llr <3soo

DIsPUTATIO

Theoremata quaedam de Me-tallis continens.

Q_ U A M

Cum consensu approbatione Amplijlimee FacultatisPbilosophic4 m Regia Academia Aboensi,

sub PraesidioReverendi £=s Praclarisimi Vm\

dn. m. abra ha m i aTHAU VONII. Physic,- & Botan. Prosedorispublici celeberrimi j Praeceptoris, Promotoris & Hospitis sui

omni observanti® cultu aeternum devenerandi.Liberali* exercitij ergopublice ventilandamproponit

ad diem 14* Calend.Januarij, Anni i 6 $ s.horis loco conjustis,

Johannes Thuronis WaesierusKyroesisis, s, R+ M.tis stip.

A B O I,

Fxcuja a PETRO Acad* Tys%r* l6s4>

Nohilisimo s3 magna exspeElationus adolejeenti,DN- IOHANNI H^redita.iio in ‘©rtissj&olm/ (£anMa & ©rannaad&c. . In Academia

Aboensi M ossarum cultori perstrenuo» sautori& be-nefactori suo jugiter honorando.

Nee Non_.Viris Reverendis, HumaniJJimis DoB/JJtmu

DN. HENRlCO ARVI DI, Pastori in_.Cassstl vigilantissimo*

DN. ABRAHAMO JOsEPHI, pastoriiu sidelissimO) Cognato suo charistimo.

DN. THOMI BARTHO LL J, VerbiDiv.Ministro in syuitti» impigerrimo*

DN. HEMMINGIO JOsEPHI OdWEcclesiastae in persideli.

m DAN IE LI H* JUsLENIO, InAcademia Aboensi ingenuarum artium cultori &s.R. M.tisAlumno perindustrio, convictori suo suavissimo.

'DN, Benesa&orilxus, Fautor ilua s3 Amicussuus os-siciale colendus Discurjum hunc de Metalius in■A 7ovi hujtus anni isys*

Felicem ssigressum_»Feliciorem progressurm*Felicissimum egressum.»

strena loco esseriJohannes \Yaesserus^

In Nomine J E s U Christi*Theorema I,

MEtaliasimi mineralia sustlia-, in longumU~tumcjue du&ilia, usthm humanus maxime ac-

commoda-».Esallum a h. essi curiose per-serutando nomen habet;quoniammuhto laboresin meatibus terrae inquiritur;vel ut Plinius vult lib. 33, Gap. s. ant$70 slero, ro alka stiytruecdou qu6d uni-us metalli vena reperta 5 mox in propim

quo alterius vena sesc manisesteu. sumitur nonnun-quam pro quavis materia durac terrae visccribus essodiiolita» aliquando pro quibusvis divitiis > nonnunquaraetiampro sodinametallica; Impraesentiarum autem Cugnificat speciem mineralis lapidibus gemmis & terrispraesiosis contradistinctam. Metalla dicunturminera-lia,quod praecipue in mineris,e. venis & meatibus ter-rae generantur, quia spiritus metallici hisce velut carceri-bus arctius concluduntur. Interim non negandum metallaquadam reper iri instuminibus» sontibus,puteis ut in Germania;in partibua terret siepersicialibu*,campis $ arenis ut inHircani*

Caliciae tn capitibuspiseium quos Fore das velErutas vocant.hr,b in puero silefloanno issi-dens aurtwt in cite-

riore Germania intra Danubium vites candicantiasolia ex puroauro germinasjeseribit Alex. Neapolit .11. Essiciens metallorumprincipale &proximum

csl"Pis mineralisJeu forma metalli cujus£propria.De efficiente metallorum causa quando quaeritur»

aonnulli adastra pleno recurrunt impetu. Influentiacoelestis quidem non nihil facit ad metallorum generati-onem, sed tamen universaliter,indeterminate <5c media-tc»causa ergo particularis & immediata est in vestiga nda.Agit cum omnibus coelum, & easdem vires omnibuscommunicat,cum planta plantam, cum metallo metal-lum,cum homine hominem generat, Aliquibus calor&frigus metalla producunt, sed accidentia haec sunt» in#strumenta sunt, substantiamergo producere nequeunt,principali agenti inserviuno. Deus ergo in sextiduocreationis una cum reliquis rerum naturalium speciebusmetalla condidit,iIlisq;formai& virtutes in materia dis-posltalocoq; apto sese multiplicandi indidit,atq; ab iisnon soliamformatio corporis singulorum & vires admi-randae; sed& propagatio &perpctuatio eorundem pro-venio.UL Materia metallorumproxima esi humor [tve

sucem terre[Iris in quo sal sulphur$ Mercurim habitant.Iit deefficiente metallorum varia variorum extant

judicia, sta materia illorum ex qua, suit atq; est litis ma*tecta,. Plato intimaeo aquam, Democritus calcem & li-xivium, Agricola aquam terrae commistam, alii aliam■metallorum statuerunt essis materiairo. Peripateticasesicia halitum quendam siumidum & glutinosum interrae visceribus latere statuit, ex quo meta liased materiam adducit nimis remotam,st perinde est acsi quis principia materialia animalis non semen & sang-vinem,sed halitum aliquem statueret, Cbynrrici a.quiain omnibus sodinis (licet non semper eadem forma ex-terna, sed modo halitus & spiritus specie errantia, modolucci. rnodo alia forma coagulata) sasi sulphur & mercu-siriumrepectunt, & etia metalla in vitriolum & argentum

"rivum mutari, &ex argentovivo metalla sidi, explora»tum habent, propterea materiam metallorum proximaesle statuerunt principia chymica sive etiam seminaloprincipium. Nullibi enim ubi hoc leminaledeeslprin-cipium,ullius efficientis opera,ex exhalationesieusicca-.seu humida metallum formatum* Nec per bae FrinapiaChytttk a elementa excluduntur, sed tam elementa quamprinoeipia Lee in metallorum constitui tone admittendasunh illamedi-ate bae immediate.Iss’ Forma metallorum esi Jubilantia inanimatas,

'Viventi tamen analoga* in aliss atquealijs diverj/u.Nec minima deforma metallorum inter doctiores

agitatur controversia, Alii metalla voluerunt esle cor-pora imperfecte animata,ut scribonius,qucm jurecasti-gat Brigthus. sienim animam habent,habebunt eamperfecte,quia anima magis & minus non recipio. Aliiperfecte animata esle docuerunt, ut Cardanuscjuorumsententia etiam merito improbatur. Non enim in me-tallis venae,noti organica adsunt corpora, sicut viventiupostulat ratio, nec nutrimentum coquendum, &insub-stantiam corporis convertendam deprehenditur, spe-cificam vero disserentiam inter metalla (utut Chymicinonnulli cumCardano atq; Danaeo aliter sentiant) ar-guunt vires & operationes diversissimae, de quibus inTheoremate ultimo.K. Finis metallorum esl inser vire ujihta humanlu

Postgloriam Dei, ob quamres omnes sunt conditae,& mundi integritatem, metalla tutu ad ornatum tum adutilitatem hominumplurimum conducunt. Ornanturtempla aureis staruis, formantur ex auro, argento & aeremonetae, annuli. Parantur ex metallis instrumentatum

■;b.-iUca galeae,gladii, tum etiam domestica ollae,secures,

comeres &c. Et nihil sere est in re politica & oeconomica quod metallis carere potest.VI Assecto nes metallorum simi sundi a calore, mal-

leo extendi, solvi aquasorti interse transmutari.Praecipuas metallorum affectiones ob pagellarum

angustiam annotaslesufficiau. Funduntur a calore &

malleo extenduntur metalla> quaedam facilius in quibusmcrcurialis praepollet humiditas, cum sulphure analogoexactissime mista ; quaedam dissicilius in quibus plus sul-phuris vitriolati salis & terrae metallicae reperitur.Transmutationem metalloru. (licet Peripatetici contradicant)virorum doctorum probat experientia. Vid: Bartholin.& Evald: Hogheiand. hist. transm. meta!. Alibi etiaminnatura, transmutationis reperiunturexempla. Zeatransit in triticum & contra, siiigo & lolium &c. Perti-nacis ergo est experientiae refragari, &sensusdimittere& rationes quaerere infirmitas mentis est,.VIL species metallorum suntsex: Aurum, Argen-

tum, JEs,Ferrum, stannum, PlumbumNec denumero metallorum venatores naturae con-

veniunt; Alii quinq; tantiam numerant metalla, plum-bum imperfectum stannum vocitantes; sed cumdiver-sas affectiones sz operationes habeant, merito speciedistincta esso judicantum. Alii septem numerant» Hytdrargyrum adjicientes. Licetautem Hydrargyrum ma-gnam cum metallis cognationem habeat, quia tamennon poted igne sundi, nec malleoextendi,jure ex censumetallorum rejicitur. Alii 6!eBrum,0ricalchum & Cha!y>bem superaddentes decem numerant metalla, sed nec sa-tis acute,ut mox patebio. Communem ergorum numerum desendercconabimum. Ciaymici di-stingvunt metalla in Persecta §c Imperfecta. Perseci t sunt

iquae substanti & accidentibus absoluta sunt, & ignisexamina sine detrimento, ve! illo minimo sustinent,utAurum & Argentum, Aurum est metallum perscctissi-mum & splendidissimura,e mercurio perfectum® ex#cocto & sulphure rubeo praestantissimosaleq; optimogenitum.,, Colorem habet rubeum, est ponderosissi#mamisurarae ductile, omniaque ignis examina sine de-trimento sustinet, Vires medicantes praecipue quandopotabile redditum esi (quod posse fieri Chymicis periti-oribus notissimum est) habet plurimas-5

, Medetur le-prae, JEpilepsiae, venenis resistit, cor hominis exhilarat,v/tales spiritus corroborat, senium pellit. &c. si auroquinta pars argenti inest diciturBlestrum. Puritate ma-teriae auro proximum est Argentum met,purum &perse-ctum, ex mercurio perfecto puro ae claro, sulphure al-bo ac sale genitum.Auro & plumbo levius est,in igne ali#quid deperdit licet modicum. Refrigerat siccat & comtra Cephalicos morbos opitulatur, praesertim ex vitrioloargenti consecta arcana quibus feliciter usUs est Tycho

utBartholin. seribio Imperfecta sunt quorumprincipia non itatnstura pura& fixa sunt, &absquede-ttimento ignis examina non sustinent, ut Ferrum,stannum & ptumburru. Adrseu Cupnm est metallumimperfectum durum, ex plurimo sulphure rubeo craslb& nondum maturato, & pauco argento vivo impurioresaloque genitunoj. Igne comburitur, non tamen tamcito ac serrum j. hd ulcera sananda insignis est aeris utsus quando uritur, vel cum sulphure tantum, aut additoalumine,aut per sesolum; sc ad medicamenta oculorrum vasa aenea utiliter adhibentur, JEs st magnetidetingiturssic coloris argentei i si vero Cadmia tingitur

miscetur, auri colorem resert & Orlcalchum dicitur^.

Fenum est metallum imperfectum ex plurimo sulphurecrudo <k indigesto, & pauco argento vivo sale-queimpuro genitum. Vis serri est affringere & exsic-caro. si purgatur & ignibus multis & aquarum cre-bra restincttone induraturCha/jbr dicitur. stannum estmetallum imperfectum, molle,album, ex multo argentovivo mimis perfecto,& pauco sulphure non bene digestosaleque geniturnj. Rubiginem dissiculter contrahit»io aqua facile putreseit, Auro & Plumbo admistum cjl-,

tractabilia relinquit, sed reliquis metallis adjunctumfragilia reddio. In medicina etiam vires habet noncontemnendas*. Plumbum est metallumimperfectum,molle,lividum.ex muito argento vivo impuriore, & sul-phure pauco itidem impuro & setido saleque genitum*Ignem diu non sustinec,facile rubiginem contrahit, auro& argento ve! centisima parte additum ca fragilia red*dit,nulla aquae vi consutuitur,sponteque praesertma in lo-cis bumidis crescit. In medicina refrigerat scastrin*glu’

Jsexit Cunctipotens ut diviti-as mundanas ita speculari &

tractare queamus,ut thesau#rum nunquamperiturum

in coelis adipiseamur.