tÜrk nasİhat geleneĞİnden bİr Örnek -...

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/5 Spring 2014, p. 211-232, ANKARA-TURKEY

TÜRK NASİHAT GELENEĞİNDEN BİR ÖRNEK:

“RİSÂLE-İ PEND-İ ÂŞIKÂN” *

Kadir ALPER**

ÖZET

Klasik Türk edebiyatında; pend-nâmeler, nasihat-nâmeler,

tecrübe ve bilgi aracılığı ile öğüt verme, bilinçlendirme amacı güden manzum, mensur ya da manzum-mensur karışık türlerdir. Türk kültür

ve edebiyat dünyasında, bilinen ilk yazılı ürünlerden Orhun

kitabeleriyle resmen başlayan daha öncesinde şifâhî (sözlü) kültürde

gelişim göstermiş “öğüt verme” düşüncesi köklü bir gelenek

oluşturmuştur. Genellikle dinî, ahlâkî mevize ve öğütlerle şekillenen eserler, ideal insan modelinin ortaya çıkması amacıyla telif

edilmişlerdir. Dini hayatın orijinal bir yorumu denebilecek tasavvuf

hayatı içerisinde de nasihat kavramı önemli bir yer tutmaktadır. Öğüt,

pîr-mürid ilişkisinin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Edebiyatın

çoğunlukla vasıta olarak görüldüğü nasihat-nâmelerin içeriğinde

birtakım tasavvufî öğretiler ve orijinal yorumlar bulunmaktadır.

Giritli Aşkî, tasavvuf ekollerinden biri olan Kâdirîliğe mensuptur.

İstanbullu Şeyh İbrâhim Hanif’ten mezun olduğu bilinen Aşkî, başta

Divan olmak üzere manzum-mensur eserler telif etmiştir. 12 İmama

bağlılığını her fırsatta dile getiren ve XIX. yüzyıl başlarına kadar hayatta olan Giritli Aşkî’nin; yaklaşık 8 varaktan oluşan Risâle-i Pend-i Âşıkân

adlı eserinde; tasavvuf yoluna girişin şartları, pîre bağlanmanın önemi ve nihâyetinde tasavvufî eğitimin amacı ifade edilmeye çalışılmıştır.

Müellif, bu açıklamaları yaparken âyet-hadis ve bazı önemli şahısların

sözlerinin yanında, kendi şiirlerinden (nutuklarından) misaller vererek,

bazı kısımlarda ilginç denilebilecek söz tasarruflarında bulunarak,

manzum-mensur bir anlatım biçimini tercih etmiştir.

Anahtar Kelimeler: Klasik edebiyat, tasavvuf, pend, Giritli Aşkî,

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğitim Fak. Türkçe Eğitimi Bölümü, El-mek: [email protected]

212 Kadir ALPER

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/5 Spring 2014

AN EXAMPLE FROM THE TRADITIONAL ADVICE-GIVING IN TURKISH LITERATURE:

“RİSÂLE-İ PEND-İ ÂŞIKÂN”

ABSTRACT

There is a unigue genre in Classical Turkish Literature that was called pend-nâme or nasihat-nâme in which the author, out of his own

experience and wisdom, aimed to advise and help people to have

awereness. Advice-giving, which in Turkish verbal culture dated back to

the pre-Orhun inscriptive monuments became a strong traditional

practice in Turkish culture. Pendnames, that is, the written works in

this practice were produced to contribute to the efforts made to create the ideal human character through religious or moral sermons and

advice. Advice giving is also a key part of sufi way of life, which could be

called as an original interpretation of religious practices.

These books in etiher prose or verses or in both contain plenty of

advice which involves some sufi views and basics: giving advice is an

key concept in the relations of the sufi Saint and his disciples in sufi tradition.

Aşki The Cretan was a follower of a Sufi path called Kadiri. He is

known to acquire his education from Şeyh İbrâhim Hanif İstanbulî, and

apart from his Divan, compiled various books in prose and verse. Aşki

was from the island Crete and a person from an sufi tariqah and a devoted follower of the Twelve Imams lived at turn of the 19th century. He is the author of a sixteen-page booklet titled Risâle-i Pend-i Âşıkân.

The booklet talks about the preliminary basics to start to follow a sufi

path, about why a muslim should follow a sufi Saint, and what sufi

practices aim. Aşki supports his advice with verses from the Koran,

words of the Prophet and some quotes from the wellknown scholars. In his He also brings examples from his own poetical speechs and prefers

in his advice to use prose and verse practising some interesting

metaphors.

Key Words: Classical Turkish Literature, Sufism, advice, Aşki the

Cretan

Giriş

Pend-nâmeler1, tecrübe ve bilgi temeline dayanılarak dinî, ahlâkî öğüt verme,

bilinçlendirme amacı güden manzum, mensur ya da manzum-mensur türlerdir. Türk edebiyatında

öğüt-nâme, nasihat-nâme adlarıyla da bilinen pend-nâmelerin muhtevasında âyet, hadis, vecizeler

ve nasihatleriyle tanınmış önemli şahısların sözleri yer almaktadır.2 Nasihat-nâmelerde din eğitimi

için gerekli olan ahlâk felsefesinden çok pratiği önemsenmiş, yapılması ve yapılmaması gerekenler

1 “Pend-nâme”; Farsça, öğüt anlamına gelen “pend” ile “mektup, fermân, kitap” sözcüğünün karşılığı olan “nâme”

kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. 2 İskender Pala, Nasihat-nâme, DİA, İstanbul 2006, c.32, s.411

Türk Nasihat Geleneğinden Bir Örnek: “Risâle-i Pend-i Âşıkân” 213



doğrudan açıklanmıştır.3 Nasihat-nâmeler, okuyucuya hem ahlâki hem de sosyal yönden örnek

insan olabilme yollarını göstermiştir.4 Pend-nâmeler, Orhun yazıtlarından Dede Korkut’a,

Risâletü’n-Nushiyye’den Nâbî’nin Hayriyye’sine, Güvâhî’nin Pend-nâmesi ve Cûdî’nin Nesâyihü’l

Mülûkuna kadar kısmî ya da küllî pek çok örnekle gelenek teşekkül ettirmiştir.5 Tasavvuf hayatı

içerisinde de nasihat kavramı önemli bir yer tutmaktadır. Pîr-mürîd ilişkisinin önemli bir kısmını

oluşturan öğütler, retorik vasıta edilerek birtakım tasavvufî yorum ve öğretileri içermektedir. Şeyh,

pîr, azîz gibi ünvanlarla anılan mürşîdin sözleri, nutuk ve nefesleri mürîtlerin dünyasında çok

büyük önem taşımaktadır.6 Mutasavvıflara göre ehlinin dilinden, nutkile söyleyen gerçekte Hak’tır.

İnanışa göre ehlullâh, Hakk’ın razı olduğu mertebeye ulaşınca, Hakk’ın konuşan dili, bakan gözü

(gibi) olurlar.7 Bu bağlamda Aşkî’ye göre nutuk; İlâhî gerçekleri, ledün sırrını ve mutasavvıfâne

nazımları ihtivâ eden –nasihat endeksli- mukaddes sözlerdir.

Şair, aşağıdaki gazelde vahdet-i vücût nazariyesi etrafında nutuk kavramını açıklamaktadır:

Zât-ı Hakk’ıñ mahzeni bir nutk ile pinhân imiş

Ehl-i dil bilür bu nutku nûr ile lem‘an imiş

Vasfı zâtıñda nüzûl itdikçe insânın meger

Nutk imiş andan numûne hükm iden sultân imiş

Görmedikçe âdemi sen bulmadın nutkı ‘ayân

Nokta-i vahdet bilindi nutk ile yeksân imiş

Nutk-ı Hak’dır didigim terk eyle lağvı ey kişi

Nutk anın hakkıdır ancak râhına bürhân imiş

Zâ’il oldukda ‘anâsır nutk-ı Hak bâki kalur

Nutk gitse kendiden pes ne kalur bî-cân imiş

On sekiz bin ‘âlemi bir nutk ile icâd ider

Emr-i kün de nutk iden ol ‘âleme sübhân imiş

Bu mesel oldu ezelden âdeme bir söz yeter

Bu sözü bilmez ne sözdür Hakk’a ol hayvân imiş

Bundan merâm nutk-ı Hakla dimedir gayrı degil

Yek cevâb kâfi degil mi söyleyen insân imiş

Ger sorarsan kimdedir nutkuñ nişânı kim bilür

‘Aşkîyâ sâdık kişinin nutku hep Kur’an imiş (Divan 118/1-9)

3Mehmet Sait Çalka, Safî Mustafa Efendi’nin “Gülşen-i Pend” Mesnevisinde Din Görevlilerine Nasihatleri, Turkish

Studies- İnternatianol Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/1 Winter

2008, Doi Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/ TurkishStudies. 269, p. 242-250 4 İbrahim Gültekin, Taşlıcalı Yahyâ Bey’in Divan’ında Nasihatname Türünde Yazılmış Şiirler ve Bu Şiirlerin Konuları,

Dili ve Üslubuna Dair Bazı Hususiyetleri, Turkish Studies- İnternatianol Periodical For the Languages, Literature and

History of Turkish or Turkic, Volume 8/9 Summer 2013, Doi Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/ TurkishStudies.

5482, p. 1525-1552 5 Nasihat-nâme / Pend-nâmelerle İlgili Kaynaklar

Agâh Sırrı Levend, Ümmet Çağında Ahlak Kitaplarımız, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara 1964, s.89-115;

Bursalı Mehmed Tahir, Ahlak Kitaplarımız, İstanbul 1325; Mahmut Kaplan, Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-

nâmeler, Türkler, Yeni Türkiye Yay. Ankara 2002, C. 11, s.791-799; Mehmed Ali Aynî, Türk Ahlakçıları, Kitabevi

Yayınları,İstanbul 1992; Mehmet ARSLAN, Divan Edebiyatında Nasihat-nâmeler (Pend-nâmeler) ve Vak‘anüvis Es‘ad

Efendi’nin Pend-nâmesi, Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, Sivas, 2004 6 Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul 2010 s.207 7 Kudsi Hadia için bkz: Sahih-i Buhari, Rikak, 38; Ahmed b. Hanbel, müsned, c: 6, s.256

214 Kadir ALPER



Eserlerinde vecd ve heyecandan çok didaktik bir üslup görülen Aşkî’nin hayatı ve hayatı

çerçevesinde şekillenen edebî kimliğinin bilinmesi fikirlerinin daha açık bir şekilde anlaşılmasını

sağlayacaktır.

1.Giritli Aşkî’nin Hayatı ve Edebî Kişiliği

1.1. Hayatı

Aşkî’nin kimliği hakkında biyografik eserlerde kesin bilgi bulunmamaktadır.8 Divanının

ser-levhasındaki “Aşkî-i Giridî” terkibinden mahlâsının Aşkî ve kendisinin Giritli olduğu9;

eserinin sonunda yer alan vasiyetini içeren manzum-mensur bir bölümde de adının “Hüseyin bin

İbrahim Ethem” olduğu kayıtlıdır.10 Aşkî’nin doğum ve vefât tarihleri de kesin olarak

bilinmemektedir. Ancak divanındaki biri H.1213 / M. 1798’e diğeri H.1235 / M.1819’a ait iki tarih

kıtası ile Risâle-i Pend-i Âşıkân adlı eserinin sonundaki mesnevisine düştüğü temmet kaydında H.

1236/ M.1820 senesi şairin 1820’de hayatta olduğunu göstermektedir. Vefâtı da bu tarihten sonra

olmalıdır.

1.2. Edebî Kişiliği

Kâdirî tarikatına mensup olan, Ehl-i beyte ve İmam Câfer’e bağlılığını her fırsatta dile

getiren müellifin, manzum ve mensur eserleri bulunmaktadır. Hüseyin Aşkî, şiirlerinde “Aşkî”,

“Derviş Aşkî” mahlaslarını tercih etmiştir. Yalnız bir şiirinde adını ve meşrebini kastederek

“Hüseynî” mahlasını kullanmıştır. Öncelikle bir tekke şairi olan Aşkî’nin mutasavvıflığı şairlik

kimliğinden önce gelir. Şeyh konumunda olması sebebiyle bildiklerini ve hissettiklerini gösterişe

kapılmadan, içinden geldiği gibi aksettirmeye çalışmıştır. Bu durum, pek çok tekke şairinde

görüldüğü gibi Aşkî’nin bazı şiirlerinde az da olsa vezin ve kafiye kusurlarına neden olmuştur.

Şairin divanında; münâcât, na’t, istişfâ, nutuk ve düvâzdeh türlerinde 301 şiiri bulunmaktadır. Bu

şiirlerin büyük çoğunluğu gazel olmak üzere mesnevi, murabba, muhammes ve müfred formlarında

ve aruzla yazılmış, az bir kısmı da hece ile ve koşma nazım biçimiyle kaleme alınmıştır.

Aşkî, şiirlerinde ve mensur eserlerinde didaktik yönü ağır basan bir üslubu tercih etmiştir.

Bazı şiirlerini nutuk, nutk-ı düvazdeh, münâcât gibi adlarla isimlendiren müellifin isimlendirmediği

diğer şiirleri de büyük ölçüde öğreticiliğin öne çıktığı nasihat formunda telif edilmiştir.

1. Risâle-i Pend-i Âşıkân

1.1. Eserin Nüshaları

Eserin biri Millî Kütüphane’de diğeri Diyanet Kütüphanesinde olmak üzere iki nüshası bulunmaktadır. Her iki nüsha da yazı karakterleri ve nüsha farkı olmaması açısından biribirinin

aynısı olacak derecede benzemektedir.

Milli Kütüphane nüshasının özellikleri: Soğuk ıstampa baskılı mıklebli koyu kahverengi

meşin cilt. 2a yaprağında “Beşçınar'da yağdı rahmet Selanik'te Tiryaki Mehmed” ibareli bir

mühür basılıdır. İstinsah tarihi 1262/1844’tür.

8 Giritli Aşkî’ye ait olma ihtimali bulunan biyografik bilgiler için bkz. Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri;

Haz. C.Kurnaz, M. Tatcı, Bizim Büro Yay. C.1 s.283; Kadir Alper, Giritli Aşkî ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, GÜSBE-2005 9 Diyanet Ktp. Nüshası Varak No. 1b: “Hazâ Dîvânü’l Aşkî el-Kâdirî el-Girîdî el-me‘zûn mine’ş-Şeyh İbrahîm Hanîfü’l-

Kâdirî-i İstanbûlî Kuddise Sırrehû” 10 Diyanet Ktp. Nüs.Vrk. No. 100a: “Bu tahrîr olunan beyânlar türbemizin taşına tahrîr oluna, İnşallâhü te‘âlâ ve b’illâhi

tevfîk: Kim ki geldi fâni dehre âkıbet buldu memât / Aldanup kalma cihânda bulagör bâkî hayât

Bir libâs-ı âriyetdir geldi geçdi Aşkîyâ / Hep fenâya kâbil oldu gördüğün bu kâinat

Merhûm u mağfur Eş-Şeyh Hüseyn el-Kâdirî ibn-i İbrâhim Edhem rûh-ı şeriflerine El-Fâtihâ”




Diyanet Kütüphanesi nüshasının hususiyetleri: Eser; yıpranmış cildi dağılmış vişne çürüğü

meşin kaplı, mıklepli, şemseli iç kabında eserle ilgili “Kâkoz karyesi zâviyesi ve camiine vakf

olundu.” İbâresi not düşülmüştür. İstinsah tarihi 1236/1820’dir.

1.2. Eserin Yazılış Tarihi

Eserin içerisindeki mensur kısımda eserin yazıldığı tarihe dair bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak en eski nüsha olan Millî kütüphane nüshasında, risâlenin sonunda bulunan mesnevinin

altındaki temmet kaydı risalenin tamamlanma tarihi olan hicri 1236 / 1820 miladî senesini

göstermektedir.

1.3. Eserin Telifi

Eser, tamamıyla Giritli Aşkî’ye ait bir eserdir.11 Risâlenin takdim kısmında, yazar, eserin

kendisi tarafından telif edildiği bilgisini vermektedir:

“EmmÀ ba‘d bu faúìrü-l haúìr òÀk-i pÀy-ı fuúarÀ Dervìş Óüseyin ‘Aşúì el-me’õÿn mine’ş-

Şeyhü’l-Óacc İbrÀhìm Óanìfü’l-ÚÀdirì úuddise sırrıhÿ, murÀd eyledim ki bir muòtaãar risÀle te’lìf

edüp sÀlik-i rÀh-ı óaúìúat olanlar fÀide hÀsıl ola. Ve ismini RisÀle-i Pend-i ÁşıúÀn deyu tesmiyye

edem ola ki mütÀla’À eden ihvÀn-ı sÀdıklar bu bì-çÀre günÀh-kÀruñ rÿóunu du‘À-yı òayr ile yÀd

edüp şÀd edeler.”

1.4. Pend-i Âşıkân Risâlesinin Biçim Özellikleri

Yaklaşık 8 varaktan oluşan ve “Âşıkların Nasihat Risâlesi” anlamına gelen “Risâle-i Pend-i

Âşıkân” manzum-mensur karışık bir biçimdedir. Eser, mensur bir dua ile başlar ve mensur kısmın

arasına serpiştirilen yine müellife ait olan manzum parçalarla devam eder. 10 adet şiir parçası bulunan risalede 3 gazel, 2 küçük mesnevi, 3 beyit ve 2 adet de vezni olmayan manzum parçalar

bulunmaktadır. Eser, 9 beyitlik bir mesnevi ile sona ermektedir. Mesnevinin bitiminde risâlenin

1236 senesinde tamamlandığına dair temmet kaydı bulunmaktadır.

1.5. Eserin Fikrî Kaynakları ve Muhtevası

Müellif, nazım-nesir karışık biçimdeki eserinde ortaya koyduğu düşünceleri âyet, hadis,

hadis olarak bilinen ancak hadis olmayan sözler12 ile bazı sahâbe ve tanınmış meşâyihin meşhur

ifadeleriyle açıklama yoluna gitmiştir. Eserin nesir kısımlarına kendine ait manzumelerle ara veren

Aşkî, bu şekilde eserini tekdüzelikten büyük ölçüde uzaklaştırmıştır. Şairin sözü edilen ara

bölümlerde kullandığı manzumeler, bir önceki mensur kısımda ortaya konan fikirleri destekleme

görevi üstlenmektedir.

Kısa bir besmele, hamdele ve salvele girişinde müellif, muhtasar bir risâle kaleme aldığını

ve adını Risâle-i Pend-i Âşıkân verdiğini belirtmektedir. Bu kısmın devamında Aşkî, “Hakikat

yolunun yolcularına fayda hâsıl olsun, bu eseri okuyan sâdık ihvânlar (gelecekte) kendisini hayr ile

yâd edip ruhunu şâd etsinler” temennisini dile getirmektedir. Temenniden sonra müellif, 3 beyitlik

bir mesnevide bir hadise telmihen “Müminin mümine iltimasının ancak dua ile olabileceği”ni ifade

ederek Hz. Muhammed’e salat ve âşıkların ruhuna dua talep etmektedir.[Şiir No.1]

Yukarıda belirtilen kısımdan sonra Aşkî, asıl konuya “Allah dosdoğru yola hidayet ettirsin”

duasıyla birlikte sorduğu “Yüce tarikata bağlanmanın şartı nedir?” sorusuyla giriş yapmaktadır.

Müellif, soruya yine kendisi cevap vermektedir:

11 Filiz Kılıç, Giritli Divan Şairleri, Hacı Bektaş-ı Velî Dergisi, S.32, 2004, s.16 12 Mevzu hadisler

216 Kadir ALPER



“Şartı odur ki öncelikle (mürîd) kalp aynasını temiz inanç ile Allah’a bağlayıp ve sonra saf

niyet ile istihare (yapmalıdır.)” Aşkî, istiharenin nasıl yapılacağını bundan sonraki kısımda tafsilen

anlatmaktadır: Mürîd, abdest alıp Allah rızası için iki rekat namaz kılmalıdır. Sonrasında elden

geldiğince tevbe etmeli, Hz. Peygamber’e âline, ashabına salat selam getirmelidir. Bundan sonra

âşıkların rehberleri olan 12 İmam’ın ruhlarına 12 İhlâs ve 12 Fâtihâ hediye etmelidir. Devamında

mürîd, Allah’a tevekkülle yönelerek “Yâ İlâhe’l-’âlemìn bu bî-çâre kulunun feyz ü nasibi hangi

şeyh tarafından ise bu bî-çâre(yi) rüyâ ile irşâd edip tarik-i hidâyete erdir” diyerek istihare

yapmalıdır.

Müellif, Fetih Suresi 27. âyetten iktibasta bulunarak “istihare sonucunda zuhûr eden

işaret”e göre hareket etmenin farz olduğunu ileri sürmektedir. Hemen ardından Aşkî, Âl-i İmrân

Suresi 95’ten “İttebi’u millete İbrâhime Hanifen” [İbrahim’in dinine (anlayışına) uyun] âyetini

iktibas etmiştir. Âyette, şâirin şeyhi olan İbrâhim Hanif’in isminin geçmesi “tâbiyyet gösterilecek

şahsı” işaret amacıyla olmalıdır.

Müellif, konuyla bağlantılı olarak ikinci bir soru sormaktadır: “Hangi şeyhe tâbi olmak

vaciptir?”

Cevabını yine kendi veren Aşkî, Âl-i İmrân’da geçen ifâdeleri kastederek “emânet sâhibi

kâmil bir şeyh” bulmak gerektiğini söylemektedir. Buna ek olarak söz konusu şeyh, başka bir

emânet sâhibi şeyhten rıza ile emânet almış olmalıdır ve bu emânet, elden ele 12 İmam’a Hasan-ı

Basrî’ye oradan Aliyye’l-Murtazâ’ya nihâyetinde de Kâinâtın övüncü Hz. Peygamber’e

ulaşmalıdır. Yol, Hz. Muhammed’e ulaşıyor ise “şeyhe bağlanma” sahih/doğru olmaktadır. Bu

nedenle şâir, âyette geçen “İbrâhim” peygamber isminin hakikatte Hz. Peygamber ve ailesini işâret

ettiğini düşünerek 5 beyitlik bir gazelle Hz. Muhammed’i övmektedir. Na’t özelliği gösteren

gazelden sonra müellif, yukarıda sayılan vasıfları taşımayan, kendi anlayışıyla haraket eden, halkın

içinde şeyh gibi (görünerek) gezen kişilerden söz etmektedir. Aşkî, bu kimselere uyarak

Hz.Peygambere kavuşulamayacağını düşünmektedir. Buna göre; sahte şeyhlere bağlananlar,

sapkınlık içindedirler ve bu yoldan âcilen dönmeleri gerekmektedir.

Müellif, şeyhlik davası güdenlerin irşâda kâdir, hakikî şeyh olmadıkları kanaatindedir.

Ayrıca, Hz. Peygamber’e dayanarak naklettiği sözle de ehl-i beytten olmadıkları halde şeyhlik

yap(maya çalış)anların yaptığının şeytanın şeyhlik yapmasına denk olduğunu ifade etmektedir.

Aşkî’ye göre hakkı bâtıldan, hakikati taklitten ayırmak iyiliği emretmek kötülükten

sakındırmak demektir. Ona göre emr-i mar‘uf amacıyla yola çıkıp şeyh görünümlü ikiyüzlü

sefihlerin ardına düşen ve sapkınlığa yuvarlanan, kabiliyetli pek çok insan bulunmaktadır. Bu

açıklamaların ardından şâir, gerçek şeyh olmadıkları halde şeyh gibi görünenleri 7 beyitlik bir

gazelle yermektedir.

Kâmil bir şeyhe intisap etmeyenlerin mahrum olduklarını ve ne kadar uğraşsalar da gönüle

yol bulamayacaklarını ileri süren müllif, böyle insanların yeri geldiğinde Nemrut’tan şiddetli zâlim

olabileceklerini söylemektedir.

Aşkî, ruhânî zevkleri ve Hakkânî mutluluğu sadece ehl-i tevhîdin bilebileceğini

düşünmektedir. Ehl-i tevhîd, Muhammedî maya olan telkin kuvvetiyle, mürşîd-i kâmilin nazarı

altında güzel bir terbiye ile sülûkunu tamamlayıp kalp safâsına ulaşır. Sâlik, tevhîd-i sıfatla Hakk’ı

seyredip zevk etmektedir.

Aşkî, müteşeyyîhinin (sahte şeyhlerin) peşinden gidenlerin gerçeği görüp sapkın yolu terk

etmelerini istemektedir. Bunun için, Allah’ın sıfatı ve ahlâkıyla donanmış bir kâmil şeyhe intisap

edilmelidir. Müellifin ısrarla üzerinde durduğu husus; “emanetsiz, icâzetsiz, izinsiz” kimselerin




ardından gidilmemesidir. Çünkü bu kimseler, kendilerine tâbi olanları saptırdıkları gibi, tâbi

olanlarının sayısı arttıkça bozgunculukları da artmaktadır.

Müellif, sohbet ve nasihatlerinin nefine tâbi olanlara değil, Hakk’a talip olanlara yönelik

olduğunu belirtmekte, şeriatta ve tarikatta “açık delil” mefhumu bulunduğu ve deliller açık olduğu

halde ululuk dava edenlere tâbî olanların hakikatte dünya cifesine tâlip olduklarını ifade

etmektedir.

Hadisten iktibasla dünya sevgisinin her tehlikenin ve dünyayı terk etmenin de bütün

ibadetlerin başı olduğunu zikreden Aşkî, dünyaya meyl edenlerin ehl-i hakkın nasihatlerini asla

dinlemeyeceklerini söylemektedir. Hakkı bilirken kabul etmeyip yalanlayan ve mürîdleri kaçmasın

diye hakikati söylemeyenlerin mahrum olduklarını istfhamla dile getiren müellif, onlardan uzak

olan Hakk’a yakın olur düşüncesindedir.

Aşkî’ye göre; bir şeyhe bağlanılmadan önce o şeyhin icâzetinin olup olmadığının

araştırılması gerekmektedir. Eğer şeyhin silsilesinin aslına erişilebilirse tâbî olunması câizdir ya da

rüyada verilen işârete uyularak şeyhe bağlanılması farzdır. Eğer bağlanılan zât, emânet sahibi

değilse, “Kim bir topluluğa benzemek isterse onlardandır.” hadisinin işâretiyle şeytanı mürşit

edinmiş olur. Aşkî’ye göre bu konuda ölçü “Allah için sevmek, Allah için buğz etmek” hadisidir.

Aşkî, Yunus Emre’nin “Bindim erik dalına anda yedim üzümü” mısraını Niyâzî-i Mısrî’nin

şerhini referans göstererek açıklamaktadır. Mısrî, kısaca “Erik erikten istenilmeli; üzüm üzümden”

demektedir. Bu bilgiden yola çıkarak Aşkî de yoldan çıkmışların eteğine tutunarak Hakk’a

ulaşılamayacağı görüşünü ortaya koymaktadır.

Müellif, risâlenin 5. Varağının 2. kısmına kadar konunun dışını anlattığını bundan sonra

biraz da iç yüzünden söz edeceğini belirtmektedir. Bu bölüme “Ey karındaş” nidâsıyla ve “âgâh ol”

uyarısıyla başlayan Aşkî, Allah’ın kudretinden, Hz. Muhammed’in, kâinâtın ve bütün insanlığın

yaratılışından, muhtasar olarak bahsetmektedir:

Allah, öncelikle insan ruhunu yaratmış ve onu kendine âşina kılıp ulvî sessizlik içinde

binlerce yıl terbiye etmiştir. Melekleri, varlıkları unsurları itibarıyla Âdem’den önce yaratmıştır.

Allah, birine verdiği şeklî tecelliyi bir başka varlığa vermemiştir. Varlıkları başka başka

yaratmıştır. Bu yönüyle tecelli tekerrür etmemiştir.

Aşkî, tefekkür ederek ulaştığı sonucu şöyle aktarmaktadır: “Evvel emirde önce Âdem

yaratılmış, anasır cihetiyle de o, bütün varlıklardan sonra yaratılmıştır. Sonuçta başta ve sonda

yaratılan Âdem’dir. Bu sebeple Hz. Peygamber de Seyyidi’l-evvelîne ve’l-âhirîn’dir. Bu mevzunun

diğer yönü de geçmiş ümmetlerin, onun nübüvvet nurunun yardımcıları olması ve risaletten âhir

zamana kadar olan zaman dilimidir. Bu cihetle, bütün önce gelen enbiyâ ve sonra gelen asfiyâ ve

evliyâya; ulvî, suflî bütün mevcudâta feyz veren ruh-ı Muhammedî’dir. Şâir, “Dünya’nın nuru

Muhammed’den tenevvür etti” kudsi hadisini iktibas ederek gazel formunda 5 beyitlik bir “na’t-ı

şerif” söylemiştir.[Bkz. Şiir No:4]

Aşkî, âlemin anâsır olduğunu ve buraya (âleme) gelmekten maksadın da ruh-ı Muhammedî

ve rûh-ı Muhammedî’den feyizlenmek olduğunu düşünmektedir. Ruh-ı Muhammedî’den

feyizlenmek için ise ehl-i beyte muhabbet ve bağlılık gerekmektedir. Zirâ, hadiste ifade edildiğine

göre “Sâlihlerin anıldığı yere rahmet iner.”

İnsan, nazik ömrünü nefis ve hevalarının peşinde heba etmeyip emanet ehli, kâmil bir

şeyhe bağlanırsa Muhammedî sırlardan hissedar olabilir. Kendini beğenme, kibirlenme

hastalığından kurtulabilir. Böylelikle nefis perdesinden kurtulup pek çok mertebe geçip vücût

iklimi içinde tılsımları açarak ahlâk güzelliği ile Hakkânî bir vücûda erişebilir (dönüşebilir).

218 Kadir ALPER



Müellif, İbrahim Suresi 48’den iktibas ettiği “ O gün arz başka bir arza dönüştürülür.” âyetini bu

çerçevede zikretmektedir.

Müellifin sözünü ettiği duruma ulaşmanın bir faydası da kalp evinin aynasında zuhûr eden

bir yüce şâhsın sürekli gözetimine kavuşulmasıdır. Kalp aynasında tecelli eden râ’î ya da mer’î

diye isimlendirilen bu şahıs; ruhânî ya da nefsânî işlerin hakikâtini, ulvî ya da suflî kimseleri ve

fiillerini kalp aynasına arz eder, kemâl ehli de hâle nazar edip durumun ne olduğunu “ayne’l-yakîn”

bilir.

Salih amel üzere olan şahsın halinde bir neş’e ve sevinç meydana gelir ki sözle anlatılamaz.

Bu kişi vücût iklimine hâkim olarak bazen cezbe, hayret, zevk-i ruhânî bazen de fenâ ve bekâ

halleriyle tecelli bulmaktadır. Müellife göre, bazen de dost dostluğunu fark ettirmez, gizli

noktaların açığa çıkmasını istemez. Bu nedenle pek çoklarının başı dönmüş ve hayrettedirler. Aşkî

dahi kendisinin bu halde olduğunu ve bir yol arkadaşına ihtiyaç duyduğunu ifade etmektedir.

Aşkî, vücût iklimindeki bütün tılsımlar açılmadan ilm-i ledünne ulaşılamayacağını

söylemektedir. Sözü edilen tılsımları açan ise mürşîdin nazarıdır. Telkin kuvvetinin yardımıyla

mürîd, nefsine gâlip gelerek ârif olur. Her şeyi kendinde aynıyla müşâhede eder, Allah’ın kudretini

görür ve bilir. Her hususta emin olur. Bu cihetle “Kendini bilen Allah’ı bilir.” hakikatini keşfetme

noktasına gelmiştir. Müellif, nefsini bilmeyenin, âlim de olsa Hudâsını bilemeyeceğini ifade

etmektedir. Âlim, ilm-i zâhirle uğraşır, seyr-i sülûku bilmez. Seyr-i sülûk ise mürşîdin sözleri,

güzel nazarı ve himmetiyle tamamlanır. Bu şekilde sâlik ilm-i ledünne ve oradan gönle yol bulur.

Gönülden de Hudâ’yı bulur, velâyete erişir.

Aşkî’ye göre şeyhlerin sözleri Allah’ın askerleridir. Vücût iklimi içinde pek çok tılsımlı

kale bulunmaktadır. Onları feth etmek için de asker gerekmektedir. Anlaşılma bu fetih içindir. Bu

sebepten mürşîdin sözleri çok önemlidir ve değerlidir. O sözler emirdir ve emirden dışarı

çıkılmamalıdır. (Hakikî)Şeyh, mürîdin ne zaman olacağını/ereceğini bilir, sabır ve inançla onu

terbiye eder, olgunlaştırır. Gerçek şeyh, vücût iklimindeki bütün yolları bilir ve mürîdin yolunu

yokuşa uğratmaz. Oturacak yerlerde dört taraftan gelebilecek tehlikelere karşı “Su uyur, düşman

uyumaz.” düşüncesiyle uyanıktır.

Giritli Aşkî, “Kâmil insan çok hassas bir varlıktır, Hint’ten Yemen’den bir rüzgâr esse

burada bizleri perişan eder, kalbimizi kederlendirir.” demektedir. Ona göre mürşîdin içi Hakk’a

dönüktür. Onun (mürşîd-i kâmilin) sözünü kabul edeni Hak da kabul eder, yardım eriştirir ve

sülûku kolay olur. Derviş Aşkî, yukarıda söylediklerini Cüneyd-i Bağdadî’ye sorulan bir soruya

verdiği cevapla da teyid etmektedir. Soru şöyledir: “Şeyhlerin sözlerinden ve bazı hikâyelerinden

mürîde ne fayda vardır?” Bağdâdî cevabında; “Sözler ve hikâyeler, mürîdin gönlünü riyâzât ve

mücâhede için korunaklı tutar ve tâlip olanların taleplerini fazlasıyla artırır” der. Bağdâdî

söylediklerini Kur‘ân’dan Hûd Sûresi 120. âyete dayandırmaktadır. Sözü edilen âyeti Aşkî de

referans göstererek mürşîd-i kâmilin sözlerini “kibrit-i ahmere” teşbih etmektedir. Kibrit-i ahmer

bir iksirdir ve onunla hâlis altın yapılır. Mürşîd-i kâmilin sözleri helak olunacak yerde yardım

eriştirir, selamet yoluna erdirir.

Hz. Peygamberden bu zamana kadar bütün ehl-i kemâl aynı yoldan zuhûr etmiştir.

Aşkî, risâlenin sonuna doğru azizlerin, eseri mütalaa ettiklerinde kusurlarını kerem eteği ile

örtmelerini ve tenkit nazarıyla bakmamalarını istemektedir. Zirâ el elden üstündür.

Müellif, “ O ki sizi arzda halifeler kılan ve size verdiklerinde sizi denemek için kiminizi

kiminizin üstünde mertebelere yüceltendir.” mealindeki Enâm Suresi 165. âyeti üzerine Hz. Ali’nin

ashaba hitaben söylediği “Ey ashab, Allah’ın sünnetini yüceltin.” sözünü nakletmektedir. Ashab da




Allah’ın sünnetinin ne olduğunu sorarlar. Hz. Ali de “Doğrulukla ayıpları örtmektir.” cevabını

vermiştir.

Müellif, yukarıdaki kıssadan yola çıkarak kendisinin risalesinde ehl-i butlan ve ilhâdın

ayıplarını yazdığı, kendi ayıplarını ise gizlediği zannında olanlara şöyle demektedir: “Bizim

aczimiz, ehlullahın ve tarikatın âdâbı içindir. Ve bu husus ayba kıyas edilmez. Küfür açıkça irtikap

edildiğinde Allah için kızar, âşıklar iman üzerine olduklarında Allah için (onları) severiz. Bu

sebepten de (sadece) Allah’tan ecir (mükafât) talep ederiz. Hakikî fazilet sahipleri, eserde kusur

bulduklarında noksanlığı bulup setr etsinler (çün)ki asıl kemâl odur. Zirâ Aşkî’nin gerçek murâdı

Allah’ın muhabbetine sığınmaktır. Şair, Mevlânâ’nın sözünü iktibas ederek “aşk yolu baştanbaşa

edebdir.” demektedir.

Son olarak Aşkî’ye göre amaç, ümmet-i Muhammed’e Allah rızası için hizmet etmek,

âleme gelmekten murad da bir yâdigâr koyup gitmektir. Müellif, aşk yoluna girenlerin mâye-i

Muhammedî’ye vâsıl olmaları temennisiyle mensur kısmı bitirmektedir. Bundan sonra 9 beyitlik

küçük mesnevide risâlenin sona erdiğini söyleyerek eserde bahsettiği mevzuları özetlemiştir.[Şiir

No.5] Manzumenin sonunda ise yukarıda belirtilen temmet kaydı bulunmaktadır.

2.d. Eserin Dil ve Üslup Özellikleri

Aşkî, risâlesine Arapça kısa bir dua ile başlamıştır. Duadan sonraki kısımlarda geçen âyet

ve hadisler de Arapça orijinal biçimiyle verilmiştir. Eserde fikrî yapının ortaya konulması soru-

cevap yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Risâlede açıklanmak istenilen konuyla ilgili

kapsamlı bir soru sorulmakta; sonrasında âyet, hadis, sahâbe ve meşâyihin sözlerinden yapılan

iktibaslarla ilgili soru cevaplandırılmaktadır. Eserin manzum ve mensur parçalı yapısı, iktibaslarla

zenginleştirilmiş didaktik niteliği, esere akıcı denebilecek bir üslûp hususiyeti kazandırmıştır. Nasihat-nâmelerde fikirlerin doğrudan aktarılması eserleri çoğu zaman edebîlikten uzaklaştırarak

basitliğe indirgeyebilmektedir.13

Eserin ana gövdesini oluşturan Türkçe kısımlar, üslup ölçütlerinin farklılığı açısından

manzum ve mensur olarak iki ayrı bölümde incelenebilir.

Manzum bölümler de müellifin nazmından oluşmaktadır. Şiirin kendine özgü yapısı, cümle oluşturmadaki esnek durumu, şâire dil ve üslûp açısından daha rahat bir hareket imkânı tanıyabilmektedir. Şâirin kelime ve sentaks tasarrufları, alışılmışın dışındaki bağdaştırmalar, vezin

ve kafiye gereği uygun görülebilmekte, önemli ses ve mânâ kusuru olmadıkça mazur

görülebilmektedir:

Ţutma arzû köhne dehre ey kişi

Çün bilürsin fânî olmakdır işi

Risalenin sonundaki mesnevi beyti “Ey kişi köhne dehre arzu tutma çün(ki) bilirsin (onun)

işi fâni olmaktır.” şeklinde cümleleştirildiğinde “fâni” kelimesi cümlede olma sözüyle birleşik

eylem oluşturmuştur. Gerçekte söz konusu cümlenin “Dehrin işi fenâ bulmaktadır.” biçimi uygun

olabilirdi. Ancak nazmın geniş tasarruf alanı içinde, yukarıda örneklendirilen ve beytin anlamını

13 Haluk Gökalp, Risâletü’n- Nushiyye’de Tahkiyevî Unsurlar, Turkish Studies- İnternatianol Periodical For the

Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2 Winter 2009, Doi Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/ TurkishStudies. 637, p. 485-521

220 Kadir ALPER



önemli ölçüde etkilemeyen bu gibi hususlar gözardı edilebilmektedir. Diğer taraftan birinci mısrada

“arzu tutmak” birleşik eylemi de “arzu etmek” anlamında kullanıldığı düşünüldüğünde şiir

tasarrufatı içinde temkin ile yaklaşılabilecek bir durum olarak görünmektedir.

Eserin mensur kısımlarındaki tasarruflar dikkat çekicidir. Türk dilinin gramatik gelişim

süreci içerisinde açıklanması güç, dil sapması denebilecek bazı örnekler 19.yüzyıl başlarında

ortaya konmuş ve didaktik yönü ağır basan eserlerde görülebilmektedir. Aşkî’nin eserinde de sözü

edilen duruma uygun bazı örnekler bulunmaktadır:

“…bir muhtasar risâle te’lìf edüp sâlik-i râh-ı hakìkat olanlar fâide hâsıl ola.” Birleşik

cümlesinde “edüp” kelimesi “faide hâsıl ola” kelime grubuyla bağdaşımı, nesir kuralları çerçevesinde tam uygunluk göstermemektedir:

Edüp > edem = edeyim ifadeleri, istek kipiyle çekimlenerek temel cümlenin yüklemi ve

yan cümleciğin yüklemleri arasında eşzamanlılığı sağlayabileceklerdi.

edem = edeyim……..hasıl ola biçiminde.

Diğer taraftan aynı cümlede yönelme ekinin olması cümleyi diğer cümle unsurlarıyla

irtibatlı kılacaktır:

râh-ı hakìkat olanlar > râh-ı hakìkat olanlar(a)

“…Àbdest alup kıbleye teveccüh olup…” cümlesinde “teveccüh olmak” birleşik eylem yapısında

“olmak” yardımcı eylemiyle kullanılması gereken sözcüğün “müteveccih” şeklinde kullanılması dil

kurallarına daha uygun gelmektedir:

Teveccüh > müteveccih ya da

Teveccüh kelimesi kullanılacaksa etmek yardımcı eylemi genel kabul edilir bir kullanımdır:

Teveccüh olmak > teveccüh etmek

“…taklid ü riyâ vü ‘ucb ile gezenlerden varup bey‘at etmekle ittiba‘-ı Ál-i Hâşime vâsıl olmak ne

mümkündür.” Cümlesi “taklid, riyâ ve ucb ile gezenlere giderek bağlanmakla Hz. Peygamber’in

âilesinin bağlılığı(na) kavuşmak ne mümkündür.” Şeklinde yönelme eki yerine ayrılma durum eki

kullanılmıştır:

“…ucb ile gezenlerden varup > ucb ile gezenlere varup”

“…Ve ba‘zı muhâlif ‘amel üzre müdde’a edüp yollaruñ sarpa uğratmışlar.” Cümlesinde müdde’â >

iddi’â

“….eger bir şeyh-i kâmilden intisâb edeydi” cümlesinde

şeyh-i kâmilden intisâb edeydi > eger bir şeyh-i kâmile intisâb edeydi




Tevhîd-i sıfata “ta‘alluk tutarlar” cümlesinde “ta‘alluk ederler”

Eriği dahi asmadan faide etmez. Cümlesinde,

Eriği dahi asmadan faide etmez > Eriği dahi asmadan istemek faide etmez

“zamânımızdan ehl-i ilhâdın mübalağa olduklarundan” > zamânımızda ehl-i ilhâdın mübalağa

olduklarundan

“imdi gerekdir ki bir kimesne bir şeyòden bey‘at etmelü olsa”> imdi gerekdir ki bir kimesne bir

şeyòe bey‘at etmelü olsa

“Zìrâ el elden yukaru demişler “ > “Zìrâ el elden üstündür demişler”

Yukarıda belirtilen dil ve anlatımla ilgili bazı hususlar, 18-19. asırlarda kaleme alınmış bazı

divan ve tasavvufî eserlerde görülebilmektedir.14 Benzer uygulamaların bilimsel metotlarla

yapılacak mukayeseleriyle, eserlerin iç ve dış tenkitlerinin yapılmasıyla sözü edilen dil

sapmalarının nedenleri ortaya konabilecektir.

Bu kısma kadar açıklanan hususların dışında gelenekteki bazı eserlerden esinlenme yoluyla

olması muhtemel bazı kelime kullanımları da görülmektedir. Örneklerine Eski Anadolu

Türkçesinde raslanan olavuz, olgıl, bilgil, irgür gibi sözcükler geç dönem Osmanlı Türkçesiyle telif

edilmiş bir metinde bulunabilmektedir.

3.Sonuç

Türk ahlâk ve tasavvuf geleneğinde önemli yeri olan nasihatnâmeler, formal ya da informal

ortamlardaki işlevleriyle eğitim ve öğretimin önemli bir parçası olmuşlardır.

Giritli Aşkî, nutuklarıyla, nasihatleriyle söz konusu geleneğin devam ettiricilerindendir ve

tasavvuf yoluyla insanların bir şeyh-i kâmil terbiyesinden geçerek gerçek anlamda insan haline

gelebileceği düşüncesindedir.

Âşıkların Nasihati Risalesi, tasavvuf yoluna giriş âdâbı hakkında bilgi verirken ehl-i beytle

ilgisi olmayan şeyh görünümlü insanlardan kaçınılması gerektiği mesajını da vermektedir. Müellif,

tasavvufî gelenekte kabul gören ve didaktik anlayışa uygun yöntemler olan iktibas, soru-cevap ve

diyaloglarla öğretmeye yeri geldikçe başvurmaktadır.

Aşkî risâlesinde; âyet, hadis, sahâbe ve meşâyihin sözlerinden yararlanarak “Kurtuluşa

erenlerin ancak emânet sâhibi bir şeyhe sadakatle bağlananların olacağı” düşüncesini işlemiştir.

Diğer taraftan seçtiği âyet ve hadisleri; okuyucuda, “Bağlanılabilecek emânet ehli kişinin kendi

şeyhi olan İbrâhim Hanif olmalı” düşüncesini oluşturacak biçimde biraraya getirmiştir. Bu nedenle

“Âşıkların Nasihati” ismiyle genel bir anlam yaşıyan eser, imâ yoluyla davet ettiği kesim açısından

ise özel bir anlam taşımaktadır.

14 Bkz. Resmî-i Ali Baba Giridî, Uyûnü’l-Hidâye, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Tarlan 141

222 Kadir ALPER



Giritli Derviş Hüseyin Aşkî, divanında olduğu gibi risalesinde de genel anlamda yaşadığı

asrın diline uygun bir Türkçe kullanmıştır. Yer yer sentaks tasarruflarında ve kelime seçimlerinde

bazı problemler görülmektedir. Bunun yanında geleneğin tesirine bağlı olarak geç dönem Osmanlı

Türkçesinde ancak tasavvufî eserlerde görülebilen Eski Anadolu Türkçesi unsurlarına az da olsa

rastlanılmaktadır.

Son olarak; müellifin hacimce küçük risalesi, yukarıda bahsedilen muhteva ve yöntemiyle

Türk Tasavvuf edebiyatı, tarihi ve geleneği içerisinde yerini almıştır.

[1b] HÀõÀ RisÀle-i Pend-i ÁşıúÀn Be-Te‘lif-i ‘Aşúì Efendi El-ÚÀdirì YÀ Hÿ

B’ismillÀhi’r-raómani’r-raóìm

ElóamdülillÀhi ‘ale’t-taóúìú ü ùarìú ‘ale’t-tevfìúi óamd ü åenÀ-yı bì-‘ad ol pÀdişÀha

kìm lem-yelìd ve lem-yÿled vaódehÿ lÀ-şerìkelehÿ illÀ hÿ. RÀzıúu’l-‘ibÀd vec‘al-lehüm

‘avnike refìú ü yessìrhüm fi’d-dünyÀ ve’l Àòire bi-raómetihi àarìk. Ba‘de óamd u åenÀ ãalÀt

u selÀm bi-‘adedi külli şey’in bÀd-ber Muóammed MuãùafÀ ve ‘Aliyye’l-MurteøÀ ve ber Ál-

i evlÀd u aãóÀb ü ‘aşreteş yek-ser rıêvÀnullÀhi te‘ÀlÀ ‘aleyhim ecma‘ìn.15

EmmÀ ba‘d bu faúìrü-l haúìr òÀk-i pÀy-ı fuúarÀ Dervìş Óüseyin ‘Aşúì el-me’õÿn

mine’ş-Şeyhü’l-Óacc İbrÀhìm Óanìfü’l-ÚÀdirì úuddise sırrıhÿ, murÀd eyledim ki bir

muòtaãar risÀle te’lìf edüp sÀlik-i rÀh-ı óaúìúat olanlar fÀide hÀsıl ola. Ve ismini RisÀle-i

Pend-i ÁşıúÀn deyu tesmiyye edem ola ki mütÀla’À eden ihvÀn-ı sÀdıklar bu bì-çÀre günÀh-

kÀruñ rÿóunu du‘À-yı òayr ile yÀd edüp şÀd edeler.

Bu beyt bu maóalde õikr olundı:

[Şiir no: 1]

Beyt:

fÀilÀtün fÀilÀtün fÀilün

1 Bil du‘Àdır iltimÀs-ı mü’minìn

Böyle dedi raómetenli’l-‘Àlemìn

[2a]

2 Bir du‘À-yı òayr ile yÀd edeler

Rÿóunı ‘Àşıúların şÀd edeler

3 Ola kim raómet erişe ver ãalÀt

MuãùafÀ’nuñ rÿóuna ey pÀk-õÀt

EmmÀ ba‘d bil ki ey ùÀlib-i erkÀn-ı ùariúat “Hadaka’llah ilÀ sebìlü’r-reşÀd”16 ÀgÀh ol

ki ùariúat-ı ‘aliyyeye intisÀb etmenin şarùı nedir?

15 Başarı yoluna götürene ve başarıyı gerçekleştirene hamd olsun. Sonsuz hamd ve senâ (övgü ve şükür) o padişaha ki o

doğmadı, doğurmadı; o tektir, ortağı yoktur; sadece o vardır. Kullarını rızıklandıran odur. Nazik yardımı onlara ulaştıran,

derin rahmetiyle onları dünya ve âhirette ferahlatan odur. Muhammed Mustafa’ya Ali Murtaza’ya, ailesine, çocuklarına,

dostlarına (cennetle müjdelenen on’a) yüce Allah’ın lütfu hepsinin üzerine olsun, sonsuz hamd ve senâ ve salat selâmdan

sonra ….. 16 Sebilü’r-reşâd: Araf-146; Mümin-38 [ dosdoğru yola Allah hidayet etsin.]




Oldur ki evvelÀ mir’Àt-ı úalbini pÀk i’tiúÀd ile CenÀb-ı vÀcibü’l-vücÿda ùapşırup ve

ba‘de niyyet-i òÀliãe birle istiòÀre ede şo’l şarùla ki Àbdest alup úıbleye teveccüh olup iki

rek‘at rıøÀe’n-lillÀh namÀz úıla ba‘de elden geldiài úadar istiàfÀr ede ve ba‘de óaøret-i faòr-

i ‘Àlem te‘ÀlÀ ãallallahÿ ‘aleyhi ve sellem efendimizüñ ve Àl u evlÀd ü aãóÀb-ı ensÀrìnüñ

rÿó-ı şerìflerine ãalÀt selÀm edüp17 hediyye eyleye ve ba‘de on iki pìrÀn-ı pişuvÀ-yı ‘ÀşıúÀn

efendilerimizüñ rÿó-ı şerìflerine on iki iòlÀs ve on iki fÀtióÀ-yı şerìf oúuyup hediyye edeler.

Ve Óaú Te’ÀlÀ cÀnibine teveccüh ve tevekkül olup şöyle niyyet ede kim:

“YÀ İlÀhe’l-’Àlemìn bu bì-çÀre úulunuñ feyø-i naãibi úanúı şeyhüñ cÀnibinden ise

bu bì-çÀre rüyÀ ile irşÀd edüp ùarìú-i hidÀyete ergürüp istiòÀre ede.

LÀ-şek fìhì úÀlallahÿ te‘ÀlÀ:

“Leúad ãadaúa’llÀhü resÿlehu’r-rü’yÀ bi’l-óaú letedòulunne’l-mescide’l-

óarÀm…”18 ãadaúa’llahü’l-‘aôìm. Elbette ol ôuhÿr eden işÀrete iútidÀ eylemek farødır. Be-

kelÀm-ı naãã-ı úÀùi‘ ki ÚÀla’llahÿ te’ÀlÀ “İttebi‘u millete İbrÀhìme Óanìfen19” [2b] deyu

buyurmuştur, ãadaúallahü’l-‘aôìm. Velikin bunda bir su’Àl vÀcib oldu ki tab‘iyyet úanúı

şeyòe vÀcibdir. Bu faúìr-i bì-çÀre şöyle derim ki bu õikr olunan Àyet-i kerìme ve emr-i

‘aôìme mÿcibince ãÀóib-i emÀnet bir şeyò-i kÀmil bulmaú gerekdir.

MuúaddemÀ bir emÀnet ãÀhibinden ‘alÀ óasebü’l-işÀre rıøÀsıyla emÀnet almış ola

óattÀ anın daòì emÀneti ve icÀzeti pìrlere vÀãıl ola ve andan yeden-be-yed ùabÀúÀta

ùıbÀúından Óasan Baãrì’ye Óasan Basrì’den İmÀmü’l-Muttakìn Emirü’l Mü’minìn ‘Alìyyel

MurtaøÀ ve andan Óaøret-i Bedr-i KÀinÀt Mefóar-ı MevcÿdÀt ‘aleyhi’ã-ãalÀt ü ve’s-selÀm

efendimize vÀãıl ola öyle olsa ittiba‘ı bu Àyet-i kerìme mÿcibince ãaóìó olur. ZirÀ Ál-i

HÀşim Ál-i İbrÀhìm’dir. ÓuãÿãÀn merÀm Ál-i Muóammed’dir. Netekìm bu beyt bu

maóalde õikr olundu:

[Şiir no:2]

Beyt:

MefÀìlün MefÀìlün MefÀìlün MefÀìlün

1 Şefa‘Àt menba‘ı kÀn[ı] anın mu’ciz beyÀnıdır

MisÀl-i ‘Àlemüñ nÿrı anın mihr-i ‘ayÀnıdır

2 MaúÀm-ı sidreden geçdi ki Mi‘rÀc eyledi Óaúú’a

Erişdi Lime’ullÀhuñ nedim-i şÀdumÀnıdır

3 Anın óüsn-i şu‘Àından olur zinde bu ‘Àlemler

Oturmuş taót-ı levlÀke cihÀn-ÀrÀ-yı cÀnıdır

4 Senüñ medóinde ‘Àcìzdir bu ‘Aşúì kem-terüñ ey şÀh

Ki meddÀóuñ olup Úur’Àn oúur seb‘ü’l-meåÀnìdir

5 DehÀnuñdan ãudÿr eden óadìå-i dürr-i yektÀlar

Münevver úıldı ekvÀnı ôuhÿruñ sÀyebÀnıdır

17 Bu kısımda bu ibarenin söylenme adedi derkenarda rakam olarak 72 şeklinde yazılmıştır. 18 Fetih Sûresi -27: Andolsun Allah, Peygamberinin rüyasını doğru çıkardı. Allah dilerse, siz güven içinde başlarınızı kazıtmış veya saçlarınızı kısaltmış olarak korkmadan mescid-i Haram’a gireceksiniz… 19 Âl-i İmrân-95’den bir kısım: “..İbrâhim’in dinine (anlayışına) uyun…”.

224 Kadir ALPER



Yoòsa kişi kendi zu‘munca yol ùutup òalÀ’ik içinde şeklini tebdìl edüp meşÀyiò-i

a‘ôÀmuñ ãÿretine girüp taúlid ü riyÀ-yı ‘ucb ile gezenlerden [3a] varup bey‘at etmekle

ittibÀ‘-ı Àl-i HÀşime vÀãıl olmaú ne mümkündür. HeyhÀt ki bir daòì ‘aúlın başına gelüp bu

úabìóeden rücÿ‘ edesin zirÀ ilóÀdle kişi kendi ’indince yol bulamaz. ‘Ale’l-óuãÿã merÀm

mürşid-i óaúiúiye vÀãıl olmaúdır. Ve mürşìd-i óaúìúi deyu irşÀda úÀdir olan kimseye dirler.

Eger dirsen ki ben mürşìd-i kÀmile vardım. ÒilÀf söylersin zirÀ meşiòet da‘vası edersen

irşÀda úÀdir deàilsin. Şu cihetle òilÀf söylersin, bilmez misin ki erenler laóôa laóôa

yalancıya “yuf” derler.

İşitmedin mi pes bu meåelü kimesnelere bu òiùÀb kifÀyet eder ki: KÀle ResÿlullÀh

ãallallÀhÿ ‘aleyhi ve sellem Mine’ş-şeyyeòe şeyòen min àayrı evlÀdı feúad şeyòeke şeyòe

şeyùÀn’20 ãadaúa resÿlullÀh ya‘ni bir kişi bir şeyòi şeyò edinse anın elinde icÀzeti iõn ü

emÀneti olmasa ve meşrebi Àl-i evlÀda çıúmasa ke-ennehÿ21 şeyùÀnı şeyó edinmiş olur,

ãadaúa resÿlullÀh.

Áyet óadìå ile åÀbit oldu kim ehl-i ilóÀda yaúìn olmaú şeyùÀna yaúìn olmaúdır.

AllÀhümme aòfaô22 bu òuãÿãda iótiraõ lÀzımdır ki óattÀ ùarìúat ãÀóibini bula ve inkÀr

etmekten óaõer ede bu tafãilden maúãÿd-ı merÀmımız; taúlìdi óaúìúatden tefrìk edüp

beyne’l-óaú ve’l bÀùıl ‘ayÀn etmekdir. ZirÀ emr-i ma‘rÿf ve nehy-i münkerdir.

Elsine-i nÀs içinde görürüm ki nice úÀbil-i isti‘dÀd vardır ve ùarìúÀt-ı ‘aliyyeye

muóabbet üzre iken ehl-i riyÀ [ü] süfehÀnın berine dÿş olup ‘Àúıbet êalÀlete taórìk

etdiklerinde [3b] çamur yiyen, etbÀ‘ına daòì çamur yedirir fehvÀsınca óaúúÀnì olacaú iken

nefsÀnì olup günden güne meslek-i ÀdÀb-ı ehlu’l-lÀhı ‘aks-i mu‘amele etmegi ‘ayn-ı kemÀl

deyu ôannedüp dururlar netekim bu maóalde birkaç ebyÀt õikr olundı;

[Şiir No.3]

Beyt:


1 RiyÀ-ı ‘ucb ile òalkuñ öñün ùutmaú[da]dır kÀrı

Deàil bu resme billÀhi meşihet sırr-ı esrÀrı

2 RevÀ mı òalúı azdırmak utanmaz mı ÒudÀ’dan ol

Niçün ibùÀl eder Óaúú’ı görüñ şu mest-i murdÀrı

3 Óaúìúatce bu erkÀnın şi‘Àrı MuãùafÀ’dandır

Alì’dir aòõ eden ‘ahdi aña vermiş bu iúrÀrı

4 ŢabÀúÀtdan güõer úılmış bu ‘ahdi òoşca ùutmuşlar

MünÀfıú mübtedi bilmez ‘aceb deñlü bu eş’Àrı

5 äanur kim zu‘m-ı ‘aúlınca aña beñzer velìler hep

Delìli reh-nümÀsı yoú eder küfre úamu vÀrı

6 Eger bir şeyò-i kÀmilden ùutaydı dÀmen-i Óaúú’ı

Ţarìúat beyyinÀtuñdan ôuhÿr eylerdi envÀrı

20 Hadis kitaplarında bulunmayan söz konusu ifade, Bâyezid-i Bistâmî’ye atfedilmektedir. Bkz: Sühreverdî, Avârifü’l-

Mearif s. 60/12; Harun Ünal, Uydurma Hadisler, Mirac Yay. c.2, s.102 21 Sanki, güyâ 22 Allah korusun.




7 Gel ey ‘Aşúì nihÀn eyle bu rÀzı ehl-i tuàyÀndan

Úabÿl eyler mi õerú ehli derunÿñdan bu güftÀrı

Ve ba‘øı muòÀlif ‘amel üzre müdde’À edüp yollaruñ ãarpa uàratmışlar. Bu faúìr

şöyle taãavvÿr ederim ki eger bir şeyò-i kÀmilden intisÀb edeydi az zamÀnda aòlÀú–ı

óamidiyye ile muttaãıf olurdı. Ve maúãÿdunı Allah’a götürürdü. Fe-emmÀ bÀlÀda õikr

olunan óadìå-i şerìf mÿcibince şeyùÀnı şeyò edinmişler, bunlar maórÿmlardır. Ve biñ cehd

eylese göñle yol bulamaz. DÀìmÀ úalbi mükedderdir, hevÀsı yol bulduúca sÀkin olup güler

oynar hevÀsı [4a] yol bulmayacaú olursa ma’ÀzallÀh Nemrÿd’dan eşedd olur.

Nitekim bu beyt õikr olundı:

[Beyit No.1]

mefÀìlün mefÀìlün mefÀìlün mefÀìlün

Keder gelmez viãÀl serbetin[i] arzÿ edenlerden

Kerem úıl ãorma cÀhìlden bu remzi ãor bilen[ler]den

ma‘lÿm oldı ki anlar ãafÀ-yı ruóÀnì õevú-i ÓaúúÀnì bulamazlar. Sa‘y-ı sülÿkları

hebÀen menşÿrdur. äafÀ-yı õevú-i rÿóÀnì ehl-i tevóìddendir ki Àña tevóìd-i õÀt denür.

Ehline ma‘lÿmdur ehl-i tevóìd ise telúìn úuvvetiyle ki mÀye-i Muóammedìdir. Anuñla

mürşìd naôarında aósen-i te’dìb ile sülÿk edip ãafÀ-yı úalbe ve tevóìd-i ãıfÀta ta‘alluú ùutarlar,

dÀìmÀ liúÀ-yı Óaú’da õevú üzeredirler.

[Beyit No.2]

Beyt:


äadÀúat ehl-i dillerden işitdim sırrı-ı maòfìdir

Ma‘arif menzili güyÀ bu baòre ber-me‘Ànìdir.

Amma yuúaruda demiş idik ki ilóÀd ehline dÿş olanlar ãafÀ-yı rÿóÀnì ve õevú-i

ÓaúúÀnì bulamazlar deyu imdi gerekdir ki sÀlik rÀh-ı ilÀllÀh olan nÀmÿs-ı ‘Àrını terk edüp

bir àayr mürşìd-i óaúúÀnì bula muúaddem ùuttuàu şeyùÀnı terk edüp ittiãaf-ı bi-ãıfÀtullah

taòallaúu bi-aòlÀúillÀh 23olan mürşidi bulur kim maúãÿd budur.

Allahümme yessir24 ve eger farú edemezsen bÀlÀda õikr olunan istiòÀre üzre ‘amel

edesin. İnşa’allÀh an úarìb25 bu õikr olunan ÀåÀr vücÿda gelüp ‘alÀmeti ôÀhìr olduúda bu

faúìri òayr ile yÀd edüp rÿóunu şÀd edesin.

[Beyit No.3]

Beyt:


Meded úıl úalmaya yolda şu kim ‘aôm-ı viãÀlüñdür

Ümìd-i vaãl-ı yÀr eyler meni şem‘-i cemÀlüñdür

23 Münâvî, et-Teârîf, s. 564; Et-Tâc, 1/13: Allah’ın ahlakıyla ahlaklanınız,(sıfatlatıyla da sıfatlanınız.) 24 Kolaylaştır Allahım. Anlamına gelen dua cümlesi. 25 Çok geçmeden, yakında

226 Kadir ALPER



[4b] Gerçi selefde niçe taórìr ve niçe tefsìr olunup ehl-i Óaú buùlÀn-ı ehl-i riyÀdır

cümlesini ma‘lÿm etmişler ancaú bu sözler ki bu risÀlede taórìr olundu. Bu vech üzre àayr

ketebde taórìr olunmadıàı ecilden ve zamÀnımızdan ehl-i ilóÀduñ mübÀlÀàa olduúlaruñdan

nÀşì bi’ø-øarÿr bu vech üzre taórìre işÀret õuhÿr etmegin bÀdì úılınmışdır. Gerekdir ki

úuãÿrunı ma‘õÿr buyuralar ve óalÀ şimdiki óÀlde ma‘lÿmumuz olaraú icÀzetsiz ve

emÀnetsiz ve iõinsiz niçe niçe kimseler vardır ki ekåeri òalú onlarla teb‘iyyet edüp gitdikce

bu fesÀdı ziyÀde etmekdedirler. ‘Ale’l-óuãÿã evvelÀ mürşìdleri nÀ-ma‘lÿm ve úanúı

dergÀha òÀdim olduúları nÀ-ma‘lÿm bu óÀl ile gümrÀhlar degiller midir?

Bizim ãoóbetimiz ùÀlib-i Óaú olanlaradır. Yoú eger çi merÀm Lu‘b-ı hevÀ ise bizim

onlarla ãoóbetimiz yoúdur bildiàini bilsün niçün ki şerì‘at-ı muùaóóarada beyyìne vardır,

ehline ma‘lÿmdur. Ve ùarìkat-ı ‘aliyyede daòì beyyìne vardır. Ehline ma‘lÿmdur, niçün

üstÀda varmazlar, ‘Àr edüp òiõmetden úaçarlar hemÀn merÀmları dünyÀ cìfesidir. Ve òalú

içinde ululuú da‘vasın ederler. Bilmezler kim Àyet óadìå ile küfre mürtekìb olmuşlardır.

Úale Nebì ãallallahÿ ‘aleyhi ve sellem Óubbÿ’d-dünyÀ re’se kulli òaùi’aten terkü’d-

dünyÀ re’se külli ‘ibÀdeti26 ãadaúa resÿlullah ve daòì bir kemÀl ehli kendilere naãióat úılsa

ebed úabÿl etmezler gerçi anlar kim óaú söylecidir ammÀ mürìdlerinden òavf eder kìm yüz

döndürmeyeler deyu zihì nÀdÀn kÀtelehumu’llÀh óaúúı bilürken [5a] úabÿl etmez tekõìb

eder anlar maórÿmlar degiller midir?

Ma‘azallah bu ãıfÀtla muttaãıf olanlar raómet-i Óaúú’a vÀãıl olamazlar ve şefÀ‘at-i

resÿlullahdan maórÿmdururlar. Şo’l kimesnelerden ıraà Óaúú’a yaúìn olur. LÀ-şek fìhì27

imdi gerekdir ki bir kimesne bir şeyòden bey‘at etmelü olsa evvelÀ taãyió etmek gerekdir.

Ol şeyòüñ icÀzeti var mı ola ve şeyòi iõin vermiş mi ola?

Eger aãlına erebilürse bey‘at etmesi cÀ’izdir veyÀhud meõkÿr tertìb üzre istiòÀre

edüp işÀret olunursa ol vaút bey‘at alup ‘ahd etmesi farødır. ZìrÀ meveddet fi’l-úurbìdir.

Úale nebì ãallallahÿ ‘aleyhi ve selem Men teşebbehe bi-úavmin fe-hÿve minhum 28 ãadaúa

resÿlullah. Yoú ki emÀnet ve icÀzet ãÀóibi olmayacaú olursa uşta şeyùÀnı mürşìd edinmiş

olur. El-‘ìyÀõen b’illah min su’el-úaøÀ29 bu faúìrüñ àaraøı şudur kim ùÀlib-i Óaú olanlar

emÀnetsiz kişiden bey‘at etmeyeler.

[Beyit No.4]

Beyt:

Gülşen-i rÀz oturma ‘avÀmla mesò olursuñ

Ne mesò ki küllì nesò olursuñ30

Ve bu òuãÿãda cümle ehlullÀh ki ãÀóib-i ùariúatdırlar, ittifÀúen böyle òaber

vermişlerdir. İmdi mürşìdi ãÀóib-i emÀnet bulup varta-i helÀkdan òalÀã olup maùlÿba nÀ’il

26 Mevzu hadis olduğuna dair kanaat bulunan bu söz için bkz. Elbânî, Ed-Dâife, I, 370; İsmail Hakkı İzmirli, Mutasavvıfe

Sözleri, 14; Siyer, 95: Dünya sevgisi bütün hataların, dünya terki de ibadetin başıdır. 27 Bunda şüphe yok. 28 Hadis, Ebu Davud 4/44: Kim bir kavme benzemeye çalışırsa onlardan olur. 29 Kötü işlerin olmasından Allah’a sığınırım. anlamına gelen dua 30 Bu beyitte vezin problemlidir.




olalar. ZirÀ El-óubbu l’illÀh ve’l buàøu l’illah ve’l-ecri ‘alÀ’llÀhdır.31 Òuãÿsen ‘Àleme Àdem

bir gelür

[Beyit No.5]

Beyt:

Ey söz úadri bilen fehm edegör

SermÀye elde iken cehd edegör

Nitekim Óaøret-i Yunus Emre úaddese sırrehu’l-‘azìz taãavvÿfÀtında “Bindüm erik

dalına anda yedüm üzümü” [5b] buyurdukları bu remze işÀretdir. Óaøret-i Mıãrì úaddese

sırrehu’l ‘azìz şeró edüp ‘ayÀn etmişdir ki “Üzümü aãmadan iste, eriği erikden iste yoòsa

merÀm üzüm iken erikden istemek fÀ’ide etmez. Erigi daòì asmadan fâide etmez.” KeõÀlik

ehl-i ilóÀduñ dÀmenin ùutmaàla Óaúú’a varılmaz ve biñ cehd etse meşaúúat çeküp òalvetler

eylerse fÀ’ide óÀãıl edemez. ZìrÀ meveddetden müberrÀdır. El-‘Àrifu yek fihì’l-‘işÀre32

bunda nice sözler ve nice óÀller vardır velÀkin bizim maúãÿdumuz ne olduàu ma‘lÿm oldu.

Bir bÀb daòì ba‘øı esrÀrdan vaãf edelim. Óatta teşebbühden ‘Àri olup müşkil óall ola

úaranlıú gidüp rÿşen ola.

Ey benim ‘azìz dostum ùaşra aóvÀlindeñ vÀúıf oldun. Gel imdi bir miúdÀr iç

yüzünden daòì birúaç kelÀm edelim maòfì úalmasın. Ehl-i Óaú ùarìúüñ ùutalım óatta fÀ’ide

óÀãıl ola. Ve b’illÀhì tevfìú.

Ey úarındaş bilgil vü ÀgÀh olàıl ki Óaú celle ve ‘alÀ ‘Àlemleri kendi eóadiyyetinden

ve kemÀl-i luùf-ı keremlerüñden diledi kim bu ‘Àlemleri òalú eyleye ve ÀåÀr-ı úudretini

iôhÀr eyleye ibtidÀ-yı emrde rÿó-ı Muóammedì ‘aleyhi’ã-ãalÀt-ı ve’s-selÀmı yaratdı ve

andan cemi‘ insÀnı yaratdı. ‘Arş kürsi levó ve seb’a semÀvÀtı ve melÀ’ikeyi yaratdı. Andan

cemi‘ maòlÿkÀtı ve ‘arø-ı esfeli ve mÀ-fìhÀyı yaratdı. İmdi merÀm bir daúìú söz

söylemekdir.

Tefhìm-i ibtidÀ Óaú celle ve ‘alÀ rÿó-ı insÀnı kim yaratmış idi cümleden evvel

olmuş oldu ve yine rÿó-ı insÀnı üns ùutup kendi ãÀmi‘a-yı ‘izzetinde pinhÀn edüp nice biñ

yıllar terbiyyet [6a] eyledi ve melÀ’ike-i ‘iôÀmı ve cemi‘-i maòlÿkÀtı ve vÀridÀtı mÀ-fihÀ-yı

‘anÀãır cihetiyle Ádem’den öñ yaratdı. Ve birine verdiài tecellì-i şekli àayrıya vermedi. Şu

cihetle kim tecellì tekerrür etmedi. ÓÀlÀ bu faúìr-i bì-çÀre şöyle tefekkür eyledim ki ibtidÀ-

yı emrde rÿó cihetiyle Ádem yaradıldı. ‘AnÀãır cihetiyle cümleden soñra yaradıldı. Böyle

olunca evvelÀ Ádem yaratılmış idi. İntihÀda daòì Ádem yaradıldı. Zihì úudret zihì ‘iõõet

zihì kerem ÿşta bu taúdìr ile evvelìn ve aòirìn ma’lÿm oldu. Anuñçün Óaøret-i resÿl-i

ekrem ãallallÀhÿ te‘Àla ‘aleyhi ve sellem seyyidi’l-evvelìne ve’l-Àòirìndir. Ve bir ciheti daòì

oldur ki evvelìn geçen ümem-ı enbiyÀ ãalÀvÀtullÀhi ‘aleyhìm ecma‘ìn nÿr-ı nübüvveti

mu‘Àvìn olduàuna işÀretdir. äaóióen ve Àòirìn-i zamÀn-ı risÀletden tÀ zamÀn-ı úıyÀmete

işÀretdir, ôÀhiren ve bÀùınen öyle olunca cümle evvelìn ve Àòirìn enbiyÀ ve evliyÀ ve sÀ’ir

nÀsa ve cemi‘ ‘ulvì ve suflì ve cemi‘ maòlÿúÀta ve vÀridÀt-ı mÀ-fihÀya feyø veren rÿó-ı

Muóammedì’dir ‘aleyhi’ã-ãalÀt ü ve’s-selÀm.

31 Hadis, Ebu Davud, Sünnet 15: Allah için sevmek, Allah için kızmak ve Allah için men etmek / risâlede Karşılığı sadece Allah’tan beklemek. 32 Ârife bir işâret yeter.

228 Kadir ALPER



ÚÀle Nebì óadìå-i úudsì Úad nevvere’d-dünyÀ bi-nÿru Muóammed”33 bu maóalde

birúaç ebyÀt-ı münÀsib õikr olundu.

[Şiir No.4]

Na‘t-ı Şerìf:

fÀilÀtün fÀilÀtün fÀilÀtün fÀilün

1 MeróabÀ ey cevher-baòş-ı cünÿd-ı enbiyÀ

Haõihi òulú-ı ‘aôìm ey resÿl-ı kibriyÀ

2 Senden oldu ‘Àlemüñ icÀdı sensin cÀnımız

Maózen-i AllÀhuekber pÀdişÀh-ı mÀverÀ

3 Vech-i nÿrundan tecellì eyledüñ ‘Àlemlere

Bu sebebden dediler kim sensin ol vech-i liúÀ

4 Oúunur ve’l-leyl-i õülfüñ bÀrekallÀh ey lÀùìf

Òulú-ı evãÀfı celìlsin yÀ Muóammed MuãùafÀ

5 Hem úuluñdur hem àarìbüñ Dervìş ‘Aşúì kemterüñ

[6b] Sen şefi‘ü’l-müõnibinsin maôhar-ı tÀmm-ı ÒüdÀ

İmdi ma‘lÿm oldu bu ‘Àlem ki ‘anÀãırdır. Bunda gelmekden maúãÿd hemÀn rÿó-ı

Muóammedì’dür. Feyø-yÀb olmaúdır. Òuãÿãan Àl-i evlÀdınuñ muóabbet ve meveddetleri

ibtidÀ ãırÀùı geçmeden su’Àl olunsa gerekdir.

Be-óükm-i kelÀm-ı Celìl ÚÀlallÀhu “Kul lÀ-es’elüküm ‘aleyhi ecran ille’l-

meveddeti fi’l úurba’’34 ãadaúallÀhü’l-‘aôìm. İmdi bu Àyet-i kerìmenin devletüñde niçe

sa’Àdet vü niçe faøl-ı hidÀyet vardır. Ba‘øı kimseler bu sa‘Àdetden bì-òaberdirler. Bu faøl-ı

hidÀyet ehl-i beyt-i Àl-i evlâd-ı resÿldendir. Ve her kime ki naãìb olur raómet-i Óaúú’a vÀãıl

eyler.

ÚÀle’n-nebì-i ãallallÀhu ‘aleyhi ve sellem “İndehu õikru’s- ãÀlióìn tenzìlü’r-

raómete”35 ãadaúa resÿlullÀh.

İmdi gerekir ki ‘ömr-i nÀzenìni nefsüñ hevÀlarından úaù‘ edüp bir ãÀóib-i emÀnet

mürşìd-i kÀmile vÀãıl olup ùarìú-i Óaúú’a sÀlik olavüz evvelÀ kez esrÀr-ı sırr-ı

Muóammed’den óiããe-mend óiããe-dÀr olup cehl-i ‘ucbuñ ‘illetüñden òalÀã olavuz. DirigÀ

mümkün olaydı nefsin óicÀbından úurtulup eúall mertebe òÀãıl edüp vücÿd iúlimi içinde

olan ùılsımÀtları fetó edüp tebdìl-i aòlÀú ôuhÿr edüp bir àayr-ı vücÿd-ı ÓaúúÀnì ôÀhir

olurdu.

Yevmü tebeddülü’l-arøu àayrü’l-arø36 bu ma‘nÀdır. Bir daòì fÀ’ide bu kim úalb

òÀnesi Àyinesinde bir şaòã-ı’Àlì muntaôır durup naôar eder. ÚuvvÀ-yı ruóÀnìden ve úuvvÀ-yı

nefsÀnìden her ne ‘alÀmet kim ôuhÿr eder ise der-‘aúeb mirÀt úalbde ‘arø eder zihi óikmet

andan ne kim emr olunsa ‘anÀãır üzerine óükm olunur. Yetmiş iki [7a] a‘øÀya sirÀyet eder.

Ol óÀl üzre fi‘l ôÀhir olur. Eger ‘ulvì eger süflì úaçan bir kemÀl ehli bir kimesne gördükde

33 Dünya’nın nuru, Muhammed’den tenevvür etti. (Bkz. İbn Hacer, Fethü’l-Bârî, 6/430; Aynî, Umdetü’l-Kârî, 543) 34 Şûrâ-23: (Ey Muhammed) De ki benim, tebliğimden ötürü sizden akrabalık sevgisinden başka beklediğim hiçbir

karşılık yoktur…. 35 Hadis-Keşfü’l-Hafâ 2/70-1772: Sâlihlerin anıldığı yere rahmet iner. 36 İbrahim-48: O gün arz başka bir arza dönüştürülür. [Devamı] Gökler de öyle. Hepsi o Vâhid ve Kahhar olan Allah’ın

huzurunda dikilir.




ol óÀle naôar edüp úanúı óÀl ile me’lÿf olduàuñ ‘ayne’l yaúìn bilür. Ve ol şaòã-ı ‘Àlì-úadrin

ismine rÀ’ì ve mer’ì deyu tesmiyye ederler. Ve bir ismi daòì mümeyyiz-i óaúìúì denür.

Úaçan kim ‘amel-i ãÀlió üzre olduúda ol şaòãuñ óÀlüñden bir neş’e óÀãıl olur kim dil ile

vaãf olunmaz. TÀ vücÿd iúlìmine àÀlib olup gÀh ceõbe ve gÀh zevú-i rÿóÀnì ve óayret ve

gÀh fenÀ ve gÀh beúÀ ôuhÿr eder. Ma‘lÿm ‘ind ehle dirìàÀ n’idelim ki dostuñ dostluàunı

farú etmege emmÀre ruòãat vermez ki bu pinhÀn olan noúùayı ÀşikÀr edeler. Niçeler bu

menzilde óayrÀn u sergerdÀn dürürler. Bu bìçÀre daòì niçe mûddetdir ki ÀvÀre sergerdÀn

olup bir yol úarındaşına muótÀcım. Allahümme yessir.37

MurÀdì ey úarındaş ÀgÀh olgıl ki vücÿd iúliminüñ ùılsımÀtları tamÀmı fetó

olmaycaú ‘ilm-i ledünne yol bulmaz. Ol ùılsımÀtlaruñ fetói miftÀóı mürşìd naôarından

açılur. Telúìn ki mÀye-i Muóammedìdir. Anın úuvveti birle fetó edüp nefsine àÀlib ve ‘Àrif

olup kemÀhı her şeyde bulunur. Ve her şeyi kendide ‘ayne’l-yaúìn tamÀmı müşÀhede eyler

ol vaút úudretullÀhı yaúìnen görür ve bilür. Her òuãÿãa emìn olur. EmÀnet ol vaút verilür

zìrÀ kendüyi bilmişdir. Ve kendini bilen Allah’ı bilmişdir. ÚÀle Nebìyyi ãallallahu ‘aleyhi

ve sellem Men ‘arefe nefsehu feúad ‘arefe rabbehu38 ãadaúa resulullÀh.

[7b] Óaúú’a yaúındır ki nefsini bilen rabbini bilmişdir. Ve nefsini bilmiyen

ÒudÀsını bilmemişdir. Daòì ‘Àlim olsa da bilmemişdir. Niçün ki ‘ilm-i ôÀhir ùaşıyla ta‘alluú

eder. Seyr-i sülÿkı bilmezler. Seyr-i sülÿk ise mürşidüñ kelimÀtıyla ve óüsn-i naôar ve

himmetiyle fetó olur. ‘İlm-i ledünne yol bulur. Andan göñle yol bulur. Göñülden ÒudÀ’yı

bulur. VelÀyete erişür.

Netekim buyurmuşlar KelimÀtü’l-meşÀyiò cünÿdullÀh39 ya’ni meşÀyiòin kelÀmı

Óak Te’ÀlÀnuñ ‘askeridir. KeõÀlik bu vücÿd iúlimi içinde olan muùalsam niçe úal‘alar

vardır. Onlar fetó etmege ‘asker gerekdir. Tefhìm anın içündür. Mürşidüñ kelimÀtını ‘azìz

ùutarlar. Belki emrinden ùaşra olmazlar. Óatta kendilere taúviyyet óÀãıl olunca òülÀãa

bÀdemi nÀ-puòte iken úoparmazlar. Anın içün ãabr u i’tiúÀd ile yol gösterüp terbiyyet

ederler. TÀ ki bÀdem puòte ola.

Fe-emmÀ öñünce bir ma’Àrif úulaàuz rehber gerekdir ki ol vücÿd iúliminde olan

yolları bilüp ãarp olan maóalle uàratmıya menzil-be-menzil oturacaú yerlerde cevÀnib-i

erba‘adan iótirÀz ede kim “äu uyur düşmÀn uyumaz.” deyu õerre àÀfil olmıya. DirìàÀ bizim

óÀlimiz şöyledir kim Hind’den Yemen’den bir rüzgÀr úopsa bizim bunda óÀlimizi perìşÀn

edüp işimizi bir yaña eyler úalbimizi mükedder úılar. İmdi ma‘lÿm oldu ki bu tafãìlden

merÀm irşÀda úÀdir olan mürşìd-i kÀmil içündür. ZìrÀ mürşìdsiz kişinüñ mürşìdi şeyùÀndır.

ÁmenÀ ve ãaddaúnÀ mürşìd-i óaúúuñ kelimÀtı ‘asker-i raómÀnìdir. Ve ol kelimÀtı úabÿl

edeni Óaú úabÿl etmişdir. [8a] ZirÀ mürşidüñ øamìri Allah’a rÀci‘dir. Şöyle ki ‘avn

erişdirir sülÿkı ÀsÀn olur. EmrÀø-ı cehlden òalÀã olup necÀta yeter, bÀúì óayÀta erişür.

Óaøret-i Cüneyd-i BaàdÀdì úudduse sırrehu’l-‘azìz su‘Àl etdiler ki MeşÀyiòüñ

kelimÀtlarından ve ba‘øı óikÀyetlerinden mürìde fÀìde nedir? deyu buyurmuşlar ki fÀìde

oldur ki onlaruñ göñüllerinüñ riyÀøat-ı mücÀhede içinde muókem ùutar ve ùÀliblerine ziyÀde

ùaleb baàışlar. Andan ayıtdılar:

Bu söze delilüñüz var mıdır?

37 Allah’ım kolaylaştır. 38 Hadis, El-Aclunî Keşfü’l-Hafâ-2,262.: Nefsini bile rabbini bilir. 39 Şeyhlerin sözleri Allah’ın askerleridir.

230 Kadir ALPER



Úur’Àn’dan buyurmuşlar ki: belì vardır.

ÚÀlallahÿ Te‘ÀlÀ ‘azze ve celle “Ve kullen naúuããu ‘aleyke min enbÀir rusÿli mÀ

nuåebbitu bihi fu’adeke”40 ãadaúallahü’l-‘aôìm.

Böyle olunca yeryüzünde olan ùÀliblere meşÀyiò-i ‘aôÀmuñ kelimÀtı ki kibrìt-i

aómerdir. Niçe niçe helÀk olacaú yerde meded erişdirir. Ve mu‘ìn cadde-i selÀmete irgürür.

MehÀlikden úurtarır. Maúãÿda vÀãıl olur. Görmez misin ki yetmiş iki millet Óaúú’ı

isterler. Fe-emmÀ çÀre edemezler. NebiyyinÀ Muóammed ãallallahu ‘aleyhi ve sellem

efendimizüñ zamÀn-ı sa‘Àdetüñden bu ana úadar bir ãÀóib-i kemÀl iåbÀt-ı vücÿd eder. Bir

kimesne àayrı yoldan ôuhÿr etmemişdir. Bu sözler cemi‘-i ehl-i Óaú úatuñda müsellemdir.

Bunda niçe esrÀr daòì vardır. Fe-emmÀ selefden geçen ehlullah efendilerimiz òaber

vermişlerdir. Bunda bu úadarca kifÀyet eder

“Ol ki bu risÀleyi ‘azìzler müùÀla‘a úıldıúda kerem eteği ile setr edüp sehmine

naôar buyurmayalar. ZìrÀ “El elden yuúaru demişler”

KemÀ ÚÀlalahÿ Te‘ÀlÀ “Ve refe‘a ba‘øuhum fevúa ba‘øu derecÀt41 ãadaúallu’l-

‘azìm. Bu óÀle muúÀruñ Óaøret-i ŞÀh-ı [8b] MerdÀn ‘Alìyyü’l MurtaøÀ kerremallahÿ

veche buyurmuşlar ki “YÀ AãhÀbu’t-ta‘ôìmu le-sünnetullah42.

AãóÀb ayıtdılar ki “veúìle le-sünnetullah? KÀle “KitmÀnu’s-sırru” ãadaúa ‘Alì

velìyullah kerremallÀhu veche Ya‘ni demek olur ki “Ey aãóÀb Óaú Te‘ÀlÀnuñ sünnetine

ta‘ôìm edüñ.

AãóÀb dediler kim Óaú Te‘ÀlÀnuñ sünneti nedir?

Buyurmuşlar ki ‘ayıbları örtmekdir ãıdú velikin egerçi òÀùıra òuùÿr ederse kim siz

ehl-i buùlÀn ve ehl-i ilóÀduñ niçe ‘aybını kendi risÀleñizde taórìr edüp bildirmiş iken ba‘de

kendi ‘aybuñıza delìl getürüp setr edersiz derlerse şöyle cevÀb verirüz ki bizim ‘aczimiz

ÀdÀb-ı ehlullÀh ve ÀdÀb-ı ùariúÀt içündür. Ve bu óuãÿã ‘’ayba úıyÀã olunmaz. Küfr ile imÀn

arasıdır. El-buàzu lillÀh ve’l-óubbu lillÀh ve’l ecr-i ‘alallÀhdır. Ya‘ni demek olur ki buàzu

lillÀh rıøÀsı çün ederiz ki küfre ÀşikÀr mürtekib olduúlarında ve muóabbet daòì Allah rıøÀsı

çün ederiz. ÁşikÀr imÀn üzerinde olduúlarında ve daòì Allah-ı ‘aôìmü’ş-şÀndan ecir maùlÿb

ederiz. Olmıya ki fÀøılìn-i muóaúúiúìnden bir kimesne müùÀla‘a úıldıúda noúãanımızı

itmÀm edüp setr eyliye ki ancaú kemÀl odur, derler zirÀ merÀmımız muóabbetullÀha

ãıàınmakdır ki Àyìn-i ÀdÀb ehlullÀhdır. Nitekim Óaøret-i MevlÀnÀ úudduse sırrehu’l-‘azìz

buyurmuşlar:

“Edebü’n-nÀs eyyühe’l-aóbÀb ùarìúü’l-‘aşú küllehÀ ÀdÀb”43 ôann etme ki bunda herkesin

bildigi ‘ayb ola. Bunlar şìve-i ‘ÀşıúÀndır. Hergiz [9a] farú olunmaz hemÀn maúãÿd

Ümmet-i Muóammed’e óasbeten-lillÀh içün òiõmet etmekden bu ‘Àleme gelmekden murÀd

bir yÀdigÀr úoyup gitmekdir ki rÿóunı òayr ile yÀd [u] şÀd edeler ve kendiler daòì nice fÀide

óÀãıl edüp ùarìú-i Óaúú’a sÀlik olup mÀye-i Muóammedìye vÀãıl olalar.

40 Hûd -120: Ve sana anlattığımız şeylerin hepsi, resullerin haberlerindendir. Onlarla senin kalbindeki fuad hassasını

(fiziğin ötesindeki idrak) sağlamlaştırırız. Ve bunda ( bu haberlerde) sana hak, müminlere öğüt ve zikir geldi. 41 En’am-165:..Kiminizi kiminizin üstünde mertebelere yüceltendir. 42 Ey ashâb, Allah’ın sünnetini yüceltin, değer verin. 43 Aşk yolu baştanbaşa edeptir.




[Şiir No.5]

[MEæNEVì]

FÀilâtün fÀilâtün fÀilün

1 Uşta òatm oldı risÀle ey püser

Ver ãalÀtı ehl-i beyte ser-te-ser

2 Oúu imdi fÀtióÀ te’lifine

Kim erişe pìrine üstÀdına

3 Budur sizden dilek her ãubó u şÀm

Almadı kimse cihÀndan intiúÀm

4 Ţutma arøÿ köhne dehre ey kişi

Çün bilürsin fÀnì olmaúdır işi

5 Gün-be-gün taóãil edüp n’etmek gerek

‘Áúibet terk eyleyüp gitmek gerek

6 Soñra ıããı olmaya hiç Àh u zÀr

Şimdiden bul yolunı ey pÀyidÀr

7 Úıl şefÀ‘at raómetenli’l-‘Àlemìn

Dest-gìr ol yÀ şefi‘ü’l-müõnibìn

8 ‘Afv ola ‘ıãyÀnımız ey õü’l-kerem

Óaú Te‘ÀlÀ Óaøretinde muóterem

9 Kesmezem senden ümidim yÀ Kerìm

Oúurum isminde raómanu’r-raóìm

Temmet: Sene 1236

KAYNAKÇA

Ahmed b. Hanbel, Müsned, Ocak Yayıncılık 2014

AKKUŞ, Metin, Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası, Edebî Türler ve Tarzlar, Fenomen

Yayınları, Erzurum 2007

ALPER, Kadir, Giritli Aşkî ve Divânı, Yüksek Lisans Tezi, GÜSBE 2005

ARSLAN, Mehmet, Divan Edebiyatında Nasihat-nâmeler (Pend-nâmeler) ve Vak‘anüvis Es‘ad

Efendi’nin Pend-nâmesi, Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, Sivas, 2004, S. 4, s. 7- 80

Bursalı Mehmed Tahir, Ahlak Kitaplarımız, İstanbul 1325

Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri; Haz. C.Kurnaz, M. Tatcı, Bizim Büro Yay. C.1 s.283

Berdruddin Aynî, Umdetü’l-Kârî, Mustafa el-Bâbî ve Evladuhu Yayınevi 1392 s.543

CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatında Türler, Grafiker Yayınları, Ankara, 2011

CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay. İst.2010

COŞKUN, Menderes, Klasik Türk Şiirinde Edebi Tenkit: Şairin Şaire Bakışı, Ankara: Akçağ 2007

ÇALKA, Mehmet Sait,, Safî Mustafa Efendi’nin “Gülşen-i Pend” Mesnevisinde Din Görevlilerine

Nasihatleri, Turkish Studies- İnternatianol Periodical For the Languages, Literature and

History of Turkish or Turkic, Volume 3/1 Winter 2008, Doi Number: http://dx.doi.org/

10.7827/ TurkishStudies. 269, p. 242-250

232 Kadir ALPER



El-Aclunî Keşfü’l-Hafâ- Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye Yayınevi, Beyrut, 1408/1988

Et-Tâc, El-Hüseynî,Tercüme Abdülvehhab Öztürk Kahraman Yay.2012

Ebu Davud, Sünen, Şamil Yayıncılık 2012

GÖKALP, Haluk, Risâletü’n- Nushiyye’de Tahkiyevî Unsurlar, Turkish Studies- İnternatianol

Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2

Winter 2009, Doi Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/ TurkishStudies. 637, p. 485-521

GÜLTEKİN, İbrahim, Taşlıcalı Yahyâ Bey’in Divan’ında Nasihatname Türünde Yazılmış Şiirler ve

Bu Şiirlerin Konuları, Dili ve Üslubuna Dair Bazı Hususiyetleri, Turkish Studies-

İnternatianol Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,

Volume 8/9 Summer 2013, Doi Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/ TurkishStudies. 5482,

p. 1525-1552

Hüseyin Gaybî, Şerhu Hutbetü’l-Beyân, Vr.104a

İbn Hacer, Fethü’l-Bârî, 6/430

İmam Buharî, Sahih-i Buharî Tercüme ve Şerhi, Sağlam Yay.İstanbul 2011

KAPLAN, Mahmut, Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler, Türkler, Yeni Türkiye Yay.

Ankara 2002, C. 11, s.791-799

KAPLAN, Mahmut, Hayriyye-i Nâbî, AKM Yayınları, Ankara, 2008

KILIÇ, Filiz Giritli Divan Şairleri, Hacı Bektaş-ı Velî Dergisi, S.32, 2004, s.16

LEVEND, Agâh Sırrı, Ümmet Çağında Ahlak Kitaplarımız, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara 1964, s.89-115

Mehmed Ali Aynî, Türk Ahlakçıları, Kitabevi Yayınları,İstanbul 1992

PALA, İskender, Nasihat-nâme, DİA, İstanbul 2006, C.32, s.411

PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı yay. Ankara 2011, s.1351

Risâle-i Pend-i Âşıkân, Diyanet Kütüphanesi Nüshası

SCHİMMEL, Annamarie, Tasavvufun Boyutları, Kırkambar Kitaplığı; İslam Mezhepleri, Tasavvuf

ve Tarikatlar; İstanbul,2000

Sühreverdî, Avârifü’l-Mearif, Semerkand Yay.2005

ÜNAL, Harun, Uydurma Hadisler, Mirac Yay. 2007

http://www.benlikitap.com/Abdulvehhab-Ozturk,LA_497-9.html

tÜrk nasİhat geleneĞİnden bİr Örnek -...

Documents