thesis surya rev2

Upload: adhiarsandi

Post on 30-May-2018

233 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    1/90

    T E S I S - R E 2 0 9 9

    F U Z Z Y S T A T E M A C H I N E U N T U K M E N G H A S I L K A N

    V A R I A S I R E S P O N N P C ( N O N - P L A Y A B L E C H A R A C T E R )

    P A D A G A M E

    S U R Y A A D I W I J A Y A

    2 2 0 7 2 0 5 7 3 8

    D o s e n P e m b i m b i n g

    M o c h a m a d H a r i a d i , S T . , M S c . , P h D .

    S u s i J u n i a s t u t i , S T . , M . E n g .

    P R O G R A M M A G I S T E R

    B I D A N G K E A H L I A N J A R I N G A N C E R D A S M U L T I M E D I A ( T E K N O L O G I P E R M A I N A N )

    J U R U S A N T E K N I K E L E K T R O

    F A K U L T A S T E K N O L O G I I N D U S T R I

    I N S T I T U T T E K N O L O G I S E P U L U H N O P E M B E R

    S U R A B A Y A 2 0 0 9

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    2/90

    [ H a l a m a n i n i s e n g a j a d i k o s o n g k a n ]

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    3/90

    T e s i s i n i d i s u s u n u n t u k m e m e n u h i s a l a h s a t u s y a r a t m e m p e r o l e h g e l a r

    M a g i s t e r T e k n i k ( M T )

    d i

    I n s t i t u t T e k n o l o g i S e p u l u h N o p e m b e r

    o l e h :

    S u r y a A d i W i j a y a

    2 2 0 7 2 0 5 7 3 8

    T a n g g a l U j i a n : 2 3 J a n u a r i 2 0 0 9

    P e r i o d e W i s u d a : M a r e t 2 0 0 9

    D i s e t u j u i o l e h :

    1 . M o c h . H a r i a d i S T . , M . S c . , P h D . ( P e m b i m b i n g )

    N I P : 1 3 2 1 7 2 2 0 9

    2 . S u s i J u n i a s t u t i , S T . , M . E n g . ( P e m b i m b i n g )

    N I P : 1 3 2 2 3 0 6 8 7

    3 . P r o f . D r . I r . M a u r i d h i H e r y P . M . E n g . ( P e n g u j i )

    N I P : 1 3 1 5 6 9 3 6 4

    4 . D r . I K e t u t E d d y P u r n a m a , S T . , M T . ( P e n g u j i )

    N I P : 1 3 2 1 3 7 8 9 4

    5 . A r i f K u r n i a w a n , S T . , M T . ( P e n g u j i )

    N I P : 1 3 2 3 0 0 5 5 9

    6 . D i a h P W u l a n d a r i , S T . , M S c . ( P e n g u j i )

    N I P : 1 3 2 3 0 5 7 5 3

    D i r e k t u r P r o g a m P a s c a S a r j a n a ,

    P r o f . D r . I r . S u p a r n o , M S I E

    N I P : 1 3 0 5 3 2 0 3 5

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    4/90

    [ H a l a m a n i n i s e n g a j a d i k o s o n g k a n ]

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    5/90

    F U Z Z Y S T A T E M A C H I N E U N T U K M E N G H A S I L K A N

    V A R I A S I R E S P O N N P C ( N O N - P L A Y A B L E C H A R A C T E R )

    P A D A G A M E

    N a m a M a h a s i s w a : S u r y a A d i W i j a y a

    N R P : 2 2 0 7 2 0 5 7 3 8

    P e m b i m b i n g : M o c h a m a d H a r i a d i S T . , M S c . , P h D .

    S u s i J u n i a s t u t i , S T . , M . E n g .

    A B S T R A K

    F i n i t e s t a t e m a c h i n e s ( F S M ) a d a l a h s a l a h s a t u k e c e r d a s a n b u a t a n y a n g d i i m p l e m e n -

    t a s i k a n p a d a g a m e . I m p l e m e n t a s i t e r s e b u t m e n g h a s i l k a n s u a t u u r u t a n s k e n a r i o t e r -

    t e n t u p a d a g a m e . U r u t a n s k e n a r i o i n i m u d a h d i t e b a k o l e h p e m a i n g a m e d a n m e n j a d i

    s a l a h s a t u f a k t o r u t a m a g a m e a k a n t e r a s a m e m b o s a n k a n u n t u k d i m a i n k a n l a g i . S u a t u

    g a m e l e b i h t i d a k m e m b o s a n k a n j i k a g a m e t e r s e b u t m e m i l i k i s k e n a r i o y a n g d i n a m i k

    d e n g a n m e m b u a t s u a t u v a r i a s i r e s p o n p a d a N P C ( N o n - P l a y a b l e C h a r a c t e r ) . H a l i n i

    b i s a d i c a p a i d e n g a n m e n g i m p l e m e n t a s i k a n s u a t u N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M p a d a g a m e .

    P e n e l i t i a n i n i m e n g e n a i p e m o d e l a n F u z z y S t a t e M a c h i n e d a n i m p l e m e n t a s i n y a s e b a -

    g a i s a l a h s a t u m e t o d e N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M p a d a s e b u a h g a m e . D e n g a n a d a n y a

    i m p l e m e n t a s i F u z z y S t a t e M a c h i n e p a d a g a m e d i h a r a p k a n a d a n y a v a r i a s i r e s p o n N P C

    k e t i k a b e r i n t e r a k s i d e n g a n p l a y e r . D e n g a n d e m i k i a n g a m e b i s a t i d a k m e m b o s a n k a n

    u n t u k d i m a i n k a n b e r u l a n g - u l a n g .

    i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    6/90

    F U Z Z Y S T A T E M A C H I N E T O C R E A T E N P C

    ( N O N - P L A Y A B L E C H A R A C T E R ) R E S P O N S E V A R I A T I O N

    I N A G A M E

    N a m a M a h a s i s w a : S u r y a A d i W i j a y a

    N R P : 2 2 0 7 2 0 5 7 3 8

    P e m b i m b i n g : M o c h a m a d H a r i a d i S T . , M S c . , P h D .

    S u s i J u n i a s t u t i , S T . , M . E n g .

    A B S T R A C T

    F i n i t e s t a t e m a c h i n e i s o n e o f a r t i c i a l i n t e l l i g e n t w h i c h i m p l e m e n t e d i n a g a m e . T h e

    i m p l e m e n t a t i o n o f F S M i n a g a m e w i l l r e s u l t i n a s e q u e n t i a l s c e n a r i o . T h i s s e q u e n t i a l

    s c e n a r i o c a n b e p r e d i c t e d b y p l a y e r e a s i l y a n d b e o n e o f t h e m o s t f a c t o r t h a t m a k e

    t h e p l a y e r f e e l b o r e d w h e n p l a y t h e g a m e a g a i n . I f t h e g a m e s c e n a r i o i s d y n a m i c o r

    t h e N P C r e s p o n s e h a s v a r i a t i o n s , t h e g a m e w i l l b e b e t t e r a n d p l a y e r w o n ' t b e b o r e d

    t o p l a y a g a i n . T h i s c a n b e a c h i e v e d u s i n g n o n - d e t e r m i n i s t i c n i t e s t a t e m a c h i n e i n

    t h e g a m e . T h i s r e s e a r c h i s a b o u t F u z z y S t a t e M a c h i n e a n d t h e i m p l e m e n t a t i o n a s o n e

    o f t h e n o n - d e t e r m i n i s t i c F S M i n t h e g a m e . W i t h t h e i m p l e m e n t a t i o n o f F u z z y S t a t e

    M a c h i n e h o p e f u l l y t h e N P C r e s p o n v a r i a t i o n c a n b e a c h i e v e d .

    i i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    7/90

    K a t a P e n g a n t a r

    P u j i s y u k u r k e p a d a A l l a h S W T . Z a t y a n g E s a d a n M a h a S e m p u r n a , s e r t a s h o l a w a t

    k e p a d a N a b i M u h a m m a d S A W , p e n u l i s u c a p k a n a t a s s e l e s a i n y a p e n u l i s a n b u k u t e s i s

    d e n g a n j u d u l :

    F u z z y S t a t e M a c h i n e u n t u k m e n g h a s i l k a n v a r i a s i r e s p o n N P C ( N o n - P l a y a b l e C h a r -

    a c t e r ) p a d a g a m e

    P e n u l i s m e n y a d a r i b a h w a d i d a l a m p e n u l i s a n b u k u i n i m a s i h t e r d a p a t k e k u r a n g a n

    d a n k e l e m a h a n k a r e n a k e t e r b a t a s a n i l m u d a n k e m a m p u a n p e n u l i s , o l e h k a r e n a i t u

    p e n u l i s m e m b u k a d i r i s e l u a s - l u a s n y a u n t u k b e r d i s k u s i d a n m e n e r i m a k r i t i k d a n s a r a n

    d a r i p e m b a c a .

    U c a p a n t e r i m a k a s i h p e n u l i s u c a p k a n k e p a d a :

    1 . K e d u a o r a n g t u a p e n u l i s a t a s s e m u a d u k u n g a n , d o a d a n p e r h a t i a n y a n g d i b e r i k a n

    k e p a d a p e n u l i s h i n g g a s a a t i n i .

    2 . B a p a k M o c h a m m a d H a r i a d i , S T . M S c . P h D . d a n I b u S u s i J u n i a s t u t i , S T . ,

    M . E n g . s e l a k u d o s e n p e m b i m b i n g y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b i m b i n g a n d a n d u k u n -

    g a n k e p a d a p e n u l i s d a l a m m e n y e l e s a i k a n b u k u t e s i s i n i .

    3 . B a p a k - i b u d o s e n p e n g a j a r B i d a n g S t u d i T e k n i k S i s t e m K o m p u t e r , a t a s p e n g a -

    j a r a n , b i m b i n g a n , s e r t a p e r h a t i a n y a n g d i b e r i k a n k e p a d a p e n u l i s s e l a m a i n i .

    4 . S e l u r u h p i h a k y a n g i k u t m e m b a n t u p e n u l i s d a l a m m e n y e l e s a i k a n t u g a s a k h i r .

    5 . G o o g l e . . . . d a n s e a r c h e n g i n e l a i n n y a , t h a n k s f o r t h e i n f o r m a t i o n . . .

    T e r a k h i r , p e n u l i s m e m o h o n m a a f j i k a t e r d a p a t k e s a l a h a n d a n k e k u r a n g a n d a l a m p e n y u s u n a n

    b u k u i n i . P e n u l i s b e r h a r a p , s e m o g a b u k u i n i b e r m a n f a a a t k h u s u s n y a b a g i p e n u l i s

    s e n d i r i d a n u m u m n y a b a g i p e m b a c a .

    P e n u l i s

    i i i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    8/90

    [ H a l a m a n i n i s e n g a j a d i k o s o n g k a n ]

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    9/90

    D a f t a r I s i

    A b s t r a k i

    A b s t r a c t i i

    K a t a P e n g a n t a r i i i

    1 P e n d a h u l u a n 1

    1 . 1 L a t a r B e l a k a n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

    1 . 2 P e r u m u s a n M a s a l a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

    1 . 3 T u j u a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    1 . 4 B a t a s a n M a s a l a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    1 . 5 M e t o d o l o g i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    1 . 5 . 1 S t u d i L i t e r a t u r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    1 . 5 . 2 P e r a n c a n g a n d a n I m p l e m e n t a s i S i s t e m . . . . . . . . . . . . . . 2

    1 . 5 . 3 P e n g u j i a n S i s t e m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    1 . 5 . 4 P e n y u s u n a n L a p o r a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

    1 . 6 S i s t e m a t i k a P e n u l i s a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

    2 D a s a r T e o r i 5

    2 . 1 D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

    2 . 1 . 1 F i n i t e S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

    2 . 1 . 2 M o o r e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    2 . 1 . 3 M e a r l y M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

    2 . 1 . 4 K e l e b i h a n F S M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

    2 . 1 . 5 K e l e m a h a n F S M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

    2 . 1 . 6 T e k n i k P e m o d e l a n F S M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

    2 . 1 . 7 C o n t o h I m p l e m e n t a s i F S M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0

    2 . 2 N o n - D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1

    2 . 2 . 1 R a n d o m i z e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

    2 . 2 . 2 N e u r a l N e t w o r k s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

    2 . 2 . 3 F u z z y L o g i c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3

    v

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    10/90

    2 . 2 . 4 F u z z y S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8

    2 . 3 I m p l e m e n t a s i F S M p a d a p e r a n g k a t l u n a k . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0

    2 . 3 . 1 C a r a T r a d i s i o n a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1

    2 . 3 . 2 L o o k u p T a b l e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2

    2 . 3 . 3 O b j e c t O r i e n t e d F i n i t e S t a t e M a c h i n e ( O O P F S M ) . . . . . . . . 2 3

    3 M E T O D E P E N E L I T I A N 2 7

    3 . 1 P e r a n c a n g a n S k e n a r i o G a m e S e d e r h a n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 7

    3 . 1 . 1 P a r a m e t e r K e h i d u p a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 7

    3 . 1 . 1 . 1 H P ( K e s e h a t a n ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 7

    3 . 1 . 1 . 2 S t a m i n a ( S t a m i n a ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8

    3 . 1 . 1 . 3 A g i l i t y ( K e t a n g k a s a n ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8

    3 . 1 . 1 . 4 E x p e r i e n c e ( P e n g a l a m a n ) . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8

    3 . 1 . 1 . 5 L e v e l ( T i n g k a t a n ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8

    3 . 1 . 1 . 6 A t t a c k D a m a g e ( K e k u a t a n ) . . . . . . . . . . . . . . . 2 9

    3 . 1 . 2 D e t a i l S p e s i k a s i O b y e k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 9

    3 . 2 P e r a n c a n g a n F i n i t e S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2

    3 . 2 . 1 D a f t a r A k s i O b y e k ( O b j e c t A c t i o n L i s t ) . . . . . . . . . . . . . . 3 2

    3 . 2 . 2 D a f t a r S t a t u s ( S t a t e L i s t ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2

    3 . 2 . 3 D a f t a r T r a n s i s i S t a t u s ( S t a t e T r a n s i t i o n L i s t ) . . . . . . . . . . 3 3

    3 . 3 P e r a n c a n g a n F u z z y S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 4

    3 . 3 . 1 P e m o d e l a n S i s t e m F u z z y S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . 3 4

    3 . 3 . 2 S i m u l a s i F u z z y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7

    3 . 4 P e r a n c a n g a n G a m e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 9

    3 . 4 . 1 T h r e a d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 0

    3 . 4 . 2 C o l l i t i o n D e t e c t i o n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1

    3 . 4 . 3 M a t r i k s I n t e r a k s i O b y e k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2

    3 . 4 . 4 M u l t i L a y e r O b j e c t O r i e n t e d S t a t e M a c h i n e P r o g r a m m i n g . . . . 4 4

    3 . 4 . 5 O b j e c t O r i e n t e d F u z z y P r o g r a m m i n g . . . . . . . . . . . . . . . 4 5

    4 A N A L I S A H A S I L D A N P E M B A H A S A N 5 1

    4 . 1 P r o s e d u r p e n g u j i a n s i s t e m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1

    4 . 2 P e n g u j i a n F S M ( N P C t i k u s ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2

    4 . 3 P e n g u j i a n F u S M ( N P C k u c i n g d a n A n j i n g ) . . . . . . . . . . . . . . . 5 3

    4 . 3 . 1 S i m u l a s i r e s p o n N P C k e t i k a H P ( H i t P o i n t ) t i n g g i . . . . . . . 5 4

    4 . 3 . 2 S i m u l a s i r e s p o n N P C k e t i k a H P ( H i t P o i n t ) S e d a n g . . . . . . 5 7

    4 . 3 . 3 S i m u l a s i r e s p o n N P C k e t i k a H P ( H i t P o i n t ) R e n d a h . . . . . . 6 1

    4 . 3 . 4 P e n g u j i a n p a d a g a m e s e d e r h a n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 6

    v i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    11/90

    5 K e s i m p u l a n 7 1

    5 . 1 K e s i m p u l a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1

    5 . 2 P e n g e m b a n g a n d a n s a r a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1

    B i b l i o g r a 7 3

    v i i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    12/90

    v i i i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    13/90

    D a f t a r G a m b a r

    2 . 1 C o n t o h I m p l e m e n t a s i F S M [ 1 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

    2 . 2 I m p l e m e n t a s i s i s t e m k o n t r o l n i t e s t a t e m a c h i n e d i m a n a k o n t r o l l e r b e r f u n g s i

    s e b a g a i k o t a k s w i t c h u n t u k m e n e n t u k a n s t a t e m a n a y a n g d i j a l a n k a n .

    G a r i s m e r a h m e n a n d a k a n j a l a n n y a e k s e k u s i t h r e a d [ 1 ] . . . . . . . . . . 6

    2 . 3 M o o r e S t a t e M a c h i n e [ 1 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    2 . 4 M e a r l y S t a t e M a c h i n e [ 1 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

    2 . 5 C o n t o h F S M P r o y e k t i l R o k e t p a d a G a m e Q u a k e [ 1 ] . . . . . . . . . . . 1 0

    2 . 6 C o n t o h d e s a i n N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M [ 1 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

    2 . 7 C o n t o h F u z z y L o g i c C o n t r o l S y s t e m [ 8 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4

    2 . 8 R e s p o n p a d a s e b u a h F u z z y L o g i c C o n t r o l S y s t e m [ 8 ] . . . . . . . . . . . 1 5

    2 . 9 S t r u k t u r A t u r a n d a n M a t r i k s [ 8 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 6

    2 . 1 0 F u n g s i k e a n g g o t a a n s e g i t i g a ( T r i a g l e M e m b e r s h i p F u n c t i o n ) [ 8 ] . . . . . 1 7

    2 . 1 1 C o n t o h p e n g g u n a a n f u n g s i k e a n g g o t a a n u n t u k m e n e n t u k a n o u t p u t [ 8 ] . 1 8

    2 . 1 2 F u n g s i k e a n g g o t a a n u n t u k e r r o r d a n e r r o r - d o t p a d a c o n t o h [ 8 ] . . . . . 1 9

    2 . 1 3 C o n t o h D i a g r a m F u z z y S t a t e M a c h i n e [ 2 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0

    2 . 1 4 F S M m e s i n m i n u m a n d a l a m k a l e n g m e n g g u n a k a n k o i n [ 1 2 ] . . . . . . . 2 1

    2 . 1 5 C o n t o h O O F S M u n t u k m e s i n m i n u m a n d a l a m k a l e n g [ 1 2 ] . . . . . . . . 2 4

    2 . 1 6 C o n t o h O O P F S M m e n g g u n a k a n s t a t e d r i v e n t r a n s i t i o n [ 1 2 ] . . . . . . . 2 5

    3 . 1 S t a t e D i a g r a m O b y e k T i k u s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 3

    3 . 2 M o d e l D i a g r a m S t a t e d a n T r a n s i s i F u S M N P C k u c i n g d a n t i k u s . . . . 3 4

    3 . 3 M o d e l F u z z y S t a t e M a c h i n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 5

    3 . 4 F u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n

    H P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7

    3 . 5 F u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n

    H P L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7

    3 . 6 F u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n O u t p u t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 8

    3 . 7 F u z z y e d i t o r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 9

    3 . 8 D e s a i n s i m u l a s i f u z z y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 0

    3 . 9 D e s a i n f u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n d H P . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1

    3 . 1 0 D e s a i n f u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n d H P L . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2

    3 . 1 1 D e s a i n f u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n o u t p u t . . . . . . . . . . . . . . . . 4 3

    i x

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    14/90

    3 . 1 2 D e s a i n A t u r a n f u z z y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4

    3 . 1 3 C o l l i t i o n L o o k u p T a b l e b e s e r t a c o n t o h p e n g i s i a n d a t a p a d a m a t r i k s . . 4 5

    3 . 1 4 C o n t o h m a t r i k s i n t e r a k s i o b y e k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 5

    3 . 1 5 M u l t i l a y e r O O P F S M [ 1 2 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6

    3 . 1 6 N o t a s i m a t e m a t i s f u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n f u z z y . . . . . . . . . . . 4 9

    4 . 1 P e n g u j i a n r e s p o n N P C t i k u s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3

    4 . 2 S i m u l a s i N P C H P t i n g g i v s m u s u h H P l e b i h t i n g g i . . . . . . . . . . . 5 5

    4 . 3 S i m u l a s i N P C H P t i n g g i v s m u s u h H P s a m a . . . . . . . . . . . . . . . 5 6

    4 . 4 S i m u l a s i N P C H P t i n g g i v s m u s u h H P l e b i h r e n d a h . . . . . . . . . . . 5 7

    4 . 5 S i m u l a s i N P C H P s e d a n g v s m u s u h H P l e b i h t i n g g i . . . . . . . . . . . 5 8

    4 . 6 S i m u l a s i N P C H P s e d a n g v s m u s u h H P s a m a b e s a r . . . . . . . . . . . 5 9

    4 . 7 S i m u l a s i N P C H P s e d a n g v s m u s u h H P l e b i h r e n d a h . . . . . . . . . . 6 1

    4 . 8 S i m u l a s i N P C H P r e n d a h v s m u s u h H P l e b i h t i n g g i . . . . . . . . . . . 6 2

    4 . 9 S i m u l a s i N P C H P r e n d a h v s m u s u h H P s a m a b e s a r . . . . . . . . . . . 6 3

    4 . 1 0 S i m u l a s i N P C H P r e n d a h v s m u s u h H P l e b i h r e n d a h . . . . . . . . . . 6 4

    4 . 1 1 R e s p o n f u z z y d a l a m g r a k p e r m u k a a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 6

    4 . 1 2 P e n g u j i a n N P C k e t i k a H P t i n g g i v s H P s a m a t i n g g i . . . . . . . . . . . 6 7

    4 . 1 3 P e n g u j i a n b a n y a k N P C k u c i n g d a n a n j i n g . . . . . . . . . . . . . . . . 6 8

    x

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    15/90

    D a f t a r T a b e l

    2 . 1 I m p l e m e n t a s i c a r a t r a d i s i o n a l [ 1 2 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2

    2 . 2 C o n t o h L o o k u p T a b l e F S M [ 1 2 ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3

    3 . 1 N o t a s i P a r a m e t e r I n p u t d a n O u t p u t . . . . . . . 3 5

    3 . 2 K l a u s a u n t u k m e m b u a t a t u r a n f u z z y . . . . . . . 3 6

    3 . 3 A t u r a n f u z z y ( f u z z y r u l e ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 6

    4 . 1 R e s p o n N P C t i k u s v s N P C t i k u s l a i n d e n g a n v a r i a s i H P . . . . . 5 2

    4 . 2 R e s p o n F u z z y t e r h a d a p v a r i a s i H P d a n H P m u s u h . . . . . . . 6 5

    4 . 3 R e s p o n l a m a w a k t u b e r t a r u n g N P C t e r h a d a p v a r i a s i A t t a c k D a m a g e

    m u s u h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 8

    4 . 4 V a r i a s i r e s p o n / s i f a t ( b e h a v i o r ) y a n g d i h a s i l k a n N P C . . . . . 6 9

    x i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    16/90

    x i i

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    17/90

    B a b 1

    P e n d a h u l u a n

    1 . 1 L a t a r B e l a k a n g

    F i n i t e s t a t e m a c h i n e s ( F S M ) a d a l a h s a l a h s a t u k e c e r d a s a n b u a t a n y a n g d i i m p l e m e n -

    t a s i k a n p a d a g a m e [ 1 ] . I m p l e m e n t a s i t e r s e b u t m e n g h a s i l k a n s u a t u u r u t a n s k e n a r i o t e r -

    t e n t u p a d a g a m e . G a m e d i b u a t d e n g a n s u a t u s k e n a r i o t e r t e n t u y a n g s u d a h d i t e t a p k a n

    d a n t i d a k b i s a d i r u b a h a t a u j i k a m e r u b a h s k e n a r i o d i p e r l u k a n p r o s e s p e m r o g r a m a n l a g i

    y a n g r u m i t . G a m e y a n g s e p e r t i i n i p a d a m u l a n y a s a n g a t m e n a r i k u n t u k d i m a i n k a n , n a -

    m u n j i k a d i m a i n k a n t e r u s m e n e r u s p a d a a k h i r n y a a k a n m e n i m b u l k a n s u a t u k e j e n u h a n

    k a r e n a t i d a k a d a n y a v a r i a s i s k e n a r i o . J i k a s k e n a r i o t e r s e b u t m e m i l i k i u r u t a n y a n g

    t e t a p , m a k a g a m e a k a n m u d a h d i p r e d i k s i d a n d i h a p a l o l e h p e m a i n s e h i n g g a p e m a i n

    b i s a b o s a n k e t i k a s u d a h b i s a m e m p r e d i k s i d a n h a p a l r e s p o n d a r i g a m e . S e o r a n g p e -

    m a i n g a m e m e r a s a l e b i h s u k a b e r m a i n m e l a w a n s e b u a h s i m u l a s i k e c e r d a s a n b u a t a n

    y a n g r e a l i s t i k d a r i p a d a b e r m a i n m e l a w a n s e b u a h s i s t e m y a n g m e n y a j i k a n s u a t u u r u -

    t a n a k s i y a n g m u d a h d i p r e d i k s i [ 1 ] S u a t u g a m e l e b i h t i d a k m e m b o s a n k a n j i k a g a m e

    t e r s e b u t m e m i l i k i s k e n a r i o y a n g d i n a m i k d e n g a n m e m b u a t s u a t u v a r i a s i r e s p o n p a d a

    N P C ( N o n - P l a y a b l e C h a r a c t e r ) . H a l i n i b i s a d i c a p a i d e n g a n m e n g i m p l e m e n t a s i k a n

    s u a t u N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M p a d a g a m e . N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M b i s a d i d a p a t d e n -

    g a n m e n g k o m b i n a s i k a n F S M d e n g a n b e b e r a p a m e t o d e s e p e r t i r a n d o m , f u z z y , m a u p u n

    n e u r a l n e t w o r k [ 2 ] . M e t o d e y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h f u z z y s t a t e

    m a c h i n e , y a i t u k o m b i n a s i a n t a r a f u z z y d e n g a n F S M .

    1 . 2 P e r u m u s a n M a s a l a h

    F u z z y S t a t e M a c h i n e ( F u S M ) m e r u p a k a n k o m b i n a s i a n t a r a F i n i t e S t a t e M a c h i n e ( F S M )

    d a n L o g i k a F u z z y . B a g a i m a n a P e m o d e l a n F S M d a n F u z z y s e r t a b a g a i m a n a c a r a p e n g -

    g a b u n g a n a n t a r a k e d u a m e t o d e t e r s e b u t s u p a y a b i s a m e n g h a s i l k a n v a r i a s i r e s p o n N P C

    p a d a g a m e .

    1

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    18/90

    1 . 3 T u j u a n

    P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k m e n g h a s i l k a n v a r i a s i r e s p o n N P C ( N o n P l a y a b l e C h a r -

    a c t e r ) g a m e y a n g d i n a m i k b e r d a s a r k a n d a t a u m p a n b a l i k d a r i p e m a i n p a d a g a m e

    d e n g a n m e t o d e F u z z y S t a t e M a c h i n e . S e h i n g g a g a m e y a n g d i h a s i l k a n l e b i h a s y i k d a n

    m e n y e n a n g k a n u n t u k d i m a i n k a n k a r e n a r e s p o n N P C t i d a k m u d a h d i p r e d i k s i d a n d i -

    n a m i s .

    1 . 4 B a t a s a n M a s a l a h

    B a t a s a n m a s a l a h d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :

    1 . P e m b a t a s a n 3 J e n i s N P C .

    2 . R e p r e s e n t a s i g a m e d e n g a n g r a k s e d e r h a n a u n t u k p e n g u j i a n .

    3 . M e t o d e N o n - D e t e r m i n i s t i c y a n g d i p a k a i p a d a p e n e l i t i a n i n i m e n g g u n a k a n F u z z y

    S t a t e M a c h i n e ( F u S M )

    1 . 5 M e t o d o l o g i

    M e t o d e y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e n y u s u a n t e s i s i n i a d a l a h s e b a b a g a i b e r i k u t :

    1 . 5 . 1 S t u d i L i t e r a t u r

    P e n g u m p u l a n p u s t a k a u n t u k d i p e l a j a r i d a l a m p e n g e r j a a n d a n p e n e l i t i a n t e s i s . P u s -

    t a k a y a n g d i k u m p u l k a n b e r u p a p a p e r , e - B o o k , t e x t b o o k , d a n t u t o r i a l - t u t o r i a l m e n -

    g e n a i t e o r i p e m b u a t a n g a m e , i m p l e m e n t a s i A r t i s i a l I n t e l i g e n t ( A I ) p a d a g a m e , F i -

    n i t e S t a t e M a c h i n e ( F S M ) , s e r t a t e o r i - t e o r i t e n t a n g F u z z y d a n F u z z y S t a t e M a c h i n e

    ( F u S M ) .

    1 . 5 . 2 P e r a n c a n g a n d a n I m p l e m e n t a s i S i s t e m

    P e r a n c a n g a n d a n i m p l e m e n t a s i s i s t e m a k a n d i g u n a k a n d e n g a n m e n d e s a i n m e t o d e -

    m e t o d e y a n g a d a d a n d i i m p l e m e n t a s i k a n d e n g a n m e n g g a b u n g k a n m e t o d e - m e t o d e t e r s e -

    b u t s e h i n g g a d i d a p a t k a n h a s i l y a n g d i i n g i n k a n .

    1 . 5 . 3 P e n g u j i a n S i s t e m

    P e n g u j i a n s i s t e m d e n g a n b e r b a g a i m a c a m m a s u k a n d a n j e n i s h a r d w a r e y a n g a d a .

    P e n g u j i a n s i s t e m d i p e r l u k a n u n t u k m e n g e t a h u i k e c e p a t a n p e n g - g a m b a r a n s i s t e m d a n

    m e n e n t u k a n h a r d w a r e m i n i m u m y a n g d i p e r l u k a n u n t u k m e n j a l a n k a n s i s t e m .

    2

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    19/90

    1 . 5 . 4 P e n y u s u n a n L a p o r a n

    M e l a k u k a n p e n u l i s a n y a n g m e n u n j u k k a n h a s i l a k h i r d a r i t e s i s . T e m a d a l a m t e s i s

    i n i a d a l a h m e m b u a t p e m o d e l a n F S M d a n F u S M k e m u d i a n d i i m p l e m e n t a s i k a n p a d a

    N P C g a m e d a n m e m b a n d i n g k a n r e s p o n s n y a p a d a N P C t e r s e b u t .

    1 . 6 S i s t e m a t i k a P e n u l i s a n

    S i s t e m a t i k a p e n u l i s a n l a p o r a n t u g a s a k h i r i n i d i b a g i d a l a m e n a m b a b , m a s i n g -

    m a s i n g b a b d a p a t d i u r a i k a n s e b a g a i b e r i k u t :

    B A B I B a b i n i m e n j e l a s k a n t e n t a n g p e n d a h u l u a n d a r i t e s i s i n i y a n g m e l i p u t i l a t a r

    b e l a k a n g , t u j u a n d a n m a n f a a t , b a t a s a n m a s a l a h , m e t o d o l o g i p e n e l i t i a n d a n s i s -

    t e m a t i k a p e m b a h a s a n .

    B A B I I P a d a b a b i n i , a k a n d i j e l a s k a n t e o r i - t e o r i p e n u j a n g y a n g d i g u n a k a n s e b a g a i

    d a s a r d a l a m p e n y u s u a n t e s i s i n i .

    B A B I I I P a d a b a b i n i , a k a n m e m b a h a s p e r a n c a n g a n N P C m e n g g u n a k a n F S M d a n

    F u S M , d e s a i n g a m e u n t u k m e n g u j i r e s p o n s N P C , s e r t a i m p l e m e n t a s i p e n e l i t i a n

    y a n g d i l a k u k a n s e s u a i d e n g a n r a n c a n g a n y a n g s u d a h d i b u a t .

    B A B I V P a d a b a b i n i , d i j e l a s k a n t e n t a n g p e n g u j i a n d a n a n a l i s a y a n g s u d a h d i c a p a i

    d a l a m p e n e l i t i a n i n i .

    B A B V P a d a b a b i n i m e r u p a k a n p e n u t u p y a n g b e r i s i k e s i m p u l a n d a n s a r a n y a n g

    d i a m b i l d a r i p e n e l i t i a n i n i .

    3

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    20/90

    4

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    21/90

    B a b 2

    D a s a r T e o r i

    2 . 1 D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e

    S a l a h s a t u c o n t o h i m p l e m e n t a s i d a r i F i n i t e S t a t e M a c h i n e a t a u y a n g s e r i n g d i s -

    i n g k a t s e b a g a i F S M a d a l a h s e p e r t i p a d a g a m b a r d i b a w a h i n i .

    2 . 1 . 1 F i n i t e S t a t e M a c h i n e

    G a m b a r 2 . 1 : C o n t o h I m p l e m e n t a s i F S M [ 1 ]

    F i n i t e S t a t e M a c h i n e s ( F S M ) , j u g a d i k e n a l s e b a g a i F i n i t e S t a t e A u t o m a t i o n ( F S A ) ,

    p a d a d a s a r n y a a d a l a h p e m o d e l a n d a r i p e r i l a k u ( b e h a v i o r ) s e b u a h s i s t e m a t a u s e b u a h

    o b y e k y g k o m p l e k s [ 1 ] , d e n g a n b e b e r a p a k o n d i s i a t a u m o d e y a n g t e r d e n i s i k a n , d i -

    m a n a m o d e t r a n s i s i b e r u b a h s e s u a i k e a d a a n . F S M t e r d i r i d a r i 4 e l e m e n u t a m a : s t a t e

    y a n g m e n d e n i s i k a n k e l a k u a n d a n m u n g k i n m e n g h a s i l k a n a k s i T r a n s i s i s t a t e d i m a n a

    m e r u p a k a n p e r p i n d a h a n d a r i s a t u s t a t e k e s t a t e l a i n a t u r a n a t a u k o n d i s i y a n g h a r u s

    d i p e n u h i s u p a y a a d a t r a n s i s i s t a t e k e j a d i a n ( e v e n t s ) i n p u t y a n g t e r j a d i b a i k i n t e r n a l

    m a u p u n e x t e r n a l , y a n g m e m u n g k i n k a n t r i g g e r a t u r a n d a n m e n g a c u k e t r a n s i s i s t a t e .

    5

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    22/90

    G a m b a r 2 . 2 : I m p l e m e n t a s i s i s t e m k o n t r o l n i t e s t a t e m a c h i n e d i m a n a k o n t r o l l e r

    b e r f u n g s i s e b a g a i k o t a k s w i t c h u n t u k m e n e n t u k a n s t a t e m a n a y a n g d i j a l a n k a n . G a r i s

    m e r a h m e n a n d a k a n j a l a n n y a e k s e k u s i t h r e a d [ 1 ] .

    C a r a t e r m u d a h u n t u k m e n g i m p l e m e n t a s i k a n n i t e s t a t e m a c h i n e a d a l a h d e n g a n

    m e n g g u n a k a n p e n g a t u r y a n g b e r f u n g s i s e b a g a i k o t a k s a k l a r . K e t i k a e k s e k u s i t h r e a d

    d i j a l a n k a n p a d a F S M , m a k a a k a n d i t u j u k a n p a d a p e n g a t u r y a n g m e n g e v a l u a s i a t a u

    m e n e n t u k a n s t a t e s a a t i n i ( c u r r e n t s t a t e ) . B i a s a n y a m e n g g u n a k a n s w i t c h ( c a s e ) s t a t e -

    m e n t a t a u i f - t h e n - e l s e s t a t e m e n t . K e t i k a s u a t u s t a t e t e l a h d i t e n t u k a n , m a k a k o d e p r o -

    g r a m u n t u k s t a t e t e r s e b u t a k a n d i e k s e k u s i . S e b u a h c o n t o h ; m a y o r i t a s e n t i t a s o b y e k

    g a m e d i p e n g a r u h i o l e h f a k t o r t e r l u k a . l u k a d a p a t d i t i m b u l k a n d a r i b a n y a k h a l s e p e r t i

    p r o y e k t i l r o k e t m i s a l n y a . k e t i k a t r i g g e r l u k a d i t r a n s m i s i k a n k e e n t i t a s l a i n , p o i n t e r

    f u n g s i s a k i t e n t i t a s i t u a k a n d i p a n g g i l , y a n g k e m u d i a n m e n t r i g e r s e b u a h t r a n s i s i s t a t e

    y a n g m e m p e n g a r u h i e n t i t a s m e n j a d i s t a t e m a t i a t a u s t a t e m e n y e r a n g . G a r i s b e s a r :

    l u k a y a n g t i m b u l a d a l a h s e b u a h i n p u t b a g i F S M , y a n g m a n a b i s a b e r f u n g s i s e b a g a i

    t r i g e r u n t u k s e b u a h t r a n s i s i s t a t e .

    F S M d i g a m b a r k a n s e b a g a i j a r i n g a n s e m a n t i c y a n g m e r e p r e s e n t a s i k a n m a k s u d d a n

    h u b u n g a n d e n g a n m e n g g u n a k a n k a t a . B u l a t a n m e r e p r e s e n t a s i k a n s t a t e , s e d a n g k a n

    a n a k p a n a h m e r e p r e s e n t a s i k a n t r a n s i s i s t a t e . P a d a s e m u a s i s t e m b e r b a s i s a t u r a n ( R u l e

    B a s e d S y s t e m ) , j i k a k o n d i s i s y a r a t u n t u k a t u r a n ( r u l e ) t e r t e n t u t e r p e n u h i m a k a a t -

    u r a n i t u a k a n d i l a k s a n a k a n . T i d a k m e m u n g k i n k a n u n t u k t e r j a d i b e b e r a p a a t u r a n

    d i l a k s a n a k a n s e k a l i g u s . D a l a m a r e a p e n g a m b i l a n k e p u t u s a n h a l i n i d i s e b u t s e b a g a i

    s e t k o n i k ( c o n i c t s e t ) . H a n y a a d a s e b u a h t r a n s i s i s t a t e d a r i s t a t e s a a t i n i ( c u r r e n t

    s t a t e ) y a n g d i l a k s a n a k a n , j a d i s t r a t e g i r e s o l u s i k o n i k y a n g p e r s i s t a n t d i p e r l u k a n u n t u k

    m e m i l i h s a l a h s a t u d a r i t r a n s i s i s t a t e y a n g d i l a k s a n a k a n y a n g k e m u d i a n m e n g a k i b a t k a n

    p e r u b a h a n s t a t e .

    H a l i n i m e m b a w a k i t a k e d u a t i p e F S M y a n g u t a m a . F S M o r s i n i l y a n g s e d e r h a n a

    y a i t u D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e y a n g b e r a r t i j i k a d i b e r i k a n i n p u t p a d a s t a t e

    6

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    23/90

    s a a t i n i , m a k a t r a n s i s i s t a t e n y a b i s a d i p r e d i k s i . P e n g e m b a n g a n d a r i k o n s e p t e r s e b u t

    a d a l a h N o n - D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e . D i m a n a p a d a s t a t e s a a t i n i , t r a n s i s i

    s t a t e t i d a k b i s a d i p r e d i k s i . M u n g k i n k a r e n a l e b i h d a r i s a t u i n p u t y a n g d i t e r i m a p a d a

    w a k t u y a n g b e r b e d a , y a n g b e r a r t i t r a n s i s i d a r i s t a t e s a a t i n i k e s t a t e b e r i k u t n y a t i d a k

    b i s a d i p r e d i k s i h i n g g a a d a i n p u t y a n g d i t e r i m a ( e v e n t d r i v e n ) .

    I m p l e m e n t a s i F S M p a d a b e r b a g a i s i s t e m b i s a m e r u p a k a n s o l u s i y a n g b a i k d a n

    h a n d a l . N a m u n i m p l e m e n t a s i p a d a g a m e k o m p u t e r k u r a n g d i s u k a i k a r e n a a k a n m e n -

    g a k i b a t k a n g a m e m u d a h d i p r e d i k s i . G a m e y a n g m u d a h d i p r e d i k s i a k a n l e b i h c e p a t

    m e m b o s a n k a n u n t u k d i m a i n k a n b e r u l a n g - u l a n g . U n t u k m e n g a t a s i h a l i n i m a k a d i g u -

    n a k a n l a h N o n - D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e y a n g b i s a m e m b u a t g a m e l e b i h s u l i t

    u n t u k d i p r e d i k s i .

    P e r l u d i p a h a m i p e r b e d a a n a n t a r a s t a t e d e n g a n a k s i . K e t i k a m e m b u a t p r o g r a m

    k o m p u t e r , f u n g s i o n a l i t a s y a n g b e s a r d i d e k o m p o s i s i m e n j a d i b e b e r a p a a k s i a t a u a k t i -

    t a s y a n g l e b i h k e c i l . I n i d i l a k u k a n s u p a y a m a s i n g - m a s i n g b i s a d i d e n i s a k a n d a l a m s e -

    b u a h f u n g s i , m e n j a d i m o d u l a r s e c a r a k e s e l u r u h a n s e h i n g g a l e b i h m u d a h p e m e l i h a r a a n -

    n y a .

    C a r a t e r b a i k u n t u k m e m a h a m i p e r b e d a a n n y a a d a l a h d e n g a n b e r p i k i r b a h w a a k s i

    a d a l a h a k t i t a s m e l a k u k a n s e s u a t u y a n g m e n g h a s i l k a n s e s u a t u h a s i l t e r t e n t u . M i s a l n y a

    s e b u a h e v a l u a s i a t a u s e b u a h g e r a k a n t e r t e n t u . S t a t e a d a l a h k u m p u l a n d a r i b e b e r a p a

    a k s i y a n g d i g u n a k a n k e t i k a d a l a m m o d e t e r t e n t u . S t a t e m e r u p a k a n s u a t u k e a d a a n ,

    k o n d i s i , s e d a n g k a n a k s i a d a l a h a t r i b u t d a r i s t a t e t e r s e b u t . M e n y e d i a k a n f a s i l i t a s u n t u k

    m e m b a t a s i r u a n g l i n g k u p a k s i a t a u j u m l a h d a r i p e n g e t a h u a n h a n y a y a n g d i b u t u h k a n

    u n t u k s t a t e i t u s a j a .

    A d a d u a m e t o d e u t a m a u n t u k m e m p e r l a k u k a n F S M u n t u k m e n g h a s i l k a n o u t p u t .

    Y a i t u M o o r e M a c h i n e d a n M e a r l y M a c h i n e y a n g d i n a m a k a n b e r d a s a r k a n p e n e m u n y a .

    2 . 1 . 2 M o o r e M a c h i n e

    G a m b a r 2 . 3 : M o o r e S t a t e M a c h i n e [ 1 ]

    M o o r e M a c h i n e a d a l a h t i p e d a r i F S M d i m a n a o u t p u t d i h a s i l k a n d a r i s t a t e . P a d a

    7

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    24/90

    g a m b a r d i a t a s m e n c o n t o h k a n d i m a n a s t a t e m e n d e n i s i k a n a p a y a n g h a r u s d i l a k u k a n .

    2 . 1 . 3 M e a r l y M a c h i n e

    G a m b a r 2 . 4 : M e a r l y S t a t e M a c h i n e [ 1 ]

    M e a r l y M a c h i n e b e r b e d a d e n g a n M o o r e M a c h i n e d i m a n a k e l u a r a n n y a m e r u p a k a n

    h a s i l d a r i t r a n s i s i a n t a r s t a t e .

    2 . 1 . 4 K e l e b i h a n F S M

    1 . S e d e r h a n a , s e h i n g g a m u d a h d i i m p l e m e n t a s i k a n

    2 . B i s a d i p r e d i k s i r e s p o n n y a

    3 . K o m p u t a s i r i n g a n

    4 . R e l a t i f e k s i b e l

    5 . M e r u p a k a n m e t o d e A I l a m a y a n g b i s a d i g u n a k a n p a d a b e r b a g a i s y s t e m

    6 . M u d a h d i t r a n s f e r d a r i a b s t r a k m e n j a d i k o d e p r o g r a m

    2 . 1 . 5 K e l e m a h a n F S M

    1 . K a r e n a s i f a t n y a b i s a d i p r e d i k s i , m a k a i m p l e m e n t a s i p a d a g a m e k u r a n g d i s u k a i

    2 . I m p l e m e n t a s i p a d a s y s t e m y a n g l e b i h b e s a r l e b i h s u l i t k a r e n a p e n g a t u r a n d a n

    p e m e l i h a r a a n n y a j a d i k o m p l e k s

    8

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    25/90

    3 . S e b a i k n y a c u m a d i g u n a k a n p a d a s y s t e m d i m a n a s i f a t s y s t e m b i s a d i d e k o m p o s i s i

    m e n j a d i s t a t e .

    4 . K o n d i s i u n t u k t r a n s i s i s t a t e a d a l a h t e t a p

    2 . 1 . 6 T e k n i k P e m o d e l a n F S M

    F i n i t e S t a t e M a c h i n e b u k a n l a h m e t o d e y a n g b a r u . F S M s u d a h l a m a a d a d a n

    k o n s e p d e k o m p o s i s i b i a s a n y a s u d a h d i p a h a m i d a n s e r i n g d i g u n a k a n o l e h o r a n g - o r a n g

    y a n g m e m i l i k i p e n g a l a m a n d a l a m m e m b u a t p r o g r a m k o m p u t e r a t a u d e s a i n p r o g r a m

    k o m p u t e r [ 9 ] . A d a b e b e r a p a t e k n i k p e m o d e l a n a b s t r a k y a n g b i s a d i g u n a k a n u n t u k

    m e m b a n t u d e n i s i a t a u p e m a h a m a n d a n d e s a i n d a r i F S M , m a y o r i t a s t e k n i k i n i b e r a s a l

    d a r i d i s i p l i n i l m u d e s a i n a t a u m a t e m a t i k a .

    D i a g r a m T r a n s i s i S t a t e

    J u g a d i k e n a l s e b a g a i D i a g r a m G e l e m b u n g ( B u b b l e D i a g r a m ) . M e n u n j u k k a n r e l a s i a n -

    t a r a s t a t e d e n g a n i n p u t y a n g m e n y e b a b k a n t r a n s i s i s t a t e .

    D i a g r a m P e n g a m b i l a n K e p u t u s a n S t a t e - A k s i

    D i a g r a m A l i r s e d e r h a n a d e n g a n t a m b a h a n g e l e m b u n g y a n g m e n u n j u k k a n p e n u n g g u a n

    t e r h a d a p i n p u t .

    D i a g r a m G r a k S t a t e

    S a l a h s a t u b e n t u k d a r i n o t a s i U M L y a n g b e r f u n g s i u n t u k m e n u n j u k k a n s i f a t i n d i v i d u

    d a r i o b y e k s e b a g a i n o m o r s t a t e d a n t r a n s i s i d a r i s t a t e t e r s e b u t .

    A n a l i s a H i r a r k i P e r i n t a h

    M e s k i p u n t i d a k s e p e r t i s t a t e , i n i m e r u p a k a n t e k n i k d e k o m p o s i s i p e r i n t a h y a n g m e l i h a t

    d a r i s u d u t p a n d a n g b a g a i m a n a c a r a n y a p e r i n t a h d i b a g i j a d i s u b p e r i n t a h d a n u r u t

    s e s u a i u r u t a n k e j a d i a n n y a .

    9

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    26/90

    2 . 1 . 7 C o n t o h I m p l e m e n t a s i F S M

    G a m b a r 2 . 5 : C o n t o h F S M P r o y e k t i l R o k e t p a d a G a m e Q u a k e [ 1 ]

    G a m b a r d i a t a s m e r u p a k a n s a l a h s a t u c o n t o h i m p l e m e n t a s i F S M p a d a o b y e k d a l a m

    s e b u a h g a m e . M e r u p a k a n F S M p r o y e k t i l r o k e t p a d a g a m e Q u a k e . K o t a k y a n g b e r w a r -

    n a b i r u m u d a m e r u p a k a n s t a t e , d a n k o t a k y a n g b e r w a r n a m e r a h m u d a m e r e p r e s e n -

    t a s i k a n t r a n s i s i s t a t e .

    P r o y e k t i l r o k e t m u n c u l d i g a m e k e t i k a d i t e m b a k k a n o l e h p e m a i n a t a u N P C g a m e .

    P a d a m u l a n y a , p r o y e k t i l r o k e t i n i m e m a s u k i s t a t e s p a w n . P a d a s t a t e i n i p r o y e k t i l

    i n i m u l a i d i g a m b a r p a d a g a m e p a d a l o k a s i d i m a n a s e n j a t a y a n g m e n e m b a k k a n n y a

    b e r a d a . S e t e l a h p r o s e s s p a w n i n g s e l e s a i , m a k a p r o y e k t i l r o k e t a k a n m u l a i b e r g e r a k

    a t a u m e l u n c u r p a d a a r a h d i m a n a d i a d i t e m b a k k a n . S t a t e i n i d i s e b u t s e b a g a i s t a t e

    M o v e . K e t i k a p r o y e k t i l r o k e t s e d a n g b e r g e r a k , m a k a a d a d u a k e m u n g k i n a n y a n g

    b i s a t e r j a d i . Y a n g p e r t a m a a d a l a h r o k e t m e n g e n a i o b y e k l a i n ( c o l l i s i o n ) , a t a u r o k e t

    t i d a k m e n g e n a i o b y e k s a m a s e k a l i h i n g g a w a k t u t e r t e n t u . J i k a r o k e t t i d a k m e n g e n a i

    o b y e k l a i n s e l a m a 5 d e t i k s e t e l a h d i a d i t e m b a k k a n , m a k a r o k e t a k a n h a n c u r d a n p i n d a h

    k e s t a t e D i e . N a m u n j i k a r o k e t m e n g e n a i o b y e k l a i n , m a k a r o k e t a k a n m e m a s u k i s t a t e

    T o u c h . J i k a o b y e k y a n g d i s e n t u h a d a l a h l a n g i t , m a k a r o k e t t i d a k m e l e d a k k e m u d i a n

    b e r u b a h k e s t a t e D i e . J i k a o b y e k y a n g d i s e n t u h a d a l a h o b y e k l a i n , m a k a r o k e t a k a n

    m e l e d a k k e m u d i a n b e r u b a h k e s t a t e D i e .

    1 0

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    27/90

    2 . 2 N o n - D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e

    N o n - D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e m e r u p a k a n p e n g g a b u n g a n b e b e r a p a m e t o d e

    k e c e r d a s a n b u a t a n ( A I ) d e n g a n m e t o d e F i n i t e S t a t e M a c h i n e . P e n g g a b u n g a n A I d i s i n i

    d i m a k s u d k a n u n t u k m e n d a p a t k a n s u a t u s i s t e m y a n g r e s p o n n y a t i d a k m u d a h u n t u k

    d i p r e d i k s i . J i k a p a d a D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e M a c h i n e k i t a b i s a m e m p r e d i k s i o u t p u t

    a t a u r e s p o n d a r i s i s t e m j i k a k i t a m e n g e t a h u i i n p u t d a n s t a t u s s a a t i n i ( c u r r e n t s t a t e )

    k a r e n a F S M b e k e r j a b e r d a s a r k a n u r u t - u r u t a n d e n g a n k e a d a a n ( s t a t e ) t e r t e n t u d a n

    h a n y a a d a s e b u a h s t a t e t r a n s i t i o n a j a y a n g t e r j a d i a n t a r a s t a t e s a a t i n i d e n g a n s t a t e

    b e r i k u t n y a . P a d a N o n - D e t e r m i n i s t i c F i n i t e S t a t e m a c h i n e r e s p o n o u t p u t t i d a k b i s a

    k i t a p r e d i k s i k a r e n a a d a b e b e r a p a k e m u n g k i n a n r e s p o n / p e r c a b a n g a n s t a t e b e r i k u t n y a

    ( n e x t s t a t e ) p a d a N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M , d a n k e c e r d a s a n b u a t a n l a h y a n g m e n g a m b i l

    k e p u t u s a n ( d e c i s i o n ) u n t u k m e n e n t u k a n n e x t s t a t e p a d a p e r c a b a n g a n t e r s e b u t .

    P e r c a b a n g a n p a d a t a n s i s i s t a t e t e r s e b u t d a l a m h a l p e n g a m b i l a n k e p u t u s a n b i -

    a s a n y a d i s e b u t s e b a g a i c o n i c t s e t . J i k a m e t o d e F S M d i h a d a p k a n p a d a s u a t u c o n i c t

    s e t , m a k a t r a n s i s i s t a t e y a n g d i j a l a n k a n a d a l a h t r a n s i s i s t a t e y a n g p e r s y a r a t a n n y a t e r -

    p e n u h i t e r l e b i h d a h u l u .

    A d a b e e r a p a m e t o d e k e c e r d a s a n b u a t a n y a n g b i s a d i g u n a k a n u n t u k m e n d a p a t k a n

    N o n - D e t e r m i n i s t i k F i n i t e S t a t e M a c h i n e . M e t o d e t e r s e b u t a d a l a h :

    R a n d o m i z e

    F u z z y

    N e u r a l N e t w o r k

    M a s i n g - m a s i n g m e t o d e d i a t a s m e m i l i k i k e l e b i h a n d a n k e k u r a n g a n m a s i n g - m a s i n g k e t i -

    k a d i i m p l e m e n t a s i k a n p a d a g a m e .

    G a m b a r d i a t a s m e n u n j u k k a n e m p a t s t a t e u t a m a d a r i m o n s t e r a n j i n g p a d a g a m e

    Q u a k e . K e m u d i a n a d a a k s i u t a m a y a n g d i j a l a n k a n d a l a m t i a p s t a t e t e r s e b u t . B e b e r a p a

    d i p e t a k a n l a n g s u n g k e f u n g s i , y a n g l a i n n y a d i p e t a k a n p a d a s e r a n g k a i a n p e m a n g g i l a n

    f u n g s i . R e p r e s e n t a s i i n i j e l a s m e n u n j u k k a n l i m a k e j a d i a n i n p u t u t a m a d e n g a n g a r i s

    l u a r y g t e b a l y a n g d i p a n g g i l s e b a g a i o u t p u t d a r i F S M l a i n . A d a d u a t i p e a k s i y a n g

    d i t a m p i l k a n , l a t a r b e l a k a n g a b u 2 m e r e p r e s e n t a s i k a n k o d e s p e s i k m o n s t e r a n j i n g , d a n

    y a n g p u t i h m e r e p e r e s e n t a s i k a n k o d e f r a m e w o r k y a n g d i g u n a k a n o l e h s e m u a m o n s t e r .

    A I p a d a g a m b a r d i a t a s m e r e p r e s e n t a s i k a n d e s a i n n o n - d e t e r m i n i s t i k F S M .

    1 1

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    28/90

    G a m b a r 2 . 6 : C o n t o h d e s a i n N o n - D e t e r m i n i s t i c F S M [ 1 ]

    2 . 2 . 1 R a n d o m i z e

    M e t o d e r a n d o m i z e m e r u p a k a n m e t o d e y a n g c u k u p s e d e r h a n a u n t u k m e n d a p a t k a n

    v a r i a s i r e s p o n N P C ( N o n - P l a y a b l e C h a a r c t e r ) p a d a g a m e . M e t o d e r a n d o m i z e i n i d i -

    g a b u n g k a n d e n g a n F i n i t e S t a t e M a c h i n e s e h i n g g a a d a b e b e r a p a s t a t e y a n g m e m i l i k i

    t r a n s i s i s t a t e l e b i h d a r i s a t u , d a n s t a t e s e l a n j u t n y a ( n e x t s t a t e ) m e r u p a k n h a s i l r a n -

    d o m d a r i b e b e r a p a t r a n s i s i s t a t e ( s t a t e t r a n s i t i o n ) t e r s e b u t . K a r e n a a d a n y a r a n d o m i z e

    p a d a t r a n s i s i s t a t e ( s t a t e t r a n s i t i o n ) , m a k a s t a t e b e r i k u t n y a t i d a k t e t a p / b e r v a r i a s i

    t e r g a n t u n g h a s i l d a r i r a n d o m .

    K e l e b i h a n d a r i m e t o d e r a n d o m i n i a d a l a h k e m u d a h a n n y a d a l a m i m p l e m e n t a s i ,

    k a r e n a m e r u p a k a n m e t o d e s e d e r h a n a , s e l a i n i t u d e n g a n k e s e d e r h a n a a n n y a s u d a h b i s a

    d i g u n a k a n u n t u k m e n d a p a t k a n v a r i a s i r e s p o n N P C p a d a g a m e .

    K e l e m a h a n d a r i m e t o d e r a n d o m i z e i n i a d a l a h t i d a k a d a n y a p a r a m e t e r i n p u t y a n g

    b i s a d i g u n a k a n u n t u k m e m p e n g a r u h i s t a t e b e r i k u t n y a , s e h i n g g a s t a t e b e r i k u t n y a b e n a r -

    b e n a r m e r u p a k a n v a r i a s i a c a k y a n g t i d a k m e m i l i k i k o r e l a s i d e n g a n h a l l a i n .

    2 . 2 . 2 N e u r a l N e t w o r k s

    N e u r a l n e t w o r k s ( N N ) j u g a b i s a d i g u n a k a n s e b a g a i m e t o d e u n t u k m e n d a p a t k a n

    N o n - D e t e r m i n i s t i k F i n i t e S t a t e M a c h i n e . I m p l e m e n t a s i N e u r a l N e t w o r k s p a d a F S M

    1 2

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    29/90

    d i s e b u t s e b a g a i m e t o d e N e u r o S t a t e M a c h i n e . N e u r a l N e t w o r k s t e r b a g i d a l a m b e b e r -

    a p a m e t o d e l a g i s e p e r t i P e r c e p t r o n , B a c k P r o p a g a t i o n , d a n K o h o n e n ( S O M ) . P a d a

    d a s a r n y a i m p l e m e n t a s i N e u r a l N e t w o r k s p a d a F S M d i s i n i j u g a m e m i l i k i f u n g s i s e b a g i

    m e t o d e k e c e r d a s a n b u a t a n u n t u k p e n g a m b i l a n k e p u t u s a n n e x t s t a t e m a n a y a n g a k a n

    d i p i l i h d a r i b e b e r a p a t r a n s i s i s t a t e y a n g a d a . N e t w o r k y a n g s u d a h d i d e s a i n p e r l u

    d i t r a i n i n g t e r l e b i h d a h u l u d e n g a n b e b e r a p a d a t a u n t u k m e n c a r i b o b o t ( w e i g h t ) n e t -

    w o r k . S e t e l a h i t u b a r u b i s a b e r f u n g s i s e b a g i p e n g a m b i l k e p u t u s a n . L i t e r a t u r m e n g a n a i

    N e u r a l N e t w o r k b a n y a k t e r d a p a t d i i n t e r n e t d a n t i d a k d i b a h a s d e t a i l p a d a b u k u i n i .

    k e l e b i h a n d a r i p e n g g a b u n g a n m e t o d e N e u r a l N e t w o r k d e n g a n F S M i n i a d a l a h

    m e m i l i k i e k s i b i l i t a s y a n g t i n g g i s e h i n g g a b i s a d i d a p a t k a n t i n g k a t k o m p l e k s i t a s v a r i a s i

    y a n g c u k u p t i n g g i . S e l a i n i t u , N N j u g a m e m i l i k i i n p u t s e h i n g g a n e x t s t a t e p a d a p e r -

    c a b a n g a n F S M b i s a m e m i l i k i r e l e v a n s i i n p u t s e s u a i d e n g a n r u l e d a n d a t a y a n g s u d a h

    d i t r a i n i n g k a n p a d a N N t e r s e b u t . M e m u n g k i n k a n u n t u k d i g u n a k a n s e b a g a i k e c e r d a s a n

    b u a t a n y a n g a d a p t i f p a d a N P C .

    K e l e m a h a n g a b u n g a n m e t o d e N N i n i a d a l a h k o m p l e k s i t a s n y a y a n g j u g a l e b i h t i n g -

    g i d a r i m e t o d e y a n g l a i n s e b a g a i k o m p e n s a s i d a r i e k s i b i l i t a s n y a . S e l a i n i t u i m p l e -

    m e n t a s i n y a j u g a m e m e r l u k a n t r a i n i n g t e r l e b i h d a h u l u b a r u k e m u d i a n b i s a d i g u n a k a n

    s e b a g a i p e n g a m b i l k e p u t u s a n n e x t s t a t e .

    2 . 2 . 3 F u z z y L o g i c

    F u z z y m e r u p a k a n s a l a h s a t u m e t o d e k e c e r d a s a n b u a t a n y a n g b i s a d i i m p l e m e n -

    t a s i k a n p a d a b a n y a k b i d a n g [ 6 ] . F u z z y j u g a b i s a d i g a b u n g k a n d e n g a n F S M d a n b e r f u n g s i

    s e b a g a i k e c e r d a s a n b u a t a n ( A I ) u n t u k p e n g a m b i l a n k e p u t u s a n n e x t s t a t e p a d a F S M .

    G a b u n g a n a n t a r a m e t o d e F u z z y d e g a n F i n i t e S t a t e M a c h i n e d i s e b u t s b a g a i F u z z y S t a t e

    M a c h i n e ( F u S M ) . L i t e r a t u r m e n g a n a i F u z z y L o g i c b a n y a k t e r d a p a t d i i n t e r n e t d a n

    t i d a k d i b a h a s d e t a i l p a d a b u k u i n i .

    F u z z y m e r u p a k a n s u a t u s i s t e m y a n g m e m i l i k i a t u r a n ( r u l e ) d e n g a n d e r a j a t k e a n g -

    g o t a a n t e r t e n t u ( m e m b e r s h i p ) . J i k a s i s t e m t e r s e b u t d i b e r i k a n b e b e r a p a i n p u t , m a k a

    o u t p u t y a n g d i h a s i l k a n a d a l a h s e s u a i d e n g a n i m p l e m e n t a s i i n p u t p a d a a t u r a n t e r s e b u t [ 3 ] .

    K e l e b i h a n d a r i p e n g g a b u n g a n F u z z y L o g i c d e n g a n F S M a d a l a h i m p l e m e n t a s i n y a

    r e l a t i f m u d a h , m e m i l i k i p a r a m e t e r i n p u t s e h i n g g a a d a r e l e v a n s i a n t a r i n p u t d e n g a n

    s t a t e b e r i k u t n y a ( n e x t s t a t e ) y a n g d i p i l i h . F l e k s i b i l i t a s n y a t i n g g i m e s k i p u n i m p l e m e n -

    t a s i n y a r e l a t i f m u d a h . S e m a k i n k o m p l e k s a t u r a n y a n g d i i m p l e m e n t a s i k a n , m a k i n s u l i t

    p r e d i k s i r e s p o n N P C . M e m u n g k i n k a n j u g a u n t u k d i g u n a k a n s e b a g a i k e c e r d a s a n b u a t a n

    y a n g a d a p t i f .

    K e l e m a h a n m e t o d e F u z z y S t a t e M a c h i n e a d a l a h i m p l e m e n t a s i p a d a a t u r a n y a n g

    k o m p l e k s a k a n m e n g k o m s u s m s i k o m p u t a s i y a n g b e s a r . N a m u n h a l i n i b i s a d i s i a s a t i

    1 3

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    30/90

    G a m b a r 2 . 7 : C o n t o h F u z z y L o g i c C o n t r o l S y s t e m [ 8 ]

    d e n g a n d e s a i n a t u r a n f u z z y y a n g b a i k d a n o p t i m a l s e s u a i d e n g a n k e b u t u h a n .

    G a m b a r d i a t a s a d a l a h c o n t o h d i a g r a m b l o k s e b u a h s i s t e m p e n g a t u r a n ( c o n t r o l

    s y s t e m ) [ 8 ] . P e r l u a d a n y a s u a t u r e p r e s e n t a s i s i s t e m d a l a m s u a t u n o t a s i v a r i a b e l d a l a m

    m a t r i k s . p a d a c o n t o h d i s i n i a k a n d i g u n a k a n n o t a s i b e r i k u t i n i :

    N = n e g a t i f e r r o r o r e r r o r - d o t i n p u t l e v e l

    Z = z e r o e r r o r o r e r r o r - d o t i n p u t l e v e l

    P = p o s i t i f e r r o r o r e r r o r - d o t i n p u t l e v e l

    H = H e a t o u t p u t r e s p o n s e

    - = N o c h a n g e t o c u r r e n t o u t p u t

    C = C o o l O u t p u t R e s p o n s e

    D e n i s i k a n p r o d u c t d a r i k o m b i n a s i m i n i m u m i n p u t y a n g m u n g k i n d a n k o r e s p o n -

    d e n s i r e s p o n o u t p u t m e n g g u n a k a n a t u r a n t e r s e b u t . u n t u k m a t r i k s 3 x 3 d e n g a n h e a t -

    i n g d a n c o o l i n g o u t p u t r e s p o n , k e s e l u r u h a n d a r i 9 a t u r a n ( r u l e ) h a r u s d i d e n i s i k a n .

    K e s i m p u l a n u n t u k a t u r a n d e n g a n n o t a s i v a r i a b e l d i a s o s i a s i k a n d e n g a n r e s p o n o u t p u t

    u n t u k m a s i n g - m a s i n g a t u r a n d i p i n d a h k a n k e m a t r i k s . S e p e r t i p a d a g a m b a r d i b a w a h

    i n i

    1 4

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    31/90

    G a m b a r 2 . 8 : R e s p o n p a d a s e b u a h F u z z y L o g i c C o n t r o l S y s t e m [ 8 ]

    F u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n a d a l a h s e b u a h r e p r e s e n t a s i g r a k d a r i b e s a r a n ( m g n i -

    t u d e ) d a r i p a r t i s i p a s i m a s i n g - m a s i n g i n p u t . I n i m e n g a n d u n g b o b o t d a r i m a s i n g - m a s i n g

    i n p u t y a n g d i p r o s e s , m e n d e n i s i k a n p e r p o t o n g o n f u n g s i o n a l d a r i m a s i n g - m a s i n g i n p u t ,

    d a n m e n d e n i s i k a n r e s p o n o u t p u t . A t u r a n m e n g g u n a k a n n i l a i d e r a j a t k e a n g g o t a a n

    i n p u t s e b a g a i f a k t o r b o b o t ( w e i g h t i n g f a c t o r s ) u n t u k m e n e n t u k a n p e n g a r u h n y a p a d a

    f u z z y s e t o u t p u t d a r i r e s p o n a k h i r . S e t e l a h f u n g s i d i i n f e r e n s i k a n , d i s k a l a k a n , d a n

    d i k o m b i n a s i k a n , k e m u d i a n d i d e f u z i k a s i k a n m e n j a d i c r i s p o u t p u t y a n g m e n g g e r a k k a n

    s i s t e m . A d a b e b e r a p a f u n g s i d e r a j a t k e a n g g o t a a n y a n g b e r b e d a u n t u k m a s i n g - m a s i n g

    i n p u t d a n r e s p o n o u t p u t [ 1 1 ] .

    b e b e r a p a d i a n t a r a n y a a d a l a h b e n t u k s e g i t i g a y a n g u m u m , n a m u n b e n t u k t r a p e s o i d ,

    h a v e r s i n e , d a n e x p o n e n t i a l j u g a b i s a d i g u n a k a n . F u n g s i y a n g l e b i h k o m p l e k s b i s a

    d i g u n a k a n j u g a , n a m u n m e m b u t u h k a n p e r h i t u n g a n y a n g l e b i h b e s a r s e h i n g g a t i d a k

    d i i m p l e m e n t a s i k a n .

    D e r a j a t k e a n g g o t a a n d i d a p a t k a n d e n g a n m e m a s u k k a n p a r a m e t e r i n p u t ( e r r o r a t a u

    e r r o r - d o t ) k e g a r i s h o r i s o n t a l d a n m e m p r o y e k s i k a n k e a t a s s a m p a i b a t a s a t a s d a r i f u n g s i

    k e a n g g o t a a n .

    G a m b a r d i a t a s m e r u p a k a n s a l a h s a t u c o n t o h k a s u s p e n g g u n a a n f u n g s i k e a n g g o t a a n .

    M i s a l n y a e r r o r - 1 d a n e r r o r - d o t + 2 . 5 . K e a d a a n i n p u t s e p e r t i i t u m e n g i n d i k a s i k a n

    b a h w a u m p a n b a l i k s u d a h m e l e w a t i s e t p o i n t d a n m a s i h t e r u s b e r t a m b a h .

    d e r a j a t k e a n g g o t a a n u n t u k e r r o r - 1 . 0 k a l a u d i p r o y e k s i k a n k e a t a s a k a n t e p a t b e r a -

    d a p a d a b a g i a n p e r p o t o n g a n d a r i n e g a t i v e d a n z e r o f u n g s i k e a n g g o t a a n j a d i h a s i l -

    1 5

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    32/90

    G a m b a r 2 . 9 : S t r u k t u r A t u r a n d a n M a t r i k s [ 8 ]

    n y a a d a l a h k e a n g g o t a a n n e g a t i f = 0 , 5 d a n z e r o = 0 , 5 . J a d i h a n y a a t u r a n y a n g

    b e r h u b u n g a n d e n g a n n e g a t i f d a n z e r o e r r o r y a n g m e m p e n g a r u h i r e s p o n o u t p u t .

    I n i h a n y a m e m i l i h k o l o m b a g i a n k i r i d a n t e n g a h p a d a m a t r i k s .

    U n t u k s e b u a h e r r o r - d o t + 2 . 5 , k e a n g g o t a a n z e r o d a n p o s i t i f a d a l a h 0 , 5 . I n i

    a k a n m e m i l i h b a r i s b a g i a n t e n g a h d a n b a w a h p a d a m a t r i k s a t u r a n . D a r i k e d u a d e r a j a t

    k e a n g g o t a a n t e r s e b u t b i s a d i l i h a t b a h w a h a n y a 2 x 2 b a g i a n k i r i b a w a h d a r i r u l e m a t r i k s

    y a n g m e m i l i k i o u t p u t . Y a n g l a i n n y a a k a n m e m i l i k i b o b o t 0 k a r e n a p e n g a r u h l o g i k a

    A N D p a d a r u l e .

    R a n g k u m a n d a t a c o n t o h :

    " e r r o r " = - 1 . 0 : " n e g a t i v e " = 0 . 5 a n d " z e r o " = 0 . 5 " e r r o r - d o t " = + 2 . 5 : " z e r o " =

    0 . 5 a n d " p o s i t i v e " = 0 . 5

    B l o k s e b a b d a n a k i b a t ( e = e r r o r , e r = e r r o r - d o t o r e r r o r - r a t e )

    S e k a r a n g k i t a r e f e r e n s i k a n k e m b a l i k e a t u r a n a w a l , m a s u k k a n f u n g s i k e a n g g o t a a n

    d i a t a s . e r r o r m e m i l i h a t u r a n 1 , 2 , 4 , 5 , 7 , 8 s e d a n g k a n e r r o r - d o t m e m i l i h a t u r a n 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 .

    1 6

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    33/90

    G a m b a r 2 . 1 0 : F u n g s i k e a n g g o t a a n s e g i t i g a ( T r i a g l e M e m b e r s h i p F u n c t i o n ) [ 8 ]

    e r r o r d a n e r r o r - d o t u n t u k s e m u a a t u r a n d i k o m b i n a s i k a n d e n g a n o p e r a t o r l o g i k a

    A N D . D a r i k e s e m b i l a n a t u r a n y a n g d i p a k a i , h a n y a e m p a t ( a t u r a n 4 , 5 , 7 , 8 ) y a n g n i l a i n y a

    t i d a k n o l . I n i m e m b u a t b e s a r r e s p o n o u t p u t h a n y a p a d a C o o l i n g d a n N o _ C h a n g e

    y a n g h a r u s t e l a h m e l a l u i p r o s e s p e m b o b o t a n i n p u t , k o m b i n a s i , d a n d e f u z z i k a s i u n -

    t u k j a d i o u t p u t c r i s p a k t u a l . P a d a a t u r a n d i b a w a h i n i m e n g g u n a k a n d e n i s i s e b a g a i

    b e r i k u t : ( e ) = e r r o r , ( e r ) = e r r o r - d o t .

    1 . I f ( e < 0 ) A N D ( e r < 0 ) t h e n C o o l 0 . 5 & 0 . 0 = 0 . 0

    2 . I f ( e = 0 ) A N D ( e r < 0 ) t h e n H e a t 0 . 5 & 0 . 0 = 0 . 0

    3 . I f ( e > 0 ) A N D ( e r < 0 ) t h e n H e a t 0 . 0 & 0 . 0 = 0 . 0

    4 . I f ( e < 0 ) A N D ( e r = 0 ) t h e n C o o l 0 . 5 & 0 . 5 = 0 . 5

    5 . I f ( e = 0 ) A N D ( e r = 0 ) t h e n N o _ C h n g 0 . 5 & 0 . 5 = 0 . 5

    6 . I f ( e > 0 ) A N D ( e r = 0 ) t h e n H e a t 0 . 0 & 0 . 5 = 0 . 0

    7 . I f ( e < 0 ) A N D ( e r > 0 ) t h e n C o o l 0 . 5 & 0 . 5 = 0 . 5

    8 . I f ( e = 0 ) A N D ( e r > 0 ) t h e n C o o l 0 . 5 & 0 . 5 = 0 . 5

    1 7

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    34/90

    G a m b a r 2 . 1 1 : C o n t o h p e n g g u n a a n f u n g s i k e a n g g o t a a n u n t u k m e n e n t u k a n o u t p u t [ 8 ]

    9 . I f ( e > 0 ) A N D ( e r > 0 ) t h e n H e a t 0 . 0 & 0 . 5 = 0 . 0

    2 . 2 . 4 F u z z y S t a t e M a c h i n e

    P e r b e d a a n a n t a r a F i n i t e S t a t e M a c h i n e ( F S M ) d e n g a n F u z z y S t a t e M a c h i n e s a n -

    g a t l a h m e n c o l o k . F u z z y s t a t e a d a l a h s e b u a h s t a t e y a n g m e m i l i k i k e m u n g k i n a n d e r a j a t

    k e a n g g o t a n 0 < < 1 , y a n g k e m u d i a n d i s e b u t s e b a g a i ( c r i s p ) s t a t e d e n g a n d e r a j a t

    k e a n g g o t a a n a n t a r a 0 s a m p a i 1 . O l e h k a r e n a i t u , F u z z y S t a t e M a c h i n e m e m u n g k i n k a n

    s i s t e m s e b a g i a n d i s t a t e s a a t i n i ( c u r r e n t s t a t e ) d a n s e b a g i a n d i s t a t e y a n g a k a n d a t a n g

    ( n e x t s t a t e ) [ 2 ] .

    K a r e n a b i s a m e n e t a p k a n d e r a j a t k e a n g g o t a a n p a d a s t a t e , d a n n e x t s t a t e m e r u -

    1 8

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    35/90

    G a m b a r 2 . 1 2 : F u n g s i k e a n g g o t a a n u n t u k e r r o r d a n e r r o r - d o t p a d a c o n t o h [ 8 ]

    p a k a n f u n g s i d a r i s t a t e s a a t i n i ( c u r r e n t s t a t e ) d a n s u a t u k e j a d i a n ( t r i g g e r e v e n t ) ,

    m a k a s i s t e m j u g a b i s a m e n e r i m a k e j a d i a n f u z z y ( f u z z y e v e n t ) j u g a . U n t u k l e b i h j e l a s -

    n y a m a s i n g - m a s i n g d i n o t a s i k a n s e b a g a i b e r i k u t :

    ( S

    n + 1

    ) = ( S

    n

    ) A N D ( e ) a t a u ( S

    n + 1

    ) = ( S

    n

    ) O R ( e )

    D i m a n a :

    ( S

    n + 1

    ) = D e r a j a t k e a n g g o t a a n p a d a s t a t e b e r i k u t n y a ( n e x t s t a t e )

    ( S

    n

    ) = D e r a j a t k e a n g g o t a a n p a d a s t a t e s a a t i n i ( p r e s e n t s t a t e )

    ( e ) = D e r a j a t k e a n g g o t a a n e v e n t y a n g m e n y e b a b k a n t r a n s i s i

    A N D = O p e r a t o r l o g i k a f u z z y A N D

    1 9

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    36/90

    O R = O p e r a t o r l o g i k a f u z z y O R

    G a m b a r 2 . 1 3 : C o n t o h D i a g r a m F u z z y S t a t e M a c h i n e [ 2 ]

    S a l a h s a t u c o n t o h d a r i D i a g r a m F u z z y S t a t e M a c h i n e b i s a d i l i h a t p a d a g a m b a r

    d i a t a s . C r i s p s t a t e ( s t a t e 1 d a n s t a t e 3 ) b e r l a t a r b e l a k a n g p u t i h , s e d a n g k a n f u z z y

    s t a t e ( s t a t e 2 d a n s t a t e 4 ) b e r l a t a r b e l a k a n g a b u - a b u . T r a n s i s i d i p i c u o l e h f u z z y e v e n t

    d a n d e r a j a t k e a n g g o t a a n f u z z y s t a t e b e r i k u t n y a ( n e x t f u z z y s t a t e ) . F u z z y s t a t e b i s a

    t e r g a n t u n g d a r i s t a t e s a a t i n i ( c u r r e n t s t a t e ) s a j a y a n g d i n o t a s i k a n s e b a g a i [ s ] , b i s a j u g a

    t e r g a n t u n g d a r i e v e n t s a j a y a n g d i n o t a s i k a n s e b a g a i [ e ] , a t a u g a b u n g a n d a r i k e d u a n y a

    ( m i s a l n y a [ s O R e ] . D i m a n a s a d a l a h d e r a j a t k e a n g g o t a a n d a r i s t a t e s a a t i n i ( c u r r e n t

    s t a t e ) d a n e a d a l a h d e r a j a t k e a n g g o t a a n d a r i t r i g g e r i n g e v e n t . S t a t e 2 d i p e r k u a t o l e h

    e v e n t _ c . T r a n s i s i d a r i s t a t e 3 a d a l a h l a n g s u n g ( a b s o l u t e ) s e h i n g g a t i d a k p e r l u d i p i c u

    o l e h e v e n t . D e r a j a t k e a n g g o t a a n t o t a l d a r i c r i s p s t a t e s e h a r u s n y a 1 , o l e h k a r e n a i t u

    t i d a k d i s p e s i k a s i k a n

    2 . 3 I m p l e m e n t a s i F S M p a d a p e r a n g k a t l u n a k

    I m p l e m e n t a s i F i n i t e S t a t e M a c h i n e d a l a m p e r a n g k a t l u n a k m e r u p a k a n p e r m a s a l a -

    h a n t e r s e n d i r i y a n g s u d a h b a n y a k d i t e l i t i o l e h p a k a r - p a k a r i n s i n y u r p e r a n g k a t l u n a k

    ( s o f t w a r e e n g i n e e r ) . D e s a i n F i n i t e S t a t e M a c h i n e m e m a n g t a m p a k m u d a h d a n s e d e r -

    h a n a k a r e n a h a n y a t e r d i r i d a r i s e r a n g k a i a n l i n g k a r a n d a n a n a k p a n a h y a n g m a s i n g -

    m a s i n g m e m i l i k i l a b e l . D e s a i n F S M b i a s a n y a d i r e p r e s e n t a s i k a n d a l a m t a b e l t r a n s i s i

    s t a t e a t a u d e n g a n s t a t e d i a g r a m . N a m u n j i k a t i b a w a k t u n y a m e n g i m p l e m e n t a s i k a n

    F S M d a l a m s u a t u a p l i k a s i p e r a n g k a t l u n a k , m a k a a d a s u a t u p e r m a s a l a h a n y a n g s e r -

    i n g t i m b u l y a i t u k o d e p r o g r a m F S M m e n j a d i r u m i t d a n k o m p l e k s k e t i k a s i s t e m y a n g

    2 0

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    37/90

    d i b a n g u n a d a l a h s i s t e m y a n g b e s a r a t a u k o m p l e k s . B a g i p e m u l a y a n g m a s i h b e l a j a r

    i m p l e m e n t a s i F S M d e n g a n s i s t e m s e d e r h a n a m u n g k i n h a l i n i t i d a k t e r l a l u b e r p e n g a r u h

    m a u p u n t e r a s a . N a m u n b a g i s e o r a n g p r o g r a m e r p r o f e s i o n a l , m a k a i m p l e m e n t a s i F S M

    u n t u k s i s t e m y a n g b e s a r a t a u k o m p l e k s m e m e r l u k a n s u a t u d e s a i n s t r u k t u r y a n g b a i k

    d a n o p t i m a l .

    P a d a d a s a r n y a i m p l e m e n t a s i F S M b i s a d i b a g i m e n j a d i t i g a ( 3 ) c a r a , d i m a n a m a s i n g -

    m a s i n g c a r a m e m i l i k i k e l e b i h a n d a n k e k u r a n g a n m a s i n g - m a s i n g . K e t i g a c a r a t e r s e b u t

    a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :

    1 . C a r a t r a d i s i o n a l

    2 . L o o k u p T a b l e

    3 . O b j e c t O r i e n t e d

    S e b a g a i c o n t o h s i s t e m y a n g d i g u n a k a n u n t u k m e l i h a t p e r b e d a a n a n t a r a c a r a s a t u d e n -

    g a n y a n g l a i n a d a l a h s i s t e m m e s i n m i n u m a n d a l a m k a l e n g m e n g g u n a k a n k o i n . D e s a i n

    F S M s i s t e m t e r s e b u t t a m p a k p a d a g a m b a r .

    G a m b a r 2 . 1 4 : F S M m e s i n m i n u m a n d a l a m k a l e n g m e n g g u n a k a n k o i n [ 1 2 ]

    2 . 3 . 1 C a r a T r a d i s i o n a l

    K e l e b i h a n d a r i c a r a t r a d i s i o n a l a d a l a h m u d a h u n t u k d i i m p l e m e n t a s i k a n . C a r a i n i

    a d a l a h c a r a k l a s i k y a n g p a l i n g m u d a h u n t u k m e n e r a p k a n F S M p a d a p e r a n g k a t l u n a k

    s e k a l i g u s m e r u p a k a n c a r a k l a s i k y a n g b i a s a n y a m a s i h b a n y a k d i g u n a k a n p a d a m i k r o

    k o m p u t e r d e n g a n s u m b e r d a y a p e m r o s e s y a n g t e r b a t a s ( l i m i t e d h a r d w a r e r e s o u r c e s ) .

    K e k u r a n g a n d a r i c a r a t r a d i s i o n a l a d a l a h b a h w a i m p l e m e n t a s i y a n g m u d a h t e r s e b u t

    h a n y a b e r l a k u j i k a s i s t e m y a n g d i g u n a k a n a d a l a h s i s t e m y a n g k e c i l . S e i r i n g d e n g a n

    m e m b e s a r n y a s i s t e m d a n m e m b e s a r n y a t i n g k a t k o m p l e k s i t a s m a k a i m p l e m e n t a s i d a n

    p e m e l i h a r a a n n y a j u g a a k a n s e m a k i n r u m i t .

    2 1

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    38/90

    T a b e l 2 . 1 : I m p l e m e n t a s i c a r a t r a d i s i o n a l [ 1 2 ]

    s w i t c h ( s t a t e ) {

    c a s e B r o k e n :

    / / k o d e s t a t e B r o k e n d i s i n i ;

    b r e a k ;

    c a s e U n l o c k :

    / / k o d e s t a t e U n l o c k d i s i n i ;

    b r e a k ;

    d e f a u l t :

    / / k o d e L o c k d i s i n i

    b r e a k ;

    }

    C i r i k h a s d a r i i m p l e m e n t a s i F S M m e n g g u n a k a n c a r a t r a d i s i o n a l a d a l a h d e n g a n

    m e n g g u n a k a n p e r i n t a h i f t h e n a t a u s e l e c t c a s e a t a u s w i t c h p a d a k o d e p r o g r a m . S a l a h

    s a t u c o n t o h i m p l e m e n t a s i c a r a t r a d i s i o n a l p a d a k o d e p r o g r a m a d a l a h s e p e r t i p a d a t a b e l

    2 . 1 .

    S e m a k i n b a n y a k j u m l a h s t a t e y a n g d i g u n a k a n p a d a s i s t e m , m a k a s e m a k i n b a n y a k

    j u g a p e n u l i s a n k o d e d a n s e m a k i n p a n j a n g p e r i n t a h s w i t c h . K a r e n a s e m u a s t a t e b e -

    r a d a d a l a m s a t u r u a n g l i n g k u p p e r i n t a h s w i t c h , m a k a j i k a t e r j a d i s a l a h k e t i k p a d a

    s a l a h s a t u s t a t e a k a n m e m b u a t s t a t e y a n g l a i n t e r l i h a t k a c a u j u g a . S e m a k i n p a n j a n g

    s t a t e y a n g d i g u n a k a n , m a k a e s i e n s i p e n g e t i k a n p r o g r a m j u g a a k a n m e n u r u n , k a r e n a

    p r o g r a m m e r h a r u s m e n c a r i s t a t e y a n g i n g i n d i a t a m b a h k a n d i a n t a r a s t a t e l a i n y a n g

    b a n y a k j u m l a h n y a . J i k a a d a p e r o g r a m e r b a r u y a n g h a r u s m e n e r u s k a n p e m r o g r a m a n

    s e b e l u m n y a , m a k a a k a n m e m b u t u h k a n w a k t u y a n g c u k u p l a m a b a g i p r o g r a m e r b a r u

    t e r s e b u t u n t u k m e m a h a m i a l g o r i t m a k o d e p e r a n g k a t l u n a k k a r e n a b e r a d a d a l a m s a t u

    l e y a n g p a n j a n g .

    S e l a i n i t u p e m r o g r a m a n h a r u s t e l i t i d a l a m m e m a s t i k a n b a h w a t i a p s t a t e m e m i l i k i

    s u a t u k o n d i s i t e r t e n t u u n t u k t r a n s i s i k e s t a t e l a i n . K a r e n a j i k a a d a s t a t e y a n g t i d a k

    m e m i l i k i t r a n s i s i k e s t a t e l a i n , m a k a p r o g r a m a k a n l o o p i n g t e r u s p a d a s t a t e t e r s e b u t .

    2 . 3 . 2 L o o k u p T a b l e

    K e l e b i h a n d a r i l o o k u p t a b l e a d a l a h k e m u d a h a n n y a u n t u k d i i m p l e m e n t a s i k a n d a n

    p e m e l i h a r a a n n y a l e b i h e k s i b e l . I m p l e m e n t a s i n y a m e n g g u n a k a n m a t r i k s s e h i n g g a t i d a k

    b e g i t u s u l i t m e n g g u n a k a n b e r b a g a i b a h a s a p e m r o g r a m a n u n t u k m e n g i m p l e m e n t a s i k a n -

    n y a . P e m e l i h a r a a n n y a j u g a c u k u p e k s i b e l k a r e n a t a b e l a t a u m a t r i k s t e r s e b u t m u d a h

    u n t u k d i b a c a m a k s u d n y a d a n d i p a h a m i .

    C a r a l a i n m e n g i m p l e m e n t a s i k a n F S M d a l a m p e r a n g k a t l u n a k a d a l a h d e n g a n m e n g -

    2 2

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    39/90

    T a b e l 2 . 2 : C o n t o h L o o k u p T a b l e F S M [ 1 2 ]

    U n l o c k L o c k B r o k e n

    C o i n U n l o c k

    P a s s L o c k

    F a i l e d B r o k e n B r o k e n

    F i x e d L o c k

    g u n a k a n l o o k u p t a b l e . T a b e l i n i b e r i s i s e m u a t r a n s i s i s t a t e y a n g m u n g k i n t e r j a d i p a d a

    s i s t e m . T a b e l i n i d i r e p r e s e n t a s i k a n s e b a g a i m a t r i k s p a d a k o d e p r o g r a m d i m a n a t i a p

    b a r i s m e r e p r e s e n t a s i k a n e v e n t a t a u t r a n s i s i s t a t e d a n k o l o m n y a m e r e p r e s e n t a s i k a n s t a t e

    s e d a n g k a n e l e m e n n y a m e r e p r e s e n t a s i k a n n e x t s t a t e .

    K e l e m a h a n d a r i l o o k u p t a b l e a d a l a h k e t i k a d i i m p l e m e n t a s i k a n u n t u k s i s t e m y a n g

    b e s a r a t a u k o m p l e k s m a k a r e s p o n s i s t e m a k a n j a d i l e b i h l a m b a t k a r e n a u k u r a n d i m e n s i

    m a t r i k s y a n g d i g u n a k a n m e n j a d i b e s a r s e h i n g g a m e m e r l u k a n a l o k a s i m e m o r i y a n g b e s a r

    d a n w a k t u p r o s e s l e b i h l a m a u n t u k m e n c a r i h u b u n g a n s t a t e p a d a m a t r i k s . H a l i n i

    m e m b u a t i m p l e m e n t a s i l o o k u p t a b l e j a r a n g d i g u n a k a n u n t u k s i s t e m y a n g b e s a r d a n

    k o m p l e k s .

    S a l a h s a t u c o n t o h l o o k u p t a b e l y a n g d i g u n a k a n a d a l a h s e p e r t i t a m p a k p a d a t a b e l

    2 . 2 .

    D e n g a n m e n g g u n a k a n l o o k u p t a b l e d i a t a s , m a k a t r a n s i s i s t a t e y a n g s a t u m e n u j u

    s t a t e y a n g l a i n n y a b i s a l e b i h m u d a h d i p a h a m i . I m p l e m e n t a s i m a t r i k s t e r s e d i a p a d a

    b e r b a g a i m a c a m b a h a s a p e m r o g r a m a n . I m p l e m e n t a s i l o o k u p t a b l e p a d a s i s t e m y a n g

    k e c i l b a n y a k d i s u k a i k a r e n a k e m u d a h a n i m p l e m e n t a s i d a n e k s i b i l i t a s n y a . [ 7 ]

    2 . 3 . 3 O b j e c t O r i e n t e d F i n i t e S t a t e M a c h i n e ( O O P F S M )

    K e l e b i h a n p e n g g u n a a n O O P p a d a F S M a d a l a h e k s i b i l i t a s n y a y a n g t i n g g i d a n

    p e m e l i h a r a a n n y a y a n g m u d a h b a i k p a d a s i s t e m y a n g s e d e r h a n a , m e n e n g a h , m a u p u n

    s i s t e m y a n g k o m p l e k s [ 1 2 ] . S e l a i n i t u j u g a m e n d a p a t k a n m a n f a a t d a r i s a l a h s a t u k e l e b i -

    h a n O O P y a i t u p e n g g u n a a n k e m b a l i k o d e y a n g t e l a h d i k e t i k ( c o d e r e u s a b i l i t y ) s e h i n g a

    p e n g e t i k a n k o d e m e n j a d i l e b i h s e d i k i t .

    S a l a h s a t u a l t e r n a t i f i m p l e m e n t a s i F i n i t e S t a t e M a c h i n e a d a l a h m e n g g u n a k a n p e m -

    r o g r a m a n b e r o r i e n t a s i o b y e k ( O b j e c t O r i e n t e d P r o g r a m m i n g ) a t a u y a n g s e r i n g d i s i n g k a t

    s e b a g a i O O P .

    K e l e m a h a n O O P F S M a d a l a h h a n y a b i s a d i i m p l e m e n t a s i k a n m e n g g u n a k a n b a h a s a

    p e m r o g r a m a n y a n g m e n d u k u n g O O P s e p e r t i C + + d a n J a v a . S e l a i n i t u d i p e r l u k a n

    p e m a h a m a n y a n g t e k n i s m e n g e n a i t e k n i k p e m r o g r a m a n b e r o r i e n t a s i o b y e k .

    D e s a i n O O P b i a s a n y a d i r e p r e s e n t a s i k a n m e n g g u n a k a n U M L ( U n i v e r s a l M a r k u p

    l a n g u a g e ) u n t u k m e n g g a m b a r k a n v a r i a b e l d a n m e t o d e y a n g d i m i l i k i o l e h s u a t u c l a s s

    2 3

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    40/90

    d a n u n t u k m e n g g a m b a r k a n r e l a s i a n t a r a c l a s s y a n g s a t u d e n g a n c l a s s y a n g l a i n .

    S a l a h s a t u c o n t o h d e s a i n O O F S M d i g a m b a r k a n p a d a g a m b a r 2 . 1 5 . P a d a g a m b a r

    2 . 1 5 t e r s e b u t t a m p a k r e l a s i a n t a r a c l a s s y a n g s a t u d e n g a n c l a s s y a n g l a i n .

    G a m b a r 2 . 1 5 : C o n t o h O O F S M u n t u k m e s i n m i n u m a n d a l a m k a l e n g [ 1 2 ]

    D e s a i n p a d a F S M b e r b a s i s o b y e k b e r d a s a r k a n p e m i c u t r a n s i s i s t a t e d i b a g i m e n j a d i

    d u a g o l o n g a n y a i t u s t a t e d r i v e n d a n o w n e r d r i v e n . P a d a d e s a i n s t a t e d r i v e n , m a k a

    t r a n s i s i s t a t e d i p i c u p a d a s a a t p r o g r a m s t a t e s e d a n g d i j a l a n k a n . S e m u a m e t o d e a t a u

    s u b r u t i n y a n g m e w a k i l i s e l u r u h a k s i d a n e v e n t d i t e m p a t k a n p a d a c l a s s s t a t e d a n e n t i t a s

    p e n g g u n a s t a t e y a n g a k a n m e m b u a t i n s t a n c e d a r i t i a p s t a t e y a n g a k a n d i a l a m i o l e h

    e n t i t a s t e r s e b u t . S e d a n g k a n p a d a d e s a i n o w n e r d r i v e n , m a k a t r a n s i s i s t a t e d i p i c u p a d a

    s a a t t e r j a d i e v e n t p a d a e n t i t a s , d a n s e l u r u h a k s i d a n e v e n t d i t e m p a t k a n p a d a c l a s s

    e n t i t a s t e r s e b u t . C o n t o h d e s a i n s t a t e d r i v e n t r a n s i t i o n d i t u n j u k k a n p a d a g a m b a r 2 . 1 6

    P e r t i m b a n g a n y a n g h a r u s d i p e r h a t i k a n k e t i k a m e m b u a t d e s a i n O O P F S M a d a t i g a

    h a l y a i t u :

    1 . K e m u d a h a n u n t u k d i p a h a m i ( u n d e r s t a n d a b i l i t y ) .

    2 . K e m u d a h a n u n t u k d i a m a t i m u l a i d a r i d e s a i n s a m p a i i m p l e m e n t a s i ( T r a c e a b i l i t y ) .

    3 . F l e k s i b e l d a n m e m u n g k i n k a n u n t u k d i l a k u k a n p e n a m b a h a n ( F l e x i b i l i t y a n d e x -

    t e n d s i b i l i t y ) .

    D e s a i n y a n g b a i k h a r u s m u d a h d i p a h a m i s e h i n g g a m e m u d a h k a n p r o g r a m m e r u n t u k

    m e n g i m p l e m e n t a s i k a n d e s a i n t e r s e b u t . S e l a i n i t u d e s a i n j u g a h a r u s m u d a h d i a m a t i

    k e t i k a i m p l e m e n t a s i d e s a i n t e l a h d i l a k u k a n . D a l a m h a l i n i j i k a a d a p e r g a n t i a n a t a u

    p e n a m b a h a n p r o g r a m m e r , m a k a p r o g r a m m e r b a r u t e r s e b u t a k a n l e b i h m u d a h u n t u k

    m e n g i k u t i j a l a n n y a p r o s e s i m p l e m e n t a s i d e s a i n . S e l a i n i t u d e s a i n y a n g b a i k j u g a h a r u s

    e k s i b e l , d i m a n a p e r u b a h a n s t a t e d a n p e n a m b a h a n s t a t e b i s a d i l a k u k a n d e n g a n m u d a h

    t a n p a m e n a m b a h t i n g k a t k e r u m i t a n i m p l e m e n t a s i d e s a i n .

    2 4

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    41/90

    G a m b a r 2 . 1 6 : C o n t o h O O P F S M m e n g g u n a k a n s t a t e d r i v e n t r a n s i t i o n [ 1 2 ]

    2 5

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    42/90

    2 6

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    43/90

    B a b 3

    M E T O D E P E N E L I T I A N

    3 . 1 P e r a n c a n g a n S k e n a r i o G a m e S e d e r h a n a

    U n t u k m e n g e t a h u i r e s p o n d a r i v a r i a s i N P C d i p e r l u k a n a d a n y a s e b u a h g a m e . G a m e

    i n i b e r f u n g s i s e b a g a i m e d i a p e n g u j i a n F i n i t e S t a t e M a c h i n e d a n F u z z y S t a t e M a c h i n e

    y a n g t e l a h d i b u a t . D e n g a n a d a n y a g a m e i n i , m a k a r e s p o n N P C k e t i k a b e r i n t e r a k s i d e n -

    g a n p l a y e r m a u p u n k e t i k a b e r i n t e r a k s i d e n g a n N P C l a i n b i s a d i a m a t i . G a m e i n i t e r d i r i

    d a r i 3 j e n i s o b y e k , y a i t u T i k u s , K u c i n g , d a n A n j i n g . M a s i n g - m a s i n g o b y e k m e m i l i k i

    s i f a t a l a m i ( n a t u r a l b e h a v i o u r ) u n t u k b e r i n t e r a k s i d e n g a n o b y e k d a r i l a i n . T i k u s t a k u t

    k u c i n g , k u c i n g t a k u t a n j i n g , s e d a n g k a n T i k u s d a n A n j i n g t i d a k m e r e s p o n s a t u s a m a

    l a i n . M a s i n g - m a s i n g m e n c a r i m a k a n a n u n t u k h i d u p n y a . P l a y e r a k a n m e n g g u n a k a n

    b e h a v i o r k u c i n g s e h i n g g a p l a y e r b i s a m e n g a m a t i r e s p o n d a r i t i k u s y a n g t a k u t k u c i n g ,

    s e l a i n i t u j u g a m e n g a m a t i r e s p o n s N P C k u c i n g d a n a n j i n g . O b y e k T i k u s m e n g g u n a k a n

    d e t e r m i n i s t i c F S M K u c i n g d a n A n j i n g m e n g g u n a k a n F u z z y S t a t e M a c h i n e .

    3 . 1 . 1 P a r a m e t e r K e h i d u p a n

    3 . 1 . 1 . 1 H P ( K e s e h a t a n )

    1 . M e r u p a k a n N i l a i K e s e h a t a n O b y e k

    2 . H P a k a n b e r k u r a n g k e t i k a b e r k e l a h i d a n b i s a b e r t a m b a h j i k a m a k a n o b a t .

    3 . B e r k u r a n g s e i r i n g d e n g a n b e r j a l n n y a w a k t u j i k a S t a m i n a = 0 .

    4 . O b y e k m a t i j i k a H P < = 0

    2 7

  • 8/9/2019 Thesis Surya Rev2

    44/90

    3 . 1 . 1 . 2 S t a m i n a ( S t a m i n a )

    1 . M e r u p a k a n S t a m i n a o b y e k .

    2 . B e r k u r a n g 1 s e i r i n g b e r j a l a n n y a w a k t u .

    3 . M e r e p r e s e n t a s i k a n k e a d a a n l a p a r o b y e k

    4 . B e r k u r a n g s e s u a i d e n g a n D a m a g e l a w a n k e t i k a b e r k e l a h i .

    5 . B e r t a m b a h j i k a m a k a n / m i n u m

    3 . 1 . 1 . 3 A g i l i t y ( K e t a n g k a s a n )

    1 . M e r u p a k a n k e c e p a t a n o b y e k k e t i k a b e r g e r a k d a n b e r k e l a h i

    2 . A g i l i t y = [ I n i t i a l A g i l i t y ] + S t a m i n a + H P + ( 5 x L e v e l )

    3 . 1 . 1 . 4 E x p e r i e n c e ( P e n g a l a m a n )

    1 . M e r u p a k a n r e p r e r s e n t a s i p e n g a l a m a n o b y e k s e l a m a h i d u p

    2 . B a t a s a n e x p e r i e n c e a n t a r a 1 ~ 5 0

    3 . ( b e r t a m b a h 1 b e r d a s a r k a n w a k t u s e l a m a h i d u p , b e r t a m b a h 5 0 j i k a m e n a n g b e r k e -

    l a h i )

    4 . J i k a m e l e b i h i 5 0 , m a k a L e v e l b e r t a m b a h d a n e x p e r i e n c e d i k u r a n g i 5 0

    3 . 1 . 1 . 5 L e v e l ( T i n g k a t a n )

    1 . M e r u p a k a n r e p r e s e n t a s i t i n g k a t a n o b y e k

    2 . B a t a s a n L e v e l a n t a r a 1 ~ 2 0

    3 . ( L e v e l = b e r t a m b a h 1 j i k a E x p e r i e n c e m e