၁၇.၈. ၁၉၃၄

- ၊ ၊ ( )

- ၊ ( )

- ( )

- ၍ (၅) ၊ (၃)

၁၉၃၇ - ၊ ။

၁၉၃၉ - ၊ ၊

၁၉၆ - ၏ ၊

၁၉၆၄ - ၅ ၊ ၁ ၊

၁၉၆၇ - (Opium War) ( Kings

Romans Casino ) ။

။

၁၉၆၉ - ၊ ၊ ၏ ။

၁၉၇၃ - ၂ SUA ၍ လညး ။

၁၉၇၄ - ၍ ၊ ။

၁၉၇၆ - ၊ ။

၁၉၇၇ - ၆ ၊ ။

၁၉၈၂ - ၊ ။

၁၉၈၅ - ဌ ၊

ဌ ။

၁၉၉၁ - ဌ ။

၁၉၉၃ -

၁၉၉၄ - ၊ ။

၁၉၉၅ - ။

၁၉၉၆ - ၊ ။

၂ ၇ -

၍ ၏ ၊ ၊

။

။

၍ ၏ (

။

လညး ။

လညး ။ ။

။ လညး ။ လညး ႏင ။

၈ ။ ၈

။

။ ။

။

၁၉၇၅

* ။

။

* လညး။ လညး ၊

။

* ။

။ ႏင ။

* ၊ ၊ ။

၊ ၊ ( ) ။

* ။ ။

။

။ လညး။

* လညး။

။

။

* ။ ။ ။

လညး ၊

။

။

* ။ လညး

။ လညး ။ လညး

။

လညး။

* ။

။

* ။ ။ ။

။

)

-

-

- ၁၅. ၄. ၁၉၂

- ၊

- ၊

၁၅.၄.၁၉၂ ၊ ၊ ၊

။ ။

။ ၃

၅ ။

။ ( ဝ ၂

၍ ။

။ -

၅ ၆ ၍

။

၁၆ ၅ ၍ ။ ၆

၍ ။ ၈ ၍ ၉ ။ ၉

၍ ၁ ။ ၈ ၍

။ ၁

။ ၊ ဌ၊

ဌ၊ ဌ ။

၁၉၄၁ ၌ ။ ၊

။ ၁ ။

S Class

၂ ။

၁၉၄၁ ၂၃ ၂၅

။

“ ” ။

။ BIA ၏

။ BIA

။

၍ ။ ဌ ၂

- ။

။ ၊

။ ၁

၊ ၊ ။ ၁၉၄၅

၁၅ ။

။

John Strachey

(The Challenge of Soviet Union) ( )

။ ၍ ။

။

၊ ၊

၊ ( ) ။

၁၉၄၆

၁ ။

၁ ၊ ၊

၊ ၊ ၊ ၊

။

။

။

၁၉၄၆ ၂၆-၂၈

။ ၁၉၄၆ ၌ ၍

။

( ။

၁၉၄၆ ၂ ၊ ၊ ၊ ( )

“ ” ။

။ “ ” လညး

။

၁၉၄၇ “ ”

။

၁၉၄၇ ၍ လညး “

” ။

၁၉၅ “ ”

၍ ။

၏ ။

“ ”

။

။

၁၉၅၁ ၊ ( ) “ ”

။

။ ။

“ ”

။ ၁၉၅၃-၁၉၆၂ ။

၊ ၊ ။

။

။

၁၉၅၈ ၍

။

။

* ၁၉၆၁

“ ” ။

* ။

*၁၉၆၂ ၂၄ ၊

ဌ

။

*၁၉၆၂ ၂

။ ၈ ၁၉၇

၂ ။

* ၁၉၇၅ ၁၉၈ ၍ ။ ၁၉၈ ။

“ ” ။

* ၁၉၈၈ ။

* ။

ဌ၊ ။

* ၁၉၄၃-၁၉၄၅ ။

* ၁၉၄၇-၁၉၄၈ ။

* ၁၉၅၁

။

* ၊ ( ဌ) ( )

။

၁။ လညး (၁၉၅၅)

၂။ ၏ (၁၉၅၇)

၃။ ( ) ၁၉၆၁

၄။ (၁၉၆၁)

၅။ (၁၉၆၃)

* ၁၉၆ “ ”

၍ ။ ၍

၍ ( ) ။

၏

၏ ( ဝ ၏ ၍ ။ ၂

၁ ၊ ၃ ။ - )

( -SNPLO)

။

၁၉၉၇ ၁၇ ၁ ၌ ( ၇၇

) ။

။ ဝ ( လညး) ။

ဥကဌ

-

- ။

- ၂၄.၄.၁၉၅၉

- ၊ ၊ ၊ ။

- ၊

- ၊ ။

- ( ) ၊ ( )

(၂) ၊ (၂)

၁၉၇၆ - SURA ၊ ဌ ၏

။

၁၉၈ - ။

၁၉၈၂ - ၁ ၁ ။ ၊ ၊ ၊ ၊

။

၁၉၉ - ။

၁၉၉၄ - ၍ ။

၁၉၉၆ - MTA ၊ SURA ။ SSA ၊ SSNA SSA

၊ ၊ ။

၊ ၁၁ ၁၅ ။

၁၉၉၉ - ဌ ။

၂ - (RCSS) ။

၂ ၁၁ - ။

“ ျပနာ ။

ျပနာ ။”

၊ ။

၊ ။

၊ ။

- ။

- ၊ ၊ ၊ Eugene Thaike

- ၂၆. ၄. ၁၉၃၉

- (Federal Shan States ။

- ၊ ၏

(၁၉၄၈-၁၉၅၂) ( ၏

( SSWC ဌ )

- ( )

- ( )

- ( )

- ( ) - ၂ ၁၉၆၂

။

- ( )

- ( )

- ( )

- ၊

၏

၁၉၅၇ - ၁ ။

၁၉၆၁ - B. ၊ ဌ

။

၁၉၆၃ - (SSIA) SSA )။

၏

။

၁၉၆၄ - SSA ၏ ၁

၁၉၆၆ - SSA

၁၉၆၈ - SSA ၁

၁၉၇၁ - SSPP

။

၁၉၇၆ - ။ ။

၁၉၈၄ - The Shan of Burma ( )။

၁၉၈၅ - ။

၁၉၉ - (M.A) ။

၁၉၉၆ - SDU ။

၁၉၉၇ - Ph.D ။

၁၉၉၈ - ( ) UNLD-LA ။

၁၉၉၉ - NRP NCGUB ၏

။

၂ ၁ - NC

(ENSCC) ၏ ။

၂ ၄ - ENSCC ၏ ဌ၊ ၊ ၂၄

။

၏

လညး။ ။ Federalism ။

။ England Unitary Decentralized System ။

။ ။

Unitary ။ Decentralize ။ Unitary

။ လညး ။ Burma State

လညး ။

Legal Constitutional lawyer ။ Constitution Expert ။

Lawyer ။ Constitution

model ။ adapt Constitution ။

။

federal ။ federal

။

။ ၊

၊ ။ ။

။ ၄-၅ ။ ။ ၁ -၂

။ ။ ။ ။ ။

ပ။ ။

။ ။

။ ၊ ၊ ၊ Federal ပ။

Washington DC seminar Federal paper

။ Publicly officially ၊ senior

ambassador - ၊ လညး ။ paper

။ ။ - ။

။

- ဝ ( ) ။

( )

(၁၉၄၇ ၁၂ )

၏ ၊ ၊

-

၊ ၍

။

၁။ ( - - - )၏

၊ ၏ ၍ ၥႏငပ သက၍ ေဆာင

ရြကရနအတြက ဘရငခ၏အတငပငခပဂ ။

၂။ ပဂ ၏ ဌ ၊ ၍

၏

၏

။ ပဂ ။

၃။ ပဂ ၎ ပဂ ။

ပဂ ၎ ၏

၍ ပဂ ၏ ။

၄။ ပဂ ၏

ပဂ

။

၅။ ၏ ၊

၏

။

။

၆။ ၍

။ ၁၉၃၅

၊ (၂ ၏

ပဂ ပဂ ။

၇။ ၏

။

၈။

။

၉။

။

၏

၊ ၏ ၊

၏ ပဂ ပဂ ။

( ) ၊ ။ ( ) )။

( ) ၊ ။ ( ) ၊ )။

( ) ၊ ။ ( ) ၊ )။

( ) ၊ လညး ။ ( ) ၊ )။

( ) ၊ ။ ( ) ၊ ( )။

( ) ။ ( ) ၊ ( )။

( ) ၊ ၏ ။

( ) ၊ )။

( ) ။

( ) ။

( ) ။

( ) ။

( ) ။

( ) ။

( ၁၂/၂/၁၉၄၇ ( ) ၊ - ( ) ။

( ) ၊ ၊ ။

( ) ၊ ၊ ။

( )

၁၉၄၇

အခနး ၁၀ ခြထြကႏငေသာအခြငအေရး

၂၀၁။ ။ ဤအေျခခဥပေဒ၌ေသာ၎၊ ပဒမ ၁၉၉ အရ ပါလမနက ျပေသာ အကဥပေဒ၌ေသာ၎ အျခားျပဌာနးခက ျပထားျခငးမရလၽင၊ ေအာက၌ ျပဌာနးထားေသာ စညးကမးခကမားႏငအည၊ ျပညေထာငစႏငငမ ခြထြကႏငရန ျပညနယတငး၌ အခြငအေရး ရရမည။

၂၀၂။ ။ ဤအေျခခဥပေဒအာဏာ တညသညေန႔မ ဆယႏစအတြငး ခြထြကႏငေသ အခြငအေရးက အသးမျပရ။

၂၀၃။ ။ (၁) ခြထြကႏငေသာ အခြငအေရးက သးစြလေသာ ျပညနယသည၊ ခြထြကလေၾကာငး အဆက မမ၏ျပညနယေကာငစတြင တငသြငးအတညျပရမည။ ျပညနယေကာငစရ အမတစစေပါငးအနက သးပႏစပ ေအာက မေလာေသာ အမတမားက ထအဆက ေထာငခ၍ မေပးျခငး မျပလၽင၊ အတညျပမညဟ မမတယရ။

(၂) သကဆငရာ ျပညနယ၏ ဥကဌသည ျပညနယေကာငစ၏ ဆးျဖတျခငးက ႏငငေတာသမၼတအား

အေၾကာငးၾကားရမည။ ထ႔ျပငအတညျပလကေသာေကာငစ၏ သဘာပတကဟတမနေၾကာငးလကမတ ေရးထးေသာ ဆးျဖတခကမတတေစာငက ႏငငေတာ သမၼတထသ႔ ျပညနယဥကဌက တငျပရမည။

၂၀၄။ ။ ထအခါ ႏငငေတာသမၼတသည၊ သကဆငရာ ျပညနယ၏ လထဆႏၵပြက ကငးပေစရန အမန႔ထတရမည။ လထဆႏၵပြက ကငပျခငးမာ သကဆငရာ ျပညနယရ ျပညသတ႔၏ ဆႏၵအမနက သႏငရန ျဖစသည။

၂၀၅။ ။ ႏငငေတာသမၼတသည၊ လထဆႏၵပြ ေကာမရငတဖြ က ခန႔ရမည။ ထအဖြ ျပညေထာငစ ႏငငမ၎၊

သကဆငရာ ျပညနယမ၎ ကယစားလယဦးေရအညအမၽပါဝငရမည။ ထအဖြ သည လထဆႏၵပြက ႀကးၾကပစမရန ျဖစသည။

၂၀၆။ ။ ဤအခနးရ ျပဌာနးခကမားႏင မဆန႔ကငေစဘ၊ အဆပါ ခြထြကႏငေသာ အခြငအေရး အသးျပျခငးႏင စပလဥးေသာ ကစၥအားလးက ဥပေဒျဖင စညးမဥး သတမတရမည။

မတခက - ထစဥက ကခင၊ ကရင၊ ကယား ႏင ရမး ၄ ျပညနယသာ ရပါသည။ ပဒမ ၂၀၁ အရ ဆပါက ခြထြကႏငခြင

ရေသာ ျပညနယမားမာ ကယားႏငရမး ျဖစပါသည။

ကခငႏငကရင တ႔ကမ ပဒမ ၁၇၈ ႏင ၁၈၁ (၁၀) တ႔က အခနး ၁၀ ျပဌာနးခကမားႏင မသကဆငေစရဟ ေဖၚျပထား ပါသည။

၁၉၇၈

။